Skip to main content

Full text of "Summa philosophiae ex variis libris D. Thomae Aquinatis Doctoris Angelici"

See other formats 


SOLD  BY 


SUMMA  PHILOSOPHI^ 


D.  THOMyE  AQUINATIS 

DOCTRINA 


TOM.  III.    SECT.  V.     —    ETHICA 


IMPRIMATUR 


Fr.  Raphael  PlEROTTl,   0.  P. 
S.  P.  A.  i^la^islcr. 


CONSPECTUS 


TOTIXJS      OP*EFtIS 


TOMl    TRES,     IN    SEX    SECTIONES  DIVISI 


TOMUS  I 

'     Sectio  I. 

1       SeCTIO    II. 

—  Logi(';i. 

—  Physica,  pars 

prinia. 

TOMUS  II 

l       SeCTIO    III. 
f       SeCTIO    IV, 

—  Physica,  pars 

—  Physica,  pars 

secunda 
terlia. 

TOMUS  III 

{     Sectio  V. 

—  Ethica. 

SeCTIO    VI. 

—  Melaphysica. 

BIBLIOTHECA    THEOLOGI^   ET   PHILOSOPHI/E  SCHOLASTIC^ 

SELECTA  ATQUE  COMPOSITA 

A    Francisco    EHRLE,     S.  J. 


SUMMA 

FHILGSGPHIvt 

EX  VARIIS    LIBRIS 

D.  THOM/E  AQUINATIS  DOGTORIS  ANGELIGI 

IN    OUDINKM 

CURSUS  PHILOSOPHICI 

ACCOMMODATA 

A  COSMO  ALAMANNO,  S.  J. 

EDITIO  JUXTA  ALTERAM  PARISIENSEM  VULGATAM  A  CANONICIS  REGULARIBUS 
ORD.  S.  AUG.  CONGREGATIONIS  GALLICAN/E 

ADORNATA 

AB  AuiiusTLNo  BRIN(iMANN,    Soc.   Jks.  Phksb. 


TOMUS  III   —    SEGTIO  V    —  ETHICA 

PARTIBUS   A   COSMO    ALAMANNO    COMPOSITIS    IN    UDITIONE    PAUISlliNSl  ADJECTA 


PARISIIS,   MDCCCXCl 

SUMPTIBUS    P.    LETHIELLEUX,     BIBLIOP.- EDITORIS 

10,     VIA  DICT.\    «    CASSETTE    »,     10 
ET  APUD  FRED.    PUSTET,    S.    SEDIS    APOSTOL.  TYP  ,    RATUBON^K   ET    NEO-KBOHACI 


JUN  16  im 


S9^  3 


DE    PARTIBUS 
SUMMit  PHILOSOPHI^  COSMI  ALAMANNI 

.  ADJECTIS 


Monui,  cum  vitam  P.  Cosmi  Alamanni  breviter  enarrarem  (tomo  I,  pp.  vi  sq.), 
eum  anno  1624  Papia  ^lediolanum  revocatum,  multiplici  laborum  genere  ita  esse 
distractum  atque  occupatum,  ut  quam  aggressus  erat  Summam  PhilosophicE  non 
compleverit.  Vulgaturus  igitur  denuoduaspostremas  Summae  partes,Ethicamdico 
et  Metaphysicam,  quarum  illa  tota,  haec  magna  ex  parte  ab  aliis  est  suppleta, 
breviler  saneindicandum  puto,a  quibus,  quo  consiho,  qua  ratione  id  sit  pnestitum, 
maxime  cum  ea  omnia  in  editione  Parisiensi  vix  non  omnino  taceantur. 

Fuit  igitur  auctor  praecipuus  hujus  editionis  ac  duarum,  qua^  in  ea  primum 
comparent,  partium  postremarum  Joannes  Fronteau  (Frontonis)  ordinis  Canoni- 
corum  RegulariumS.  Augustini;  cancellarius  tum  S.  Genovefe,  tum  universitatis 
Parisiensis  (1). 

Andegavi  anno  1614  parentibus  honestae  quidem  sed  mediocris  conditionis 
natus,  primis  grammaticee  rudimentis  partimabegregio  quodam  sacerdote,parlim 
in  coUegio  Andegavensi  Patrum  Oratorii  imbutus,  rhetoricse  vacaturus  Flexense 
petiit  collegium,  quod  tunc  cura  et  industria  Patrum  Societatis  Jesu  et  doctrinae 
laude  et  morum  integritate  florebat  plurimum.   Anno  1631,  a^tatis  suae  decimo 

(l)Cuni  ea,  qu»  hic  breviter  digessi,  oninia  depronipsisseni  ex  codiiibus  typis  nonduni  descriptis,  qui  Parisiis  in  biblio- 
theca  S.  Genovefae  asservantur,  nieiim  esse  duxi  praecipuos  locos  ex  inonuinentis  quani  accuratissime  descriptos  hic 
adjungere. 

Itaque  usus  sum  inipriniis  opere,  cui  titulus :  «  Les  vies  dcs  honinies  ilhistres  en  saiutete,  cn  doctrine  et  cn  dignite,  de 
rOrdre  des  Clianoines  Reguliers  en  France,  par  le  P.  C.  dn  Molinet  »,  conscriptuni  rirca  annum  IGtiT,  cujus  iu  ea,  quam 
dixi,  bibliotheca  inter  codices  nianu  scriptos  plnra  asservantur  cxeniplaria  notata  :  H.  f.  lo-15-,  H.  f.  16,  H.  f.  33.  Qhjb  hic 
subjungaui  desunipsi  ex  cod.  H  f.  lo*,  pp.  6l"J-"37.  Jean  Frouteau,  chanoine  regulier,  chincelier  de  Ste-Geneviene 
etde  VUniversite  de  Paris,  ita  tamenut  ea,  qu»  incod.  H.  f.  16  alia  manu  correcta  vcl  adjecta  suut,  uncinis  inclusa  adji- 
cerein.  Ex  hoc  cnim  opere  fcrc  omnia  dcrivata  sunt,  qua?  Niceron  (Mcinoircs  puur  scrvir  ii  rhistoire  des  homines  illustres), 
aliique  de  Joanne  tradunt.  Legimus  igitur  1.  c.  p.  6.o9  :  «  Arrivant  a  Sle-Gencvieve  il  y  fut  receu  lantdu  P.  Gen^ral  que  de 
tous  les  religieux,  dont  sa  rei>utation  avoitdcsja  acquis  rtsliine  et  ramitie,  avcc  tons  les  tcinoignagcs  d^aHection  et  de  bien- 
veillance,  qu'il  cn  pouvoit  attcndre  II  continua  sa  theologie  sous  .M.  Betille,do(icur  de  la  niaisoii  de  .Navarrc,  qui  enseignoit 
les  religieux  ii  Ste-Gcucvifve  et  y  eut  pour  compagnons  les  PP.  Lefebure,  Pintcrel  ct  autrcs,  dont  Tcsprit  et  la  capacite 
rejiondoient  aux  mcrites  de  ce  iiouvel  csrolici',  de  sorte  que  lcs  cstudes  y  fureiit  fort  ferveutes,  lcs  dispules  frequenles  et  les 
fruils,  qu'ils  ea  reniporterent,  trcs  considcraliles». 

«  Coninie  le  P.  Fronteau  surpassoit  encure  les  autres,  il  fut  choisy  Fannee  1637  pourenseigner  la  philosophie  a  un  nonibre 
considerahlc  de  religicux;  cc  qu"il  fit  avcc  toiite  la  diiigence,  la  tidclitc  et  les  succts  quoii  pouvait  esperer  de  sa  piele  et  de 
sa  capacile.  Ayant  loujours  fait  estinic  de  la  doctrine  de  S.  Thonias,  dont  il  avoit  pris  les  preniieres  notious  dans  les 
cscoles  des  pfcres  Jtsuistcs  [sous  le  P.  Bagot\  qui  fout  profcssion  de  suivie  le  docteur  aiigclique,  il  fut  bicn  aise  de  trouver 
le  P.  General  daiis  les  ineMiies  senlimcns.  Ccst  iiourquoy  il  lui  persuada  de  faire  enseigncr  la  Somnie  dans  toute  la  con- 
gregation  etquilter  Becan,  Gamaclics  ct  Merat,  qu'on  y  avoit  suivy  jusques  ii  ce  temps,  s'altaclianl  forteiiieiit  aux  niaxinies 
de  ce  Saint  Docleur,  qui  sont  les  ]ilus  solidcs  cl  lcs  plus  approuvces  et  qiii  onl  )ilus  dc  rapport  ii  ceux  de  S.  .\ugustin  noslre 
legislateur].  II  Irouva  de  la  difficulte  daus  les  cominenccnieus  a  estahlir  lcs  priiuMpesde  S.  'I  hoiiias  et  les  faire  concevoir 
■d  ses  escoliers  aux  prcmiers  cours  de  tlicologie,  qu'il  fit  iv  Stc-Gencvieve  Tan  1639,  eu  ayant  pris  d'autres  dans  la  philo- 
sophie.  Cest  pourquoy  il  se  servil  de  cette  occasiou  pour  remo.ilrer  au  P.  Gcncral,  qu'ii  seroit  a  propos  d'euseiguer  une 
philosophie  dans  la  congregation,  qui  fust  conforme  aux  princi]>es  de  ce  saint  Docteur,  tant  pour  disposer  de  bonne  heure  les 
esprits  a  mieux  prendre  cetle  doctrine,  que  pour  epargner  le  teinps  et  la  peine  aux  escoliers  de  prcndre  des  escrits,  aussy 
bien  qu'aux  maistres  de  les  dicter  ». 

«  II  trouva  que  celle  que  le  P.  Alamannius  Jesuiste  avoit  coniposee  eusl  est*i  fort  propre  k  ce  dessein,  si  elle  eust  est6  com- 


VI 

soptiino  novitiiis,  ol  anno  proxime  scqiicnti  professus,  Canonicis  Regularil)us 
ordinis  S.  Auj^ustini  cst  adjunctus.  Ejus  ordinis  c(cnobia,  qucC  eatenus  singula  per 
se  exstilcrant,  illo  ipso,  quo  Joannes  se  cisaggrcgavit,  tempore,  maxime  in  Gallia, 
eo  nitchantur,  ut  in  unum  coalescerent  CongrcgationisGallican;e  corpus,  agcnte 
id  iinpriniis  Carolo  Faure,  qui  primus  ci  pi^cCuit. 

Inde  iactum  cst,  ut  Joanncs  Frontcau,  postquam  in  collegio  Flexensi  cano- 
nicus  rcgularis,  Philosopliia  a  FP.  Frcssonct  Gaultier,  Theologia  vero  paucis  annis 
a  P.  Bagot  aliisquc  magistris  cxcullus  csset,  anno  1636  a  summo  congregationis 
moderatorc  Lutctiam  Parisiorum  ad  pr.Tcipuas  ordinis  sui  scholas  in  cffinobio 
S.  Genovefa»  constitntas  sitevocatus. 

Hic  emenso  TheologiJB  curriculo  sub  magistro  Betille,  ex  collegio  Navarrico  ad 
regendas  scholas  S.  Genovefa^  adscito,  Joannes  ad  docendam  primum  anno  1637 
Philosophiam,  deinde  anno  1630  Theologiam  in  scholis  suae  congrcgationis  apud 
S.  Genovefae  est  destinatus.  Qua»  quidem  munera  singulari  industria  obivit. 

Cum  in  collcgio  Flexensi  a  Patribus  Socictatis  Jesu,  ex  instituti  eorum  ratione, 
prcTcipuo  studio  doctrina  S.  Thomae  de  Aquino  essct  imbutus,  id  Parisiis 
sociorum  suorum  sludiis  pncfcctus  maximopere  cgit,  ut  eadem  doctrina  disci- 
pulos  suoscgrcgieexcolcret.  Itaque  in  Thcologia  Summam  S.Doctoris  enarrandam 
susccpit,  At  brcvi  pcrspexit,  se  frustra  laboraturum,  nisi  a  philosophis  quoque 
liber  aliquis  intcrprctandiis  assumcretur,  qui  ad  eadem  Angelici  Doctorisprincipia 
esset  exactus. 

Pra^grandcm  ejusmodi  librorum  copiam  perlustranti  occurrit  Summa  Philo- 
sophiic  a  Cosmo  Alamanno  vulgata.  Quam  ut  conspcxit,  ita  adamavit,  ut  con- 
festim  consilium  ccpcrit  illam  dcnuo  typis  describendi  suorum  discipulorum  usui, 
iisque  partibiis  qua^  deerant  ipsam  supplcndi.  Quod  animo  conceperat,  mira 
celeritatc,  adjuvante  quodam  socio  P.  Lefeburc,  ita  perfecit,  ut  in  duabus,  quas 
adjccit,  partibus  componendis  eadem  plane  qua  Alamannus  usus  sit  ratione. 

At  proh  dolor,  his  hetis  initiis  non  respondit  eventus.  Etenim  Joannes  paullo 
post  a  Theologia  ac  Philosophia  ad  studiarnultiplicis  litteratura?  atque  priscae,  anti- 
quitatis  deflcxit,  de  quibus  plura  Yulgavit  volumina  reconditioriseruditionislaude 
prfficlara.  Pnetereacum  anno  1640  prodiret  Augustinus  ille  Jansenii,  Joannes  eum 
genuinum  sancti  patris  sui  Augustini  foetum  ratus,  spurium  eo  qui  vero  debebalur 
amore  complexus  est  et  fovere  cwpit  (1).  Denique  simili  fraude   paullo  post  Car- 

fm.!!  ^'i  ^"^'  ^"  u"c  morale  et  une  metaphysique  plus  ample.  Ilprit  donc  r^solution  avec  le  Pere  Lefebure  de  ramasscr  ilans 
louies  les  (puvres  de  saiut  Tliouias  les  queslions,  qui  se  traittoicnt  d'ordinaire  dans  ces  deux  parties  de  la  phiiosophie 
«nivv  I  ?'^°']-  ''""'"  '*  »PP'Jyer,  et  les  ayunt  r^duit  d;ins  lc  niesme  styic  et  hi  mesme  metiiodc  qu'Alamaunius  avoit 
\wli  "f .'^^'["JO"'*')'''^"!  a  ses  oeuvres.  Ensuilte  de  qnoy  avant  pris  Tapprohation  des  docteurs  dc  Sorhoune  ide  niessieurs 
Moiel  ct  Le  Moyue  docicurs  de  Sorbonne],  ils  lcs  fireut  impriniei-  iu  folio  ... 

lP<:n,i'pi  f  \^n  I  ■'^"''-''^"  y  '"  •^e""  t'pistres  limiuaires,  Tuns  a  M.  Ic  cardinal  (dc  La  Roohcfouoault)  ct  raulreau  P.  Faure,  dans 
nV.?'o  1  ^■'''  If  ™'*"'''  ""  echautilloudeses  eloquenccs  et  dc  ses  bellcspensees,  dont  il  u  dcpuiscnrichv  tant  d'cxcellcns 

n,.'n  .■L.lw  I  ""1""'^"?*  PaWei-ous  dans  la  suite.  Get  ouvrage  ful  le  prcmicr  oii  le  nom  du  P.  Fronteau'parut  en  public, 
quil  rendit  depuissi  cck-brectsirecommandable  >..  °  i  i  i  , 

P^rp"ruan,  ^'^-  ''*^ '*""Ps-la,  que  le  P.  Fronteau  flt  coniioissance  ct  lia  aniitic  avec  le  Pcre  Pctan  ct  Simiond  par  le  movcn  du 
mVniitlP.  'nf  if  ,°  '<^"" ''."|«'S"er  la  ihcologie  nu  coll6gc  de  Clerinout.  11  lcs  voyoit  tous  trcs  souvcut  et  forl  fumiliaive- 
,  Wi,.,<.    ri  f''>'^,v  '-''.''''=" "'^s  ;  aussy  rcccvoit-il  dc  ces  trois  hoinmesconsommez  en  vertnct  cn  scicnce  des  temoignagcs 

n,;i  T.A,  .1"^^'^''  1  '''V,''"'  l'"  '■^'^0'«"'  quebiuefois  ro^sir  sa  niodestie  cn  public,  lors  qu'il  alloil  dispnter  aux  Ihfses, 
qui  se  soutenoient  en  leur  college  ».  i  >  i  i  > 

cui  m-oimlP  rA",'rT,'f  '">''?-f"'^'*  singulari  me  adjuvit  benevolentia  Carolus  Kohler,  unus  ex  pra^fcctis  illius  bibliothecK 
cui  pioiaae  nic  eas  quas  ei  dcheo  refero  gratias. 

(1)  Cf.  de  ea  re  cnd.  H.  f,  I.V^  hibl.  s.  GenovefiB,  pp.  PTl  s. 


VH 

tesii  errores  in  scholas  pliilosophicas  irrepscrimt  (1).  Ineunte  vero  sjpcuIo  deciino 
octavo  utraque  lues  e  scholis  S.  Genovefai  erat  depulsa,  proscriptis  ex  ea  et  Jansenii 
etCartesii  libris  (2). 

Novam,  quam  adornavit,  Alamanni  cditionem  Joannes  Fronleau  epistola 
inscripsit  Carolo  Faure,  supremo  totius  congregationis  moderatori ;  quae  quidem 
epistola  in  unoalterove  ejus  editionis  exemplari  primo  prjefixa  est  volumini,  licet 
inplerisque,  quae  vidi,  desideretur.  Simili  epistola  quintum,  quod  integrum  adjecit, 
volumen  obtulit  Cardinali  de  La  Kochefoucault,  Utramquc  epistolam  hic  subjungam, 
ne  quid  ex  iis  neglexisse  videar,  quoe  in  editione  Parisiensi  adjecta  suntTicinensi. 

Franciscus  EIIRLF,  S.  J. 


fl)  Quotannis  litleris  e  domo  superioris  gencralis  apud  s.  Genovefae  ad  singula  coenobia  transmissis  sociiomnesdc  rebus 
congregationis  edocebantuo.  Jum  vero  in  ejus  generis  epistola  :  Relation  de  ce  qui  s'est  passe  en  la  Congregation  des 
Chanoines  Reguliers  en  France  durant  l'annee  l(j7i,  qiue  ia  biblioliieca  S.  Genavete  iu  vohimine  notato  Z.  943  continetur, 
haec  inter  alia  leguntur  p.  5  ;  «  Le  P.  le  Bossu  a  fait  iuiprimer  un  petit  livre  pour  a('corder  ensemble  les  deux  plus  graiids 
philosophes  que  les  siecles  passez  et  le  prcsent  ayant  veu,  qiii  semblent  avoir  eu  des  principcs  bien  differents,  s\;avoir  Aris- 
tote  et  Descartes,  en  quoy  il  a  forl  bien  reussi  t. 

(2)  Reguloe  canonicorum  regularium  congregalionis  Gallican.-B  de  studiis  Philosophiie  et  Theologia;  {auctore  Petro 
Lallemant)  Parisiis  ex  typograpliia  ^Egidii  Blaizot  in  palatio  Bavariae  prope  portam  8.  Marcelli  1676,  p.  .'!*,  cap.  iV.  n  ~. 
«  Sicut  autem  Tlieologis  ])rofessor3sdepliilosophicis  non  tam  disputare  dcbcnt,  quam  velut  posita  et  consiituta  aflerre;  ita  nec 
philosopbis  liceat  praeniature  qurestionibus  theologicisimmorari.  Ac  praeterca  non  liceat  his  quoque  Philosopliiam  suis  dicturc, 
cuni  priuium  ex  priucipiis  operibusque  divi  Thomi?  confectus  fuerit  totius  Philosophia;  cursus,  quem  tuin  verbis  tantum, 
non  scri|)tis  explicabunt  ».  —  Dccrets  des  chapitres  generaux  des  chanoines  reguliers  de  la  congregation  de  France,  revils  et 
confirme/.  par  le  chapitre  general,  tenu  en  rannce  1C94.  Paris,  Siinou  Langlois  1694,  p.  45;  Decrets  sur  lcs  regles  des  etu- 
diants  :  1.  Les  regciits  de  Pliiloso|)hie  enseigneront  uue  doctrine  conforme  aux  principcs  de  S.  Thomas;  ils  enseigneront  la 
Pliilosopliie  de  Goudin  jusqu'a  ce  qu'on  cu  ait  fait  impriiner  une  a  nostrc  usage. 


BQ 
6832 


REVERENDISSIMO    ET  AMANTISSIMO   IN  CHRISTO   PATRI 

P.  CAROLO  FAURE 

MONASTERII  SANCT^  GENOVEF^  ABBATI  COADJUTORI 

ET  CANONICORUM  REGULARIUM  ORDINIS  SANCTI  AUGUSTINI 
Congregationis  Gallicanoe  Praeposito  Generali 

D.    D.    D.   AMANTISSIMI    FILII 


Oui  toti  te  vivimus,  toti  te  fervemus,  hic  adsumus  amantes,  Reverendissime  et  amantissime 
Pater.  Fecimus  quod  imperasti  :  en  obsequii  noslri  debitumsolvimus.  Fecimus  quod  voluisti: 
en  amoris  nostri  munus  oftorimus.  Opus  hoc  philosophicum  multis  dicari  potuit,  alteri  non 
debuit  quam  tibi,  ut  amori  quo  jussum  est  consecratum,   aiternos  parturiat  amores;  ac 
inviolato  posteris  monumento  sit,  quantum  diligis,  qui   sic  diligeris.  Ne    mireris  insolita 
loquentes,  nihil  novi  patimur,  erumpunt  llamma'  quas  accendisti.  prodit  amor  quem  pepe- 
risti,  qutTcque  diu  tumuere  pectora,  jam  disrupta  patent,  ut  videas,  quarum  sis  aulhor  flam- 
marum,  quanti  sis  parens  amoris.  Jam  dudum  voluit  animus,  numquid  in  manus  veniret, 
quod  amantissimo  Patri  pro  munere  allatum^  nostri  erga  ipsum  amoris  flammas  aperiat.  Sed 
occasione  sibi  obsequii  data,  indebito,muneris  materiam  invenit,  utdum  officio  solventis  fun- 
gitur  et  ofl^erentis,  se  in  amore  probet  obsequentem  et  in  obsequio  contestetur  amantem.  Nec 
mirum  si  nobis  idem  est  amare  quod  obsequi,  qui  Patrem  te  habemus  eodem  imperantem. 
imo  viventem,  quo  amantem  :  tanquam  non  aliunde  tibi  sit  vivere,  et  amare.  Nemo  quis- 
quam  igitur  insolentia^  amorem  nostrum  insimulabit,  quasi  se  temeritatis  alliget,  dum  Ab- 
balem  Reverendissimum,  ac  PrEepositum  suum  generalem  sic  alloquitur  :  timori  enim  nihil 
loci  est,  quia  filii  sumus;  totique  fllii.  quia  totus  Pater  es,  quicquid  es,  totus  amans  es,  to- 
tusqueamor.  Quorsum  tot  amplexus?  Proderit  nihil  amari,  si  redamare  non  licet.  Ergone 
tibi  adire  pectora  et  ibi  sus  deque  viscera  versare,  nec  nobis  vel  exclamare  licebit,  quod  vin- 
cimur,  quod  inllammamur?  Hic  jactandi  non  est  animus  :  unde  enim?  IIoc  tamen  affirma- 
mus,  quod  multum  diligimus ;  adeoque    pectori  intimus  es,   ut  quamvis  ad  centesimum 
annum  sese  a;tas  extendat.  tui  tamen  meminisse  futurum  sit  satis,  ut  accendamur.  Sed  nihil 
tanti  est,  proflteri  quod  diligimus,  nisi  prredicamus  quantum  diligimur.   Hoc  primum,  hoc 
maximum  est,  quod  nimirum  faciet  insontes,  si  plus  audemus  quam  par  sit.  .^iqualis  est  se 
pra'dicare  amantem;  falemur  :  sed  tua  culpa  est,  si  culpa  est.  qui  te  primum  requalem,  imo 
unum,  adeoque  unum  nobiscum  fecisti,  ut  non  alio  quam  te  vivere,  non  alio  quam  te  animari 
videamur.  Inde  ergo  amamus  quod  amamur,  inde  fervemus  quod  diligimur.  Et  si  quid  peccali 
est,  illius  est,  qui  tot  incendiorum  foecundum  pectus  gestitat,  tot  flammis  foeta  verba  contor- 
quet.  Sed  pauca  hiec  sint  satis,  u  t  liquido  constet,  hoc  operis,  tui  mandato,  tuorumque  gratia 
susceptum.  et  ad  finem  tandem  perductum.  non  alteri  quam  tibi  dicatum  oportuisse,  quo 
huicce  deinceps  Philosophi.ie  operam   daturi  inteHigant  omnes,    quantum  sibi  amoris  sit 
acquirendum,   qui   Patrem  Avum   Atavum   Proavum   te,    omnis   amoris  omnino   plenum. 
singulari  Dei  in  se  beneficio.  fuerunt  sortiti.  Hujus  nos  rei  oculatos  testes  hic  profitemur  : 
huic,  idipsum  millies  experti,  subscribimus. 

Tul  amantissimi  et  ohseqnenfissiml  fiUi 
F.  F.  F.      F.  J.   F. 


EMINENTISSIMO    S.  R.   E.    PRINCIPI 

CARDINALI   DE  LA  ROCHEFOUCAULT 


Prasentio  quid    animi  plcrisquc  omnibus   super  hocce    opcris   tibi   consecrati  luturum 
sit,  Cardinalis  Eminentissime.    Primum   enim   a  principio,   nemo  quisquam  est,  qui   non 
facile  credat,  nos,  tibi  nempe  plane  addictos  obstrictosque,  aliquid  muneris  afierre  :  aut 
honorem  jam  inde  nostris  ab  incunabulis  tibi  debitum  rcpendere.  Decipiunlur  menlis  totius, 
res  aliter  habet.  Gratias  agere  possumus,  sed  non  referre ;  fatemur  obstrictos,  sed  eo  genere 
beneficii,  quod  nec  mutuum  reposcat,  nec  haberc  queat.  Munus  ergo  non  afferimus,  sed 
rogamus  :  debitum  non   solvimus,  sed  exigimus.   Qui  istud  autem,  dicam  ingenue.  Inliniti 
sunt  qui  suorum  operum  tuo  nomine  frontem  consignant,  sed  diversus  est  diversis  tecum 
agendi  modus.  Alii  namque  tibi  ut  in  omnibus  de  se  bene  merito  gratias,  quantum  in  se 
est,  infinitas  et  immortales  persolvunt ;  et  jure.  Alii  te  ut  Ecclesiic  principem  et  religionis 
Catholicai  Cardinem  Eminentissimum  salutant ;  et  merito.  Alii  demum  ut  Cleri  dcfensori  acer- 
rimo  fausta,  teterna,  divina  precantur  ^  et  bene.  Haic  quidem  tibi  debemus,  sed  communi 
omnium  sorte  :  eadem  precamur,  at  voto  omnium  communi.  Sed  aliud  est  nobis  hic  genus 
salutationis  usurpandum,   quo  non  modo  a  cateris  distincti  secernimur,  sed  etiam  quo 
omnes  superamus  :  illudque  est,  quod   tui  sumus,  tuque  noster  es.  Tui  sumuS;  ita  est;  et 
quam  bonum  est  nobis  a  te  esse,lam  tuos  nos  profiteri  gloriosum.  Quid  autem  illud  nominis 
honoris  et  gloria  nobis  portendit,  dicere  supersedeo  :   inde  tamen  prosperilatis   nostne 
omen  accipimus^  dum  id  solum  pro  monumento  sibi  posteri  traditum  viderint,  se  nimirum 
clericalis  ordinis  portionem  aliquam,  totius  Cleriprincipem,  tutorem  et  Cardinem,  parentem 
habuisse.  Ilic  non  est  animus  persequi  singula,  alia  est  ista  materia,  et  suo  servata  secreto  : 
indicasse    nonnulla  plus  satis  erit  ut  constet,   quod  licet  ad  majora  te  Deus  designaverit, 
nec  aliquibus  tantum,  sed  omnibus  dederit,  ita  tamenattemperate  nobis  in  omnibus  adfuisti, 
quasi  non  aliis  destinatus  quam  nobis,  nec  aliorum  futurus  parens  quam  nostri.  Factus  es 
Sylvanectensium   Episcopus  :  quanto  Dei  in  nos   amore,  quanta  providentia !  ut  nimirum 
opportunam  renascenti  in  monasterio  sancti  Yincentii  huicceordini  ferres  opem,  natumque 
foveres  eum,  qui  oppido  sine  te,  aut  in  ipso  partu  obiisset,  aut  statim  nalus  evanuisset. 
Inde  monasterii   sanctce   Genovefee  Abbas  a    Christianissimo  lege   constitutus,  nuUi    im- 
pensius  operam  dedisli,  quam  ut  Canonicos  Regulares,  per  te  demum  regulares  vere  factos, 
in  eodem  Monasterio  insereres,  unde  in  magnam  arborem  provecli,  ramos  sibi  producerent, 
productosque  foelicipropagatione  dilatarent.  Fecisti,  accersisti,  admisisti.  Hactenus  quid  non 
tui  in  nobis?  Nonne  per  te  vivimus,  quod  vivimus  :  per  te  sumus  quicquid  sumus?  Aliud  est 
quod  insuper  addara.  A  summo  Pontifice  reparationi  diversorum  ordinum  pra^positus,  illud 
negotii  sedulo  et  diligenter  insistere  coppisti  :  sed  nostri  potissimum  instaurationi  tanto  cum 
labore  et  assiduitate  tali  ipcubuisti,  ut  totus  ei,  nec  alleri,  deditus  videare.  Testantur  id 
diversa  per  distinctas  hujusce  regni  urbesmonasteria,  qua;  squalore  diu  multumqueobtrita, 
pristinse  claritatirestituisti.Testanturidinnumeri  perdiversa  hicc  monasteria  Religiosi  Cano- 
nici,  quibus  nihil  magis  suave  est,  et  honorificum,  quam  ubique  gentium  te  appellare  parentem ; 
laudare  sui  reparatorem.  Jam  vero  quid  non  securitatis  sumus  habituri,  tali  alfixi  Gardini? 
quid  non  splendoris,  sic  Eminentem  nacti  parentem?  Quantum  autera  odoris  sparget  cle- 
ricalis  hic  ordo  per  Gallias,  qui  totus  natus  est  sub  Viola  ?  Quos  fulgores  emittet,  qui  totus 
crevit  sub  Purpura?  Non  ignoro  quam  raulli  sint  qui  id  honoris  nobiscura  dispertiunt,  tan- 


X 

<|iiam  iilris(iue   cominune  sit  te  habero  parentem.   Sed  nec  illud  gloriie  tibi  denegandum, 

multos  luibere  quos  pepereris :  nec  illud  felicitatis  ipsis  invidendum.  Unum  nihilominus  est 

quo  etiam  his  omnibus  pra'stamus,  te  nempc,  non  modo  s;epius  videre,  quod  suavissimum  ; 

frequenter  allo(|ui,  quod  jucundissimum  ;  sed  semper  habere,  quod  maximum  est.  Ades  enim 

nobis  :  ades  autem ;  6  inertiam  locutionis  ignavte  :  imo  vivis  nobiscum,  vivisque  quasi  unus 

noslri.(>(|uantum  laudis  in  illocontuli  «quasi  unus  nostri»!  An  quia  eminentem  tedeprimis? 

An  (juia  humiles  nos  erigis  ?  Utrumque  admittimus ,  quia  utrumque  laudis  plenum  est  et 

admiralionis.  Ilinc  ergo  totus  noster  es,  licel  totus  omnium,  eminensque  omnibus.    Ilinc 

munus   non  afleriraus,  sed  rogamus.  Privatorum  enim  est,  inter  se  esse  munificos;  nec 

genus  est  honoris,  quod  magis  deceat  Kminentes  quam  invocari.  llinc  debitum  non  solvi- 

mus,  sed  exigimus.  Curn  enim  te  fecisti  parentem,  fecisti  et  debitorem,  quem  proinde  im- 

plorare  liceat,  si  subest  necessitas,  aut  cogit  egestas.  Fecisti  autem:  fieri  enim  debitorem 

infirmi  est,  vel  infimi  :  at  seipsum  facere,  aul  Dei  est,  aut  Deo  proximi.  Quid  porro  est  quod 

rogamus,  aut  exigimus  in  hocce  operis  tibi  nuncupati  ?  IUud  nimirum,  ut  nascenti  PhiJoso- 

phiiu  ea  benignitate  adsis  et  faveas,  quam  inde  jam  a  principio  fuimus  experti.  Praefecit  sibi 

Divum  Thomam,  cujus   sub  auspiciis  cursus  philosophicos  perageret  :  nihil  non  fausti  sub 

ejusmodi  duce  auguratur :  sed  certior  erit  ominis,  consilium  si  approbes,  adjuves  incoeptum. 

.\deris  ergo;  neque  enim  aliud  a  parente  sperare  fas  est,  cujus  sumus 

Hinniliimi  et  ohsequtnlissimi 
G.  C.  R.  R. 


LECTORI  BENEVOLO 

Eccetibi,  Candidc  Leclor,  Philosophiam  moralem,  quam  huic  operi  ideo  addi- 
tam  vohiimus,  ne  quid  in  eo  quod  desiderares  abesset.  Hanc  porro  Physica3  po- 
stremam  fecimus,  tum  ut  locum  stiepius  asancto  Doctore  sibi  adscrip(um  haberet; 
tum  quod  in  ea  mulla  sint  haudquaquam  intellectu  faciha,  qua^que  difficultatem 
facessanl,  nisi  quis  ad  ea  his,  quae  in  hbris  de  Anima  docentur,  apprime  eruditus 
accesserit ;  tum  denique  ul  materiae  ac  rerum  servato  ordine,  postquam  ilhc  ex 
quibus,  et  a  quo  sis,  compertum  habueris,  hic  quo  tendas,  quave  iter  instes 
edocearis. 


APPROBATIO  K.   P.   GENERALI8 

Ego  Er.  Carolus  haure  Abbas  Coadjutor  Monasterii  Sanctai  Genovefce,  et  Cano- 
nicorum  Regularium  Ordinis  S.  Augustini  Congregationis  Galhcan«  Preepositus 
Generahs,  concedo,  ut  hic  tractatus  continens  Philosophiam  Moralem  D.  Thomai 
Doctoris  Angehci  huic  operi  a  nostra  schola  philosophica  in  usum  sibi  vindicato, 
recens  additus^et  Doctorum  judicio  approbatus  typis  mandetur.  In  cujus  fidem  has 
litteras  manu  nostra  subscriptas  et  officii  noslri  sigillo  munitas  dedimus  Parisiis 
die  20  Januarii  1639. 

Fr.  Carolus  Faure. 


\I 


APPROHATIO   nOGTOHLM 

Nossubsigimli  sacrci'  lacultatis  Tlicologici3  l*arisiensis  Doctores  testauiur  legisseet 
(liligenter  exauiinasse  tractatum,  cui  titulusest  Tertia  pars  Siimmce  Fhilosoplucw 
eD.  ThomiP  Doctoris  Angelici  Doctrina.  In  quo  nihil  dcpreliendiinus  ({uod  adver- 
setur  doctrinte  sanctcB  Kcclesiae  Catliolicfe,Apostolica',  Uoinana!:  in  cujus  rci  lidcm 
pr<esentibussubscripsiniusdie  7  Augusti  Anno  1038. 

A.   I3a(^:iielii<:h.  A.  \'aultii:i«. 

Legerunt  insuper  et  approbaruntLE  MovMi,  et.MoREL,  Doctores  ejusdem  Facultatis. 


SUMMA  PRIVILEGII  A  GHRISTIA^^ISISIMO  REGE  G0XGE8SI 

Ludovici  Xlll  Galliae  et  Navarra;  Uegis  auctoritate  sancitum  et  patentibus  ejus 
litteriscautum,  ne  quis  in  regno  ipsius  aliisve  in  locis  ejus  ditioni  subjecti?  intra 
decem  proximos  annos  a  die  perfectte  primce  impressionis  inclioandos  ac  nume- 
randos  excudat,  vendat,  excudendum  vendendumque  quovis  modo  et  ratione 
curet  tractatum,  qui  inscribitur  Tertia  Pars  Summce Philosophicoe  e  D .  Thomce  do- 
ctrina  de  Philo.^^ophia  Morali,  praeter  Petrum  Billaine  bibliopolam  juratum  Pari- 
siensem,  aut  illos  quibus  ipsemet  concesserit,  sub  pcena  conliscationis  librorum 
aliisque  poenis  originali  Diplomate  contra  delinquentcs  expressis.  Datuni  Parisiis 
24  Septembris  Anno  1638. 

Sic  signatum 

De  Mandatis  Regis.  1.  Matharel. 

Perfectafuit  prima  editio  die  prima  Aprilis  \  639. 


BREVIS  CONSPECTUS 


SCRIPTORUM    S.  THOM^ 

QU^  IN  EDITIONE  ROM.^  AN.  I57(i  VULGATA 

CONTINENTLR 


SuMMA  Tiikoloch.k;  la  (scil.  prima  pars), 
la  ^iK  (scil.  prima  pars  secunda3  parlis), 
9a  '2i\i  (scil.  seciinda  pars  sociindai  partis), 
3a  (scil.  lerlia  pars). 

SUMMA  CONTRA  CiENTILES;  II.  4  C.  Geilt. 

Qu.ESTiONES  DISPUTAT/E  dc  potentia  Dei,de 
malo,  de  spiritiialihus  creaturis,  dc  anima, 
de  unione  Verbi,  de  virtutibus  in  com- 
muni,  de  caritale,  de  correctione  fraterna, 
despe,  dc  virtutibus  cardinalibus,  de  ve- 
rilate. 

0U0DI>inETA   1'2. 

SciuPTUM  iti  4  libros  Sententiarum. 

GoMMENTARii  in  2  lib.  Periherraenias,  in 
2  111).  Posteriorum  Analyticorum,  in  8  lib. 
IMiysicoium,  in  4  lib.  de  Grelo  et  Mundo, 
in  2  lib.  de  Generalione  et  Gorruptionc,  in 
4  lib.  Meteorum,  in  3  lib.  de  Anima,  in 
lib.  de  Sensu  et  Sensato,  de  Memoria  et 
Reminiscentia,  de  Somno  et  Vigilia  *,  de 
Somniis  *,  de  Divinatione  per  Somnum  *, 
in  12  lib.  Metapbysicorum  (de  Gausis), 
iu  lOlib.  Etliicorum,  in  8  lib.  Polilico- 
rum. 

Opuscula  :  1.  Gontraerrores  Graecorum.  — 
2.  Gompendium  theologiic.  — 3.  Declara- 
lio  quorundam  articulorum  contra  Grae- 
cos,  Armenos  et  Saracenos.  —  4,  De  duo- 
bus  pfceceptis  caritatis.  —  5.  De  articulis 
tidei  et  sacramentis  ecclesia^.  —  6.  Expo- 
sitio  super  symbolum  Aposlolorum.  — 
7.Expositio  orationis  dominicoe. — 8.  Ex- 
positio  salutationis  angelicffi.  —  9.  Re- 
sponsio  de  lOSarticulis  *.  — 10.  Responsio 


de   42    articulis. 


11.    Responsio  de 


36  articulis.  —  12.  ResponsiodeO  arliculis 
ad  lectorem  Bisuntin.  —  13.  De  difteren- 
tia  divini  veri)i  et  humani.  —  14.  De  na- 
tura  verbi  intellectus.  —  15.  De  substan- 
liis  separatis.  —  16.  De  unitate  intelle- 
ctus  contra  Averroislas.  —  17.  Contra 
retrahentes  a  religionis  ingressu.  —  18. 
De  perfectione  vitae  spiritualis.  —  19. 
Gontra  impugnantes  Dei  cullum  et  reli- 
gionem.  — 20.  De  rogimine  principum. 
—  21.  De  regimine  Judaeorum.  —  22.  De 
forma  absolutionis.  —  23.  Expositio  pri- 


mie  decretalis.  —  24.  Expositio  super  se- 
cundam  decrelalem.  —  25.  De  sorlibus. 

—  26.  De  judiciis  aslrorum.  —  27.  De 
aeternitate  mundi.  —  28.  Dc  fato.  — 
29.  De  principio  individualionis. —  30.  De 
ente  et  essentia.  —  31.  De  principiis  na- 
turai.  —  32.  De  natura  maleriie  etdimen- 
sionibus  interminatis.  —  33.  Dc  mixtione 
elementorum. —  34.  De  occuitis  operibus 
naturae.  —  35.  De  motu  cordis.  —  36.  De 
instantibus.  —  37.  De  quatuor  oppositis. 

—  38.  Dc  demonstratione.  —  39.  De  fal- 
laciis.  —  40.  De  propositionibus  modali- 
bus.  —  4i.  Do  nalura  accidentis.  — 
42.  Dc  natura  generis*.  —  43.  Depotenliis 
anim;e  *.  —  44.  De  lempore.  —  45.  De 
pluralitate  formarum  *.  —  46.  De  dimen- 
sionibus  interminatis.  Cf.  n.  32.  —  47.  De 
natura  syllogismorum  *.  —  48.  Summa 
totius  Logicae  Aristol.  *.  —  49.  De  sensu 
resp.  singularium  el  intellectu  resp.  uni- 
versalium  *.  —  50.  De  inventione  medii  *. 

—  51.  De  natura  luminis  *.  —  52.  De  na- 
luraloci  *.  — 53.  De  intellectu  et  intelli- 
gibili  *.  —  54.  Dequoest  et  quod  est  *.  — 
55  et  56.  De  universalibus  *.  —  57.  Offi- 
cium  de  festo  corp.  Ghr.  —  58.  De  sacra- 
mentoaltaris*. —  59.Desacramenlo  eucha- 
ristiffi  *.  —  60.  De  hnmanitate  J.  Ghr.  *.  — 
61.  De  dilectione  Ghr.  et  proximi  *.  — 
62. De  divinis  moribus*.  — 63.  Debeatitu- 
dine  *.  —  64.  De  modo  confitendi  *.  — 
(55.  De  officio  sacerdotis  *.  —  66.  Expositio 
missae  *.  —  67.  De  emptione  et  venditione 
ad  lempus  *.  —  68.  Epistola  de  modo  ac- 
quirendi  scienliam  *.  —  69.  Expositio  in 
lib.  Boethii  dc  hcbdomadibus.  —  70.  Quae- 
stiones  in  lib.  Boethii  de  Trinitate.  — 
71.  De  Yitiis  et  virlutibus  *.  — 72.  De 
concordantiis  *.  —  73.  De  iisuris  *. 

ExposiTio  :  in  Job,  in  Psalmos,  in  Ganlica 
Ganticorum,  in  Isaiain,  in  Jcremiam,  in 
Threnos  [in  Matlhamm  et  Joannem] ; 
Gatena  aiirea  in  qnaluor  evangelia  ;  expo- 
sitio  in  epist.  S.  Pauli,  in  Genesim  *,  in 
Danielem  *,  in  lib.  Machabaeorum  *.  in 
epist.  canonicas  *. 


SUMM.E 


P  H  I  L  0  S  0  P  H  I  C  E 


E    DIVI    THOMiE    DOGTORIS    ANGELIGI 


DOGTRINA 


PARS       TERTIA 


Quoniam  ordo  congruus  addiscendi  est, 
ut  primo  quidem  pueri  logicalibus  in- 
struantur,  quia  Logica  docet  modum  totius 
Phiiosoplii»;  secundo  malhematicis,  qua3 
nec  experienlia  indigent  nec  imaginatio- 
nem  transcendunt;  tertio  autem  natura- 
libus,  qua3  etsi  non  excedunt  sensum  et 
imaginationem,  requirunt  tamen  expe- 
rientiam  ;  quarto  in  moralibus,  qute 
requirunt  experientiam  et  animum  a  pas- 
sionibus  Hberum  :  —  ideo  post  conside- 
rationem  eorum,  qu«  ad  Piiilosophiam 
naturalem  pertinent,  sequitur  considera- 
tio  eorum,  circa  qua?  versatur  Philosopliia 
moraHs.  —  S.  Thomas  0.  Elh.  lect.  7; 
de  Caiisis  1.  1. 


QU.^STIO  I 

DE    PIIILOSOPHIA    MOIIALI,  QUALIS    SIT    ET    AD 
QU.^   SE    EXTENDAT. 

Et  ut  intentio  nostra  debito  ordine  pro- 
cedat,  necessarium  est  primo  investigare 
de  ipsa  Philosophia  morali,  quahs  sit  et  ad 
qua^  se  extendat.  —  Cfr.  prooemium  ad 
Imjus  operis  Partem  Primam. 


GIRCA  QU/E  QU^RUNTUR  QUINQUE  : 

.1.  Utrura  subjeclum  PhiIosophla3  morahs  sil 
actio  huniana  ordiiiala  in  finem. 

2.  Utrum  Philosophia  moralis  recle  dividatur 
in  Monasticam,  CEconomicam  et  Pohticam. 

3.  tJlruni  scienlia  civilis  seu   Polilica  prfc- 
emineat  omnibus  scientiis  activis. 

4.  Utrum  Piiilosophia  moralis  sit  idem  alque 
prudenlia. 

5.  Ulrura-Philosophia  morahs  sit  scienlia. 

ARTICULUS    I 

UTUUM      SUBJECTUM     PHILOSOPIII/E     MORALIS 
SIT  ACTIO  HUMANA  ORDINATA  IN  FINEM. 

Videtur  quod  actio  humana  ordinata  in 
finem  non  sit  subjectum  Philosopliia3 
moralis. 

1.  Dicitur  enim  i.  Metaphys.  (c.2)  :  sa- 
pientis  est  ordinare ;  sed  Philosophia  mo- 
ralis  non  est  sapientia,  cum  ipsa  sapientia 
pertineat  ad  Metaphysicam,  ut  ibidem  di- 
cit  Philosophus  :  ergo  non  est  Philoso- 
phia)  moralis  ordinare  aclionem  hunianam 
in  imem.  — ^   I.   Metaphys.    1.  1    et  2. 


SuMM.€  Philos.  V  —  1. 


TERTIA     PARS  —  E'1'HICA 


:!.  rni'terca,  linis  perlinet  ad  suLjectum 
IMiilosuphia!  nioralis,  agit  enini  dc  illo; 
secl  actio  huniana  non  cst  (inis,  cuni 
potius  ipsa  sit  ad  liufui  :  crgo  subje- 
ctuni  riiilosophia)  nioralis  non  est  actio 
huniana.  —  i.Eth.  1.  !■  s(iq.;  ia  2a3,  q.  8, 
proa'ni . 

:}.  I*ra.'terea,  actus  huniani  sunt  circa 
bonuni  ut  finem  ;  scd  Philosophia  moralis 
cum  sit  perlectio  inlellectus,  non  est  circa 
bonum,  sed  potius  circa  verum  :  ergo 
subjeclum  riiilosophiic  moralis  non  est 
actio  humana,  qu;\3  versaturcirca  bonum. 
~  Ihiil.;  la  ±v,  (1.   IS,  a.  i,  in  c. 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Philosophus 
(2.  Eth.  c.  ":!),  quod  liujus  doctrina;  fmis 
est  non  cognitio,  sed  actus.  —  1.  Eth. 
I.  1  et  2. 

HiisPuXDKO  DicENDUM,  quod  Philosophia} 
moralis  subjectum  necesse  est  essc  actio- 
nem  humanam  ordinatam  in  fmem.  —  Ad 
cujus  evidenliam  sciendum  est,  quod 
invenitur  tluplex  ordo  in  rebus  :  umis  qui- 
dem  partium  alicujus  totius  seu  alicujus 
multitudinis  ad  invicem,  sicut  partes 
domus  ordinantur  ad  invicem.  Aliiis  est 
ordo  rerum  in  finem,  et  hic  ordo  est 
principalior  quam  primus.  Nam,  ut  Philo- 
sophus  dicit  12.  Metaphys.  {text.  52; 
1.  11,  c.  10),  ordo  parlium  exercitus  ad 
invicem  e.st  propter  ordinem  totius  exer- 
citus  ad  ducem.  Ordo  autem  quadru- 
pliciter  ad  rationem  comparatur.  Est 
enim  quidam  ordo,  quem  ratio  non  facit, 
sed  solum  considerat,  sicut  est  ordo 
rerum  naturalium.  Alius  est  ordo,  quem 
ratio  considerando  facit  in  proprio  actu, 
puta  cum  ordinat  conceptus  suos  ad  invi- 
cem  et  signa  conceptuum,  quae  sunt  voces 
significativa^.  Tertius  est  ordo,  quem 
ratio  considerando  facit  in  operationibus 
voluntatis.  Quartus  est  ordo,  quem  ratio 
considerando  facit  in  exterioribus  rebus, 
quarum  ipsa  est  causa,  sicut  in  arca  et 
domo.  —  Et  quia  consideratio  rationis  per 
habitum  perticitur,  secundum  hos  diver- 
sos  ordines,'quos  proprie  ratio  considerat, 
sunt  diversae  scienti^e.  Nam  ad  Philoso- 
phiam   naturalem    pertinet    considerare 


ordinem  rerum,  quem  ratio  humana  non 
facit,  sed  solum  considerat  (ita  quod  sub 
uaturali  Philosophia  comprehendamus  et 
Metaphysicam).  Ordo  autem,  quem  ratio 
considerando  facit  in  proprio  actu,  per- 
tinet  ad  rationalem  Philosophiam,  cujus 
est  considerare  ordinem  partium  orationis 
ad  invicem,  et  ordinem  principiorum  ad 
invicem  et  ad  conclusiones.  Ordo  autem, 
quem  ratio  considcrando  facit  in  rebus 
exterioribus  constitutis  per  rationem  hu- 
manam,  pertinet  ad  mechanicas.  Urdo 
autem  actionum  voluntatis  pertinet  ad 
considerationem  moralis  Philosophige. 

Stc  ergo  moralis  Pliilosophiae,  circa 
quam  versatur  praesens  intentio,  pro- 
prium  est  considerare  actiones  humanas, 
secundum  quod  sunt  ordinata)  ad  invicem 
et  ad  finem.  Dico  autem  actiones  hu- 
manas,  quse  procedunt  a  voluntate  homi- 
nis  secundum  ordinem  rationis.  Nam  si 
qua3  actiones  in  homine  inveniuntur,  qua^ 
non  subjacent  voluntati  et  rationi,  non 
dicunturproprie  humana3,  sed  naiurales, 
sicut  patet  de  actionibus  anima)  vegeta- 
tiva3,  quae  nullo  modo  cadunt  sub  consi- 
deratione  moralis  Philosophia?.  Sic  igitur 
subjectum  Philosophia3  moralis  est  actio 
humana  ordinata  in  finem,  vel  etiam 
homo  prout  est  voluntarie  agens  propter 
finem.  —  1.  Eth.  I.  1. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
sapiens  multipliciter  dicitur  :  uno  modo 
simpliciter,  alio  modo  secundum  quid 
seu  in  aliquo  genere.  Sapiens  simpliciter 
dicitur  qui  cognoscit  causam  altissimam 
simpliciter;  sapiens  vero  secundum  quid 
seu  in  aliquo  genere,  qui  cognoscit  cau- 
sam  altissimam  illius  generis,  ut  in  ge- 
nere  aedificii  artifex,  qui  disponit  formam 
domus,  dicitur  sapiens  et  architector  re- 
spectu  inferiorum  artificum,  qui  dolant 
ligna.  Unde  dicitur  .sapiens  rerum  huma- 
narum,  qui  considerat  finem  illarum,  ut 
dicit  Philosophus  2.  Eth.  (c.  6).  —  2a 
2ae,  q.  45,  a.  l,in  c. ;  la,  q.  l,a.  6,  in  c. ; 
Hannibaldusin  l.Sent.  prologi  q.  2,  a.  t ; 
3.  Metaphys.  I.  4 ;  2.  Eth.  1.  7;  G.  Eth. 
I.  7. 


PROQEMIUM  —  QU.EST.  I    DE    PHILOSOPHIA    MORALI  —  ART.  II 


Ad  secundum  dicendum,  quod  sub- 
jectum  habet  ad  scientiam  ad  minus  tres 
comparationes.  Prima  est,  quod  quaecum- 
(jue  sunt  in  scientia,  debent  contineri  sub 
subjecto  ;  secunda  est,  quod  subjecti  co- 
gnitio  principaliter  attenditur  in  scientia; 
lertia  est,  quod  per  subjectum  distingui- 
tur  scientia  ab  omnibus  aliis.  Secundum 
primam  ergo  comparationem  finis  potest 
dici  subjectum  iiujus  scientia3,  non  autem 
secundum  secundam  et  tertiam.  — 
Prolog.  in  libr.  Sent.  q.  un.,  a.  4,  c. 

Vel  dic,  quod  factionis  quidem,  quae 
pertinet  ad  artem,  finis  est  aliquid  aiterum 
ab  ipsa  factione ;  sed  finis  actionis  non 
semper  est  aliquid  alterum  ab  actione, 
quia  quandoque  eupraxia,  id  est  bona 
actio,  est  sibi  finis ;  quod  tamen  non  est 
semper  ;  niliil  enim  prohibet  actionem 
ordinari  ad  aliam  sicut  ad  finem  :  sicut 
consideratio  effectuum  ordinatur  ad  consi- 
derationem  causa?.  Finis  autem  est  bonum 
uniuscujusque;  et  sic  patet,  quod  bonum 
actionis  est  in  ipso  bono  agente.  Et  "per 
consequens  Philosophia  moralis,  qua?  est 
circa  actiones  humanas,  potest  esse  circa 
finem  earum.  —  6.  Eth.  1.  4  ;  2.  Sent. 
dist.  I ,  q.  2,  a.  1 ,  in  c . ;  3.  c.  Gent.  c.  17, 
rat.  4  ;  9.  Metaphys.  1.8. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  bonum  et 
verum  se  invicem  includunt.  Nam  verum 
est  quoddam  bonum,  alioqui  non  esset 
appetibile ;  et  bonum  est  quoddam  ve- 
rum,  alioqui  non  esset  intelligibile.  Unde 
licet  Philosophia  moralis  versetur  circa 
bonum,  cum  omne  bonum  sit  verum,  nihil 
impedit  quominus  sit  perfectio  intellectus. 
—  la,  q.  79,  a.  11,  ad  2. 

aRTIGULUS  II 

UTRUM  PHILOSOPHIA  iMORALIS  REGTE  DIVI- 
DATUR  IN  MONASTIGAM,  (ECONOMIGAM  ET 
POLITIGAM. 

Videtur  quod  Philosophia  moralis  non 
recte  dividatur  in  Monasticam,  CEcono- 
micam,  Politicam. 


1.  Omnis  enim  habitus  intelleclivusest 
tantum  circa  universalia,  cum  intelle- 
ctus  sit  universalium,  sensusautem  parti- 
cularium,  ut  dicit  Philosophus  (1 .  Phys. 
text.  49 ;  c.  5);  sed  Monastica  versatur  circa 
singularia  :  ergo  Philosophia  moralis  non 
recte  dividitur  in  Monasticam  etc. —  1. 
Phys.X.  10;  \.Eth.\.  1. 

2.  Prasterea,  Philosophia  moralis  est 
circa  actiones  Immanas,  ut  dictum  est 
(art.  pra3ced.);  sed  actiones  humana^sunt 
singularium,  non  alicujus  communitatis, 
qualis  est  oeconomica  et  politica  :  ergo 
Philosophia  moralis  non  recte  dividitur 
in  Monasticam,  (Economicam  et  Politi- 
cam. 

3.  Pra3terea ,  qu£ecumque  differunt 
solum  multitudine  et  paucitate,  non 
differunt  specie,  quia  differentia  qua)  est 
secundum  magis  et  minus  non  diversificat 
speciem  ;  sed  pra^dicta  regimina,  scilicet 
oeconomicum  et  politicum,  differunt  solum 
multitudine  et  paucitate  ;  quod  sic  mani- 
festatur.  Si  enim  communitas,  qua3  re- 
gitur,  sit  paucorum,  sicutin  aliqua  parva 
domo,  ille  qui  prajest  dicitur  paterfami- 
lias,  ad  quem  pertinet  despoticus  princi- 
patus.  Si  autem  sit  adhuc  plurium,  ita 
quod  non  solum  contineat  servos,  sed 
etiam  multitudinem  liberorum,  dicitur 
ille  qui  prteest  oeconomus.  Si  autem  sit 
adhuc  plurium,  puta  non  solum  eorum, 
qui  sunt  unius  domus,  sed  etiam  unius 
civitatis,  tunc  dicitur  regimen  politicum 
aut  legale.  Igitur  Philosophia  moralis 
non  recte  dividitur  in  CEconomicam  et 
Politicam;  omnis  enim  divisio  fieri  debet 
in  diversa  specie.  —  1.  Polit.  I.  l. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophia  mo- 
ralis  versatur  circa  actiones  humanas,  ut 
dictum  est ;  actiones  autem  humana3  vel 
sunt  hominis  inordine  ad  se,  in  quantum 
scilicet  particularis  est ;  vel  in  ordine  ad 
alios,  in  quantum  scilicet  est  pars  alicujus 
communitatis ;  communitas  autem  duplex 
est,  scilicet  oeconomica  et  politica  :  igitur 
recte  dividitur  Philosophia  moralis  in 
Monasticam,  CEconomicam  et  Politicain. 
—  1.  Polit.  1.  1. 


TERTIA    PARS  —  ETIIICA 


He.spondko  dicendlm,  quod  lioino  niitii- 
raliter  est  aniinal  .S(»eiale,  utpoto  qui  in- 
(lig-et  ad  vitain  .suani  niultis,  (|ua'.  sibiip.so 
soius  pia'parare  non  potost.  Unde  conso- 
quens  est,  quod  lionio  naturaliler  sit  pars 
alicujus  niuilitudinis,  j^cr  quam  pra^sto- 
tur  sil)i  auxiliuni  ad  bene  vivendum.  Quo 
quidoni  auxilio  indifiet  ad  duo  :  primo 
quidom  ad  ea,  qu;e  sunt  vitie  necessaria, 
sine  quibus  pra'sons  vita  transigi  non  po- 
lest ;  ot  ad  lioc  auxiliatur  liomini  domo- 
slica  multitud<),cujusostpars.  Xani  qiiiii- 
bet  homri  a   paroidibus  lialtot  gcneratio- 


onim  idem  est  motus  totius  et  partis.  Et 
similiter  in  compositis  vel  colligatis  ope- 
ratio  partis  principaliter  est  totius.  Et 
ideo  oportet  quod  ad  eamdom  scientiam 
pertineat  tali.s  consideratio  ot  totius  et 
partis  ejus.  Non  autern  ad  eamdem  scien- 
tiani  portinct  considcrare  totum,  (piod  lia- 
bot  solam  oixlinis  unitatem,  et  partes 
ipsius. —  Et  indc  cst  quod  moralis  Philoso- 
phia  in  tros  partes  dividitur,  (luarum  pri- 
ma  considerat  operationes  unius  hominis 
ordinatas  ad  llnem,  quai  vocatur  Monasti- 
ca  ;   secunda  autem  considerat  operatio- 


nem  ot  mitrimontum  et  disciplinam  ;  ot  nes  multitudinis  oeconomica?,  quiO  voca- 

bimiliter  singuli,  (pii  sunt  partes  domo-  tur  OEconomica  ; /<2r/ia  autem  considerat 

stica'  familiio,  sc  invicomjuvanl  adnocos-  operationes  multitudinis  civilis,  quie  vo- 

saria  vitio.   Alio  modo  juvaliir    liomo  a  catur  Potitica. —  1.  Eih.  1.  1. 
multitudino,  cujus  est  pars,  ad  vita3  suffi-         Ad  jnimum  ergo  dicendum,  quod  in- 

cientiam  porfoctam,  scilicet  ut  liomo  non  tellectus  est  quidem  immediate  universa- 

solum  vivat,  sed  et  bene  vivat,   liabens  lium,  sed  potest  etiam  fieri  singularium 

omnia  qua.'  sibi  sufliciunt  ad  vitam  ;  et  sic  per  extensionem  apprehensi.  Electio  enim 

homini  auxiliatur  nmltitudo  civilis,  cujus  particularis  operabilis  est  quasi  conclusio 

ipse  est  pars,  non  solum  quantum  ad  cor-  syHogismi  intellectus  practici,  ut  dicitur 

poralia,   prout   scilicot   in   civitate   sunt  in  7.   Etli.   (c.  3,  al.  .")).  —  Opusc.  43, 

multa  arlilicia,  ad  qua3  una  domus  sufti-  c.  G.  —  Ex  univorsali  autom  propositione 

cere  non  potest;  sed  etiam  quantum  ad  dircctenon  potest  concludi  singularis  ni- 

moralia,  in  quantum  scilicet  perpublicam  si  mediante  aliqua  propositione  singulari 

potestatem  coercentur  insolentes  juvenes  assumpta.    Unde  universalis  ratio  intelle- 

metu  poena',  quos  paterna  monitio  corri-  ctuspracticinon  movet  nisi  mediante  par- 

gei'e  non  valot.  ticulari  apprehensione  sensitiva?  partis,  ut 

Sciendum  autem  est,  quod  hoc  totum,  dicitur  3.  de  Anima  {lext.  58;  c.   II). 

quod  est  civilis  multitudo  vel  domestica  —  ia,  q.  8G,  a.  1,  ad2. 


familia,  Iiabet  solam  unitatem  ordinis,  se- 
cundum  quam  non  est  aliquid  simplicitor 
unum  ;  el  ideo  pars  ejus  totius  potest  ha- 


Ad  sccundum  dicendum,  quod  unus- 
quisque  singularis  homo  est  pars  commu- 
nitatis  ;  pars  autoin  id,  quod  est,  cst  to- 


bere  operationem,  qui\)  non  est  operatio     tius.  Undc  operationes   partis,  qiiatenus 


totius,  sicut  miles  in  exercitu  habet  ope- 
rationem  qu;o  noii  est  totius  exercitus. 
Habet  nihiloininus  et  ipsum  totum  ali- 
quam  operationem  qua)  non  cst  propria 
alicujus  partiuin,  sed  totius,  puta  confli- 
ctus  totius  exercilus;  et  tractus  iiavis  est 
operatio  inultitudinis  trahentium  navem. 
Est  autein  aliquod  totum,  quod  habet  uni- 
tatem  non  solum  ordine,  sed  composi- 
tione  aut  colligatione,  vel  etiam  continui- 
tate:  secundum  quain  unitatem  est  ali- 
quid  unum  simpliciter;  et  ideo  nulla  est 
operatio,  qua3  non  sit  totius  •,  in  continuis 


pars  est,  sunt  operationcs  totius,  ut  di- 
ctum  est  (in  c).  —  2a  2;v,  q.  Gl,  a.  1,  in 
c;  la  '•2a',  q.  9G,  a.  i-,  in  c. 

Ad  tertium  dicenduni,  quod  sicut  in 
aliis  rebus  ad  cognitionem  totius  necesse 
cst  dividere  compositum  usque  ad.  incom- 
posita,  id  est  usque  ad  indivisibilia,  qua) 
sunt  minima^  partestotius:  puta  ad  cogno- 
scendam  orationem  necesse  esse  di^idere 
usque  acl  litteras,  et  ad  cognoscendum 
corpus  naturale  mixtum  necesse  est  divi- 
dere  usque  ad  elementuin ;  —  sic  si  consi- 
doreinus,  ex  quibus  civitas  componatur, 


PUOOEMIUM  —  QU/EST.  I    DE   PHILOSOPIII.V  MOR.VLI  —  Ain'.  lil 


uiagis  poterinius  videre  de  prasmissis  re- 
girninibus,  quid  unumquodque  sit  secun- 
dum  se,  et  quid  differant  ad  invicem.  In 
onmibus  enim  ita  videmus,  quod  si  quis 
inspiciat  res  secundum  quod  oriunlur  ex 
suo  principio,  optime  poterit  in  eis  con- 
lemplari  veritatcm.  Et  hoc  sicutestverum 
in  aiiis  rcljus,  ita  etiam  est  verum  in  iis, 
de  quibus  intendimus.  Ad  quod  conside- 
randum  est,  quod  ad  cognilionem  compo- 
sitorum  primo  opus  est  via  re.soh,itionis, 
ut  scilicet  dlvidamus  compositum  uscjue 
ad  individua ;  postmodum  vero  necessa- 
ria  est  via  compositionis,  ut  ex  principiis 
indivisibilibus  jam  notis  dijudicemus  de 
rebus,  quas  ex  principiis  causantur.  — 
1.  PoUL  prooem.  et  I.  1. 

Sciendum  est  igitur,  quod  communica- 
tio  multarum  personarum  in  actibus  in 
ordine  ad  aliquem  fmem  facit  communi- 
tatem.  Et  quia  eorum,  qujBSunt  ad  fmem, 
ratio  sumitur  ex  fine  (la  2?e,  q.  1, 
prooem.  ;  q.  102,  a.  1,  in  c.) :  ideo  secun- 
dum  diversitatem  fmis  sumitur  diversa 
ratio  communitatis.  Si  ergo  communica- 
tio  in  actibus  et  combinatio  personarum 
fiat  liberorum  causa,  erit  communitas 
aconomica;  et  h£ec  est  naturalis.  Et  quia 
natura  non  solum  intendit  generationcm, 
sed  etiam  quod  generata  -salventur  — 
quod  conlingit  in  iiominibus  per  commu- 
nicationem  principantis  et  suljjecti,  ut 
ostendiLPliilosophus  (1.  Polit.  c.  1,  al.  2) 
per  hoc,  quod  ille  est  naturaliter  prin- 
cipans  et  dominus,  qui  suo  intellectu  po- 
test  prajvidere  ea,  qu£e  congruunt  saluti, 
puta  causando  prolicua  et  repellendo  no- 
civa;  illc  autem,  qui  potest  per  fortitudi- 
nem  corporis  implere  opus,  quod  sapiens 
mente  prasviderit,  est  naturaliter  suijje- 
ctus  et  servus  — ;  ideo  ex  hac  communica- 
tione  fit  communitas  despotica,  qua3  per- 
tinet  ad  occonomicam,  secundum  quod  ad 
euindem  fmem  tendit.  —  1.  PolU.  I.  1. 

Deinde  vero  secundum  Philosophum 
(1.  Polit.  c.  1,  al.  2)  actuum  huma- 
norum  quidam  suntquotidiani,  sicutcom- 
edere,  calefieri  ad  ignem  et  alia  hujus- 
modi ;  quidam  autem  non  sunt  quotidiani, 


sicutmercari,pugnare  et  alia  hujusmodi ; 
naturale  est  autem  hominibus  ut  in  utro- 
quc  genore  operum  sibi  communicent 
se  inviccm  juvantes  :  et  ideo  nihil  cst 
aliud  domus  quam  qua^dam  communitas 
secundumnaturam  constituta  « inonmem 
dicm  »,  id  est  ad  actus  qui  occurrunt 
quolidic  agendi.  At  vicus,  ({ui  ex  pluribus 
domibus  constituitur,  non  est  communi- 
tas  constituta  in  diem,  sed  est  inslituta 
gratia  usus  non  diurnalis.  Illi  enim,  qui 
sunt  convicanei,  non  communicant  sibi  in 
actibus  quotidianis,  in  quibus  comnmni- 
cant  illi,  qui  sunt  unius  domus  ;  unde 
potius  ad  communitatem  civilem  pertinet, 
secundum  quod  ad  ejus  tinem  ordinatur, 
qui  est  quod  homo  habeat  sufficienter 
quidquid  est  necessarium  advitam.  Talis 
autem  communitas  est  cit^iYas;  est  enim 
de  ratione  civitatis,  quod  in  ea  invenian- 
tur  omnia,  quec  sufficiunt  ad  vitam  hu- 
manam.  Et  propter  hoc  sicut  vicus  con- 
stituitur  ex  pluribus  domibus,  ita  civitas 
conslat  ex  pluribus  vicis,  in  quorum  uno 
exercetur  ars  fabrilis,  in  alio  ars  textoria, 
et  sic  de  aliis.  Sic  ergo  patet,  quomodo 
secundum  diversos  fmes  CEconomica  et 
Politica  .specie  distinguantur.  —  1.  Polit. 
I.  1. 

ARTIGULUS  III 

UTRLM    SGIENTI.V    CIVILIS    PR.EEMINEAT 
CETEUIS  SGIENTIIS  AGTIVIS. 

\'idctur  quod  scientia  civilis  non  prtee- 
mineat  ceteris  scientiis  activis,  scilicet 
OEconomica3  et  Monasticio. 

i.  Philosophus  enim  in  0.  Eth.  (c.  7) 
expresse  refellit  sententiam  asserentium 
Politicain  esse  scientiam  pra^stantissi- 
mam.  —  G.  Eth.  I.  G. 

2.  Pra'terea,  illa  scientia  inter  operati- 
vas  est  praestantissima,  qujc  considerat 
oplimuin  et  ultimum  fmem ;  sed  hunc 
considerat  Monastica ;  nam  Philosophus 
in  1.  Eth.  determinat  deillo  :  ergo  scien- 
tia  civilis  non  pra^eminet  Monasticse.  — 
1.  Eth.  1.2. 


TEKTIA    1'AHS  —  ETHICA 


Sed  conlra  est  :  1.  qiiod  riiilosopluis 
(I.  Eth.  c.  2,  ul.  1)  civileni  scieiitiain 
dig:nit;ilepra'fert  uliis  scientiisoperativis. 
—  Ibid. 

ii.  Pra'terea,  inter  scientias  operativas 
illa  praieminet  aliis,  qua3  est  architecto- 
nica  ;  sed  iKec  est  civilis  ;  nam  pra'cipit 
illis  et  quantum  i\(\  usum  et  quantum  ad 
determinationem  actus,  et  iisdeni  utilur 
ad  suum  fmem,  id  est  ad  commune  bo- 
num  civitutis  :  erg-o  civilis  praseminet 
omnibus  scientiis  activis.  —  Ibid. 

:).  Prieterea,  quandocumque  diversi  fi- 
nes,  quorum  unus  ordinutur  ad  alium, 
requirunt  diversos  liabitus,  hubitus  qui 
ordinutur  ad  ultimum  finem,  est  princi- 
palior  ceteris  ;  sed  fines  Monastica^  et 
(Economica)  ita  se  habent  respectu  fniis 
Politica)  :  ergo  h^c  est  principalior  et 
dignior  ceteris. —  2a  2«,  q.  47,  a.  11, 
ad.  3. 

Respoxdeo  DicENDUiM,  quod Givilis  inter 
omnes  scientias  activas  est  principalis- 
sima.  Cujus  ratio  sumi  potest  ex  duobus  : 
primo  quidem  ex  ipsa  ratione  proprii 
fmis.  Manifestum  est  enim,  quod  unaqu«- 
que  causatanto  priorestet  potior,  quanto 
ad  plura se extendit ;  unde etbonum,  quod 
hubet  rutionem  cuusfe  fmalis,  tanto  potius 
est,  quanto  ad  plura  se  extendit.  Et  ideo 
si  idem  bonum  est  uni  homini  et  toti  civi- 
tati,  multo  videtur  majus  et  perfectius 
procurare  et  salvare  illud,  quod  est  bo- 
num  totius  civitatis,  quam  id,  quod  est 
bonum  unius  hominis ;  nam  licet  perti- 
neat  ad  amorem,  qui  debet  esse  inter  ho- 
mines,  quod  homo  conservet  bonumetiam 
uni  soli  homini,  multo  tamen  meiius  et  di- 
vinius  est,  quod  hoc  exhibeatur  toti  genti, 
in  (qua  multas  unitates  continentur.  Hoc 
autem  bonum,  quod  est  communeuni  vel 
pluribus  civitatibus,  intenditur  u  scientia 
civili ;  unde  ad  ipsam  maxime  pertinet 
considerare  fmem  ultimum  humana3  vi- 
tae ;  ceterarum  enim  scientiarum  bona  ad 
pauciora  se  extendunt.  —  1.  Eth.  1.  2. 

SecundD,  idem  probari  potest  ex  ipsa 
multitudine,  cujus  bonum  considerat 
Civilis,   qujfi  est  civitas.   Htec  enim    est 


principalissimum  eorum,  qua3  humana 
ratione  constitui  possunt,  et  spectat  ad 
scientias  operativas.  Nam  ad  civitatem 
referuntur  omnes  communitates  humanae, 
et  per  consequens  et  communitas  perti- 
nens  ad  considerationem  OEconomicae  ;  et 
cum  quilibet  homo  in  particulari  sit 
pars  civitatis,  ad  eamdem  etiam  refertur 
considerutio  cujuslibet  hominis.  Quare 
necesse  est  dicere,  quod  scientia  civilis 
estlongedignior  reliquis  scientiis  activis. 

—  1.  Eth.  1.  1  ;cf.  1.  Poster.  1.  1. 

Ad priimim  ergo  dicendum,  quod  Phi- 
losophus  loquitur  de  Politica  per  compa- 
rationem  ad  omnes  scientias  etiam  specu- 
lativas.  Nam  ibidem  (c.  7)  subdit,  quod 
cum  una  sit  dignior  alia  ratione  dignioris 
objecti,  si  praiter  hominem  nuUum  esset 
ens  ipso  divinius,  Politica  prgeferenda  es- 
set  aliis.  Quia  tamen  homine  sunt  alia  di- 
gniora  longe  et  diviniora,  circa  quae  ver- 
satur  Sapientiu,  ideo  hiBc,  non  illa,  est  in- 
ter  scientias  omnes  prasstantissima.  —  6. 
Eth.  1.  6. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  consi- 
deratio  ultimi  fmis  pertinet  ad  Civilem  ; 
nihilominus  tamen  de  illo  determinatur 
in  I.  Eth.,  quia  doctrina  illius  libri  con- 
tinut  prima  eiementa  scientia3   Politica;. 

—  1.  Eth.  I.  2. 

ARTICULUS   IV 


UTRUM  PHILOSOPHIA  MORALIS  SIT  IDEM  ATQUE 
PRUDENTIA. 

Videtur  quod  Philosophia  moralis  sit 
idem  atque   prudentia. 

1.  Patitur  enim  eamdem  divisionem, 
scilicet  in  monasticam,  oeconomicam,  et 
civilem  seu  legispositivam,  ut  dicit  Phi. 
losophus  (6.  Eth.  c.  8).  —  6.  Eth.  1.  7 
(cf.  1.  Eth.  I.  1.  med.);  2a  28e,  q.  50, 
a.  I,  2,  3. 

2.  Prgeterea,  prudentia  est  recta  ratio 
agibilium,  ut  dicit  Philosophus  (6.  Eth. 
c.  5) ;  sed  Philosophia  moralis  est  ojus- 
modi  :  ergo  Philosophia  moralis  idein  vi- 


PROOEMIUM  —  QU.^EST.  I    DE    PHILOSOPHIA  MORALI  —  ART.  V 


detur  esse  atque  prudentia.  —  6.  Eth.  1.  3 
et4;  2a  2a3,  q.  47,  a.  8,  in  c. 

3.  Praeterea,  Piiilosophus  (3.  Eth.  divi- 
dit  virtutes  inteliecluales  in  artem,  scien- 
tiam,  prudentiam,  sapientiani  et  intelle- 
ctum  ;  sed  Philosophia  moralis  neque  cst 
ars,  cum  ars  sit  factibilium,  ut  dicit  Phi- 
losophus  ibidem ;  neque  scientia,  cumipsa 
sit  speculabilium  ;  neque  sapientia,  cum 
ipsa  sit  rerum  per  altissimas  causas,  ut 
dicitur  1.  Metaphys.  (c.  2) ;  neque  intel- 
lectus,  cum  ipse  sit  primorum  principio- 
rum  rergo  est  prudentia.  —  6.  Eth.  1.  3, 
4,5,  6,  7;  1.  Metaphys.  1.  2. 

Sed  contra  est,  quod  prudentia  nun- 
quam  est  sine  virtute  morali ;  sed  Phiio- 
sophia  moralis  saepe  est  sine  virtute  mo- 
rali :  ergo  non  est  idem  atque  prudentia. 
—  la  2«,  q.  58,  a.  5,  in  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  prudentia 
dicit  duo,  scilicet  rectam  rationem  agibi- 
lium,  ratione  cujus  est  in  intellectu;  et 
rectitudinem  appetitus,  ratione  cujus  est 
inappetitu.  Secundum  ergo  primum  est 
idem  ac  Philosophia  moralis  ;  nihil  enim 
est  aliud  prudentia,  secundum  quod  est 
in  intellectu,  quam  scientia  activa.  .Secun- 
dum  autem  secundum,  quatenus  scilicet 
est  in  appetitu,  distinguitur  a  Philosophia 
morali.  Omnia  igitur,  qucX)  dicuntur  de 
prudentia,  et  per  qua3  ipsa  dividitur,  in 
tantum  sunt  species  prudenlia3,  in  quan- 
tum  non  in  ratione  solum  consistunt,  sed 
Iiabent  aliquid  in  appetitu  ;  in  quantum 
enim  sunt  in  sola  ratione,  dicuntur  qua3- 
dam  scientias  practica;,  scilicet  Ethica  seu 
Monastica,  (Economica  et  Politica.  —  G. 
Eth.  I.  7. 

Unde  patet  solutio  ad  objecta;  revoca- 
tur  enim  Philosophia  moralis  ad  habitum 
prudentife,  secundum  quod  est  in  intel- 
lectu. 

ARTICULUS    V 

UTHUM   1'HILOSOPHIA   MORALIS    SIT    SGIENTIA. 

Videtur  quod  Philosophia  moralis  non 
sit  scientia. 


1.  Scientia  enim  est  universalium,  ut 
dicit  Philosophus  (1.  Poster.  text.  44; 
c.  33);  sedPhilo.sophia  moralisestsingula- 
rium,  cum  sit  cii-ca  actus  liumanos,  ut 
dictuin  cst  :  ergo.  —  i.  Poster.  1.  44 
(42);  ().  Eth.  I.  3  ot  (\. 

2.  Pra3terea,  Philosophia  inoralis  redu- 
citur  ad  prudentiam,  ut  dictum  est  (art. 
pra3ced.,  in  c);  sed  prudentia  non  est 
scientia :  ergo. 

3.  Prasterea,  scientia  est  de  iis,  qua? 
non  contingit  aliter  se  habere ;  sed  coii- 
lingit  actus  humanos  aiiler  se  habere : 
ergo  Philosophia  moralis  nonest  scientia. 
—  l.Poster.  I.  44  (42);  1.  Eth.  1.  3. 

Sed  contra  est,  quod  Philosoplius 
(G.  Metaphys.  text.  1;  I.  5,  c.  1)  dividit 
scientiam  practicam  in  factivam  et 
activam ;  sed  scientia  activa  non  est 
alia  quam  Philosophia  moralis,  cum  in 
moralibusfaciattantum  mentionem  trium 
activarum  scientiarum,  scilicet  Mona- 
stica3,  (Economic^  et  Politicje.  —  G. 
Metaphys.  1.  1  ;  1.  Eth.  I.  2;  1.  PolU.  1. 
1;  6.  Eth.  I.  7. 

Respondeo  dicendum  ,  quod  hujus 
qu^stionis  solutio  jam  ex  parte  patet  ex 
pr^ecedenti  articulo.  Gum  enim  recta  ratio 
agibiliuin  prout  pra3cise  est  in  intellectu 
sit  Philosophia  moralis;  secundum  quod 
illa  ratio  recta  procedit  ex  veris,  necessa- 
riis  et  evidcntibus,  secundum  hoc  necesse 
est  Philosophiam  moralemesse  scientiam. 
Quod  autem  procedere  possit  ex  veris, 
necessariis  et  evidentibus  sic  manifestatur. 
Omnis  enim  deductio  rationis  ab  aliquibus 
procedit  qua3  accipiuntur  ut  prima.  Sed 
tamen  hoc  aliter  et  aliter  se  habet  in  diver- 
sis  scientiis.  Quxdam  enim  principia 
considerantur  inductione,  qua:  est  ex  par- 
ticularibus  imaginariis,  ut  in  Mathematica 
vel  Arithmelica ;  qucedam  accipiuntur 
sensu,  utin  Physica;  qumdam  per  expe- 
rientiam  quamdam,  sicut  in  artibus  :  expe- 
rimentum  enim  est  ex  collatione  plurium 
singularium  in  memoria  receptorum ;  ex 
multis  autein  experimentis  apprehensis 
fit  universalis  acceptio  de  omnibus  simili- 
bus,  qua3  dicitur  ars  ;  quoidani  autem  ha- 


TKiniA  PAnS  —  KTHICA 


Ijeiitur  consuetiidiiie,  ut  in  moralibus.  — 
2a  2a\  q.  47,  a.  l;i,  inc;  q.  4S,  a.  un., 
inc;  \.Met<iphij^.  I.  1.;  —  I .  AV/<.  1.  1 1; 
11.  Eth.  l.  7.  —  Al  pra^tcr  illa,  quii)  in  nio- 
nilil)us  per  consuetudinein  vel  etiam  per 
inventionem  vel  per  (liseiplinam  accipiun- 
tur,  sunt  et  alia  hispriora  universalia  na- 
turaliter  nota,  qua;  suniuntur  ex  fine,  qui 
sic  se  liabet  in  appetibilibus  et  operabili- 
bus.  sicut  se  liabet  principium  inintelligi- 
bilibus.  Kinis  autem  vel  appetitus,  qui  est 
circa  finem,  duobus  modis  se  habet  circa 
intellectum  practicum,  scilicet  ut  mensu- 
rans  et  regulans,  et  ut  mensuratus  seu  re- 
gulatus.  Quia  enim  fmis  estnobis  determi- 
natus  a  natura,  ut  dicitur  3.  Eth.  (c.  3, 
al.  5),  ea  autem  qua3  sunt  ad  finem,  non 
sunt  nobis  determinata  a  natura,  sed  per 
ralinnem  investiganda  ;  ideo  rectitudo 
appetitus  per  respectum  ad  finem  est 
mensura  veritatis  in  ratione  practica, 
in  quantum  naturales  inclinationes  prin- 
cipia  sunt  omnium  supervenientium.  Et 
secundum  hoc  determinatur  veritas  ra- 
tionis  practiCcT,  eaque  infallibilis  et  neces- 
saria,  secundum  concordiam  ad  appeti- 
tum  rectum.  Ipsa  autem  veritas  rationis 
practicce  est  regula  rectitudinis  appetitus 
circa  ea,  qu^  sunt  ad  finem.  Sic  ergo 
patet,  quod  in  ratione  practica  est  dedu- 
cere  certas  et  infallibiles  conclusiones, 
per  respectum  ad  opus  ex  primis  natu- 
raliter  notis.  —  la  2ae,  q.  8,  a.  2,  in  c. ; 
2a  2a),  q.  4,  a.  3,  in  c. ;  q.  47,  a.  G, 
in  c. ;  3.  Eth.  1.  2,  5,  8. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  de 
singularibusest  etiam  scientia  secundum 
universales  eorum  rationes  per  intelle- 
ctum  apprehensas.  —  3.  Metaphys.  1.  1.5 
in  fine. —  Vel  dic,  quod  ha?c  est  differentia 
inter  speculativam  cognitionem  et  practi- 
cam,  quod  cognitio  speculativaetea,  qmvi 
ad  ipsam  pertinent,  perficiuntur  in  univer- 
sali ;  ea  vero,  qua3  pertinent  ad  cognitio- 
nem  practicam,  perficiuntur  in  particu- 
lari.  Nam  finis  speculativae  est  veritas, 
quse  primo  et  per  se  in  immaterialibus 
consistit  et  in  universalibus;  finis  vero 
practicae  est  operatio,  quas  est  circa  sin- 


gularia.   —    3.    c.  Gent.   c.   75,    n.    7. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  pru- 
dentia  secundum  quod  est  in  intellectu 
pra3cise,  est  scientia  practica ;  habct  enim 
sua  principia  universalia.  —  2a  2a3,  q. 
47,  a.  15,  inc;  q.  48,  a.  un.,  in  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  Philoso- 
pliia  moralis  est  universalium  et  singu- 
larium;  secundumquod  estuniversalium, 
non  contingit  eam  aliter  se  habere  : 
deducitur  enim  ex  primis  naturaliter 
notis,  ut  dictum  est  (art.  praeced.  et  in 
hoc  art.,  in  c) ;  quatenus  vero  est  singula- 
rium,  contingit  eam  aliter  se  habere.  — 
X.Eth.  1.3;  6.  Eth.\.  1.—  Ke/rf«c,  quod 
contingentia  dupliciter  cognosci  possunt : 
uno  modo  secundum  rationes  universales, 
alio  modo  secundum  quod  sunt  in  parti- 
culari.  Universales  quidem  igitur  ratio- 
nes  contingentium  immutabiles  sunt,  et 
sccundum  hoc  de  liis  demonstrationcs 
dantur,  et  ad  scientias  demonstrativas 
pertinet  eorum  cognitio.  Alio  modo  pos- 
sunt  sumi  contingentia,  secundum  quod 
sunt  in  particulari;  et  sic  variabilia  sunt, 
neccaditsupar  easintellectusnisi  median- 
tibus  potentiis  sensitivis. —  6.  Eth.  I.  1. 


OU^STIO  II 


DE  BONO. 


Quia  igitur  principalis  intentio  hujus 
doctrincT  est  cognitionem  actuum  huma- 
norum  tradere,  et  non  solum  secundum 
quod  in  se  sunt,  sed  etiamsecundumquod 
ad  finem  ordinautur,  ideo  ad  hujus  do- 
ctrinfe  expositionem  intendentes  primo 
tractabimus  define  actuum  humanorum, 
secundo  de  actibus  humanis. 

Gonsidcratio  autem  de  fine  quadriparti- 
ta  erii  iprimo  namque  considerabimus  de 
bono,  quodcumfine  convertitur;  secundo 
de  fine  ultimo  secundum  se ;  tertio  de  ul- 
timo  fine  objectivo;  quarto  de  fine  ultimo 
formali. 


DE  FINE  —  QUyEST.  II   DE   150N0  --  AllT.  I  'J 

CIRGA   PRDIUM  QU.ERUNTUR  TRIA  :         Secl  contraest,  quocl  dicit  Rliilosophus 

(l.  Kth.  c.   I),  quod  veteres  bene  enun- 


tiavcrunt  bonum,  quod  omnia  appetunt. 
—  1.  Eth.  1.  1. 


I .  rirum  l)onuin  i'ecte   definiatur    id  qu(jd 
o:nnia  af)petunt. 

1.  Utrum    bonum    liabeat    rationom    causix; 

^^.,jjg  Resfondko  dige.xdum,  quod  bonum  nu- 

:;.  Utrum  l)onum  recte  dividatur  per  lione-  meratur  inter  prima,  a<ieoquod  socundum 

stum,  utile  et  dolectabile.  Platonicos   bonum   e^t   prius  ente.    Sed 

secundum  rei  veritatein  bonum  cum  ente 

ARTIGULUS   I  convertitur.   Prima  autem  non   possunt 

notilicari  per  aliqua  priora,  sed  notifican- 

UTRIJ.M  HO.NUM  RECTE  DEFiNiATUR  iD  QUOD  tur /)er  posteHora,  sicut  causa3  per  pro- 

0MNi.\  APPETUNT.  pHos  effcctus.  Cum  autcm  bouum  proprle 

sit  motivumappetitus,  describitur  bonuin 

Videtur  quod  bonum  non  recte  definia-  per  motum  appetitus,  sicut  solct  mani- 

tur  id  quod  omnia  appetunt.  festari  vis  motiva   per    motum.  Et  ideo 

1.  Si  enim  omnia  bonum  appeterent,  dicit  Philosopbus  I.  Eth.  (c.  1),  quod 
sequeretur,  cuiii  unum,  verum,  bonum  veteres  bene  enuntiaverunt  bonum  «  quod 
tuqualiler  cum  ente  convertantur,  quod  omnia  appetunt  ».  Quod  intelligenckim 
omnia  appeterent  unum  et  verum,  quod  est  non  tantum  de  haJjentibus  cognitio- 
falsum  est;  ergo.  —  cle  Verit.  q.  22,  nem,  sed  etiam  de  iis,  qua)  sunt  cognitio- 
a.  1,  arg.  o.  nis  expertia. 

2.  Pra^terea,  secundum  Pliilosopluim  Ad  cujus  evidentiam  considerandum 
quidam  luibentes  rationem  rectam  contra  est,  quod  quidam  antiqui  Philosophi  po- 
rationem  operantur ;  non  autem  operaren-  suerunt  effectus  advenientes  in  natura,  ex 
tur,  nisi  appeterent  vel  vellent;  quod  iui-  necessitate  praecedentium  causarum  pro- 
tem  estcontra  rationem,  estmalum  :  eigo  venire  ;  non  ita  quod  causaj  naturales 
quidam  appetunt  malum  ;  non  igilur  essent  hoc  modo  dispositaB  propter  con- 
omnia  appetimt  bonum.  —  Ibid.  arg.  o:  venientiam  taliumeffectuum —  quod  Phi- 

2.  Sent.  dist.  39,  q.  2,  a.  1,  arg.  5.  losophusex  hoc  improbat,quodsecundum 

3.  Pra^terea,  secundum  Boethium  in  hoc  liujusmodi  convenientia3  et  utilitates, 
Wh.  d,eHebdomadibiis[c\vcdiViie,^.',  —  Mi-  si  non  essent  aliquo  modo  intenta?,  casu 
gne  PP.  Lat.  t.  Gi-,  col.  13!  l)  unumquod-  provenirent,  et  sic  non  acciderent  in  ma- 
que  appetere  dicitur  aliquid,  in  quantum  jori  parte,  sed  in  minori,  sicut  et  cetera 
est  sibi  simile ;  si  igitur  res  aliqua  appetit  quiP.  casu  accidere  dicimus.  (6.  Metaphys. 
bonum,  oportet  quod  sit  similis  bono.  1 .  3.)  —  Unde  necesse  est  dicere,  quod 
Gum  autem  similia  sint  quorum  est  qua-  omnes  res  naturales  sunt  ordinatre  et  dis- 
litas  et  fornia  una,  oportet  formain  boni  posita3  ad  suos  effectus  convenientes. 
esse  in  appetente  bonum.  Sed  non  potest  Dupliciter  aulem  cpntingit  aliquid 
dici,  quod  sit  ibi  secundum  esse  natun^,  ordinarietdirigi  in  aliquid  sicutin  finem  : 
quia  jam  ulterius  bonum  non  appeteret  :  uno  modo  per  se  ipsum,  sicut  homo  qui 
quod  enim  habet  aliquid,  jam  non  appetit  se  ipsum  dirigit  ad  locum  quo  tondit ;  alio 
illud.  Ergo  oportet  quod  in  appotente  bo-  modo  ab  altero,  sicut  sagilta  qua^  a 
num  forma  boni  prasexislat  per  modum  sagittante  dirigitur  ad  determinatum 
intentionis.  Sed  in  quocumque  est  aliquid  locum.  —  Per  se  quidem  in  finem  dirigi 
per  hunc  modum,  est  cognoscens  :  ergo  non  possunt  nisi  iila,  quae  fmom  cogno- 
appetitus  boni  non  potest  esse  nisi  in  scunt ;  oportet  enim  dirigens  habere 
cognoscentibus;  ergo  non  omnia  appetunt  cognitionom  ejus,  in  quod  dirigit.  Sed  ab 
bonum.  —  QS.Opusc.  G9,  expos.  in  lib.  alio  possunt  dirigi  in  finem  determina- 
Boethii  de  Hebdom.  c.  3.  sqq.  tum,  quc^e  fmem  non  cognoscunt.  Sed  hoc 


10 


TERTIA   PAKS  --  ETHICA 


(lupliciler  contingit.  Qimndoque  enini  icl, 
quotl  (lirigitur  in  tinem,  solummodo 
movetur  et  impellitur  a  dirig-cnte,  sine 
hocquod  aliquam  Ibrmam  a  dirigente  con- 
sequatur,  propter  quarn  ei  compelat  talis 
imlinatio  vel  directio;  et  talis  inclinatio 
est  viulenta;  sicut  sagitta  inclinalur  a 
sagittante  ad  signum  determinatum. 
Aliquando  autem  id,  quod  dirigitur  vel 
inclinatur  in  linem,  consequitur  a  diri- 
gente  vel  movente  aliquam  Ibrmam,  per 
quam  sibi  talis  inclinatio  competat ;  unde 
et  talis  inclinatio  erit  naturalis,  quasi 
habens  principium  naturale;  sicut  ille, 
qui  dedit  lapidi  gravitatem,  inclinavit  ad 
hoc  quod  deorsum  naturaliter  feratur; 
per  quem  modum  generans  est  motor  in 
gravibus  et  levibus,  secundum  Philoso- 
phum  in  8.  Phys.  (8.  Phys.  1.  7  et  8  ;  7. 
Phys.  1.  3.)  Et  per  hunc  modum  omnia 
naturalia  in  ea,  quae  eis  conveniunt,  sunt 
inclinata,  habentia  in  se  ipsis  aliquod 
inclinationis  principium,  ratione  cujus 
eorum  inclinatio  naturalis  est,  ita  ut 
quodammodo  ipsa  vadant,  et  non  solum 
ducantur  in  fmes  debitos.  Violenta  enim 
tantummodo  ducuntur,  quia  nihil  confe- 
runt  moventi;  sed  naturalia  vadunt  in 
finem,  in  quantum  cooperantur  inclinanti 
et  dirigenti  per  principium  eis  inditum. 

—  de  Verit.  q.  22,  a.  1,  c. ;  3.  c.  Gent.  c. 
16,  rat.  4;    2.  Phys.    I.  12,  13,  14,  15; 

—  3.   c.  Gent.  c.  24  et  c.  04,    rat.   4; 
la  2as,  q.   6,   a.  1,  in  c. 

Quod  autem  dirigitur  vel  inclinatur  in 
aliquid  ab  aliquo,  fn  id  dirigitur  quod  est 
intentum  ab  eo  qui  inclinat  vel  dirigit, 
sicut  in  idem  signum  sagitta  dirigitur, 
quod  sagittator  intendit.  Undecum  omnia 
naturalia  naturali  quadam  inclinatione 
sintinclinata  in  fmes  suos  aprimo  motore, 
quod  est  Deus;  oportet  quod  illud  inquod 
unumquodque  naturaliter  inclinatur,  sit 
id  quod  est  volitum  vel  intentum  a  Deo . 
Deus  autem  cum  non  habeat  alium  sua)  vo- 
iuntatis  fmem  nisi  se  ipsum,  et  ipse  sit  ipsa 
essentia  bonitatis,  oportet  quod  omnia 
alia  sint  inclinata  naturaliter  in  bonum. 
Appetere  autem  nihil  aliud  est  quam  ali- 


quid  petere,  quasi  tendern  in  aliquid  ad 
ipsum  ordinatum.  Unde  cum  omnia  sint 
ordinata  et  directa  in  bonum  a  Deo,  et  hoc 
modo,  quod  unicuique  insit  principium, 
per  quod  ipsum  tendit  in  bonum,  oportet 
dicere  quod  omnia  naturaliterbonum  ap- 
petant.  Si  enim  omnia  essent  inclinata  in 
bonum  sine  hoc  quod  haberent  in  se  ali- 
quod  principium  inclinationis,  possent  di- 
ci  directa  in  bonum,  sed  non  appetentia 
bonum;  sed  rationeinditi  principii  dicun- 
tur  omnia  appetere  bonum,  quasi  sponte 
tendentiain  bonum.  —  3.  c.  Gent.  c.  75, 
76,  78. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
unum  et  verum  non  habent  rationem  fmis, 
sicut  et  bonum;  et  ideo  nec  rationemap- 
petibilis  dicunt.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  1, 
ad  5. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  illi  qui 
opei'antur  contra  rationem  appetunt  bo- 
num  per  se,  puta  qui  furatur  attendit  id 
quod  est  bonum  in  furto,  sed  quod  sit  ma- 
lum  secundum  rationem  est  prseter  inten- 
tionem  ejus;  unde  bonum  est  desidera- 
tum  per  se,  malum  vero  per  accidens.  — 
Ibid.  ad  6;  2.  Sent.  dist.  39,  q.  2,  a.  1, 
in  c;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  3,  sol  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  omne, 
quod  appetitaliquid,  appetit  illud  inquan- 
tum  habet  aliquam  similitudinem  cum 
ipso.  Nec  similitudo  illa  sufficit,  quae  est 
secundum  esse  spirituale;  alias  oporteret 
utanimal  appeteret  quidquid  cognoscit ; 
sed  oportet  quod  sit  similitudo  secundum 
esse  natura^.  Sed  hasc  similitudo  attendi- 
tur  dupliciter  :  uno  modo,  secundum  quod 
Ibrma  unius  secundum  actum  perfectum 
est  in  alio;  et  tunc  ex  hoc,  quod  sic  assi- 
milalum  fiat,  non  tendit  in  linem,  sed 
quiescit  in  fme  ;  alio  modo  ex  hoc,  quod 
forma  unius  est  in  alio  incomplete,  id  est 
in  potentia ;  ot  sicsecundum  quod  aliquid 
habet  in  se  formam  fmis  et  boni  in  poten- 
tia,  tendit  in  bonum  vel  in  iinem  et  appe- 
tit  ipsum ;  etsecundum  hunc  modum  ma- 
teria  dicitur  appetere  formam,  in  quantimi 
est  in  ea  forma  in  potentia.  Et  ideo 
quanto  ista  potentia  est  magis  perfecta  et 


DE   FL\E  —  QU^ST.  II   DE    BONO  —  AUT.  II 


11 


propinquior  actui,  tanto  causat  vehemen- 
tiorem  inclinationem  ;  ex  quo  contingit, 
utomnismotus  naturalis  in  fme  intenda- 
tur,  quando  id,  quod  tendit  in  finem,  jam 
est  fini  similius.  —  Opusc.  G9,  loco  cit. 
in  arg. 

ARTIGULUS  II 

UTRUM    BONUM   IIABEAT    RATIONEM    CAUS/E 
FINALIS. 

Videtur  quod  bonum  non  habeat  ratio- 
nem  causa;  finalis . 

1.  Bonum  enim  est,  quod  omnia  appe- 
tunt;  sed  quidam  appetunt  non  esse,  quod 
non  potest  habere  rationem  causae  finalis: 
ergo  bonum  non  habet  rationem  causa;  fi- 
nalis.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  1,  arg.  7. 

2.  Prfeterea,  quod  non  est,  non  potest 
habere  rationem  causa3 ;  sed  saepe  bonum 
appetitur  cum  non  est :  ergo  bonum  non 
potest  habere  rationem  causas;  ergo  nec 
causa3  finalis.  —  la,  q.  5,  a.  2,  arg.  2. 

3.  Prgeterea,  bonum  habet  rationem 
causa3  efficientis,  sicut  cum  dicitur,  quod 
arbor  bona  facit  fructus  bonos;  ergo  non 
habet  rationem  caus;p  finahs.  —  1.  Meta- 
phys.  1.  M  (8). 

Sedcontraest,  quod  dicit  Philosophus 
1.  Metaphys.  {text.  10;  c.  7)  contra  eos, 
qui  negabant  bonum  esse  id  cujus  causa, 
sed  potius  habere  rationem  causae  mate- 
rialis,  ut  Pythagorici,  vel  formaiis,  ut 
Platonici.  —  1.  Metaphijs.  1.  11  (8). 

Respondeo  dicendum,  quod  bonum  se- 
cundum  propriam  rationem  est  causa  per 
modum  causo)  finalis.  Quod  ex  hoc  patet : 
quia  bonum  est  quod  omnia  appetunt,  si- 
cut  dictum  est  (art.  pra3ced.);  id  autein, 
in  quod  tendit  appetitus,  est  finis  :  finis 
enim  nihil  aliud  esse  videtur  quam  illud 
ad  quod  aliquid  tendit  cum  extra  ipsum 
fuerit,  et  in  quo  quiescit  cum  ipsum  habue- 
rit;  unumquodque  autem  si  perfectione 
propria  careat,  in  ipsam  movetur  quan- 
tum  in  se  est ;  si  vero  eam  habeat,  in  ipsa 
quiescit;  finis  igitur  uniuscujusque  rei 
est  perfectio;  perfectio  autem  cujuslibet 


rei  est  bonum  ipsius ;  —  unde  sequiturquod 
bonum  causat  per  modum  causa?  finaiis. 
—  la,  q.  5,  a.  i,  in  c. ;  3.  c.  Gent.  c.  16 et 
17,  rat.  2. —  Qui  autem  attribuunt  bono 
alium  modum  causalitatis,  ponunt  ipsum 
essecausam  cfficicntem  ;  et  hoc  per  acci- 
dens,  quia  non  ratione  boni,  sed  ex  ratione 
ejus  cui  accidit  e.sse  bonum,  ut  ex  hoc, 
quod  est  esse  activum  vel  perf(^ctivum, sic- 
ut  dicimus,  quod  bonus  homo  facit  bo- 
num.  —  l.  Metaphys.  1.  11  (8). 

Ad  pi^iinmnergo  dicendum,  quod  ali- 
quid  se  habet  ad  hoc  quod  sit  finis,  sicut 
se  habet  ad  hoc  quod  sit  bonum ;  ejusdem 
autem  rationis  est  in  appetendo  et  fu- 
giendo  aliquid  es.se  bonum  et  corrupti- 
vum  mali,  vel  esse  malum  etcorruptivum 
boni  :  nam  ipsum  carere  malo  dicimus 
bonum,  secundum  Philosophum  5.  Eth.  : 
non  esse  igitur  accipit  rationem  boni,  in 
quantum  tollit  esse  in  tristitiis  vel  in 
malitia,  quod  est  malum  simpliciter,  licet 
sit  bonum  secundum  quid;  et  per  hunc 
modum  non  esse  potest  desiderari  sub 
ratione  boni,  et  sic  habere  rationern 
caus»  finalis  respectu  illorum  desiderio- 
rum.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  1,  ad  7. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  id  quod 
non  est,  non  potest  habere  rationem  causas 
efficientis,  sed  potest  habere  rationem 
causa3  finalis.  Bonum  enim  extenditur  ad 
existentia  et  non  existentia,  sicut  dicit 
Dionysius  {de  Div.  Nom.  c.  5,  ^  1 ;  — 
Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  815),  non  quidera 
secundum  prfedicationem,  sed  secundum 
causalitatem  :  ut  per  non  existentia  intel- 
ligamus  non  ea,  qua3  omnino  non  sunt,  sed 
ea  qua3  sunt  in  potentia  et  non  in  actu  : 
quia  bonum  habet  rationem  finis,  in  quo 
non  solum  quiescunt  qui«  sunt  actu,  sed 
ad  ipsum  etiam  moventur  quce  actu  non 
sunt,  sed  in  potentia  tantum.  Ens  autem 
non  importat  habitudinem  causa3  nisi  for- 
malis  tantum  vel  inha^rentis  vel  exem- 
plaris  :  cujus  causalitas  non  se  extendit 
nisi  adea,  quae  sunt.  —  la,  q.  5,  a.  2, 
ad  2. 

Ad  tertium  patet  responsio  ex  dictis 
(in  corp.  art.). 


li 


'IKKTIA     1'AUS  --  KTIUCA 


AIMlCliLU.S  111 

iTiir.M  i;ii\iM  i;i:.;ri:  iiiniiiaitii  pkis  iki.m:- 

STLM,  UTM-l-;   Kl'  liKLlJCT.MJII.K. 

Niileliir  (iiiod  niiii  convenientcr  (!i\i- 
ilatiir  honiini  pcr  lionestiiin,  iililc  ct 
(lt'li'ct:iliile. 

1.  Omnis  eniin  divisio  lit  per  opposila; 
scd  li.pi^  tria  non  videnliir  esse  opposita: 
naiii  lionesta  etiam  sunt  dcleclabilia;  niil- 
liinupie  inlioncstuni  est  utile,  ipiod  tamen 
oportet,  si  divisio  lieret  per  opposita,  ul 
opponerentiir  lioncstum  et  utilc  :  ergo 
praMlicta  divisio  non  est  conveniens.  — 
la,  q.  o,  a.  0,  arg.  2. 

2.  PrjDterea,  ubi  unum  propter  alteruin, 
ibi  unum  tantum  est;  sed  utile  non  est 
bonum  nisi  propter  honestum  vel  dele- 
ctabile  :  ergo  non  debet  utile  dividicontra 
honestum  vel  delectabile.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  conlra  esl,  quod  Ambrosius  in  lib. 
1.  de  Offtciis  (c.  9,  n.  27;  —  Migne  PP. 
Lat.  t.  IG,  col.  31  et  32)  utitur  illa  divi- 
sione.  —  Ibid.  arg.  Sed  contra. 

RESPONnEO  DiCENDUM,  quod  ha3c  divisio 
proprie  est  boni  humani,  ita  quod  hone- 
stum  et  delcctabile  in  hac  divisione  boni 
dividantur  contra  utile,  in  quantum  utile 
est  id,  quod  est  appetibile  propter  aliud, 
sicut  id,  quod  cst  ad  fiiiem;  lionestum 
vero  et  delectabile  propter  se  ipsum,  sicut 
fmis.  ,Sed  honostum  dividitur  contra 
delectabile,  secundum  quod  honestum  di- 
citur  quod  est  bonum  secundum  rationem, 
quod  quidem  habet  delectationem  aii- 
nexam  ;  delectabile  vero,  quod  est  bonuni 
sccundum  scnsuin.—  Si  tamen  altius  et 
communius  rationem  boni  considcremus, 
invenitur  ha^c  divisio  competere  bono  se- 
cundum  quod  bonum  est.  Nam  bonum 
est  ali(iuid  in  quantum  est  appetibile  et 
terminus  molus  appetitus.  Gujus  quidem 
motus  lcrminatio  considerari  potest  ex 
consideratione  motus  corporalis.  Terini- 
natur  aulem  motus  corporalis  simplicilcr 
quidern  ad  ultimum,  secundum  quid  au- 
tem  eliain  ad  medium,  per  quod  itur  ad 
ultimum,  quod  terminat  motum.  Et  dici- 


liir  aliipiid  tcrminus  motus,  in  quantum 
ali(piam  j)artem  motus  terininat ;  id  au- 
lcin,  (piod  est  ultimus  tenninus  rnotus, 
potest  accipi  dupliciter  :  vcl  ipsa  res,  in 
(piam  tenditur,  utpotelocusvel  Ibrma;  vel 
(piics  in  re  illa. —  Sic  ergo  in  motu  appc- 
tilus  jd,  quod  est  appetibile  terminans  mo 
tum  a])pctitus  secundum  quid,  ut  medium 
per  quod  tenditur  in  aliud,  vocatur  i<^//e; 
id  autem,  quod  appctitur  ul  ullinium  ler- 
minans  totaliter  motum  appetitus,  sicut 
quiedam  res,  in  quain  pcr  sc  appetitus 
tendit,  vocatur  honestum,  quia  honestum 
dicitur  quod  per  se  desideratur;idautem, 
quod  terminat  motum  appetitus  ut  quies, 
tsl  delectabile.  —  2.  Sent.  dist.  21,  q.  1, 
a.  3,c. ;  la,  q.  5,  a.  6,  c. ;  1.  Elh.  1.  Ssqq. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  hgec 
divisio  non  est  per  oppositas  res,  sed  per 
oppositas  rationes.  Dicuntur  tamen  illa 
proprie  delectabilia,  qu£e  nullam  habent 
rationemappetibilitatisnisi  delectationem, 
cum  aliquando  sint  noxia  et  inhonesta  ; 
utilia  vero  dicuntur  quaj  non  habent  in  se 
unde  desiderentur,  sed  desiderantur  so- 
Iiim  ut  sunt  ducentia  in  alterum,  sicut 
suinptio  medicina?  amar;i3 ;  honesta  vero 
dicuntur  qvvx.  in  se  ipsis  habent  undedcsi- 
derentur.  —  la,  q.  5,  a.  G,  ad2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  bouuin 
non  dividitur  in  ista  tria  sicut  univocum 
ajqualiter  de  iis  pra^dicatum,  sed  sicut 
analogum,  quod  pra^dicatur  secundum 
prius  et  posterius;  primo  eniin  pra^dica- 
tur  de  honesto,  secundo  de  delectabili, 
tertio  de  utili.  —  Ibid.   ad  3. 


OU.ESTJO   111 


DK   UI.TI.Md    FINE  IN   COMMUNI. 


Deinde  considerandum  est  de  finc  ul 
tiino  in  communi. 


DG    FIXE  --  QU.EST.  III   DE    ULTIMO    FINE    UXIVFRSIM  --  AIIT.  I 


13 


GIRGA  QUOD  QU^RUNTUR  oUATUOR  : 

1.  Ulruin  5;it  ali(iuis  ulliiiius  fiuis  aclionuui 

huraauarum. 

2.  Clmra  pos>iL  ali  .ui>:  >^m\\\  plures  ulliraos 

fines  inleudere. 
'^.  fUrani  Dous  sit  ultiraus  fiuis. 
4.  rtrum  omnia  appetant  uUinium  finem. 


ARTIGULUS  I 

UTUUM  SIT   ALIQUIS  ULTIMUS  FINIS  ACTIONUM 
IIUMANARUM. 

Videtur  qiiod  non  sit  aliquis  ultimus  fi- 
nis  liumanarum  actionum. 

1.  Bonum  enim  secundum  suam  ratio- 
nem  est  dilTusivum  sui,  ut  patet  per  Dio- 
nysium  {de  Div.  Nom.  c.  4,  %\;  — 
Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  69 i) ;  si  ergo  datur  finis  ultimus.  —  3.  c.  Gont.  e.  19, 
bonuin  procedit  cx  bono,  ipsum  etiam  rat.  5;  8.  P/i{/s.  1.  9. 
estbonum;  unde  oportet  illud,  quod  bo-  Respondeo  dicendlm,  quud  per  se  lo- 
num,  diflundat  aliud  bonum,  et  sic  pro-  quendo  in  finibus  impossibile  est  proce- 
cessus  boni  est  in  infinituni;  sed  bonum  dere  in  infinilum  ex  quacumque  parte.  In 
habet  rationem  finis,  ut  dictum  est  :  ergo     omnibusenim,  quasper  se  habent  ordinem 


ralionem  linis  :  ergo  contra  ralionem 
finisest,  quod  procedatur  iu  iulinituiu.  — 
2.  Melaphys.  I.  i. 

2.  Pncterea,  ad  ordinem  agentium  se- 
quilur  ordo  in  finibus.  Nam  sicut  supre- 
muni  agens  movet  omnia  sccunda  agen- 
lia,  ita  ad  finem  supremi  agonlis  oportet 
(piod  ordinentur  omnes  fines  secundorum 
agentiuin.  Quid(piid  enim  agit  supremum 
agens,  agit  propter  linem  suum  ;  agit  aii- 
lcm  supremum  agens  acliones  oninium 
inferiorum  agentium,  movcndo  omnes  ad 
suas  actiones,  et  per  consetiuens  ad  suos 
fines.  Unde  sequitur,  quod  omnes  secun- 
dorum  agentium  actiones  ordinantur  a 
primo  agente  in  finem  suuin  proprium . 
At  impossibile  est  dari  processum  in  infi- 
nitum  in  agentibus,  ut  probatur  8.  Phys. 
{text.  3i- ;  c.  5);  ergo  et  in  finibus  ;  ergo 


in  finii)us  est  processus  in  infinitum.  — 
la  20},  q.  I,  a.  4,  arg.  1. 

2.  Pra^terea,  ea  qua3  sunt  rationis,  in 
infinitum  mulliplicari  possunt;  unde  et 
mathematiCcV  quantitates  in  infinitum 
augentur;  species  etiam  numerorum  pro- 
pterea  possunt  essc  infinita',  quia  dato  quo- 
libet  numero  alium  majorem  excogitare 


ad  invicem,  oportet  quod  remoto  i^rimo 
removeantur  ea,  qua3  sunt  ad  primuin. 
Unde  Pliilosophus  probat  iii  8.  Phijs. 
{lext.  3i;  c.  5),  quod  non  est  pcssibile  in 
causis  moventibus  procedere  in  infinitum, 
quia  non  esset  primum  movens,  quo  subs- 
tracto  alia  movere  non  possunt,  cum  non 
moveant  nisi  per  jioc,  quod  moventur  a 


potes;  sed  desiderium  finis  sequitur  ap-  priino  movente.  Iii  linibus  autem  inveni- 

prehensionem  rationis  :  ergo  videturquod  .  tur  duplex  ordo,  sciiicet  ordo  intentionis 

in  finibus    procedatur   in  infinitum.  —  et  ordo  exsecutiimis,  et  in  utroque  ordine 

Ibid.  arg.  2.  oportet  esse  aliquod  primum.   Id   cnim, 

3.  Pra^erea,  bonum  et  finis  est  obje-  quod  est  primuni   iii  ordine  intentionis, 

ctum  voluntatis;  sed  voluntasinfinitiespO'  est  quasi  principium  movens  appclitum: 


test  reflecti  supra  se  ipsam ;  possum  enim 
velle  aliquid,  et  velle  me  velle  illud,  etsic 
in  infinitum  :  ergo  in  finibus  humana! 
voluntatis  proceditur  in  infinitum,  et  non 
est  aliquis  finis  ultiinus  humana'  volun- 
tatis.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  est :  I.  quud  Pliilosoplius 
(2.   Metaphys.  text.  8;  I.  I.  inin.,  c.  2) 


unde  substracto  principio  isto  appetitus 
a  nullu  moveretur.  Id  aulem,  quod  est 
principium  in  exsecutione,  est  unde 
incipit  operatio;  unde  isto  principio 
substracto  nullus  incipcret  operari.  Prin- 
cipium  autem  intentionis  est  ultimus 
finis;  principiuin  autem  exsecutionis  est 
primum  eorum,   qua)  sunt  ad  finem.  .Sic 


dicit,  quod  qui  infinitum  faciunt,  auferunt     ergo  ex  neutra  parte  possibile  est  in  infini- 
naturam  boni;  sed  bonum  est,  quod  habet     tum  procedere  :  quia  si  non  esset  ultimus 


14 


TKHTIA    PARS  -  ETHICA 


linis,  iiiliil  appeteretur,  nec  aliqua  aelio 
tenninaretur,  nec  etiain  quiescerct  inten- 
tio  agentis.  —  Ea  vero,  qu;e  non  liabent 
unlinem  per  se,  sed  per  accitlens  sibi  invi- 
cem  conjunguntur,  niliil  probibet  babere 
inlinitatem;  caus*  enim  per  accidens  in- 
determinatie  sunt  Et  boc  etiam  modo 
contingit  esse  infmitatem  per  accidens  in 
fmibus  et  liis  quie  sunt  ad  fmem.  —  la 
2a',  q.  1,  a.  i,  c. ;  2.  Metaphys.  I.  i; 
2.  Sent.  dist.  38,  q.  1,  a.  1  et  2;  8.  Phys. 
1.  9. 

Id  ipsum  probal  Pbilosopbus  1.  Eth. 
(c.  2,  al.  1)  sic  :  Quicumque  fmis  est  ta- 
lis,  quod  alia  volumus  propter  ipsum,  et 
ipsum  \olumus  propterse  ipsum,  et  non 
propter  aliquid  aliud,  ille  fmis  non  solum 
est  bonus,  sed  est  oplimus,  ac  proinde  ul- 
timus;  sed  in  rebus  bumanis  necesse  e.<t 
esse  talem  fmem.  —  Minor  sic  probatur 
ratione  ducente  ad  impossibile,  qua?  talis 
est  :  Aut  enim  estdevenire  in  aliquem  fi- 
nem,  qui  non  desideratur  propter  alium 
lineni,  aut  non.  8i  sic,  babetur  proposi- 
tum.  8i  autem  non,  sequitur,  quod  omnis 
finis  desideretur  propter  alium  fmem,  et 
sic  oportet  procedere  in  infinitum ;  sed  boc 
est  impossibile.  —  Quod  probatur  etiam 
ratione,  qua3  est  ducens  ad  impossibile, 
boc  modo  :  quia  nunquam  erit  devenire 
ad  boc,  quod  bomo  consequatur  fines 
desideratos;  sed  frustra  et  vane  quis  de- 
siderat  id,  quod  non  potest  assequi  :  ergo 
desiderium  fmis  esset  frustra  et  vanum ; 
sed  hoc  desiderium  est  naturale  ;  dictum 
est  enim  supra  quod  bonum  est,  quod 
omnia  naturaliter  desiderant  :  ergo  se- 
quitur,  quod  naturale  desiderium  sit 
inane  et  vanum;  sed  boc  est  impossibile, 
quia  naturale  desiderium  nibil  est  aliud 
quam  inclinatio  inba?rens  rebus  ex  ordi- 
natione  primi  moventis,  quas  non  potest 
frustrari :  ergo  impossibile  est  quod  in 
fmibus  procedatur  in  infmitum.  Et  sic 
necesse  est  esse  aliquem  finem  ultimum, 
propter  quem  omnia  alia  desiderantur, 
et  ipse  non  desideratur  propter  alia.  — 
\.  Eth.  1.2. 
Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  de 


rationeboni  est,  quod  aliquid  ab  ipso  ef- 
fluat,  non  tamen  quod  ipsum  ab  alio 
procedat.  Et  ideo  cum  bonum  babeat  ratio- 
nem  fmis,  et  primum  bonum  sit  ultimus 
fmis,  ralio  ista  non  probat,  quod  non  sit 
ultimus  fmis,  sed  quod  sine  primo  sup- 
posito  procedatur  in  infmitum  versus  ea, 
quai  sunt  ad  finem.  Et  boc  quidem  com- 
peteret,  si  consideraretur  sola  virtus 
primi  boni,  qua3  est  infmita.  Sed  quia 
primum  bonum  babet  diffusionem  secun- 
dum  intellectum,  cujus  est  secundum 
aliquam  certam  causam  profluere  in 
causata;  aliquis  certus  modus  adbibetur 
bonorum  efrtuxui  a  primo  bono,  a  quo 
omnia  alia  bona  participant  virtutem  dif- 
fusivam ;  et  ideo  diffusio  bonorum  non  pro- 
cedit  in  infmitum. —  la  2a3,  q.  1,  a.  4,ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  in  iis, 
quge  sunt  per  se,  ratio  incipit  a  principiis 
naturaliter  notis,  et  ad  aliquem  terminum 
progreditur.  Unde  Pbilosopbus  probat  in 
1.  Poster.  {texl.  6;  c.  3),  quod  in  demon- 
strationibus  non  est  processus  in  infmi- 
tum  :  quia  in  demonstrationibus  atten- 
ditur  ordo  aliquorum  per  se  ad  invicem 
connexorum  et  non  per  accidens.  In  bis 
autem,  quas  per  accidens  connectuntur, 
nibil  probibet  rationem  in  infmitum  pro- 
cedere ;  accidit  autem  quantitati  aut 
numero  pr^existenti,  in  quantum  bujus- 
modi,  quod  ei  addatur  quantitas  aut 
unitas;  unde  in  bujusmodi  nibil  probibet 
rationem  in  infmitum  procedere.  —  Ibid. 
ad2;l.  Poster.  1.  8  (7). 

Ad  tertium  dicendum,  quod  illa  mul- 
tiplicatio  actuum  voluntatis  reflexas  supra 
se  ipsam  per  accidens  se  babet  ad  ordinem 
fmium;  quod  patet  ex  boc,  quod  circa 
unum  et  eumdem  actum  indifTerenter 
semel  vel  pluries  supra  se  ipsam  voluntas 
reflectitur.  —  la  2a?,  q.  1,  a.  4,  ad  3. 

ARTIGULUS  II 

UTRUM  POSSIT  ALIQUIS  PLURES  ULTIMOS 
FINES   SIMUL    INTENDERE. 

Videtur  quod  possit  aliquis  simul  in 
plura  ferri  sicut  in  ultimos  fmes. 


DE    FINE  —  QU.-EST.  III    DE  ULTIMO    FLNE    UMVERSIM  —  ART.  II 


15 


1.  Qua3  enim  non  opponuntur  ad  invi- 
(^em,  se  invicem  non  excludunt;  sed 
multa  inveniuntur  in  rebus,  quje  sibi  in- 
\  icem  non  opponuntur  :  ergo  si  unum 
ponatur  ultimus  fmis  voluntatis,  non 
propter  lioc  alia  excluduutur.  —  la  2a3, 
q.  1,  a.  5,  arg.  2. 

2.  Prnsterea,  voluntas  per  hoc,  quod 
oonstituit  ultimum  fmem  in  aliquo,  suam 
liberam  potentiam  non  amittit;  sed  ante- 
quam  constitueret  ultimum  fmem  suum 
in  illo,  puta  in  voluptate,  poterat  consti- 
tuere  ultimum  fmem  suum  in  alio,  puta 
in  divitiis  :  ergo  etiam  postquam  consti-- 
fuit  aliquis  ultimum  fmem  su«  voluntatis 
iu  voluptate,  potest  simulconstituere  ulti- 
mum  fmem  in  divitiis;  ergo  possibile  est 
;iliquem  plures  fmes  ultimos  simul  inten- 
dere.  —  Ibid.  arg.  3. 

3.  Prjeterea,  sicut  res  naturales  habent 
speciem  a  forma,  ita  res  morales  habent 
speciem  a  fme ;  unde  et  secundum  linem 
rect^  vel  prava^  sunt;  sed  rerum  natura- 
lium  non  est  una  forma  :  ergo  nec  actuum 
moralium  est  unus  ultimus  fmis.  — 
2.  SenL  dist.  38,  q.  1,  a.  1,  arg.  3. 

Sed  contra  :  illud,  in  quo  quiescit  ali- 
quis  sicut  in  ultimo  fme  hominis,  affectui 
dominatur,  quia  ex  eo  totius  vitge  sua? 
regulas  accipit;  ergo  non  potest  simul 
habere  phires  ultimos  lines,  in  quibus 
quiescat.  —  la  2a%  q.  1,  a.  5,  arg.  Sed 
contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  impossibile 
est  quod  aliquis  simul  intendat  plures  fi- 
nes  ultimos.  Gujus  ratio  potest  triplex 
assignari  :  Prima  est  quia  cum  unum- 
quodque  appetat  suam  perfectionem,  illud 
appetit  aliquis  ut  ultimum  finem,  quod 
appetit  ut  bonum,  perfectum  et  comple- 
tivum  sui  ipsius.  Unde  Augustinus  dicit 
(19.  de  Civit.  Dei  c.  \,  n.  1 ;  —  Migne 
PP.  Lat.t.il  ,coI.(;2l) :  «  Finem  hominum 
nunc  dicimus,  non  quod  consumitur,  ut 
non  sit,  sed  quod  perficitur,  ut  plene  sit ». 
Oportet  igitur  quod  ultimus  fmis  ita  im- 
pleat  totum  hominis  appetitum,  quod 
nihil  extra  ipsum  appetendum  relinqua- 
tur,   quod   esse   non  potest,    si    aliquid 


extraneum  ad  ipsius  perfectionem  requi- 
ratur.  Unde  non  potest  esse  quod  in  duo 
sic  tendat  appetitus,   ac  si  utrumque  sit 
bonum  ipsius.  —  Secunda  ratio  est,  quia 
sicut    in    processu    rationis    principium 
esl  id,  quod   naturaliter  cognoscitur ;  ita 
in  processu  rationalis  appetitus,  qui  est 
voluntas,  oportet  esse  principium  id,  quod 
naturaliter  desideratur  ;  hoc  autem  opor- 
tet   esse  unum,  quia   natura   non  tendit 
nisi  ad  unum.  Principium  autem  in  pro- 
cessu    rationalis   appetitus    est    ultimus 
finis.   Unde  oportet  id,  in  quod  tendit  vo- 
luntas  sub  ratione  ultimi  finis,  esse  unum. 
(la  2ae,  q.  1,  a.  5,  c.)  —  Tertia  ratio  est, 
quia  cum  actiones  voluntariai  ex  fme  spe- 
ciem  sortiantur,  ut  infra  dicitur,  oportet 
quod  a  fme  ultimo,  quiestcommunis,  sor- 
tiantur  rationem  generis;  sicut  et  natura- 
lia  ponuntur  in  genere  secundum  forma- 
lem    rationem  communem.    Cum  igitur 
omnia  appetibilia  voluntatis,  in  quantum 
hujusmodi,  sint  unius  generis,  oportet  ulti- 
mum  fmem  esse  unum ;  et  pr^ecipue  quia 
in  quolibet  genere  est  unum  primum  prin- 
cipium;  ultimus  autem  fmis  habet  ratio- 
nem  primi  principii.  Sicut  autem  se  habet 
ultimus  fmis  hominis  simpliciter  ad  totum 
humanum  genus,  ita  se  habet  ultimus  fmis 
hujus  hominis  ad  hunc  hominem.  Unde 
oportet    quod    sicut   omnium    hominum 
est    naturaliter  unus    ultmius  fmis,    ita 
hujus   hominis   voluntas  in   uno  ultimo 
fme  statuatur.  —    la2e:.  :;   '.  ^a.  o,c.  ; 
2.  Sent.  dist.   38,  q.  1,  a.  I,  in  c. 

Ad  prinium  ergo  dicendum,  quod  etsi 
plura  accipi  possunt,  qu£e  ad  invicem 
oppositionem  non  habeant,  tamen  bono 
perfecto  opponitur,  quod  sit  aliquid  de 
perfectione  rei  extra  ipsum.  —  la  2a},  q. 
1,  a.  o,  ad2. 

Ad  secunduni  (WcewAmn,  quod  potestas 
voluntatis  non  habet  ut  faciat  opposita 
esse  simul,  quod  contingeret,  si  tenderet 
in  plura  disparata  sicut  in  ultimos  fmes. 
—  Ibid.  ad3. 

Ad  tertiuni  dicendum,  quod  actus  mo- 
rales  non  specificantur  a  fme  ultimo,  sed 
a  linibus  proximis  ;  hi  autem  plures  diver- 


10 


TRKriA    PARS  —  ETHICA 


soiiini  siiiil,  .siciil  tl  fnnna'  n;iUii-(il<'s 
sunl  phiics.—  -2.  Seiit.  disl.  ;5S,q.  1,  ii. 
I,  ad:!. 

AimGULUS  111 

LTllUM    DKUS    SIT    ULTI.MUS  FINIS. 

^idetur  quod Deus  non  sit finis ultimus. 

1.  Ouod  enim  est  principiuin,  non  est 
finis  ;  .sed  Deus  est  primum  principium  : 
ergo  Deus  non  est  ultimus  linis.  —  2.  c. 
(JenL  c.  15. 

:2.  Pra^lerea,  de  ratione  ultiini  fmis  est 
quod  niliil  appetatur  pra)ter  ipsum  ;  sed 
praHer  Deum  multa  appeluntur  :  ergo 
Deus  non  est  ultimus  fmis. 

3.  Pneterea,  nemo  refugit  a  rme  ul- 
timo,  cum  sit  summum  bonum,  quod 
omnia  appetunt,  ut  dicLum  est;  sed  qui- 
dam  refugiunt  Deum,  cum  odiant  ipsum, 
ut  habetur  in  Job  21,  11  :  Dixerunt  Deo  : 
recede  a  nobis  :  ergo  Deus  non  esl  ulti- 
mus  linis. —  de  ]^erit.  q.  22,  a.  2,arg.  3. 

^ed  contra  est :  1.  quod  dicitur  Apo- 
cal.  1,  S:Ego  siim  Alpha  et  Omegct, 
principiiim  et  finis. 

2.  PraUerea,  in  omnibus  fmibus  ordina- 
tis  oportet  quod  ultimus  finis  sit  finis  om- 
niurn  prjpcedentium  :  sicut  si  potio  con- 
ficitur,  ut  detur  a^groto  ;  datur  autem,ut 
purgetur;  purgatur  autein,  iit  extenue- 
tur  ;  extenuatur  autem,  ut  sanetur  ;  — 
oportet  quod  sanitas  sit  finiset  extenuatio- 
nis  et  purgationis  et  omnium  pra^ceden- 
tium.  Sed  omnia  inveniuntur  in  diversis 
gradibus  bonitatis  ordinata  sub  uno  sum- 
mo  bono,  quod  est  causa  omnis  bonitatis. 
Ac  per  hoc  cum  bonum  habeat  rationem 
fmis,  omnia  ordinantursubDeo  sicut  lines 
praiccdentes  sub  jine  ultimo. —  3.  c.  Gent. 
c.  17,  rat.  i. 

Respondeo  digendum,  quod  circa  hanc 
qUc«stionem  considerandum  est,  quod  sic- 
ul  agens  ad  finem  movet,  ita  fmis  movet 
desiderium  agentis  ;  unde  oportet  gradus 
finium  proportionari  gradibus  agentis.  Est 
autem  triplex  agens  :  unum  imperfectissi- 


mum,  (juod  non  agit  per  propriain  for- 
inani,  sed  solum  in  quantum  est  motum 
ab  alio  ;  sic  martellus  agit  cultellum, 
unde  effectus  secundum  formam  adep- 
tam  non  assimilatur  liuic  agenti,  sed  ei,  a 
quo  movetur.  Aliud  autem  est  agens 
perfectuni,  quod  agit  quidem  secundum 
suam  formain ;  unde  assimilatur  ei  effe- 
ctus,  sicut  ignis  calefacit;  sed  tamen  indi- 
get  moveri  ab  aliquo  principali  priori 
agente ;  et  quantum  ad  hoc  habet  ali- 
quid  imperfectionis,  quasi  participans 
cuin  instrumento.  Tertium  autem  est 
agens  perfectissimum,  quod  agit  quidem 
secundum  formam  propriam  et  ab  alio 
non  movetur.  —  1.  Eth.  1.  9. 

Et  similiter  est  in  finibus.  Est  enim  ali- 
(|uid,  quod  appetitur  non  propter  aliquam 
furmalem  bonitatem  in  ipso  existentem, 
sed  solum  in  quantum  est  utile  ad  aliquid, 
sicut  medicina  amara.  Est  autem  aliquid, 
quod  est  appetibile  propter  aliquid  quod 
in  se  habet,  et  tamen  appetitur  propter 
aliud,  sicut  medicina  valde  sapida  ;  et 
hoc  est  bonum  perfectius.  Bonum  autem 
perfectissiinum  est,  quod  ita  appetitur 
propter  se,  quod  nunquam  appetitur 
propter  aliud  ;  unde  si  unum  solum  sit 
tale,  oportet  ipsum  esse  ultimum  finem. 
Solus  autem  Deus  est  bonum  perfectissi- 
mum  ;  nam  bonum  universale  et  bonum  , 
per  essentiam,  quale  est  Deus,  piweminet  1 
omni  bono  particulari.  Unde  sequitur 
quod  Deus  sit  ultimus  finis  rerum. —  3.  c. 
Gent.  c.  18 ;  1.  c.  Gent.  c.  l-I  ;  cf.  expos. 
in  lib.  Dionysii  de  Div.  Nom.  c.  4,  lect. 
9;  in  epist.  S.  Pauli  ad  Ephes.  c.  1, 
lect.  1. 

Ad  primuin  ergo  dicendum,  quod 
Deus  est  ultimus  rerum  omnium  finis,  in 
quantum  est  earum  prlncipium,  quia  fi- 
nis  et  agens  ad  finem  scmper  unius  ordi- 
nis  inveniuntur  in  rebus ;  unde  et  finis 
proximus,  qui  est  proportionatus  agenti, 
incidit  in  idem  specie  cum  agcnte,  tam 
in  naturalibus  quam  in  artificialibus. 
Nam  forma  artis,  per  quain  artifex  agit, 
est  species  forma^  qua)  est  in  materia, 
qua3  est  finisartificis;  et  forma  ignisgene- 


DE    FINE— QU^ST.  111    DE    ULTIMO    FLNE    UMVERSIM  —  AUT.  IV 


17 


rantis,  qua  agit,  est  ejusdem  speciei  cum     dammodo  odio  iiabetur;  ettamen  oportet 


forma  ignis  geniti,  quae  est  fmis  genera- 
tionis.  Deo  autem  niliil  coordinatur  quasi 
ejusdem  ordinis  nisi  ipse,  aiias  essent 
plura  prima.  Ipse  igitur  est  primum 
agens  propter  iinem,  qui   est    ipsemet  ; 


quod  illi,  qui  eum  quantum  ad  aiiquos 
ellectus  odiunt,  in  aliis  eflectijjus  dili- 
gant  eum  :  sicut  ipsi  dtcmones  secun- 
dum  Dionysium  {de  Div.  Nom.  c.  4, 
S  33  ;  —  iMigne  PP.    Gr.  t.  3,  col.  726) 


ipse  igitur  est  fmis  rerum  omnium,  quas     appetunt  esse  et  vivere  naturaliter,  et  in 


creavit. —  3.  c.  Gent.  c.  17,  rat.  8. 

Ad  secundum,  quod  illud  quod  est  per 
se,  est  causa  et  principium  ejus  quod  est 
per  aliud  ;  Deus  autem  est  primum  voli- 
tum  et  propter  se,  cum  ipse  sit  sua  volun- 
tas  et  sua  bonitas  :  unde  est  causa  quod 
cetera  appetantur;  operatio  enim  causae 
secunda3  semper  fundatur  super  operatione 
causfie  primaj  et  praesupponit  eam;  et  sic 
Deus  saltem  implicite  appetitur  in  iis  quae 
appetuntur,  quanquam  sint  alia  ab  ipso. 
— i.  SenL  dist.  49,  q.  1,  a.  3,  sol.  2. 


boc  ipsum  Deum  appetunt  et  diligunt.  — 
de  Verit.  q.  22,  a.  2,  ad  3. 

ARTIGULUS  IV 

UTRU.M    OMXIA   APPETANT  ULTLMU.M  FINEM. 

Videtur  quod  non  omnia  appetant  ulti- 
mum  finem. 

1 .  Gum  enim  uitimus  finis  sit  Deus,  ut 
dictum  est,  res  ordinantur  in  ipsum  ut  est 


Vel  dic,  quod  maximum  in  unoquoque     cognoscibilis  et  appelibilis  ;  sed  non  om- 


genere,  causa  est  omnium  illorum  quae 
sunt  illius  generis  :  sicut  ignis,  qui  est 
calidissimus,  est  causa  caliditatis  in  aliis 
corporibus.  Summum  igitur  bonum,  quod 
est  Deus,  est  causa  bonitatis  in  omnibus 
bonis ;  et  sic  est  causa  cujuslibet  fmis 
quod  sit  fmis  :  cuni  quidquid  est  fmis,  sit 
hujusmodi  in  quantum  est  bonum  ;  propte- 
quod  autem  unumquodque,  et  illud  mar 
gis  :  unde  sequitur  quod  maxime  sit 
omnium  rerum  finis.  Ultimus  autem  finis 


nia,  quge  ordinantur  in  ipsum  ut  est  cogno- 
scibilis,  cognoscunt  Deum  :  ergo  nec  om- 
nia,qua3  ordinantur  in  ipsum  ut  ultimum 
finem,  appetunt  ipsum  ut  est  appetibilis. 
—  de  Verit.  q.  22,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  bonum,  quod  estab  omni- 
bus  desideratum  secundum  Philosophum 
(1.  Eth.  c.  1),  estesse;  sed  Deus  non  est 
esse  omnium  :  ergo  Deus  nonestilludbo- 
num,  quod  est  ab  omnibus  desideratum; 
ergo  non  omnia  appetunt  finem  ultimum, 


ita  se  habet  in  movendo  appetitum,  sicut     cum  non  appetant  Deum,  qui  est  ultimus 


se  habet  in  aliis  motionibus  primum  mo- 
vens;  manifestum  est  autem  quod  causa3 
secundae  moventes  non  movent  nisi  se- 
cundum  quod  moventur  a  primo  mo- 
vente  :  unde  secunda  appetibilia  non 
movcnt  appetitum  nisi  in  ordine  ad  pri- 
mum  appetibile,  quod  est  ultimus  finis, 
qui  est  Deus.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  2, 
mc.^^^.c.Gent.  c.  17;  Ia2ae,  q.  l,a.  6,  inc. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  Deus 
potest  dupliciter  considerari :  vel  in  se  vel 
in  effectibus  suis.  In  se  quidem,  cum  sit 


finis,  ut  dictum  est  ( art.  pra^ced.)  —Ibid. 
a.  1,  arg.  4  et  7. 

3.  Pra^terea,  nuUus  appetit  id  quod 
habet  ;  sed  quidam  habent  fmem  ulti- 
mum,  sicut  beati,  qui  Deo  fruuntur  :  ergo 
non  omnia  appetunt  finem  ultimum.  — 
Ibid.  a.  2,  arg.  4. 

Sed  contra  est :  J .  quod  unumquodque 
appetit  naturaliter  fmem  suum,  propter 
quem  est  ;  sed  omnia  sunt  ordinata  in 
Deum  sicut  in  finem,  ut  supra  dictum  est 
(art.  pra?ced.   arg.  2  Sed  contra),  et  ut 


ipsa  essentia  bonitatis,  non  potest  non  (\ic\i\iv  Proverb.  \(S,A::Universapropter 
diligi;  sed  in  aliquibus  effectibus  suis,  semetipsum  operatusest  Dominus  :  ergo 
in  quantum  sunt  contrarii  voluntati,  sicut  omnia  appetunt  Deum  ut  finem  suum  ulti- 
sunt  poena3  illat^e,  vel  pra?cepta  qua3  gra-  mum. —  Expos.  in  lib.  Dionysii  de  Div. 
via  videntur,  ipse  Deus  refugitur  et  quo-     Nom.  c.  4, 1.  9;  3.  c.  Gent.  c.  17. 

SuMM.«  Philos.  V —  2, 


48 


TFRTIA    PARS  -  ETIIItiA 


2.  PivTterea,  ultiimis  finis  rerum  est 
Deo  assiniilari  quantuni  possunt ;  tantuni 
enim  aliquid  dc  bcno  participat,  in  quan- 
tum  assimilatur  primje  bonilati,  qua^ 
Deus  est.  Sed  oinnia  appetunt  I>eo  assi- 
milari.  Agens  enim  dicitur  esse  linis 
effectus,  in  quanluni  clTectus  tendit  in 
similitudinem  agentis:  unde  forma  gent* 
rati  est  linis  gencrationis.  8ed  Dous  ita 
est  linis  rerum,  quod  est  etiam  priniuni 
agens  earum.  (Jnmia  igitur  sicut  in  ulti- 
mum  iinem  tendunt  Deo  assimilari  quan- 
tum  possunt.  —  o.  c.  Gent.  c.  19,  rat.  1 
et2. 

Respondko  DiCKNDLM,  quod  iu  onmior- 
dine  mobilium  et  motorum  oportet  secun- 
dos  motores  ordinari  in  tlnem  primi  mo- 
toris  per  dispositionem  impressam  ineis 
a  primo  motore  :  sicut  patet,  cuni  anima 
movet  manuin  et  manus  baculum,  ct 
baculus  percutit,  quod  cst  finis  intentus 
ab  anima  ;  baculus  et  manus  tendunt  ad 
finem  ab  anima  intentum,  per  hoc  quod 
animaeis  imprimit  mediate  vel  immedia- 
te.  Sed  hoc  distat  in  motibus  naturalibus 
et  violentis,  quod  in  motionibus  vlolenlis 
impressio  relicta  aprimo  motore  in  secun- 
dis  motoribus  est  praiter  naluram  eorum, 
et  ideo  operatio  consequens  ex  tali  impres- 
sione  est  eis  difficilis  et  laboriosa  ;  sed  in 
motibus  )iaturalibus  impressio  relicta  a 
primo  motore  in  secundis  motoribus,  est 
causa  naturalis;  et  ideo  operatio  hanc 
impressionem  consequens  est  conveniens 
et  suavis.  Kt  ideo  dicitur  Sap.  8,  1,  quod 
Deus  omnia  suaviter  disponit,  quia  et 
unaqua^que  res  ex  natura  sibi  divinilus 
indita  tendit  in  id,  ad  quod  per  divinam 
providentiam  ordinatur,  secundum  exi- 
gentiam  impressionis  recepta\  —  Et  quia 
omnia  procedunt  a  Deo,  in  quantum  bonus 
est,  ut  dieit  Dionysius;  ideo  omnia  secun- 
dum  iinpressioneni  a  Deo  receptam  incli- 
nantur  in  bonum  appetendum  secundum 
suum  modum  :  ut  sic  in  rebus  qua^dam 
circulalio  inveniatur,  dum  a  bono  egre- 
dientitt  m  bonum  tendunt.  IbBC  autem  cir- 
culatio  in  quibusdam  perficitur  creaturis, 
in  quibusdam  autem  remanet  imperfecta. 


nia?  enim  creaturac,  qua3  non  ordinantur  ut 
pertingant  ad  illud  primurn  bonum,  a  quo 
processerunt,  sed  solummodo  ad  conse- 
quendam  ejus  similitudinem  qualemcun- 
que,  non  perfecte  habent  hanc  circulatio- 
nem ;  sed  solum  ilhe  natuive,  qua^  ad  ip- 
suin  primum  principium  aliquo  modo  per- 
tingere  possunt ;  quod  soluni  est  rationa- 
lium  creaturarum,  qua)  Deum  ipsum 
assequi  possunt  per  cognitionein  et  amo- 
rem.  —  Unde  patct,  quod  omnia  tendant 
suo  modo  in  finem  ultimum.  — 4.  Sent. 
dist.  49,  q.  l,a.  2,  sol.  1;  3.  c.  Gent.c.  17, 
rat.  3;  supra  hujus  qua^st.  a.  1,  arg.  2 
Sed  contra;  —  de  Verit.  q.  22,  a.  1,  in 
c;  cf.  supra  q.  2,  a.  1,  in  c. 

Illud  etiam  potest  ostendi  ex  ratione 
finis  ultimi  et  proximi.  Sicut  enim  influ- 
ere  caus^e  efficientis  est  agere;  ita  inllu- 
ere  causa3  finalis  est  appeti  et  deside- 
rari.  Et  ideo  sicut  secundarium  agens 
non  agit  nisi  per  virtutem  primi  agentis 
existentem  in  eo,  ita  secundarius  finisnon 
appetitur  nisi  per  virtutem  principalis  in 
eo  existentem,  prout  scilicetestordinatum 
in  illud  vel  habet  similitudinem  ejus.  Et 
ideo  sicut  Deus,  propter  lioc  quod  est  pri- 
mum  efficiens,  agit  in  omni  agente  :  ita 
propter  hoc  quod  est  ultimus  fmis,  appe- 
titur  in  omni  fine ;  sed  hoc  est  appetere 
Deum  implicite,  sic  enim  virtus  primae 
causa3  est  in  secunda  ut  principia  in  con- 
clusionibus.  Resolvere  autem  principia 
vel  secundas  causas  in  primas,  est  tan- 
tum  virtutis  rationalis;  unde  sola  rationa- 
lis  natura  potest  secundarios  fines  in 
ipsum  Deuin  linem  ultimum  per  quan- 
dam  viam  resolutionis  inducere  et  sic 
ipsum  Deum  explicite  appetit.  Et  sicut  in 
demonstrativis  scientiis  non  recte  sumi- 
tur  causa  nisi  per  resolutionem  in  prima 
principia,  ita  appetitus  creaturie  rationa- 
lis  noii  est  rectus  nisi  per  appetitum 
explicitum  ipsius  Dei  actu  vel  habitu. — 
3.  c.  Gent.  c.  19,  20,  21 ;  4.  Sent.  dist.  49, 
q.  1,  a.  3,  sol.  4;  de  Verit.  q.  22,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
omnia  cognoscentia  cognoscunt  implicite 
Deum    in  quolibet   cognito ;  sicut   enim 


DE    FINE  —  QVJEST.  IV   DE   BEATITUDINE   OBJECTIVA  —  ART.  I 


19 


nihil  habet  rationem  appetibilis  nisi  per 
similitudineni  primji)  bonitatis,  ita  nihil 
est  cognoscibile  nisi  per  similitudinem 
primaj  veritatis.  —  de  Verit.  q.  22, 
a.  2,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ipsum 
esse  estsimilitudo  divina?  bonitatis  ;  unde 
in  quantum  aliqua  desiderant  esse,  desi- 
derant  Dei  similitudinem,  et  Deum  impli- 
cite.  —  c.  Gent.  c.  19,  rat.  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  beati  quia 
jam  fruuntur  Deo,  appetunt  Iruitionis 
continuitatem  ;  et  iterum  ipsa  fruitio  est 
sicut  quidam  appetitus  jam  perfectus  suo 
appetibiii,  quamvis  nomen  appetitus  im- 
perfectionem  importet.  —  de  Verit.  1.  c. 
ad  4. 


QU^STIO  IV 

DE   FINE  OBJEGTIVO   SEU    BEATITUDINE 
OBJECTIVA. 

Deinde  considerandum  est  de  fine  obje- 
ctivo  seu  beatitudine  objectiva. 

GIRCA  QUAM  QU.^RITUR  : 

Utium  bealitudo  consistat  in  aliquo  bono 
creato. 

ARTIGULUS   UNIGUS 

UTRUM     BEATITUDO      CONSISTAT      IN      ALIQUO 
BONO    CREATO. 

Videtur  quod  beatitudo  consistat  in  aii- 
quo  bono  creato. 

1.  Potestas  enim  est  aliquid  creatum, 
per  quod  homines  maxime  Deo  assimi- 
lantur ;  atqui  hominesappetuntassimilari 
Deo  tanquam  ultimo  fmi  et  primo  princi- 
pio,  ut  dictum  est ;  beatitudo  autem  est 
id,  quod  homines  appetunt :  ergo  beati- 
tudo  consistit  in  bono  crealo.  —  la  2ge, 
q.  2,  a.  4,  arg.  1  ;  3.  c.  Gent.  c.  19  ; 
4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  2,  sol.  2. 


2.  Praeterea,  beatitudo  est  quod  ab 
omnibus  desideratur ;  sed  ipsum  esse  est 
quod  ab  omnibus  dcsideratur  :  ergo  in 
iis,  qua?  pertinent  ad  esse  hominis,  sicut 
est  salus  corporis,  maxime  est  beatitudo  ; 
sed  salus  corporis  est  aliquid  creatum : 
ergo  beatitudo  consistit  in  aliquo  bono 
creato.  —  la  29e,  q.  2,  a.  5,  arg.  2;  4. 
Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  1,  quaestiunc.  1, 
arg.  6. 

3.  Prasterea,  beatitudo  est  perfectio  po- 
tioris  partis  hominis  ;  sed  anima  est 
potior  pars  in  homine:  ergo  beatitudo  est 
perfectio  animse ;  sed  perfectio  est  ejus- 
dem  generis  cum  perfectibili  :  ergo  cum 
anima  sit  creata,  beatiludo  erit  aliquid 
creatum.  —  la  2£e,  q.  2,  a.  7,  arg.  1  et2. ; 
tract.  de  Formis  (1)  q.  3,  a.  3,  in  c.  et 
ad  2  ;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  2,  arg.  1 
Sed  conivdi,  et  in  sol.  1. 

4.  Prasterea,  dicit  Dionysius  {de  Div. 
Nom.  c.  4,  p ;  —  Migne  PP.  Gr.  t.  3, 
col.  871),  quod  divina  sapientia  conjungit 
fines  primorum  principiis  secundorum  ; 
ex  quo  polest  accipi,  quod  summum  infe- 
rioris  natura^  sit  attingere  infimum  na- 
tura3  superioris  ;  sed  summum  hominis 
bonum  est  beatitudo  :  cum  ergo  angelus 
natur»  ordine  sit  supra  hominem,  videtur 
quod  beatitudo  hominis  consistat  in  hoc 
quod  aliquo  modo  attingit  ad  angelum.  — 
la  2«,  q.  2,  a.  8,  arg.  1. 

Sed  contra  est,  quod  beatitudo  est  ul- 
timus  finis;  ultimus  autem  finisest  Deus, 
ut  dictum  est  (quajst.  prasced.) ;  sed  Deus 
est  bonum  increatum  :  ergo  beatitudo  con- 
sistitin  bono  increato.  — 4.  Sent.  dist.  49, 
q.  1,  a.  1,  quasstiunc.  1,  arg.  2  et  3  Sed 
contra. 

Respondeo  digendum,  quod  circa  hanc 
qua^stionem  alii  aliter  senserunt,  ut  dicitur 
1.  Eth.  (c.  3,  al.  3).  —  Alii  enim  volu- 
ptatem  esse  putant    beatitudinem.  Quos 

(1)  De  tractatu  illo  de  Formis  accuratius  erit 
agendum,  quando  eum  in  appendice  tomi  ultimi 
typis  describemus.  Hoc  unum  interim  annota- 
raus,  eum  reperiri  jam  anno  1513  Venetiis  vulga- 
tum  inter  tractalus  Hervasi  Natalis  ordinis 
Praedicatorum  (ob.  13-23),  quod  sane  editores 
Alamanni  Parisienses  videtur  omnino  fugisse. 


iO  Ti:i{TIA    PARS  -  ETHICA 

importunissimosvocalPhilosophusetser-  honor  qu^ritur.   Ilinc  etiam  patet,  quod 

viles,  cum  pecudum  vitam  eiigant:pari  hominis  feiicitas   non  consistit    in   fama 

enim' rationebestiiefeiicesessent,  si  feli-  sive  gioria ;  nam   niiiii  aliucl  est    quam 

citas    hominis    in   lioc  consisteret,   cum  clara  notitia  cum  iaude  ;   ad  hoc  autem 

iisdem    voiuptatibus  IVuantur.   Si   igitur  voiunt  homines  innotescere  cum  iaude  et 

felicitas   est  proprium  liominis   bonum,  claritate  quadam,  ut  ab  eis,   quibua  inno- 

impossibiie  est    quod  bealiludo  ejus  in  tescunt,    honorentur  :   est  igitur  gloria 

voluptatibus    consistat.    Item,    beatitudo  propter  honorem  ;  si  igitur  honor  non  est 

cum  sit  ultimus  linis,  cst   nobilissimum  beatiludo,  muito  minus  gloria.  —  1.  i;M. 

eorum,qua)  ad  rem  pertinent;  liabetenim  1.  5;  la  2ae,  q.  2,  a.  2  et  3;  3.  c.  Gent. 

rationem   optimi  ;  vuluplates  autem  non  c.  28  et  29. 

conveniunt  homini  secundum  id,  quod  est  Alii  posuerunt  beatitudinem  in  virtute 

nobilissimum  iii  ipso,quod  estinteliectus,  consistere.    Quos  etiam  improbat   Philo- 

sed  secundum  sensum.  Item,  in  omnibus  sophus  duabusrationibus  ;  i\\id.vumprima 

qune  per  se  dicuntur,  sequilur  magis  ad  talis  est :  beatitudo  est  quoddam  bonum 

magis,  si  simpiiciter  sequitur  adsimpii-  perfectissinmm  ;  sed  virtus  non  est  talis  : 

citer  :   sicut  si  calidum  calefacit,  magis  inveniturenim  quandoquesineoperatione, 

calidum  magis  calefacit,  et  maxime  cali-  ut   patet  in  his  qui  dormiunt  et  tamen 

dum  maxime   calefacit;   si  igitur   volu-  habitum   virtutis   habent,    et  in  his  qui 

ptates  essent  secundum  se  bona^  oporterct  habent  habitum  virtutis  et  in  tota  vita  sua 

quod  maxime  utieis  esset  optimum;  quod  non  occurrit  eis   facultas  operandi.    Se- 

patet  esse  falsum  :     nam   nimius   usus  cunda  est,  quia  contingit  aliquem  haben- 

earum  reputatur  in  vitium,  et  est  corpori  tem  habitum  virtutis  infortunatum  esse,  et 

noxius.  —   I.  Eth.  1.  ;>. ;   la  2ie,  q.  2,  tamen  nuUus  dicet  talem  esse  felicem.  — 

a.  6;  3.  c.  Gent.  c.  27,  rat.  4et  7.  3.  c.  Gent.  c.  34 ;  1.  Eth.  I.  5. 

Alii  senserunt  beatitudinem  esse  hono-  Alii  existimaverunt  beatitudinem  esse 

rem.  Quos  etiam  improbat    Philosophus  indivitiis.  Quodprobaturessefalsum,  quia 

(loco  citatu)  duabus  rationibus ;   quarum  qua^rimus    felicitatem   tanquam    aliquod 

prima  est,  quia  felicitatem  bonum  dici-  bonum  quod  non  quieritur  propter  aliud  ; 

mus,  quod  est  proprium  ipsifelici,  utpote  sed  pecunia  qua^ritur  propter  aliud,  quia 

ad  ipsum  maxime  pertinens,  et  quod  dif-  habet  rationem  tantum  boni  utilis  :  non 

ficile  ab  eo  aufertur;  hoc  autem  non  con-  igitur    in    ipsis     consistit    felicitas.    — 

venit  honori  :  quia  honor   videtur  magis  3.  c.  Gent.  c.  30  ;  I.  Eth.  1.  5. 

consistere  inactuhonorantis  et  in  ejus  pu-  Ad  solutionem  ergo  qua^stionis  dicen- 

testate,  quam  ipsius  qui  honoratur  ;  unde  dum,  quod  impossibile  est  beatitudinem 

honor  est  quoddam  magis  extrinsecum  hominis  esse  in  aliquo  bono  creato.  Beati- 

quam  bonum  quod  quaeritur.  Secunda  tudo  enim  est  bonum  perfectum,   quod 

est,  quia  felicitas  est  quoddam  optimum,  totaliter  quietat  appetitum  ;  alioquin  non 

quod  non   quasritur  propter  aliud  ;   sed  esset  ultimus  fmis,   si  adhuc  restaret  ali- 

honore  est  aliquid  melius,  illud  videlicet,  quid  appetendum.  Objectum  autem  voiun- 

propter  quod  qua^ritur.  Ad  hoc  enini  ho-  tatis,    qua?   est    appetitus   humanus,   est 

mines  videntur  honorem  qua^rere,  ut  et  universale  bonum,  sicut  objectum  intel- 

ipsi  firmam  opinionem    accipiant  de  se  lectus  cst  universale  verum.  Ex  quo  pa- 

ipsis,  et  quod  ab  aliis  hoc  credatur ;  et  idco  tet,  quod  nihil  potest  quietare  voluntatem 

honorari  qua^runt  a  prudentibus  qui  sunt  hominis  nisi  bonum  universale ;  quod  non 

recti  judicii,  et  apud  eos,  a  quibus  cogno-  invenitur  in  aliquo  creato,  sed  solum  in 

scuntur;  et  quairunt  honorari  de  virtute,  Deo,  quia  omnis  creatura  habet  bonita- 

per  quam  aliquis  est  bonus  ;  et  sic  virtus  tem  participatam  ;  unde  solus  Deus   vo- 

est  aliquid  melius  honore,  propter  quam  luntatem    hominis  implere   potest.  Unde 


DE    FINE  —  QU^ST.  V   DE   BEATITUDINE    FORMALI  —  ART.  1 


21 


necesse  est  quod  beatitudo  in  ipso  con- 
sistat.  —  la  2ae,  q.  2,  a.  8,  in  c. ;  4.  Sent. 
dist.  49,  q.  1,  a.  2,  sol.  1  in  fine. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  cum 
potestas  liabeat  rationom  principii,  ut 
patet  5.  Metaphys.  {text.  17  ;  1.  4,  c.  12) ; 
beatitudo  autem  rationem  ultimi  finis : 
in  ipsa  non  potest  esse  beatitudo,  cum 
ipsa  ut  sic  pra^cise  se  habeat  ad  bonum  et 
malum ;  unde  magis  posset  consistere 
beatitudo  in  bono  usu  potestatis  quam  in 
potestate.  Divina  autem  potestas  cum  sit 
sua  bonitas,  semper  se  habet  ad  bonum. 
Quod  cum  in  hominibus  non  inveniatur, 
sequitur  quod  ad  beatitudinem  non  suffi- 
cit  quod  homo  assimiletur  Deo  quantum 
ad  potestatem,  nisi  assimiletur  ei  quan- 
tum  ad  bonitatem.  —  la  2»,  q.  2,  a.  4, 
in  c.  et  ad  1 ;  5.  Metaphys.  1.  14  (17). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  esse  ho- 
minis  non  consistit  tantum  in  esse  cor- 
poris,  sed  etiam  in  esse  animas ;  anima 
autem  est  melior  corpore,  nec  ulla  bona 
habet  corpus  nisi  per  animam;  bonumigi- 
tur  animae,  sicut  intelligere  et  alia  hujus- 
modi,  est  melius  quam  bonum  corporis  ; 
non  est  igilur  corporis  bonum  summum 
hominis  bonum,  et  per  consequens  nec 
beatitudo.  —  la  2jp,  q.  2,  a.  5,  in  c; 
3.  c.  Ge7it.  c.  32. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  finis  du- 
pliciterdicitur,  scilicet  ipsa  res,  quani  adi- 
pisci  desideramus,  et  usus  seu  adeptio  vel 
possessio  illius  rei.  Si  ergo  loquamur  de 
ultimo  fine  hominis  quantum  ad  ipsam 
rem,  quam  appetimus  sicut  ultiraum  fi- 
nem,  impossibile  est  quod  ultimus  finis 
sit  ipsa  anima  vel  aliquid  ejus.  Ipsa  enim 
anima  in  se  considerata  est  ut  in  potentia 
existens ;  fit  enim  de  potentia  sciente,  actu 
sciens.  Cum  autem  potentia  sit  propter 
actum  sicut  propter  complementum,  im- 
possihile  est  quod  id,  quod  secundum  se 
est  in  potentia  existens,  habeat  rationem 
ultinii  finis.  Similiter  etiam,  neque  ali- 
quid  ejus,  sive  sit  potentia  sive  actus  sive 
habitus.  Bonum  enim.  quod  est  ultimus 
finis,  est  bonum  perfectum,  complensboni 
appetitum  ;   appetitus   autem  humanus. 


qui  est  voluntas,  est  boni  universalis,  ut 
dictum  est(art.  praeced.);  quodlibet  autem 
bonum  inhaerens  ipsi  animae  est  bonum 
participatum,  et  per  consequens  particu- 
laturn  :  unde  impossibile  est  quod  aliquod 
eorum  sit  ultimus  finis  hominis.  —  Sed 
si  loquamurde  ultimo  fine  homlnis  quan- 
tum  ad  ipsam  adeptionem  vel  possessio- 
nem  seu  qucmcumque  usum  ipsius  rei, 
quae  appetitur  ut  finis  :  sic  ad  ultimum 
fincm  pertinet  aliquid  hominis  ex  parte 
anima%  quia  homo  pcr  animam  beatitu- 
dinem  consequitur,  ut  infra  dicetur.  — 
Res  ergo  ipsa,  qu;\3  appetitur  ut  finis,  est 
id,  in  quo  beatitudo  consistit,  et  quod 
beatum  facit ;  sed  hujus  rei  adeptio  voca- 
tur  beatitudo.  Unde  dicendum  est,  quod 
beatitudo  est  aliquid  anima^  et  perfeclio 
ejus  ;  sed  id,  in  quo  consistit  beatitudo, 
est  aliquid  increatum  extra  animam  exi- 
stens.  —  la  2»,  q.  2,  a.  7  ;  4.  Sent. 
dist.  49,  q.  1,  a.  2,  qua^stiunc.  l  et  2,  in 
sol. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  superius 
hominis  attingit  quidem  infimum  ange- 
licse  naturt^  per  quamdam  similitudinem, 
non  tamen  ibi  sistit  sicut  in  ultimo  fine, 
sed  procedit  usque  ad  ipsum  universalem 
fontem  boni,  qui  est  universale  objectum 
beatitudinis  omnium  bonorum,  tanquam 
infinitum  et  perfectum  bonum  existens.  — 
la  2a3,  q.  2,  a.  8,  ad  1. 


QU.ESTIO  V 

DE    BEATITUDINE    FORMALI. 

Deinde  considerandum  est  de  beatitudi- 
ne  formali. 

CIRGA  QUAM  QU.^RUNTUR  QUINQUE  : 

1.  Ulrum    l)ealiludo    tbrniaiis    consistat   in 
operatione. 

2.  Utrumbeatitudoconsistat  etiam  inoperatio- 
ne  sensiliva3  partis,an  intellectivae  tantum. 

3.  Utrum  beatitudo  consistat  in  operatione 
voluntatis. 


TEKTIA    PARS  -  KTHICA 


4.  Clruiu   bealitudo  consistal  in  operalione 

iulellecl.is. 
T).  l  trum   in   huc    vila    possiuius    consociui 

bealituilineui. 

AHTIGULUS    I 

UTHUM   UEATITLDO  FOllMALIS  GONSISTAT 
IN   OPERATIONE. 

Videtur  quod  beatitudo  formalis  non 
consistat  iu  operatione. 

1 .  Dicit  enim  Boethius  (in  3.  de  Con- 
sol.  Philos.  i^rosa  2  ;  —  Migne  PP.  Lat. 
t.  63,  col.  724),  quod  beatitudo  est  slatus 
omnium  bonorum  aggregatione  perfe- 
ctus;  sed  statusnon  nominatoperationem  : 
ergo  beatitudo  non  esl  operatio.  —  la 
2a3,  q.  3,  a.  2,  arg.  2 ;  i.  Sent.  dist.  49, 
q.  1,  a.  2,  qua)stiunc.  2,  arg.  1. 

2.  Pra^terea,  beatitudo  significat  ali- 
quid  in  beato  existens,  cum  sit  ultima 
perfectio  hominis  ;  sed  operatio  non  signi- 
ficat  ut  aliquid  in  operante  existens,  sed 
magis  ut  ab  ipso  procedens  :  ergo  beati- 
tudo  non  est  operatio.  —  la  2a3,  1.  c. 
arg.  3. 

3.  Praeterea,  beatitudo  inest  beato  absque 
interruptione ;  sed  operatio  humana  fre- 
quenter  interrumpitur,  puta  somno  vel 
aliqua  alia  occupatione  :  ergo  beatitudo 
non  est  operatio.  —  Ibid.  arg.  G;  4.  Senl. 
\.  c.  arg.  5. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  dicit  Philo- 
sophus  1.  Eth.  c.  7  (G),  quod  felicitas  est 
operatio  secundum  virtutem  perfectam. 
—  1.  Eth.  1.  10;  la  2a%  q.  3,  a.  2,  arg. 
Sed  contra ;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  2, 
qucestiunc.  2,  arg.  1  Sed  contra. 

2.  Praeterea,  illud  propter  quod  res 
est,  est  ultimus  finis  rei ;  sed  onmis  res 
est  propter  suam  operationem,  ut  dicitur 
in  2.  de  Coelo  (text.  17  ;  c.  3)  :  ergo 
operatio  propria  hominis  est  ultimus  fmis 
ejus,  et  beatitudo  formalis.  —  4.  Setxt. 
\.  c.  arg.  2  Sed  contra. 

Rkspondeo  DicENDUM,  quod  sicut  ex 
dictis  patet,  ultimus  finis  rei  in  ipsa  re 
acceptus,  est  id,  per  quod  conjungitur  res 


suo  fini  exteriori,  qui  est  principium  sua3 
prosecutionis.  Deo  autem,  qui  est  ultimus 
fmis  rerum,  ut  supra  dictum  est  (q.  3, 
a.  3),  res  dupliciter  conjungi  possunt : 
uno  modo  per  modum  assimilationis,  ut 
sic  dicatur  illa  res  Deo  esse  conjunctis- 
sima,qua3est  illi  simillima.  Etsecundum 
hoc  oportet  illud  in  unaquaque  re  esse 
ultiumm  ejus  finem,  secundum  quod  ma- 
xime  Deo  assimilatur  ,  unumquodque  au- 
tem  secundum  hoc  ad  Dei  similitudinem 
accedit,  quod  est  actu,  recedit  vero,  secun- 
dum  quod  est  potentia  :  et  sic  illud,  per 
quod  res  maxime  est  in  actu,  est  ejus 
ultimus  finis.  Alio  modo  pertingendo  ad 
ipsum  Deum  ;  qua^  quidem  conjunctio  soli 
creaturas  rationali  est  possibilis,  qua; 
potest  ipsi  Deo  conjungi  per  cognitionem 
et  amorem,  ut  supra  dictum  est,  eo  quod 
Deus  est  objectum  operationis  ejus,  non 
autem  operationis  alicujus  alterius  crea- 
tuHB.  —  Quocumque  autem  modoconside- 
retur  ultima  perfectio  hominis,  quse  est 
ejus  fmis,  oportet  eam  ponere  in  genere 
actus.  Si  enim  consideremus  modum  con- 
junctionis  ad  Deum,  qua?  est  communis 
omnibus  creaturis,  cum  magis  sit  in  actu 
secundum  quod  est  operans,  quam  secun- 
dum  quod  est  potens  operari,  erit  ultima 
pcrfectio  uniuscujusque  rei  sua  operatio 
perfecta  ;  unde  res  esse  dicitur  propter 
suam  operationem.  Similiter  si  conside- 
remus  conjunctionem,  quag  est  propria 
rationali  creaturae,  ultima  perfectio  homi- 
nis  in  operatione  consistit ;  habitus  enim 
non  conjungitur  objecto  nisi  mediante 
actu:  et  sic  oportet  quod  beatitudo  in  actu 
seu  operatione  consistat.  —  4.  Sent. 
dist.  49,  q.  1,  a.  2,  sol.  2;  ta  2«,  q.  3, 
a.  1  et  2;  i.  Eth.  I.  10. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
Boethius  definiendo  beatitudinem  conside- 
ravit  ipsam  communem  beatitudinis 
rationein.  Est  enim  communis  beatitu- 
dinis  ratio,  quod  sit  bonum  commune 
perfectum.  Et  hoc  significavit  cum  dixit, 
quod  est  status  bonorum  omnium  aggre- 
gatione  perfectus  :  per  quod  nihil  aliud 
significatur,  nisi  quod  beatus  est  in  statu 


DE    FINE  —  QU;EST.  V    DE    BEATITUDINE   FORMALI  —  ART.  11 


23 


boni  perfecti.  Sed  Aristoteles  expressit  ip- 
sam  essentiam  beatitudinis,  ostendens,  per 
quid  homo  sit  in  ejusmorli  statu,  scilicet  per 
operationem  quamdam. —  Ia2^,  1.  c.  ad  2. 

Ad  secundiim  dicendum,  quod,  sicut 
dicitur  9.  Metaphys.  {text.  16;  1. 8,  c.  8), 
duplex  est  actio  :  iina,  quas  procedit  ab 
operante  in  exteriorem  materiam,  sicut 
urere  et  secare;  et  talis  operatio  non 
potest  esse  beatitudo  ;  nam  talis  operatio 
non  est  actus  et  perfectio  agentis,  sed 
magis  patientis,  ut  ibidem  dicitur.  Alia 
est  actio  manens  in  ipso  agente,  ut  sen- 
tire,  intelligere  et  velle ;  et  hujusmodi 
actio  est  perfectio  agentis ;  et  talis  operatio 
potest  esse  beatitudo.  — '•  9.  Metaphys. 
1.8  (4);  la  2a3,  q.  3,  a.  -2,  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  cum 
beatitudo  dicat  quamdam  ultimam  perfe- 
ctionem,  secundum  quod  diversge  res  bea- 
titudinis  capaces  ad  diversos  gradus  per- 
fectionis  pertingere  possunt,  secundum 
hoc  necesse  est  quod  diversimode  beati- 
tudo  dicatur.  Nam  in  Deo  est  beatitudo  per 
essentiam,  quia  ipsum  esse  ejus  est  ope- 
ratio  ejus,  quia  non  fruitur  alio,  sed  seipso. 
In  angelis  autem  beatitudo  est  ultima  per- 
fectio  secundum  aliquam  operationem, 
qua  conjunguntur  bono  increato ;  et  ha?c 
operatio  est  in  eis  unica  et  sempiterna. 
In  hominibus  autem,  secundum  statum 
pra^sentis  vitfp,  est  ultima  perfectio  secun- 
dum  operationem,  qua  homo  conjungitur 
Deo  ;  sed  haec  operatio  una  et  continua 
esse  non  potest;  et  propter  hoc  in  statu 
pra^sentis  vita3  perfecta  beatitudo  in 
homine  haberi  non  potest.  Est  tamen 
aliqua  participatio  beatitudinis;  et  quanto 
operatio  potest  esse  magis  continua,  tanlo 
plus  habet  rationem  beatitudinis.  —  1  a  2;v, 
q.  3,  a.  2,  ad  6 ;  cf.  11.  citandos  in  art.  5. 

ARTIGULUS    II 

UTRUM  BEATITUDO  GONSISTAT  ETIAM  IN 
OPERATIONE  SENSITIV/E  PAHTIS,  AN  INTEL- 
LEGTIV.-E    TANTUM. 

Videtur  quod  beatitudo  consistat  inope- 
ratione  partis  sensitivse. 


1.  Nulla  enim  operatio  invenitur  in 
homine  nobiiior  operationc  sensitiva,  nisi 
inleliecliva;  sed  operatio  intellectiva  de- 
pendet  in  nobis  ab  operationc  sensitiva, 
quia  non  possumus  intelligere  sine  phan- 
tasmate,ut  dicitur2.  de  Anima  [text.  30; 
c.  7)  :  ergo  beatitudo  est  etiam  in  opera- 
tionc  partis  sensitivaK.  —  la  2£e,  q.  3, 
a.  3,  arg.  1 . 

2.  PraBterea,  Boethius  (3.  de  Consol. 
Philos.  prosa  2;  —  Migne  PP.  Lat.  t.  63, 
col.  724)  dicit,  quod  beatitudo  est  status 
omnium  bonorum  aggregatione  perfe- 
ctus  ;  sed  quasdam  bona  sunt  sensitiva, 
qua?  attingimus  per  sensus  operationem  : 
ergo  videtur  quod  operatio  sensus  perti- 
neat  etiam  ad  beatitudinem.  —  Ihid. 
arg.  2. 

3.  Prfeterea,  beatitudo  est  bonum  per- 
fectum,  ut  probatur  1.  Eth.  c.  7  (ah  6), 
quod  non  esset,  nisi  homo  perficeretur 
per  ipsum  secundum  omnes  partes  suas  ; 
sed  per  operationes  sensitivas  quasdam 
partes  animfe  perficiuntur  :  ergo  idem 
quod  prius.  —  Ibid.  arg.  3  ;  1.  Eth.  1.  5 
sqq.  ;  1.  10. 

Sed  contra  est:  1 .  quod  in  operatione 
sensitiva  communicant  nobis  bruta  ani- 
malia,  non  autem  in  beatitudine;  ergo, 
etc.  —  la  2«,  1.  c.  arg.  Sed  contra; 
1.  Eth.  1.  5. 

2.  Pra?terea,  beatitudo  hominis  consi- 
stit  essentialiter  in  conjunctione  ipsius  ad 
bonum  iiicreatum,  quod  est  ultimus  finis, 
ut  supra  (q.  3,  a.  3,  et  art.  pra3ced.)  os- 
tensum  est ;  at  huic  homo  non  potest  con- 
jungi  per  sensus  operationem  :  ergo,  etc. 
—  la  2a3,  q.  3,  a.  3,  in  c. 

3.  Prteterea,  intollectus  est  melior 
sensu  ;  bonum  igitur  intellectus  est  me- 
lius  quam  bonum  sensus  ;  non  igitur 
summum  hominis  bonum  in  sensu  con- 
sistit.  —  3.  c.  Gent.  c.  33,  rat.  2. 

Respondeo  digendum,  quod  unicuique 
rei  appetibile  est  proprium  bonum;  pro- 
prium  autem  bonum  uniuscujusque  rei 
est  id,  quo  res  illa  perficitur.  Dicimus 
enim  unamquamque  rem  bonam,  ex  eo 
quod  propriam  perfectionem  attingit ;  in 


21 


TKRTIA    l'AUS  —  ETHICA 


tantiim  vero  bonitate  caret,  in  quantum 
propria   perfectione  caret.    Unde  conse- 
quens  est,  ut  unoquoeque  res  suam  perfe- 
ctionem  appetat.  Unde  et  homo  naturali- 
ter  appetit  perfici.  Et  cum  muiti  sint  gra- 
(ius  perfectionis  iiumana\  illud  pra^cipue 
et  principaliter  in  ejus  appetitum  natura- 
liter  cadit,  quod  ad  ultimam  ojus  perfe- 
ctionem  spectat.  Hoc  autem  i)onum  co  in- 
dicio  cognoscitur,  quod  naturale  deside- 
rium  iiominis  in  eo  quiescit.  Cum   enim 
naturale  desiderium  Iiominis  non  tendat 
nisi  in  bonum  proprium,  quod  in  aliqua 
perfectione  consistit;  conscquens  est  quod 
quamdiu  aliquid  desideratum  restat,  non- 
dum    pervenit    homo    ad  ultimam   per- 
fectionemsuam. —  Dupliciterautemadhuc 
restat    aliquid    desiderandum :    —    uno 
modo,  quando  id,  quod  desideratur,  pro- 
pter  aliquid  aliud  qua?ritur  ;  unde  oportet 
quod  eo  obtento,  adhuc  desiderium  non 
quiescat,  sed  feratur  in  aliud.  Alio  modo, 
quando   non  sufficit  ad   obtinendum  id, 
quod  homo  desiderat,  sicut  modicuscibus 
non   sufficit  ad  sustentationem   natur^e, 
unde   naturalem   appetitum  non    satiat. 
Illud  ergo  bonum,  quod  homo  primo  et 
principaliter  desiderat,  tale  debet  esse,  ut 
non  qua^ratur  propter  aliud,  et  sufflciat 
homini.  Hoc  autem  bonum  communiter 
felicitas  nominatur,  in  quantum  est  bo- 
num  hominis  principale.   Per  hoc  enim 
aliquos  felices  esse  dicimus,  quod  eis  cre- 
dimus  bene  esse.  Vocatur  etiam   beati- 
tudo,  in  quantum  excellentiam  quamdam 
designat.  Potest  et  pax  vocari,  in  quan- 
tum  appetitum  quietat;  nam  quies  appe- 
titus  pax  interior  esse  videtur. 

Sic  igitur  apparet,  quod  in  sensibilibus 
bonis  hominis  felicitas  vel  beatitudo  esse 
non  potest :  — primo  quidem,  quia  non 
sunt  propter  se  qua^sita,  sed  naturaliter 
propter  aliud  desiderantur.  Conveniunt 
enim  homini  ratione  sui  corporis ;  corpus 
autem  hominis  ordinatur  ad  animam 
sicut  ad  flnem  :  tum  quia  corpus  est 
instrumentum  animae  moventis,  omne 
autem  iristrumentum  est  propter  artem, 
quae  utitur  eo ;  tum  etiam  quia  corpus 


comparatur  ad  animam  sicut  materia  ad 

formam,  forma  autem  est  finis  materiae 

sicut  et  actus  potentia).  —  Secundo,  quia 

impossibile  est  ut  sensibilia  bona  suffi- 

ciant  homini.  Quod  multiplicitel*  apparet: 

—  uno  quidem  modo,  quia  cum  in  ho- 

mine   sit  duplex   A'is  appetitiva,   scilicet 

intellectiva   et    sensitiva,    et  per   conse- 

quens    desiderium    duplex ;    desiderium 

inlellectivi  appetitus  principaliter  in  bona 

intolligibilia    tendit,   ad   quae   bona  sen- 

sibilia   non  attingunt.  Alio  modo,   quia 

bona  sensibilia  tanquam  infima  in  rerum 

ordine    non   coUectam,    sed    dispersam 

recipiunt  bonitatem,  ita  scilicet,   ut  hoc 

habeat   hanc    bonitatis    rationem,    puta 

delectationem,  illud  aliam,  puta  corporis 

salubritatem.    et  sic   de   aliis ;   unde  in 

nullo    eorum    appetitus    humanus,    qui 

naturaliter  in  bonum  universale  tendit, 

sufficientiam  potest  invenire  ;  sed  neque 

in  multis  earum,   quantumcunque   mul- 

tiplicentur,   quia   deficiunt  ab    infinitate 

universalis   boni.   —   Tertio,   quia  cum 

homo  apprehendat  perintellectum  bonum 

universale,  quod  neque  tempore  circum- 

scribitur,  consequens   est,   quod    appeti- 

tus  humanus  bonum  desideret  secundum 

convenientiam  ad  apprehensionem   intel- 

lectus,  quod  tempore  non  circumscriba- 

tur.  Unde  naturale  est  homini  ut  perpe- 

tuam  stabilitatem  desideret.  Quae  quidem 

non    potest     inveniri     in     corporalibus 

rebus,  quae  sunt  corruptioni  et  multiplici 

subjecta     variationi  ;    unde    conveniens 

est  quod  in  sensibilibus   bonis  appetitus 

humanus     non    inveniat    sufficientiam, 

quam    requirit  :     sic   igitur  in  iis    non 

potest  esse  ultima  felicitas  hominis,   Sed 

quia  vires    sensitivpe    corporeas    opera- 

tiones  habent,  utpote  per  organa  corpo- 

rea  operantes,  consequens  est,  quod  neque 

in  operationibus  sensitivae  partis  ultima 

hominis  felicitas  consistit.  —  Opusc.  2 

{Compend.     Theol.)   part.     1,   c.    108  ; 

part.  2,  c.  9  init. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
objectio  illa  probat,  quod  operatio  sensus 
requiritur  antecedenter  ad  beatitudinom 


DE    FINE  —  QU^ST.  V   DE    BEATITUDIXE  FORMALI  —  ART.  III 


in 


iinperfectam,  qualis  in  hac  vita  liaberi 
potest.  —  la  2ae,  1.  c.  ad  \. 

Ad  sectmdum  dicendum,  quod  beati- 
tudo  perfecta,  qualem  angeli  habent, 
habet  c  .ingregationem  omnium  bonorum 
per  conjunctionem  ad  universalem  fon- 
tem  totius  l)oni,  non  quod  indigeat  sin- 
gulis  parlicularibus  bonis ;  sed  in  hac 
beatitudino  imperfecta  requiritur  congre- 
gatio  bonorum  sufficientium  ad  operatio- 
nem  hujus  vita^,  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  in  per- 
fecta  beatitudinc  perficitur  totus  homo, 
sed  in  inferiori  parte  per  redundantiam  a 
superiori :  in  beatitudinc  autem  imper- 
fecta  a  perfectione  inferioris  partis  proce- 
ditur  ad  perfectionem  superioris.  —  Ibid. 
ad  3. 

ARTIGULUS   III 

UTRUM  BEATITUUO   CONSISTAT  IN  OPERATIONE 
VOLUNTATIS. 

Videlur  quod  beatitudo  non  consistat 
in  actu  intellectus,  sed  in  actu  volun- 
tatis. 

1  .Objectum  enim  voluntatisest  bonum, 
quod  habet  rationem  finis ;  et  verum, 
quod  est  objectum  intellectus,  non  habet 
rationem  finis,  nisi  in  quantum  et  ipsum 
est  bonum  :  unde  non  videtur  homo  con- 
sequi  ultimum  finem  per  actum  intelle- 
ctus,  sed  magis  per  actum  voluntatis.  — 
3.  c.  Gent.  c.  26,  arg.  1  ;  la  2ae,  q.  3, 
a.  i,  arg.  2 ;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  1, 
qua^stiunc.  2,  arg.  1 . 

2.  Pr«terea,  ultima  perfectio  opera- 
tionis  est  delectatio,  quas  perflcit  opera- 
tionem,  sicut  pulchritudo  juventutem, 
ut  dicit  Philosophus  (10.  Eth.  c.  4);  si 
igitur  perfecta  operatio  est  ultimus  finis, 
videtur  quod  ultimus  finis  magis  sit 
secundum  operationem  voluntatis  quam 
intellectus.  —  3.  c.  Gent.  c.  26,  arg.  2  ; 
10.  Eth.  1.  6. 

3.  Praeterea,  delectatio  videtur  ita 
propter    se  desiderari,    quod  nunquam 


propter  aliud  ;  stultum  enim  est  quaerere 
ab  aliquo,  quare  velit  delectari ;  haec 
autem  est  conditio  ultimi  finis,  ut  scilicet 
propter  se  desideretur  et  qua^ratur  :  est 
igitur  ultimus  finis  magis  in  operatione 
voluntalis  quam  intellectus.  — 3.  c.  Gent. 
c.  26,  arg.  3. 

\.  PraRterea,  voluntas  videtur  esse 
altior  potentia  quam  intellectus ;  nam 
voluntas  movet  intellectum  ad  finem ; 
intellectus  enim  actu  considerat  qua? 
habitu  tenet,  cum  aliquis  voluerit.  Actio 
igitur  voluntatis  videtur  nobilior  quam 
actio  intellectus.  Magis  igitur  videtur 
beatitudo  consistere  in  actu  voluntatis 
quam  in  actu  inlellectus  —  Ibid.  arg.  5; 
4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  1,  qu^estiunc.  2,; 
arg.  4;  la  2ge,  q.  3,  a.  4,  arg.  3. 

o.  Prseterea,  si  beatitudo  est  aliqua 
operatio,  oportet  quod  sit  nobilissima  ope- 
ratio  hominis;  sed  nobilior  est  Dei  di- 
lectio,  quas  est  actus  voluntatis,  quam 
cognitio,  qua3  est  operatio  intellectus  : 
ergo  videtur  quod  beatitudo  consistat  in 
actu  voluntatis.  —  la  2ae,  q.  3,  a.  4, 
arg.  4;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  I,  a.  1, 
qua?stiunc.  2,  arg.  3  et  5. 

Sed  contra  est :  \ .  quod  unumquodque 
secundum  ea,  quae  constituunt  substan- 
tiam  ejus,  habet  naturae  su£e  virtutem;  dif- 
fert  enim  verus  homo  a  picto  per  ea,  quae 
substantiam  hominis  constituunt.  Vera 
autem  beatitudo  non  differt  a  falsa  secun- 
dum  actum  voluntatis.  Nam  eodem  modo 
se  habet  voluntas  in  desiderando  vel 
amando  vel  delectando,  quidquid  sit  illud, 
quod  sibi  proponitur  ut  summum  bonum, 
sive  vere  sive  falso.  Utrum  autem  vere 
sit  summum  bonum,  quod  ut  tale  propo- 
nitur,  vel  falso,  hoc  differt  ex  parte 
intellectus.  Beatitudo  igitur  in  actu  vo- 
luntatis  esse  non  potest.  —  3.  c.  Gent. 
c.  26,  rat.  4. 

2.  PraBterea,  hic  actus  esset  aut  deside- 
rare  aut  amare  aut  delectari.  Imp03sibile 
est  autem  quod  desiderare  sit  ultimus 
finis ;  est  enim  desiderium,  secundum 
quod  voluntas  tendit  in  id  quod  nondum 
habet;   hoc    autem    contrariatur   rationi 


96 


TERTIA    PARS  —  ETHICA 


ulUiiii  finis.  —  A7nare  eliimi  non  potest 
essc  ultimus  finis  ;  aniatur  enini  l)onuni 
non  solum  quando  liabotur,  sed  etiaiu 
quando  non  habetur;  e\  amoro  enim  est, 
quod  non  iiabitum  desiderio  quteratur; 
et  si  amor  jam  habiti  perfectior  sit,  hoc 
causatur  ex  lioc  quod  bonum  habetur 
amatum.  Aliud  est  igitur  habere  bonum, 
quod  est  fmis,  quam  amare,  quod  ante 
habere  est  imperfectum,  post  habere  per- 
fectum.  —  Similiter  autcm  nec  clelectatio 
est  ultimus  fmis;  ipsum  enim  haberc 
bonum  causa  est  delectationis,  vel  dum 
bonum  habitum  sentimus,  vel  dum  prius 
habitum  memoramur,  vel  in  futuro  ha- 
bendum  speramus ;  non  est  igitur  dele- 
ctatio  ultimus  fmis.  —  Nullus  crgo  actus 
voiuntatis  potest  esse  ipsa  beatitudo.  — 
Ibid.  rat.  5;  la  2£e,  q.  3,  a.  4,  in  c. 

3.  Pra3tere*a,  si  delectatio  esset  ultimus 
fmis,  ipsa  secundum  se  ipsam  esset  appe- 
tenda.  Hoc  autem  est  falsum.  Refert 
enim  discernere,  qua?  delcctatio  appetatur, 
ex  eo  ad  quod  consequitur  dclectatio  : 
nam  delectatio  qua?  consequitur  bonas 
operationes,  est  bona ;  quae  autem  malas, 
est  mala.  Ilabet  igitur  quod  sit  bona  et 
appetenda  ex  alio.  Non  est  igitur  ipsa 
ultimus  fmis  seu  beatitudo.  —  Item, 
delectatio  nihil  aliud  esse  videtur  quam 
quietatio  voluntatis  in  aliquo  bono  con- 
venienti,  sicut  desiderium  est  inclinatio 
voluntatis  in  aliquod  bonum  consequcn- 
dum.  Sicut  autem  homo  per  voluntatem 
inclinatur  in  fmem  et  quietatur  in  illo, 
ita  corpora  naturalia  habent  inclinationes 
naturaies  in  fmes  proprios,  qua^  quidem 
quietantur  fme  jam  adcpto.  Ridiculum 
autem  est  dicere,  quod  flnis  motus  cor- 
poris  gravis  non  sit  cssc  in  loco  proprio, 
sed  quietatio  inclinationis,  qua  in  hoc 
tendebat.  Si  enim  hoc  principalitcr  na- 
tura  intendcret,  ut  inclinatio  quietarctur, 
non  daret  eam ;  dat  autcm  eam,  ut  pcr  hoc 
in  locum  propriam  tendat;  quo  consecuto 
quasi  fme,  sequitur  inclinationis  quic- 
tatio  :  et  sic  quietatio  talis  non  est  fmis, 
sed  con'comitans  fmcm. —  Ncc  igitur  dele- 
ctatio  est  beatitudo,  scd  concomitans  ip- 


sam.  —  3.  c.  Gent.  c.  26,  rat.  6  et  8. 

Respondlo  uicendum,  quod  bcatitudi- 
nem  esse  in  voluntate,  dupliciter  potest 
intelligi :  —  vno  modo  ita,  quod  sit  voiun- 
tatis  objectum  ;  et  sic  bcatitudo  cum  sit 
ultimus  finis,  et  cx  fme  sit  ratio  boni, 
quod  est  voluntatis  objcctum  ;  oportet 
poncre  beatitudinem  in  voluntate  esse. 
Alio  modo  ita,  quod  sit  aliquis  actus 
voluntatis;  et  sic  beatitudo  in  voluntate 
esse  non  potcst.  Beatitudo  enim  ultimum 
finem  hominis  importat.  Finis.  autcm  ^ 
ultimus  hominis  potcst  accipi  duplex,  ut 
supra  dictum  est :  unus  in  ipso,  et  alius 
extra  ipsum.  In  ipso,  sicut  operatio  rei 
dicitur  cssc  fmis  ejus,  cum  omnis  res  sit 
propter  suam  opcrationem.  Finis  vero 
extra  ipsum  est  ad  quod  per  suam 
operationem  pertingit.  Non  autem  quEcIi- 
bet  operatio  potest  dici  finis,  scd  illa  quse 
fini  exteriori  primo  conjungit.  Et  hoc  dico, 
quando  res  finem  extra  sc  habet.  Tunc 
cnim  oportet  quod  finis  interior  ad  exte- 
riorcm  ordinetur,  ut  sic  finis  extcrior  sit 
quasi  ultimus  finis  ;  et  finis  intcrior,  qui 
est  opcratio,  sit  ad  illum  ordinatus.  Sicut  - 
videmus,  quod  res  naturales  per  opera-  1 
tiones,  quas  habent,  pertinguntsecundum 
assimilationem  quamdam  ad  divinam 
bonitatem,  qute  est  carum  exterior  finis. 

Non  autem  est  possibiIe,utipse  votunta- 
tisQiCius  sit  ultimusfmis  alicujus :  quia  cum 
voluntatis  objectum  sit  finis,  hoc  ipsum, 
quod  est  velle,  et  quilibet  alius  voluntatis 
actus,  nihil  est  aliud  quam  ordinari  ali- 
qua  in  finem ;  unde  prassupponit  alium 
fmem.  Et  idco,  si  ipsum  velle  dicatur  esse 
volitum,  oportet  pro3Supponere  ante  hoc 
aliquid  essc  volitum.  Non  enim  potest 
intelligi  in  aliqua  potentia  reflexio  super 
actum  suum,  nisi  actu  suo,  in  quein  fit 
retlexio,  prius  terminato  per  ol)jectum 
proprium,  quod  sit  aliud  ab  ipso  actu 
potentifB  illius ;  alias  oporteret  in  infini- 
tum  proccdere.  Si  enim  intellectus  intelli- 
gat  se  intelligere,  oportet  quod  intclligat 
S6  intelligere  aliquid;  et  si  dicas,  quod 
intelligit  se  intelligcrc  hoc,  quod  est  se 
intelligere  :  adhuc  oportebit  aliud  poncre, 


DE    FINE  —  QU.t:ST.  V   DE    BEATITUDINE    FORMALI  —  ART.  III 


27 


et  sic  in  infinitum.  Patet  ergo  quod  ipsuni 
intelligere  non  potest  esse  prinium  obje- 
ctum  intellectus ;  et  eadcm  ratione  nec 
ipsum  velle  potest  esse  objectum  primum 
voluntatis.  —  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  1, 
sol.  2 ;  Quodl.  8,  q.  9,  a.  19,  in  c. ; 
3.  c.  Gent.  c.  26,  rat.  2  et  3 ;  la  2», 
q.  3,  a.  4,  ad.  2. 

Nec  etiam  potest  dici,  quod  assecutio 
fmis  exterioris  sit  per  actum  voluntatis 
immediate.  Inteliigitur  enim  esse  actus 
voluntatis  ante  assecutionem  fmis  ut 
motus  quidam  in  finem  ;  post  assecutio- 
nem  vero  ut  quietatio  quaedam  in  fine. 
Non  potest  autem  esse,  quod  voluntas  nunc 
quietetur  in  fine,  in  quem  priustendebat, 
nisi  quia  voluntas  alio  modo  se  habet  ad 
finem  quam  prius,  vei  e  converso.  Illud 
ergo,  quod  facit  voluntatem  hoc  modo  se 
habere  ad  finem,  ut  voluntas  quietetur  in 
ipso,  est  ultimus  finis  interior,  quo  primo 
conjungitur  exteriori ;  sicut  si  alicujus 
finis  exterior  sit  pecunia,  finis  interior 
erit  possessio  pecunias,  per  quam  homo 
se  habet  ad  pecuniam,  ut  voluntas  in  ea 
quietetur.  Gum  ergo  finis  ultimus  quasi 
exterior  humana?  voluntatis  sit  Deus,  non 
potest  esse  quod  aliquis  actus  voluntatis 
sit  interior  finis;  sed  ille  actus  erit  ulti- 
mus  finis  interior,  quo  primo  hoc  modo 
se  habebit  ad  Deum,  ut  voluntas  quietetur 
in  ipso.  —  4.  Sent.  1.  c.  ;  ia  2a3,  q.  3, 
a.  4,  in  c. 

Ad  pnmum  ergo  dicendum,  quod  si 
felicitas  per  hoc,  quod  habet  rationem 
summi  boni,  est  objectum  voluntatis,  non 
propter  hoc  necesse  est  quod  sit  substan- 
tialiter  ipse  actus  voluntatis,  nisi  in  sensu 
supra  dicto  ;  imo  ex  hoc  ipso,  quod  est 
primum  objectum  voluntatis,  sequitur 
quod  non  est  actus  ejus,  ut  ex  dictis 
apparet.  —  3.  c.  Gent.  c.  26,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non 
omne  id,  quo  res  quocumque  modo 
perficitur,  est  finis  illius  rei.  Est  enim 
aliquid  perfectio  alicujus  dupliciter  : 
uno  modo  ui  habentis  jam  speciem,  alio 
modo  ut  ad  speciem  habendam  :  sicut 
perfectio  domus,  secundum    quod  jam 


habet  speciem,  est  id  ad  quod  species 
domus  ordinatur,  scilicet  habitatio;  non 
enim  domus  fieret  nisi  propter  hoc,  unde 
in  definitione  domus  oportct  hoc  poni, 
si  debeat  definitio  esse  perfecta ;  perfecfio 
vero  ad  speciem  domus,  est  tam  id  quod 
ordinatur  ad  speciem  constituendam, 
sicut  principia  substantialia  ipsius,  quam 
id  quod  ordinatur  ad  speciei  conserva- 
tionem.  —  Illud  igitur  quod  est  perfectio 
rei,  secundum  quod  jam  habet  speciem, 
est  fmis  ipsius,  ut  habitatio  est  finis 
domus,  et  similiter  propria  operatio 
cujuslibet  rei,  qua3  est  quasi  ususejus,  est 
finis  ipsius.  Quae  autem  sunt  perfectiones 
rei  ad  spociem,  non  sunt  finis  rei;  imo 
res  est  finis  ipsarum.  Materia  enim  et 
forma  sunt  propter  speciem.  Licet  enim 
forma  sit  finis  generationis,  non  tamen 
est  finis  jam  generati  speciem  habentis; 
imo  ad  hoc  queeritur  forma,  ut  species 
sitcompleta. —  Similiterconservantiarem 
in  sua  specie,  ut  sanitas  et  vis  nutritiva, 
licet  perficiant  animal,  non  tamen  sunt 
finis  animalis,  sed  magis  e  converso.  — 
Delectatio  autem  est  perfectio  operationis, 
non  ita  quod  ad  ipsam  ordinetur  operatio 
secundum  suam  speciem,  sed  ad  con- 
servationem  individui ;  sed  est  similis 
perfectioni,  quae  ordinatur  ad  speciem 
rei ;  nam  propter  delectationem  attentius 
operationi  insistimus  in  qua  delectamur. 
—  3.  c.  Gent.  c.  26,  ad  2;  la  2£e,  q.  3, 
a.  4,  in  corp.  art.  initio,  et  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  quia 
delectationem  non  propter  aliud  volunt 
homines,  sed  propter  se-  ipsam,  non  est 
sufficiens  signum,  quod  delectatio  sit 
ultimus  finis ;  nam  etsi  non  sit  ultimus 
finis,  est  tamen  ultimum  finem  conco- 
mitans,  cum  ex  adeptione  finis  delectatio 
consurgat.  —  3.  c.  Gent.  c.  26,  ad  3 ; 
4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  1,  sol.  2  in  fme. 

Ad  quartum  dicendum,  falsum  esse, 
quod  voluntas  sit  altior  intellectu  quasi 
ejus  motiva.  Nam  primo  et  per  se  intel- 
lectus  movet  voluntatem;  voluntas  enim, 
in  quantum  hujusmodi,  movetur  a  suo 
objecto,  quod   est  bonum  apprehensum  ; 


» 


TERTIA    PARS  -  ETHICA 


voluntas  autein  inovet  intellectum  qiiasi 
per  accidens,  in  quantum  scilicet  intel- 
ligere  ipsum  apprehenditur  ut  bonum, 
et  sic  desideratur  a  volunlato.  Ex  quo 
sequitur,  quod  intellectus  actu  inteiligit, 
et  in  hoc  ipso  voluntatem  praxedit;  nam 
nunquam  voluntasdesideraret  intelligere, 
nisi  prius  intellectus  ipsum  intelligere 
apprehonderet  ut  bonum.  —  Et  iterum 
voluntas  movet  intellectumadoperandum 
in  actu,  per  modum  quo  agens  dicitur; 
intellectus  autem  voluntatem  per  modum 
quo  /i»is  movet :  nam  bonum  iutellectum 
est  finis  voluntatis.  Agens  autem  est 
posterius  in  movendo  quam  finis,  nam 
agens  non  movet  nisi  propter  iincm.  — 
Unde  apparet  inlellectum  simpliciter  esse 
altiorem  voluntate  ;  voluntatem  vero 
intellectu  peraccidens  et  secundum  quid. 

—  3.  c.  Gent.  c.  26,  ad  5 ;  Opusc.  2 
(Gompend.  Theol.)  c.  107. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  dilectio 
pFcTeminet  cognitioni  in  movendo  per 
modum  agentis,  ut  dictumest  (ad  4) ;  sed 
cognitio  pra^via  est  dilectioni  in  attin- 
gendo,  non  enim  diligitur  nisi  cognitum  ; 
ideo  intelligibilem  fmem  primo  attin- 
gimus  per  actionem  intellectus,  sicut  et 
fmem   sensibilem  per  actionem   sensus. 

—  la  2ae,  q.  3,  a.  4,  ad  4.  —  Vel  dic, 
quod  licet  per  affectum  homo  perfectius 
Deo  conjungatur  quam  per  intelli^ctum, 
in  quantum  conjunctio  qu£e  est  per  affe- 
ctum,  supervenit  conjunctioni  qu£e  est  per 
intellectum,  perficiens  et  decorans  eam ; 
tamen  oportet  quod  prima  conjunctio  sit 
per  inteliectum:  Dilectio  enim  quidem 
prius  inclinat  in  conjunctionem  perfectam 
appetendam,  quam  intellectus  perfecte 
conjungat,  sed  non  priusquam  intellectus 
quoquo  modo  cognoscat :  eo  quod  appetitus 
non  potest  esse  incogniti  omnino.  Ac 
proinde  patet,  quod  beatitudo  originaliter 
et  substantialiter  consistit  in  actu  intel- 
lectus,  formaliter  autem  et  completive  in 
actu  voluntatis.  —  4  Seiit.  dist.  49,  q.  1, 
a.  1,  quaestiunc.  2.  in  sol.  et  ad  3et5; 
Opusc  %  c.  107;  Qiiodl.  8,  a.  19, 
in  c. 


ARTICULUS    IV 

LTRUM  DEATITUDO  CONSISTAT   IN  OFEHATIONE 
INTELLPXTUS. 

Videtur  quod  beatitudo  non  consistat 
in  operatione  intellectus. 

1.  Dictum  estenim,  quod  finis  hominis 
est  Deus ;  Deus  autem  est  infmitus;  infi- 
nilum  autem  in  quantum  hujusmodi  est 
ignotum  :  ergo  Deus  est  ignotus;  ergo 
non  potest  attingi  per  actionem  intelle- 
ctus.  —  la,  q.  12,  a.  1,  arg.  2;  4.  Sent. 
dist.  49,  q.  2,  a.  1,  arg.  2  et  12. 

2.  Pr^terea,  intellectus  creatus  non  est 
cognoscitivus  nisi  existentium ;  primum 
enim,  quod  cadit  in  apprehensionem 
intellectus,  est  ens ;  sed  Deus  non  est 
existens,  sed  supra  existentia,  ut  dicit 
Dionysius  {de  Div.  Nom.  c.  11,^6;  — 
Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  954)  :  ergo 
non  est  intelligibilis,  sed  super  omnem 
intellectum.  —  la,  q.  12,  a.  1,  arg.  3. 

3.  Prjeterea,  cognoscentis  ad  cognitum 
oportet  esse  aliquam  proportionem,  cum 
cognitum  sit  perfectio  cognoscentis  ;  sed 
nulla  est  proportio  intellectus  creati  ad 
Deum,  quia  in  infinitum  distant :  ergo 
beatitudo  non  potest  esse  operatio  intel- 
lectus  circa  Deum.  —  Ibid.  arg.  4 ; 
4.  Sent.  dist.  49,  q.  2,  a.   I,  arg.  6  et  7. 

Sedcontra  est,  quod  beatitudo  consistit 
in  aliqua  operatione,  ut  dictum  est;  sed 
non  consistit  in  operatione  sensitivae 
partis,  neque  in  operatione  voluntatis  : 
ergo  in  operatione  intellectus.  —  3.  c. 
Gent.  c.  37. 

Respondeo  digendum,  quod  beatitudo 
hominis  necessario  consistit  in  operatione 
intellectus.  Ha^cenimsola  operatio  homi- 
nis  est  sibi  propria,  et  in  qua  nullo  modo 
aliquod  aliud  communicat.  Htec  etiam 
ad  nihil  aliud  ordinatur  sicut  ad  finem, 
cum  contemplatio  veritatis  per  se  ipsam 
quaeratur.  Per  hanc  eliam  operationem 
homo  substantiis  superioribus  conjungitur 
per  similitudinem,  quia  hoc  tantum  de 
operationibus  humanis  in  Deo  et  sub- 
stantiis  separatis  est.  Hac  etiam  operationc 
ad     illa    superiora    conjungitur    cogno- 


DE  FINE    —  QU/EST.  V    DE    BEATITUDLNE    FORMALI  —  ART.  V 


29 


scendo  ipsa  quocumque  modo.  Ad  hanc 
ctiam  operationem  homo  magis  est  sibi 
safiiciens  :  utpole  ad  eam  parum  auxilii 
lerum  exteriorum  indigens.  Ad  lianc 
rtiam  operationem  omnes  alia3  in  homine 
rrdinari  videntur  tanquam  ad  finem.  — 
;i.  c.  Gent.  c.  37. 

Non  est  autem  possibile,  quod  uitima 
hominis  felicitas  consistat  in  contempla- 
tione  quae  est  secundum  intellecturn 
principiorum,  qua)  est  imperfectissima, 
sicut  maxime  universalis,  rerum  cogni- 
tionem  in  potentia  continens ;  et  est  prin- 
cipium,  non  finis  humani  studii  a  natura 
nobis  proveniens,  non  secundum  studium 
verilatis ;  —  neque  eliam  secundum  scien- 
tias  qui.e  suntde  rebusinfimis,  cum  opor- 
4eat  felicitaiem  esse  in  operatione  intel- 
lectus  per  comparationem  ad  nobilissima 
objecta.  Inter  quas  cum  sit  Deus,  sequitur 
quod  beatitudo  consistat  in  contempla- 
tione  Dei.  Quod  fit  per  visionem  ejus 
secundum  intellectum,  quia  per  lianc  fit 
quasi  quidam  contactus  Dei  ad  intel- 
lectum,  cum  omne  cognitum  sit  in  cogno- 
scente,  secundum  quod  cognoscitur  :  sicut 
etiam  corporalis  tactus  ad  delectabile 
corporum  inducit  quietalionem  affectus. 
Et  ideo  ultimus  fmis  hominis  in  intellectu 
constitit.  —  Tamen  id,  quod  est  a  parte 
voluntatis,  scilicet  quietatio  ipsius  in  fme, 
quod  potest  dici  delectatio,  est  quasi 
formaliter  complens  rationem  beatitudi- 
nis,  sicut  superveniens  visioni,  in  qua 
substantia  bealitudinis  consistit  :  ut  sic 
voluntati  attribuatur  et  prima  habitudo 
ad  finem,  secundum  quod  assecutionem 
finis  appelit,  et  ultima,  secundum  quod 
in  fine  jam  assecuto  quietatur.  —  de 
Causis  1.  I  init.;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  h 
a.  1,  sol.  2  in  fine,  et  ad5;  Quodl.  8, 
a.  19,  in  c. 

Potest  et  universalis  ratio  induci  ad 
ostendendum  intentum  in  pra^missis  arti- 
culis  secundum  viam  Philosophi  1.  et  10. 
Eth.  sic.  Cujuslibet  rei  habentis  propriam 
operationem  illa  est  bonum  suum ;  et  hoc 
quod  bene  est  ei,  consistit  in  ejus  opera- 
tione  :  sicut  tibicinis  bonum  consistit  in 


ejus  operatione,  et  similiter  ejus  qui  facit 
statuam,  et  cujuslibet  artilicis.  Et  hujus 
ratio  est,  quia  bonum  finale  cujuslibet  roi 
est  ejus  ultima  perfectio.  Forma  autemest 
perfectio  prima,  sed  operatio  est  perfectio 
secunda.  Si  autem  aliqua  res  altior 
dicatur  esse  finis,  hoc  non  erit  nisi 
mediante  operatione,  per  quam  scilicet 
homo  ad  rem  illam  attingat :  vel  faciendo, 
sicut  a^dificator  domuni;  aut  quia  utitur 
seu  fruitur  ea.  Et  sic  relinquitur,  quod 
finale  bonum  cujuslibet  rei  in  ejus  opera- 
tione  sit  requirendum.  —  Si  igitur  hominis 
sit  operatio  propria,  necesse  est  quod  in 
illa  consistat  finale  bonum  ipsius,  quod 
est  felicitas;  et  illa  felicitas  est  propria 
operatio  hominis.  Si  autem  dicitur  in 
aliquo  alio  felicitas  consistere;  aut  hoc 
erit  aliquid,  quo  homo  redditur  idoneus 
ad  ejusmodioperationem;  aut  eritaliquid, 
ad  quod  per  suam  operationem  attingit. 
—  1.  Elh.   I.  10;  10.  Eth.  1.  9,  10,  11. 

Quod  autemsit  aliquii  propria  operatio 

hominis,    hoc    dupliciter    probatur.    Et 

primo   quidem   per    ea,    quse    accidunt 

homini.   Accidit  enim    homini  quod  sit 

textor  aut  grammaticus  vel  musicus  sive 

aliquid  aliud  hujusmodi;  sed  nihil  istorum 

est,  quod  non    habeat  propriam   opera- 

tionem;  alioquin  sequeretur  quod  hujus- 

modi  otiose  et  frustra  homini  advenirent. 

Multo  autem  magis  inconveniens  est,  quod 

sit  otiosum  et  frustra  id,  quod  est  secun- 

dum  naturam,  quod  estordinatum  ratione 

divina,  quam  id,  quod  est  ordinatum  ra- 

tione  humana.  Gum  igilur  homo  sit  aliquid 

existens  secundum  naturam,  impossibile 

est  quod  sit  naturaliter  otiosus  quasi  non 

habens  propriam  operationem.  Est  igitur 

aliqua    operatio   hominis    propria,    sicut 

eorum  quae  ei  accidunt.  Cujus  causa  est, 

quia    unumquodque    naturale  vel  artifi- 

ciale  est  per  aliquam  formam,  qua3  est 

alicujus    operationis    principium.    Unde 

sicut  unaquaique  res  habet  proprium  esse 

per  suam  formam,  ita  etiam  habet  opera- 

tionem  propriam.  —  Ibid. 

Secundo  id  patet  per  hominis  partes. 
Eamdem  enim  rationemoportetexistimare 


su 


TEHTIA    PAHS  -  ETHICA 


in  loto  i't  iii  partihus  :  quia  sicut  aiiima 
est  totius  corporis  actus,  ita  quaedam  par- 
tes  animiv  suut  actus  quarumdam  par- 
lium  corporis,  ut  visus  oculi;  sed  quajjibet 
pars  hominis  habet  propriam  operationem, 
sicut  oculi  operalio  est  videre  et  manus 
palpare  et  pedum  ambulare  et  sic  de  aliis 
partibus  :  relinquitur  ergo,  quod  totius 
liominisest  aliqua  propria  operatio.  Mani- 
festum  est  autem  quod  ipsa  operatio  est 
uniuscujusque  rei  secundum  suam  for- 
mam;  forma  autem  hominis  est  anima, 
cujus  actus  dicitur  vivere,  non  quidem 
vivere  secundumquod  est  esse  viventis,  sed 
secundum  quod  vivere  dicitur  aliquod  opus 
vitai,  puta  intelligere,  sentire.  Unde  ma- 
nifestum  est,  quod  in  aliquo  opere  vit^e 
consistit  hominis  felicitas.  —  Ibid. 

Non  autem  potest  dici,  quod  secundum 
quodcumque  vivere  attendatur  hominis 
felicitas :  quia  vivere  est  commune  plan- 
tis,  sed  felicitas  quaeritur  sicut  quod- 
dam  proprium  hominis  bonum  ;  dicitur 
enim  bonum  humanum.  Pari  autem 
ratione  species  vitae,  quge  dicitur  nutritiva 
vel  augmentativa,  separanda  est  a  felici- 
tate,  quia  etiam  ha^c  communia  sunt 
plantis.  Et  ex  hoc  accipi  potest,  quod  feli- 
citas  non  consistit  neque  in  sanitate  neque 
in  pulchritudine  neque  in  proceritate 
corporis  :  omnia  enim  haec  acquiruntur 
per  operationes  hujus  vitae.  Post  vitam 
autem  nutritivam  et  augmentativam  se- 
quitur  sensitiva,  quae  etiam  non  est 
propria  homini,  sed  convenit  equo  et 
bovi  et  cuilibet  animali ;  unde  nec  in  hac 
vita  consistit  felicitas.  Et  ex  hoc  accipi 
potest,  quod  humana  felicitas  non  consi- 
stit  in  aliqua  sensibili  delectatione.  Post 
vitam  autem  nutritivam  et  sensitivam 
non  relinquitur  nisi  vita  quee  est  operativa 
secundum  rationem.  Quae  quidem  vita 
propria  est  homini.  Nam  homo  speciem 
sortitur  ab  hoc,  quod  est  rationale.  Sed 
rationale  est  duplex  :  unum  quidem  par- 
ticipative,  in  quantum  scilicet  persuadetur 
et  regulatur  a  ratione;  aliud  vero  est 
rationale  essentialiter,  quod  scilicet  habet 
ex  se  ipso  ratiocinari  et  intelligere ;  et  haec 


quidem  pars  principalius  rationalis  dici" 
tur,  quia  quod  est  per  se,  semper  est 
principalius  eo  quod  est  per  aliud.  Quia 
igitur  felicitas  est  principalissimum  bo- 
num  hominis,  consequcns  est  ut  magis 
consistat  in  eo  quod  est  rationale  per 
essentiam,  quam  in  eo  quod  est  rationale 
per  parlicipationem.  Ex  quopotest  accipi, 
quod  felicitas  principaliusconsistat  in  actu 
rationis  vel  intellectus,  quam  in  actu 
appetitus  ratione  regulati.  —  Ibid. 

Gum  autem  intellectus  sit  operatio 
speculativa  et  practica,  manifestum  est 
quod  felicitas  hominis  non  consistit  in 
practica.  Ea  enim  tantum  est  duplex, 
prudentias  scilicet  et  artis.  Non  potest 
autem  esse  actus  prudentiae,  quia  hic  est, 
tantum  circa  ea  qua3  sunt  virtutum  mora- 
lium.  Non  est  autem  in  actibus  virtutum 
moralium  ultima  hominis  felicitas,  quia 
hse  sunt  tantum  facultatis  rationalis  per 
participationem.  Sed  nec  in  actu  artis 
potest  esse  felicitas ;  hic  enim  totus  ad 
fmem  extrinsecum  ordinatur,  nec  intendit 
bonum  humanum,  sed  bonum  artificiati. 

Unde  sequitur,  quod  magis  est  in  ea 
operatione,  quas  est  secundum  propriam 
virtutem  ejus  et  magis  principalis :  haec 
autem  est  speculativa.  Quod  patet  ex 
duobus,  ex  quibus  pensatur  dignitas  ope- 
rationis  :  uno  modo  ex  parte  potentiae, 
quas  est  operationis  principium,  et  sic 
patet  hanc  operationem  esse  optimam, 
sicut  et  intellectus  est  optimum  eorum, 
quaj  in  nobis  sunt,  ut  prius  ostensum  est. 
Alio  modo  ex  parte  objecti,  quod  dat 
speciem  operationi;  et  secundum  hoc  ^ 
etiam,  ha3C  operatio  est  optima,  quia  inter 
omnia  cognoscibilia  optima  sunt  intelli- 
gibilia.  Ha3c  autem  sunt  triplicis  generis, 
scilicet  res  materiales,  res  separataa  a 
materia,  ut  sunt  substantige  separatae,  et 
divina  seu  Deus.  —  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1, 
a.  1,  sol.  3;  la  28e,  q.  3,  a.  5,  c. ;  3.  c. 
Gent.  c.  35  et36;  6.  Eth.  1-4. 

Quod  autem  non  in  speculatione  rerum 
materialiwn  sit  felicitas,  patet,  quiaconsi- 
deratio  speculativae  scientiae  non  se  exten- 
dit  ultra    virtutem    principiorum    illius 


DE    FLNE   —  QU^ST.   V   DE    BEATITUDINE    FOUMALI  —  ART.  IV 


31 


cientise,     quia     in    principiis    scienti* 

irtuaiiter  tota  scientia  continetur.  Prinia 

lUtein  principia  scientiarum,  qua:  sunt  de 

•ebus    materialibus,     sunt    per    sensum 

iccepta,   ut   patet  per    Piiilosoplium    in 

)rincipio  Mcfaphys.ei  in  fine  Poster.  Unde 

ota  consideratio  non  potestultra  extendi, 

juam  sensibilium  cognitio  ducere  potest. 

n    cognitione    autem    sensibilium    non 

Dotest  consistere    iiominis  felicitas,  qua^ 

ist  ultima  ejus  perfectio.  Sic  enim  aliquid 

lon   perficitur  ab    aliquo   inferiori,    nisi 

jecundum   quod  in   inferiori  est   aliqua 

jarticipatio    superioris;    manifestum  est 

3utem  quod  forma  lapidis,  vel  cujuslibet 

rei  sensibilis,  est  inferior  homine  :  unde 

per  formam  lapidis  non  perficitur  intel- 

lectus   in  quantum  est  talis  forma,    sed 

in   quantum    in    ea  participatur   aliquid 

simile  alicui,  quod  est  supra  intellectum 

humanum,  scilicet  lumen  intelligibile  vel 

aliquid    hujusmodi.    Omne    autem  quod 

est  per  aliud,  reducitur  ad  id  quod  est  per 

se.   Unde    patet,   quod    ultima   perfectio 

hominis  sit  per  cognitionem  alicujus  rei, 

quaj  sit  supra  intelleclum  humanum.  — 

la  2a3,  q.  3,  a.  6,  c. 

Non  potest  autem  esse  per  contempla- 
tionem  subsianiiarum  separaiarum.  Ma- 
nifestum  est  enim  quod  unumquodque  in 
tantum  est  perfectio  alicujus  potentice,  in 
quantum  ad  ipsum  pertinet  ratio  proprii 
objecti  illius  potentiaj-;  proprium  autem 
intellectus  objectum  est  verum  universale, 
quod  solum  est  verum  per  essentiam  : 
quidquid  ergo  habet  veritatem  participa- 
tam,  contemplatum  non  facit  intellectum 
perfectum  uliima  perfectione.  Gum  autem 
eadem  sit  dispositio  rerum  in  esse  sicut  in 
veritate,  ut  dicitur  2.  Metaphys.  [iext.i; 
I.  1  min.,  c.  1),  qujecumque  suntentia  per 
participationem,  sunt  vera  per  participa- 
tionem;  angeli  autem  sunt  entia  per 
participationem  :  unde  relinquitur  quod 
solus  Deus  sit  verus  per  essentiam.  —  la 
2«,  q.  3,  a.  7,  c;  3.  c.  Gent.  c.  44. 

Potest  autem  intellectus  versari  circa 
Dcum  vel  per  opinionem  vel  per  fidem  vel 
per  demonstrationem  vel  per  simplicem 


et  intuitivam  visionem.  Sed  non  potest 
ultima  intellectus  perfcctio  in  opinione 
quani  habet  de  Deo  consistere,  quia  qui 
opinatur  scit  possibile  esse  rem.  aliter  se 
habere,  ac  proinde  non  est  quietus  in  illa 
cogniLione.  — 2.  Poster.  I.  20.  —  Sed  nec 
etiam  in  fide,  quia  in  illa  operatione 
invenitur  operatio  intellectus  imperfectis- 
sima,  quantum  ad  id  quod  est  ex  paite 
inlellectus,  quamvis  maxima  perfectio 
inveniatur  ex  parte  objecti ;  non  enim 
intellectus  capit  illud,  cui  assentit  cre- 
dendo;  non  est  igitur  neque  in  hac  Dei 
cognitione  ultima  hominis  felicitas;  non 
enim  in  ipsa  nalurale  desiderium  quieta- 
tur,  sed  magis  accenditur,  quia  unus- 
quisque  desiderat  videre  quod  credit. — 
3.  c.  Gent.  c.  40.  —  Sed  nec  in  illa 
consistit  quae  habetur  per  demonstratio- 
nem ;  nam  esse  in  actu  est  finis  existentis 
in  potentia;  felicitas  igitur,  quae  est 
ultimus  finis,  est  actus,  cui  non  adjungi- 
tur  potentia  ad  ulteriorem  actum;  talis 
autem  cognitio  per  viam  cognitionis 
de  Deo  habita  remanet  adhuc  in  potentia 
ad  aliquid  ulterius  de  Deo  cognoscendum, 
vel  eadem  nobiliori  modo,  scilicet  intui- 
tive  contemplando  Deum  in  se  ipso  abs- 
que  ullo  discursu.  —  3.  c.  Gent.  c.  39, 
rat.  2.  —  Ergo  in  illa  contemplatione  seu 
visione  consistit  ultima  hominis  perfectio, 
qua3  est  beatitudo. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
infinitum,  quod  se  tenet  ex  parte  materias 
non  perfect£e.  per  formam,  ignotum  est 
secundum  se,  quia  omnis  cognitio  est  per 
formam;  sed  infinitum,  quod  se  tenet  ex 
parte  fqrma?  non  limitata?  per  materiam, 
est  secundum  se  maxime  notum ;  sic 
autem  Deus  est  infinitus.  — •  la,  q.  12, 
a.  1,  ad  2;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  2,  a.  1, 
ad2et  12. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Deus 
non  sic  dicitur  non  existens,  quod  nullo 
modo  sit  existens,  sed  quia  est  supra 
omne  existens.  Unde  ex  hoc  non  sequitur, 
quod  nullo  modo  possit  cognosci,  sed 
quod  omnem  cognitionem  excedat ;  quod 
est  ipsum  noncomprehendi. —  la,  q.  12, 


32 


TEHTIA    PARS  —  ETIIICA 


u.  1 ,  ad  3. —  Non  aiilein  diciinus  beatitudi- 
neni  consislere  in  comprehensione,  quia 
ad  coniprehendenduni  Deuni  impossibiie 
est  intellectuni  pervenire  :  quia  sic 
cognosceret  Deuni,  ut  cognoscibilis  est ; 
Deus  autem  perfecte  cognoscibiiis  est  in 
quantum  liabet  de  entitate  et  luce ;  hiec 
autem  in  Deo  sunt  inlinita  ;  unde  et  ipse 
est  infmite  cognoscibiiis,  ac  proinde  non 
potest  compreliendi  a  virtute  intellectus 
creati,  qua3  est  linita.  Sed  alius  est  modus 
cognoscendi  Deum,  cuni  scilicet  mediante 
verbo,  quod  in  Deo  tenet  locum  speciei, 
intellectus  creatus  attingit  Deum.  Et  haec 
cognilio  est  inluitiva  :  tunc  enim  rem 
intuitive  cognoscimus,  cum  per  propriam 
ejus  speciem  ipsam  cognoscimus.  — 
Expos.  in  1.  ad  Tinioth.  c.  G,  lect.  3. 

Ad  tertiuni  dicendum,  quod  proportio 
dicitur  dupliciter  :  uno  modo  certa  liabi- 
tudo  unius  quantitatis  ad  alteram,  secun- 
dum  quod  duplum,  triplum  et  «quale 
sunt  species  proportionis ;  alio  modoqu^e- 
libet  liabitudo  unius  ad  alterum  proportio 
dicilur  :  et  sic  potest  esse  proportio 
creatune  ad  Deum,  in  quantum  se  liabet 
ad  ipsum  ut  elfectus  ad  causam  et  ut  po- 
tentia  ad  actum;  et  secundum  hoc  intel- 
lectus  creatus  proportionatus  esse  potest 
ad  cognoscendum  Deum.  —  ia,  1.  c. 
ad  4 ;  4.  Sent.  1.  c.  ad  6  et  7. 

Hic  qua^ri  solet,  an  ad  beatitudinem 
requiratur  delectatio ;  sed  de  hoc  satis  in 
superioribus  articulis. 

ARTIGULUS  V 

UTRUM    IN  HAC  VITA  POSSLMUS  CONSEQUI 
BEATJTUDINEM. 

\idetur  quod  in  hac  vita  possimus 
consequi  beatitudinem. 

1.  Imperfecta  enim  participatio  summi 
boni  non  adimit  rationem  beatitudinis: 
alioquin  unus  non  esset  beatior  alio;  sed 
in  hac  vita  possumus  participare  sum- 
mum  'bonum  cognoscendo  et  amando 
Deum,  licet  imperfecte  :  ergo  in  hac  vita 


possumus  consequi  beatitudinem.  —  la 
2ae,  q.  5,  a.  3,  arg.  2. 

2.  Prretcrea,  quod  ab  omnibus  dicitur, 
nun  potest  totaliter  falsum  esse ;  videtur 
enini  naturale  quod  in  pluribus  est; 
natura  autem  non  totaliter  deficit;  .sed 
plures  ponunt  beatiludinem  in  hac  vita  : 
ergo  in  hac  vita  possumus  esse  beati.  ■ — 
luid.  arg.  3. 

3.  Prseterea,  beatitudo  est  operatio 
propria  hominis ;  sed  homo  in  hac  vita 
habet  propriam  suam  operationem  :  ergo 
polest  habere  beatitudinem.  —  1.  Eth. 
I.  10. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  humana 
beatitudo  non  consistit  in  cognitione 
Dei,  qua  communiter  ab  omnibus  vel 
pluribus  cognoscitur  secundum  quaindam 
aestimationem  confusam ;  neque  in  cogni- 
tione  Dei,  qua  cognoscitur  per  viam  de- 
monstrationis ;  neque  in  cognitione  Dei, 
qua  cognoscitur  per  fidem,  ut  dictum 
est ;  —  sed  non  est  possibile  in  hac  vita  ad 
altiorem  Dei  cognitionem  pervenire  :  ergo 
impossibile  est  quod  in  hac  vita  consistat 
beatitudo.  —  3.  c.  Gent.  c.  48,  rat.  l. 

2.  Prajterea,  ultimus  finis  hominis  ter- 
minat  ejus  naturalem  appetitum,  ita  quod 
eo  habito  nihil  aliud  qua^ritur;  si  enim 
adhuc  movetur  ad  aliud,  nondum  habet 
fmem  in  quo  quiescat ;  hoc  autem  in  hac 
vita  accidere  non  potest;  quanto  enim 
plus  aliquis  intelligit,  tanto  magis  in  eo 
desiderium  augetur,  quod  est  omnibus 
naturale,  nisi  forte  aliquis  sit  qui  omnia 
intelligat,  quod  in  hac  vita  contingere 
non  potest.  —  Ibid.  rat.  2. 

3.  Praeterea,  omne  quod  movetur  in 
finem,  desiderat  naturaliter  stabiliri  et 
quiescere  in  illo;  unde  a  loco,  quo  corpus 
naturaliter  movetur,  non  recedit  nisi  per 
motum  violentum,  qui  contrariatur  appe- 
titui;  felicitas  autem  est  ultimus  finis, 
quem  homo  naturaliter  desiderat  :  esl  1 
igitur  hominis  desiderium  naturale  ad 
hoc,  quod  in  felicitate  stabiliatur;  nisi 
igitur  cum  felicitate  pariler  immobili- 
terque  stabilitatem  consequatur,  nondum 

est  felix,  ejus    desiderio  nondum   quie- 


DE    FINE  —  QU/EST.  V    DE    BEATITUDl.NE    FORMALI  —  ART.  V 


33 


scente.  In  vita  autem  ista  non  est  aliqua  sapere;  nam  speculari  in  sapientia  secun- 

certa  stabilitas;  cuilibet  enim,  quantum-  dum  metaphysicum  est  summa  felicitas 

cumque  felix  dicatur,  possibile  est  infir-  quam  posuerunt  philosophi.  Ideo  Philoso- 

mitates    et  infortunia    accidere,    quibus  phus  in  10.  Eth.  volens  talem  felicitatem 

impeditur    ab     operatione,    qufecumque  summe  extollere,  ostendit  eam  maxime 

sit   iila,  in    qua   ponitur  felicitas  :  non  delectabilem,  dicens    quod    Philosophia 

igitur  est  possibile  in  hac  vita  esse  ulti-  videtur    habere    delectationes    mirabiles 

mam  hominis  felicitateni.  —  Ibid.  rat.  3.  puritate  et  firmitate.  Sed  contemplatio,  ut 

Respondeo    digendum,    quod    aliqualis  de  ea  loquuntur  sancti  Doctores,  magis 

beatitudinis  participatio  in  hac  vita  haberi  consistit    in    sapore    quam    in    sapere 


potest ;  perfecta  autem  et  vera  beatitudo 
haberi  non  potest  in  hac  vita.  Et  hoc 
quidem  considerari  potest  dupliciter  :  — 
primo  quidem  ex  ipsa  communi  beatitu- 
dinis  ratione.  Nam  beatitudo  cum  sit 
perfectum  et  sufficiens  bonum,  omne 
malum  excludit  et  omne  desiderium 
implet.  In  hac  autem  vita  non  potest 
omne  malum  excludi ;  multis  enim  malis 
praesens  vita  subjacet,  qufe  vitari  non 
possunt  :  et  ignoranti^e  ex  parte  intel- 
lectus,  et  inordinatae  afifectioni  ex  parte 


et  magis  consistit  in  dilectione  quam 
in  contemplatione;  et  si  invenitur  stu- 
dium  litterarum  aliquando  pertinere  ad 
contemplativam  vitam,  hoc  est  in  quan- 
tum  per  hujusmodi  studium  manuduci- 
mur  in  amorem  Dei.  Et  sic  beatitudo  in 
hac  vita,  si  tamen  beatitudo  potius 
quara  via  ad  beatitudinem  dici  potest, 
consistit  in  amore  Dei.  —  1.  Eth. 
1.  5  sqq. ;  10.  Eth.  1.  10;  cfr.  expos.  in 
Cantic.  c.  1. 
Ad   primum    ergo    dicendum,   quod 


appetitus,  et  multiplicibus  poenalitatibus  participatio  beatitudinis  potest  esse  im- 

ex  parte  corpoHs.   Similiter  etiam  boni  perfecta  dupliciter  :  uno  modo  ex  parte 

desiderium  in  hac  vita  satiari  non  potest;  ipsius  objecti  beatitudinis;  quod  quidem 

naturaliter  enim  homo  desiderat  perma-  secundum  sui  essentiam  non  videtur;  et 

nentiam   ejus   boni,  quod    habet ;    bona  talis    imperfectio    tollit    rationem    verse 

autem    pra-sentis  vita?  transitoria  sunt,  beatitudinis.  Alio  modopotest  esse  imper- 

cum  et  ipsa  vita  transeat,  quam  natura-  fecta   ex  parte  ipsius  participantis,  qui 

literdesideramus,  eteam  perpetuoperma-  quidem  ad  ipsum  objectum  beatitudinis 


nere  vellemus,  quia  naturaliter  homo 
refugit  mortem.  Unde  impossibile  est 
quod  in  hac  vita  vera  beatitudo  habeatur. 
—  Seciindo,  si  consideretur  id,  in  quo 
specialiter  beatitudo  consistit,  scilicet  in- 
tuitiva  Dei  cognitio  seu  divinag  essentia? 
visio,  quge  non  potest  homini  in  hac  vita 
provenire;  ideo  non  potest  aliquis  in  hac     objecto,    quod    dat  speciem    actui,    non 


secundum  se  ipsum  attingit,  sed  imper- 
fecte  per  respectum  ad  modum,  quo  Deus 
se  ipso  fruitur ;  et  talis  imperfectio  non 
tollit  veram  rationem  beatitudinis,  quia 
cum  beatitudo  sit  operatio  quaedam,  ut 
supra  (art.  1  hujus  qua3st.)  dictum  est, 
vera   ratio  beatitudinis  consideratui 


ex 


vita    beatitudinem  perfectam    et   veram 
consequi.  —  la  2a^,  q.  5,  a.  3,  c. 

Ad  sciendum  igitur  qualem  beatitu- 
dinem  in  hac  vita  assequi  possimus,  et 
in  quoconsistat,  considerandum  est,  quod 
Philosophus  in  1.  et  10.  Eth.  ipsam  re- 
posuit  in  contemplatione.  Sed-  vita  con- 
templativa,  secundum  quod  de  ea  locuti 
sunt  antiqui  philosophi  et  sancti  Doctores, 
non  accipitur  uniformiter.  Nam  philoso- 
phi    finem    contemplationis    ponunt    in 


autem  ex  subjecto.—  la  2«,  q.  5,  a.  3,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  homi- 
nes  reputant  in  hac  vita  esse  aliquam 
beatitudinem  propter  aliquam  similitu- 
dinem  vera?  beatitudinis;  et  sic  non  ex 
toto  in  sua  existimatione  deficiunt.  — 
Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  beatitudo 
consistit  non  in  qualibet  operatione,  sed 
in  nobilissima.  Sic  autem  se  habent 
cognitio   et  amor  in  homine,   quod  re- 


SL\M.M.i;  Philos.  ^'  —  3. 


U4 


TEHTIA    PARS  —  ETHICA. 


spectii   earuni    rcrum,   qu»  sunt    supra 

animam,  nobilior  et  altior  est  amor  quam 

cognitio;   illarum  vero,  quaj  sunt  infra 

animam,  cognitio  est  potior.  Gujus  ratio 

est,    quia    per   voluntatem    et   amorem 

homo  intemlit  ipsas  res  volitas  et  amalas 

prout  in  se  sunt ;  per  cognitionem  vero 

e  converso  res  cognitae  in   cognoscente 

efliciuntur  per  suas  simiiitudines.  Unde 

dicit  Piiilosophus  (6.  Metaphys.  text.  8; 

1.  5, c.  3),  quod  bonum  et  malum,  quae  sunt 

objecta  voluntatis,  sunt  in  rebus ;  verum 

et  falsum,  quae  sunt  objecta  intellectus, 

sunt  in  mente.  (10.  Eth.  1. 10;  3.  Sent. 

dist.  27,  q.  1 ,  a.  4,  in  c. ;  la,  q.  82,  a.  3, 

inc;  q.  108,  a.  6,  ad  3.)— Neque  tamen 

inde  sequitur   quod   beatitudo  etiam  in 

patria    consistat    principaliter    in    actu 

amoris  :  tum  quia  tunc  videbitur  Deus 

sicut  in   se   est,  et  ipsa   essentia  divina 

locum   habebit    speciei   (ia,  q.   12,  a.  1 

et  2);  tiun  quia  beatitudo  est  ultima  rei 

perfectio ;    cognitio    autem    pertinet    ad 

perfectionem   cognoscentis,  quia  fit  per 

receptionem ;  non  sic  voluntas,  quae  tendit 

ad  res ;  tum  quia  beatitudo  habet  ratio- 

nem  priemii  —  pra^niium  autem  magis 

attribuitur     cognitioni,     meritum     vero 

amori ;  quia  priemium  est  secundum  re- 

ceptionem  qua  aliquis  in  seipso  perficitur, 

meritum  vero  secundum  operationem  qua 

aliquis  in  remunerationem  se  extendit  et 

ei  se  conjungit  (3.  Sent.  dist.  27,  q.   1, 

a.  4,  in  c.  et  ad  7) ;  —  tum  quia  anima 

nostra,  qua?  secundum  intellectum  est  in 

potentia  omnia,  per  hoc  quod  unitur  Deo 

ut  suo  intelligibili,  qui  est  omnium  actus, 

litque    quodammodo    actus     intellectus, 

reducitur  in  actum  omnium  intelligibi- 

lium,  et  sic  constituitur  in  ultimo  actu; 

ac  proinde  dilectio,  quas  hinc  emanat,  est 

quasi  proprietas  consequens  actum,  ipsum 

stabiliens,  consummans  et  decorans  (Han- 

nibaldus  in  4.    Sent.  dist.  49,  q.   un., 

a.  2,  c);    tum  quia  licet  amor  sit  prior 

cognitione  in  movendo,  cognitio  tamen 

est  prior   amore  in  attingendo ;  et  ideo 

intelligibilem  finem  primo  attingimus  per 

actionem  intellectus,  licet  consummative 


ct  completive  per  actum  voluntatis,  ut 
supra  (art.  praeced.)  dictum  est.  (la  28e, 
q.  3,  a.  4,  ad  4;  3.  Sent.  dist.  27,  q.  1, 
a.  4,  ad  7.)  —  Atque  ex  his  patet,  quod 
in  hac  vita  beatitudo  quae  esse  potest 
consistit  in  operatione  amoris,  praerequi- 
sita  tamen  aliquali  cognitione  fmis  ;  bea- 
titudo  vero  perfecta  consistit  in  operatione 
cognitionis  consequente  tamen  dilectione. 


QU^STIO  VI 

DE  VOLUNTARIO  ET  INVOLUNTARIO  ET  CIRGUM- 
STANTIIS  ACTUUM  HUMANORUM. 

Quia  igitur  ad  finem  ultimum  per 
aliquos  actus  neccsse  est  pervenire,  opor- 
tet  consequenter  de  actibus  humanis 
considerare,  ut  sciamus  quibus  actibus 
ad  ipsum  perveniatur.  Sed  quia  actus 
circa  singularia  sunt,  ideo  omnis  opera- 
tiva  scientia  in  particulari  consideratione 
perficitur.  —  Moralis  igitur  consideralio 
quia  est  humanorum  actuum,  primo  qui- 
dem  tradenda  est  iii  universali,  secundo 
in  particulari. 

Girca  unwersalem  autem  considera- 
tionem  humanorum  actuum,  primo  qui- 
dem  considerandum  occurrit  de  ipsis 
actibus  humanis,  secundo  de  principiis 
eorum. 

Humanorum  autem  actuum  quidam 
sunt  hominis  proprii,  quidam  homini  et 
aliis  animalibus  communes.  Et  quia  pro- 
pinquius  se  habent  ad  finem  ultimum 
actus  qui  sunt  proprie  humani,  quain 
actus  qui  sunt  homini  aliisqueanimalibus 
communes,  qui  dicuntur  animae  passio- 
nes,  primo  considerandum  est  de  actibus 
qui  sunt  proprii  hominis,  secundo  de 
actibus  qui  sunt  liomini  aliisque  animali- 
bus  communes. 

Gum  autem  actus  liumaui  proprie  di- 
cantur  qui  sunt  voluntarii,  eo  quod 
voluntas  est  rationalis  appetitus,  oportet 
considerare  de  actibus  in  quantum  sunt 
volunlarii.  Primo   ergo  considerandum 


DE    ACTIBUS   IIUM.  -  QU/EST.    VI    DE    VOLUNTAKIO  -  ART.   I 


33 


de  voluntario  et  involuntario  in  com- 
ni,  et  consequenter  de  circumstantiis 
)rum  actuum,  in  quibus  voluntarium 
involuntarium  invenitur  ;  secundo  de 
ibus  qui  sunt  voluntarii,  quasi  ab  ipsa 
untate  eliciti,  ut  immediate  ipsius 
untatis  existentes ;  tertio  de  actibus  qui 
.t  voluntarii  quasi  a  voluntate  imperati, 
sunt  ipsius  voluntatis  mediantibus 
s  potentiis;  quarto  de  bonitate  et 
litia  eorumdem  actuum.  —  la  2ae, 
I,  in  prooem. 

IGA  PRIMUM  QU/ERUNTUR    DUO  : 

Jtrum.recte  detiniatur  a  Philosopho  volun- 
irium  et  involunlarium. 
Jtrum    convenienter    enumerentur    cir- 
umstanliiB  actuum  humanorum. 

ARTIGULUS  I 

iUM     RECTE    DEFINIATUR     A      PHILOSOPIIO 
VOLUNTARIUM    ET    INVOLUNTARIUM. 

/idetur  quod  non  recte  definiatur  a 
ilosopho  3.  Eth.  (c.  1,  al.  3)  volun- 
ium  «  illud,  cujusprincipium  est  in  eo 
i  agit  particularia  cognoscente  in  qui- 
5  actio  consistit»;  involuntariumautem 
uod  vi  et  propter  ignorantiam  agitur». 
!.  Potest  enim  contingere  quod  illud 
ncipium,  quod  est  intra,  non  sit  appe- 
is  rationalis,  qui  dicitur  voluntas,  a 
1  denominatur  voluntarium,  sed  aliqua 
5sio  appetitus  sensitivi,  puta  ira  vel 
icupiscentia ;  ergo  non  omne  id  est  vo- 
itarium,  cujus  principium  est  in  eo  qui 
t ;  ergo  videtur  quod  Philosophus  non 
le  definierit  voluntarium.  —  3.  Eth. 
1. 

l.  Praiterea,  Philosophus  dicit  in 
Eth.  (c.  1,  al.  3),  quod  pueri  et  bruta 
imalia  communicant  voluntario  ;  sed 
ita  non  cognoscunt  singularia,  in 
ibus  est  operatio :  ergo  male  defmitur 
luntarium  «  cujus  principium  est  in  eo 
i  agit  particularia  cognoscente  in  qui- 


bus   actio    consistit  ».  — 3.  Eth.  I.   4; 
la  2a3,  q.  G,  a.  2,  in  arg.  Sed  contra. 

3.  Pra^terea,  quod  est  involuntarium, 
est  cum  tristitiu,  ul  dicit  Philosoplius 
3.  Eth.  (c.  I,  al.  3);  sed  aliquando  pa- 
titur  aliquis  violentiam,  nec  tamen  inde 
tristatur  :  ergo  violentia  non  causat 
involuntarium.  —  3.  Eth.  I.  4 ;  la  2ae, 
q.  6,  a.  5,  arg.  2. 

4.  Prfeterea,  violentia  non  causat  invo- 
luntarium  ;  voluntati  enim  violentia 
inferri  non  potest ;  orgo  non  bene  deli- 
nitur  involuntarium  «  quod  vi »  seu  violen- 
tia  «  agitur ».  —  la  2as,  q.  6,  a.  5,  arg.  1. 

5.  Pra3terea,  involuntarium  est  cum 
tristitia;  sed  quaedam  ignoranter  aguntur 
et  sine  tristitia,  puta  si  aliquis  occidit 
hostem,  quem  quaerit  occidere,  putaus 
occidere  cervum  :  ergo  ignorantia  non 
causat  involuntarium  ;  ergo  involunta- 
rium  male  definitur,  quod  ignorantia 
agitur.  —  la  2a3,  q.  6,  a.  8,  arg.  3. 

6.  Prasterea,  metus  et  concupiscentia 
causant  involuntarium.  Quod  enim  per 
metum  agitur,  secundum  se  est  invo- 
luntarium,  tu7n  quia,  sicut  violentia  est 
respectu  ejus,  quod  contrariatur  prjBseii- 
taliter  voluntati,  ita  metus  est  respectu 
futuri  mali,  quod  repugnat  voluntali  : 
tum  quia  quod  sub  conditione  tale  est, 
secundum  quid  est  tale  ;  quod  autem 
absque  conditione  est  tale,  simpliciter  est 
tale  ;  sed  id  quod  per  metum  agitur,  est 
involuntariuin  absolute ;  non  est  autem 
voluntarium  nisi  sub  conditione,  scilicet 
ut  vitetur  maluin  quod  timetur.  (la  2ve, 
q.  6,  a.  6,  arg.  1 ,  2,  3.)  Pariter  propter 
concupiscentiam  agit  saepe  incontinens 
contra  id,  quod  ante  proponebat.  {Ibid. 
a.  7,  arg.  2.)  —  Unde  potest  concludi, 
quod  metus  et  concupiscentia  causant 
involuntarium  ;  ergo  non  solum  est  invo- 
luntarium  quod  vi  et  ignorantia  agitur, 
sed  etiam  quod  metu  et  concupiscentia. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi 
3.  Eth.  (c.  1,  al.  3)  sic  voluntarium  et 
involuntarium  defmientis. —  3.  Eth.  I.  i. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  Philosophus 
optimc  definivit  voluntarium  «  cujus  priii- 


36 


TERTIA    P.VRS  —  KTHICA 


cipiuia  est  in  co,  (lui  agit  parlicularia, 
cognoscente  in  quibus  actio  consistit  »  ; 
involuntariuni  auteni  «  quod  vel  vi  vcl 
ignorantia  agitur ».— Adcujus  evidentiam 
considerandum  est,  quod  quorumdam 
actuum  principium  est  m  acjente  seu  in 
eo  quod  movetur  ;  quorumdam  autem 
motuum  vel  actuum  principium  cst  extra. 
Cum  enim  lapis  movetur  sursum,  prin- 
cipium  hujus  motionis  est  extra  lapidem  ; 
sed  cum  moveturdeorsum,  principium  Im- 
jus  motionis  est  in  ipsolapide.  Eorum  au- 
tem,  qu{«  a  principio  intrinseco  moventur, 
quaxlam  movent,  se  ipsa,  quaedam  autem 
non.  Cum  enim  omne  agens  seu  motum 
agat  seu  moveatur  propter  fmem,  illa 
perfecte  moventur  a  principio  intrinseco, 
in  quibus  est  aliquod  intrinsecum  prin- 
cipium,  non  solum  ut  moveantur,  sed  ut 
moveantur  in  finem.  Ad  hoc  autem  quod 
fiat  aliquid  propter  finem,  requiritur 
cognitio  finis  aliqualis;  unde  quodcumque 
sic  agit  vel  movetur  a  principio  intrinseco, 
quod  habet  aliquam  notitiam  finis,  habet 
in  se  ipso  principium  sui  actus,  non  solum 
ut  agat,  sed  etiam  ut  agat  propter  finem. 
Quod  autem  nullam  notitiam  finis  habet, 
etsi  in  eo  sit  principium  actionis  vel  mo- 
tus;  non  tamen  ejus,  quod  est  agere  vel 
moveri  propter  finem,  est  principium  in 
ipso,  sed  in  alio,  a  quo  ei  imprimitur 
principium  sure  motionis  in  finem  ;  unde 
hujusmodi  non  dicuntur  movere  se  ipsa, 
sed  ab  aliis  moveri. — Qu^e  vero  habent  no- 
titiam  finis,  dicuntur  se  ipsa  movere,  quia 
in  eis  est  principium  non  solum  ut  agant, 
sed  etiam  ut  agant  propter  finem  (et 
ideo  cumutrumque  sit  ab  intrinseco  prin- 
picio,  scilicet  quod  agant  et  quod  propter 
finem  agant,  horum  actus  et  motus  di- 
cuntur  voluntarii ;  hoc  enim  importat  no- 
men  voluntarii,  quod  motus  et  actus  sit  a 
propria  inclinatione) ;  et  quia  involun- 
tarium  est  privatio  voluntarii,  volunta- 
rium  autem  importat  motum  appetitivae 
virtutis,  qua3  prgesupponit  cognitionem 
apprehensiva3virtutis,  eo  quodbonum  ap- 
prehensum  movet  virtutem  appetitivam. 
—  Ia2ie,q.6,a.l  sqq.;  3.  m.  1. 1,  2,3,4. 


Dupliciter  autem  aliquid  est  involun- 
tarium  :  uno  modo  per  hoc,  quod  exclu- 
ditur  ipse  motus  appetitiv<i3  virtutis;  et 
hoc  cst  involuntarium  per  violentiam. 
Violentum  enim  illud  est,  cujus  princi- 
pium  est  extra,  ut  dicit  Philosophus ;  licet 
non  omne  cujus  principium  est  extra  sit 
violentum,  sed  solum  quod  ita  est  a  prin- 
cipio  extrinseco,  quod  appetitus  interior 
non  concurrit  in  idem.  (3.  Eth.  I.  1  et  2.) 
Alio  modo  aliquid  dicitur  involuntarium 
per  hoc,  quod  excluditur  cognitio  virtutis 
apprehensiva3 ;  et  hoc  est  involuntarium 
per  ignorantiam.  —  Ubi  considerandum 
est,  quod  duplex  est  ignorantia :  uno  mo- 
do,  secundum  quod  aliquis  ignorat,  quid 
oporteat  facere  vel  vitare  ;  et  haec  igno- 
rantia  est  ejus  «  quod  confert  »,  ut  dicit 
Philosophus  (3.  Eth.  c.  1,  al.  2),  id  est 
quod  operari  oportet.  Talis  autem  igno- 
rantia  non  causat  involuntarium,  quia 
ignorantia  hujusmodi  non  potest  homini 
habenti  usum  rationis  provenire  nisi  ex 
negligentia  :  quia  quilibet  tenetur 
adhibere  sollicitudinem  ad  sciendum, 
quid  oporteat  eum  facere  vel  vitare.  Unde 
si  ipsa  ignorantia  reputatur  voluntaria, 
dum  homo  eam  non  vult  vitare  sicut 
tenetur,  consequens  est,  quod  nec  illud, 
quod  per  hujusmodi  ignorantiam  fit, 
involuntarium  judicetur.  Hoc  autem  po- 
test  ignorare,  uno  modo  in  aliquo  parti- 
culari  eligibili,  puta  cum  aliquis  propter 
avaritiam  icstimat  nunc  esse  sibi  furan- 
dum  ;  alio  modo  in  universali,  ut  patet  in 
illo,  qui  opinatur  omne  furtum  esse  lici- 
tum.  Utraque  autem  ignorantia  est  ejus 
quod  confert  ;  unde  neutra  involunta- 
riumcausat. —  Alia  autem  est  ignorantia 
singularium  conditionum,  puta  quod  iste 
vir  sit  pater,  vel  quod  iste  locus  sit  sacer ; 
et  ista  sunt,  circa  qut»  et  in  quibus  est 
operatio  humana,  per  quorum  justam 
ignorantiam  aliquis  meretur  misericor- 
diam  et  veniam,  eo  quod  ille,  qui  operatur 
aliquod  horum,  operatur  involuntarie. 
Unde  patet,  quod  ignorantia  talium  sin- 
gularium  circumstantiarum  causat  invo- 
luntarium.  (3.  Eth.  I.  3.)  —  Et  per  ha3C 


DE    ACTIBUS    IIIM.  —  QU.EST.    VI    DK    VOLUNTAUIO  —  Ai{T.    I 


37 


patet,  quod  optime  voluntarium  et  invo- 
luntarium  delinita  sunt  a  Pliilosopho. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
voluntarium  denominative  dicitur  a  vo- 
luntate ;  et  potest  trahi  ad  ea,  in  quibus 
est  aliqua  participatio  voluntatis,  ut  in 
brutis  animalibus,  et  multo  magis  in 
appetitu  sensitivo  hominis.  —  la  2a3, 
q.  (3,  a.  2,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duplex 
est  cognitio  finis,  perfecta  scilicet  et 
imperfecta.  Perfecla  quidem  finis  cogni- 
tio  est,  quando  non  solum  apprehenditur 
res,  qu£e  est  fmis,  sed  etiam  cognoscitur 
ratio  fmis,  et  proportio  ejus  quod  ordi- 
natur  ad  fmem  ipsum  ;  et  talis  cognitio 
non  competit  pueris  et  brutis  animalibus. 
Imperfecta  autem  cognitio  fmis  est,  quce 
in  sola  apprehensione  fmis  consistit,  sine 
hoc  quod  cognoscatur  ratio  fmis  et  propor- 
tio  actus  ad  finem;  et  talis  cognitio  fmis 
reperitur  in  pueris  et  in  brutis  animali- 
bus  per  sensum  et  a^stimationem  natu- 
ralem.  —  Perfectam  agitur  cognitionem 
fmis  sequitur  voluntarium  secundum 
rationem  perfectam,  prout  scilicet  appre- 
henso  fme  aliquis  potest  deliberans  de 
fme  et  his,  qua)  sunt  ad  fmem,  moveri  in 
finem  vel  non  moveri.  Imperfectam  autem 
cognitionem  fmis  sequitur  voluntarium 
secundum  rationem  imperfectam,  prout 
scilicet  apprehendens  fmem  non  deliberat, 
sed  subito  movetur  in  ipsum.  Unde  volun- 
tarium  secundum  rationem  perfectam 
non  competit  pueris  et  brutis,  sed  solum 
voluntarium  secundum  rationem  imper- 
fectam.  —  Ibid.  in  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  volunta- 
rium  potest  aliquid  dici  dupliciter  :  uno 
modo  secundum  actionem,  puta  cum 
aliquis  vult  aliquid  agere  ;  alio  modo 
secundum  passionem,  scilicet  cum  aliquis 
vult  pati  ab  alio.  Unde  cum  aetio  infertur 
ab  aliquo  exteriori,  manente  in  eo  qui 
patitur  voluntate  patiendi,  non  est  sim- 
pliciter  violentum  :  quia  licet  ille  qui 
patitur  non  conferat  agendo,  confert  tamen 
pati  volendo  ;  unde  non  potest  dici  invo- 
luntarium.  —  la  2£e,  q.  6,  a.  5,  ad  2. 


Ad  quartum  dicendum,  quod  duplex 
est  actus  voluntatis  :  unus  quidem,  qui  est 
ejus  immediate,  velut  ab  ipsa  elicitus ; 
alius  autem  est  actus  voluntatis  a  volun- 
tate  imperatus,  et  mediante  alia  potentia 
exercitus,  ut  ambulare  et  loqui,  qui  a 
voluntate  imperantur,  exercentur  autem 
mediante  potentia  motiva.  Quantum  igi- 
tur  ad  actus  a  voluntate  imperatos  volun- 
tas  violentiam  pati  potest,  in  quantum  per 
violentiam  exteriora  membra  impediri 
possunt,  ne  imperium  voluntatis  exse- 
quantur.  Sed  quantum  ad  proprium  actum 
voluntatis,  non  potest  ei  violentia  inferri. 
Actus  enim  voluntatisnihilestaliudquam 
inclinatio  qu^edam  procedens  ab  interiori 
principio  cognoscente,  sicut  appetitus  na- 
turalis  est  qua^dam  inclinatio  ab  inleriori 
principio  et  sine  cognitione.  Quod  autem 
est  coactum  vel  violentum,  est  ab  exteriori 
principio.  Unde  contra  rationem  actus 
voluntatis  est,  quod  sit  coactus  vel  violen- 
tus;  sicut  etiam  est  contra  rationem  natu- 
ralis  inclinationis  vel  motus  lapidis,  quod 
feratur  sursum ;  potest  enim  lapis  per  vio- 
lentiam  ferri  sursum  ;  sed  quod  iste  motus 
violentus  sit  ex  ejus  naturali  inclinatione, 
esse  non  potest.  Similiter  etiam  homo 
potest  per  violentiam  trahi ;  sed  quod  hoc 
sit  ex  ejus  voluntate,  repugnat  rationi 
violentia?.  —  ia  2a%  q.  G,  a.  4,  c  ; 
a .  o,  c. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  igno- 
rantia  tripliciter  se  habet  ad  actum  volun- 
tatis  :  uno  modo  concomitantcr,  quando 
ignorantia  est  de  eo  quod  agitur,  tamen 
etiamsi  sciretur,  nihilominus  ageretur. 
Tunc  enim  ignorantia  non  inducit  ad 
volendum  ut  hoc  fiat,  sed  accidit  simul 
esse  factum  et  ignoratum ;  sicut  cum  ali- 
quis  vellet  occidere  hostem,  sed  ignorans 
occidit  eum,  putans  occidere  cervum.  Et 
talis  ignorantia  non  facit  involuntarium, 
ut  dictum  est(in  corp.  art.),  quia  non  cau- 
sat  aliquid,  quod  sit  repugnans  voluntati ; 
sed  facit  non  vokmtarium,  quia  non 
potest  esse  actu  volitum  quod  ignora- 
tum  est.  —  la  2£e,  q.  6,  a.  8,  in  c. ; 
3.  Eth.  1.  3. 


:is 


ti:rtia  i'.\i{> 


i;tiik;a 


Alio  rnodo  iyiioraiilia  t-onsciiiiciiler  se 
liahel  iul  voluiilatrin,  in  quunluiii  ipsa 
iirnnranlia  est  voluntaria.  Kt  lioccontingil 
ilupliciter  :  ttno  motlo,  quia  actus  volun- 
tatis  lertur  in  ignorantiam,  sicut  cum 
aliquis  ignorare  vult,  vel  ut  excusationein 
j.eccati  habeat,  vel  ut  non  retrahatur  a 
peccanclo;  et  ha'c  dicitur  ignorantia  afle- 
ctala.  Alio  moclo  dicitur  ignorantia  volun- 
taria  ejus,  quod  quis  potest  scire  etdebet; 
sic  cnim  non  agere  et  non  velle  volun- 
tariuni  dicitur ;  voluntarium  enim  est  non 
solum  quod  procedit  a  voluntate  directe 
sicut  ab  agente,  sed  etiam  quod  est  ab  ea 
indirecte  sicut  a  non  ogente.  Hoc  igitur 
modo  dicitur  ignorantia,  sive  cum  aliquis 
actu  non  considerat  quod  considerare 
potest  et  debet,  qua3  est  ignorantia  mahne 
electionis  vel  ex  habitu  proveniens  ;  sive 
cum  aliquis  notitiam,  quam  debet,  non 
curat  acquirere ;  et  secundum  hunc  mo- 
duiii,  ignorantia  universalium  juris  (quaj 
quis  scire  tenetur)  voluntaria  dicitur, 
quasi  per  negligentiam  proveniens.  Gum 
autem  ipsa  ignorantia  sit  voluntaria  ali- 
quo  istorum  modorum,  non  potest  causare 
simpliciter  involuntarium  ;  causat  tamen 
secundum  quid,  in  quantum  pr»cedit 
motum  voluntatis  ad  aliquid  agendum, 
qui  non  esset  scientia  praesente.  —  Ibid. 

Tertio  modo  antecedenter  se  habet  ad 
voluntatem  ignorantia,  quando  non  est 
voluntaria,  et  tamen  est  causa  volendi, 
quod  alias  hon  vellet,  sicut  cum  aliquis 
homo  ignorat  aliquam  circumstantiam 
actus,  quam  non  tenebatur  scire ;  et  ex 
hoc  aliquid  agit,  quod  non  ageret  si 
sciret :  puta  cum  aliquis  diligentia  adhi- 
bita  nesciens  aliquem  transire  per  viam, 
])rojicit  sagittam,  qua  interficit  transeun- 
tem  ;  et  talis  ignorantia  causat  involunta- 
rium  simpliciter;  et  istud  involuntarium 
consequitur  tristitia.  —  Ibid. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  qua3  per 
metum  aguntur,  mixta  sunt  ex  voluntario 
et  involunlario.  Id  enim,  quod  per  metum 
agitur,  in  se  consideratum  non  est  volun- 
tarium,  sed  tit  voluntarium  in  causa, 
scilicet  ad  vitandum  malum  quod  timetur. 


.Sed  si  quis  recte  considerel,  magis  suiit 
hujusmodi  voluntaria  quam  involuntaria; 
sunt  enim  voluntaria  simpliciter,  invo- 
luntaria  secundum  quid.  Unumquodque 
enim  simpliciter  esse  dicitur,  secundum 
quod  est  in  actu ;  secundum  autem  quod 
est  in  sola  apprehensione,  non  est  sim- 
pliciter,  sed  secundum  quid,  Hoc  autern, 
quod  per  metum  agitur,  secundum  hoc 
est  in  actu,  secundum  quod  fit.  Cum 
enim  actus  in  singularibus  sint,  singu- 
lare  autem,  in  quanlum  hujusmodi,  est 
hic  et  nunc  :  secundum  hoc  id  quod  fit 
est  in  actu,  secundum  quod  hic  est  et 
iiunc  et  sub  aliis  conditionibus  individua- 
libus.  Sic  autem  id,  quod  fit  per  metuni, 
est  voluntarium,  in  quantum  scilicet  est 
hic  et  nunc,  prout  scilicet  in  hoc  casu  est 
impedimentum  majoris  mali  quod  time- 
batur,  sicut  projectio  mercium  in  marc 
fit  voluntaria  tempore  tempestatis,  pro- 
pter  timorem  periculi.  Sed  quod  accipia- 
tur  id,  quod  per  metum  fit,  ut  extra 
hunc  casum  existens,  prout  repugnat  vo- 
luntati,  hcc  non  est  nisi  secundum  ratio- 
nem  (considerationem)  tantum  ;  et  ideo  est 
involuntarium  secundum  quid.  (la  2», 
q.  G,  a.  6,  in  c.)  —  Goncupiscentia  autem 
non  causat  involuntarium,  sed  magis 
facit  aliquid  voluntarium.  Dicitur  enim 
aliquid  voluntarium  ex  eo  quod  voluntas 
in  id  fertur ;  per  concupiscentiam  autem 
voluntas  inclinatur  ad  volendum  id  quod 
concupiscit;  et  ideo  concupiscentia  magis 
facit  ad  hoc  quod  aliquid  sit  voluntarium, 
quam  quod  sit  involuntarium.  —  Ibid. 
a.  7,  c. 

ARTIGULUS  II 

UTRUM     CONVENIENTER     ENUMERENTUR     CIR- 
CUMSTANTI^   ACTUUM  HUMANORUM. 

Videtur  quod  inconvenienter  enumeren- 
tur  circumstantia3  actuum  humanorum 
in  hoc  versu  :  Quis,  quid,  ubi,  quibus 
auxiliis,  cur,  quomodo,  quando. 

1.  lllud  enim  quod  est  causa  rei,  non  po- 
test  esse  circumstantia  ejus,  cum  causa 


DE   ACTlliUS   HUM.  —  QUytlST.  VI    DE    VOLU.NTARIO  —  ART.  II 


3'J 


sit  prior,  circurustantia  posterior  quasi 
proprietas;  sed  persona  agens,  quai  notatur 
cum  dicitur  «<^wzs»,  est  causa  efficiens 
actus  ;  propter  quid  vero  sive  «  Cur  »  est 
causa  finalis  :  ergo  videtur  quod  inconve- 
nienter  circumstantii»  enumerentur.  — 
i.  Sent.  dist.  16,  q.  3,  a.  1,  qua?stiunc.2, 
arg.  1 ;   la  2a^  q.  7,  a.  3,  arg.  3. 

2.  Praeterea,  non  potest  idem  esse  cir- 
cumstantia  sui  ipsius ;  sed  Quid  importal 
substantiam  actus  moralis,  cujus  circum- 
stantia3  qua^runtur  :  ergo  non  debet  com- 
putari  inter  circumstantias.  —  4.  Sent. 
1.  c.  arg.  2. 

3.  PraHerea,  circumstantia  a  circum- 
stando  dicitur  ;  sed  circumstare  proprie 
tantum  dicitur  in  localibus :  ergo  non  est 
alia  circumstantia  praeter  localem.  —  de 
Maloq.  2,  a.  6,  in  c;  la2as,  q.  7,  a.  l,in  c. 

Sed  contra  videtur  :  1 .  quod  sint  plu- 
res  circumstantise.   Philosophus  enim  in 

3.  Eth.  c.  1  (al.  2)  ponit  Circa  quid  et  Quo 
instrumento ;  ha^c  autem  hoc  versu  non 
continentur  :  ergo  videtur  quod  insuffi- 
cienter  enumerata?  sunt  circumstan- 
tiiu. —  4.  Sent  dist.  IG.  q.  3,  a.  1,  qu£es- 
tiunc.  2,  arg.  1  Sed  contra:  3.  Eth.  1.  3. 

2.  Prieterea,  circumstantiae  propterhoc 
vocantur,  quia  secundum  eas  variatur 
mcdium  virtutis;  sed  secundum  Quantum 
et  Quoiiens  variatur  medium  virtutis  : 
ergo  sunt  circumstanticU,  sed  non  conti- 
nentur  in  praedicto  versu  :  ergo  etc.  — 

4.  Sent.  1.  c.  arg.  2  Sed  contra. 
Respondeo  dicendum,  quod  actus  nostri 

dicuntur  morales,  secundum  quod  a  ra- 
tione  ordinantur  in  fmem  voluntatis.  Ex 
hoc  enim  habent  rationem  boni  vel  mali. 
Omne  autem  quod  ordinatur  ad  fmem, 
oporiet  esse  proportionatum  fmi ;  et  ideo 
ratio,  qua3  actum  nostrum  in  fmem  ordi- 
nat,  attendit  proportionem  actus  ad  ea 
quse  ad  actum  concurrere  possunt,  et  ita 
commensuratio  circumstantia  dicitur.  Et 
quia  in  qualibet  proportione  oportet  esse 
ad  minus  duos  terminos  :  nihil  enim  sibi 
ipsi  proportionatur,  sed  alteri  ;  ideo  cir- 
cumstantia  moralis  actus  dupliciter  accipi 
consuevit,  quia  potest  dici  circumstantia 


vel  illud,  quod  est  ad  actum  concurrens, 
ad  quem  proportionatur,  sicut  locus  aut 
tempus ;  vel  ipsa  conceptio,  quae  ex  illis 
relinquitur,  ut  quando  vel  ubi.  Sic  ergo 
ultimo  modo  accipiendo  circumstantiam, 
erit  conditio  vel  proprietas  actus ;  scd 
primo  inodo  accipiendo  quaedam  cir- 
cumstantia  est  proprietas  actus,  ut  modus 
agendi,  et  qu«dam  extra,  ut  locus  et 
tempus,  quae  idcirco  ( circumstantias  di- 
cuntur,  quia  circa  aliquid  dicitur  stare 
omne  illud  quod  non  est  de  essentia  rei, 
sive  insit,  sicut  albedo  corpori,  sive  non 
insit,  sicutlocus  locato.  (4.  Sent.  dist.  \Q), 
q.  3,  a.  1,  quaestiunc.  1,  ad  2.) —  Et  ideo 
proprietates  circumstantise  actus  dici  pos- 
sunt,  quarum  circumstantiarum,  secun- 
dum  quod  ad  Moralem  pertinent,  sic 
potest  numerus  accipi.  Proportio  enim 
actus  ad  fmem  potest  accipi  vel  secundum 
id  quod  est  in  ipso  actu,  vel  secundum 
id  quod  est  extra.  Si  primo  modo,  aut 
quantum  ad  speciem  actus,  et  sic  est  Quid; 
aut  quantum  ad  modum  ipsius,  et  sic  est 
Quomodo.  Si  autem  per  comparationem  ad 
extra,  vel  per  comparationem  ad  causam 
vel  per  comparationem  ad  mensuram.  Si 
primo  modo,  vel  ad  causam  fmalem,  et 
sic  est  Cur ;  vel  ad  causam  efficientem 
vel  instrumentalem,  et  sic  est  Quibus  au- 
xiliis;  vel  principalem,  et  sic  e^iQuis. 
Si  autem  per  comparationem  ad  mensu- 
ram,  aut  ad  locum,  et  sic  est  Ubi-,  aut  ad 
tempus,  et  sic  est  Quando.  Et  per  hoc 
patet  quod  bene  enumerantur  circum- 
stanticB  humanorum  actuum  in  prcTsdicto 
versu. —  4.  Sent.  dist.  16,  q.  3,  a.  1,  q.  1 , 
2,  3;  la2se,  q.  7,  a.  1,  3,  4;  deMaloq.2, 
a.  6;  3.  Eth.  I.  3. 

Sed  advertendum,  quod  actus  proprie 
dicuntur  humani,  prout  sunt  voluntarii ; 
voluntatis  autem  motivum  et  objectum 
est  fmis  :  et  ideo  principalissima  omnium 
circumstantiarum  est  illa,  qua?  attingit 
actum  ex  parle  fmis,  scilicet,  cujus  gratia 
vel  Cur.  Secundaria  vero,  qu^e  attingit  ip- 
sam  substantiam,  id  est  Quid.  Alisd  vero 
circumstanti»  sunt  magis  vel  minus  prin- 
cipales,  secundum  quod  magis  vel  minus 


40 


TRRTIA    PARS  —  ETHICA 


ad  lia.s  appro|jin(|uant. —  la  2x,  ([.  7,  a.  i, 
in  c. ;  i.  Senf.  dist.  1(5,  q.  :},  a.   I,  sol.  2. 

Ad primitm  ergo  dicenclum,  quod  ilia 
conditio  cau.sa*,  a  qua  substantia  actus 
dependet,  non  dicitur  circumstantia,  sed 
aliqua  conditio  adjuncta  :  sicut  in  objecio 
non  dicitur  circumstantia  furti,  quod  sit 
alienum,  hoc  enim  jjertinet  ad  substan- 
tiam  1'urti ;  sed  quod  sit  magnum  vel 
parvum.  Similiter  estde  aliis  circumstan- 
tiis,  qufe  accipiuntur  ex  parte  aliarum 
causarum  ;  non  enim  finis,  qui  dat  speciem 
actui,  est  circumstantia,  sed  aliquis  linis 
adjunctus  :  sicut  quod  fortis  fortiter  agat 
propter  bonum  fortitudinis,  non  est  cir- 
cumstantia,  sed  si  fortiter  agat  propter 
liberationem  civitatis,  vel  aliquid  hujus- 
modi.  Similiter  etiam  ex  parte  ejus,  quod 
est  Quic/.  i\am  quod  aliquis  perfundens 
aliquem  aqua,  abluat  ipsum,  non  est  cir- 
cumstantia  ablutionis,  sed  quod  abluendo 
infrigidet  et  sanet  vel  noceat,  hoc  est 
circumstantia.  —  ia  2ae,  q.  7,  a.  3.  ad  3. 

Vel  dic  ad  id,  quod  dictum  est  de  fme, 
quod  fmis  est  ultimus  et  propinquus.  Ul- 
timus  quidem  non  potest  poni  circum- 
stantia,  quia  omnes  circumstantia3  sumun- 
tur  in  proportione  ad  ipsum.  Propinquus 
etiam  est  duplex  ;  quidam,  qui  est  fmis 
operis,  secundum  quod  Philosophus  dicit 
2.  Eth.,  quod  qua^dam  conjuncta  sunt 
malo  fmi ;  et  iste  finis  dat  speciem  actui ; 
unde  vel  non  est  circumstantia,  si  con- 
sideretur  tantum  genus  moris,  vel  refe- 
rendo  ad  ipsam  substantiam  actus  inclu- 
ditur  in  hac  circumstantia  Qiiid.  Alius  est 
finis  agentis,  qui  quandoque  ex  malo 
actu  bonum  intendit,  vel  e  converso ;  et  hic 
fmis  dicitur  haec  circumstantia  Cur;  ab 
hoc  autem  actus  non  recipit  speciem  pro- 
priam,  sed  quasi  communem  :  secundum 
quod  actus  imperati  induunt  speciem  vitii 
vel  virtutis  imperantis,  supra  speciem 
quam  habet  ex  habitu  eliciente.  —  4.  Sent. 
dist.  16,  q.  3,  a.  1,  qusestiunc.  2,  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  actus 
aliqui  ejc  suo  genere  sunt  boni  vel  mali, 
et  ideo  ex  ipso  genere  actus  potest  sumi 
circumstantia  actus  moralis;  hoc  autem, 


ex  quo  actus  ponitur  in  tali  genere, 
quamvissit  de  subslantiaejus,in  quantum 
est  ex  genere  moris,  tamen  est  extra 
subslantiam  ipsius,  secundum  quod  con-. 
sideratur  ipsa  substantia  actus  absolute. 
Unde  aliqui  actus  sunt  idem  in  specie 
naturje,  qui  differunt  in  specie  moris,  sicut 
interficere  hominem  propria  auctoritate, 
et  interficere  auctoritate  publica  ex  ordine 
justitia3.  — Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  quia  no- 
mina  secundum  Philosophum  sunt  signa 
intellectuum,  necesse  est  quod  secundum 
processum  intellectiv^  cognitionis  sit 
etiam  nominationis  processus.  Procedit 
autem  nostra  cognitio  intellectualis  a  no- 
tioribus  ad  minus  nota ;  et  ideo  apud  nos 
a  notioribus  nomina  transferuntur  ad  si- 
gnificandum  res  minus  notas.  Et  inde  est 
quod,  sicut  dicitur  in  10.  Metaphys. 
{text.  13  et  14 ;  I.  9,  c.  4),  ab  iis  qua? 
sunt  secundum  locum,  processit  nomen 
distantias  ad  omnia  contraria  ;  et  similiter 
nominibus  pertinentibus  ad  motum  loca- 
lem  utimur  ad  significandum  alios  motus, 
eo  quod  corpora,  quas  loco  circumscri- 
buntur,  sunt  maxime  nobis  nota.  Etinde 
est  quod  nomen  circumstantiae  ab  iis, 
qua3  in  loco  sunt,  derivatur  ad  actus  hu- 
manos.  Dicitur  autem  in  localibus  aliquid 
circumstare,  quod  est  quidem  extrin- 
secum  a  re,  tamen  attingit  ipsam  vel  ap- 
propinquat  ei  secundum  locum. —  la  2a), 
q.  7,  a.  1,  inc. 

Ad  quartum  (sive  primum  in  con- 
trarium)  dicendum,  quod  circumstantia 
Quid  et  Circa  quid  in  praedicta  assigna- 
tione  in  una  includuntur,  eo  quod  obje- 
ctum,  quod  dicitur  Circa  quid.,&d.\,  ratio- 
nem  actui,  quod  dicitur  Quid;  sed  Philo- 
sophus  distinguit  eas,  quia  pr^ter  univer- 
saiem  rationem  objecti,  quod  dat  speciem 
actui,  possunt  in  objecto  considerari  spe- 
ciales  conditiones,  qua3  diversificant  ac- 
tum  in  bonitate  et  malitia,  in  illis  actibus, 
qui  dese  malitiam  non  implicant,  in  qui- 
bus  etiam  malitia^  quantitatem  diversifi- 
cant. —  Cum  autem  Philosophus  dicit  Qiio 
instrumento,   idem  est  ei,  quod  dictum 


DE    ACTIBUS   HUM.  —  OU.CST.  VII    DE   \0LU.N1'ATE  —  AUT.   I 


41 


■>t  Quibus  auxiliis^  quia  omnia  nuxiiia 
junt  quasi  inslrumenta  actionis,  quibus 
igens  utitur  ad  suum  fmeni.  —  4.  Senl. 
..  c.  ad  5. 

Ad  quintum  (sive  secundum  in  con- 
'rarium)  dicendum,  quod  cum  modus 
nensuram  importet,  omnia  qua3  ad  men- 
suram  pertinent,  vel  per  modum  quan- 
:itatis  continua?  vel  discreta?,  importantur 
in  Quomodo. —  Vel  dicendum,  quod  quan- 
titas  actus  ex  tribus  pensari  potest :  primo 
3x  ipsa  intensione  actus,  et  sic  idem  est 
quod  Quomodo ;  secundo  ex  quantitate 
objecti,  et  sic  includitur  in  Quid;  tertio 
ex  tempore,  et  sic  includitur  in  Quando. 
Quoliens  autem  semper  reducilur  ad  mo- 
dum.  —  Ihid.  ad  6. 


QUiESTIO    YII 

DE  VOLUNTATE. 

Antequam  auteni  consideremus  de  acti- 
bus  avoluntate  elicitis,  consideranda  sunt 
aliqua  de  voluntate. 

GIRGA  QUOD  QU.^RUNTUR   DUO  : 

1.  Ulrum  aliqua    potentia    anitna3    moveat 

voluntalem. 
l.  Utrum  voluntas  moveatur  a  folo  Deo  sicut 

ab  exteriori  principio. 

ARTICULUS    I 

UTRUM    ALIQUA    P0TENTL\   ANIM.-E    MOVEAT 
VOLUNTATEM. 

\idetur  quod  nulla  potentia  animai 
noveat  voluntatem. 

i .  Voluntas  enim  movet  ceteras  omnes 
)otentias;  idem  autem  respectu  ejusdem 
lon  est  movens  et  motum  :  ergo  voluntas 
lon  movetur  ab  ulla  animae  potentia.  — 
le  Verit.  q.  22,  a.  12;  la  2c^,  q.  9,  a.  1, 
irg.  3. 

2.  Pr^eterea,  voluntas  movet  se  ipsam ; 
Tgo  lion  debet  moveri  ab  ulla  potentia ; 


quod  enim  fit  per  se,  frustra  dicitur  fieri 
per  aliud.  —  ia  2ae,  q.  9,  a.  3,  arg.  3. 

3.    Pra3terea,   si   voluntas  movetur  ab 

aliqua  potentia,  vel  ab  inteliectu  vel  ab 

appetitu    sensitivo.    Non   ab    intellectu  ; 

intcllectus  enim  se   habet  ad  voluntatem 

ut  demonstrans  appetibile,  sicut   imagi- 

natio  demonstrat  appetibile  appetitui  .sen- 

sitivo.  Sed  imaginatio  demonstrans  appe- 

tibile  non  movet  appetituni   sensilivum  ; 

imo  quandoque  ita  nos  habemus  ad  ea 

qua3   imaginamur,   sicut  ad  ea  quge   in 

pictura  nobisostenduntur,  ex  quibus  non 

movemur,  ut  dicitur  in  lib  2.  de  Anima 

{text.  151-;  I.  3,  c.  3).  Ergo  neque  etiam 

movetur  ab  intellectu. —  Sed  necetiam  ab 

appetitu  sensitivo;  nulla  enim  virtus  par- 

ticularis  potest  facere  effectum  universa- 

lem ;  sed  appetitus  sensitivus  est  virtus 

particularis,  consequitur  enim  particula- 

rem   sensus    apprehensionem  :  ergo  non 

potest  causare  motum  voluntatis,  qui  est 

universalis,  velut  consequens  apprehen- 

sionem  intellectus.  —  la  2a3,  q.  9,  a.    1, 

arg.  2;  a.  2,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  in 
3.  de  Anima  {text.  5i ;  c.  10)  dicit,  quod 
appetibile  intellectum  est  movensnon  nio- 
tum ;  voluntas  autem  est  movens  motum. 
—  la  2£e,  q.  9,  a.  1,  arg.  Sed  contra; 
3.  de  Anima  1.  15. 

Respondeo  dicendum,  quod  secunda  mo- 
ventia  non  movent  nisi  in  quantum  parti- 
cipant  primum  ;  unde  omnia  conveniunt 
in  specie  primi  moventis.  Primum  autem 
movens  in  homine  est  appetibile,  inquan- 
tum  est  intellectum.  Unde  necesse  est  in- 
tellectum,  in  quantum  est  de  appetibili, 
movere  voluntatem.  Quod  tamen  non 
obstat,  quin  etiam  voluntas  moveat  intel- 
lectum. 

Ad  cujus  evidentiam  considerandum 
est,  quod  in  tantum  aliquid  indiget  mo- 
veri  ab  aliquo,  in  quantum  est  in  potentia 
ad  plura :  oportet  enim  ut  id,  quod  est 
in  potentia,  reducatur  in  actum  per  ali- 
quid  quod  est  actu :  et  hoc  est  movere. 
Dupliciter  autem  aliqua  vis  anima3  inve- 
nitur  esse  in   potentia  ad  diversa  :  uno 


H 


TliUTlA   l'ARS  -  KTHICA 


muilu  quaiituiii  ad  agere  vel  non  agere  ; 
aliu  niutlu  quantuni  ad  agere  huc  vel 
illuil ;  sicut  visusquanduque  videt  aclu  et 
quundoque  nun  videt ;  et  quanduque  vi- 
det  album  et  quanduque  videt  nigrum. 
Indiget  igitur  muvenle  quantum  ad  duu, 
scilicet  quantum  ad  exercitium  vel  usum 
actus,  et  quantum  ad  determinationem 
actus.  Quurum  primum  est  ex  parte  sub- 
jecti,  quud  quandoque  invenitur  agens, 
quandoque  non  agens.  Aliud  autem  ex 
parte  objecti,  secundum  quod  specilicatur 
aclus. 

Motio  autem  ipsius  subjecti  est  ex 
agente  aliquo.  Et  cum  omne  agens  agat 
propter  linem,  ut  supra  ostensum  est, 
principium  hujus  motionis  est  ex  fine. 
Et  inde  est  quod  ars  ad  quam  pertinet 
fmis,  movet  suo  imperio  artem  ad  quam 
pertinet  id  quod  est  ad  fmem  :  sicut  ars 
gubernatoria  imperat  navifactivae,  ut  di- 
citur  in  2.  Plnjs.  {text.  25;  c.  2.)  Bonum 
autem  in  communi,  quod  habet  rationem 
linis,  est  objectum  voluntatis;  et  ideo  ex 
hac  parte  voiuntas  movet  alias  potentias 
animie  ad  suos  actus.  Utimur  enim  ahis 
potentiis  cum  volumus.  Nam  fmes  et  per- 
fectiones  omnium  aliarum  potentiarum 
comprehenduntur  sub  objecto  voluntatis 
sicut  quaidam  particularia  bona.  Semper 
autem  ars  vel  potentia  ad  quam  pertinet 
fmis  universalis,  movet  ad  agendum 
artem  vel  potentiam  ad  quam  pertinet 
fmis  particularis  sub  illo  universali 
comprehensus  :  sicut  dux  exercitus 
movet  suo  imperio  aliquem  ex  tribunis, 
qui  intendit  ordinem  unius  aciei,  quia 
ille  intendit  bonum  commune,  scilicet  or- 
dinem  totius  exercitus. 

Sed  objectum  movet  determinandu 
actum  ad  modum  principii  formalis,  a 
quo  in  rebus  naturalibus  actio  specifica- 
tur,  sicut  calefactio  a  calore.  Primum 
autem  principium  formale  est  ens,  et 
verum  universale,  quod  est  objectum  in- 
tellectus;  et  ideo  isto  modo  motionis 
intellectus  movet  voluntatem  sicut  pra?- 
sentans  ei  objectum  suum. —  la  2«,  q.  9, 
a.  1,  c. 


yuod  autem  objectum  videatur  bonum 
et  conveniens,  ex  duobus  contingit,  scili- 
cet  ex  conditione  ejus  quod  proponitur, 
et  ejus  cui  proponitur  ;  conveniens  enini 
secundum  relationem  dicitur,  unde  ex 
utruque  extremorum  dependet.  Et  inde 
est  quod  gustus  diversimode  dispositus 
non  eodem  modo  accipit  aliquid  ut  conve- 
niens  et  ut  non  conveniens.  Unde  Philo- 
sophus  dicit  in  3.  Eth.  (c.  5  versus  fin. ; 
al.  c.  7)  :  Qualis  unusquisque  est,  taiis 
fmis  videtur  ei.  (3.  Elh.  I.  13.)  Manife- 
stum  est  autem  quod  secundum  passionem 
appetitus  sensitivi  immutatur  homo  ad 
aliquam  dispositionem ;  unde  secundum 
quud  humu  est  in  passione  aliqua,  videtur 
sibi  aliquid  conveniens,  quod  non  vide- 
tur  ei  extra  passionem  existenti ;  sicut 
iralo  videtur  bonum  quod  non  videtur 
quieto  ;  et  per  hunc  modum  ex  parte  ob- 
jecti  appetitus  sensitivus  movet  volunta- 
tem.  —  ia  2«,  q.  9,  a.  2,  c;  a.  3; 
de  Verit.  q.  22,  a.  II  et  12  ;  3.  deAnima 
I.    15;  la,  q.  82,  a.  4. 

Ad  priinum  ergo  dicendum,  quod  tam 
fmis  quam  efficiens  movere  dicuntur,  sed 
diversimode,  cum  in  qualibet  actione  duo 
considerentur,  scilicet  agens  et  ratio 
agendi,  ut  in  calefactione  ignis  est  agens 
et  ratio  agendi  est  calor.  In  movendo 
dicitur  fmis  movere  sicut  ratio  movendi, 
sed  efficiens  sicut  agens  motum,  hoc  est 
educens  mobile  de  potentia  in  actum. 
Ratio  autem  agendi  est  potentia  agentis 
per  quam  agit ;  unde  oportet  quod  insit 
agenti  ad  hoc  quod  agat.  Non  autem  in- 
est  secundum  esse  naturae  perfectum, 
quia  hoc  habito  quiescit  motus ;  sed  in- 
est  agenti  per  modum  intentionis  :  nam 
fmis  est  prior  in  intentione,  sed  posterior 
in  esse ;  et  ideo  fmis  pra^existit  in  movente 
proprie  secundum  intellectum,  cujus  est 
recipere  aliquid  per  modum  intentionis 
et  non  secundum  esse  naturie.  Unde 
intellectus  movet  voluntatem  per  modum 
quo  fmis  movere  dicitur,  in  quantum 
sciiicet  pra3Concipit  rationem  hnis  et  eam 
voluntati  proponit.  Sed  movere  per  mo- 
dum  causic  agentis  est  voluntatis  et  non 


i)i'  ACTinrs  iiuM.  —  QiM-:sT.  VII  dk  voLiNT.vri:  —  .\rt 


4» 


nlelleclus,  eo  quod  voluntas  compuratur 
ad  res  secundum  quod  sunt  in  se  ipsis ; 
intelleclus  autem  compuratur  ad  res 
secundum  quod  sunt  per  modum  spiri- 
talem  in  anima.  Agere  autem  et  moveri 
convenit  rebus  secundum  csse  proprium 
quo  in  se  ipsis  subsistunt,  et  non  secun- 
dum  quod  sunt  in  anima  per  modum 
intentionis,  et  sic  comparatio  voluntatis 
ad  res  est  secundum  quod  competit  eis 
motus.  Et  privterea  actus  voluntatis  est 
quasdam  inclinatio  in  aliquid  ;  inclinatio 
autem  est  dispositio  moventis  secundum 
quod  efficiens  movet.  Unde  patet,  quod 
volunias  habet  movere  per  modum  cau- 
sae  agentis;  —  non  autem  intellectus, 
sed  tantum  per  modum  causas  fmalis 
sicut  pra^sentans  ol)jectum  ;  —  nec  etiam 
appetitns  sensiiivus,  qui  voluntatem 
movet  ex  ea  parte  tantum  qua  ipsa 
movetur  ab  objecto,  in  quuntum  scilicet 
homo  aliqualiter  dispositus  per  passionem 
judicat  aliquid  esse  conveniens  et  bonum, 
quod  extra  pussionem  existens  non  judi- 
caret.  —  De  Verit.  q.  22,  a.  12,  c.  ;  la, 
q.  82,  a.  4,  c. ;  la  2«,  q.  10,  a.  3,  c. 

Potentiis  autem  animse  superioribus 
ex  hoc  quod  immateriales  sunt  competit, 
quod  reflectuntur  super  se  ipsas ;  unde 
tam  voluntas  quam  intellectus  refle- 
ctuntur  supcr  se  et  unum  super  alterum 
et  super  essentiam  animae  et  super  ejus 
vires.  Gum  autem  aliqua  potentia  super 
aliam  fertur,  comparatur  ad  eam  secun- 
dum  suam  proprietatem,  sicut  intellectus 
cum  intelligit  voluntatem  velle,  accipit 
in  se  ipso  rationem  volendi ;  unde  et 
ipsa  voluntas  cum  fertur  super  potentias 
animae,  fertur  in  eas  ut  in  res  quasdam 
quibus  convenit  motus  et  operatio,  et 
inclinat  unamquamque  in  propriam  ope- 
rationem.  Et  sic  non  solum  res  exte- 
riores  movet  voluntas  per  modum  causje 
agentis,  sed  etiam  ipsas  animte  vires, 
licet  ipsa  moveatur  ab  appetibili  intel- 
leeto  per  modum   causge  fmulis.  —  de 

Verit.  1.  c,  in  c. 

Ad  secundwn  dicendum,  quod  non 
eodem  modo  voluntas  movetur  ab  intel- 


lectu  et  a  se  ipsa ;  sed  ab  intellectu  quidem 
movetur  secundum  rationem  objecti ;  a 
se  ipsa  vero  quantum  ad  exercitium  actus 
secundum  rutionem  fmis :  —  in  quantum 
scilicet,  sicut  intelleclus  per  hoc  quod 
cognoscit  principium,  reducit  se  ipsum 
de  potentia  in  actum,  quantum  ad  cogni- 
tionem  conclusionuni,  et  hoc  modo  movet 
se  ipsum  :  similiter  voluntas  per  hoc 
quod  vult  fmem,  movet  se  ipsam  ad  vo- 
lendum  ea  quce  sunt  ad  flnem,  quia  hoc 
modo  se  habet  fmis  in  appetibilibus,  sicut 
principium  in  intelligibilibus.  —  la  ^a», 
q.  9,  a.  3,  ad  3  et  in  c. 

Ad  tertiuni  dicendum,  quod  sicut  ima- 
ginatio  forrn*  sine  ;estimatione  conve- 
nientis  vel  nocivi  non  movet  appetitum, 
ita  nec  apprehensio  veri  sine  ratione  boni 
et  appetibilis ;  unde  intellectus  specula- 
tivus  non  movet,  sed  intellectus  practi- 
cus,  ut  dicitur  3.  de  Anima  {texl.  49; 
c.  10;cf.  S.  Thomas  ibid.  1.  15). —  Ad 
id  autem  quod  dicitur  de  appelitu  sen- 
sitivo,  dicendum,  quod  actus  et  electiones 
hominum  sunt  circa  singularia  ;  unde  ex 
hoc  ipso  quod  appetitus  sensitivus  est 
virtus  parlicularis,  habet  magnam  virtu- 
tem  ad  hoc  quod  per  ipsum  sic  dispona- 
tur  homo,  ut  ei  aliquid  videalur  sic  vel 
aliler  circa  singularia.  —  la  2«,  q.  9, 
a.  I,  ad2;a.  2,  ad  2. 

ARTIGULUS   II 

UTRUM  VOLUNTAS  MOVEATUR  A  SOLO  DEO 
SIGUT   AB    EXTERIORI    PRINGIPIO. 

Videtur  quod  voluntas  non  moveatur  a 
solo  Deo  :  — 

1.  quia  per  observationem  coelestium 
corporum  astrologi  qugedam  vera  pra3- 
nuntiant  de  humanis  actibus  futuris,  qui 
sunt  a  voluntate  ;  quod  non  esset,  si  cor- 
pora  coelestia  voluntatem  hominis  moverc 
non  possent :  ergo  voluntas  non  movetur 
a  solo  Deo.  —  la  2a3,  q.  9,  a.  5,  arg.  3. 

2.  Pra3terea,  angelus  illuminat  intel- 
lectum  hominis  mediantibus  phantasma 


M 


TEllTlA    PAllS  —  KTHICA 


tihiis;  sodsicut  phantasia,  quje  deservit 
iuteileclui,  potest  iuiinutari  ab  angelo, 
itu  et  appetitus  sensilivus,  qui  deservit 
voluntati,  quia  ipse  etiam  est  vis  utens 
organo  corporali  :  ergo  sicut  illuniinat 
intellecturn,  ita  potest  innnutare  volun- 
latem.  -  ia,  q.  111,  a.  2,  arg.  2;  la 
2ie,  q.  9,  a.  0,  arg.  2. 

Ll.  Pra3terea,  dicmones  dicuntur  incon- 
tores  malorum;  sed  incendere  pertinet  ad 
allectum,  cujus  est  amare  :  ergo  videtur 
quod  in  voluntatem  nostram  etiam  im- 
primere  possint.  —  2.  SenL  dist.  8, 
q.  un.,  a.  5,  arg.  7  (sive  arg.  3  Sed  con- 

tra), 

4.  Prajterea,  voluntas  aliquando  est 
malorum ;  sed  Deus  non potest  esse  (causa) 
malorum  :  ergo  Deus  non  movet  volunta- 
tem.  —  la  2i^,  q.  9,  a,  0,  arg.  3. 

Sed  contra  est :  l.  quod  perfectius 
invenitur  ordo  in  spiritualibus  quam  in 
corporalibus ;  in  corporalibus  autem 
omnis  motus  causatur  a  primo  motu  : 
oportet  igitur  quod  in  spiritualibusomnis 
motus  voluntatis  causetur  a  prima  volun- 
tate.  —  3.  c.  Gent.  c.  89,  rat.  4. 

2.  Praeterea,  dicit  Philosdplms  in  8. 
Eiulemicai  Etliicce,  quod  hujus  quod 
aliquis  intelligat,  consilietur  et  eligat  et 
velit,  oportet  aliquid  esse  causam ;  si 
autem  est  causa  ejus  aliud  consilium  et 
alia  voluntas  prajcedens,  cum  non  sit 
procedere  in  his  in  infmitum,  oportet 
devenire  ad  aliquod  primum  ;  hujusmodi 
autem  primum  oportet  esse  aliquid  quod 
est  melius  ratione  ;  nihil  autem  est  me- 
lius  intellectu  et  ratione  quam  Deus  :  est 
igitur  primum  principium  nostrorum 
consiliorum  et  voluntatum.  —  Ibid. 
rat.  G. 

Respondeo  dicendum,  quod  oportet 
omne  mulliforme  et  mulabile  et  deficere 
potens,  reduci  sicut  in  principium  in  ali- 
quod  uniforme  et  immutabile  et  deficere 
non  potens  .  Omnia  autem  qua)  in  nobis 
sunt  inveniuntur  esse  multiplicia,  varia- 
bilia  et  defectibilia.  Patet  enim  quod 
electiones  nostrai  multiplicitatem  habent, 
cum   in  diversis,  et  a  diversis   diversa 


eligantur.  Mutabilia  autcm  sunt  tum 
propter  animi  levitatem,  qui  non  est  fir- 
matus  in  iine  ultimo,  tum  etiam  propler 
mutationem  rerum,  qute  nos  extra  cir- 
cumstant.  Quod  autem  defectibilia  sint, 
humana  peccata  testantur.  Similiter 
etiam  intelligentia  nostra  multiplicatio- 
nem  habet,  quia  ex  multis  sensibilibus 
veritatem  intelligibilem  quasi  congrega- 
mus.  Est  etiam  mutabilis,  quia  ex  uno 
in  aliud  discurrendo  procedit,  ex  notis  ad 
ignota  proveniens.  Est  defectibilis  propter 
phantasia3  et  sensus  permixtionem,  ut 
errores  hominum  ostendunt.  Rursus  de 
corporibus  humanis  et  exterioribus,  qui- 
bus  homines  utuntur,  manifestum  est 
quod  est  in  eis  multiplicitas  commixtionis 
et  contrarietatis,  eo  quod  non  semper 
eodem  modo  moventur,  quia  motus  eo- 
rum  non  possunt  esse  continui,  et  quod 
defectibilia  sunt  per  alterationem  et  cor- 
ruptionem. 

Sicut  ergo  nostra  intellectualis  cognitio 
regulatur  per  angelorum  cognitiones, 
quia  sunt  uniformes,  eo  quod  ab  ipso 
uno  veritatis  fonte,  scilicet  Deo,  veritatis 
accipiunt  cognitionem  ;  et  immobiles, 
quia  non  discurrendo  ab  effectibus  in 
causas,  aut  e  converso,  sed  simplici 
intuitu  puram  veritatem  de  rebus  intuen- 
tur ;  et  indefectibiles,  cum  ipsas  rerum 
naturas  seu  quidditates  intueantur  per 
se  ipsas,  circa  quas  non  potest  intellectus 
errare,  sicut  nec  sensus  circa  propria 
sensibilia,  cum  tamen  intellectus  huma- 
nus  quidditates  rerum  ex  accidentibus  et 
effectibus  cognoscat.  Et  sicut  corpora 
nostra,  et  alia,  qua3  in  usum  nostrum 
veniunt,  per  motum  coelestium  corporum 
regulantur,  quia  ipsa  sunt  uniformia  ut- 
pote  simplicia,  absque  omni  contrarietate 
existentia,  motus  etiam  eorum  sunt  uni- 
formes,  continui  et  semper  eodem  modo 
se  habentes ;  nec  in  iis  potest  esse  cor- 
ruptio  vel  alteratio;  —  ita  etiam  voluntas 
nostra  debet  in  aliquam  voluntatem  uni- 
formem  et  immutabilem  et  indeficientem 
reduci.  Sola  autein  divina  voluntas  est 
ejusmodi,  quia  unum  volendo  omnia  alia 


DE  ACTIBUS  HUM.  —  QU.EST.  VII    DE   VOLUNTATE  —  ART.  II 


AH 


vult;  est  etiam  immutabllis  et  indefi- 
ciens,  quia  ipse  Deus  sua  est  voluntas. 
Unde  patet  solum  Deum  movere  volunta- 
tem  tanquam  principium  extrinsecum. 
Quod  niliil  obstat  nostra3  libertati,  sicut 
non  est  contra  naturam  quod  Deus  in 
rebus  naturalibus  operatur;  sed  tam 
inclinatio  naturalis  quam  voluntaria  a 
Deo  est  utraque  proveniens  secundum 
conditionem  rei  cujus  est  :  sic  enim  Deus 
res  movet  secundum  quod  competit 
eorum  natura\  —  Patet  igitur  ex  pr^e- 
dictis,  quod  in  corpus  humanum  et  virtu- 
tes  corporeas  imprimere  possunt  corpora 
ccelestia,  sicut  et  in  alia  corpora ;  non 
autem  in  intellectum,  sed  hoc  potest 
natura  inteilectualis  ;  in  voluntatem  au- 
tem  solus  Deus  imprimere  potest.  — 
3.  c.  Geni.  c.  85  usque  ad  91  ;  la  2?e,  q.  9, 
a.  5  et  6  ;  la,  q.  111,  a.  2,  c.  ;  2.  SenL 
dist.  8,  q.  un.,  a.  5,  c. ;  de  Malo  q.  16, 
a.  Iletl2;  Qucest.  disp.  de  Providen- 
tia  a.  10,  c.  ;  de  Verit.  q.  22,  a.  9,  c. ; 
Opusc.  2,  c.  128  et  129  ;  Opusc.  25,  c.  4; 
Opusc.  28,  a.  2. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
appetitus  sensitivus  est  actus  organi  cor- 
poralis.  Unde  nihil  prohibet  ex  impres- 
sione  coelestium  corporum  aliquos  esse 
habiles  ad  irascendum  vel  concupiscen- 
dum  vel  aliquam  hujusmodi  passionem  : 
sicut  et  ex  complexione  naturali  plures 
hominum  sequuntur  passiones,  quibus 
soli  sapientes  resistunt.  Et  ideo,  ut  in  plu- 
ribus,  verificantur  qua3  prfenuntiantur  de 
actibus  hominum  secundum  considera- 
tionem  coelestium  corporum.  Sed  tamen, 
ut  Ptolema^^us  dicit  in  Centiloquio,  «  sa- 
piens  dominatur  astris  »,  quia  resistens 
passionibus  impedit  per  voluntatem  libe- 
ram  et  nequaquam  motui  coelesti  subje- 
ctam  hujusmodi  cojlestiumcorporum  effe- 
ctus.  —  la  2£e,  q.  9,  a.  5,  ad  3;  Opusc.  25, 
c.  4  ;  Opusc.  28,  a.  2. 

Ad  secundum  (\\Q,Qi\&\xm,  quod  volun- 
tas  potcst  immulari  dupliciter  :  uno 
modo  ab  interiori;  et  sic  cum  motus 
voluntatis  non  sit  aliud  quam  inclinatio 
voluntatis  in  rem  volitam,  solius  Dei  est 


sic  immutare  voluntatem,  qui  dat  natura? 
intellectuali  virtutem  talis  inclinationis. 
Sicut  enim  inclinatio  naturalis  non  est 
nisi  ab  eo  qui  dat  naturam,  ita  inclinatio 
voluntaria  non  cst  nisi  a  Deo  qui  causat 
voluntatem.  Alio  ?nodo  movetur  volun- 
tas  ab  exteriori ;  et  hoc  in  angelo  est  uno 
modo  tantum,  scilicet  a  bono  apprehenso 
per  intellectum ;  unde  secundum  quod 
aliquis  est  causa  quod  aliquid  apprehen- 
datur  ut  bonum,  secundum  hoc  movet 
volunlatem  ad  appetendum.  Et  sic  solus 
Deus  efficaciter  potest  movere  volunta- 
tem  ;  angelus  autem  et  homo  per  modum 
suadentis.  —  Sed  pr^ter  hunc  modum 
etiam  aliter  movetur  in  hominibus  volun- 
tas  ab  exteriori,  scilicet  ex  passione 
existente  circa  appetitum  sensitivum  : 
sicut  ex  concupiscentia  vel  ira  inclinatur 
voluntas  ad  aliquid  volendum.  Et  sic 
etiam  angeli,  in  quantum  possunt  conci- 
tare  hujusmodi  passiones,  possunt  volun- 
tatem  movere,  non  tamen  ex  necessitate, 
quia  voluntati  semper  remanet  libertas 
ad  consentiendum  vel  resistendum  pas- 
sioni.  —  la,  q.  111,  a.  2,  c. 

Quod  autem  dicitur,  quod  sicut  phan- 
tasia  potest  moveri  ab  angelo,  ita  et 
appetitus  sensitivus,  ex  hoc  non  sequitur 
voluntatem  moveri  ab  angelo.  Nam  intel- 
lectus  quidem  humanus,  secundum  prae- 
sentem  statum,  non  potest  intelligere  nisi 
convertendo  se  ad  phantasmata  ;  sed  vo- 
luntas  humana  potest  aliquid  velle  ex 
judicio  rationis,  non  sequendo  passionem 
appetitus  sensitivi.  Unde  non  est  simile. 
—  Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  dsemones 
dicuntur  incentores,  in  quantum  fervere 
faciunt  sanguinem  :  et  sic  anima  ad  con- 
cupiscendum  disponitur,  sicut  etiam  qui- 
dam  cibi  provocant  ad  idem.  In  A^olunta- 
tem  autemimprimere  solius  Dei  est,  quod 
est  propter  libertatem  voluntatis,  quae  est 
domina  sui  actus,  et  non  cogiliir  ab  obje- 
cto,  sicut  intellectus  cogitur  demonstra- 
tione.  —  2.  Sent.  dist.  8,  q.  un.,  a.  5, 
ad7. 

Ad  quartum   dicendum,    quod  Deus 


46 


TEHTIA    TWHS  —  ETHICA 


movet  voliintatpm  hominis,  sicut  univer- 
salis  motor,  lul  universale  objectum  vo- 
lunlutis,  quod  est  bonum  ;  et  sine  hac 
universaH  motione  homo  non  potest  ali- 
quid  velle;  sed  homo  per  rationem  deter- 
minat  se  ad  volendum  hoc  vel  iliud, 
quod  est  vere  bonum  vel  apparens  bo- 
num.  Sed  tamen  interdum  specialiter 
Deus  movot  aliquos  ad  aliquid  determi- 
nate  volendum,  quod  est  bonum.  —  la 
2aB,  q.  9,  a.  0,  ad  3. 


QU.ESTIO    VIII 

DE   ACTIBUS    A    VOLUNTATE    ELIGITIS. 

Gonsiderandum  igitur  est  de  actibus^ 
voluntatis  :  et  primo  quidem  de  actibus 
a  voluntate  elicitis;  secundo^  de  actibus 
a  voluntate  imperatis ;  et  quia  consilium 
prfecedit  electionem,  qua3  est  actus  a 
voluntate  elicitus,  ideo  considerando  de 
actibus  a  voluntate  elicitis  considerabi- 
mus  etiam  de  consilio. 

CIRCA    PRIMUM    QU^RUNTUR 
SEPTEM  : 

1.  Ulrum  recle  assignentur  actus  a  voluiilale 
elicili. 

2.  Ulrum  inlentio  sit  actus  voluntatis  in  or- 
dine  ad  ralionem. 

3.  Utrum  frui  conveniat  om-iibus  rebus. 

4.  Utrum  electio  sit  appetitus  cons  liativus. 

5.  Utrum  consiUiim  sit  inquisitio  rationis  de 
omnlbus  qtia?  a  nobis  agunlur  ad  finem. 

6.  Ulrum  consensus  sit  actus  appetitivae  vir- 
tutis,  de  iis  quae  sunt  ad  finem,  pertinens 
solum  ad  superiorem  animae  parleni. 

7.  Utrum  usus  sit  actus  voluntatis,  ejus  quod 
est  ad  finem  subsequens  electionem. 

ARTICULUS    I 

UTRUM  RECTE  ASSIGNIiNTUR  ACTUS  A 
VOLUNTATE  ELICITI. 

Videtur  quod    non   recte    assignentur 
actus  a  voluntate  eliciti  :  voluntas,   in- 


tentio,  fruitio,  electio,  consensuset  usus. 

1.  Voluntas  enim  nominat  potentiam, 
non  actum ;  ergo  male  ponitur  actus  a 
voluntate  elicitus.  —  II.  citandis  in  re- 
spons.  • 

2.  Praeterea,  potentia?  non  potest 
attribui  nisi  duplex  actus  :  vel  qui  conve-  . 
nit  sibi  per  se,  vel  qui  convenit  sibi  in 
ordine  ad  aliani  potentiam.  Sed  intentio 
non  potest  esse  actus  voluntatis  per  se 
considerata^  quia  non  denominatur  a 
voluntate;  actus  autem,  qui  est  alicujus 
potentige  per  se,  denominatur  ab  ipsa, 
sicut  intelligere  ab  intellectu.  Similiter 
etiam  non  est  actus  secundum  ordinem 
ad  rationem,  quia  sic  actus  ejus  est  eli- 
gere.  Ergo  intentio  nullo  modo  est  actus 
voluntatis.  —  2.  Sent.  dist.  38,  a.  3, 
arg.  5. 

3.  Pra^terea,  quselibet  potentia  habet 
proprium  finem  qui  est  ejus  perfectio  : 
sicut  visus  finis  est  cognoscere  visibile, 
auditus  percipere  sonos,  et  sic  de  aliis ; 
sed  finis  rei  est  fructus  ejus  :  ergo  fruitio 
est  potentia3  cujuslibet,  et  non  solum 
appetitivffi.  —  la  286,  q.  11,  a.  1,  arg.  2; 
1.  SenL  dist.  1,  q.  1,  a.  1. 

4.  Pra3terea,  sicut  ad  rationem  pertinet 
inquisitio  et  argumentatio,  ita  et  con- 
clusio;  sed  electio  est  quasi  quaedam 
conclusio  consilii,  ut  patet  in  3.  Eth. 
(c.  2  et  3;  al.  4  et  5) :  cum  ergo  consilium 
sit  rationis,  et  electio  similiter  rationis 
erit;  ergo  male  assignatur  inter  actus 
voluntatis.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  15, 
arg.  2. 

5.  Prasterea,  usus  rei  alicujus  importat 
applicationem  rei  illius  ad  aliquam  ope- 
rationem ;  sed  applicare  rem  ad  operatio- 
nem  non  est  solius  voluntatis,  sed  etiam 
potentia?  exsecutricis  :  ergo  usus  non  est 
proprius  actus  voluntatis.  —  la  2«, 
q.  16,  a.  1,  in  c. 

6.  Prgeterea,  appetitus  eorum  quae  sunt 
ad  fineni,  est  electio;  sed  consensus  est 
ejusmodi  :  ergo  in  nullo  ab  electione 
differe  videtur;  ergo  male  ponitur  actus 
specialis  voluntatis.  —  la  2ae,  q.  15, 
a.  3,  arg.  3. 


DE  ACTIBUS  HUM.  —  QU^ST.  VIII  DE   ACTIBUS   VOL    ELICITIS  —  AUT.  I 


47 


Sed  contra  :  desiderium  nominat  ac- 
m  volimtatis;  sed  desiderium  in  nullo 
rum  includitur  :  ersro  non  sufficienter 
umerati  sunt  actus  voluntatis. —  la  2ae, 
30,  a.  I,  ad  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  appetitusest 
lis,  et  eorum  qua^  sunt  ad  finem ;  et 
?undum  quod  voluntas  se  habet  ad  illa, 
3undum  hoc  sumitur  ratio  diversitatis 
tuum  ab  ipsa  elicitorum.  Voluntas  autem 
ipicit  finem  tripliciter  :  uno  modo 
solute,  et  sic  dicitur  voiuntas  seu  vo- 
io,  prout  absolute  volumus  vel  sanita- 
n  vel  si  quid  est  aliud  hujusmodi.  Alio 
3do  respicit  finem  prout  pra3sentem  et 
bitum,  quatenus  in  eo  quiescit,  et  sic 
t  fruitio.  Tertio  modo  respicit  finem 
:undum  quod  est  terminus  alicujus, 
od  in  ipsum  ordinatur,  et  sic  intentio 
Bpicit  finem,  prout  scilicet  est  terminus 
Dtus.  In  motu  autem  potest  accipi  ter- 
inus  dupliciter  :  uno  modo  ipse  termi- 
is  ultimus  in  quo  quiescitur,  qui  est 
•minus  totius  motus;  alio  modo  ali- 
lod  medium,quod  est  principium  unius 
rtis  motus  et  finis  vel  terminus  alte- 
js;  —  et  utriusque  est  intentio,  id  est 
m  finis  ultimi  quam  proximi.  Non 
im  solum  ex  hoc  intendere  dicimur 
nitatem  quia  volumus  eam,  sed  quia 
lumus  ad  eam  per  aliquid  pervenire. 
j  2«,  q.  12,  a.  2,  c.)  —  Ea  vero  quae 
nt  ad  finem,  possunt  ad  ipsum  com- 
rari  dupliciter.  Vel  enim  ita  necessaria 
nt  ad  finem,  ut  tamen  sine  his  aut  illis 
mparari  possit,  licet  non  sine  omnibus; 

circa  illa,  quatenus  placent,  est  con- 
«st/s;  quatenus  vero  inter  illa  alia  aliis 
aaferuntur,  est  electio,  quae  prassup- 
nit  in  ratione  consilium,  et  quam  sequi- 
r  usus,  secundum  quod  voluntas  media 
inventa  ad  finem  comparandum  appli- 
{.[i.c.Gent.  c.8l,rat.  1  ;  Qt.Eth.  1.  2.) 

vero  ea  qu«  sunt  ad  finem  ita  sunt 
cessaria  ad  finem  comparandum,  ut 
le  illis  finis  haberi  non  possit,  tunc  de 
is  non  est  proprie  electio  nec  consilium, 
\  tantum  consensus  quatenus  placent,  et 
usquatenus  applicantur. —  3.  Eth.  1.  8; 


la2ae,  q.  11,  12,  13,  14,  1.5,  16;  'i.  Sent. 
dist.  38,  a.  3  et  4 ;  de  Verit.  q.  22,  a.  13, 
14,  15. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
voluntas  potest  dupliciter  sumi  :  vel  pro 
ipsa  potentia  voluntatis  :  et  hoc  modo  hic 
non  sumitur ;  vel  pro  actu  ejus  :  quo 
modo  hic  sumitur;  et  ideo  objectio  ex 
a^quivocatione  voluntatis  procedit.  — 
2.  Sent.  dist.  44,  q.  J ,  a.  1 ,  ad  3 ;  dist.  39, 
q.  1,  a.  1,  in  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  inten- 
tio  non  est  actus  voluntatis  absolute,  sed 
in  ordine  ad  rationem  actum  voluntatis 
ordinantem.  Sed  ratio  potest  ordinare 
actum  voluntatis  dupliciter  :  vel  secun- 
dum  quod  vohmtas  est  de  fine,  et  sic  actus 
vokmtatis  in  ordine  ad  rationem  est  in- 
tentio;  vel  secundum  quod  est  de  his 
qua?  sunt  ad  finem,  et  sic  actus  voluntatis 
in  ordine  ad  rationem  est  electio.  — 
2.  Sent.  dist.  38,  a.  3,  ad  5. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  perfectio  et 
finis  cujuslibet  alterius  potentiae  contine- 
tur  sub  objecto  appetitivas  sicut  proprium 
sub  communi ;  unde  perfectio  et  finis 
cujuslibet  potentife,  in  quantum  est 
quoddam  bonum,  pertinet  ad  appetitivam 
potentiam,  propter  quod  illa  movet  alias 
ad  suos  fines;  et  ipsa  consequitur  finem, 
quando  qua^Iibet  aliarum  pertingit  ad 
finem.  —  la  2a9,  q.  11,  a.  1,  ad  2; 
1.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  1,  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  practicie 
inquisitionis  est  duplex  conclusio  :  una 
qua^  est  in  ratione,  scilicet  sententia, 
quse  est  judicium  de  consiliatis;  alia  vero 
quge  est  in  voluntate,  et  hujusmodi  est 
electio,  quae  per  quandam  similitudinem 
conclusio  dicitur,  quia  sicut  in  speculati- 
vis  ultimo  statur  in  conclusione,  ita  in 
operativis  ultimo  statur  in  operatione. 
—  de  Verit.  q.  22,  a.  15,  ad  2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  ad  opera- 
tionem  applicamus  et  principia  interiora 
agendi,  scilicet  ipsas  potentias  anima»  vel 
membra  corporis,  ut  intellectum  ad  intel- 
ligendum  et  oculum  ad  videndum,  —  et 
res  exteriores,  sicut  baculum   ad  percu- 


48 


TERTIA  l'ARS  —  ETHICA 


tiondiim.  Manifestum  est  autem,  quod 
res  exteriores  non  applicamus  ad  aliquam 
operationem  nisi  per  principia  intrinseca, 
quiB  sunt  potenlia3  anima3,  aut  liabitus 
potentiarum,  aut  organa,  qua3  sunt  cor- 
poris  membra.  Voluntas  autem  movet 
potentias  aninue  ad  suos  actus,  ut  dictum 
est,  et  hoc  est  applicare  eas  ad  operatio- 
nem.Unde  manilestumest,quod  uti prlmo 
et  principaliter  est  voluntatis  tanquam 
primi  moventis,  rationis  autem  tanquam 
dirigentis,  sed  aliarum  potentiarum  tan- 
quam  exsequenlium,  qu£e  comparantur 
ad  voluntatem,  a  qua  applicantur  ad 
agendum,  sicut  instrumenta  ad  principale 
agens.  Actio  autem  proprie  non  attribui- 
tur  instrumonto,  sed  principali  agenti, 
sicut  cBditicatio  cedilicatori.  Unde  patet, 
quod  uti  proprie  est  actus  voluntatis.  — 
la  2ae,  q.  IC,  a.  1,  c. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  electio 
addit  supra  consensum  quandam  relatio- 
nem  respectu  ejus,  cui  aliquid  pra^elegi- 
tur;  et  ideo  post  consensum  adhuc 
remanet  electio.  Potest  enim  contingere 
quod  per  consilium  inveniantur  plura 
ducentia  ad  linem  :  quorum  dum  quod- 
libet  placet,  in  quodlibet  eorum  consen- 
titur,  sed  ex  multis  qung  placent  pr^e- 
accipimus  unum  eligendo.  Sed  si  in- 
veniatur  unum  solum  quod  placuerit, 
non  ditferunt  re  consensus  et  electio,  sed 
ratione  tantum  :  ut  consensus  dicatur 
secundum  quod  placet  ad  agendum,  ele- 
ctio  autem  secundum  quod  prasfertur 
his  qu«  non  placent.  —  la  2ae,  q.  15, 
a.  3,  ad  3. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  si  desi- 
derium  sit  finis  prout  est  terminans  mo- 
tum  voluntatis,  non  differt  ab  intentione  ; 
si  vero  sit  alicujus  boni  quod  ulterius 
ordinetur  ad  aliud  magis  pr^ecipuum, 
tunc  cum  electione  vel  consensu  coincidit. 
Desiderium  enim  nominat  simplicem 
motum  voluntatis  in  rem  desideratam  ut 
absentem;  electio  vero  nihil  aliud  est 
quam  desiderium  eorum,  qu?e  sunt  in 
nostra'  potestate,  ex  consilio  proveniens 
in  ordine  ad  finem,  —  3.  Eth.  L  6. 


ARTIGULUS  II 

UTHUM    INTENTIO    SIT    ACTUS    VOLUXTATIS    I\ 
ORDINE  AD    RATIONEM. 

Videturquod  intentio  non  sit  actus  vo- 
luntatis  in  ordine  ad  rationem. 

1 .  Intendere  enim  dicitur  quasi  in  aliud 
tendere;  intendere  autem  in  aliquid  est 
illiuspotentia;,  ad  quam  pertinet  prosequi 
et  fugere ;  Iioc  autem  est  appetitus  et 
voluntatis,  non  autem  intellectus  :  ergo 
intentio  non  est  actus  voluntatis  in  ordine 
ad  rationem.  —  2.  Sent.  dist.  38,  q.  un., 
a.  3,  in  c. 

2.  Pr^eterea,  multi  sunt  appetitus  in 
quibus  non  est  intellectus  ordinans,  ut  in 
appetitu  sensitivo  et  naturali ;  at  in  illis 
est  intentio,  tendunt  enim  ad  aliquid  : 
ergo  intentio  non  est  actus  voluntatis  in 
ordine  ad  rationem.  —  Ibid.  in  c,  ver- 
sus  fin. 

3.  Pr^eterea,  actus  superioris  et  prioris 
potentiaj  non  dependent  ab  actu  posterio- 
ris;  sed  voluntas  est  prior  intellectu  in 
agendo,  quia  voluntas  movet  intellectum, 
ut  dictum  est :  ergo  intentio  non  est  actus 
voluntatis  in  ordine  ad  rationem.  —  de 
Verit.  q.  22,  a.  13,  arg.  2. 

4.  Pra3terea,  nuUus  actus  voluntatis  est 
qui  cognitionem  non  pr£eexigat ;  ergo 
secundum  hoc  nullus  deberet  attribui 
simpliciter  voluntati,  sed  voluntati  et 
rationi  simul,  vel  voluntati  in  ordine  ad 
rationem;  quod  est  falsum.  —  Ibid. 
arg.  3. 

Sed  contra  :  in  intellectu  practico  est 
judicium  de  fugiendo  et  prosequendo,  ut 
in  3.  de  Anima  {text.  46  et  sq. ;  c.  9)  di- 
citur;  ergo  judiclum  fugae  et  prosecutio- 
nis  ad  intellectum  practicum  pertinet,.  et 
per  consequens  prosecutio,  qu«  cum  in- 
tentione  involvitur,  non  est  sine  ordine 
ad  intellectum. —  2.  Sent.  dist.  38,  q.  un., 
a.  3,  in  c. 

Respondeo  digendum,  quod  intentio  est 
actus  voluntatis,  non  absolute,  sed  in  or- 
dine  ad  intellectum.  Ad  cujus  evidentiam 
sciendum  est,  quod  quandocumque  sunt 


DE  ACT1I5US   IIUM.  —  QU/EST.  VIII    DE    ACTIBUS   VOL.  ELICITIS  —  AKT.  11 


49 


luo  agentiaordinata,  secundo  agens  du-     actus    volunlatis,    cum    intendere    nihil 


)Iiciter  potest  movere  vel  agere  :  uno 
nodo  secundum  quod  compelit  nalune 
;u;e  ;  alio  modosecundum  quod  competit 
latura?  superioris  agenlis;  impressio 
snim  superioris  agcntis  manet  in  infe- 
•iori,  et  ex  Iioc  inferius  agens  non  solum 


aliud  esse  videalur,  quam  ex  eo  quod 
quis  vultin  aliud  tendere  sicut  in  fmem. 
Et  ila  intenflere  in  Iioc  differt  a  velle, 
quod  velle  tendit  in  fmem  absolute,  sed 
intendcre  dicit  ordinem  ad  fmem,  secun- 
dum  quod  finis  est,  in  quem  ordinantur 


igit  aclione  propria,  sed  eliam  actione     ea  qua3  sunt  ad  finem.  Gumenim  volunlas 


;uperioris  agentis  :  sicut  spha^ra  solis 
novetur  proprio  motu,  qui  spalio  unius 
mni  expielur,  et  motu  primi  mobilis,  qui 
!St  motus  diurnus.  Similiter  aqua  move- 
ur  proprio  molu,  tendeiido  incenlrum; 


moveatur  in  suum  objectum  sibi  propo- 
situm  a  ratione,  diversimode  movelur 
secundum  quod  diversimode  sibi  propo- 
nitur.  Unde  cum  ratio  proponit  sibi  ali- 
quid  ut  absolute  bonum,  voluntas  movetur 


it  habot  quendam   molum  et  imprcssio-  in  illud  absolute,  et  hoc  est  velle;  cum 

lem  luna3,  qua3  movet  ipsam  in  lluxu  et  autem  proponit  sibi  aliquid  sub  ratione 

•efluxu  maris.  Corpora  etiam  mixla  ha-  boni  ad  quod  alia  ordinentur  ut  ad  finem, 

)ent  quasdam  operationes  et  impressiones  tunc  tendit  in  illud  cum  quodam  ordine, 

oelestium  corporum,  ut  magnes  attrahit  qui  invcnitur  in  actu  voluntatis,  non  se- 

errum.    Et  quamvisnulla  actio  inferioris  cundum  propriam  naturam,  sed  secun- 

gentis  fiat  nisi  pra:>supposita  actione  su-  dum  exigentiam  i-ationis;  et  ita  intendere 


>erioris,  tamen  illa  actio  qua3  competit  ei 
ecundum  suam  naturam,  altribuitur  ei 
bsolute,  sicut  aqucB  moveri  deorsum ; 
lla  vero  quae  ei  compelit  ex  impressione 
uperioris  agentis,  non  attribuitur  ei 
bsolute,  sed  in  ordine  ad  aliud,  sicut 
luere  et  refluere  dicilur  esse  proprius 
notus  maris  non  in  quantum  est  aqua, 
ed  in  quantum  movetur  a  luna. 

Ratio  autem  et  voluntas  sunt  qu^edam 
iotentia3  operativa3  ad  invicem  ordinata3 ; 
t  absolute  considerando,  ratio  prior  est, 
[uamvis  per  rellexionem  efficiatur  volun- 
as  prior  el  superior,  in  quantum  movet 


est  actus  voluntatis  in  ordine  ad  rationem. 
—  de  Verit.  q.  22,  a.  13,  c.  ;  2.  Sent. 
dist.  38,  q.  un.,  a.  3,  c. ;  la  2a3,  q.  12, 
a.  2  et  sqq. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  per 
hoc  quod  dicitur  in  intentione  in  aliquid 
tendere,  importatur  qua^dam  distantia 
illius,  in  quod  aliquid  tendit;  et  ideo 
quando  appetitus  immediate  fertur  in 
aliquid,  non  dicitur  esse  intentio  illius, 
sive  hoc  sit  fmis  ultimus,  sive  sit  aliquid 
adfmem  ultimum;  sed  quando  perunum 
quod  vult,  in  aliud  pervenire  nititur, 
illius  in  quod  pervenire  nititur,   dicitur 


ationem.  Unde  voluntas  potest   habere  esse  intentio  ;  hoc  autem  est  fmis.  Propter 

uplicem  actum  :  unum,  qui  competit  ei  quod  intentio  dicitur  esse  de  fme,  non 

ecundum  suam   naturam,    in  quantum  secundum  quod  voluntas  iii  fmem  fertur, 

3ndit  in  proprium  abjectum  absolute;  et  ut  dictum  est,  sed  secundum  quod  ex  eo 

lic  aclus  attribuitur  voluntali  simpliciter,  quod  est  ad  fmem,  tendit  in  fmem.  Unde 

it  velle  et  amare,  quam\  is  ad  hunc  ac-  intentio  in  ratione  sua  ordinem  quendam 

umpra^supponatur  actus  rationis.yl/m???.  unius  ad  alterum  importat.  Ordo  autem 


ero  actum  habel,  qui  competit  ei  secun- 
um  id  quod  ex  impressione  rationis  re- 
inquitur  in  voluntate.  Gum  enim  pro- 
rium  rationis  sit  ordinare  et  conforre, 
uandocunque  in  actu  volunlatis  apparet 
liqua  coUatio  vel  ordinatio,  talis  actus 
rit  voluntatis  non  absolute,  sed  in  ordine 
drationem;  et  Iioc  modo  intendero  ost 


unius  ad  alterum  non  est  nisi  per  intel- 
lectum,  cujus  est  ordinare.Sed  in  quibus- 
dam  intellectus  ordinans  appetitum  in 
fmem  est  conjunctus  ipsi  appetitui,  sicut 
in  habentibus  intellectum,  ut  in  homine 
et  in  angelo ;  in  quibusdam  autem  intel- 
lectus  ordinans  et  separatus,  sicut  in 
naturalibus,  qua3  diriguntur  in  finem  ab 


SUMM.£  PllILOS.  V  —  4. 


tfO 


TFiniA   l'ARS  —  ETIIICA 


inlelleclu  naturam  inslituente  et  finem 
sil)i  pnesijinimte.  Appetitus  autem  intt-l- 
lectui  cunjunclus  voluntas  dicitur;  sed 
appetitus  ab  intellectu  separatus  est  appe- 
titus  sensibilis  et  naturalis.  Cujuslibet 
autem  liorum  appetituum  intentio  com- 
munis  est,  secundum  quod  dicitur  inten- 
dere  finem  id  quod  movetur  ad  finem  ab 
alio  :  —  sic  enim  natura  dicitur  intendere 
quasi  mota  ad  suurn  finem  a  Deo  sicut 
sagitta  a  sagittante;  et  hoc  modo  etiam 
bruta  animaliaintendunt  finem,  in  quan- 
tum  moventur  instinctu  naturali  ad  ali- 
quid.  Sed  secundum  quod  intendere 
finem  cst  movenlis,  prout  scilicet  ordinat 
molum  alicujus,  vel  sui  vel  alterius,  in 
finem  ;  sic  per  prius  in  voluntate  inveni- 
tur,  qua'  ab  intellectu  conjuncto  in  finem 
dirigitur;  et  ideo  intentio  primo  et  per 
se  actum  voluntatis  nominat,  secundum 
tamen  quod  est  in  ea  vis  intellectus  ordi- 
nantis.  —  Et  per  h;pc  patet  solutio  ad  pri- 
mimi  el  secundum.  —  ;2.  Sent.  dist.  38, 
a.  3,  c. ;  la  2ie,  q.  12,  a.  5,  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ralio 
movet  quodammodo  voluntatem,  et  vo- 
luntas  quodammodo  rationem,  ut  dictum 
est  (q.  prieced.  a.  1 ,  in  c.) ;  et  sic  utraque 
diversis  respectibus  est  altera  prior,  ct 
utrique  potest  attribui  actus  in  ordine  ad 
alteram.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  13,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quamvis 
quilibet  actus  voluntatis  pra^supponat 
cognitionem  rationis,  non  tamen  semper 
in  actu  voluntatis  apparet  id  quod  est 
proprium  rationis,  ut  ex  dictis  patet ; 
unde  ratio  non  sequitur.  —  Ibid.  ad  3. 

ARTICULUS  III 

UTRUM  FRUI  CONVENIAT  OMNIBUS  REBUS. 

Videtur  quod  frui  conveniat  omnibus 
rebus. 

1.  Fruitio  enim  dicit  desiderium  quie- 
tatum  in  fine ;  sed  omnis  creatura  desi- 
derat  naturaliter  suum  finem  :  ergo  cum 
contingat  ipsam  consequi  suum  finem  et 


quiescere  in  eo,  videtur  quod  frui  sit 
onuiis  creatune.  —  1.  Sent.  dist.  1,  (\.  4, 
a.  1,  arg.  1;  Ilannibaldus  in  1.  Senl. 
dist,  1,  q.  1,  a.  1,  arg.  1. 

2.  I*ra'terea,  fruitio  est  ejus  quod  per 
se  quHMitur,  non  relatum  ad  alterum;  sed 
bruta  qujLTunt  aliqua  in  quibu»  delec- 
tantur,  et  non  reierunt  ad  aliud,  quia 
carent  ratione  ordinante  :  ergo  brutorum 
est  etiam  fruitio.  —  1.  S6nt.  1.  c.  arg.  2 ; 
llannibaldus  I.  c. 

3.  PiTeterea,  sicut  intentio  est  finis,  sic 
et  fruitio;  sed  intentio  convenit  brutis 
animalibus,  bruta  enim  agunt  propter 
linem  :  ergo  et  fruitio.  —  Hannibaldus 
1.  c;  la  2ce,  q.  12,  a.  5,  arg.  2. 

Sed  contra  :  Frui  est  ultimi  finis ;  sed 
ad  ullimum  finem  sola  rationalis  creatura 
pertingere  potest  :  ergo  frui  est  solius 
rationalis  creatur*.  —  la  2a^  q.  11,  a.  2, 
arg.  2;  1.  Sent.  dist.  1,  q.  4,  a.  1,  c. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  frui  non  est 
actus  potentiae  pervenientis  ad  finem, 
sicut  exsequentis,  sed  potentiae  imperantis 
exsecutionem.  Dictum  est  enim,  quod  est 
potentite  appetitivae.  In  rebus  autem  co- 
gnilione  carentibus  invenitur  quidem  po- 
tentia  pertingens  ad  finem  per  modum 
exsequentis,  sicut  grave  tendit  deorsum 
et  leve  sursum.  Sed  potentia  ad  quam 
perlinet  finis  per  modum  imperantis  non 
invenitur  in  eis,  sed  in  aliqua  superiori 
natura,  quas  sic  movet  totam  naturam  per 
imperium,  sicut  in  habentibus  cognitio- 
nem  appetitus  movet  alias  potentias  ad 
suos  actus.  Unde  manifestum  est,  quod  in 
liis  qu£e  cognitione  carent,  quamvis  pertin- 
gant  ad  finem,  non  invenitur  fruitio  finis, 
sed  solum  in  liis  qua3  cognitionem  habent. 
Sed  cognitio  flnis  est  duplex,  perfecta  et 
imperfecta;  perfecta  quidem,  qua  non 
solum  cognoscitur  id  quod  est  finis  et 
bonum,  sed  ratio  universalis  boni  et  finis ; 
et  talis  cognitio  est  solius  rationalis  crea- 
tura\  Imperfecta  autem  cognitio  est  qua 
cognoscitur  particulariter  finis  et  bonum  ; 
et  talis  cognitio  est  in  brutis  animalibus, 
quorum  et  virtutes  motivoe  non  sunt  im- 
perantes  libere,  sed  secundum  naturalem 


DE    ACTIBUS    Hl  M.  -  QU/EST.  VIII    DE  ACTIBUS    VOL.  ELICIT 


AKT.  IV 


instinctum  acl  ea  qu;i3  apprchendunt  mo- 
ventur.  Unde  convenit  rationali  natura? 
fruitio  secundum  rationem  perfectam ; 
brutis  autem  animaliJDus  secundum  ratio- 
nem  imperfectam  ;  aliis  autem  creaturis 
nullo  modo.  —  la  ilx,  q.  11,  a.  1  et  sqq.; 
1.  Seni.  dist.  1,  q.  1,  a.  1,  in  c;  q.  i, 
a.  1;  Hannibaldus  in  1.  SenL  dist.  1, 
q.  1,  a.  1,  c. 

Ad  primuni  ergo  dicendum,  quod 
quamvis  omne  desiderium  consequatur 
cognitionem,  desiderium  tamen  creatura; 
insensibilis  non  sequitur  cognitionem  in 
ipsa  existenlem,  sed  cognitionem  motoris 
primi,  ordinantis  unumquodque  in  suum 
finem  :  et  ideo  sine  coguitione  nec  delecta- 
tionem  nec  fruitionem  habent. —  1.  Sent. 
dist.  1,  q.  4,  a.  1,  ad  1;  Ilannibaldus 
in  1.  S^en^.dist.  1,  q.  l,a.  1,  ad  1  etuetin  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  bruta 
quamvis  delectentur  in  fine,  ille  tamen 
fmis  non  est  ultimus,  imo  est  relatus  ad 
aliud,  non  ab  iis,  sed  a  primo  ordinante 
omnia  in  seipsum;  et  ideo  cum  non  delec- 
tentur  in  ultimo  fme  simpliciter,  sed  in 
ultimo  apprehenso  ab  eis,  aliquo  modo 
dicuntur  frui,  sed  improprie.  Gum  enim 
fruitio  sit  quies  in  re  habita,  appetitus 
non  quiescit  simpliciter  nisi  in  ultimo, 
quia  quamdiu  aliquid  exspectatur,  motus 
appetitus  remanet  in  suspenso,  licet  jam 
ad  aliquid  pervenerit.  —  1.  Sent.  I.  c. 
ad  2;  Hannibaldus  I.  c. 

Ad  tertiuni  dicendum,  quod  licet  bruta 
agant  propter  finem,  non  tamen  ideo  ten- 
dunt  in  fmem  proprie.  Intentio  enim  im- 
portat  ordinationem  alicujus  in  aliquid 
quod  pertinet  ad  solam  rationem,  ut  di- 
ctum  est;  unde  non  sequitur  fruitionem 
proprie  brutis  convenire.  —  la  2(\?,  q.  12, 
a.  5,  ad  2. 

Ad  illud,  quod  in  contrarium  obji- 
citur,  dicendum,  quod  non  oportet  quod 
omnis  fruitio  sit  ultimi  finis  simpliciter, 
sed  ejus  quod  habetur  ab  unoquoque  pro 
ultimo  fme;  quamquam  si  fruitio  proprie 
sumatur,  est  tantum  ultimi  fmis. —  la  liM, 
q.  11,  a.  2,  ad  2,  et  a.  3,  c;  Haniiibaldus 
in  1 .  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  3,  in  c 


AnncuLus  iv 

UTHUM    ELEGTIO    SIT   APPETITUS   PR.-EGON- 
SILIATIVUS. 

Videtur  quod  non  recte  definiatur  ele- 
ctio  appetitus  pra^consiliativus. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (6.  Eth.  c  2), 
quod  electio  est  appetitivus  intellectus; 
sed  ista  non  videntur  esse  idem,  scilicet 
appetitus  prajconsiliativus  et  appetitivus 
intellectus  :  ergo  male  dicitur,  quod 
electio  sit  appetitus  prasconsiliativus.  — 
6.  Eth.  I.  2. 

2.  Pra3terea,  consilium  non  est  nisi  de 
possibilibus,  ut  dicit  Philosophus  (3.  Eth. 
c  2,  al.  4);  sed  videtur  quod  electio  non 
sit  tantum  depossibilibus  :  est  enim  actus 
voluntatis,  voluntas  autem  est  possibilium 
et  impossibilium  :  ergo  electio  non  bene 
dicitur  esse  appetitus  praiconsiliativus.  — 
la  2a3,  q.  13,  a.  5,  arg.  1. 

3.  PraHerea,  electio  discretionein  quan- 
dam  importat ;  sed  discernere  rationis 
est  :  ergo  et  eligere.  —  de  Verit.  q.  22, 
a.  13,  arg.  4. 

4.  Pra3terea,  ut  dicitur  in  G.  Eth.  (c.  12, 
al.  13),  ad  prudenliam  pertinet  quod  ali- 
quis  bene  eligat  ea  qu«  sunt  ad  finem. 
Sed  prudentia  convenit  brutis  animalibus, 
ut  dicitur  in  principio  Metaphys.  (I.  I, 
c  1),  quod  prudentia  sunt  sine  disciplina 
quiecunque  sonos  audire  potentia  non 
sunt,  ut  apes.  Et  hoc  etiam  sensui  mani- 
festum  esse  videtur  :  apparent  enim  mi- 
rabiles  sagacitatcs  inoperibus  animalium, 
ut  apum,  aranearum  et  canum.  Canis 
enim  inscquens  cervum  si  ad  trivium 
venerit,  odoratu  quideni  explorat,  an  cer- 
vus  primam  an  secundam  viam  transierit; 
quod  si  invenerit  non  transisse,  jam  secu- 
rus  per  tertiam  viam  incedit,  non  explo- 
rando,  quasi  utens  syllogismo  divisivo, 
quo  concludi  posset  cervum  per  illam  viam 
incedere,  ex  quo  non  incedit  per  alias 
duas,  cum  non  sint  plures.  Unde  videtur 
quod  electio  brutis  animalibus  conveniat. 
Sed  in  illis  non  potest  esse  consilium ; 
ergo  male  definitur  electio  appetitus  pra3- 


53 


TKiniA    I'AHS  —  EllllCA 


consiliulivus. —  hi2;i'.  tj.  13,  a.  2,  arg.  3; 
1.  Metajthys.  1.  1. 

Sed  contra  est  yuctorilus  Philosoplii 
0.  Eth.  {c.  2)  diceiitis  elcctioneui  esse  up- 
petituni  consiliativuni,  et  3.  Eth.  (c.  2, 
al.  4)  voluntariuin  prieconsiliutivum.  — 
6.  Eth.  I.  2;  3.  Eth.  I.  G. 

Resi'0.M)K0  uice.\dl.m,  quod  optime  defr 
nitu  est  electio  a  riiilo.soplio  appetitus 
consiliutivus.  In  G.  enim  Lth.  distinguit 
duas  partes  unim;e  rutlonulis,  secunduin 
quod  illu  ad  diversa  objecta  coniparatur, 
scilicet  universalia  speculubiliu,  et  parti- 
cularia  operabilia  ;  quuruni  prinia  potest 
dici  scientilicum  genus  anima' ;  .secunda 
vero  potest  dici  ratiocinativa,  secundum 
quod  ratiocinari  et  consiliari  pro  eodem 
sumitur.  Ilas  tamen  partes  non  dislinguit 
Philosophus  nisi  quuntuin  ad  propositum, 
non  autem  quasi  e.x  principali  intentione  ; 
negat  enim  in  3.  de  Anima  {lext.  49; 
c.  10)  intellectum  speculativum  et  practi- 
cum  esse  diversas  partes  aniina},  sed 
secundum  hoc  ratiocinativum  hic  distin- 
guit  a  scientifico,  secundum  quod  ejus 
operatio  terininatur  in  particulari  opera- 
bili,  licet  subjecto  sint  idem.  Ea  est  autem 
dilTerentia  inter  intellectum  speculativum 
et  practicum,  quod  bonum  vel  malum  ra- 
tionis,  qufE  est  speculativu  et  non  practica, 
consistit  simpliciter  in  vero  vel  falso  :  ita 
scilicet  quod  verum  absolutum  est  bonum 
ejus,  et  falsum  absolutum  est  malum 
ipsius  ;  sed  bonum  practici  intellectusnon 
est  verum  absolute,  sed  «  confesse  se 
habens  »  (I)  ad  appetitum,  ut  loquitur 
Philosophus  (6.  Eth.  c.  2),  id  est  concor- 
diter.  —  Nec  est  circulatio,  cum  dicitur 
quod  veritas  intellectus  practici  determi- 
natur  in  comparatione  ad  appetitum  re- 
ctum  ;  appetitus  autem  rectitudo  determi- 
natur  per  hoc  quod  consonat  rationi  vera?. 
Nam  appetitus  est  et  finis  et  eorum  quas 
sunt  ad  finem  ;  finis  autem  determinatus 
est  homini  anatura;  ea  autem  quae  sunt 

(!)  Versio  Berolinensis  habet  :  «  Ejus  auteni 
animi  parlis  quae  ad  agendum  et  cogitandum 
valet,  opus  est  veritas  conspirans  et  congruem 
cum  appetilu  recto. 


ad  liiieni,  non  sunt  nobis  determinata  a 
naturu,  .sed  per  rutionem  suiit  investi- 
gaiida. 

Sic  ergo  manifestum  est,  quud  rectitudo 
appetitus  per  resj)ectuni  ud  finem  est 
niensuru  veritutis  in  rutione  practica,  et 
secundum  hoc  determinatur  veritas  ratio- 
nis  practica?,  secunduiii  concordiam  ad 
appetitum  rectum.  Ip.sa  autem  veritas 
rationis  practicaj  est  regula  rectitudinis 
appetitus  circa  ea  qu^e  sunt  ad  finem,  de 
(luibus  est  electio,  ut  dictum  est  (supra 
q.  I,  a.  5,  in  c).  Et  ideo  secundum  hoc 
dicitur  appetitus  rectus,  qui  prosequitur 
quit"  vera  ratio  dicit. 

Goncordantia  autem  intellectus  et  appe- 
titus  ex  hoc  sumitur  quod  eorum  actus 
sunt  sibi  proportionabiles.  Intellectus 
enim  in  judicando  habet  duos  actus,  scili- 
cet  affirmationeiii  quu  assentit  vero,  et 
negationem  quu  dissentit  a  falso.  Quibus 
duobus  respondenl  duo  proportionabiliter 
in  vi  appetitiva,  scilicet  prosecutio  qua 
appetitus  tendit  in  bonum  et  inha^ret  ei, 
et  fuga  quu  recedit  a  mulo  et  dissentit  ab 
eo.  Et  secundum  hoc  appelitus  et  intel- 
lectus  possunt  conformari,  in  quantum 
inlellectus  affirmal  bonum,  appetitus  pro-' 
sequitur,  et  id  quod  intellectus  negat  essc 
bonum,  appetitus  fugit.  Hasc  autem  con- 
formatio  attenditur  praecipue  in  actione 
morali,  cujus  principium  unde  motus,  id 
est,  per  modum  causas  efficientis  est  ele- 
ctio;  electionis  autem  principia  suntappe- 
titus  et  ratio.  Ratio  enim  proponens  finem 
et  ex  eo  procedens  ad  ratiocinandum,  et 
appetitus  tendens  in  finem,  comparantur 
ad  electionem  tamquam  causaj,  eam  im- 
mediate  causantes;  mediante  vero  ipsa  ce- 
teras  actiones  morales.  Ratio  autem  non 
comparatur  ad  electionem  ut  causa  ejus, 
quatenus  ipsa  ratio  est  finis  :  sic  enim  se 
habet  ut  regulata  ab  appetitu,  non  ut  re- 
gulans,  ut  dictjLim  est;  nec  etiam  potest 
sic  causare  electionem,  quas  non  est  de 
fine,  sed  de  iis  qu^e  sunt  ad  fmem,  ut 
etiam  supra  dictum  est  (art.  1  hujus 
qua\st.) ;  sed  comparatur  ad  electionem  ut 
causa  ejus,  quatenus  est  de  iis  qua3  sunt 


DE   ACTIBUS   HUM.  -  QU.^EST.  VIII    DE   ACTIBUS   VOL.  EUCITIS  -  ABT.  IV 


K.^ 


ad  fmem,  regulans  appolitum,  et  per  con- 
sequens  secundum  purlem  anima;  ratioci- 
nativam,  quie  hic  pro  eociem  sunmntur.  — • 
C.  Eth.  1.  1  et  2;  la  2«,  q.  13,  a.  I  et  sqq.; 
de  Verit.  q.  22,  a.  15,  in  c;  3.  Eth,  1.  G 
et9. 

Unde  patet,  quod  optimc  dicitur  eleclio 
a  Piiiiosopho  esse  appetitus  pra^consilia- 
livus,  seu  etiam,  ut  ipsc  ibidem  dicil,  ap- 
petitus  intellectivus,  et  intellectus  appoti- 
tivus  :  ita  scilicet  quod  electio  sit  es.sen- 
tialiter  actus  intellectus  secundum  quod 
ordinat  appetitum;  aut  essenlialiter  actus 
appotitus  secundum  quod  dirigitur  ab 
intellectu.  Et  lioc  verius  est,  quod  scilicet 
sit  actus  appetitus,  sicut  patet  primo  ex 
objecto  :  objectum  enim  electionis  est  bo- 
num  et  malum  sicut  appetitus,  iion  autem 
verum  vel  falsum,  qua?  pertinent  ad  in- 
tellectum ;  secundo  ex  ratione  ipsius  ac- 
tus  :  electio  enim  est  ultima  acceptio  qua 
aliquid  accipitur  ad  prosequendum,  quod 
quidem  non  est  rationis,  sed  voluntatis ; 
nam  quantumcunque  ratio  unum  alteri 
pnefert,  nondum  est  unum  alteri  pr<\3ac- 
ceptatum  ad  operandum,  quousque  volun- 
tas  inclinetur  in  unum  magis  quam  aliud ; 
non  enim  voluntas  necessitate  sequitur 
rationem. —  6.  Eth.  l.  2;  de  Verit.  q.  22, 
a.  15,  in  c.  — Et  ex  his  patet  solutio  ad 
primitm. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  voluntas 
media  est  inter  intellectum  et  exteriorem 
operationem.  Nam  intellectus  proponit 
voluntati  suum  objectum,  et  ipsa  voluntas 
causat  exteriorem  operationcm.  Sic  igitur 
principium  motus  voluntatis  consideratur 
ex  parte  intellectus,  qui  apprehendit  ali- 
quid  ut  bonum  in  universali ;  sed  termi- 
natio  seu  perfectio  actus  voluntatis  atten- 
ditur  secundum  ordinem  ad  operationem, 
per  quam  aliquis  tendit  ad  consecutionem 
rei.  Nam  motus  voluntatis  est  ab  anima 
in  rem  ;  et  ideo  perfectio  actus  voluntatis 
attenditur  secundum  quod  aliquid  est  bo- 
num  alicui  ad  agendum.  Hoc  autem  est 
possibiie;  et  ideo  voluntas  completa  non 
est  nisi  de  possibili  quod  est  bonum  vo- 
lenti ;    sed   voluntas  incompleta   est    de 


impossibili,  qu»  secundum  quo.sdam  ve/- 
leitas  dicitur,  quia  scilicet  aliquis  vellet 
illud,  si  e.sset  possibilc.  Electio  autem 
nominat  actum  voluntatis  jam  determina- 
tum  ad  id  quod  est  huic  (hic)  agendum, 
et  ideo  nullo  modo  est  nisi  possibilium. — 
la  2a),  q.  13,  a.  5,  ad  1. 

Quod  etiam  apparet  ex  processu  ratio- 
nis  praicedente.  Sic  enini  se  habet  id  quod 
est  ad  fmem,  de  quo  est  electio,  ad  fmem 
sicut  conclusio  ad  principium ;  manife- 
stum  est  autem,  quod  conclusio  impossi- 
bilis  non  sequitur  ex  principio  possibili  : 
undc  non  potest  esse  quod  finis  sit  possit 
bilis,  nisi  id  quod  est  ad  finem  fueri- 
possibile.  Ad  id  autem,  quod  est  impossi- 
bile,  nullus  movetur.  Unde  nullus  ten- 
deret  in  finem  nisi  per  hoc  quod  apparet 
id  quod  est  ad  finem  esse  possibile.  Unde 
id  quod  est  impossibile  sub  electione  non 
cadit,  licet  aliquando  sub  voluntate  cadat, 
ut  dictum  est.  —  Ibid.  in  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  discrelio 
invenitur  in  electione  secundum  quod 
pertinet  ad  rationem,  cujus  proprietatem 
sequitur  voluntas  in  eligendo. —  de  Verit. 
q.  22,  a.  15,  ad  4. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  sicut  di- 
citur  in  3.  Phys.  [text.  16  et  sq.;  c.  2), 
«  motus  est  actus  mobilis  a  movente  »,  et 
ideo  virtus  moventis  apparet  in  motu  mo- 
bilis ;  et  propter  hoc  in  omnibus  qua3 
moventur  a  ratione,  apparet  ordo  rationis 
moventis,  licet  ipsa  quee  a  ratione  mo- 
ventur,  rationem  non  habeant  :  sic  enim 
sagitta  directe  tendit  ad  signum  ex  mo- 
tione  sagittantis,  ac  si  ipsa  rationem  ha- 
beret  dirigentem ;  et  idem  apparet  in 
motibus  horologiorum  et  omnium  inge- 
niorum  humanorum  qua3  arte  fiunt.  Sicut 
autem  comparantur  artificialia  ad  artem 
humanam,  ita  comparantur  omnia  na- 
turalia  ad  artem  divinam.  Et  ideo  ordo 
apparet  in  his  qua3  moventur  secundum 
naturam,  sicut  et  in  his  qua)  moventur 
secundum  artem,  ut  dicitur  2.  Phys. 
{text.  49;  c.  5).  Et  ex  hoc  contingit  quod 
in  operibus  brutorum  animalium  appa- 
rent  qua^dam  sagacitates,  in  quantum  ha- 


Si 


'IFKTIA    1'AHS  —  KHIICA 


l)fnt  iiirliiuitioiieiii  iiiitunilfiii  ud  quusiiiiin 
uidiiiiilissiinns  {)|-(Mi'ssu.s,  utpule  a  suinina 
urti'  oriliiiatus.  I!t  prufiter  lioc  ftiani 
quaMlam  aiiiiiiulia  dicuntui-  {iiuilrntia  vt-l 
sut^acia,  iiuii  *\iun\  in  eis  sit  aliqua  latio 
vel  »l»'ctiu;  quod  ex  liuc  apparet,  quud 
uninia  ({Uic  sunt  unius  natura?,  siniililer 
operanlur.  —  la  2x,  q.  l.S,  a.  "2,  ad  u. 

ARTICUIJ>   V 

LTUl  M  CuNSILlLM  SH  INuLISITlO  lUTlONIS 
UE  UMNIUUS  QL.E  A  NOBIS  AGUNTUR  IN 
OUUINE  Ab    FINEM. 

Videtur  quod  (-onsiliuni  sit  inquisitio 
rationis  de  omnibus  quie  a  nubis  agunlur 
in  ordine  ad  finem. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (.3.  Elh.  c.  3, 
al.  5),  quod  consilium  est  qua*stio ;  scd 
qua^stio  esse  potest  de  omnibus  quae  a 
nobis  aguntur  :  ergo  et  consilium.  — 
3.  Sent.  dist.  3."),  q.  2,  a.  4,  qua^stiunc.  1, 
arg.  1. 

2.  Pra'terea,  electio  est  appetitus  prae- 
consiliati,  ut  dictuin  est ;  sed  electio  est 
de  omnibus  quje  a  nobis  aguntur  :  ergo 
et  consilium .  —  la  2a?,  q.  1 4,  a.  4,  arg.  1. 

3.  Pra'terea,  qua^cunque  dubitationem 
habent,  de  iis  potest  inquiri ;  sed  circa 
operabilia  humana  contingit  esse  dubita- 
tionem  de  fine,  et  non  solum  de  iis  qute 
sunt  ad  finem  :  cum  igitur  inquisitio  circa 
operabilia  sit  consilium,  videtur  quod 
consilium  possit  e.sse  de  fine,  et  non  solum 
de  iis  qua3  sunt  ad  fmem.  —  la  2a3,  q.  14, 
a.  2,  arg.  2. 

Sed  contra  est  :  quod  consilium  non 
est  solum  de  iis  quas  a  nobis  aguntur ; 
si  enim  consilium  esset  solum  de  iis  quse 
a  nobis  fiunt,  nullus  consiliaretur  de  iis 
quae  sunt  per  alium  agenda ;  sed  hoc 
patet  esse  falsum  :  ergo  consilium  non 
solum  est  de  iis  qua3  a  nobis  fiunt.  — 
la  2a',  q.  14,  a.  3,  arg.  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  electio,  sicut 
dictuin  est  (art.  proBced.,  in  c),  est  qua 
mediante  intellectus  et  appetitus  sunt 
principia  actionum  moralium.  In  agendis 


julfni  n-biis  niulta  inci-rlitudu  invenitur, 
quia  rationes  sunt  circa  singularia  contin- 
giMitia,  qua?  propter  sui  variubilitatem 
incerta  sunt.  In  rebus  autem  dubiis  et  in- 
certis  ratio  non  pivjfert  judiciuin  ub.sque 
inquisitione  pra^cedente;  et  ideo  nece.ssaria 
est  inquisifio  rationis  ante  judicium  de 
eligendis;  et  hiec  inquisitio  consilium 
vocatur.  Sed  advertendum,  quod  consi- 
lium  non  est  inquisitio  de  omnibus,  sed 
.suluin  de  iis  de  quibus  consilianlur  homi- 
nes  liabentesintelhictum  rectedispositum, 
ut  dicit  Philosophus  :  lales  enim  non 
consiliantur  nisi  de  rebus  quae  in  natura 
sua  tales  sunt,  ut  de  iis  consilium  haberi 
debeat,  qua^  proprie  dicuntur  consilia- 
bilia.  Insipientes  vero  quandoque  consi- 
liantur  eliam  de  iis,  quae  natura  sua  sunt 
talia,  ut  de  iis  consilium  haberi  non 
debeat. 

Sunt  autem  septem  in  universum  de 
quibus  consilium  haberi  non  potest, 
secundum  Philosophum  3.  Eth.  {c.  3, 
al.  5).  Primo,  nullus  sapiens  consiliatur 
de  a3ternis,  id  est  de  iis,  quae  semper  sunt 
et  sine  motu.  Hujusmodi  sunt  vel  illa, 
quorum  substantite  motui  non  subduntur, 
sicut  substantiie  separatae,  et  ipsa  mundi 
universitas;  vel  etiam  illa,  quae  etsi  secun- 
dum  esse  sint  in  materia  mobili,  secun- 
dum  rationem  tamen  ab  hujusmodi  mate- 
ria  abstrahuntur,  sicut  sunt  mathematica : 
unde  Philosophus  ibidem  ponit  exemplum 
de  diametro  quadrati  et  costa,  id  estlatere 
ejus,  de  quibus  nullus  consiliatur,  an  sint 
commensurabiles.  Secundo,  nullus  con- 
siliatur  de  iis,  qua?  etsi  moveantur,  motus 
tamen  eorum  est  uniformis  semper  :  sive 
uniformitas  motus  eorum  sit  ex  necessi- 
tate,  non  propter  aliam  causam,  sicut  ea 
quas  sunt  necessaria  per  se  ipsa ;  sive  hoc 
sit  per  naturam  corporum  mobilium  ;  sive 
hoc  sit  pro{Dter  aliquam  causam  separa- 
tam,  prout  ponuntur  substantia?  imma- 
teriales  moventes  orbes  coelestes.  Tertio, 
neque  etiam  est  consilium  de  his,  quse  in 
motu  consistunt,  et,  ut  in  pluribus,  eodem 
modo  fiunt ;  aliquando  tamen,  licet  in 
paucioribus,  aliter  accidunt :  sicut  sunt 


{ 


DE    ACTIUUS   HUM.  —  Q.^ST.  VIII    DE  ACTII5US   VOL.  EI.ICITIS  —  AHT.  V 


siccitates,  qune  ut  frequentius  accidunl  in 
aestate,  et  imbres,  qua3  ul  plurimum  acci- 
dunt  in  hieme.  Qiiarto,  neque  consilium 
est  de  iis,  quai  fiunt  a  fortuna,  sicut  de 
inventione  thesauri.  Sicut  enim  ea,  de 
quibus  supra  habitum  est,  non  sunt  ex 
operatione  nostra,  ita  qua?  sunt  a  fortuua, 
non  pos.sunt  esse  ex  prajmeditatione 
nostra,  quia  sunt  improvisa  et  pra^ter 
intentionem.  Quinto,  non  etiam  consilia- 
mur  de  omnibus  humanis,  puta  de  remo- 
tis  et  qua3  ad  nos  non  pertinent,  sicut 
Lacedemonii  non  consiliantur,  qualiter 
Scythift,  qui  sunt  ab  eis  valde  remoti, 
optime  debeant  conversari.  Sexto,  non  est 
consilium  de  line ;  linis  enim  in  operabi- 
libus  habet  rationem  principii,  eo  quod 
rationes  eorum  qua?  sunt  ad  fmem,  ex 
fme  sumuntur  ;  principium  autem  non 
cadit  sub  qua^stione  :  unde  cum  consilium 
sit  qua3stio,  de  fme  non  est  consilium, 
sed  tantum  de  iis  quie  sunt  ad  fmem. 
Tamen  contingit  id  quod  est  fmis  respectu 
quorundam,  ordinari  ad  alium  finem, 
sicut  etiam  id  quod  est  principium  unius 
demonstrationis,  est  conclusio  alterius ; 
et  ideo  id  quod  accipitur  ut  fmis  in  una 
inquisitione,  potest  accipi  ut  ad  fmem  in 
aiia  inquisitione,  et  sic  de  eo  erit  consi- 
lium.  Septimo,  nequeetiam  est  consilium 
de  rebus  parvis  et  determinatis.  De  iliis 
enim  solum  inquirere  solemus,  qu^e  in 
dubium  veniunt ;  unde  et  ratio  inquisi- 
tiva,  quae  dicitur  argumentum,  est  rei  du- 
biag  faciens  fidem.  Quod  autem  aliquid  in 
operabilibus  humanis  non  sit  dubitabile, 
ex  duobus  contingit :  uno  modo,  quia  per 
determinatas  vias  proceditur  ad  determi- 
natos  fmes,  sicutcontingit  in  artibus,  qua) 
habent  certas  vias  operandi :  sicut  scriptor 
non  consiliatur  quomodo  debeat  trahere 
litteras ;  hoc  enim  determinatum  est  per 
artem ;  —  alio  modo,  quia  non  multum  re- 
fert,  utrum  sic  vel  sic  fiat ;  etistasuntmi- 
nima,  qua^  parum  adjuvant  vel  impediunt 
respectu  fmis  consequendi ;  quod  autem 
parum  est,  quasi  nihil  accipit  ratio ;  et  ideo 
de  duobus  non  consiliamur,  quamvis 
ordinentur  ad   fmem,   scilicet    de  rebus 


parvis,  et  de  iis  qufe  sunt  determinuta 
qualiter  fieri  debent,  sicut  est  in  operatio- 
nibus  arlium,  pra;ter  quasdam  conjectu- 
rales,  ut  puta  medicinalis,  negotiativa 
ethujusmodi.  (la  2ie,  q.  14,  a.  4,  c.) 
Unde  patet,  quod  consilium  cst  de  deter- 
minatis  qua;  in  nobis,  id  est  in  nostra 
polestate  exislunt ;  nec  de  minimis  qui- 
buscunque,  sud  de  magnis.  —  Dicitur 
autem  :  de  iis  qua3  sunt  in  nostra  pote- 
slate.  Postquam  enim  inquisitio  consilii, 
procedens  modo  resolutorio,  pervenit  ad 
id  quod  oportet  primum  operari,  si  inve- 
niant  consiliantes  illud  esse  impossibile, 
discedunt,  id  est  dimittunt  totum  illud 
negotium  quasi  desperantes  ;  si  autem 
appareat,  quod  sit  possibile  illud  quod 
inventum  est  per  consilium,  statim  inci- 
piunt  operari,  quia  oportet  esse  primum 
in  operatione  id,  adquod  terminatur  reso- 
lutiva  inquisitio  consilii.  Possibile  autem 
dicitur  aliquid  operanti  non  solum  secun- 
dum  propriam  potentiam,  sed  etiam  se- 
cundum  potentiam  aliorum.  Unde  Philo- 
sophus  dicit  (3.  Eth.  c.  3,  al.  5),  quod 
possibilia  sunt  qua3  fiunt  per  amicos,  quia 
ea  qua3  fiunt  per  amicos  aliqualiter  liunt 
per  nos,  in  quantum  scilicet  principium 
horum  est  in  nobis,  prout  ipsi  intuitu 
nostro  id  faciunt.  —  3.  Eth.  I.  7  et  8 ; 
la  2a3,  q.  14,  a.  1  et  sqq. ;  6.  Eth.  I.  2 
et  3 ;  3.  Sent.  dist.  35,  q.  2,  a.  4,  sol.  1 
et  2. 

Ad primum  ergo  patet  solutio  ex  dictis, 
omne  enim  consilium  est  qua'stio,  sed 
non  omnis  qua3stio  est  consilium.  — 
3.  Sent.  dist.  35,  q.  2,  a.  4,  sol.  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  electio 
pr;vsupponit  consilium  ratione  judicii  et 
sententia3  ;  unde  quando  judicium  vel 
sententia  manifesta  est  absque  inquisi- 
tione,  nonrequiriturconsilii  inquisitio.  — 
la  2a3,  q.  14,  a.  4,  ad  1. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  de  opera- 
tionibus  est  consilium,  in  quantum  ordi- 
nantur  ad  aliquem  fmem  ;  unde  si  aliqua 
operatio  humana  sit  fmis,  de  ea,  in  quan- 
tum  hujusmodi,  non  est  consilium.  — 
la  2a3,  q.  14,  a.  2,  ad  2. 


56 


'li;i;iiA   i'Al!S  —  ri'lll<:A 


Aii  (juurtmn  fsive  arg.  Secl  conirci) 
dicenduin,  quod  de  alioruin  factis  con- 
siiium  quaTimus  in  quaiilum  sunt  quo- 
dammodo  uiiuin  nnjjiscum  rei  per 
uninnem  allectus,  sicut  amicus  sollicitus 
est  de  iis  qua-  ad  amicum  spectant,  sicut 
de  suis;  —  vei  per  inodum  instrumenti  : 
nam  agens  principale  et  instrumentale 
sunt  quasi  una  causa,  cum  unuin  agat 
peralterum;  et  sic  dominus  consilialur 
de  iis  qua'  sunt  agenda  per  servum.  — 
1a  2a',  (I.  li,  a.  3,  ad  k 

AimOLLUS    VI 

UTRUM  CONSENSUS  SIT  ACTUS  APPETITIV.E 
VIRTUTIS  I»H  IIIS  ul-JE  SUNT  AI)  FINE.M, 
PEHTI.NENS  SOLUM  AD  SUPERIOHEM  ANIM.E 
PARTEM. 

Videtur  quod  consensus  non  sit  actus 
appetitiva^  virtutis  de  his  qua^  sunt  ad 
linem,  pertinens  solum  ad  superiorem 
aniime  partem. 

1.  Gonsentire  eniin  est  simul  sentire ; 
sed  sentire  est  apprehensiv;T3  polentia^  : 
ergo  et  consentire.  —  la  2a',  q.  15,  a.  1, 
arg.  2. 

2.  Pneterea,  sicut  asseniire  dicit  ap- 
plicationem  intellectus  ad  aliquid,  ita  et 
consentire  ;  sed  assentire  pertinet  ad 
intellectum,  qui  est  vis  apprehensiva : 
ergo  et  consentire.  —  Ibid.  arg.  3. 

3.  Pneterea,  propter  quod  unumquod- 
que  tale,  et  illud  magis ;  sed  de  his  qua^ 
sunt  ad  finem,  consentimus  propter 
finem  :  ergo  consensus  est  magis  de  line 
quam  dehis  quie  suiit  ad  finem.  —  Ibid. 
a.  3,  arg.  1. 

4.  Pmeterea,  delectatio  consequitur 
operationem  et  perlicit  eam,  sicut  decor 
juventutein,  ut  dicitur  10.  Et/i.  (c.  4);  sed 
consensus  in  delectationem  pertinet  ad 
inferiorem  animce  partem  :  ergo  con- 
sensus  in  actum  non  pertinet  solum  ad 
superiorem  anima?  partem.  — Ibid.  a.  4, 
arg.  1. 

5.  PraHerea,  consensus  importat  deter- 
minationem     appetitus    ad    unum;    sed 


hiuta  animalia  sunt  determinata  ad  unum 
quoad  appetitum  :  ergo  consensus  non  est 
solum  pertinens  ad  superiorem  anima; 
partein.  —  la  2a?,  q.  15,  a.  2,  arg,  1. 

Sed  contra  est,  quod  consensus  .sernper 
est  cum  electione,  aut  praicedens  eam,  1 
sicut  cum  quodlibet  eorum  qu;e  sunt  ad 
linem  placet,  autsubsequens,  cum  aliquid 
(}uod  est  ad  finem  aliis  praelectum  pla- 
Cft.  —  la  2a^  q.  15,  a.  3,  ad  3. 

Responueo   DiCENDUM,  quod  consentire 
importat  applicationem  sensusad  aliquid. 
Est  autem  proprium  sensus,  quod  cogno- 
scitivus  est  rerum  pra'sentium;  vis  eniin 
imaginativa  est  apprehensiva  similitudi- 
num  corporaliuin,  etiam  rebus  absentibus, 
quarum    sunt    siinilitudines.    Intellectus 
autem  apprehonsivus  est  rationum  uni- 
versalium,  quas  potest  apprehendere  indif- 
ferenter,    et   pnesentibus  et    absentibus 
singularibus.    Et  quia   actus   appetitivie 
virtutis  est   qua^dam    inclinatio    ad  rem 
ipsam     secundum     quandam    similitu- 
dincm,  hinc  est  quod  ipsa  applicatio  ap- 
petitiv;e  virtutis  ad  rem,  secundum  quam 
ei  inh;eret,     accipit   nomen    sensus;   et 
secundum  hoc  consentire  est  actus  appe- 
titivaa  virtutis.  Xon  est  autem  applicatio 
appetitiv;^  virtutis  nisi  in  id,  quod  pras- 
e.xistit  in  potestate  applicantis.  In  ordine 
autein  agibilium,  primo  quidem  oportet 
sumere    apprehensionem    finis,     deinde 
appetilum   eorum   qu;e    sunt  ad    finem. 
Appetitus  auleni  in  ultimum  finem  tendit 
naturaliter ;    unde   et    applicatio    motus 
appetitivi    in    finem    apprehensum    non 
habet  rationem  consensus,  sed  simplicis 
voluntalis.  Qwx  autem  sunt  post  ultimum 
finem,  in  quantum   sunt  ad  finem,  sub 
consilio  cadunt;  et  sic  potest  esse  de  iis 
consensus,  in  quantum  motus  appelitivus 
applicatur  ad  id,  quod  ex  consilio  judi- 
calum  est.  Motus  vero  appetitivus  in /inem 
non  applicatur  consilio,  sed  magis  con- 
silium  ipsi,  quia  consilium  pra^supponit 
appetitum  finis;  sed  appetitus  eorum  (juce 
sunt  ad  fineni  pr;i?suppomt  determina- 
tionem  consilii ;  et  ideo  applicatio  motus 
appetitivi    ad   determinationem    consilii 


DE   ACTinUS   IIUM.  —  QU.KST.  VIII    I)E   .\CTIBUS  VOL.  E I.IC.ITIS  —  \WV .  VII 


proprie  e.st  con.sen.sus,  Unde  cum  consi- 
lium  non  sit  nisi  de  iis  quiU  sunt  ad  linem, 
consensus  proprie  loquendo  non  est  nisi 
de  iis  quso  sunt  ad  finem,  ita  quod  sit 
quasi  finalis  sententia  de  agendis.  — 
la  2a3,  q.  15,  a.  I,  2,  3,  4. 

Unde  etiam  manifestum  est,  quod  so- 
ium  ad  superiorem  anim;u  partem  per- 
tinet  ;  finalis  enim  senlcntia  semper 
pertinet  ad  eum  qui  superior  est,  cujus 
est  de  aliis  judicare ;  quamdiu  enim  restat 
judicandum  quod  proponitur,  nondum 
dicitur  finalis  sententia.  Superior  autem 
ratio  est,  qua' liabet  deomnibus  judicare, 
quia  de  sensibilibus  per  rationem  judi- 
camus.  Ideo  consensus  in  actum  pertinet 
solum  ad  superiorcm  rationem,  secundum 
tamen  quod  in  ratione  voluntas  includitur. 
—  Ia2te,  q.  15,  a.  4,  in  c. ;  a.  1,  ad  1. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  sen- 
tire  proprie  dictum  apprehensivam  poten- 
tiam  pertinet  ;  sed  secundum  similitu- 
dinem  cujusdam  experienticC  pertinet  ad 
appelitum  :  appetitus  enim  secundum 
quod  rei  inlueret,  accipit  nomen  sensus, 
ut  dictum  est,  quasi  experientiam  quau- 
dam  sumens  de  re,  cui  inhairet,  in  quan- 
tum  complacet  sibi  in  ea.  —  la  2a3,  q.  15, 
a.  1,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  assen- 
tire  est  quasi  ad  aliud  seniire,  et  sic 
importat  quandam  distantiani  ad  id  cui 
assentitur ;  sed  conseniire  est  simul 
seniire,  et  sic  importat  quandam  con- 
junctionem  ad  id  cui  consentitur.  Et  ideo 
voluntas,  cujus  est  tendere  ad  ipsam  rem, 
magis  proprie  dicitur  consentire;  intel- 
lectus  autem,  cujus  operatio  non  est 
secundum  motum  ad  rem,  sed  potius  e 
converso,  magis  proprie  diciturassentire, 
quamvis  unum  pro  alio  poni  soleat. 
Potest  etiam  dici,  quod  intellectus  assen- 
tit  in  quantum  a  voluntate  movetur.  — 
Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sicut  con- 
clusiones  scimus  per  principia,  horum 
tamen  non  est  scientia,  sed  quod  majus 
est,  scilicet  intellectus;  ita  consentimus 
iis  qua?  sunt  ad  finem  propter  finem,  cujus 


lamen  nonest  consensus,  sed  quod  majus 
est,  scilicet  voluntas.  — Ibid.  a.  3,  ad  1. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  consen- 
sus  in  delectationem  operis  pertinet  ad 
superiorem  rationem,  sicut  et  consensus 
in  opus;  sed  consensus  in  delectationem 
cogitationis  pertinet  ad  rationem  inferio- 
rem,  sicut  ad  ipsam  pertinet  cogitare. 
Et  tamen  de  hoc  ipso,  quod  est  cogitare 
vel  non  cogitare,  in  quantum  consideratur 
ut  actio  quajdam,  habct  judicium  ratio 
superior,  et  similiter  de  delectatione 
consequente;  sed  in  quantum  accipitur 
ut  ad  actionem  aliam  ordinatum,  sic  per- 
tinet  ad  inferiorem.  Quod  enim  ad  aliud 
ordinatur,  ad  inferiorem  artem  vel  poten- 
tiam  pertinet,  quam  finis  ad  quem  ordi- 
natur  ;  unde  et  ars  quib  est  de  fine,  archi- 
tectonica  vocatur.  — Ibid.  a.  4,  ad  1. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  con- 
sensus  proprie  loquendo  non  est  in  bru- 
tis  animalibus.  Gujus  ratio  est,  quia 
consensus  importat  applicationem  appe- 
titivi  motus  ad  aliquod  agendum.  Ejus 
autem  est  applicare  appetitivum  motum 
ad  aliquid  agendum,  in  cujus  potestate  est 
appetitivus  motus  :  sicut  tangere  lapidem 
convenit  quidem  baculo  ;  .sed  applicare 
baculum  ad  tactum  lapidis  est  ejus,  qui 
habetin  potestate  movere  baculum.  Bruta 
autem  animalia  non  habent  in  sua  pote- 
state  appetitivum  motum ;  sed  talis  motus 
in  iis  est  ex  instinctu  natune.  Unde  bru- 
tum  animal  appetit  quidem,  sed  non 
applicat  appetitivum  motum  ad  aliquid ; 
unde  determinatio  ejus  appetitus  esttan- 
tum  passiva ;  et  propterea  non  proprie 
dicitur  consentire  :  consensus  enim  im- 
portat  determinationem  appetitus  non 
solum  passivam,  sed  magis  activam.  — 
Ibid.  a.  2,  in  c.  et  ad  1. 

ARTIGULUS  VII 

UTRUM  USUS  SIT  AGTUS  VOLUNTATIS  EJUS  QUOD 
EST  AD  FINEM,   SUBSEQUENS  ELECTIONEM. 

Yidetur.  quod  usus  non  sit  actus  volun- 
tatis  ejus  quod  est  ad  finem,  subsequeiis 
electionem. 


S8 


TEHTIA   I'AH     -  FTHICA 


1.  Ordinare  enim  ad  alteruni  est  po- 
tentiii'  conlerentis,  cujusniodi  est  latio ; 
sed  uti  dicit  urdineni  ad  lineni  :  ergo  uti 
est  actus  rationis,  non  voiuntatis.  — 
1.  Seni.  dist.  1,  q.  I,  a.  2,  arg.  l  ;  lian- 
nibaldus  in  1.  Sott.  il)id. 

ii.  l'ra'terea,  usus  convenit  brutis,  ap- 
plicant  enini  meiubra  ad  agenduni,  quod 
est  ////  inendjris ;  sed  in  brutis  non  est 
voiuntas  :  ergo  uti  non  est  actus  volun- 
tatis.  —  la  2ie,  q.  IG,  a.  2,arg.  2;  Hanni- 
baldus  in   1.  .SV///.dist.    1,    q.    1,   a.    2, 

arg.  2  et  3. 

3.  Prieterea,  ?///  eat  assumere  aliqnid 
in  facnllalem  voluntatis;  sed  niiiil 
/nagis  assuniitur  a  voluntate  quani  ulti- 
inus  finis  :  ergo  usus  potest  esse  ultinii 
finis ; ergo  non est  soluni  ciica ea  qua?  sunt 
ad  finein.  —  la  2a3,  q.  16,  a.  3,  arg.  2. 

4.  Pni?terea,  voluntas  utitur  aliis  po- 
tcntiis  in  quantuin  loovet  eas;  sed  volun- 
tas  inovet  etiain  se  ipsain  :  ergo  etiain 
utitur  se  ipsa  applicando  se  ad  agendum  ; 
sed  hoc  facit  cum  consentit  :  ergo  in  ipso 
consensu  est  usus;  sed  consensus  pra3- 
cedit  electionem  :  ergo  et  usus.  —  Ibid. 
a.  4,  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  usus  rei  alicujus 
importat  applicationem  rei  illius  ad  ali- 
quam  operationem ;  sed  applicare  est 
voluntatis  operantis  in  ordine  ad  finem 
per  media  consequenduin  ;  voluntas 
autem  non  est  principium  operationum 
moralium  nisi  mediante  electione  :  ergo 
usus  est  actus  voluntatis  de  his  qua3  sunt 
ad  finem,  subsequens  electionem. —  Ibid. 
a.  I,  in  c. ;  6.  Eth.  1.  2. 

RESPONDEO  DiCENDUM,  quod  tdi  dicitur 
multipliciter.  Aliquando  enim  nominat 
quamlibet  operationem,  secundum  quod 
dicimus  usum  alicujus  rei  esse  bonum  vel 
malum.  Aliquando  dicit  frequentiam  ope- 
rationis,  secundum  quod  usus  est  idem 
quod  consuetudo.  Utroqueautem  istorum 
modorum  usus  est  actus  cujuslibet  po- 
tentiiw  Dicitur  etiam  aliquando  usus 
eorum,'qua:'  ad  finem  ordinantur ,  et  sic 
uti  sumitur  hic.  Illud  autem  quod  est  ad 
fmem,  inducitur  ad  finem  suum  tribus 


operationibus  :  prinia  est  operatio  ratio- 
nis  pra-stituentis  linein  et  ordinantis  et 
dirigentis  in  ipsuni;  secunda  estoperalio 
voluntatis;  tertia  est  operatio  virtutis 
motiva' exsequentis.  l.ti  aulem  nondnat 
e.xsecutionem  ejus,  quod  est  ad  fineni  or- 
dinatum,  non  secunduni  actuni  proprium 
alicujus  motivarum  virium,  sed  commu- 
niter  pra'Supposila  ordinatione  in  finem. 
Unde  est  actus  voluntatis,  qua;  est  uni- 
versalis  motor  virium,  secundum  ordi- 
nem  adrationem.  —  1.  Sent.  dist.  1,  q.  - 
l,a.  2,  c.  ^ 

Non  est  autem  actus  voluntatis,  prout 
voluntas  est  de  fine  absolute,  quia  usus 
importat  applicationem  alicujus  ad  ali- 
quid;  quod  autem  applicatur  ad  aliud, 
se-habet  in  ratione  ejus  quod  est  ad  finem  : 
propter  quod  et  ea,  qua^  sunt  ad  finem 
accomodata,  utilia  dicuntur.  Sed  conside- 
randum  est,  quod  ultimus  finis  dicitur 
dupliciter  :  uno  modo  simpliciter,  et  alio 
modo  quoad  aliquem.  Cum  enim  finis,  ut 
supra  dictum  est,  dicatur  quandoque  qui- 
dem  res,  quandoque  autem  adeplio  rei 
vel  possessio  ejus,  sicut  avaro  finis  est  vel 
pecunia  vel  possessio  pecuniae  :  manife- 
stum  est  quod,  simpliciter  loquendo, 
ultimus  finis  est  ipsa  res.  Non  enim  pos- 
sessio  pecunia3  est  bona  nisi  propter 
bonum  pecunias;  sed  quoad  hunc  adeptio  , 
pecunia3  est  ultimus  finis  :  non  enim 
quiereret  pecuniam  avarus  nisi  ut  haberet 
eam.  Ergo  in  quantum  homo  refert  pecu- 
niam  ad  possessionem,  dicitur  uti  ea;  in 
quantum  vero  in  ea  ultimum  finem  con- 
stituit,  dicitur  ea  frui  tamquam  principali 
volito.  —  la  2je,  q.  16,  a.  3,  c. 

Voluntas  autem  duplicem  habet  habi- 
tudinem  ad  volitum  :  —  unam  quidem, 
secundum  quod  est  quodammodo  in 
volente  per  quandam  proportionem  vel 
ordinem  ad  volitum  :  unde  et  res  qu£e 
naturaliter  sunt  proportionata3  ad  aliquem 
fmem,  dicuntur  appetere  illum  naturali- 
ter.  Sed  sic  habere  finem  est  imperfecte 
habere  ipsum  ;  omne  autem  imperfectum 
tendit  in  perfectionem  :  et  ideo  tam 
appetitus    naturalis    quam    voluntarius 


DK  ACTIBUS    nUM.  —    QU.EST.  IX  DE    .\CTIP.US   VOL.  IMPER.\TIS  —  .\nT.  I 


Kd 


tendit  ut  habcat  ipsum  rineni  realiter, 
quod  est  perfecte  luibere  ipsurn ;  —  et 
iuec  est  secMnda  iial)itudo  voluntatis  ad 
voiitum. —  Volitum  autem  non  solum  est 
fmis,  sed  etiam  id  quod  est  ad  fmem.  Ul- 
timum  autem,  quod  pertinet  ad  primam 
habitudinem  voluntatis  respectu  ejus 
quod  est  ad  finem,  est  electio;  ibi  enim. 
completur  proportio  voluntatis,  ut  com- 
plete  velit  id  quod  est  ad  fmem.  Sed  usiis 
jam  pertinet  ad  secundam  habitudinem  vo- 
luntatis,  qua  tendit  ad  consequendamrem 
volitam.  Unde  patet,  quod  usus  sequitur 
electionem,  si  tamen  accipiatur  usus 
secundum  quod  voluntas  utiturexsecutiva 
potentia,  movendo  ip.sam.  —  Sed  quia 
voiuntas  etiam  quodammodo  rationem 
movet  et  ulitur  ea,  potest  intelligi  usus 
ejus  quod  est  ad  fmem,  secundum  quod 
est  in  consideratione  rationis  referentis 
ipsum  in  fmem.  Et  hoc  modo  usus  pra3- 
cedit  electionem.  —  la  2a3,  q.  16,  a.  4, 
c.  ;  1.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  2  ;  Hanni- 
baldus  in  1.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  2  eti. 
-4rf  prmi^vi  ergo  dicendum,  quod  or- 
dinare  quidem  est  rationis,  sed  tamen  est 
voluntatis  sequi  ordinem  rationis ;  cum 
enim  ratio  proponit  aliquod  bonum  sub 
aliquo  ordine,  voluntas  tendit  in  illud  ut 
est  sibi  ratione  proposilum,  et  relinquitur 
quidam  ordo  in  actu  voluntatis.  — 
1.  Sent.  1.  c.  ad  1;  Hannibaldusin  1.  Sent. 
I.  c.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  animalia 
per  sua  membra  aliquid  agunt  instinctu 
natura? ;  non  per  hoc  quod  cognoscant 
ordinem  membrorum  ad  illas  operatio- 
nes,  unde  non  dicuntur  proprie  applicare 
membra  ad  agendum,  nec  uti  eis  ;  uti 
enim  est  applicare  aliquod  principium 
actionis  ad  actionem,  sicut  consentire 
est  applicare  motum  appetitivum  ad  ali- 
quid  appetendum,  ut  dictum  est.  Appli- 
care  autem  aliquid  ad  alterum  non  est 
nisi  ejus,  quod  habet  super  illud  arbi- 
trium  :  quod  non  est  nisi  ejus,  qui  scit 
referre  aliquid  in  alterum  ;  quod  ad 
rationem  pertinet.  —  la  2a3,  q.  10,  a.  2, 
ad  2  et  in  c. 


Vcl  dic,  quod  in  brutis  aliquid  est  de 
ratione  usus,  quia  cognoscunt  linem,  et 
propter  finem  aliqua  agunt;  sed  quia  non 
cognoscunt  ordinem  ejus  quod  est  ad 
finem,  pro  tanto  in  his  ralio  usus  proprie 
non  invenitur.  —  1.  Sad.  dist.  1,  q.  l 
a:  2,  inc.  ct  ad  1  ;  Hannibaldus  in  l.SenL 
dist.  1,  q.  I,  a.  2,  ad  3. 

Ad  lerliuni  dicendum,  quod  fmis  as- 
sumitur  in  facultatem  voluntatis,  ut  vo 
luntasin  eo  quicscat;  unde  ipsa  requies 
in  liue,  qua3  fruitio  est,  dicitur  hoc  modo 
usus  fmis.  Sed  id  quod  est  ad  linem, 
assumitur  in  facultatem  voluntatis,  non 
solum  in  ordine  ad  usum  ejus  quod  est 
ad  finem,  sed  in  ordine  ad  aliam  rem  in 
qua  voluntas  quiescit.  —  la  2£e,  q.  10 
a.  3,  ad2.  ' 

Ad  quartum  dicendum,  quod  electio 
pra^cedit  usum,  si  referantur  ad  idem. 
Nihil  autem  prohibet,  quod  usus  unius 
pra?cedat  electionem  alterius.  Et  quia 
actus  voluntatis  rellectuntur  supra  se 
ipsos,  in  quolibet  actu  voluntatis  potest 
accipi  consensus,  et  electio,  et  usus  :  ut 
si  dicatur,  quod  voluntas  consentit  se 
eligere,  et  consentire,  et  utitur  se  ad 
consentiendum  et  eligendum ;  et  semper 
isti  actus  ordinati  ad  id  quod  est  prius, 
sunt  priores.  —  Ibid.  a.  4,  ad  3. 


QU.^STIO    IX 

DE  AGTIBUS   VOLUNTATIS    I.MPERATIS. 

Deinde  considerandum  est  de  actibus 
a  voluntatii  imperatis. 

GIRCA    QUOD    QU.^RUNTUR  DUO  : 

1.  Utrum  imperare  sit  aclus  rationis  vel 
voluntatis. 

2.  Utrum  actus  rationis,  voluntalis,  appeti- 
tus  sensilivi  et  exteriorum  membrorum 
imperentur. 


60 


TKiniA    1'AhS  —  KIIIICA 


AHTICULUS    I 

LTHIM     IMrKIIAUK     Sl  T     ACTUS     lUTIOMS 
VKI.    VOLINTATIS. 

Videlur  (luod  iiuperure  sit  actus  voluii- 
tutis. 

1.  Imperare  enim  ad  doininum  pcrli- 
net ;  sed  nos  sumus  domini  iiuslrorum 
actuum  per  voluntatem  :  ergo  imperare 
est  actus  volunlatis.  —  IJuodl.  9,  a.  12, 
arg.  Sed  contra. 

2.  Prieterea,  imperium  est  quldam 
usus ;  sed  usus  est  volunlatis  :  ergo  et 
imperium.  —  la  2ie,  q.  17,  a.  3,  arg.  3. 

3.  Pneterea,  imperiumdicit  duo,  aclum 
imperii  et  actum  imperatum  ;  imperari 
autem  est  potentiarum  inferiorum,  qua) 
non  moventur  nisi  a  voluntate  :  ergo 
imperium  est  voluntatis.  —  Ibkl.  a.  4, 
arg.  1,2,  3. 

4.  Sed  contra  videtur  quod  imperium 
non  sit  tantum  rationis  et  voluntatis, 
sed  etiam  brutorum,  quia  secundum 
Avicennam  virtus  imperans  motum  est 
appetitiva  ;  et  virtus  exsequens  motum 
est  in  musculis  et  in  nervis.  Sed  utjraque 
virtus  est  in  brutis  animalibus  ;  ergo  im- 
periuiu  invenitur  in  brutis  animalibus. — 
Ibid.  a.  2,  arg.  1. 

Respondeo  dickndum,  quod  imperare 
est  actus  rationis,  prirsupposito  tamen 
actu  voluntatis.  Ad  cujus  evidentiam 
considerandum  est,  quod  quia  actus  vo- 
luntatis  et  rationis  supra  se  invicem 
rertecti  et  ferri  possunt,  prout  scilicet 
ratio  ratiocinalur  de  volendo,  et  volunlas 
vult  ratiocinari ;  contingit  actum  volun- 
tatis  pra3veniri  ab  actu  rationis  et  e 
converso.  Et  quia  virtus  prioris  actus 
remanet  in  sequenti,  contingit  quando- 
que  quod  est  aliquis  actus  voluntatis 
secundum  quod  manet  virtute  in  ipso 
aliquid  de  actu  rationis,  ut  dictum  est  de 
usu  et  electione  ;  et  e  converso  aliquis 
est  actus  rationis,  secundum  quod  virtute 
manet  in  ipso  aliquid  de  actu  voluntatis. 
—  Iiuperare  autem  est  quidem  essen- 
tialiter  actus  rationis  ;  imperans  enim 
ordinateum,  cui  imperat,  ad  aliquid  agen- 


dum,  intimando  vel  denuntiando  :  sic 
autem  ordinare  per  modum  cuju.sdam 
intimationis,  est  rationis.  Sed  ratio  potest 
aliquid  intimare  vel  denuntiare  duplici- 
ter  :  —  uno  ntodo  absolute;  qua.'  quidem 
intimatio  exprimitur  per  verbum  indica- 
tivi  modi,  sicut  si  aliquis  alicui  dicat  : 
lloc  est  tibi  faciendum.  —  Aliquando 
autem  ratio  intimat  aliquid  alicui,  mo- 
vendo  ipsum  ad  lioc  ;  et  talis  inlimatio 
ex]>rimitur  per  verbum  imperativi  modi, 
puta  cuiii  dicitur  alicui  :  Fac  hoc.  —  Pri- 
muiu  autem  movens  in  viribus  aninu\)  ad 
exercitium  actus  est  voluntas,  ut  supra 
dictum  est.  Cum  ergo  secundum  movens 
non  moveat  nisi  in  virtute  primi  moven- 
tis,  sequitur  quod  Iioc  ipsuin,  quod  ratio 
movet  imperando,  sit  ei  ex  virtute  volun- 
tatis.  Unde  relinquitur,  quod  imperare 
sit  actus  rationis  pricsupposito  actu 
voluntatis,  in  cujus  virtutc  ratio  movet 
per  imperium  ad  exercitium  actus.  — 
la  2^8,  q.  17,  a.  1,  c.  ;  Quodl.  9, 
a.  12,  c. 

Ad  priniuni  ergo  dicendum,  quod  in 
imperio  duo  concurrunt,  ut  dictum  est, 
quoruin  unuin  est  rationis,  aliud  volun- 
tatis.  Qui  enim  imperat,  aliquid  inclinat 
ad  faciendum,  quod  voluntatis  est :  ipsius 
enim  est  inovere  per  modum  agentis. 
Et  iteruin  ordinat  eum,  cui  imperat,  ad 
exsequendum  illud  quod  imperatur;  et 
hoc  ad  rationem  pertinet,  cujus  est  ordi- 
nare.  Et  si  duorum  horum  ordo  conside- 
retur,  videtur  primum  es.se  inclinatio 
voluntatis  in  aliquid  per  electionem,  et 
postea  in  principio  exsecutionis  ordinatur 
per  quos  fieri  debeat  quod  electum  est.  Et 
sic  imperium  erit  immediate  actus  ratio- 
nis,  sed  voluntatis  quasiprimomoventis. 
—  Quodl.  9,  a.   12,  c. 

Vel  diCy  quod  in  tantum  sumus  domini 
actuum  nostrorum,  in  quantum  sumus 
liberi ;  radix  autem  iberlatis  cst  voluntas 
sicut  subjectum  ;  sed  sicut  causa  est 
ratio.  Ex  hoc  enim  voluntas  libere  potest 
ad  diversa  ferri,  quia  ratio  potest  habere 
diversas  concepliones  boni.  Et  ideo  philo- 
sophi  de.'iniunt  liberum  arbitrium,  quod 


DE   ACTIIUS   HLM.  —  QU/CST.  IX   DE  ACTIIiS    VOL.  I^ilT.RAT  IS  —  ART.  11 


61 


est  liberum  de  ratione  judicium,  qunsi 
ratiosit  causa  libertatis.  —  ia  2«,  q.  17, 
a.  I,  ad2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  impe- 
rium  non  est  simpliciter  usus ;  sed  usus 
potest  se  habere  ad  imperium  vel  sicut 
antecedens  vel  sicut  subsequens  ipsum. 
Usus  enim  ejus  quod  est  ad  finem  secun- 
dum  quod  est  in  ratione  referentc  ipsum 
in  finem,  prcecedit  electionem,  ut  dictum 
est  ;  unde  multo  magis  prajcedit  impe- 
rium.  Sed  usus  ejus  quod  est  ad  finem 
secundum  quod  subditur  potentit\3  exse- 
cutiva^  sequifur  imperium,  eo  quod 
usus  utentis  conjunctus  est  cum  actu 
ejus  quo  quis  ulilur.  Xon  enim  utitur 
aliquis  baculo  antequam  aliquo  modo  per 
baculum  operetur.  Imperium  autem  non 
est  simul  cum  nctu  ejus  cui  imperatur, 
sed  naturaliter  prius  est  imperium  quam 
imperio  obediatur ;  et  aliquando  etiam  est 
prius  tempore.  Et  sic  imperium  est  prius 
quani  usus.  —  Ibid.  a.  3,  in  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  imperium 
et  actus  imperati  ita  sunt  duo,  ut  aliquo 
modo  sint  unum.  Xiiiil  enim  prohibet 
aiiqua  esse  secundum  quid  multa,  et 
secundum  quid  unum.  Qua^cunque  autem 
sunt  unum  secundum  substantiam,  sunt 
unum  simpliciter  et  multa  secundum 
quid  :  sicut  totum  in  genere  substantia^ 
compositum  ex  suis  partibus  vel  integra- 
libus  vel  essentialibus,  est  unum  sim- 
pliciter  :  nam  totum  est  ens  et  substantia 
simpliciter,  partes  vero  sunt  entia  et 
substantiai  in'toto.  Sicut  autem  in  genere 
rerum  naturalium,  aliquod  totum  com- 
ponitur  ex  materia  et  forma,  ut  homo 
ex  anima  et  corpore,  qui  est  unum  natu- 
rale,  licet  habeat  multitudinem  partium  ; 
—  ita  etiam  in  actibus  humanis,  actus 
inferioris  potentia?  materialiter  se  habet 
ad  actum  superioris,  in  quantum  inferior 
potentia  agit  in  virtute  superioris  moven- 
tis  ipsam.  Sic  enim  et  actus  moventis 
primi  formaliter  se  lu.bet  ad  actum  in- 
strumenti.  Unde  patet,  quod  imperium  et 
actus  imperatus  sunt  unus  actus  huma- 
nus,  sicut  quoddam  totum  est  unum  ;  sed 


est  secundum  partes  multa.  Sic  ergo  licet 
inferiores  potenti»  non  moveantur  nisi 
a  voluntale,  iioc  non  est  nisi  mediante 
ratione  ordinante  motum  illarum.  — 
Ibid.  a.  4,  in  c.  ;  a.  1,  in  c.  ;  Hannibal- 
dus  in  1.  Sent.  dist.  1,  q.  i,  a.  2,  in  c. 

Ad  quartum  (sive  ad  argumentum 
Sed  contra)  dicendum,  quod  imjiossibile 
est  quod  in  brutis,  in  quibus  non  est  ratio, 
sit  aliquo  modo  imperium.  Imperare 
enim  nihil  aliud  est  quam  ordinare 
aliquem  ad  aliquid  agendum,  cum  qua- 
dam  inlimativa  motione,  sicut  dictum 
est ;  ordinare  autem  est  actus  proprius 
rationis.  Nec  vis  appetitiva  dicitur  impe- 
rare  motum  nisi  in  quantum  movet  ratio- 
nem  imperantem,  quod  solum  est  in 
hominibus.  Unde  in  brutis  virtus  appeti- 
tiva  non  est  proprie  imperativa,  nisi 
imperativum  sumatur  large  pro  motivo. 

—  la  2a3,  q.  17,  a.  2,  c.  et  ad  1. 

ARTIGULUS    II 

UTRUM  ACTUS  RATIOXIS,  VOLUNTATIS,  APPETI- 
TUS  SENSITIVI  ET  EXTERIORUM  MEMBRORUM 
IMPERENTUR. 

Videturquod  actus  voluntatis,  rationis, 
appetitus  sensitivi  et  exteriorum  mem- 
brorum  non  imperentur. 

1.  Ei  enim  convenit  imperari,cui  con- 
venit  intelligere ;  sed  iiec  voluntati  nec 
appetitui  sensitivo  nec  membris  exterio- 
ribus  convenit  inteiligere  :  ergo  nec 
imperari.  —  la   2a3,  q.  17,  a.  5,  arg.  2. 

2.  Praeterea,  inconveniens  videtur  quod 
aliquid  imperet  sibi  ipsi ;  sed  ratio  est 
quaj  imperat,  ut  dictum  esl  (art.  pra^ced., 
in  c.) :  ergo  rationis  actus  non  imperatur. 

—  Ibid.  a.  6,  arg.  1. 

3.  Pnvterea,  motus  appetitus  sensitivi 
sunt  anima3  passiones,  ad  quas  determi- 
nata  dispositiones  corporumrequiruntur, 
sicut  ad  iram  sanguis  calidus  et  su])tilis, 
ad  gaudium  temperatus  sanguis  ;  sed 
dispositio  corporis  non  subditur  rationi  : 
ergo  nec  motus  appetitus  sensitivi.  —  de 
Verit.  q.  25,  a.  4,  arg.  5. 


I 


6-2 


TKfiTIA    PARS  —  inillCA 


\.  rra-terea,  cor  esl  |jriiui|)iuin  iiiotiis 
aniiiiiilis;  sed  molus  conlis  mmh  siilxlitiir 
iinperio  iMtioiiis  :  er^'0  motus  ineinbioruin 
exlerioriiin  nou  subjaret  iniperio  ratiuiiis. 
—  la  2ie,  q.  17,  a.  0,  ar^^  -2. 

;■).  Sf'(l  conha  videtur  qiiod  iion  soli 
illi  actus  siipra  ineinorati  iinperentiir. 
Inferius  eniin  subtlilur  suiieriori ;  sed 
vires  appreliensiva?  sensitiva^  suiit  infe- 
riores  rationi  :  ergo  subduntur  etiain 
rationis  iniperio.  —  la  2ie,  q.  riG,  a.  5, 

arg.  I. 

G.  Prieterea,  vires  appetitiva^  sensitiva; 
nobiliores  sunt  viribus  aniina'  vegetabi- 
Iis;sed  vires  aninut' sensitiva3  subduntiir 
iinperio  ralionis  :  iinilto  ergo  inagis  viros 
aniina'  vegetabilis.  —  la  2a\  q.  17,  a.  8, 

arg.  1. 

UKsroNDEO  DictiNDUM,  quod,  sicul  (ii- 
ctuni  est,  imperium  nihil  aliud  est  quain 
actus  rationis  ordinantis  cum  quadam 
mulione  ad  aliquid  agendum.  Unde  quid- 
quid  a  ratione  potest  ordinari  cum  qua- 
dam  motione,  potest  ab  ea  imperari.  Sunt 
autem  quatuor,  qua^  ratio  polestordinare, 
scilicet  actus  voluntatis,  rationis,  appeti- 
tus  sensitivi,  etexteriorum  membrorum  ; 
sed  aliter  et  aliter.  Primo  enim  ratw 
potest  ordinare  de  aclu  voluntatis,  quia 
sicut  potest  judicare  quod  bonum  sit  ali- 
quid  veile,  ila  potest  eliam  ordinare  impe- 
rando  quod  homo  velit.  Secundo,  ralio 
potest  etiom  ordinore  de  suo  actu  ;  relle- 
ctiturenim  supra  se  ipsam.  Sed  attenden- 
dum  est,  quod  actus  rationis  potest  consi- 
derari  dupliciter  :  —  uno  modo  quantum 
ad  exercitium  actus;  et  sic  actus  rationis 
semper  imperari  potest,  sicut  cum  indi- 
citur  alicui  quod  attendat  et  ratione  uta- 
tur.  Alio  modo  quantum  ad  objectum, 
respectu  cujus  duo  actus  rationis  atten- 
duntur  :  primo  quidem,  ut  veritatem 
circa  oliquid  apprehendat;  et  hoc  non  est 
in  potestate  nostra;  hoc  enim  contingit 
per  virtutem  alicujus  luminis  naturalis 
vel  supernaturalis ;  et  ideo  quantum  ad 
hoc  actus  rationis  non  esl  in  potestate 
nostra,  nec  imperari  potest.  Alius  actus 
rationis  est,  dum  his  quos  apprehendit, 


assentit.  Si  igitur  fuerinl  talia  appre- 
hensa,  qiiibus  naturaliter  intellectus 
assentiat,  sicut  priina  principia,  a.ssensus 
lalium  vel  dissensus  non  est  in  potestate 
noslra,  sed  in  ordine  naturo'.  Suntautein 
qua'dam  apprehensa,  qua;  non  adeo  con- 
vincunt  intellectuin,  qiiin  possit  assentire 
vel  dissentire,  vel  saltem  assensum  aut 
dissensum  suspendere  propter  aliquam 
causam ;  et  in  talibus  as.sensus  ipse  vel 
dissensus  est  in  potestate  nostra  et  sub 
imperio  cadit.  Tertio  potest  ratio  ordinare 
de  actu  appetitus  sensitivi  iii  quantum 
siibditur  rationi. 

Tripliciter  autem  appetitus  sensitivus 
rationi  subditur.  Pnmo  quidem  ex  parte 
ipsius  rationis.  Cuin  enim  eadem  res  sub 
diversis  conditionibus  considerata  possit 
et  delectobilis  et  tristabilis  reddi,  ratio 
opponit  appetitui  sensitivo  mediante  ima- 
ginatione  rem  aliquam  sub  ratione  dele- 
ctabilis  vel  tristabilis,  secundum  quod  ei 
videtur  ;  ct  sic  oppetilus  scnsitivus  move- 
tur  ad  gaudium  vel  tristitiam.  Secundo 
ex  parte  voluntatis.  In  viribus  enim  ordi- 
natis  ad  invicem  et  connexis  ita  se  habet, 
quod  motus  intensus  in  una  earum,  et 
pra^^cipue  in  superiori,  redundat  in  aliam. 
Unde  cum  motus  voluntatis  per  electio- 
nem  intenditur  circa  aliquid,  appetitus 
sensitivus  sequitur  motum  voluntatis. 
Unde  dicitur  in  3.  de  Anima,  quod  appe- 
titus  movet  appetitum,  superior  scilicet 
inferiorem,  sicut  spha^ra  sph^ram  incor- 
poribus  coelestibus.  Tertioex  parte  motivae 
exsequentis.  Sicut  enim  in'exercitu  pro- 
gredi  ad  bellum  pendet  ex  imperio  ducis, 
ita  in  nobis  vis  motiva  non  movet  mem- 
bra  nisi  ad  imperium  ejus,  quod  in  nobis 
principatur,  id  est  rationis;  unde  ratio 
irascibilem  et  concupiscibilem  reprimit, 
ne  in  actum  exteriorem  procedant.  — 
la  2a',  q.  17,  a.  5,  6,  7,  9. 

Atque  etiam  inde  patet,  quod  omnes 
motus  membrorum  subduntur  imperio 
rotionis,  secundum  quod  moventur  a  po- 
tentiis  sensitivis,  qua3  eidem  imperio 
rationis  subdundur.  Sed  tamen  est  diffe- 
rentia  attendenda  in  hoc,  quoddicitur  ratio 


DE   ACTIBUS   HUM.  -  QU.I-^ST.  X  DE    BONIT.VTE    ET  M.\MTI.\   .\CTUUM  —  AHT.  I 


63 


imperare  potentiis  sentivis,  et  membris 
exterioribus.  Nam  membrum  exterius 
ad  nutum  obedit  superiori  imperanli, 
absque  ulla  repugnantia,  secundum 
natura)  ordinem,  nisi  sit  impedimentum 
aliquod,  ut  patet  in  manu  et  pede.  Appe- 
titus  autem  inferior  habet  propriani  in- 
clinationem,  ex  natura  sua ;  unde  non 
obedit  superiori  appetilui  ad  nutum,  sed 
interdum  repugnat.  Unde  Aristoteles 
dicit  in  1.  Polit.  (c.  3,  al.  5),  quod  anima 
don)inalur  corpori  despotico  principatu, 
sicut  dominus  servo,  qui  non  iiabet  facul- 
tatem  resistendi  in  aiiquo  imperio  do- 
mini ;  ratio  vero  dominatur  inferioribus 
anima?  pariibus  regali  et  politico  prin- 
cipatu.  —  la  '2a3,  q.  17,  a.  9,  in  c.  ; 
a.  7,  inc;  Quccsl .  disp.  de  Virtvt.  in 
comm.  a.  4,  c. ;  la  2a?,  q.  56,  a.  4,  ad  3. 

Ad  prijmim  ergo  dicendum,  quod 
sicut  in  membris  corporalibus  quodlil)et 
membrum  opcratur  non  sibi  soli,  sed  toti 
corpori,  ut  oculus  videt  toti  corpori;  ita 
etiam  est  in  potentiis  aninuB.  Nam  intel- 
lectus  intelligit  non  solum  sibi,  sed  omni- 
bus  potentiis,  et  voluntas  vult  non  solum 
sibi,  sed  omnibuspotenliis;  et  ideo  homo 
imperat  sibi  ipsi  actum  voluntatis,  in 
quantum  est  intelligens  et  volens.  — 
la  23d,  q.  17,  a.  5,  ad  2. 

Ad sec i( n du 7)1  dlcendum,  quod  ratio  hoc 
modo  imperat  sibi  ipsi,  sicut  et  voluntas 
movetse  ipsam,  in  quantum  scilicet  utra- 
que  potentia  rellectitur  supra  suum 
actum,  et  ex  uno  in  aliud  tendit.  —  Ibid. 
a.  6,  ad  l. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  dispositio 
corporalis,  quae  pertinet  ad  complexio- 
nem  corporis,  non  subditur  rationi ;  sed 
hoc  non  requiritur  ad  hoc  quod  passiones 
pra3dicta3  in  actu  sint,  sed  quod  homo  sit 
ad  eas  habilis.  Actualis  vero  transmutatio 
corporis,  utpote  accensio  sanguinis  circa 
cor  vel  aliquid  hujusmodi,  quod  actu 
passioneshujusmodi  concomitatur,  sequi- 
tur  imaginationem  et  propter  hoc  subditur 
rationi.  —  de  Verit.  q.  25,  a.  4,  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  in  his 
quEe  ad  intellectum  et  voluntatem  perti- 


nent,  primum  invenitur  id  quod  est 
secundum  naturam,  ex  quo  alia  derivan- 
tur  :  ut  a  cognitione  principiorum  natura- 
liter  notorum  cognilio  conclusionum,  et 
a  voluntate  finis  naturaliter  desiderati  de- 
rivatur  electio  eorum  quas  sunt  ad  fmem. 
Ita  etiam  in  corporalibus  motibus  princi- 
pium  est  secundum  naturam.  Principium 
autcm  corporalis  motus  est  a  motu  cordis ; 
unde  niotus  cordis  secundum  naturam 
est,  et  non  secundum  voluntatem  :  conse- 
quitur  enim,  sicui  per  se  accidens ,  vitam, 
quas  est  ex  unione  corporis  et  anima^ ; 
sicut  motus  gravium  et  levium  consequi- 
tur  formam  substantialem  ipsorum.  — 
la  2a3,  q.  17,  a.  9,  ad  2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  vires 
sensitivfB  apprehensivse,  magis  se  habent 
ut  moventes  respectu  intellectus  quam 
ut  mota3,  eo  quod  phantasmata  se  habent 
ad  animam  intellectivam  sicut  colores  ad 
visum,  ut  diritur  3.  de  Anima  {text.  18  ; 
c.  5).  —  la  2ie,  q.  56,  a.  5,  ad  1. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  ratio 
imperat  per  modum  apprehensivas  virtu- 
tis;  et  ideo  actus  illi,  qui  procedunt  ab 
appetitu  intellectivo  vel  animali,  possunt 
a  ratione  imperari ;  non  autem  actus  illi, 
qui  procedunt  ex  appetitu  naturali  : 
cujusmodi  sunt  actus  vegetabilis  animge 
et  quicunque  motus  membrorum  qui 
consequitur  vires  naturales.  Et  hujus  ratio 
est,  quia  quanto  aliquls  actus  est  imma- 
terialior,  tanto  est  nobilior  et  magis 
subditus  imperio  rationis.  Unde  ex  hoc 
ipso,  quod  vires  animas  vegetabilis  non 
obediunt  rationi,  apparet  has  vires  infe- 
riores  esse.  —  la  2a3,  q.  17,  a.  8,  in  c. 
et  ad  1  ;  a.  9,  in  c. 


QU.^ESTIO   X 

DE    BOXITATE    ET    MALITIA    .\CTUU.M 
HUMANORUM. 

Deinde  considerandum  est  de  bonitate 
et  malitia  actuum  humanorum. 


64 


TKiniA    l'AHS  —  KTIIICA 


ClllCA  OLOI)  OL'.+:HL'N'n  H  oLATLUH: 

1.  Ulruin  njiivtMii.MUT  u-isigrienlur  (livei-sre 
boiiilales  a  Tus. 

2.  llruni  sinl  aliqui  aiTus  indifferentcs. 

3.  Ulruni  bonitas  volunlalis   depencleat    ex 
objecto. 

4.  Ulrum  bonila:^  el  malilia  exterioris  a(Tus 
pen(ieal  ex  bonilate  vel  malilia  voluntalis. 

AliTICLLUS   I 

UTULM  CONVENIENTEH  ASSIGNENTLH  DIVERS.E 
UONIIWTES   ACTUS. 

Videlur  quod  non  recte  assignentur 
(liversai  ijoiiitates  actus,  scilicet  bonitas 
ex  causa,  bonitas  ex  objecto,  bonitas  quiu 
est  ex  circuinstantiis,  et  bonitas  qma  est 
secundum  babitudinein  ad  finem. 

1.  Boiiitas  enim  ex  causa  est  qu;edam 
bonitas  ex  genere ;  sed  quod  alicui  con- 
veiiil  secundum  genus  suum,  non  potest 
removeri  ab  eo  per  aliquam  difTerentiam 
superadditam  :  ergo  bonitas  iila  non 
potest  removeri  ab  actu  per  quamcunque 
dilTerentiam  superadditam  ;  et  sic  pmnis 
actus  humanus  erit  bonus;  quod  falsum 
est,  cum  sint  quidam  mali.  —  2.  Sent. 
dist.  36,  q.  un.,  a.  5,  ai-g.  1  ;  et  II.  citandi 
in  corp. 

2.  Prajterea,  objectum  potentia)  activa^ 
comparatur  ad  actionem  sicut  effectus  ad 
causam  ;  sed  bonitas  causa3  non  dependet 
ex  eflectu,  sed  magis  e  converso  :  ergo 
actio  humana  non  habet  bonitatem  ex 
objecto.  —  la  2«,  q.  18,  a.  2,  arg.  3. 

3.  Pra^terea,  materia  actus  est  objectuin 
ejus;  objectum  autem  habet  rationem 
fmis:  ergo  male  distinguitur  bonitas  ex 
objecto  et  bonitas  ex  fme.  —  2.  Seut. 
1.  c. 


arg.  o. 


4.  Pra*terea,  id  quod  convenit  alicui 
secundum  suam  substantiam,  non  attri- 
buitur  ei  secundum  accidens  ;  sed  bonum 
et  malum  conveniunt  rei  secundum  suam 
substantiam  :  ergo  male  assignatur  boni- 
tas  excircumstantia. —  la  2ae,  q.  18,  a.  3, 
arg.  3. 

5.  Praeterea,  contingit  aliquam  opera- 


tioneni  bonam  ad  malum  finem  ordinari, 
sicut  cum  ali^iuis  dat  eleemosynam  pro- 
pter  inanem  gloriam  ;  et  e  converso  ali- 
quam  malam  oper.itioncm  ordinari  ad 
boiium  linem,  sicut  cum  qiiis  furatur  ut 
det  liaiiperi.  Ergo  actio  non  est  bona  vel 
mala  ex  line.  —  Ibi//.  a.  4,  arg.  3. 

Sed  contrri  est  auctoritas  Magislri 
Sententiaruni,  qui  in  2.  Sent.  (dist.  36, 
q.  un.  )  dicit  actus  es.se  bonos  ex  genere, 
vei  ex  fine  et  causa.  Deinde  Philosophus 
(2.  tJth.  c.  9)  dicit,  quod  virtuosus  opera- 
tur  secundiim  quod  oportet,  et  quando 
oportet,  et  secundum  alias  circumstan- 
tias.  —  2.  Sent.  dist.  36,  q.  uii.,  a.  5, 
in  c. ;  2.  Eth.  I.  11. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  dicit 
Dionysius(cf.  de  Coelesti  Hierarchia  c.  11 , 
%l  ;—  Migne  PP.  Gr.  t.  3.  col.  283),  in 
substantiis  onmibus  invenitur  essentia, 
virtus  et  operatio.  llorum  autem  talis  est 
ordo,  quod  virtus  est  ab  essentia,  et  ope- 
ratio  a  virtute  procedit ;  et  quia  quod  a 
bono  procedit,  non  potest  esse  nisi  bonum, 
ideo  sicut  essentia  et  virtus  bona  sunt, 
ita  et  operatio  secunduin  quod  a  virtute 
agentis  procedit.  Sed  quia  virtus  in 
voluntarie  agentibus  ad  multa  se  habet, 
ideo  actio  ex  virtute  agentis  determi- 
nationem  non  habet  ;  sed  propria  deter- 
minatio  actus  est  ex  objecto  :  unde  si 
objectum  sit  proportionatum,  actus  ex 
ipso  objecto  quandam  ulteriorem  bonita- 
tem  recipiet.  Et  quia  prima  (propria)  de- 
terminatio,  a  qua  aliquid  determinatur, 
est  determinatio  pef  formam  generis,  ideo 
hujusmodi  actus  ex  determinatione  objecti 
bonitatem  habentes,  dicuntur  boni  e,v 
genere.  Sed  quia  actum  aliquem  circa 
idem  objectum  contingit  diversimode  se 
habere,  ideo  actus  ex  objecto  determina- 
tus  est  ulterius  determinabilis  per  alias 
circumstantias  ;  qu£e  si  convenientes  fue- 
rint,  ex  eis  quandam  boiiilatem  ulterio- 
rem  recipiet,  et  dicetur  bonus  ex  circum- 
stantiis.  — 2.  Sent.  dist,  36,  q.  un.,  a.  5, 
c.  ;  de  Malo  q.  2,  a.  6,.  in  c.  et  ad  5  et  7. 

Harum  autem  bonitatum  ea,  qu£e  est 
ex    essentia,    conimunis    est     onmibus 


DE   ACTIBUS    11 UM.  —  QU,^ST.  X    DE    BONITATE    ET   MALITIA   ACTUUM  -  ART.   I 


G3 


actibus ;  unde  ipsa  substernitur  omnibus 
aliis  bonitatibus,  inter  quos  primo  super- 
venit  sibi  bonitas  quae  est  ex  objecto, 
super  quam  iterum  inducitur  alia  boni- 
tas  quiB  est  ex  fme  et  aliis  circumstan- 
tiis.  Dico  ex  fine  et  circumstantiis^  quia 
aliquando  fmis  inter  circumstantias  poni- 
tur  modo  supra  dicto ;  et  tuni;  bonitas 
actus  ex  fmc  et  circumstantiis  est  eadem. 
—  Aliquando  fmis  coincidit  cum  objecto, 
sicut  in  voluntate  fmis  voluntatis  et  obje- 
ctum  est  ScTBpe  unum  et  idem ;  et  tunc 
bonitas  sumpta  ex  objecto  et  fme  est  una 
eteadem.  Aliquando  vero  fmis  et  objectum 
actus  humani  distinguntur,  cum  scilicet 
secundum  diversam  comparationem  su- 
muntur,  puta  cum  objectum  sumitur 
respectu  exterioris  actus,  fmis  vero  re- 
spectu  voluntatis ;  et  tunc  objectum  hoc 
modo  sumptum  potest  dupliciter  se 
habere  ad  finem  voluntatis  :  uno  modo 
sicut  quod  per  se  ordinatur  ad  ipsum,  ut 
pugna  per  se  ordinatur  ad  victoriam ; 
alio  modo  per  accidens,  sicut  accipere 
rem  alienam  per  accidens  ordinatur  ad 
dandam  eleemosynam.  Sic  igitur  quando 
objectum  non  est  per  se  ordinatum  ad 
fmem,  differentia  specifica  qua3  est  ex 
objecto  non  est  per  se  determinativa  ejus 
quaj  est  ex  fine,  nec  e  converso,  nec  una 
istarum  specierum  est  sub  alia ;  —  sed 
tunc  actus  moralis  est  sub  duabus  specie- 
bus  quasi  disparatis.  Si  vero  objectum 
per  se  ordinetur  in  finem,  una  dictarum 
differentiarum  est  per  se  determinativa 
alterius ;  unde  una  istarum  specierum 
continebitur  sub  altera;  considerandum 
autem  restat,  quae  sub  qua.  —  Ad  cujus 
autem  resta  prhno  considerandum  est, 
quod  quanto  aliqua  difterentia  sumitur  a 
forma  magis  particulari,  tanto  magis  est 
specifica ;  secundo,  quod  quanto  agens 
est  magis  universale,  tanto  ex  eo  est  for- 
ma  magis  universalis  ;  tertio,  quod 
quanto  aliquis  finis  est  posterior,  tanto 
respondet  agenti  universaliori,  ut  jam 
sa3pe  dictum  est.  Ex  quibus  sequitur 
quod  differentia  specifica,  qua?  est  ex 
fme  Iioc  modo  sumpto,  est  magis  gene- 


ralis,  et  differentia,  quii3  est  ex  objecto 
per  se  ad  talem  finem  ordinato,  est 
specifica  respectu  ejus.  Voluntas  enim, 
cujus  proprium  objectum  est  finis,  est 
universale  motivum  respectu  omnium 
potentiarum  animae,  quarum  propria 
objecta  suntobjectaparlicularium  actuum. 
—  2.  Sent.  I.  c. ;  de  Malo  q.  2,  a.  6, 
c;  la2a%  q.  18,  a.  7,  c. 

Ex  his  ergo  patet,  quod  in  actione 
humana  bonitas  quadruplex  considerari 
potest  :  —  nna  quidem  maxime  generica 
quasque  omnibus  aliis  substernitur,  prout 
scilicet  est  actio,  quia  quantum  habet  de 
actione  et  entitate,  tantum  habet  de  boni- 
tate.  Alia,  qu£e accipitur  per  respectum  ad 
finem  voluntatis  :  quas  est  specifica  qui- 
dem  respectu  pra^cedentis,  magis  tamen 
generalis  quam  sequentes.  Tertia  sumi- 
tur  secundum  objectum  conveniens,  qua3 
quidem  est  magis  specifica  et  determi- 
nata,  tamen  adhuc  est  determinabilis  a 
circumstantiis.  Quarta  est  secundum 
circumstantias,  quasi  secundum  acciden- 
tia  qujedam.  Quibus  iterum  supervenit 
quinta  bonitas,  qua3  est  sicut  perfectio 
ceterarum,  fitque  ex  informatione  habi- 
tus  et  h£ec  est  bonitas  virtutis.  — 
la  2«,  q.  18,  a.  2,  3,  4,  c.  ;  2.  Sent. 
dist.  36,  q.  un.,  a.  5,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  illa 
bonitas  generica  manet  in  actu  quantum- 
cunque  per  alias  circumstantias  deordi- 
netur;  unde  non  dicitur  actus,  qui  est 
bonus  ex  genere,  male  fieri  quia  privetur 
bonitate  sui  gen^iris,  sed  quia  privatur 
bonitale  circumstantiarum.  —  2.  Sent. 
dist.  36,  q.  un.,  a.  5,  ad  1 ;  Ia2a3,  q.  20, 
a.  6,  in  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non 
semper  objectum  actionis  humana3  est 
objectum  activa^  potentise.  Nam  appeti- 
tiva  potentia  est  quodammodo  passiva, 
in  quanlum  movetur  ab  appetibili ;  et 
tamen  est  principium  humanorum  ac- 
tuum.  Neque  etiam  potentiarum  acti- 
varum  objecta  semper  habent  rationem 
effectus,  sed  quando  jam  sunt  trans- 
mutata  :  sicut  alimentum  transmutatum 


SuMM.«  Philos.  V 


Oli 


TKiiTiA  1'ARS  —  i:  rmcA 


rompunitur  :itl  |)Mtriiti;iiii  iiiitiitivaiii  siciit 
matfi-iii  circa  quaiii  (tpfratur.  Kx  lioc 
autein  quod  objcctuin  ost  aliquo  modo 
eflectus  potentia;  uctivit',  sequitur  quod 
sit  terminus  actionis  ejus,  et  per  conse- 
quens  quod  det  ei  formani  et  speciem. 
Kt  quainvisetiam  bonitasactionis  noncau- 
.setur  ex  bonitate  eflectus,  tamen  ex  hoc 
dicitur  actio  bona,  quod  bonuin  efTectum 
inducere  potest ;  et  ipsa  proportio  actionis 
ad  eHectuni  est  ratio  bonitatis  ipsius.  — 
1a  2i\\  q.  18,  a.  2,  ad  3. 

Ad  UTtiurn  dicendum,  quod  actus 
alitpiis  habet  duplicein  finein,  scilicet 
proxiinuin  fmein  qui  est  objectum  ejus, 
et  renioluni  quem  agens  intendit ;  et 
ideo  cum  bonum  ex  fine  distinguitur 
contra  bonum  ex  genere,  intelligitur  de 
line  reinoto,  quem  agens  intendit.  — 
2.Senf.  1.  c.  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  curn 
bonum  convertatur  cum  ente,  sicut  ens 
dicitur  .secunduin  substantiam  et  secun- 
dum  accidens,  ila  et  bonum  attribuitur 
alicui  et  secundum  esse  suum  substan- 
tiale  et  secundum  accidentale,  tam  in 
rebus  naturalibus  quam  in  actionibus 
moralibus.  —  la  '2a\  q.  18,  a.  3,ad  3. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  nihil 
prohibet  actioni  habenti  unam  pra^di- 
ctaruin  bonitatun)  deesse  aliam  ;  et  secun- 
dum  hoc  contingit  actionem  qua^  est 
bona  secundum  speciem  suani,  vel  secun- 
dum  circumstantias,  ordinari  ad  finem 
nialum,  vel  e  converso.  Non  tamen  est 
actio  bona  siinpliciter,  nisi  omnes  boni- 
tates  concurrant :  quia  quilibet  singularis 
defectus  causat  malum,  bonum  autem 
causatur  ex  integra  causa,  ut  dicit  Dio- 
nysius  (de  Div.  Nom.  c.  4,  §30-,  Migne 
PP.  Gr.  t.  3,  col.  730).—  la  2a3,  q.  18, 
a.  4,  ad3. 

ARTICULUS  II 

UTHLM    SINT  ALIQLT    ACTUS     I.XDll  FEHENTES. 

\  idetur  quotl  nulli  sint  actus  indiffe- 
rentes. 


1.  Kns  eniin  in  <iuantuiii  ens  est 
bonuni ;  enti  autem  opponitur  non  ens, 
bono  vero  malum ;  sed  inter  ens  et  non 
ens  non  est  medium  :  ergo  nec  inter 
bonuni  et  inaluin ;  nece.sse  est  ergo 
oinnes  actus  es.se  bonos  vel  nialos,  et 
nullum  indifferentem.  —  de  Malo  q.  2, 
a.  5,  arg.  1. 

2.  Sed  dices,  quod  ens  et  bonum  non 
convertuntur  in  genere  moris,  sed  in 
genere  natur»,  et  sic  non  oportet  quod 
bonum  et  maluni  in  genere  moris  sint 
imniediata.  —  Contra,  inajus  bonum  est 
bonum  moris  quam  bonum  natura?;  ergo 
majorem  habet  oppositionem  ad  nialum. 
—  Ihid.  arg.  2. 

3.  Pra^terea,  malum  est  privatio  boni ; 
sed  privatio  et  habitus  sunl  opposita 
immediata,  ^^ecundum  Philosophum  in 
Pnedicam.  cap.  de  oppositis  :  ergo  non 
est  aliquis  actus  qui  sit  indifferens.  — 
la  2a^,  q.  18,  a.  8,  arg.  1  ;  de  Malo  q.  2, 
a.  5,  arg.  3. 

4.  Pra^terea,  omnis  actus  humanus  est 
a  voluntate  deliberata ;  voluntas  autem 
deliberata  seinper  agit  propter  finem  ; 
finis  autem  oinnis  vel  est  bonus  vel  est 
malus;  qui  autem  est  ad  bonuin  est  bonus, 
qui  vero  ad  malum  est  malus  :  ergo 
omnis  actus  humanus  vel  est  bonus  vel 
malus,  et  nullus  indifferens.  —  de  Malo 
q.  2,  a.  5,  arg.  4. 

5.  Sed  contra  videtur  quod  omnis 
actus  sit  indifferens;  quod  enim  est  secun- 
dum  se  bonum,  non  potest  esse  malum, 
quia  quod  per  se  inest  alicui,  inest  ei  ex 
necessitate;  sed  non  est  aliquis  actus  qui 
non  possit  male  fieri  :  ergo  nullus  actus 
est  secundum  se  bonus,  et  pari  ratione 
neque  secundum  se  malus;  omnis  ergo 
actus  secundum  se  est  indifferens.  —  de 
Malo  q.  2,  a.  4,  arg.  2. 

Respondeo  dicexdu.m,  quod,  sicut  di- 
ctum  est,  actus  moralis  pra3ter  bonitatem 
vel  malitiam  quam  habet  ex  sua  specie, 
potest  habere  bonitatem  vel  malitiam  ex 
circumstantiis,  qu;i3  comparantur  ad 
actum  moralem  sicut  accidentia  qucTS- 
dam.  Sicut  autem  genus  consideratur  in 


DE  ACKBUS  HUM.  —  QU/EST.  X  DE  BONITATE;  ET  MALITIA   ACTUUM  —  ART.   II 


G7 


sua  ratione  sine  suis  differentiis,  sine 
quibus  non  potest  esse  species;  ita  species 
consideratur  secundum  rationeni  sine 
accidentibus,  sine  quibus  tanien  non 
potest  esse  individuum.  Non  enim  dicitur 
de  ratione  hominis  esse  album  vel  esse 
nigrum  vel  aliquid  hujusmodi ;  impossi- 
bile  est  tamenessealiquem  hominem  sin- 
gularem,  quin  sit  albus  vel  niger  vel  ali- 
quid  hujusmodi.  Sic  ergo  loquendo  de 
actibus  moralibus,  secundum  quod  in 
suis  speciebus  considerantur,  possunt 
dici  boni  vel  mali  ex  genere.  Sed  boni- 
tas  vel  malitia  quas  est  ex  circumstan- 
tiis,  non  convenit  ei  secundum  suum 
genus  vel  speciem,  sed  individuis  acti- 
bus  talis  bonitas  vel  malitia  convenire 
potest.  —  de  Malo  q.  2,    a,  5,  c, 

Si  ergo  ioquamur  de  actu  morali 
secwidum  suam  speciem,  sic  non  omnis 
actusmoralis  est  bonus  vel  malus;  sed 
aliquis  est  indifferens,  quia  actus  moralis 
speciem  habet  ex  objecto,  secundum 
ordinem  ad  rationem.  Est  autem  aliquod 
objectum  quod  importat  aliquid  couve- 
niens  rationi,  et  facit  esse  bonum  ex  ge- 
nere,  sicut  vestire  nudum;  aliquod  autem 
objectum  quod  importat  aliquid  discor- 
dans  a  ratione,  sicut  tollere  alienum,  et 
hoc  facit  malum  in  genere.  Quoddam  vero 
objeclum  estquod  neque  importat  aliquod 
conveniens  rationi,  neque  aliquid  a 
ratione  discordans,  sicut  levare  festucam  ; 
et  hujusmodi  dicitur  indifferens.  Et  quan- 
tum  ad  hoc  bene  dixerunt  qui  actus 
diviserunt  trifarie,  dicentes  quosdam  esse 
bonos,  quosdam  malos,  quosdam  indif- 
ferentes,  —  Ibid. 

Si  vero  loquamur  de  actu  morali  secun- 
dum  individuum,  sic  quilibet  particularis 
actus  moralis  necesse  est  quod  sit  bonus 
vel  malus,  propter  aliquam  circumstan- 
tiam,  Non  enim  potest  contingere  quod 
actus  singularis  sine  circumstantiis  fiat, 
quie  ipsum  rectum  faciant  vel  indire- 
ctum.  Si  enim  fiat  quodcunque,  quando 
oportet  et  ubi  oportet  et  sicut  oportet  etc.., 
hujusmodi  actus  est  ordinatus  et  bonus ; 
si  vero  aliquid  horum  deficiat,  actus  esl 


inordinatus  et  malus.  Et  hoc  maxime 
considerari  potest  in  circumstantia  fmis  : 
quod  enini  fitpropterjustam  necessitatem 
vel  propter  piam  utilitatem,  laudabiliter 
fit,  et  bonus  est  actus;  quod  vero  caret 
justa  necessitate  et  pia  utilitate,  otiosum 
reputatur,  —  Ibid. 

Sic  ergo  bonus  actus  et  malus  actus  ex 
genere  sunt  opposita  mediata ;  et  est  aliquis 
actus  qui  in  specie  consideratus  est  indif- 
ferens ;  bonum  autem  et  malum  ex  cir- 
cumstantia  sunt  immediata,  quia  distin- 
guntur  secundum  oppositionem  affirma- 
tionis  et  negationis,  scilicet  per  hoc  quod 
est  secundum  quod  oportet,  et  non  secun- 
dum  quod  oportet,  secundum  omnes 
circumstantias.  Hoc  autem  bonum  et 
malum  est  proprium  acius  singularis; 
et  ideo  nullus  actus  singularis  est  indif- 
ferens.  Et  dico  actum  humanum,  qui  est 
a  voluntate  deliberata;  —  si  enim  sit  ali- 
quis  actus  sine  deliberatione  procedens  ex 
sola  imaginatione,  sicut  confricatio  bar- 
b»  aut  aliquid  hujusmodi,  hujusmodi 
actus  est  extra  genus  moris ;  unde  non  par- 
ticipat  bonitatem  aut  malitiam  moralem. 
—  Ibid.;  la  2ae,  q.  18,  a.  4etsqq.;  2.  Sent. 
dist.  40,  q.  l,a.  5,  inc.;4.  Sent.  disi.  16, 
q,  1,  a.  4,  in  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
licet  ens  in  quantum  ens  sit  bonum,  non 
tamen  omne  non  ens  est  malum  :  nam 
non  habere  oculos,  lapidi  non  est  malum  ; 
unde  non  oportet,  si  ens  et  non  ens  sint 
immediata,  quod  bonum  et  malum  sint 
immediata.  —  de  Malo  q.  2,  a.  5, 
ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ens  et 
bonum  convertuntur  simpliciter  in  quo- 
libet  genere ;  unde  Philosophus  1 .  Eth. 
(c.  6,  al.  4)  secundum  genera  entium 
distinguit  bonum.  Sed  verum  est,  quod 
ens  simpliciter  non  convertitur  cum  bono 
moris,  sicut  nec  etiam  cum  bono  naturae. 
Bonum  autem  moris  est  quoddammodo 
majus  bonum  quam  bonum  naturae,  in 
quantum  scilicet  est  actus  et  perfectio 
naturalis  boni,  licet  aliquo  modo  bonum 
naturiie  sit  melius,  sicut  substantia  acci- 


fi« 


TERTIA    I'ARS  —  KTHICA 


ilenle.  Palet  etiam,  quodbonuin  natura^et 
nialuin  innnediate  non  opponuntur,  quia 
non  oinne  non  ens  est  nialuin,sicut  onine 
ens  est  bonuni.  Unile  ratio  non  sequitur. 

—  Ihid.  ad  1. 

Ad  tcrtnun  dicenduni,  quod  duplex  est 
privatio:  —  quiedani,  qu:e  consistil  in  prl- 
vatum  cssc;  et  Ikcc  nihil  relinquit,  sed 
t.»tuni  aulert  :  ut  caHMtas  totaliter  aufert 
visuni,  et  tenebrie  luceni,  et  niors  vitam  ; 
et  inter  lianc  privationem  et  habiturn 
opposilum  non  potest  esse  aliquod  medium 
circa  principium  susceptibile.  —  Est 
autem  alia  privatio,  qme  consistit  in 
privari :  sicut  a^gritudo  est  privatio  sani- 
tatis,  non  quod  tota  sanitas  sit  sublata, 
sed  quod  est  quasi  quiodam  via  ad  tota- 
lem  ablationem  sanitatis,  qua3  fit  per 
morfem.  Et  ideo  talis  privatio  cum  aliquid 
relinquat,  non  semper  est  immediala  cum 
opposito  habitu.  Et  hoc  modo  malum  est 
privatio  boni  :  quia  non  totum  bonum 
aufert,  sed  aliquid  relinquit.  Unde  potest 
esse  aliquod  medium  inler  bonum  et 
malum.  —  la  2a3,  q.  18,  a.  8,  ad  1;  4. 
Sent.  cWst.AO,  q.  1,  a.  5,  in  c. 

Vel  dic,  quod  bonum  et  malum  in  mora- 
libus  opponuntur  contrarie,  et  non  secun- 
dum  privationem  et  habitum.  Malum  enim 
in  inoralibus  ponit  aliquid  in  quantum 
consequitur  quendam  ordinem  vel  mo- 
dum  vel  speciem;  unde  nihil  prohibet  ea 
opponi  mediate,  sicut  PhiJosophus  ponit 
10.  Mclaphijs.  {text.  IC;  1.  9,  c.  4).  Sed 
malum  in  natura  consequilur  privatio- 
nem  simpliciter;  unde  bonum  et  malum 
natura.'  licet  non  sint  innnediata  simpli- 
citer,  sunt  tamen  immediata  circa  pro- 
prium  susceptibile,  ut  privatio  et  habitus. 

—  de  Malo  q.  2,  a.  5,  ad  3. 
Quartum    concedimus.    —    Vel    dici 

potest,  quod  omnis  fmis  habet  aliquam 
bonitatem  vel  malitiam,  saltem  natu- 
ralem;  non  tamen  semper  importat 
bonitatem  vel  malitiam  moralem,  qua3 
consideratur  per  comparationem  ad 
rationem,  ut  diclumest;et  de  hoc  nunc 
agitur.  —  Ibid.  ad  4;  4.  Sent.  dist.  26, 
q.   1,  a.  4,  in  c. ;  la  2«,  q.  18,  a.  8,  ad  2. 


Ad  r/uintum  vero,  quod  in  contrarium 
objicitur,  dicendum,  quod  illud  quod 
consequitur  speciem  alicujus,  semper 
inest  ei.  Gum  ergo  actus  hominis  speciem 
consequatur  ex  ratione  objecti,  ut  dictum 
est  (art.  pneced.),  secundum  quam  est 
bonus  vel  malus,  actus  sic  specificatus  in 
bono  nunquam  potest  esse  malus ;  nec 
specificatus  in  malo  unquam  potest  esse 
bonus.  Gontingit  tamen  actui  secundum 
se  bono  adjungi  aliquem  actum  malum 
secundum  aliquem  ordinem ;  et  secundum 
illum  actum  malum  bonus  videtur  ali- 
quando  maleficari ;  non  quod  in  seipso  sit 
malus:  sicut  dare  eleemosynam  paupori, 
esl  actus  secundum  se  bonus;  sed  referre 
actum  hujusmodi  ad  finem  aliquem  inor- 
dinatum,scilicet  inanisgloriae,estquidem 
alius  actus  malus;  qui  tamen  duo  actus 
quodam  ordine  in  unum  rediguntur. 
Bonum  autem,  ut  Dionysius  {de  Div. 
Nom.  c.  4,  §  30;  —  Migne  PP.  Gr.  t.  3, 
col.  730)  dicit,  est  ex  tota  etintegra  causa, 
malum  ex  singularibus  defectibus.  Et 
ideo  quidquid  horum  sit  malum,  sive 
actus  sive  inordinatio  actus  in  fmem, 
totum  judicatur  malum.  Non  autem  totum 
judicatur  bonum,  nisi  utrumque  fuerit 
bonum :  sicut  nec  judicatur  homo  pul- 
cher,  nisi  omnia  ejus  membra  fuerint 
decora;  turpis  autem  judicatur,  etiamsi 
unum  tanlum  ejus  membrum  fuerit 
deforme.  Et  inde  est  quod  actus  malus 
non  potest  bene  fieri ;  ex  quo  enim  actus 
malus  est,  non  potest  esse  integrum 
bonum ;  sed  actus  bonus  potest  male 
fieri,  quia  non  requiritur  quod  sit  inte- 
grum  malum,  sed  sufficit  quod  sit  parti- 
culariter  malum.  —  de  Malo  q.  2,  a.  4, 
ad  2. 

ARTIGULUS  III 

UTRUM  BONITAS  VOLUNTATIS  DEPENDEAT 
EX  OBJEGTO. 

Videtur  quod   bonitas   voluntatis   non 
dependeatex  objecto. 

1.  Bonuin  enim  per  prius  invenitur  in 


i 


\ 


\ 


DE  ACTIBIIS  HUM.  —  QU.EST.    X  DE  DONITATE  ET   MALITIA  ACTUUM  —  ART.  III        09 

fine ;  undebonitasfinis,  incjuantumhujus-  malitia     voluntatis     sccunduni     aliquid 

niodi,  non  invenitur  in  aliquo  alio.  Sed  ununi  attenditur ;  aliorum  vero  acluum 

secundum    Piiilosoplium  (6.  Eth.   c.  5)  bonitas  vel  malitia  potest  secundum  di- 

bona  actio  est  finis,  licet  factio  nunquam  versa  attendi.  Iliud  autem,  quod  est  prin- 

sit  finis  ;  ordinatur  enim  semper  sicut  ad  cipium  in  quolibet  genere,  non  est  per 

finem  ad  aliquid   factum.  Ergo   bonitas  accidens,   sed  per  se  :  quia  omne  quod 

actus  voluntatis  non  dependet  ex  objecto.  est  per  accidens,  reducitur  ad  id  quod  est 

—  la  2;e,  q.  19,  a.  1,  arg.  2  ;  6.  Eth.  I.  4.  per  se  sicut  ad  principium.  Et  ideo  boni- 

2.  Pniiterea,  circumstantia3  concurrunt  tas  voluntatis  ex  solo  uno  dependet,  quod 
ad  bonitatem  actus,  et  secundum  diver-  per  se  facit  bonitatem  in  actu,  scilicet  ex 
sitatem  circumstantiarum  contingit  esse  objecto  et  non  excircumstantiis,  qua?  sunt 
diversitatem  bonitatis  et  malitia^  in  actu  qua^dam  accidentia  actus.  —  Ibid.  a.  2,c. 
voluntatis ;  sed  circumstantia3  non  sunt  Objectum  autem  voluntatis  proponilur 
objectum  :  ergo.  —  la  2£e,  q.  19,  a.  2,  ei  per  rationem  ;  nam  bonum  intellectum 
arg.  2.  est  objectum  voluntatis  proportionatum. 

3.  PrfBterea,  unumquodque  quale  est,  Bonum  autem  sensibile  vel  imaginatum 
tale  alterum  facit;  sed  objectum  volun-  non  est  proportionatum  voluntati,  sed 
tatis  est  bonum  bonitate  naturse  :  non  appetitui  sensitivo  :  quia  voluntas  potest 
ergo  potest  prccstare  voluntati  bonitatem  tendere  in  bonum  universale,  quod'  ratio 
moralem  ;  moralis  ergo  voluntatis  bonitas  apprehendit,  appetitus  autem  sensilivus 
non  dependet  ex  objecto.  —  Ibid.  a.  1,  nontendit  nisi  in  l)onum  particulare,  quod 
arg.  3.  apprehendit  vis  sensitiva.  Et  ideo  bonitas 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  dicit  voluntatis  dependet  ex  ratione  eo  modo, 

(5.  Eth.  c.  1),  quod  «  justitia  est  secun-  quo  dependet  ex  objecto.  —  Ibid.  a.  3,  c. 

dum    quam    aliqui    volunt  justa  »  ;    et  Ad   primuin    ergo    dicendum,    quod 

eadem  ratione  virtus  est  secundum  quam  quamvis  aliquis  actus  possit  esse  ultimus 

aliqui  volunt  bona.  Sed  bona  voluntas  est  finis   secundum    aliquem    modum,   non 

qu?e  est  secundum  virtutem;  ergo  bonitas  tamen  talis  actus  est  actus  voluntatis.  — 

voluntatis  est  ex   hoc  quod   aliquis  vult  la  2a3,  q.  19,  a.  1,  ad  1. 

bonum.  —  la  2ae,  q.  19,  a.  1,  arg.  Sed  Ad  secundum  dicendum,  quod  suppo- 

contra;^.  Eth.X.l.  sito    quod  voluntas  sit  boni,   nuUa   cir- 

Respondeo   digenuum,  quod  bonum  et  cumstantia    potest    eam    facere    malam. 

malumsuntpersedifferenti?eactus  volun-  Quod  ergo  dicitur,  quod  aliquis  vult  ali- 

tatis.  Nam  bonum  et  malum  per  se  ad  quod  bonum  quando  non  debet,  potest 

voluntatem  pertinent,  sicut  verum  et  fal-  intelligi   dupliciter  :  —   u)io   modo  ita 

sum  ad  rationem,  cujus  actus  per  se  di-  quod    ista     circumstantia    referatur    ad 

stinguitur  differentia  veri  et  falsi.   Unde  volitum;   et  sic  voluntas  non   est  boni, 

voluntas  bona  et  mala  sunt  actus  diffe-  quia  velle  facere  aliquid  quod  non  debet 

rentes    secundum    speciem.    Differentia  fieri,  non  est  velle  bonum.  Alio  modo  ita 

autem   speciei   in  actibus  est  secundum  quod  referatur  ad  actum  volendi ;  et  sic 

objecta.  —  la  2ae,  q.  19,  a.  1,  c.  impossibile  est  quod  aliquis  velit  bonum 

Sed  in  quolibet  genere  quanto  aliquid  quando  non  debet ;  nisi  forte  per  accidens, 

est  prius,  tanto  est  simplicius  et  in  pau-  in  quantum  aliquis,  volendo  hoc  bonum, 

cioribus  consistens ;   et  ideo  invenimus  impeditur  ne  tunc  velit  aliquod  bonum 

quod  ea,  qua3  sunt  prima   in    quolibet  debitum;  et  tunc  non  accidit  malum  exeo 

genere,  sunt  aliquo  modo  simplicia  et  in  quod  vult  illud  (bonum),  sed  ex  eo  quod 

uno  consistunt.  Principium  autem  boni-  non  vult  allud  bonum.   Et  similiter  est 

tatis  et  malitias  humanorum  actuum  est  dicendum  de  aliis  circumstantiis. — Ibid. 

ex  actu  voluntatis  ;    et  ideo   bonitas   et  a.  2,  ad  2. 


TERTIA    PARS  -  HTHICA 


A(l  tertiiiin  dicfiiduin,  quod  per  ralio- 
neni  rt'pra'sentutur  voluutali  honuni  ut 
objectuni ;  et  in  quiiutuni  (udit  sub  ordi- 
iiittitjne  rationis  ptrlinet  ad  genus  moris 
el  causat  nioraiein  bonitatein  in  actu 
voluntatis.  Hatio  eniin  principiuni  est 
huinanoruni  actuuin.  — Ibid.  a.  1,  ad  3. 

ARTIGULUS    IV 

LTHUM  BONITAS  ET  MALITIA  .\CTLS  EXTE- 
HIUHIS  PENDE.\T  EX  BONITATE  VEL  MALI- 
TIA    VOLLNTATIS. 

Videtur  quod  bonitas  et  malitia  exte- 
rioris  actus  non  pendeat  ex  bonilate  vel 
inalitia  voluntatis. 

1.  Si  enini  sunierelur  bonitas  actus 
exterioris  ex  parte  voluntatis,  sequeretur 
unam  et  eandem  bonitatein  esse  in  actu 
exteriori  et  interiori  ;  sed  illud  est  fal- 
suin ;  nain  causa  et  effectus  idem  esse 
non  possunt ;  bonitas  autem  actus  interio  - 
ris  est  causa  bonitatis  actus  exterioris  : 
ergo  bonitas  et  malitia  actus  exterioris  iion 
pendet  ex  bonitate  actus  interioris.  — 
la  2cB,  q.  20,  a.  3,  arg.  3. 

2.  Pfieterea,  quod  habet  bonum  prius- 
quam  aliud,  non  habet  bonitatcm  ex  illo; 
at  in  actu  exteriori  prius  reperitur  boni- 
tas  quain  in  actu  interiori  voluntatis ; 
actus  enim  voluntatis  formaliter  se  habet 
ad  actum  exteriorem ;  sed  id  quod  est 
forinale  est  posterius,  nam  forma  advenit 
materiie.  —  Ibid.  a.  1,  arg.  3. 

Sed  contra  videtur  quod  bonitas  et 
malitia  actus  exterioris  nullo  modo  possit 
desumi  ex  parte  voluntatis ;  et  prascipue 
de  malitia  probatur.  Gum  enim  malitia 
in  voluntate  sit  peccatum  morale,  quod 
est  actus  aliquis  deficiens  ;  actus  autem 
deficiens  proveniat  propter  defectum  ac- 
tivi  principii  :  oportebit  pra^intelligi  defe- 
cluin  in  voluntate,  qui  non  erit  peccatum 
morale,  sed  pra^cedens  ipsum.  Qui  quidem 
defectus  si  sit  naturalis,  semper  inha^re- 
bit  voluntali ;  semper  igitur  voluntas  in 
agendo  moraliter  peccabit,  quod  actus 
virtutum  falsum  esse  ostendunt.  Si  autem 


defectus  est  voluntarius,  juin  est  pecca- 
tuin  niorale,  cujus  causa  iteruni  inqui- 
renda  restabit,  et  sic  ratio  in  infinituin 
deducet.  Krgo  videtur  quod  defectus  ac- 
tuuin  exterioruni  non  possit  desuini  ex 
parte  voluntatis.  —  3.  c.  Gent.  c.  10. 

Rkspondeo  DicENDLM,  quod  in  actu  tam 
interiori  quani  exteriori  invenitur  pro- 
priuin  suurn  objectuin ;  linis  autein  pro- 
prie  est  objectuin  voluntarii  actus  inte- 
rioris ;  id  autem  circa  quod  est  actio 
exterior,  est  objectuin  ejus.  Et  sicut  actio 
interior  accipit  speciem  a  fine  sicut  a 
proprio  objecto  :  ita  actus  exterior  accipit 
speciem  ab  objecto  circa  quod  est.  Id 
autem  quod  est  ex  parte  voluntatis,  se 
habet  ut  formale  ad  id  quod  est  ex  parte 
exterioris  actus,  quia  voluntas  utitur  inem- 
bris  ad  agenduni  sicut  instrumentis,  neque 
actus  exteriores  habent  rationem  morali- 
tutis  nisi  in  quantum  sunt  voluntarii.  — 
la  2a3,  q.  18,  a.  G,  c. 

Sic  ergo  actus  exteriores  possunt  dici 
boni  vel  mali  dupliciter  :  icno  modo  se- 
cundum  genus  suum,  et  secundum  cir- 
cuinstantias  in  ipsis  consideratas  :  sicut 
dare  eleemosynam,  servatis  debitis  cir- 
cumstantiis,  dicitur  esse  bonum.  —  Alio 
modo  possunt  dici  boni  vel  mali  ex  ordine 
ad  finem.  Gum  autem  finis  sit  proprium 
objectum  voluntatis,  manifestuin  est,  quod 
ista  ratio  boni  vel  mali,  quam  habet  aclus 
exterior  ex  ordine  ad  finem,  per  prius 
invenitur  in  actu  voluntatis,  et  ex  eo 
derivatur  ad  actum  exteriorem.  Bonitas 
autem  vel  malitia,  quam  habet  actus 
exterior  secundum  se  propter  debitam 
materiam  et  debitas  circumstantias,  non 
derivatur  a  voluntate,  sed  magis  a  ra- 
tione.  Unde  si  consideretur  bonitas  exte- 
rioris  actus,  secundum  quod  est  in  ordi- 
natione  et  apprehensione  rationis,  prior 
est  quam  bonitas  actus  voluntatis.  Sed 
si  consideretur  secundum  quod  est  in 
exsecutione  operis,  sequitur  bonitatem 
voluntatis,  quag  est  principium  ejus.  Unde 
dependet  a  bonitate  voluntatis,  quce  tamen 
ex  bonitute  rationis  dependet  secundum 
quod  in  ipsuni  fertur.  —  lu  2ie,  q.  20, 


DE  ACTIBUS  HUM.  —  QU^ST.  X  DE  BONITATE  ET  MALITIA  ACTUUM  —  ART.  IV 


71 


a.  1,  c;  a.  2,  c;  cf.  Cajetanum  in  h.  1. 
Est  autem  considerandum,  quod,  sicut 
supra  dictum  est,  ad  hoc  quod  aliquid  sit 
malum,  sufficit  unus  singularis  defectus  ; 
ad  hoc  autem  quod  sit  simpliciter  bonum, 
non  suftlcit  unum  singulare  bonum  ; 
sed  requiritur  integritas  bonitatis.  Si 
igitur  voluntas  sit  bona  et  ex  objecto  pro- 
prio  et  ex  fine,  consequens  est  actum  extc- 
riorem  esse  bonum.  Sed  non  sufficit  ad 
hoc  quod  actus  exterior  sit  bonus  bonitas 
voluntatis,  quae  est  ex  intentione  finis. 
Sed  si  voluntas  sit  mala.  sive  ex  intentione 
finis  sive  ex  actu  volito,  consequens  est 
actum  exteriorem  esse  malum.  Sic  ergo 
patet  bonitatem  actus  exterioris,  si  nihil 
impediat  ex  materia  propria,  suam  boni- 
tatem  desumere  ex  actu  voluntatis.  — 
Ibid.  a.  2,  c  — :  Sed  contingit  aliquando, 
quod  aliquid  est  bonum  ex  hoc  solo  quod 
ad  aliquid  ordinatur,  sicut  potio  amara 
ex  hoc  solo  est  bona  quod  est  sanativa ; 
unde  non  est  alia  bonitas  sanitatis  et 
potionis,  sed  una  et  eadem.  Quandoque 
veroillud,  quod  ad  aliud  ordinatur,  habet 
in  se  aliquam  rationem  boni  etiam  praster 
ordinem  ad  aliud  bonum,  sicut  medicina 
saporosa  habet  rationem  boni  delectabilis 
praeter  hoc  quod  est  sanativa.  Sic  ergo 
quando  actus  exterior  est  bonus  et  malus 
solum  ex  ordine  ad  finem ,  tunc  non  tan- 
tum  desumit  bonitatem  ex  actu  voluntatis, 
sed  est  omnino  eadem  bonitas  et  malitia 
actus  voluntatis,  qua?  per  se  respicit 
finem,  et  actus  exterioris,  qui  respicit 
finem  mediante  actu  voluntatis.  Cum  au- 
tem  actus  exterior  habet  bonitatem  vei 
malitiam  secundum  se,  scilicet  secundum 
materiam  vel  circumstantiam  ;  tunc  bo- 
nitas  actus  exterioris  est  una,  et  bonitas 
voluntatis  qua?  est  ex  fine,  est  alia  :  ita 
tamen  quod  bonitas  finis  a  voluntate 
redundat  in  actum  exteriorem,  et  bonitas 
materiae  et  circumstantiarum  redundat  in 
actum  voluntatis  addendo  ad  ejus  boni- 
tatem,  sicut  et  malitia  ipsius  hoc  modo 
sumpti  addit  ad  malitiam  voluntatis.  Et 
ratio  est,  quia  materia  illa  et  circumstan- 
tiae  exteriores  comparantur  ad  voluntatem 


ut  lerminus  et  finis ;  omnis  autem  incli- 
natio  vel  motus  perficitur  in  hoc  quod 
consequitur  finem  vel  attingit  terminum. 
Unde  non  est  perfecta  voluntas,  nisi  sal- 
tem  sit  talis,  qua3  opportunitale  data 
operetur.  —  Ibid.  a.  3,  c;  a.  4,  c 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
quando  aliquidexuno  derivaturin  alterum 
sicut  ex  causa  agente  univoca,  tunc  aliud 
estquod  est  inutroque:  sicut  cum  calidum 
calefacit,  aliud  numero  est  calor  calefa- 
cientis,  et  calor  calefacti,  licet  idem  sit  in 
specie.  Sed  quando  aliquid  derivatur  ab 
uno  in  alterum  secundum  analogiam  vel 
proportionem,  tunc  est  tantum  unum 
numero  :  sicut  a  sano  quod  est  in  corpore 
animalis,  derivatur  sanum  ad  medicinam 
et  urinam,  nec  alia  sanitas  est  medicin^e 
et  urina?,  alia  animalis,  quam  medicina 
facit  et  urina  significat.  Et  hoc  modo  a 
bonitate  voluntatis  derivaturbonitas  actus 
exterioris,  et  e  converso,  scilicet  secun- 
dum  ordinem  unius  ad  alterum.  —  la2ce, 
q.  20,  a.  3,  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  forma, 
secundum  quod  est  recepta  in  materia 
est  posterior  via  generationis  quam  ma- 
teria,  licet  sit  prior  natura  ;  sed  secun- 
dum  quod  est  in  causa  agente,  est  omnibus 
modis  prior.  Voluntas  autem  comparatur 
ad  actum  exteriorem  sicut  causa  efficiens; 
unde  bonitas  actus  voluntatis  est  forma' 
exterioris  actus,  sicut  in  causa  agente 
existens.  —  Ibid.  a.  1 ,  ad  3. 

Ad  tertium  vero,  quod  in  contrarium 
objicitur,  oportet  dicere,  quod  defectus  in 
voluntate  prreexistens  non  est  naturalis, 
ne  sequatur  voluntatem  in  quolibet  actu 
peccare.  Neque  est  casualis  et  fortuitus ; 
non  enim  esset  in  nobis  morale  pecca- 
tum;  casualia  enim  sunt  impni3meditata. 
Est  ig\iurvoluntarius;non  tamen  pecca- 
tum  morale,  ne  cogamur  in  infinitum 
procedere. —  3.c.  Gent.  c  10. 

Quod  quidem  -qualiter  esse  possit,  con- 
siderandum  est.  Cujuslibet  siquidem  ac- 
tivi  principii  perfectio  virtutis  ex  supe- 
riori  activo  dependet ;  agens  enim  secun- 
dum   agit  per  virtutem   primi   agentis. 


72 


TEnn  \   lARS  -  RTHICA 


Cuiii   ij^nlur  sicuuiluiu    av^^Mis  luani.-l  sub 
ordiue  priiui    ugeutis,  iiidelicieiiter  ugit ; 
deficil    autein    in    agendo,    si    contingat 
ipsuin   ab  ordine   priini  agentis  dellecti  : 
sicut  patet  in  instruiuento,  cuiu  deficit  a 
luotu  agentis.  In  actionibus  auteni  inora- 
libus  inveniuntur  per   ordinein   quatuor 
activaprincipia.Quoruin  unuin  esivirius 
exseciitiva,  scilicet  vis  niotiva,  qua  ino- 
ventur  nienibra  ad  exsequenduin    inipe- 
riuni  voluntalis  ;  unde  ha^c  vis  a  volun- 
tate  luovelur,  quie  est  aliud  principium; 
voluntas  autein  movetur  a  judicio  virtutis 
apprehensivte,    quie    judicut    lioc    esse 
bonum  vel  malum,  qu;\3  sunt  voluntatis 
objecta,    unum  ad  prosequenduin,  aliud 
ad  fugiendum  ;  ipsa  autem  vis   apprehen- 
sivamovetur  nreapprehensa. —  Prinmm 
igitur   activum    principium    in    actibus 
moralibus  est  res  apprehensa  ;  secundum 
est  vis  apprehensiva,  tertium  voluntas ; 
quartum  vis  motiva,  qua)  exsequitur  im- 
perium  rationis.  —  Actus  autem  virtutis 
exsequentis  jam  pra^supponit  bonum  mo: 
rale  vel    malum ;  non  enim  ad   mores 
hujusmodi  exterioresactuspertinent,  nisi 
secundum  quod  sunt  voluntarii,  ut  dictum 
est.  Unde  si  voluntatis  sit  actus  bonus,  et 
actus  exterior  sumptus  pra^cise  prout  est  a 
voluntate,  bonus  dicetur;  malusautem,  si 
ille  sit  malus;  nihil  enim  ad  malitiam 
pertineret,  si  actus  exterior  deficiens  esset 
defectu  ad  voluntatem  nullo  modo  perti- 
nente.  Glaudicalio  enim  non  est  vitium 
moris,  sed  nutunii.  Hujusinodi  igitur  vir- 
tutis  exsequentis  defectus  moris  vitium 
vel  totaliter  excusat  vel  minuit.  —  Actus 
vero,  quo  res  movet  apprehensivam  vir- 
tulem,  immunis  est  a  vitio  moris  ;  movet 
enim  secundum  ordinem  naturalem  visi- 
bile  visum,  et  quodlibet  objectum  poten- 
tiam  passivam.  Ipse  etiam  actus  appre- 
hensiva)  virtutis  in  se  consideratus  morali 
vitio  caret,  cum  ejus  defectus  vitium  mo- 
rale  vel  excuset  vel  minuat.  —  Relinquitur 
igitur  quod  morale  vitium  in  solo  actu  vo- 
luntatis  primo  et  principaiiter  invenitur, 
et  rationabiliter,  cum  ex  hocactusmoralis 
dicatur,  quod  voluntarius  est.  —  Ibid. 


Cum   autem  unicuique  inobili   respon- 
deut  propriuin  motivum,  non  quailibet  vis 
apprehensiva  est  debituin  motivum  cujus- 
libet  appetitus,  sed  hujus  hicc  et   illius 
alia.  Sicut  igitur  appetitus  sensitivi  pro- 
priurn    motivum     est    vis    apprehensiva 
sensualis,   ita  voluntatis  proprium  moU- 
vum  est   ratio   ipsa.   Rursus   cum  ratio 
multa  bona  et   multos   fines   apprehen- 
dere  possit,    cujuslibet   autem   sit  pro- 
prius  linis,  et  voluntatis  erit  objectum  et 
finis  et  primum    motivum   non    bonum 
quodlibet,   sed  bonum   quoddam   deter- 
minatum.  Cum  igitur  voluntas  tendit  in 
actum   mota  ob  apprehensione    rationis 
repra3sentantis    sibi    proprium    bonum, 
sequitur  debita  actio.  Cum  autem  volun- 
tas  in  actionem  prorumpit  ad  apprehen- 
sionem  apprehensivie  sensualis,  vel  ipsius 
rationis    aliquod    aliud    bonum    reprae- 
sentantis     a     proprio     bono    diversum, 
sequitur  in  actione  voluntatis  peccatum 
morale.  —  Pr^ecedit  igilur  in  voluntate  de- 
fectum  actionis,  in  quo  est  peccatum  mo- 
rale,  defectus  ordinis  ad  rationem  et  ad 
proprium  finem   :  ad  rationem  quidem, 
sicut  cum    ad   subitam  apprehensionem 
sensus,    voluntas   in  bonum  delectabile 
secundum  sensum  tendit ;  ad  finem  vero 
debitum,  sicut  cum  ratio  in  aliquod  bonum 
ratiocinando   devenit,   quod  non  est  vel 
nunc  vel  hoc  modo  bonum,  et  tamen  vo- 
luntas  in  illud  tendit  quasi  in  proprium 
bonum.  Hic  autem  ordinis  defectus  volun- 
tarius  est;  nam  in  potestate  ipsius  volun- 
tatis  est  velle  vel  non  velle  ;  itemque  est 
in  potestate  ipsius,  quod  ratio  actu  consi- 
deret  vel  a  consideratione   desistat,  aut 
quod  hoc  vel  illud  consideret.  Nec  tamen 
iste  defectus  est  malum  morale  ;  si  enim 
ratio  nihil  consideret,  vel  consideret  bo- 
num  quodcunque,  nondum  est  peccatum 
morale,  quousque  voluntas  in  finem  inde- 
bitum  tendat ;    quod  jam  est  voluntatis 
actus.  —  Sicergo  patet,  quod  malitia  actus 
exterioris  potest  derivari  ex  parte  volun- 
tatis.  —  Ibid;  cf.  Ferrariensem  in  h.  1. 


DE    PASSIONIBUS  —  QU^ST.  XI    DE    PASS.  SECUNDUM    SE  —  ART.  I 

QU.ESTIO  XI 

DE    PASSIONIBUS    SEGUNDUM    SE. 


73 


Deinde  considerandum  est  de  passio- 
nibus  anima3,  et  primo  quidem  de  pas- 
sionibus  in  generali,  secundo  de  passio- 
nibus  concupiscibiiis,  tertio  de  passionibus 
irascibilis. 

GIRCA    PRIMUM    QU/ERUNTUR 
QUATUOR  : 

1.  Utrum  passio  sit  tanlum  in  parle  appeti- 
tiva   .'^ensiliva. 

2.  Ulruni  conlrarietas  et  diversitas  inter  pas- 
siones  altendalur  secundum  bonum  et 
malum. 

3.  Utrum  omnis  passio  sit  mala  moraliler. 

4.  Utrum  passiones  irascibilis  sinl  priores 
passionibus  concupiscibilis,  et  amor  sit 
prima  passionum. 

ARTICULUS   I 

UTHUM    PASSIO    SIT   TANTUM    IN    PARTE 
APPETITIVA    SENSITIVA. 

Videtur  quod  passio  non  sit  tantum  in 
parte  sensitiva  appetitiva. 

1.  Ejusdem  enim  potentia3  non  est  agere 
et  pati ;  sed  sensus  videtur  esse  potentia 
activa,  nam  basiliscus  videndo  dicitur 
interficere  :  ergo  in  parte  sensitiva  non 
est  animse  passio.  —  de  Verit.  q.  26,  a.  3, 
arg.  4. 

2.  Preeterea,  potenti^e  rationalessuntad 
opposita  secundum  Philosophum  (9.  Me- 
taphijs.  text.  3 ;  1.8,  c.  2) ;  delectationi 
autem  opponitur  tristitia  :  cum  ergo  in 
parte  intellectiva  sit  proprie  delectatio,  ut 
patet  in  7.  et  10.  Eth.,  videtur  quod  sit 
ibi  tristitia  ;  et  sic  passiones  possunt  esse 
in  parte  intellectiva.  —  Ibid.  arg.  6;  cf. 
7.  Eth.  1.   11;  10.  Eth.\.  4. 

3.  PriBterea,  quod  est  primum  in  aliquo 
genere,  videtur  esse  maximum  illorum, 
qua3  sunt  in  genere  illo,  et  causa  aliorum, 
ut  dicitur  2.  Metaphys.  (text.  4;  I.  1 
min.,  c.  1);  sed  passio  prius  invenitur 
in  parte  apprehensiva  quam  in  parte  ap- 


petitiva  :  crgo  passio  esl  iuagis  iii  parle 
apprehensiva  sensitiva  quam  in  parle  ap- 
petitiva.  —  la  2ae,  q.  22,  a.  2,  arg.  1 ;  de 
Verit.  q.  26,  a.  3,  arg.  13. 

4.  Praiterea,  sicut  appetitus  sensitivus 
est  virtus  in  organo  corporali,  ita  et  vis 
apprehensiva  sensitiva  ;  sed  passio  animae 
fit,  proprie  loquendo,  secundum  transmu- 
tationem  corporalem  :  ergotamest  passio 
in  parte  appreliensiva  sensitiva,  quam  in 
appetitiva  sensitiva. —  la  2ce,  I.  c.  arg.  3; 
de  Verit.  1.  c.  arg.  II. 

Sed  contra  est,  quod  passio,  proprie 
loquendo,  est  secundum  motum  altera- 
tionis ;  sed  alteratio  non  est  proprie  nisi 
in  parte  appetitiva  sensitiva  :  ergo  passio 
non  est  proprie  nisi  in  parte  appetitiva 
sensitiva.  —  de  Verit.  q.  26,  a.  3,  arg.  2 
Sed  contra. 

Respondeo  digendum,  quod  passio, 
proprie  loquendo,  non  est  nisi  in  parte 
appetitiva  sensitiva  ;  quod  sic  patet.  Dici- 
tur  enim  passio  tripliciter  :  uno  niodo 
co)nmuniter,  secundum  quod  omne  reci- 
pere  est  pati,  etiamsi  nihil  abjiciatur  : 
sicut  si  dicatur  aerem  pati,  quando  illu- 
minatur ;  hoc  autem  magis  est  perlici 
quampati.Et  sic  passio  est  in  anima; 
sentire  enim  et  intelligere  est  quoddam 
pati ;  non  tamen  in  qualibetparte  animae, 
nec  etiam  solum  in  appetitiva  sensitiva. 
Hoc  enim  modo  accipiendo  passionem 
dicit  Commentator  in  lib.  cle  Aninia, 
quod  vires  omnes  animge  vegetabilis  sunt 
activai,  vires  autem  sensibilis  omnes 
passivfB,  vires  autem  rationalis  partim 
activjB,  propter  intellectum  agentem,  et 
partim  passivge,  propter  intellectum  pos- 
sibilem.  Hic  autem  modus  passionis  quam- 
vis  conveniat  potentiis  apprehensivis  et 
appetitivis,  magis  tamcn  convenit  appQti- 
tivis  :  quia  —  cum  operatio  apprehensivas 
sit  in  rem  apprehensam,  secundum  quod 
est  in  apprehendente;  operatio  appetitivae 
sit  ad  rem  secundum  quod  est  in  se  ipsa 
—  quod  recipitur  in  apprehensiva,  minus 
habetde  proprietate  rei  apprehensa)  quam 
id,  quod  recipitur  in  appetitiva,  de 
ratione  rei  appetibilis.  Unde  verum,  quod 


74 


TKiniA    PAHS  --  KTHICA 


perficit  iutt*lli^i.*iitiaiii,  e.st  iii  ineute ; 
boiium  vero,  (luuil  perlleit  appetitivain, 
est  iii  rebus,  ut  (iicilur  0.  Mfftipfiijs. 
{ttut.  S;  I.  o,  c.  ."{).  —  Aii(>  nioito  dicitur 


lectiva,  (jUie  non  e.st  alicujus  organi  cor- 
poralis  actus  ;  nec  iterum  est  in  appre- 
liensiva  sensitiva,  quia  ex  appreliensione 
sensus  non  sequitur  motus  in  corpore  nisi 


pussio  proprie,  quie  consistit  in  abjectione  mediante  appetitiva,  quae  est  immediatum 

unius  contrarii  et  alterius  receptionc  per  movens  :  unde   secundum  modum  opera- 

viam    transinutationis.     Et     liic    modus  tionis    ejus   statim  disponitur    organum 

passionis    anima)   couvenire    non  pot(,'st  corporale,  .scilicet  cor,    unde   est  princi- 

nisi  ex  corpore,  et   lioc  dupliciter:   uno  pium     motus     tali     di.spositione,      qua? 

modo,  secundum   quod  unitur  corpori  ut  competat  ad  exsequendum   hoc,    in  quod 

forma :  et  sic  compatitur  corpori  patienti  appetitus  sensibilis  inclinatur  :  unde  in 

passione   corporali ;   (ilio   modo,    prout  ira    fervet,    et  in   timore    quodamniodo 


unitur  ei  ut  inotor ;  et  sic  ex  operatione 
aniiiue  transmutalio  fit  in  corpore;  qusd 
quidem  passio  dicitur  animalis.  —  Passio 
jgitur  corporulis  prtedicta  pertingit  ad 
potentias,  secunilum  quod  in  e.ssentia 
anima?  radicantur,  eo  quod  anima  .secun- 


frigescit  et  constringitur.  Et  sic  in  appe- 
titiva  sensitiva  sofa  animalis  passio 
proprie  invenitur.  Vires  enim  animje 
vegetabilis,  quamvis  organo  utantur, 
constat  quod  non  sunt  passivae. 

Tertio  modo  passio  dicitur  Iranssum- 


dum  essentiam  est  forma  corporis,   et  sic     ptive,    .secundum  quod  aliquid  qualiter- 


ad  essentium  anima3  pertinet.  —  Potest 
tumen  luec  passio  attribui  alicui  potenti^ 
tripliciter  :  uno  modo,  secundum  quod  in 
essenlia  anima}  radicatur ;  et  sic  cum 
omnes  potentia3  radicentur  in  essentia 
animae,  ad  omnes  potentias  pcrtinet  pra^- 
dicta  passio.  Aiio  modo,  secundum  quod 
ex  laesione  corporis  potentiarum  aclus 
impediuntur  ;     et    sic    pra^dicta    passio 


cunquft  impeditur  ab  eo,  quod  est  sibi 
conveniens ;  —  et  hoc  modo  aliqua 
liter  omnes  potentia?  animae  patiuntur, 
sicut  a  propriis  actibus  impediuntur.  Nunc 
autem  loquimur  de  passione  animaliprae- 
dicta,  quae,  ut  ostensum  est,  in  sola  appe- 
litiva  invenitur.  —  de  Verit.  q.  2G,  a.  3, 
c;  la2ae,  q.  22,  a.  1,  2,3. 

Ad  prirnuni  ergo  dicendum,  quod  sen- 


pertinet  ad  omnes  potentias  utentes  orga-     sus  non   est  virtus  activa,    sed  passiva. 


sui  corporalibus,  quarum  omnium  actus 
impediuntur  I«sis  organis,sed  indirecte; 
et  hoc  modo  peitinet  etiam  ad  potentias 
organis  corporalibus  non  utentes,  scilicet 
intellectivas,   in    quantum    accipiunt    a 


Xon  enim  dicitur  virtus  activa,  quae 
liabet  aliquem  habitum  qui  est  operatio ; 
sic  enim  omnis  potentia  animee  esset 
activa.  Sed  dicitur  potentia  aliqua  activa, 
quae  comparatur  ad  suum  objectum  sicut 


potentiis  orgunis  utentibus;  unde  contin-  agens  ad  patiens.  Sensus  autem  compa- 

git  quod  la3so  organo  virtutis  imaginativae  raturadsensibilesicutpatiensadagens,  eo 

intellectus    operutio    impcditur,  propter  quod  sensibile  transmutat  sensum.  Quod 

hoc  quod  intellectus  indiget  phantasma-  autem  sensibile   a  sensu    transmutetur, 

tibus  in  sua  operatione.  Tertio  modo  per-  hoc  est  per  accidens,  in  quantum  ipsum 

tinet  ad  aliquum  potentiam  ut  apprehen-  organum  sensus  habet  aliquam  qualita- 


dentem  ipsam,  et  sic  proprie  pertinet  ad 
sensum  tactus.  Xam  tactus  est  sensus 
eorum  ex  quibus  componitur  animal,  et 
similiter  eorum  per  quos  animal  corrum- 
pitur.  Passio  vero  animalis,  cum  per  eam 
transmutetur  corpus,  in  illa  potentia  esse 
debet,  qua3  organo  corporuli  adjungitur. 


tem,  per  quam  natum  est  immutare 
aliquod  corpus.  Unde  infectio  illa,  qua 
basiliscus  hominem  videndo  interficit, 
nihil  confert  ad  visionem  ;  sed  visio  per- 
ficitur  per  hoc  quod  species  visibilis 
recipitur  in  visu,  quod  est  quoddam 
pati.    Unde  sensus  potentia  passiva  est. 


et  cujus  est  corpus  transmutare.  Et  ideo     Dato  etiam  quod  sensus  aliquid  ageret 
hujusmodi  passio  non  est  in  parte  iiitel-     active,  non   ex    hoc  sequeretur  quod  in 


DE  PA8SI0NIBUS  —  QUyEST.  XI  DE  PASS.  SECUNDUM  SE  —  ART.  1 


7» 


lioc  nulla  passio  esse  possit;  nihil  enim 
prohibet  respectu  diversorum  idem  esse 
activum  et  passivum.  Dato  iterum  quod 
sensus,  quinominat  vim  apprehensivam, 
nullius  passionis  esset  capax,  non  propler 
hoc  excluderetur  quin  in  appetitiva  sen- 
sibili  passio  esse  possit,  ut  ostensum  est. 
—  de  Verit.  q.  26,  a.  3,  ad4. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  illi 
delectationi,  quse  est  in  parte  intellectiva 
per  conjonctionem  intelligibilis  conve- 
nientis,  non  est  aliquod  contrarium  :  quia 
oporteret  quod  illi  intelligibiliconvenienti 
aliquod  contrarium  foret,  quod  causa  con- 
trarii  esset.  Hoc  autem  esse  non  potest, 
eo  quod  intelligibiii  speciei  nihil  est  con- 
trarium ;  species  enim  contrariorum  in 
anima  contrariae  non  sunt,  ut  \0.  Mela- 
phys.  dicitur  ;  unde  homo  delectatur  non 
solum  de  hoc  quod  intelligit  bona,  sed  de 
hoc  quod  intelligit  mala,  in  quantum 
intelligit ;  ipsum  enim  intelligere  mala, 
bonum  est  intelleclui ;  et  sic  delectatio 
intellectualis  contrarium  nonhabet.  Dici- 
tur  tamen  tristitia  vel  dolor  in  parte  intel- 
lectiva  animae  esse,  communiter  loquendo, 
in  quantum  intellectus  intelligit  aliquid 
animae  nocivum,  cui  voluntas  repugnat. 
Quia  tamen  illud  nocivum  non  est  noci- 
vum  intellectui  in  quantum  est  intelli- 
gens;  ideo  illa  tristitia  vel  dolornon  contra- 
riatur  delectationi  intellectus,  qua3  estse- 
cundum  id  quod  estconveniensintellectui 
in  quantum  est  intelligens.  —  Ibid.  ad  6. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  intensio  e 
converso  se  habet  in  iis,  qua3  pertinent 
ad  perfectionem,  et  in  his,  quae  pertinent 
ad  defectum.  Nam  in  his,  quae  ad  per- 
fectionem  pertinent,  attenditur  intensio 
per  respectum  ad  unum  primum  princi- 
pium,  cui  quanto  aliquidest  propinquius, 
tanto  est  magis  intensum :  sicut  intensio 
lucidi  attenditur  per  accessum  ad  aliquid 
summe  lucidum,  cui  quanto  aliquid 
magis  appropinquat,  tanto  est  magis 
lucidum.  Sed  in  iis,  qu^e  ad  defectum 
pertinent,  attenditur  intentio  non  per 
accessum  ad  aliquod  summum,  sed  per 
recessum  a  perfecto,    quia  in  hoc  ratio 


privationis  et  defectus  consistit ;  et  ideo 
quanto  magis  recedit  a  primo,  tanto  est 
minus  intensum  ;  et  propter  hoc  in  prin- 
cipio  semper  invenitur  parvus  defectus, 
qui  postea  procedendo  magis  multipli- 
catur.  Passio  autem  ad  defectum  pertinet, 
quia  est  alicujus  .secundum  quod  est  in 
potentia.  Unde  in  his,  quai  appropin- 
quant  primo  perfecto,  scilicet  Deo,  inve- 
nitur  parum  de  ratione  potentiae  et 
passionis,  in  aliis  autem  consequenter 
plus;  et  sic  etiam  in  priori  vianimae,  sci- 
licet  apprehensiva,  invenitur  minus  de  ra- 
tione  passionis.  —  la  2a3,  q.  22,  a.  2,  ad  1. 
Ad  quartum  dicendurn,  quod  dupli- 
citer  organum  animte  potest  transmutari : 
uno  modo  transmutatione  spirituali, 
secundum  quod  recipit  intentionem  rei ; 
et  hoc  per  se  invenitur  in  actu  appre- 
hensivae  virtutis  sensitiva3 :  sicut  oculus 
immutatur  a  visibili,  non  ita  quod  colo- 
retur,  sed  ita  quod  recipiat  intentionem 
coloris.  —  Est  autem  et  alia  naturalis 
transmutatio  organi,  prout  organum 
transmutatur  quantum  ad  suam  natura- 
lem  dispositionem,  puta  quod  calefit  aut 
infrigidatur  vel  alio  modo  simili  trans- 
mutatur  ;  et  hujusmodi  transmutatio  per 
accidens  se  habet  ad  actum  apprehensivae 
virtutis  sensitivse,  puta  cum  oculus  fati- 
gatur  in  forti  intuitu,  vel  dissolvitur  ex 
vehementia  visibilis.  Sed  ad  actum  appe- 
titus  sensitivi  per  se  ordinatur  hujusmodi 
transmutatio ;  unde  in  defmitione  motuum 
appetitiv^e  partis  materialiter  ponitur 
naturalis  transmutatio  organi,  sicut  dici- 
tur  quod  ira  est  accensio  sanguinis  circa 
cor.  Unde  patet,  quod  ratio  passionis  magis 
invenitur  in  actu  sensitivae  virtutis  appeti- 
tivae  quam  in  actu  sensitivse  apprehensivae, 
licet  utraque  sit  actus  organi  corporalis. 
—  Ibid.  ad  3;  de  Verit.  q.  26,  a.  3,  ad  11. 

ARTIGULUS   II 

UTRUM  CONTRARIETAS  ET  DIVERSITAS  INTER 
PASSIONES  ATTENDATUR  SEGUNDUM  BONUM 
ET  MALUM. 

Videtur  quod  contrarietas  et  divtrsitas 


76 


TEFtTlA    PAHS  -  ETIIICA 


passionuiii    non     ultt-ndulur    secunduni 
bonuin  et  niulum. 

1.  Auduciu  euiiii  tiniori  opponitur; 
utiuiiue  vero  pussio  est  respectu  niuli, 
quiu  hoc  quocl  timor  fugit,  auduciu  uggre- 
ditur  :  ergo  conlrurietus  pussionum  unima) 
non  est  secundum  bonum  et  inulum.  — 
de  Verit.  q.  2G,  a.  4,  arg.  1  ;  la  2a\ 
q.  23,  a.  2,  arg.  Sedcontra. 

2.  Pi-a^tereu,  spes  desperationi  oppo- 
nitur ;  ulruque  vero  est  respectu  boni ; 
quod  enim  spes  exspectat  consequi, 
desperatio  de  consecutione  diffidit  :  ergo 
contrurielas  passionum  non  est  secundum 
bonum  et  malum.    —  de    Verit.  1.    c. 

arg.  2. 

:>.  Praiterea,  exsultatio,gaudium,  la?ti- 
tia  et  deleclatio,  jucunditas  el  liiluritus  dif- 
ferentinm  quandam  liubcnt ;  cum  ergo 
respectu  boni  dicantur,  vidctur  quod 
bonuin  et  malum  passiones  anima?  non 
diversificent.  —  Ibid.  arg.  5. 

Sed  confra  :  Passionesdifferunt  secun. 
dum  objecta,  sicut  et  motus  secundum 
terminos  ;  sed  contrarietas  non  est  in 
motibus  nisi  secundum  contrarietatem 
terminorum  :  ergo  neque  in  passionibus 
est  contrarietas  passionum  nisi  secundum 
contrarietatem  objectorum  ;  objectum 
autem  appetitus  est  bonum  vel  malum  : 
ergo  non  potest  esse  contrarietas  passio- 
num  nisi  secundum  contrarietatem  boni 
et  mali.  —  la  2ce,  q.  23,  a.  2,  arg.  2. 

Respondeo  dicexdu.m,  quod  in  passio- 
nibus  animce  iriplex  distinctio  invenitur. 
Prima  quidem  est,  qua  differunt  quasi 
genere,  utpote  ad  diversas  potentias 
anima)  pertinentes  :  sicut  distinguuntur 
passiones  concupiscibilis  a  passionibus 
iruscibilis.  Ratioautem  hujus  distinctionis 
sumitur  ex  ipsa  ratione  distinguendi 
potentias.  Cum  enim  objectum  concu- 
piscibilissitdelectabilesecundumsensum, 
irascibilis  vero  aliquid  arduum  vel  allum  ; 
illae  passiones  ad  concupiscibilem  perti- 
neut,  in  quibus  importalur  ordo  ad  dele- 
ctabile  sensusabsolute,  vel  adejus  contra- 
rium;  illa3  vero  ad  irascibilem,  qu?e 
ordinantur    ad    aliquod    arduum    circa 


hujusniodi.  Et  sic  apparet  differentia, 
puta  inter  desiderium  et  spem ;  nam 
desiderium  dicitur,  secundum  quod  appe- 
titus  movetur  in  aliquid  delectabile;  spes 
autem  dicit  quundum  elevationem  uppe- 
titus  in  aliquid  bonum  quod  a^stimatur 
urduum  vel  difficile,  et  similiter  est  de 
uliis. 

Secunda  distinctio  passionum  est,  qua 
distinguuntur    quasi   species  in   eadem 
potentia  existentes.  Quje  quidem  distinctio 
in  passionibus  concupiscibilis  secundum 
duo   attenditur   :   iino  modo   secundum 
contrarietatem    objectorum ;    et  sic  di- 
stinguitur  gaudiiim,   quod  est  respectu 
boni,  a  tristitia,   quae  est  respectu  mali. 
Atio  modo,  secundum  quod  ad  idem  vis 
concupiscibilis  ordinatur,  secundum  di- 
versos  gradus  consideratos  in    processu 
appetitivi  molus  ;  ipsum  enim  delectabile 
primo  appetenti  conjungitur  ahqualiter, 
secundum  quod  apprehendilur  ut  simile 
vel  conveniens.  Et  ex  hoc  sequitur  passio 
amoris,  qu£e  nihil  est  aliud  quam  infor- 
matio  quEedam  appetitus  ab  ipso  appeti- 
bili ;  unde  amor  dicitur  esse  qu^dam  unio 
amantis  et  amati.  Id  autem,  quod  sic  ali- 
qualiter  conjunctum  est,  qua^ritur  ulterius 
ut  realiter  conjungatur,  ut  amans  scilicet 
perfruatur  amato ;   et  sic  nascitur  passio 
desiderii,    quod   quidem   cum  adeptum 
fuerit,  generat  gaudium. Sic  ergo  primum 
quod  est   in    motu     concupiscibilis   est 
amor,  secundum  est  desiderium,  ultimum 
est  gaudium  ;  et  per  contrarium  istis  sunt 
accipiend^e  passiones  qu£e  ordinantur  in 
malum,  ut  odium  contra  amorem,  fuga 
contra  desiderium,  tristitia  contra  gau- 
dium. 

Passiones  vero  irascibilis  oriuntur  ex 
passionibus  concupiscibilis,  et  terminan- 
tur  ad  eas  ;  et  ideo  in  eis  invenitur  di- 
stinctio  aliqua  conformis  distinctioni  con- 
cupiscibilis ;  et  ulterius  est  in  eis 
distinctio  propria  secundum  rationem 
proprii  objecti.  Ex  parte  quidem  concu- 
piscibilis  est  distinctio  qua  distinguuntur 
per  bonum  et  malum,  vel  per  delectabile 
et     contrarium  ;    et  iterum     secundum 


DE  PASSIONIBUS  —  QU^ST.  XI  DE  PASS.  SECUNDUM  SE  —  ART.  II 


77 


habitum  realiter,  et  non  habitum  rcaliter. 
Secl  propria  distinctio  ipsius  irascibilis 
est,  ut  passioncsejusdistinguantursecun- 
dum  excedens  facultatem  appetentis  vel 
non  excedens,  et  iioc  secundum  a^stima- 
tionem  ;  ista  enim  videntur  distinguere 
arduum  sicut  differcnlias  per  se.  —  Potest 
ergo  passio  in  irascibili  vel  respcctu  boni 
esse  vel  rcspectu  mali.  Si  respectu  boni, 
vel  habiti  vel  non  habiti.  Respectu  boni 
habiti  nulia  passio  potest  esse  in  irascibili, 
quia  bonum  ex  quo  jam  possidetur, 
nullam  difficuitatem  ingerit  possidenti ; 
unde  non  salvatur  ibi  ratio  ardui.  Re- 
spectu  autem  boni  nondum  liabiti,  in  quo 
ratio  ardui  salvari  potest  propter  diffi- 
cultatem  consequendi,  siquidem  illud 
bonum  asstimetur  ut  excedens  facul- 
tatem,  facit  desperationem ;  si  vero  ut  non 
excedcns,  facit  spem.  —  Si  vero  conside- 
rentur  motus  irascibilis  in  malum,  hoc  eri  t 
dupliciter,  scilicet  vel  in  malum  nondum 
habitum,  quod  quidem  aBstimatur  ut 
arduum  in  quantum  difficile  esl  vitari ; 
vel  ut  jam  habitum  seu  conjunctum,  quod 
item  rationem  ardui  habet,  in  quantum 
gestimatur  difficile  repelli.  Si  autem  re- 
spectu  mali  nondum  praesentis,  si  quidem 
illud  malum  «stimetur  ut  excedens 
facultatem,  sic  facit  passionem  timoris  ; 
si  autem  non  ut  excedens,  sic  facit 
passionem  audacim.  Si  autem  malum  sit 
pr^esens,  aut  asstimatur  ut  non  excedens 
facultatem,  et  sic  facit  passionem  irce ; 
aut  ut  excedens,  et  sic  nullam  passionem 
facit  in  irascibili,  sed  in  sola  concupisci- 
bili  manet  passio  trististice. 

Distinctio  ergo  illa,  quae  accipitur  se- 
cundum  diversosgradusacceptos  in  motu 
appetitivo,  non  est  causa  alicujus  contra- 
rietatis,  quia  hujusmodi  passiones  diffe- 
runtsecundum  perfectum  etimperfcctum, 
ut  patet  in  desiderio  et  gaudio.  Sed  di- 
stinctio  quae  est  secundum  contrarietatem 
objecti,  proprie  facit  in  passionibus  con- 
trarietatem.  Unde inconcupiscibili  passio- 
nes  animae  accipiuntur  secundum  bonum 
et  malum,  ut  gaudium  et  tristitia,  amor 
et  odium.  In  irascibili  vero  potest  accipi 


duplex  contrarietas  :  una  secunduni  di- 
stinctionem  proprii  objecti,  scilicet  secun- 
dum  excedensfacultatem  et  nonexcedens; 
et  sic  sunt  contraria  spes  et  desperalio, 
audacia  et  timor ;  et  ha3c  contrarietas  est 
magis  propria.  Alia  vero  est  secundum 
bonum  et  malum,  perqucm  modum  spes 
et  timor  conlrarictatcm  habere  videntur. 
Ira  vero  neutro  modo  potest  habere 
passionem  conirariam  :  nec  secundum 
contrarietatem  boni  et  mali,  quia  respectu 
boni  pra3sentis  non  est  aliqua  passio  in 
irascibili;  nec  secundum  contrarietalem 
excedentis  et  non  excedentis,  quia  malum 
facultatem  excedens  nullam  passionem 
facit  in  irascibili,- ut  dictum  est.  Unde 
inter  ceteras  passiones  ira  habet  proprium, 
quod  nihil  est  contrarium  ei.  —  ta  2a3, 
q.  23,  a.3;  de  Verit.  q.  26,  a.  4,  c. 

Tertia  vero  differentia  passionum  es 
quasi  accidentalis,  qua?  quidem  duplici- 
ter  accidit  :  uno  modo  secundum  intentio- 
nem  et  remissionem  :  sicut  zelus  importat 
intentionem  amoris,  furor  intentionem 
ira?  ;  alio  modo  secundum  materiales 
differentias  boni  vel  mali  :  sicut  differunt 
misericordia  et  invidia,  qua3  sunt  spe- 
cies  tristitia?  :  nam  invidia  est  trislitia 
de  prosperitate  aliena,  in  quantum  sesli- 
matur  malum  proprium  ;  misericordia 
vero  est  tristitia  de  adversitate  aliena,  in 
quantum  eestimatur  ut  proprium  malum. 

—  de  Verit.  q.  26,  a.  4,  c;  la  2a3,  q.  23, 
a.  1.  2,  3,4. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
irascibilis  objectum  non  est  bonum  et 
malum  absolute,  sed  addita  circumstantia 
arduitatis  ;  unde  non  solum  in  ejus  passio- 
nibus  est  contrarietas  per  bonum  et 
malum,  sed  per  differentias  qua3  distin- 
gunt  arduum  tam  in  bono  quam  in  malo. 

—  de  Verit.  q.  26,  a.  4,  ad  1.  —  Et  per 
hoc  patet  solutio  ad  secundum. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  delectatio 
et  gaudium  eodem  modo  differunt  sicut 
tristitia  et  dolor ;  nam  delectatio  sensibi- 
lis  habet  ex  parte  corporis  conjunclioncm 
convenientis,  ex  parte  vero  animas  sen- 
sum    illius    convenientiae ;    et    similiter 


TERTIA    PARS  —  KTHICA 


delectatio  spiriliiiilis  liuhot  qiiaiidarn  rea- 
lem  conjiinctioiiern  convcnientis  et  per- 
ceptionein  illiu.s  conjunctionis.  Unde 
Aristoteles  deliniens  generaliter  delecta- 
tionem,  dixit,  quod  delectatio  est  operatio 
naturalis  hubitus  nonimpedita.  Ipsa  eniin 
operatio  conveniens,  est  illud  conjunctum 
conveniens  quod  delectationem  facit.  F^t 
sic  delectatio  utrobiijue  incipit  a  conjun- 
ctione  reali  etperficitur  in  ejus  apprehen- 
sione ;  gaudium  vero  incipit  in  apprehen- 
sione  et  terminatur  in  alTectu  ;  unde 
delectatio  est  interdumcausa  g'audii,  sicut 
dolor  tristitije.  — Gaudium  vero  ala^titia 
et  celeris  difTert  accidentaliter  secundum 
intensionem  et  remissionem.  Nam  alia 
dicunt  quandam  gaudii  intensionem.  Quas 
quidem  infensio  attenditur  vel  secundum 
interiorem  dispositionem,  et  sic  est  Ireti- 
tia,  quae  importat  quandam  interiorem 
cordis  dilatationem  ;  dicitur  enim  laetitia 
quasi  latitia  ;  —  vel  secundum  quod 
intensio  gaudii  interioris  prorumpit  in 
qufedam  exteriora  signa,  et  sic  est 
exsultatio  ;  dicitur  enim  exsultatio  ex  hoc 
quod  gaudium  interius  quodammodo  exte- 
rius  exsilit  :  qua3  quidem  exsilitio  atten- 
diturvelsecundum  immutationem  vultus, 
in  quo  primo  apparent  affectus  indicia 
propter  propinquitatem  ejus  ad  vim  ima- 
ginativam,etsic  est /?«7m"?Y<7s;  vel  secun- 
dum  quod  ex  intensione  interioris  gaudii 
disponuntur  et  verba  et  facta,  et  sic  est 
jucunditas.  —  de  Vcrit.  1.  c.  ad  5. 

ARTIGULUS   III 

UTHUM    OMNIS    PASSIO    SIT    MALA    MORALITER. 

Videtur  quod  omnis  passio  sit  mala 
moraliter. 

1.  Omne  enim  quod  impedit  judicium 
rationis,  ex  quo  dependet  bonitas  actus 
moralis,  diminuit  bonitatem  actus  mora- 
lis  ;  sed  omnis  passio  impedit  judicium 
rationis  :  igitur  omnis  passio  diminuit  de 
bonitate  actus  moralis ;  sed  quod  dimi- 
nuit  de  bonitate  actus  moralis,  est  malum 
moraliter  :  ergo  omnis  passio  est  mala 
moraliter.  —  la  2ae,  q.  2i,  a.  3,  arg.  1. 


2.  Prajterea,  passio  est  motus  praeter 
naturam ;  .sed  quod  est  praeter  naturarn 
in  motibus  anirnie,  habet  rationem  mali 
moralis  :  ergo  omnis  pa.ssio  est  rnala 
moraliter.  —  Ibid.  a.  2,  arg.  2. 

.'i.  Pr.neterea,  IMiilo.sophus  dicit  in 
4.  Top.  (c.  5),  quodpatiensetabstinensest 
qui  patituret  non  deducitur;  rnitis  autem 
et  temperatus,  qui  non  patitur  ;  et  per 
hoc  habetur  (|uod  virtuosum  esse  con- 
sistat  in  nihil  pati  ;  et  sic  omnis  passio 
repugnat  virtuti  :  ergo  omnis  passio  est 
mala.  —  de  Malo  q.  12,  a.  i,  arg.  13. 

Sedcontra  est,  quod  Philosophus  dicit 
in  2.  Eth.  (c.  5,  aj.  4),  quod  passionibus 
non  vituperamur ;  sed  secundum  mala 
moralia  vituperamur  :  ergo  passiones 
non  sunt  malae  moraliter. —  2.  Et/i.  1.  5; 
la  2as,  q.  24,  a.  1,  ai-g.  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  de  passio- 

nil)us  anima?  aliter  locuti  sunt  Peripate- 

tici,   aliter   Stoici.  Stoici  enim    dixerunt 

omnein  pa.ssionem  esse  vitiosam,  Peripa- 

tetici  vei'o  dixerunt  passiones  moderatas 

esse  bonas.    Ut  ergo  circa  hoc  quid  sit 

verius  videatur,  considerandum  est,  quod 

in  qualibet  passione  duo  possumus  con- 

siderare  :  unum,  quod  est  quasi  formale, 

aliud,  quod  est  quasi  materiale.  Formale 

quidein  est  id,  quod  est  ex  parte  animae 

appetitivse  ;    materiale  autem   id,    quod 

pertinet    ad    commotionem   corporalem. 

—  Passio  ergo  si   sumatur  secundum  id, 

quod  est  fonnale  in  ea,  potest  dupliciter 

considerari   :  uno   modo   secundum    se, 

alio  modo  secundum  quod  subjacet  impe- 

rio  rationis  et  voluntatis.  Si  igitur  secun- 

dum   se  considerctur,  prout  scilicet  est 

motus  quidam  irrationalis  ?ppetitus,   sic 

non  est  in  ea  bonum  vel  malum  morale, 

quod  dependet  a  ratione,  ut  dictum  est. 

Si   autem  consideretur    secundum   quod 

subjacet    imperio  rationis  et  voluntatis, 

sic  est  in  ea  bonum  vel  malum  morale ; 

propinquior  enim  est  uppetitus  sensitivus 

ipsi  rationi  et   voluntati   quam  membra 

exteriora,  quorum  tamen  motus  et  actus 

sunt  boni   vel  mali  moraliter,  secundum 

quod  sunt  voluntarii.  Unde  multo  magis 


DE  PASSIONIBUS  —  Q.^ST.  XI  DE  PASS.  SECUNDUM  SE  —  A.^T.  III 


79 


et  ipsae  passiones,  secundum  quod  sunt 
volunfariie,  possunt  dici  bona?  vel  inala) 
moraliter;  dicuntur  autem  voluntarias  vel 
ex  eo  quod  a  voluntate  imperantur,  vel  ex 
eo  quod  a  voluntate  non  prohibentur.  Et 
quantum  ad  hoc  non  fuisset  discordia 
inter  Stoicos  et  Peripateticos.  —  Sed  quan- 
tum  ad  materiale,  scilicet  commotionem 
corporalem,  tota  controversia  versabatur» 
quia  hujusmodi  commotio  judicium  ratio- 
nis  impedit,  in  quo  consistit  principaliter 
bonum  virtutis;  et  ideo  ex  quacunque 
causa  aliquis  commoveatur,  videtur  hoc 
esse  in  detrimentum  virtutis,  et  pro 
tanto  videtur  quod  omnis  passio  sit 
vitiosa. 

Sed  si  quis  recte  consideret,  inveniet 
Stoicos  in  sua   consideratione  tripliciter 
defecisse  :  primo   quidem   quantum    ad 
hoc  quod  non  distinguebant  inter  id  quod 
est  optimum  simpliciter,  et  id  quod  est 
optimum  huic.  Gontingit    enim   aliquid 
esse    melius   simpliciter,  quod   non  est 
huic  melius  :  sicut  philosophari  est  sim- 
pliciter  melius   quam    ditari ;   sed  indi- 
genti   necessariis   ditari   est   melius,    ut 
dicitur  3.    Top.    (c.  2).    Sic   ergo,   quia 
natura  hominis  composita  est  ex  corpore 
et  anima  et  ex  natura  intellectiva  et  sen- 
sitiva,  ad  bonum  hominis  pertinet  quod 
secundum    se    totum    virtuti    subdatur, 
scilicet  et  secundum  partem  intellectivam 
et  secundum  partem  sensitivam,  et  secun- 
dum  corpus  et  secundum  animam.  Unde 
ad  virtutem  hominis  requiritur,  ut  appe- 
titus  ordinatus,  puta  vindicla?,  non  solum 
sit  in  parte  rationali  anima^,  sed  etiam 
sit  in  parte  sensitiva   et  in  ipso  corpore, 
et  ipsum  corpus  moveatur  ad  serviendum 
virtuti. 

Secundo  vero  non  consideraverunt, 
quod  passiones  dupliciter  se  possunt 
habere  ad  judicium  rationis  :  uno  modo 
antecedenter ;  et  sic  omnis  passio  judicium 
rationis  impedit,  quia  anima  maxime 
judicare  potest  veritatem  in  tranquillitate 
quadam  mentis  :  unde  Philosophus  dicit, 
quod  in  quiescendo  fit  anima  sciens  et 
prudens.    Alio    modo    potest   se    habere 


passio  ad  judicium  rationis,  scilicet  con- 
sequenter;  et  sic  passio  non  impedit 
judicium  rationis,  quia  jam  prnocessit, 
sed  magis  adjuvat  ad  promptius  exse- 
quendum. 

Tertio  defecerunt  Stoici   in    hoc  quod 
non  recte  accipiebant  animag  passiones. 
Cum  enim   non  omnes   motus  appetitivi 
sint  passiones,  non  distinguebant  passio- 
nes  ab  aliis  motibus   appetitivis  in  hoc 
quod  alii  motus  appetitivi  sunt  in  volun- 
tate,  passiones  autem  in  appetitu  sensi- 
tivo;  quia  non  distinguebant  inter  utrum- 
que    appetitum,    sicut   nec  discernebant 
inter  intellectum  et  sensum ;  sed  passio- 
nes  dicebant  motus  appetitivos  transgre- 
dientes    temperiem    ordinatas    rationis; 
unde  dicebant  eas  esse  morbos  quosdam 
anima},   sicut  morbi   corporis   transgre- 
diuntur   temperiem  sanitatis;   et  secun- 
dum    hoc   oportebat   quod  omnis  passio 
sit  mala.  Sed  quia  passio  secundum  A^eri- 
tatem  dicitur   motus  appetitus  sensitivi, 
et  hujusmodi  motus  potest  esse  ordinatus 
a  ratione  ;  et  secundum  quod  consequitur 
judicium    rationis,    deservit    rationi    ad 
prompte  exsequendum,  et  hoc  exigit  con- 
ditio  naturas  humana^,  ut  appetitus  sen- 
sitivus   moveatur   a   ratione   {de    Verit. 
q.   26,   a.  7,   in  c);   —   inde    est  quod 
necesse  estdicere  secundum  Peripateticos 
aliquam  passionem  esse  bonam  et  vitio- 
sam.  —  2a2a3,  q.  123,  a.  10,  c;  2.  Eth. 
1.  3  et5;  la  2a3,  q.   24,   a.  1,  2,  3,4; 
de  Malo  q.  12,  a.  1,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
Stoici  sicut  ponebant  omnem  passionem 
anima^  esse  malam,  ita  ponebant  conse- 
quenter  omnem  passionem  anima^  dimi- 
nuere  actus  bonitatem  ;  omne  enim  bonum 
ex  permixtione  mali  vel  totaliter  tollitur, 
vel  fit  minus  bonum.  Et  hoc  quidem 
verum  est,  si  dicamus  passiones  animae 
solum  inordinatos  motus  sensitivi  appeti- 
tus,  prout  sunt  perturbationes  seu  a^gri- 
tudines.  Sed  si  passiones  simpliciter 
nominemus  omnes  motus  appetitus  sen- 
silivi,  sic  ad  perfectionem  humani  boni 
pertinet,  quod  etiam  ipste  passiones  sint 


80 


TEUTIA    PARS  —  RTHICA 


inodtTatit»  per  latioiWMii,  C.mn  enirn 
bonuai  lioniiiiis  cousistat  in  raliono  sicut 
in  radice,  tantu  istud  honuin  erit  perfe- 
ctius,  quanto  ad  plura  quie  hoinini  con- 
veniunt  derivari  potest.  Unde  cum  appe- 
titus  sensitivus  possit  obedire  rationi,  ad 
perfectionein  iiuinani  boni  pertinet,  quod 
etiam  ipsa^passionesanimae  sint  regulatae 
per  rationem.  Sicut  igitur  melius  est 
quod  homo  et  velit  bonum,  et  faciat 
exteriori  actu,  ita  etiam  a<l  perfectioncm 
boni  moralis  pertinet,  quod  iiomo  ad 
bonum  moveatur  non  .solum  secundum 
voluntatem,  sed  etiam  secundum  appeti- 
tum  sensitivum.  —  la2;e,  q.  21,  a.  3,  c. 

Ad  secunduni  dicenduni,  quod  in 
omni  passione  anim;>3,  additur  aliquid 
vel  diininuitur  a  naturali  motu  cordis, 
in  quantum  cor  intensius  vel  remissius 
movetursecundum  .systolenautdi;istolen ; 
et  secundum  hoc  habet  passionis  ratio- 
nem  ;  tamen  non  oportet  quod  passio 
semper  declinet  ab  ordine  naluralis  ratio- 
nis.  —  Ibid.  a.  2,  ad  2. 

Ad  tertiam  dicendum,  quod  Philoso- 
plius  in  libris  Topicorum  inducit  pro 
exemplis  qu;Bdam,  qua3  non  sunt  vera 
secundum  propriam  opinionem,  .sed  indu- 
cit  ea  ut  probabilia  secundum  opiniones 
aliorum.  Et  tale  est,  quod  dicit.  quod 
virtus  consistit  in  nihil  pati  ;  hoc  enim 
erat  probabile  secundum  opinionem  Stoi- 
corum.  In  2.  autem  Eth.  (c.  3,  al.  2) 
improbal  opiniones  eorum,  qui  dicebant 
virtutes  esse  impassibilitates  quasdam. 
Fotest  tamen  dici,  quod  virtus  consistit 
in  nihil  pati  inordinate.  — de  Malo  q.  12, 
a.  1,  ad  13;  2.  Eth.  I.  13. 

Ad  id  vero  quod  in  contrarium  obji- 
citur,  dicendum,  quod  Philosophus  dicit, 
quod  non  vituperamur  secundum  passio- 
nes  absolute  consideratas  ;  sed  non  remo- 
vetquin  possint  fieri  vituperabiles  secun- 
dum  quod  sunt  pr^ter  rationem.  — 
la2aB,  q.  24,  a.  1,  ad  3;  2.  Eth.  1.  5. 


ARTIGULUS    IV 

UTHUM  PAS8I0NES  IRASCIBILIS  SINT  PRI0RE8 
1'ASSIONIULS  CONCUPISCIBILIS,  ET  AMOR 
SIT  PRIMA  PASSIONUM. 

I.  \'id('tur  quod  passiones  irascibilis 
sint  priores  passionibus  concupiscibilis. 

1.  Ordo  enim  passionum  est  secundum 
ordincm  objectorum;  sed  objectum  irasci- 
bilis  est  bonum  arduum,  quod  videtur 
esse  supremum  inter  alia  bona  :  ergo 
passiones  irascibilis  videntur  praeesse 
passionibus  concupiscibilis.  —  la  2«, 
q.  25,  a.  1,  arg.  1 . 

2.  Pra3terea,  gaudium  et  tristitia  sunt 
passiones  concupiscibilis;  sed  gaudium 
et  tristilia  consequunlur  ad  passiones 
irascibilis;  dicitenim  Philosophus(4.  Eth. 
c.  5,  al.  11),  quod  «  punitio  quietat  impe- 
tum  irae  delectationem  loco  tristitiae 
faciens  «  :  ergo  passiones  concupiscibilis 
sunt  posteriores  passionibus  irascibilis. 
—  Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  :  passiones  concupiscibilis 
respiciunt  bonum  absolutum ;  passiones 
autein  irascibilis  respiciunt  bonum  con- 
tractum,  scilicet  arduum.  Cum  igitur 
bonum  simpliciter  sit  prius  quam  bonum 
conlractum,  videtur  quod  passiones  con- 
cupiscibilis  sint  priores  passionibus  irasci- 
bilis.  —  Ibid.  arg.  Sed  contra. 

II.  Videtur  quod  amor  non  sit  prima 
passionum. 

1.  Motus  enim  praecedit  terminum; 
sed  amor  est  determinatio  appetitivi 
motus ;  estenim  in  potentia  determinata : 
vel  voluntate,  secundum  quod  dicit  deter- 
minationem  appetitus  intellectivi,  vel  in 
concupiscibili,  secundum  quod  dicit  de- 
terminalionem  sensitivi  appetitus  :  ergo 
amor  sequitur  desiderium,  quod  motum 
ipsum  appetitus  importat.  —  3.  Sent. 
dist.  27,  q.  1,  a.  3,  arg.  l,eta.2,  inc. 

2.  Praetera,  dicit  Boethius  enumerans 
quatuor  principales  passiones  :  «  Gaudia 
pelle,  pelle  timorem,  spemque  fugato,  nec 
dolor  adsit »  ;  ergo  amor  non  est  princi- 


DE  PASSIONIBUS  —  QU^ST.  XI  DF  PASS.  SECU.NDUM  SE  —  AHT.  IV 


81 


palis  inter  passiones.  —  laSse,  q.2o,a.4, 
in  arg.  Sed  contra. 

Sed  contra  :  bonuin  est  objectum  affe- 
ctus ;  sed  illud  quod  primo  respicit  ad 
bonum  est  amor  :  ergo  amor  est  princi- 
pium  totius  alTectionis  et  prima  passio- 
num. —  3.5e;i/.  dist.  27,  q.  1,  a.3,  arg.  2 
Sed  contra. 

R!']spoNDEo    DiGFNDUM,  quod    passioncs 
concupiscibilis  ad  plura  se  habent  quam 
passiones  irascibilis.  Nam  in  passionibus 
concupiscibilis  invenitur  aliquid  pertinens 
ad  motum.  ut  desiderium  ;  etaliquid  per- 
tinens  ad  quietem,  sicut  gaudium.  Sed  in 
passionibus  irascibilis  non  invenitur  ali- 
quid  pertinens  ad  quietem,  sed  solum  per- 
tinens  ad  inotum.  Cujus  ratio  est,  quia  id 
in  quo  jam  quiescitur,  non  habet  rationem 
difTicilis  seu  ardui,   quod   est    objectum 
irascibilis.    Quies   autcm,   cum  sit    finis 
motus,  est  prior  in  intentione,  sed  poste- 
rior  in  exsecutione.  — Si  ergo  comparentur 
passiones  irascibilis  ad  passiones  concu- 
piscibilis    quas    significant    quietem    in 
bono,    manifeste     passiones     irascibilis 
praecedunt     ordine    exsecutionis    hujus- 
modi    passiones    concupiscibilis    :  sicut 
spes    pra3cedit    gaudium,    unde    causat 
ipsuin.  Sed  passio  concupiscibilis  impor- 
tans   quietem  in  malo,  scilicet  trislitia, 
media  est  intcr  duas   passiones  irascibi- 
lis :    sequitur  enim  timorem,   cum  enim 
occuivit  malum  quodtimebatur,  causatur 
tristilia  ;  prajcedit    autem    motum   iris, 
quia  cum  ex  tristitia  pra3cedenti  aliquis 
insurgit  in  vindictam  (quia  rependere  vi- 
cem  mali  apprehenditur  ut  bonum),  cum 
iratus  hoc  consecutus  fuerit,  gaudet.  Et 
sic  manifestum  est,   quod  omnis  passio 
irascibilis      terminatur     ad     passionem 
concupiscibilis  pertinentem  ad   quietem, 
scilicet   vel    ad  gaudium  vel   ad   tristi- 
tiam. 

Sed  si  comparentur  passiones  irascibilis 
ad  passiones  concupiscibilis  qua3  impor- 
tant  motiim,  sic  manifeste  passiones  con- 
cupiscibilissunt  priorcs,  sicutetobjectuni 
irascibilis  addit  supra  objectum  concupi- 
scibilis  arduitatem  sivediiricultatem  :spes 


enim  supra  desiderium  addit  quendam 
conatum  et  quandam  elevationcm  animi 
ad  consequendum  bonum  arduum  ;  et  si- 
iniliter  tiinor  addit  supra  fugam  seu  abo- 
minationem  quandam  depressionem  ani- 
mi  propter  difficultatcin  mali.  — Sic  ergo 
passiones  irascibilis  inedia^  sunt  inter 
passiones  concupiscibilis  qua3  important 
motum  in  bonum  vel  in  nialum,  et  inter 
passiones  concupiscibilis  qua3  important 
quietem  in  bono  vel  in  malo.  Et  sic  patet, 
quod  passiones  irascibilis  principium 
habentex  passionibus  concupiscibilis,  et 
inpassionibusconcupiscibilisterminantur. 
—  la  2a3,  q.  23,  a.  1,  c.  ;  de  Verit.  q.  26, 
a.4,  c.  ;  3.  Sent.  dist,  26,  q.  1,  a.  4,  c. 
Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  illa 
ratio  procederet,  si  de  ratione  objecti  con- 
cupiscibilis  esset  aliquid  oppositum  arduo, 
sicut  de  ratione  objecti  irascibilis  est  quod 
sit  arduum ;  sed  quia  objectum  concupi- 
scibilis  est  bonum  absolule,  prius  natura- 
liter  est  quam  objectum  irascibilis,  sicut 
commune  proprio.  —  la  2a3,  q.  25,  a.  1, 
ad    1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  irasci- 
bilis  removet  prohibens  quietem  concu- 
piscibilis  in  suo  objecto  ;  removensautem 
prohibens  non  est  inovens  per  se,  sed  per 
accidens ;  nunc  autem  loquimur  de  or- 
dine  passionum  per  se  ;  unde  ex  hoc  non 
sequitur,  nisi  quod  passiones  irascibilis 
pra3cedunt  passiones  concupiscibilis  ad 
quietem  pertinentes.  —  Ibid.  ad  2  et  3. 
Ad  secundam  qucestionem  dicendum, 
quod  inter  alias  passiones  animas,  amor 
est  prior.  Amor  enimnihil  est  aliud  quam 
aptitudo  seu  proportio  appetitus  ad  bo- 
num ;  motus  autem  ad  bonum  est  desi- 
derium  seu  concupiscentia  ;  quies  autem 
in  bono  est  gaudium  vel  delectatio.  Sicut 
autem  quies  prassupponit  motum,  sic  mo- 
tus  proportionem  mobilis  ad  inotum ; 
unde  secundum  hunc  ordinem  necesse  est 
amoremesseprimam  omnium  passionum. 
—  la  2jt3,  q.  2.j,  a.  2,  c. ;  3.  Scnt.  dist.  27, 
q.  I,  a.  3,   c. 

Inter  passiones  vero  irascibilis  necesse 
est  quod  spes   sit   prior ;  importat  enim 


■ 


SUMM^   PHILOS.    ^' 


82 


TEHTIA    1'AKS  -  inHlCA 


inoliiin  in  bnnuni  consoqnentcin  ainorem, 
ii<l(lit(iue  soluni  .superdesideriuin  conutuin 
(lucnd.un  et  ele\ati(jnein  aniini  ad  conse- 
queiidnin  l)onuin  arduuin,  sicut  dictum 
est.  —  la  ±^1,  q.  iiei,  a.  3,  c,  et  a.  l,  c. ; 
3.  Snif.  dist.  20,  (\.  1 ,  a.  3  et  4,  c. 

AdpriniKin  ergo  dicendum,  qnod  sicut 
in  operatione  intellectus  concludilur  qui- 
dam  circulus,  ita  et  inoperatione  aflectus. 
IntcUectns  enim  ex  certitudinc  principio 
rum,  quibus  iminobiliter  assentit,  proce- 
dit  ratiocinando  ad  conclusioncs,  in  qua- 
rum  cognitione  certiludinaliter  quiescit, 
secundum  quod  re.solvunlur  in  prima 
principia,  qua)  in  iis  sunt  virtute.  Simili- 
ter  etiain  aflectus  ex  amorc  finis,  qui  est 
principium,  procedit  desidcrando  in  ea 
qua^  sunt  ad  linem,  qu;e  prout  accipit  ut 
fineni  in  se  aliquo  modo  continenlia,  per 
amorem  in  iisquiescit ;  el  ideo  desidcrium 
sequitur  amorem  finis,  quamvis  prtccedal 
ainorem  eoruin  qusi  sunt  ad  finem.  Est 
eliam  vehementior  alTectio  quam  deside- 
rium,  in  quantum  dicit  terminationem  ct 
informationem.  —  3.  Soit.  dist.  27,  q.  1, 
a.  3,  ad  1  et  2  et  in  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  polest 
ordo  passionum  attendi  vel  secunduin  in- 
tentioncm  vel  secunduin  consecutionem. 
Secundum  consecutionem  quidem  illud 
est  prius,  quod  primo  fit  in  eo,  quod  tendit 
ad  finem.  Manifeslum  est  autein,  quod 
omncquod  tendit  ad  finein  •d\\q\ie\\\,prinio 
quidcm  habet  aptitudinem  seu  proportio- 
nem  ad  finem  —  nihil  enim  tendit  in  fi- 
nem  non  proportiona(um  ;  —  et  secundum 
hunc  or(linein/)r?»?(7passiooccurrit  amor 
respcctu  l)oni,  ct  odium  respectu  mali ; 
sccundo  desiderium  et  fuga;  iertio  spes 
et  desperatio,  f/uarto  timor  et  audacia, 
quinto  ira,  sexto  et  ultimo  gaudium  et 
tristitia,  qu£e  consequuntur  ad  omnes 
passiones,  ut  dicitur  2.  Eth.,  ita  tamen 
quod  amor  est  prior  quamodium,  desi- 
derium  quam  fuga,  spes  quam  desperatio, 
tiinor  quam  audacia,  et  gaudium  quam 
tristitia  :  quia  bonum  naturaliter  est  prius 
malo',  60  quod  malum  est  privatio  boni. 
—  Ia2ie,  q.  25,  a.2,  c;  a.  4,  c;  de  Verit. 


q.  26,  a.  ;i,  c ;  3.  Sent.  dist.  20,  q.  1,  a.  i, 
c. ;  la  2ie,  q.  23,  a.  3,  c. 

Serundum  vero  ordinem  infenfionis, 
quanto  aliquid  est  ultimuin  in  con.secu- 
tidiie  linis,  tantoest  prius  in  intentione  et 
appetitu  ;  gaudium  vero  et  tristitia  sunt 
ultimiB  passiones  in  consecutione  seu 
boni  seu  mali  :  et  secundum  hoc  dicuntur 
principales  passiones,  quia  sunt  comple- 
tivae  et  finales  respcctu  aliarum.  Timor 
autem  et  spes  non  quidam  sunt  ultimae 
aut  completiva)  simpliciter,  sed  in  genere 
motusappetitivi  ad  aliquid.  Nam  re.spectu 
boni  incipit  motus  in  amore,  et  procedit 
in  desiderium,  et  terminatur  in  spe;  re- 
spectu  vero  mali  incipit  in  odio,  et  proce- 
dit  ad  fugam,  et  terminatur  in  timoro.  — 
Et  ideo  solet  afferri  haruin  quatuor  passio- 
iiuin  diflerentia  secundum  differentiam 
prapsentis  et  fuluri;  motus  enim  respicit 
fulurum,  sed  quicscit  in  aliquo  pra^senti, 
De  bono  igitur  pra?senti  est  gaudium,  de 
malo  pra^senti  est  tristitia;  debono  futu- 
ro  est  spes,  de  malo  futuro  est  tiinor. 
Omnes  autem  passiones,  quas  sunt  de  bono 
vel  malo,  de  pr^esenti  vel  futuro,  ad  has 
completivereducuntur. —  de  Verit.  q.  20, 
a.  5,  c;  la  2ae,  q.  23,  a.  2,  c;  q.  25, 
a.  4,  c 


QU/ESTIO  XII 

DE    PASSIONIBUS    CONCUPISGIBILIS. 

Post  hoc  considerandum  est  de  passio- 
nibus  concupiscibilis. 

GIRCA  QUOD  QU-ERUNTUR  QUINQUE  : 

1.  ULrmii  amor  sit  passio  concupiscibilis  et 
habeat  pro  causa  bonum,  cognitionem  et 
similitudinem  ;  pro  effectibus  vero  unio- 
nem,  muluam  inhaesionem,  ecstasim  et 
zelum. 

2.  Ulmm  0  lium  sit  dissonantia  appetilus  ad 
id  quo  1  appreheaditur  ut  repugnans  et 
nocivum. 

3.  Ulium  concupiscenlia  sit  specialis  passio 
in  appeLlLu  sensitivo. 

4.  rirnm  delectatio  ^it  passio  in  appetitu 
sensiLivo. 


DE  PASSIONIBUS  —  QU^ST.  XII  DE  PASS.  COXCUPISCIBILIS  —    ART.  I 


83 


5.  Utrum  tristitia  sit  passio  appetitus  concu- 
piscibilis. 

ARTIGULUS    I 

UTHUM  AMOR  SIT  PASSIO  CONCUPISCICILIS,  ET 
HABEAT  PRO  CAUSA  RONUM,  COGNITIOXEM 
ET  SIMILITUDINEM;  PRO  EFFECT1I5US  VHRO 
UNIONEM,  MUTUAM  INII/ESIONEM,  ECSTASIM 
ET  ZELUM. 

I.  Videtur  quod  amor  non  sit  passio 
concupiscibilis. 

1.  Amor  enim  est  unio  quiedam  et 
nexus ;  sed  unio  et  nexus  non  est  passio  : 
ergo  amor  non  est  passio.  —  ia  2£e,  q.  26, 
a.  2,  arg.  2. 

2.  Prasterea,  dilectio  est  amor;  sed  di- 
lectio  non  est  passio  :  ergo  nec  amor  est 
passio.  — Ihid.  a.  3  in  argumentis  etinc. 

3.  Pra^terea,  amor  dividitur  in  amorem 
amicitifi!  et  concupiscentiaj ;  sed  amicitia 
est  habitus,  habitus  autem  non  est  pars 
divisiva  passionis;  ergo  amor  non  est 
passio.  — Ibid.  a.  4,  arg.  I. 

4.  PraHerea,  amor  est  boni ;  sed  bonum 
reperitur  etiam  in  parte  irascibili  :  ergo 
etamor;ergo  non  bene  dicitur,  quod  sit 
passio  in  concupiscibili.  —  3.  Sent. 
dist.  27,    q.  1,  a.    2,  arg.  5. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosophus  dicit 
in  8.  Eih.  (c.  5),  quod  amor  est  ;?(^ss?o; 
et  2.  Top.  (c.  3,  al.  7,  loco  25),  quod 
amor  est  in  concupiscibili ;  ergo  amor 
est  passio  in  concupiscibili.  —  la  2a% 
q.  26,  a.  1  et  2,  in  arg.  Sed  contva; 
S.Eth.l.  5. 

II.  Videtur  quod  bonuin,  cognitio  et 
similitudo  non  sint  causaa  amoris. 

1.  Dicit  enim  Dionysius  {de  Div.  Nom. 
c.  4,  §  10;  —  Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  706 
et  707),  quod  non  solum  bonum,  sed  etiam 
pulchrum  est  omnibus  amabile;  ergo  non 
solum  bonum  est  causa  amoris.  —  ia2a3, 
q.  27,  a.  1,  arg.  3. 

2.  Pra3terea,  ejusdem  rationis  videtur 
esse  quod  aliquid  incognitum  ametur,  et 
quod  aliquid  ametur  priusquam  cogno- 
scatur ;  sed  aliqua  amantur  plus  quam 
cognoscuntur,  sicut  Deus,  qui  in  hac  vita 
potest  per  se  ipsum   amari,  non  autem 


per  se  ipsum  cognosci :  ergo  cognitio  non 
est  causa  amoris.  —  Ilyid.  a.  2,  arii-.  2. 

3.  Pra3terea,  Philosophus  dicit  2.  Illie- 
tor.  (c.  4),  quod  «  beneficos  in  pecunias  ct 
salutem  »  amamus,  et  eos,  qui  circa  mor- 
tuos  servant  amicitiam,  omnes  diligunt ; 
non  autem  omnes  sunt  tales  :  crgo  simili- 
tudo  non  est  causa  amoris.  — Ibid.  a.  3, 
arg.  4. 

Sed  contra  videtur,  quod  non  tanlum 
illa,  sed  etiam  aliqua  alia  passio  sit  causa 
amoris ;  dicit  enim  Philosopus  (8.  Eth. 
c.  3  et  4),  quod  aliqui  amantur  propter 
delectationem  ;  sed  delectatio  est  passio 
quasdam  :  ergo  aliqua  alia  passio  est  causa 
amoris.  —  Ibid.  a.  4,  arg.  1;  8.  Eth. 
1.  3  et  4. 

III.  Videturquod  unio,  mutua  inhji3sio, 
ccstasis  et  zelus  non  sint  effectus  amoris. 

1.  Omnis  enim  unio  aut  est  per  essen- 
tiam,  sicut  forma  unitur  materia3,  et  acci- 
dens  subjecto,  et  pars  toti,  vel  alteri  parti 
ad  constitutionem  totius  ;  aut  est  per 
similitudinem  vel  generis  vel  speciei  vel 
accidentis.  Sed  amor  non  causat  unionem 
essentia? ;  alioqui  non  haberetur  amor  ad 
ea  qu?e  sunt  per  essentiam  divisa  ;  unio- 
nem  autem  quii;  est  per  similitudinoni 
non  causat,  sed  magis  ab  ea  causatur. 
Ergo  unio  non  est  effectus  amoris.  — 
la  2a;,  q.  28,  a.  I,  arg.  2. 

2.  Prasterea,  quod  est  in  altero,  conti- 
netur  in  eo;  sed  non  potest  idem  esse 
continens  et  contentum  :  ergo  per  amo- 
rem  non  potcst  causari  mutua  inha^sio, 
ita  ut  amatum  sit  in  amante,  et  e  con- 
verso.  —  Ibid.  a.  2,  arg.  1 . 

3.  Pra^terea,  ecstasis  quandam  aliena- 
tionem  importat ;  sed  amor  non  semper 
facit  alienationem ;  sunt  enim  amantes 
aliquando  sui  compotes  :  ergo  amor  non 
facit  ecstasim.  —  Ibid.  a.  3,  arg.  1. 

4.  Pra^terea,  objectum  amoris  est 
bonum,  quod  est  communicativum  sui; 
sed  zelus  repugnat  communicationi  ;  ad 
zelum  enim  pertincre  videtur  quod  quis 
non  patitur  consortium  in  amato  :  ergo 
zelus  non  est  effectus  amoris.  —  Ibid. 
a.  4,  arg.  2. 


81 


TFRTIA  PARS  —  KTIIir.A 


Sed  confrn,  videtur  (HkmI  iiniori  attri- 
l)iii  possint  qiKituor  alii  efTectiis,  scilicet 
liijucfiirfio,  fritilio,  IdiKjuor  et  fcrcor; 
ergo  non  sunicienter  enunierati  sunt 
elTectus  ainoris.—  /hiff.  a.  l\,  arg.  1,  2,  3. 

Responuko  niGENDLM  fiff  prininm 
iju(i'sfio}ir)ii,  quod  amor  est  passio  appe- 
titus  concupiscibilis.  Quod  sic  p.itet. 
Appetitivus  eniin  inotus  circulo  agilur, 
ut  (licitur  3.  (fe  Anitnn  {fe.vf.  5o  ;  c.  10) : 
cum  scilicct  movet  appetituni,  laciens 
quodammodo  in  eo  ejus  intentionem,  et 
appetitus  tendit  in  appetibile  realiter  con- 
sequendum,  ut  sit  ibi  finis  molus,  ubi 
liiil  principiuin.  Secundum  quod  igitur 
appetibile    movet   appetitum,   secundum 


niua  inter  ea  esl ;  omnis  enim  dilectio 
vel  caritas  est  amor,  sed  none  converso  ; 
addit  enim  dilectio  super  amoreni  ele- 
ctionem  pra'cedentem,  ut  ipsum  nomen 
sonat  :  iinde  dilectio  non  cst  in  concu- 
piscibili,  sed  in  voluntate  tantum  ;  cari- 
tas  autem  addit  supra  amorem  perfectio- 
nem  quandain  amoris,  in  quanlum  id 
quod  amatur  magni  pretii  frstimatur,  ut 
ipsum  nomen  designat.  —  la  2;e.  q.  26, 
a.  3,  c;  3.  Setif.  dist.  27,  q.  2,  a.  1, 
in  c. ;  8.  Kf/i.  1.  ■.'). 

Acl  ferfiiim  dicendum,  quod  amor  non 
dividitur  per  amicitiam  et  concupiscen- 
tiain,  sed  per  amorein  amicitia?  et  concu- 
piscentia?.  Ideo  autem  amor  dividitur  per 


hoc  dat    illi   quandam   coaptalionem   et  aniorem  amicitia^  et  concupiscentia»,  quia 

connaturalitatem,  qua-'  est  qua'dam  com-  scilicel    inotus    amoris    in    duo    tendit, 

placentia    appctibilis,    ex    qua    .sequilur  scilicel  in  fjonutn  (/uod  quis  vult  alicui 

motus  ad  appetibile.  Sic  ergo  cum  amor  (vcl  sibi  vel  alii),  et  ?7/i<r/c?/M'ult,  bonum. 

consistat  in  quadam  immutatione  appeli-  Ad   illud    enim   bonum   quod   quis   vult 

tus  ab  appetibili,   manifeslum   est  quod  alteri,   Iiabetur  amor  concupiscentia^ ;  ad 

amor  est  passio,  et  quidem  concupiscibi-  illud  autem  cui  aliquis  vult  bonum,  habe- 

lis  partis  :  respicit  enim  bonum  absolutc,  tur   amor  amicitiae.   Hjpc   autem  divisio 

secundum    quod  e.st  objecfum  appclitus  est  secundum  prius  et  posterius.  Nam  id 

concupiscibilis.   —  la    2a3,   q.  20,  a.  2,  quod  amatur  amore  aniicifice,  simplici- 


in  c. ;  et  a.  1,  in  c. ;  3.  de  Anima   1.  !;> 
et  16. 

Ad primiim  ergo  dicendum,  quod  unio 
pertinetad  amorem,  in  quantuin  per  com- 
placentiam  appetitus  amans  se  habet  ad 


ter  et  per  se  amalur ;  quod  autem  ainatur 
amore  conrupiscenfi(e,  non  simpliciter 
et  secundum  se  amatur,  sed  amatur 
alteri.  Sicut  enim  ens  simpliciter  est 
quod  habet  esse ;  ens  autem   secundum 


id,  quod  amat,  sicut  ad  se  ipsum  vel  ad  quid,  quod  est  in  alio  :  ita  et  bonum, 
aliquid  sui;  et  sic  patet,  quod  amor  non  quod  convertitur  cum  ente,  simpliciter 
est  ipsa  relatio  unionis,  sed  unio  cst  con-  quidcm  est  quod  ipsum  habet  bonitatem  ; 
.sequcns  amorem  ;  unde  Philosophus  quodautemest  bonum  alterius,  est  bonum 
dicit  in  2.  Po/if.  (c.  2,  al.  4),  quod  unio  secundum  quid ;  et  per  consequens  amor 
est  opus  amoris.  —   la  2^,  q.  26,  a.   2,      quo  amatur  aliquid  ut  ei  sit  bonum,  est 

amor  simpliciter  ;  amor  autem  quo  ama- 
tur  aliquid  ut  sit  bonum  alterius,  est 
amor  secundum  quid.  —  la  2a3,  q.  26, 
a.  i,  ad  1  et  in  c. 

A(f  (juarfum  dicendum,  quod  amor 
animalis  non  pertinet  ad  irascibilem,  quia 
objoclum  amoris  est  bonum  sine  adjun- 
ctionc  ardui  vel  diflicilis,  quod  est  pro- 
prium  oitjectum  irascibilis.  —  3.  Sent. 
disl.  27,  q.  I,  a.  2,  ad  Tj. 

Ad  secundum  qncestionem,  dicendum, 
quod,  sicut  dictum  est,  amor  pertinet  ad 


ad  2;  2.  Pofif.  \.  3. 

Adsecunduni  dicendum,  quod  quatuor 
nomina  inveniuntur  quodammodo  ad 
idein  pertinentia,  scilicet  amor,  dilectio, 
caritas  et  amicitia.  DifTerunt  tamen  in 
hoc,  quod  amicitia  sccundum  Philoso- 
phum  (8.  Klh.  c.  5,  al.  7)  est  quasi 
habitus ;  ««iorautem  et  cfifectio  signifi- 
cantur  per  modum  actus  vel  passionis  ; 
cnrifas  autem  utnxpie  modo  accipi 
potesf.  DifTerenter  tainen  significatur 
actus   per  ista   tria.  Xam  amor  commu- 


DE  PASSIU.MBUS  —  QLyEST.  XU  DE  I'ASS.  CUXCCPlSCUilLlS  —  AllT.  I 


85 


appetitivam  potenliam,  qua)  est  vis  pas- 
siva.  Unile  objectum  ejus  comparatui*  ad 
ipsam  sicut  causa  motus  vel  actus  ipsius. 
Oportet  igitur  ut  illud  sit  proprie  causa 
amoris,  quod  est  ejus  objectum.  Amoris 
autem  proprium  objectum  est  bonum.  — 
la  2a3,  q.  27,  a.  1,  c. 

Bonum  autem  nonest  objcctum  amoris, 
nisi  prout  est  appreliensum ;  et  ideo  amor 
requirit  aiiquam  apprehensionem  boni 
quod  amatur.  Propter  quod  dicit  Piiiloso- 
phus  (9.  Eth.  c.  5),  quod  visio  corporalis 
est  principium  amoris  sensitivi ;  et  simi- 
liter  contemplatio  spiritualis  pulchritu- 
dinis  vel  bonitatis  est  principium  amoris 
spiritualis.  Sic  igitur  cognitio  est  causa 
amoris  ea  ratione,  qua  et  bonum,  quod 
non  potest  amari  nisi  cognitum.  — '  Ibid. 
a.  2,  c;  9.  Eth.  1.  5. 

Quia  vero  unicuique  bonum  est  id, 
quod  est  sibi  connaturale  et  proportiona- 
tum,  ideo  similitudo  proprie  loquendo  est 
etiam  causa  amoris.  Sed  considerandum 
est,  quod  similitudo  inter  aliqua  potest 
attendi  dupliciler  :  nno  modo  ex  hoc 
quod  utrumque  habet  idem  in  actu,  sicut 
duo  habentes  albedinemdicuntur  similes; 
alio  modo  ex  hoc  quod  unum  habet  in 
potentia  et  in  quadam  inclinatione  id 
quod  aliud  habet  in  actu  :  sicut  si  dicamus, 
quod  corpus  grave  existens  extra  suum 
locum  habrit  similitudinem  cum  corpore 
gravi  in  suo  loco  existenti ;  vel  etiam 
secundum  quod  potentia  habet  similitu- 
dinem  ad  actum  ipsum ;  nam  in  ipsa  po- 
tentia  quodammodo  est  actus  —  Primus 
ergo  similitudinis  modus  causat  amorem 
amicitias  seu  benevolentige.  Ex  hoc  enim 
quod  aliqui  duo  sunt  similes,  quasi  ha- 
benles  unam  formam,  sunt  quodammodo 
unum  in  forma  illa  ;  et  ideo  affectus  illius 
tendit  in  alterum  sicut  in  unum,  et  vult 
eibonum  sicutetsibi.  —  Sed  secundusmo- 
dus  similitudinis  causat  amorem  concu- 
piscentia3  vel  amicitia^  utilis  et  (seu)  de- 
lectabilis,  quia  unicuique  existenti  in 
potentia,  in  quontum  hujusmodi,  inest 
appetitus  sui  actus,  et  in  ejus  consecd- 
tione  delectatur,  si  sit  sentiens  et  cogno- 


scens.  In  amore  autem  concupiscentite 
amans  proprie  amat  se  ipsum,  cum  vult 
illud  bonum  quod  concupiscit.  Magis  au- 
tem  unusquis(|ue  se  ipsum  amat  quam 
alium,  quia  sibi  unus  est  in  substantia, 
alteri  veroin  similitudine  alicujus  forma). 
Et  ideo,  si  contingit,  quod  ex  eo  quod 
sibi  siniilis  est  in  participatione  formae, 
impediatur  ipsemet  a  consecutione  boni 
quod  amat,  efficitur  ci  odiosus,  non  iii 
quantum  est  similis,  sed  in  quantum  est 
proprii  boni  impeditivus.  Et  propterea 
liguli  corrixantur  ad  invicem,  quia  se 
invicem  impediunt  in  proprio  lucro;  et 
«intersuperbos  suntjurgia  »,quia  seinvi- 
cem  impediunt  in  propria  excellentia, 
quam  concupiscunt.  —  la  2a3,  q.  27,  a.  3, 
c;  3.  Sent.  dist.  27,  a.  1,  ad  3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  pul- 
chnim  est  idem  bono  sola  ratione  diffe- 
rens.  Cum  enim  bonum  sit  «  quod  omnia 
appetunt  »,  de  ratione  boni  est,  quod  in  eo 
quietetur  appetitus.  Sed  ad  rationem  pul- 
chri  pertinet,  quod  in  ejus  aspectu  seu 
cognitione  quietelur  appetitus ;  unde  et 
illi  sensus  proprie  respiciunt  pulchrum, 
qui  maxime  cognoscitivi  sunt,  scilicet 
visus  et  auditus  rationi  deservientes  : 
dicimus  enim  pulchra  visibilia  et  pulchros 
sonos.  In  sensibilibusautem  aliorum  sen- 
suum  non  utimur  nomine  pulchritudinis  ; 
non  enim  dicimus  pulchros  sapores  aut 
odores.  Et  sic  patet,  quod  pulchrum  addit 
supra  bonum  quendam  ordinem  ad  vim 
cognoscitivam  :  ita  quod  bonum  dicatur 
id  quod  simpliciter  complacet  appetitui ; 
pulchrum  autem  dicatur  id  cujus  appre- 
hensio  placet.  —  la  2£e,  q.  27,  a.  1,  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  aliquid 
requiritur  ad  perfectionem  cognilionis, 
quod  non  requiritur  ad  perfectionem 
amoris.  Cognitio  enim  ad  rationem  per- 
tinet,  cujus  est  distinguere  inter  ea  qua3 
secundum  rem  sunt  conjuncta,  et  compo- 
nere  quodammodo  ea  qua3  sunt  diversa, 
unum  alteri  comparando.  Et  ideo  ad  per- 
fectionem  cognitionis  requiritur,  quod 
homo  coguoscat  sigiilatim  quidquid  est 
in   re,    sicut  partes  et  virtutes   et   pro- 


8ti 


TEliTlA     PARS  —  ETllir.A 


pi'ielales.  Sed  anioi'  esl  iii  \i  iippetitiva, 
qiia'  respicit  rem  secunduiu  qiiod  in  se 
est  :  uuil(!  ad  perfectioneni  amoris  sufticit, 
quod  res  prout  in  se  apprelienditur  ame- 
tur.  Ob  hoc  ergo  contingit,  quod  aiiquid 
plus  amotur  quam  cognoscatur,  quia  po- 
lest  perfecte  amari,  etiamsi  non  perfecte 
cognoscalur:  sicut  maxime  patet  in  scien- 
liis,  quas  alitiui  amant  propter  aliquam 
summariam  cognitionem,  quam  de  eis 
iiabent,  puta  quod  sciunl  Rlietoricam 
esse  scientiam,  per  quam  liomo  potest 
persuadere ;  et  hoc  in  Rhetorica  amant. 
Et  similiter  est  dicendum  circa  amorem 
Dei.  —  Ibid.  a.  2,  ad  2;  3.  Sent.  dist.  27, 
q.  1,  a.  4,  ad  10. 

Ad  tertium  diccndum,  quod,  secundum 
eandem  similitudinem  potenti^  ad  actum, 
ille  qui  non  est  liberalis,  amat  eum  qui 
est  liberalis,  in  quantum  exspectat  ab  eo 
aliquid  quod  desiderat;  et  eadeni  ratio  est 
de  perseverante  in  amicitia  ad  eum  qui 
non  perseverat  ;  utrobique  enim  videtur 
esse  amicitia  propter  utilitalem.  —  Vel 
dicendum,  quod  licet  nonomnes  homines 
hajjeant  liujusmodi  virtutes  secundum 
habitum  conipletum,  habent  tamen  eas 
secundum  quasdam  semina  rationis,  se- 
cundum  qua?  qui  non  liabet  virtutem, 
diligil  virluosum  tamquam  sua3  naturali 
rationi  conformem.  —  la  2a3,  1.  c.  a.  3, 
ad  4. 

Ad  qtiartvm  vero,  quod  in  contrarium 
objicitur,  dicendum,  quod  impossibile 
est  quod  aliqua  alia  passio  sit  universa- 
]iter  causa  amoris.  Nulla  enim  est  alia 
passio,  qua?  non  prajsupponat  aliquem 
amorem  :  quia  omnis  alia  passio  importat 
motum  ad  aliquid  vel  quietem  in  aliquo  ; 
omnis  autem  motus  in  aliquid,  vel  quies 
in  aliquo  ex  aliqua  qualitate  vel  coapta- 
tione  procedit,  qute  pertinet  ad  rationem 
anioris.  Contingit  tamen  aliquam  aliam 
passionem  esse  causam  amoris  alicujus, 
sicut  etiam  unum  bonum  est  causa  alte- 
rius.  Unde  cum  aliquis  amat  aliquid 
propter  delectationem,  amor  quidem  ille 
causatur  ex  delectatione,  sed  delcctatio 
iila  causatur  ex  alio  amore  pra3cedente; 


nullus  enim  delectalur  nisi  in  re  aliquo 
modo  amata.  —  Hrid,  a.  4,  in  c.  et  ad  1 . 

Acl  terliam  qumstioneni  dicendum, 
quod  (juadrvjdex  est  effectus  amoris, 
scilicet  unio,  mutua  inhaesio,  ecstasis  et 
zelus.  —  Ad  cujus  evidentiam  conside- 
randum  est,  quod  cum  aliquis  amat  ali- 
quid  quasi  concupiscens  illud,  apprehcn- 
dit  illud  quasi  pertinens  ad  suum  bene 
esse.  Similiter  cum  aliquis  amat  aliquem 
amore  amiciti^,  vult  ei  bonum,  sicut  et 
sibi  vult  bonum ;  unde  apprehendit  eum 
ut  alterum  se,  in  quantum  scilicet  vult  ei 
bonum  sicut  et  sibi  ipsi.  Et  inde  est  quod 
amicus  dicitur  esse  alter  ipse.  Et  secun- 
dum  hoc  oritur  primus  effectus  amoris, 
qui  est  unio.  Quae  attenditur  vel  secun- 
dum  affectum,  et  oritur  ex  apprehen- 
sione  priecedente,  ipseque  amor  est  causa 
formalis  ipsius,  in  quantum  est  unio  vel 
nexus ;  —  vel  secundum  rem,  et  in  hoc 
consistit  quod  amantes  sibi  pi'aesentialiter 
adsint,  simul  conversentur,  colloquantur 
et  in  aliis  hujusmodi  conjungantur ;  et 
hujus  unionis  amor  est  causa  effective,  in 
quantum  movet  ad  desiderandum  et  quse- 
rendum  pr^esentiam  amati. —  la  2ae,  q.  28, 
a.  I,  in  c.  et  ad  2  ;  3.  Sent.  dist.  27,  q.  1, 
a.  1,  ad  4. 

Sed  secundum  quod  illa  iinio  ex  utra- 
que  parte  attenditur,  scilicet  ex  parte 
amantis  et  amati,  fit  mutua  inhcesio,  qua 
uterque  in  utroque  esse  dicitur,  scilicet 
amans  in  amato,  et  amatum  in  amante ; 
et  hoc  dupliciter  :  uno  modo  secundum 
vim  apprehensivam,  in  quantum  amatum 
immoratur  in  apprehensione  amantis, 
non  contentus  superficiali  apprehensione 
ipsius,  sed  usque  ad  interiora  ejus  ingre- 
diendo  et  intrinsecus  disquirendo ;  alio 
rnodo  secundum  vim  appetitivam,  in 
quantum  amans  reputat  bona  vel  mala 
amici  sicut  sua,  et  voluntatem  amici  sicut 
suam,  ut  quasi  ipse  in  suo  amico  videatur 
bona  vel  mala  pati  et  affici;  et  propter 
hoc  proprium  est  amicorum  eadem  velle 
et  in  eodem  tristari  et  gaudere,  secundum 
Philosophum  (9.  Eth.  c.  3),  ut  sic,  in 
quantum  quas  sunt  amici,  a^stimat  sua, 


DK  PASSIOMHUS— QU.l-ST.  .\II  DE   P.\SS.  CO.\CUfMS(J|{I[.IS  -  ART.    I  87 

amans    videutiir    esse   in    aniato,    quasi  siniul  conversenlur   el  siniul  colloquan- 

iclem    factus   amato ;    vel  e  converso  in  lur  .,   ul  diclum  est  (in  corp.  art.).  — 

quanlum  amans  vult  et  agit  propler  anii-  la  2a%  q.  28,  a.  1,  a<l  2  ;  2.  I><tlil.  I.  3. 

cum  sicut  propter  se  ipsum,  quasi  repu-  Ad  scikikIiiih  dicendum,  quod  amalum 

tansamatum  idem  sibi,  sic  amaluni  sit  in  continetur   in  amanle,    in    (pianlum  est 

aniante.  Potest  etiam  mutua  illa  inlia3sio  impre.ssum  in  aflectu  ejus  per  (juandam 

intelligi    in    amore    amicitia^  secundum  complacenliam ;   e  conver.so  vero  amans 

viam  redamationis,  in  quantiun  mutuose  continetur  in  amato,  in  quantum  anums 

amant  amici  et  sibi  invicem  bona  volunt  sequilur  aliquo  modo  quod  est  intinunii 

et  operantur.  —  la  2«,  q.  28,  a.  2,  c;  amati ;  niliil  enim  proliibet  diverso  modo 

3.  Sent.  1.  c;  9.  Eth.  I.  3.  es.se  aliquid  ciintinens  et  contentum  :  sicut 

Hffic  autem  mutua  inluissio,  secunthun  genus  conlinetur  in  specic,  et  e  converso. 

quod  (WqW.  excessum  ei  exitum  quendam,  —  la  2a3,  q.  28,  a.  2,  ad  1. 

quo    amans    quasi    separatus  a   se  ipso  ylc/ /^'y//i'^/// dicondum,  quod  duplex  cst 

transformatur  in  amatum,  et  quasi  oblitiis  ecstasis  :  una  qua^  se  tenet  secundum  viiii 

sui  non  nisi   de  amato   cogitat,   et  agit  apprehensivam,  altera  .secundum  vim  ap- 

propter    ipsum  quidquid   agit,    tunc  est  petilivam.  Secundunw/y/y>/v'A6'//.s-/r-'^///.  qui- 

ecstasis.  —  Sed    secundum   quod  amor  dcm  aliquis  dicitur  ecslasim  pati,  (luando 

dicit    intensionem    quandam   circa    rem  ponitur  e.xtra  cognitionem  sibi  propriam, 

amatam,  sic  importat  zclum,  quo  quierit  rc/  quia  ad  subliiniorem  sublevatur,  sicut 

excludere  omne  quod  sibi  tam  in  amore  homo  dum  elevatur  ad  comprchendenda 

concupiscentiai  quam  in  amore  amicitia^  aliqua  qua^  sunt  supra  sensum  et  ratio- 

repugnat.  —  la  2ne,  q.  28,   a.  3,   in  c;  nem,  dicitur  ecstasim  pati,  in  quantum 

3.  Sent.  dist.  27,  q.  1,  a.  1,  in  c  et  ad  4.  ponitur  e.xtra  connaturalem  apprehensio- 

— 'la  2a3,  q.  28,  a.  4,  c  nem  rationis  et  sensus  ;  vel  quia  ad  infe- 

ylr/pr/w«/>i  ergo  dicendum,  quod  unio  riora  deprimitur,   puta    cum   aliquis    in 

tripliciter  se  habet  ad  amorem.  Qucedam  furiam  vel  amentiam  cadit,  dicitur  ecsta- 

enim  unio  est  causa  amoris,  et  ha3C  qui-  sim  passus.  Secundum  appetitivam  vero 

dem  est  unio  substantialis  quantum  ad  partem    dicitur    aliquis    ecstasim    pati, 

amorem  quo  quis  amat  se  ipsum  ;  quaii-  quando  appetilus  alicujus  in  alterum  fer- 

tum  vero  ad  amorem  quo  quis  amat  alia,  tur  exiens  quodammodo  extra  se  ipsum. 

est  unio    similitudinis,   ut    dictum    est.  —  Primam  ecstasiin  facit  amor  disposi- 

(>'</(6Y/(7//i  vero  est  essentialiteripse  amor;  tive,  in  quantum  scilicet  facit    inedilari 

et  ha3C  est  unio  secuiiduin  coaptationem  deamalo;  intensa  autem  medilatio  unius 

affectus,  qua3  quidem  assimilatur  unioni  abstrahit  ab  aliis.  Sed  secundam  ecstasim 

substantiali,  in  quantum  amans  se  habet  facit   amor   directe  :  simpliciter  quidem 

ad  amatum  in  amore  quideni  amicitia'.  amor  amicitiaa;  amor  autem  concupiscen- 

ut  ad  se  ipsum,  in  amore  autem  concu-  tia3  non  simpliciter,  sed  secundum  quid. 

piscentice  ut   ad  aliquid   sui.    Qucedam  Nam  in  amore  concupiscentice  quodam- 

vero  unio  est  effectus  anioris  ;  et  ha3c  est  modo   fcrtur  amans  extra    se  ipsum,  in 

unio  realis,   quam   amans  qua^rit  de  re  quantum  non  contentus  gaudere  (_le  bono 

amata;et  ha3C  quidem   unio   est   secuii-  quod  habet,  qua^rit  frui  aliquo  extra  se. 

dum  convenientiam  amoris.  Ut  enim  Phi-  Sed  quia  illud  extrinsecum  bonum  qua^rit 

losophus  dicit  2. 1'olit.  (c  2,  al.  3),  «  Ari-  sibi  habere,  non  exit  simpliciter  extra  se, 

stophanes  dicere  solebat,  quod  amantes  sed  talis  aflectio  in  fine  intra  ipsum  con- 

desiderarent  exambobus  fieri  unum  ;  sed  cluditur.  Sed  in  amore  amicitice  affectus 

quia   ex  hoc   accideret   aut  ambos     aut  alicujus  simpliciter  exit   extra  se,    quia 

alterum    corrumpi ,    qua^runt    unionem  vult  amico  bonum,  quasi   gerens  curam 

qua3    convenit     et    decet,     ut     scilicet  et    providentiam    ipsius  propter    ipsuni 


88 


TFHTIA    PARS  —  ETIIICA 


aniicuni.  Ohjeclio  aulem  procedit  tle 
prinia  ecstasi.  —  Ihul.  a.  .'1,  in  c.  et 
ad  1. 

A(l  quartvm  dicenduni,  quod  omne 
bonum  amatur,  in  quantum  est  comniu- 
nicabile  anianti ;  unde  onme  illud,  quod 
perlectionem  hujus  connnunicationis  im- 
pedit,  efticitur  odiosum  ;  et  sic  ex  amore 
boni  zelus  causatur.  Ex  defectu  autem 
bonitatis  contingit,  quod  qua^dam  parva 
bona  nun  possunt  integre  simul  possideri 
a  muitis ;  et  ex  amore  talium  causatur 
zelus  invidia),  non  autem  proprie  ex  his 
qua3  possunt  intcgre  a  niultis  possideri  : 
nullus  enini  in\  idet  alteri  de  cognitione 
veritatis,  qua;  a  niullis  integre  pos- 
sideri  potest,  sed  forte  de  excellentia 
circa  cognilinnem  hujus.  —  Ihid.  a.  4, 
ad  2. 

A(f  fjuuiluiu  vero,  quod  iu  coutrariuiu 
objicitur,  dicendum,  quod  amori  attribui 
possunt  quatuor  effectus  proximi,  scili- 
cet  liquefactio,  fruitio,  languor  et  fer- 
vor.  Inter  quas  prinmm  est  liqiiefactio, 
quasopponiturcongelationi.  Eaenim,  qucB 
sunt  congelata,  in  se  ipsis  constricta  sunt, 
ut  non  possint  de  facili  subintrationcm 
alterius  pati.  Ad  amorem  autem  pertinet, 
quod  appetitus  coaptetur  ad  receptionem 
boni  amati,  prout  amatum  est  in  amante, 
ut  dictum  est.  Unde  cordis  congelatio  vel 
duritia  est  dispositio  repugnans  amori ; 
sed  liquefactio  importat  quandam  molli- 
ficationem  cordis,  qua  exhibet  se  cor 
habile  ut  amatum  in  ipsum  subintret.  .Si 
ergo  amatum  fuerit  prassens  et  habitum, 
causatur  delectatio  sive  fruitio ;  si  autem 
fuerit  absens,  consequuntur  du;e  passio- 
nes,  scilicet  tristitia  de  absentia,  qujB  si- 
gnificatur  per  languorem,  et  intensum 
desiderium  de  consecutione  amati,  quod 
significatur  per  fervorem.  Et  isti  quidem 
sunt  effectus  amoris  formaliter  accepti, 
secundum  habiludinem  appetitiva^  virtu- 
tis  ad  objectum ;  sed  in  passione  amoris 
consequuntur  aiiqui  effectus  his  propor- 
tionati  secundum  inmmtationem  organi. 
—  Ihid.  a.  5,  in  respons.  ad  argg.  ; 
3.  ^enl.  dist.  27,  q.  1,  a.  1,  ad  4. 


ARTICULUS    II 

UTRUM  OUIUM  SIT  DISSONANTIA  APPETITUS 
AD  ID  QUOD  API'rU'IIi:\l)iTUU  UT  NOCIVUM 
KT    HKPUGNANS. 

Videlur  quod  odium  non  sit  dissonan- 
tia  appetitus  ad  id  quod  apprehenditur  ut 
repugnans  etnocivum. 

1.  Onme  enim  quod  apprehenditur  ut 
nocivum,  est  malum  ;  sed  odire  malum 
est  laudabile  :  sequitur  ergo  quod  omne 
odium  est  laudabile ;  quod  patet  esse 
falsum.  —  Ja  2aB,  q.  29,  a.  1,  arg.  2. 

2.  Pra3terea,  saspissime  odio  habetur 
veritas  ;  at  veritas  non  est  aliquid  noci- 
vum,  omne  enim  veruinestbonum  :  ergo 
malc  dicitur,  quod  odium  sit  dissonantia 
appetitus  ad  id  quod  apprehenditur  ut 
nocivum.  —  Ihid.  a.  5,  c.  et  arg.  1. 

3.  Pra3terea,  nihil  potest  apprehendere 
se  ipsum  ut  sibi  ipsi  nocivum  ;  sed  ali- 
quis  odio  potest  habere  se  ipsum,  ut  qui 
interimunt  se  ipsos  :  ergo  idem  quod 
prius.  —  Ihid.  a.  4,  arg.  2. 

Sed  contra  :  odium  contrariatur  amori ; 
sed  objectumamorisest  bonum,ut  dictum 
est  :  ergo  objectum  odii  est  malum; 
malum  autem  est  id  quod  apprehenditur 
ut  repugnans  et  nocivum  :  ergo.  —  la 
2a3,  q.  29,  a.  1,  arg.  tied  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod,  sicut  di- 
ctuni  est,  ut  amoi-  consistit  in  quadam 
convenientia  appetitus  ad  amatum,  ita  odi- 
um  debet  esse  dissonantia  ad  id  quod  odio 
habetur.  Unde  sicut  amor  in  appetitu 
animali  dicit  consonantiam  quandam 
appetitus  ad  id  quod  apprehenditur  ut 
conveniens,  ita  odium  dicit  dissonantiam 
quandam  ad  id  quod  apprehenditur  ut 
repugnans  et  nocivum,  cum  lioc  ordine 
tamen,  quod  sicut  in  quolibet  prius  est 
considerare  id  quod  ei  convenit,  quain 
quod  ei  repugnat  — ■  per  hoc  enim 
aliquid  est  repugnans  alteri,  quia  est 
corruptivum  vel  impeditivum  ejus  quod 
est  conveniens  — ;  ita  necesse  est  quod 
amor  sit  prior  odio,  et  quod  nihil  odio 
habeatur  nisi  hoc  quod  contrariatur  con- 


DE  PASSIOMHrS  —  QU/I-ST.  XII  DE  PASS.  CONCLPlSC.iiUIJS  —  AliT.  II 


SO 


venienti  quod  amaliir.  Et  eadeni  ratione 
necesse  est  amorem  simpliciter  esse  odio 
fortiorem,  quia  omne  odium  proccdit  ex 
aliquo  amore,  et  quia  fortius  aliquid 
movetur  in  finem  quam  in  ea  qua^  sunt  ad 
fmem ;  recessus  autem  a  maio  ordinaiur 
ad  consecutionem  boni  sicut  ad  finem.  — 
Aliquando  tamen  videtur  odium  fortius 
amore  propter  duo  •.prinio  quidem,  quia 
odium  est  magis  sensibile  quam  amor ; 
cum  enim  scnsus  perceptio  sit  in  quadam 
immutatione,  ex  quo  aliquid  jam  immu- 
tatum  est,  non  ita  .sentitur,  sicut  quando 
est  in  ipso  immutari  (unde  calor  fcbris 
iiectica^,  quamvis  sit  majoi",  non  tamen 
ita  sentitur  sicut  calor  tertiana;  :  quia 
calor  liecticae  jam  versus  est  quasi  in 
liabitum  et  naturam);  et  propter.hoc 
etiam  repugnantia  ejus  quod  oditur,  sen- 
sibilius  percipitur  quam  convenientia  ejus 
quod  amatur ;  —  secundo,  quia  non 
comparatur  odium  ad  amorem  sibi  cor- 
respondentem ;  secundum  cnim  diversi- 
tatem  bonorum  est  diversitas  amorum  in 
magniludine  et  parvitate,  quibus  propor- 
tionanlur  opposita  odia ;  unde  odium 
quod  correspondet  majori  amori,  magis 
movet  quam  niinor  amor.  —  la2ae,  q.  29, 
a.  1  et  sqq. 

Ad  prhnmn  ergo  dicendum,  quod 
sicut  aliquid  apprelienditur  ut  bonum, 
quod  non  est  bonum  vere;  ita  aliquid 
apprelienditur  ut  malum,  quod  non  est 
vere  malum,  et  per  consequens  quod  non 
est  vere  nocivum  et  repugnans ;  unde 
contingit  quandoque  nec  odium  nec  amo- 
rem  esse  bonum. —  J  a  2a3,  q.  29,  a.  1 ,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  bonum 
secundum  rationem  boni  non  potest  odio 
haberi  nec  in  universali  nec  in  particulari. 
Ens  autem  et  verum  in  universcdi  quidem 
odio  liaberi  non  possunt,  quia  dis.sonantia 
est  causa  odii,  convenientia  autem  est 
causa  amoris ;  ens  autem  et  verum  sunt 
communia  omnibus.  Sed  in  parliculari 
niliil  proliibet  quoddam  ens  et  quoddam 
verum  odio  haberi,  in  quantum  liabet 
rationem  contrarii  et  i-epugnantis  :  con- 
trai'ielas  enim  et  repugnantia  non  adver- 


satur  rationi  entis  et  veri,  sicut  adversatur 
rationi  i)oni.  —  Contingit  autem  veruni 
aliquod  particulare  tripliciter  repugnare 
vel  contcariari  bono  amato  :  tmo  uiodo, 
.secundum  quod  vcrilas  est  causaliter  et 
originaliler  in  i])sis  rebus  :  et  sic  ali- 
quando  homo  odit  veritatem,  dum  vellet 
non  esse  verum  quod  est  verum  ;  —  alio 
rnodo  secundum  quod  veritasesl  in  cogni- 
tione  ipsius  honiinis,  qua>  impedit  ipsuni 
a  prosecutione  amati  :  sicut  si  aliqui 
vellent  non  cognoscere  veritatem  fidei,  ut 
iibere  peccarent:  —  lcrlio  niodo  habelur 
odio  veritas  particularis,  tamquam  repu- 
gnans,  prout  est  in  intellectu  alterius  : 
puta  cum  aliquis  vult  jacere  in  peccato, 
odit  quod  aliquis  veritatem  circa  peccatum 
suum  cogno.scat.  —  Ihid.  a.  5,  in  c. 

Ad  lertiuni  dicendum,  quod  impossi- 
biloest  quod  aliquis,  per  se  loquendo, 
odiat  se  ipsum.  Naturaliter  enim  unum- 
quodque  appetit  bonum,  nec  potest  ali- 
quid  sibi  appelere  nisi  sub  rationeboni; 
nam  malum  est  pra^ter  voluntalem,  ut 
dicit  Dionysius  {de  Div.  Noni.  c.  4,  §  32  ; 
—  Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  731).  Unde 
necessc  est  quod  aliquis  amet  se  ipsum, 
per  se  loquendo,  et  impossibile  est  quod 
aliquis  bdiat  se  ipaum,  per  se  loquendo. 
Per  accidens  tamen  contingit  quod  aliquis 
se  ipsum  odio  liabeat,  et  hoc  dupliciter  : 
uno  niodo  cx  parte  boni  quod  sibi  aliquis 
vult;  accidit  enim  quandoqueillud,  quod 
appetitur  ut  sccundum  quid  bonum,  esse 
simpliciter  malum  ;  etsecundum  hoc  ali- 
quis  per  accidens  vult  sibi  malum,  quod 
est  odire  :  et  hoc  modo  qui  interimunt 
se  ipsos,  hoc  ipsum,  quod  est  mori, 
apprehendunt  sub  ratione  boni,  in  quan- 
tum  est  terminaliAum  alicujus  miseria3 
vel  doloris ;  et  vitam  apprehendunt  tam- 
quam  aliquid  nocivum  et  repugnans, 
in  quantum  in  ea  multa  nocumenta  et 
etmisei-ias  patiuntur.  A/io  niodo  ex  parte 
sui  ipsius,  cui  vult  bonum;  unumquod- 
que  enim  maxime  est  id  quod  est  princi- 
palius  in  ipso  :  unde  civitas  dicitur  facere 
id  quod  rex  facit,  quasi  rex  sit  tota  civitas. 
Manifestum  estautem,  quodhomomaxime 


9U 


T[':in'lA    l'ARS  —  KTIIICA 


est  meiis  hominis.  Contingit  auteni  quod 
aliiiui  ieslimant  se  maxime  essc  illud, 
quod  suntsecundum  naturam  corporaiem 
et  sensitivam  ;  umle  amantse  secundum 
id  quod  jeslimant  se  csse,  scd  odiunt  id 
quud  vere  sunt,  dum  volunt  contraria 
rationi  appetuntque  sensibilia.  —  Ibid. 
a,  i,  in  c.  et  ad  2. 

AHTIGULUS  III 

UTHUM  CONCUPISCENTIA  SIT  SPEGIALIS  PASSIO 
IN    APPETITU  SENSITIVO. 

Videtur  quod  concupiscentia  non  sit 
specialis  passio  in  appetitu  sensitivo. 

1 .  Passiones  enim  distinguuntur  secun- 
dum  objccta;  sed  objectum  concupiscibilis 
est  delectabile  secundum  sensum,  quod 
est  oljjcctum  concupiscentia^  secundum 
Pliilosupimin  (1.  Ithetor.  c.  11) :  ergocon- 
cupiscentia  non  est  passio  specialis.  — 
la  2«,  q.  30,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Prteterea,  cuilibet  potentias  est  con- 
cupiscibile  proprium  bonum ;  ergo  concu- 
piscentia  est  in  qualibet  potentia  anima^, 
et  non  .solum  in  appetitu  sensitivo.  — 
IbicL  a.  1,  arg.  3. 

3.  Pra3terea,  sunt  aliqua^  concupi- 
scentiie  non  naturales,  quibus  movemur  ad 
ea,  quaj  in  ratione  vel  supra  rationem 
sunt;  sed  ejusmodi  concupiscentia  non 
est  in  appetitu  sensitivo  :  ergo  concu- 
piscentia  non  est  passio  in  appetitu  sen- 
sitivo.  — Ibid.  a.  3,  c. 

4.  Prajterea,  dicit  Philosophus  (1 .  Polit. 
c.  G,  al.  9),  quod  concupiscentia  alia  est 
finita,  alia  infinita;  sed  concupiscentia 
infinita  non  potest  esse  in  appetitu  sen- 
sitivo;  appetitus  enim  sensitivus  est  ad 
aliquid  particulare  et  determinatum  : 
ergo  concupiscentia  non  est  passio  in 
appetitu  sensitivo.  —  Ibid.  a.  i,  c; 
1.  Polit.  1.  8. 

Sed  cont)-a  est,  quod  concupiscentia 
causatur  ab  amore,  et  tendit  ad  delecta- 
tionem,  qua3  sunt  passiones  concupisci- 
bilis;etsic  distinguitur  ab  aliis  passio- 
nibus    concupiscibilis,  tamquam    passio 


sj)ecialis  in  ipso  appetitu  concupiscibili 
existens.  —  la  2a',  1.  c.  a.  2,  arg.  Sed 
c<))dra. 

Rkspondeo     niGENDU.M,      quod,     sicut 
dictum  est,  bonum  delectabile  secundum 
sensum    est    objectum    .concupiscibilis; 
unde  secundum  ejus  differentias  diversa) 
passiones   concupiscibilis  distinguuntur. 
Diversilasautem  objecti  potest  attendi  vel 
secundum    naturam    ipsius    objecti    vel 
secundum  diversitatem  in  virlute  agendi. 
Diversitas  quidem  objecti  activi,  qum  est 
secundum  rei  naturam,  facit  materialem 
differentiam    passionum;   sed    diversitas 
qua^est  secundum  virtutem  activam,  facit 
formalem  differentiam  passionum,  secun- 
duin]quam  passiones  differunt  specie.  Est 
autem  alia   ratio  virtutis  motiva^   ipsius 
finis  et   (ve!)  boni,    secundum   quod  est 
realiter  pra3sens,   et  secundum  quod   est 
absens  :  nam  secundum  quod  est  prEesens, 
facit  in  se   ipso     quiescere;    secunduin 
autem  quod  est  absens,  facit  ad  se  ipsum 
movere.  Unde  ipsum  delectabile  secundum 
sensum,   in     quantum     appetitum     sibi 
adaptat  quodammodo  et  conformat,  cau- 
sat   ainorem;   in  quantum   vero    absens 
attrahit  ad  se  ipsum,  causat  concupiscen- 
tiam  seu  desiderium ;  in  quantum  vero 
pra^sens  quietat  in  se  ipso,   causat  dele- 
ctationem.    Sic   ergo  concupiscentia  est 
passio  differens  specie  et  ab  amore  et  a 
delectatione ;   sed    concupiscere    hoc  vel 
illud,     facit     concupiscentias     diversas 
numero.  —  la  2ae,  q.  30,  a.  2,  c. 

Est  autem  duplex  delectatio,  ut  infra 
dicetur  :  luia,  qua)  est  de  bono  intelligi- 
bili,  quod  est  bonum  rationis;  alia,  qua3 
est  in  bono  secundum  scnsum.  Prima 
quidein  delectatio  videtur  esse  anima^ 
tantum;  secunda  est  anim^e  et  corporis, 
quia  sensusest  virtus  in  organo  corporeo. 
Unde  et  bonum  secundum  sensum  est 
bonum  totius  conjuncti.  Talis  autem 
delectationis  appetitus  est  concupiscentia, 
qucB  simul  pertinet  et  ad  animam  et  ad 
corpus,  ut  ipsum  nomen  concupiscentia? 
sonat.  Unde  concupiscentia,  proprie 
loquendo,  est  in  solo  appetitu   sensitivo. 


DE  PASSIONIBUS  —  QU^ST.  XII  DE  PASS.  CONCUPISCIBILIS  —  AUT.  IV 


'.n 


et  in  vi  concupiscibili,  qua3  ab  eo  denomi- 
natur  ;  —  in  quo  cliffert  a  desiderio,  quod, 
proprie  loquendo,  non  solum  pertinet  ad 
inferiorem  partem,  sed  etiam  ad  superio- 
reni  :  importat  enim  tantum  simpliccm 
motum  in  rem  desideratam.  — Ibid.  a.  1, 
in  c.  et  ad  2 ;  2.  Elh.  1.  5.  —  3.  Sent. 
dist,  20,  q.  1,  a.,2  et  3,  in  c. 

Ad  priinum  ergo  dicendum,  quod 
bonum  delectabilc  non  est  absolute 
objectum  concupiscentia^,  sed  sub  ralione 
ai3sentis,  sicut  et  sensibile  sub  ratione 
pra^teriti  est  objectum  memoriie;  luijus- 
modi  autem  particulares  conditiones 
diversificant  speciem  passionum  vel 
etiam  potentiarum  sensitivie  parlis,  quas 
respicit  singularia.  —  la  2ae,  q.  30,  a.  2, 
ad  1 . 

Ad  secundum  dicendum,  quod  unicui- 
que  potentia3  anima^  appetere  competit 
proprium  bonum  appetitu  naturali,  qui 
non  sequitur  apprebensionem;  sed  appe- 
tere  appetilu  aniniali,  qui  sequitur 
apprehensionem,  pertinet  solum  ad  vim 
appetitivam;  appctere  aulem  aliquid  sub 
ratione  boni  delectabilis  secundum  sen- 
sum,  quod  proprie  est  concupiscere,  per- 
tinet  ad  vim  concupiscibilem.  —  Ihid. 
a.  1,  ad  3;  3.  Sent.  dist.  26,  q.  1,  a.  2, 
inc. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  concupi- 
scentia3  ?ion  ncUurales  dicuntur,  qua?  sunt 
convenientis  secundum  apprehensionem ; 
naturales  vero,  qua3  sunt  convenientis 
naturte  animalis.  Unde  concupiscentia3 
naturales  communes  sunt  liominibus  et 
aliis  animalibus,  quatenus  utrisque  est 
(aliquid)  conveniens  et  delectabile  secun- 
dum  naturam.  Sed  concupiscentiiB  non 
naturales  sunt  propria3  liominum,  quorum 
proprium  est  excogitare  aliquid  ut  bonum 
et  conveniens,  pra^ter  id  quod  natura 
requirit.  —  In  homine  autem  non  solum 
est  ratio  universalis,  qua3  pertinet  ad 
partem  intellectivam,  sed  etiam  ratio 
particularis,  qua3  pertinet  ad  partem  sen- 
sitivam ;  et  secundum  hoc  etiam  concu- 
piscentia  non  naturalis,  quje  est  cuin 
ratione,  potest  ad  appetitum  sensitivum 


perlinere.  Et  proptur  linc  appclilus  sensi- 
livus  potest  etiam  a  ratione  universali 
moveri  mediante  imaginatione  parlicu- 
hui.  —  la  2a',  I.  c.  a.  3,  in  c.  et  ad  3. 

Et  simiiiter  dicendum  de  concupi- 
scentia  inlinita,  de  (jua  procedit  <iuarla 
ratio  qu-di  ohjicitur.  Gompetit  enini  con- 
cupiscenlia;  non  naturali  esse  infinilam, 
quia  serjuitur  ralionem,  ralioni  autem 
competit  in  infmitum  procedere.  .Sed 
concupiscentia  naturalis  non  jiotest  esse 
inlinita  in  actu.  Kstenim  ejusquod  natura 
requirit;  natura  vero  semper  intendit  in 
aliquid  linitum  et  certum  :  unde  nun- 
quam  liomo  concupiscit  infinitum  ciljum 
aut  infinitum  potum.  Sed  sicut  in  natura 
contingit  esse  inlinitum  in  potentia  per 
successionem,  ita  hujusmodi  concupi- 
scentiam  contingit  esse  infinitam  per 
successionem,  ut  scilicet  post  adeptum 
cibum  alia  vicc  desideret  cibum  vel  quod- 
cunque  aliud,  quod  nalura  requirit  :  quia 
hujusmodi  corporalia  bona  cum  adveniunt, 
non  perpetuo  manent,  sed  deliciunt.  — 
Ihid.  a.  4,  in  c. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM    DELKGTATIO   SIT   PASSIO    l.\  APPETITU 

SENSITIVO. 

Videtur  quod  delectatio  non  sit  passio 
in  appetitu  sensitivo. 

1.  Pati  enim    est  moreri,   ut  dicitur 

3.  Phys.  (text.  19;  c.  3);  sed.  delectatio 
non  consistit  in  moveri,  sed  in  motum 
esse;  causatur  enim  delectatio  ex  bono 
jani  adepto  :  ergo  delectatio  non  est 
passio.  —  la  2«,  q.   31,    a.    1,    arg.   2; 

4.  Sent.  dist.  49,  q.  3,  a.  1,  qua^stiunc.  1, 
arg.  1. 

2.  Pra3terea,  gaudium  est  qua^dam 
delectatio;  sed  gaudium  non  est  tantum 
in  appetitu  sensitivo  :  ergo  delectatio  non 
estpassio  in  appetitu  sensitivo.  —  la  2ae, 
I.  c.  a.  3  et  4,  in  c;  4.  Sent.  dist.  49, 
q.  3,  a.  I,  quaBstiunc.  2et  4,  inc. 

3.  Pra3terea,  Philosophus  dicit  in 
7.  Eth.  (c.  11-,  al.  15),  quod  Deus  semper 
una  et  simplici  operatione  gaudet;  igitur 
eadem  ratione  in  aliis  substantiis  spiri- 


92 


TKiniA  1'AHs  —  irniicA 


talihus  potest  esse  deleclutio;  sed  iii  iis 
iinn  est  iippetitus  sensitivus  :  ergo  delc- 
ctiitio  noii  est  passio  in  appetitu  sensitivo. 
—  l.KdtA.  1j;  i.  Sent.  dist.  49,  q. :}, 
a.  I,  tiua^stiunc.  2,  arg.  Sed  contra. 

Sed  contra  :  Ubicunque  datur  motus, 
ibi  debet  dari  terminatio  conveniens  huic 
niolui ;  at  in  appetitu  sensitivo  datur 
motus  ad  bonum,  scilicet  concupisccntia, 
de  qua  supra  diclum  est  :  ergo  debet  dari 
terminatio  aliqua  seu  quietatio  in  appetitu 
sensitivo  consequens  assecutionem  boni 
appetiti,pra}supponenstamencognitionem 
perfectionis  jam  conjuncta^,  sicut  con- 
cupiscentia  praesupponebat  cognitionem 
perfectionisnondum  habiti\3.  Ha3C  autem 
quietatio  appetitus  vocatur  delectatio; 
ergo  datur  delectatio,  qua)  est  passio  in 
appetitu  sensitivo.  —  i.  Sent.\.  c.  a,  1, 
quiestiunc.  1,  in  c. 

Respoxdeo  dicexuum,  quod  de  aliquo 
notitiam  perfectam  habemus,  quando  ejus 
principia,  et  passiones  seu  proprietates, 
et  effectus  cognoscimus.  (2.  c.  Gent. 
c.  1  ;  1.  Polif.  1.  1.)  Unde  ut  planuin  sit, 
quid  sil  delectatio  et  cujus  potentia^,  pro- 
prietates  ejus  et  causas  et  effectus  scire 
oportet. 

Primo  ergo  considerandum  est,  quod 
Philosophus  (1)  definit  delectationeni, 
quod  est  quidam  motus  animge  et  consti- 
tutio  siinul  tota  et  sensibilis  in  naturam 
constitutam.  —  Ad  cujus  intellectum  con- 
siderandum  est,  quod  sicut  contingit  in 
rebus  naturalibus,  aliqua  consequi  suas 
perfectiones  naturales,  ita  hoc  contin*git 
in  animalibus.  Et  quamvis  moveri  ad 
perfectionem  non  sit  totuin  simul,  tamen 
consequi  naturalem  perfectionem  est  totum 
simul.  Ha^c  autem  est  differentia  inter 
animalia  et  alias  res  naturales,  quod  aliie 
res  naturales  quando  constituuntur  inid, 
quod  convenit  eis  secundum  naturam, 
lioc  non  sentiunt ;  sed  animalia  Iioc  sen- 
tiunt  :  et  ex  islo  sensu  causatur  quidam 
motus  animcX  inappetitu  sensitivo,  et  iste 
motus  est  delectatio.  Per  hoc  ergo  quod 
dicitur,    quod    delectatio    est    «   motus 

(i)  1.  Rhelor.  c.  11. 


anima)  »,  ponitur  in  genere;  per  hoc  autein 
quod  dicitur  «  constitutio  in  existenteni 
naturam  »,  ponitur  causa  delectationis, 
scilicet  prffisentia  connaturalis  boni ;  per 
hoc  autem  quod  dicitur  «  simul  tota  », 
ostenditur,  quod  constitutio  non  debet 
accipi  prout  est  in  constitui,  sed  proutest 
in  co)istitutam  esse,  quasi  in  termino 
niolus  —  non  enim  delectatio  est  gene- 
ratio,  prout  Plato  posuit,  sed  magis  con- 
sistiL  in  factum  esse,  ut  dicitur  in  7.  Eth. 
(c.  12,  al.  13)  et  10.  Eth.  (c.  3.  al.  2);  — 
per  hoc  autem  quod  dicitur  «  sensibilis  », 
excluduntur  perfectiones  rerum  insensi- 
bilium.  —  7.  Eth.  1.  12;  10.  Eth.  1.   3. 

Ex  his  ergo  est  accipere,  quaenam  sint 
propria  delectationi.  Per  hoc  enim  quod 
dicitur,  quod  delectatio  consistit  in  fa- 
ctum  esse,  non  in  fieri,  ostenditur,  quod 
delectatio  secundum  se  non  est  in  tem- 
pore-,  est  enim  terminus  motus,  cum  e 
converso  tempus  sit  numerus  motus  se- 
cundum  prius  et  posterius,  et  per  conse- 
quens  numerus  successivorum;  si  tamen 
bonum  adeptum  transmutationi  subja- 
ceat,  erit  delectatio  per  accidens  in  tem- 
pore ;  sicut  si  omnino  sit  intransmutabile, 
delectatio  non  erit  in  tempore  nec  per  se 
nec  per  accidens.  —  Dum  vero  dicitur 
«  constitutio  in  naturam  existentem  »,  id 
est  inbonum,  quod  existit  in  natura  rei  : 
sequitur  quod  si  contingat  aliqua  bona  ad 
invicem  esse  contraria,  et  delectationes 
contrarias  esse  posse,  secundum  quod  di- 
cuntur  quietes  in  contrariis  terminis  esse 
contrarias.  —  la  2a3,  q.  31,  a.  2,  c. ; 
4.  ^'e/i/.  dist.  49,  c;.  3,  a.  1,  quasstiunc.  3, 
in  c.  —  la  2ae,  q.  31 ,  a.  8,  in  c.  et  ad  1. 

Amplius  ex  definitione  supra  posita 
manifeslatur  causa  ctelectationis,  scilicet 
pra^sentia  boni  connaturalis.  Sed  ad  am- 
pliorem  hujus  evidentiam  sciendum  est, 
quod  causa  delectationis  potest  sumi  vel 
secundum  materiam,  vel  secundum  for- 
marn,  secundum  quam  est  aliquid  actu, 
sicut  secundum  inateriam  est  aliquid  in 
potentia,  et  secundum  materiae  dispositio- 
nes  est  aliquid  in  aptitudine  vel  habilitate 
ad  actum.  Et  ideo  secundum  materialem 


DE  PASSIOMnUS  — Qf.EST.  XII  DE  PASS.  CONCrPISCinilJS  —  .VRT.  IV 


on 


causarn  delectationis  scitur,  quomodo 
aliquis  sit  dispositus  ad  delectaliouom ; 
sed  secundum  causam  formaiem  ipsius 
apparet,  qualiter  aliquis  actu  dclectelur. 
Formalis  igitur  causa  cujuslibet  passionis 
esi  objeclum  ipsius.  Objectum  autem  de- 
iectationis  est  boniun  conveniens  conjun- 
ctum.  Ex  eo  enim  quod  delectatio  est  in 
parte  appetitiva,  oportet  quod  ejus  obje- 
ctum  sit  bonum ;  ex  eo  vero  quod  est  appe- 
titusjam  terminati  in  suo  objecto,  oportet 
quod  sit  conveniens  etiam  conjunctum.  — 
la  S.T,  q.  31,  a.  1;  q.  32,  a.  ]  et  sqq; 
4.  Sent.  dist.  19,  q.  3,  a.  2 ;  7.  Elh.  1.  14. 
Hoc  autem  bonum,  quod  est  proprium 
delectationis  objectum,  est  operatio,  pra3- 
cipue  propter  tres  rationes  :  prinio,  quia 
cum  delectatio  consistat  in  quietatione 
appetitus,  motus  autem  appetitus  sit  in 
bonum,  oportet  quod  quietis  ipsius  dele- 
ctatio  sit  in  ultimo  bonorum;  ultimum 
autem  et  perfectissimum  quod  est  in  uno- 
quoque,  est  sua  operatio  :  unde  omnis 
forma  inb«rens  comparatur  ad  operatio- 
nem  quodammodo  ut  potentia  ad  actum; 
propter  quod  forma  dicitur  actus  primus, 
ut  scientia,  et  operatio  actus  secundus,  ut 
considerare,  ut  patet  in  2.  doAninia 
[text.  5  et  35;  c.  1  et  5).  —  Secundo, 
quia,  cum  delectatio  sit  in  appetitu,  et 
omnispassio  vel  operatio  appetitusprasexi- 
gat  apprehensionem,  oportet  quod  bonum 
conjunctum,  quod  delectationem  causat, 
sit  apprehensum;  dispositioautem,qua'est 
jam  inhaerens,  a  nobis  non  apprehenditur 
ita,  sicut  dum  est  in  fieri,  ut  dicit  Avicenna 
6.  Natural.  Unde  hectici  minus  sentiunt 
calorem  febrilem  quam  alii  febricitanles, 
quamvis  in  eis  febris  sit  intensior  :  quia 
jam  calor  ille  est  infusus  membris  quasi 
complexio  illorum;  et  hoc  ideo,  quia  no- 
strum  sentire  et  intelligeresunt  ex  aliqua 
permutatione  intellectus  et  sensus  a  suis 
objectis;  ab  eo  autem  quod  jam  iu  se 
quiescit,  nihil  immutatur;  unde  cum  osse 
nostrum  et  vivere  nostrum  et  omnes  actus 
proprii  insint  nobis  ut  in  nobis  quioscon- 
tes,  sola  autem  operatio  insit  nobis  ut  in 
fieri  existens  :  in  ipsa  operatione  percipi- 


mus  et  esse  nostrum  ct  vivere  nostrum. 
Et  inde  est  quod  in  operando  deleclamur 
et  in  videndo  et  in  sontiendo  et  in  aliis 
hujusmodi,  in  quibus  indicatur  quodam- 
modo  nostrurn  esse  et  vivere,  ut  patel  per 
Philosophum  10.  Elh.;  atque  ex  ea  ra- 
tione  multa  dicuntur  esse  causa  dclecta- 
tionis,  sccundum  quod  causanl  in  nobis 
hanccc  pravlictam.  apprehensionem.  ut 
spes,  memoria,  admiratio  ot  otiam  ipsa 
tristitia  :  vel  in  actu  oxistens  quatenus 
facit  memoriam  rei  dilecta},  de  cujus 
absentia  aliquis  tristatur,  et  tamen  de 
sola  ejus  apprehensione  delectatur;  vel 
existens  in  memoria  tantum,  quo  modo 
fit  causa  delectationis  propter  subscquen- 
tem  evasionem  :  unde  secundum  quod 
homoapprehendit  seevasisseab  aliquibus 
trisfibus  et  dolorosis,  accrescit  ei  gaudii 
materia. —  Terlio,  quia  operatio  procedit 
ex  Iiis  bonis  qua3  in  nobis  sunt,  et  quo- 
dammodo  in  se  continet  sicut  effeclus 
causam  ;  per  eam  etiam  bonis  exteriori- 
bus  conjungimur  :  unde  omne  bonum, 
quod  a  nobis  est  diligibile,  quietat 
nostrum  appetitum  mediante  operatione. 
Unde  operatio  est  causa  delectationis, 
scilicet  illa,  quae  est  ab  habitu  procedens 
el  non  impedita  :  bonum  enim  conjun- 
ctum  non  dolectat  nisi  in  quantum  est 
conveniens;  operatio  autemefficilur  nobis 
conveniens  et  connaturalis  per  habitum, 
quia  habitus  inclinat  ad  actum  per  modum 
natura;;  et  ideo  dicitur  2.  Elh.,  quod 
delectatio  in  opere  facta  est  signum  hal)i- 
tus  inluTrentis,  et  10.  Eth.,  quod  delecta- 
tio  perficit  operationem  sicut  quidam 
superveniens  fmis,  in  quantum  scilicet 
super  hoc  bonum,  quod  est  operatio,  su- 
|>ervenit  aliud  bonum  quod  estdelectatio; 
unde  ostendilur  primus  cfTcctus  delecta- 
tionis,  scilicet  perficere  operationem.  — 
la  2a3,  q.  32,  a.  2,  3,  4,  5,  8;  2.  Elh.  I.  3 ; 
l.Elh.  I.  14;  10.  Elh.  1.  5,  0,7,8. 

Sicergopatet,  qmdcaum  delecta'ionis, 
ut  id  a  (juo  est  motus,  est  delectabiie, 
quod  se  habft  ul  movons  non  motum; 
appetitus  vero  delectabili  conjunctus,  ut 
movens  motum;    forinalis    autem,    est 


94 


TERTIA  PAHS  —    r:TFIIC\ 


operatio ;  materlalis  autem  causa  dele- 
ctatioiiis  accipienda  est  ex  parte  subjecli 
ejus.  Subjectum  autem  delectationis  et 
omnium  anima)  passionum  est  spiritus 
animalis,  qui  est  proximum  instrumen- 
tuni  aniniaj  in  operationibus  qua:»  per 
corpus  exercentur.  — Ad  hoc  autem  quod 
spiritus  aptetur  ad  delectationem,  duo 
requlruntur,  scilicet  debita  quanlitas  et 
debita  qualitas.  QuantUas  quideni  debita 
est,  ut  sit  abundantia  spirituum  propter 
duo  :  pvimo,  quia  spiritus  abundans  in 
quantitate  abundat  etiam  in  virtute;se- 
ciindo,  quia  cum  ad  passionem  delecta- 
tionis  requiratur  dilatatio  cordis  et 
spirituum,  non  potest  autem  dilatatio 
perfici  quando  sunt  pauci  spiritus  (quia 
natura  constringit  eos  et  retinet  in  suo 
principio),  sed  quandosuntmultispiritus, 
natura  potcst  retinere  partem  in  principio 
suo,  eteffundere  abundead  dilatationom : 
et  ideo  convalescentes,  in  quibus  sunt 
pauci  spiritus,  sunt  proni  ad  tristi- 
tiam  magis  quam  ad  delcctationem.  — 
Debita  vero  qiialitas  attenditur  quantum 
ad  tria  :  primo,  ut  sit  temperatge  com- 
plexionis;et  ideo  a3gri  non  sunt  apti  ad  de- 
lectationem ;  secundo,  utspiritus  sitclarus 
et  non  nubilosus;  et  ideomelancholici,  in 
quibus  sunt  spiritus  terrestres  et  obscuri, 
sunt  proni  ad  tristitiam;  tertio,  ut  ejus 
substantia  sit  mediocris  inter  spissitudi- 
nem  et  tenuitatem  :  si  enim  sint  nimis 
grossi  sicut  in  senibus,  vel  nimis  tenues 
sicut  in  macilentis,non  est  aptus  ad  de- 
lectationem,  quia  non  est  facile  dilatabi- 
lis;et  propter  has  causas  vinum  la^tificat, 
quiageneratmultos  spiritusclaros  tempe- 
ratos  et  mediocres  inter  spissitudinem  et 
tenuitatem.  Quanto  ergo  major  fuerit  dis- 
positio  ex  parte  materialium  causarum  ad 
gaudium  et  tristitiam,  tanto  minus  est 
quod  requiritur  ex  parte  causa)  formalis, 
eteconverso;  et  ideo  quidam  ex  modica 
causa  et  occasione  tristantur  vel  laHantur, 
quidam  vero  non  nisi  ex  magna.  — 
10.  Eth.  1.  G;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  3,  a.  2, 
c;  7.  Eth.  1.  ult. 
Ex  his  omnibus  colliguntur  delectatio- 


nis  e/jfeciiis.  Quorum  primiis  est,  ut  di- 
ctum  est,  quod  perficiat  operationem  : 
non  tamen  eodem  modo  delectatio  perficit 
operationem,  puta  sensus,  sicut  perficit 
eam  objectum,  quod  est  sensibile,  et  prin- 
cipium  activum,  quod  est  sensus;  quas 
omnia  sunt  qua^dam  bona  et  bonitatem 
operationi  tribuentia  :  sicut  ejus  quod  est 
sanari  non  eodem  modo  est  causa  sanitas 
et  medicus,  sed  sanitas  quidem  per  mo- 
dum  forma^,  medicus  autem  per  modum 
agentis.  Similiter  ctiam  perficit  operatio- 
nem  per  modum  quidem  formae  delecta- 
tio,  qua3  est  ipsa  perfectio  ejus  ;  per 
modum  autem  agentis  perficit  ipsam 
scnsus  bene  dispositus,  sicut  movens  mo- 
tum  ;  sensibile  autem  conveniens  sicut 
movens  non  motum.  Est  autem  duplex 
formalis  perfectio  :  una  quidein  intrin- 
seca,  qu^  constituit  essentiam  rei  :  alia 
autem  qua3  supervenit  rei  in  sua  specie 
constitutie.  Delectatio  ergo  perficit  opera- 
lionem  non  sicut  habitus  qui  inest  ei,  ut 
dicit  Philosophus  (10,  Eth.  c.  4)  —  id  est 
non  sicut  forma  intrinseca  essentiae  rei  — ; 
sed  sicut  quidam  finis.,  id  est  qu^dam 
perfectio  superveniens  :  sicut  pulchritudo 
venit  juvenibus  non  quasi  existens  de  es- 
sentia  juventutis,  sed  quasi  consequens 
bonam  dispositionem  causarum  juventu- 
tis;  et  similiter  delectatio  consequitur 
bonam  dispositionem  causarum  operatio- 
nis.  Et  sic  in  diverso  respectu  operatioest 
causa  formalis  delectationis,  scilicet  in- 
trinseca  et  essentialis ;  et  delectatio  est 
causa  formalis  operationis  non  intrinseca 
et  essentialis,  sed  supcrveniens.  —  Secun- 
dus  effectus  delectationis  est  dilatatio  : 
qua3  potissimum  attenditur  secundum 
partem  appetitivam,  quatenus  homo  quo- 
dammodo  se  pra^betrei  delectabili  adeam 
interius  capiendam;  et  sic  dilatatur  affe- 
ctus  hominis  per  delectationem.  Ex  lioc 
autem  cffectu  orituralius,  qui  est  sitis  seu 
desiderium  deleclationi.s,  prout  tamen  de- 
lectatio  consideratur  in  memoria,  non 
vero  in  actu.  Delectationes  cnim  cor- 
porales  quia  augmentat.e  et  continuat{i3 
faciunt  super  excrescentiam  naturalis  ha- 


DE  PASSIONIBUS  —  QU.EST.  XII  DE  1'ASS.  CONCUIMSCIBILIS  —  ART.  V 


9S 


bitudinis,  efficiuntur  fastidiosa) ;  quod  non 
est  verum  de  delectationibus  spirituali- 
bus,  quas  non  superexcrescunt  natura- 
lem  babitudinem,  sed  perficiunt  naturam; 
unde  cum  pervenitur  ad  consummatio- 
ncm  in  ipsis,  lunc  sunt  magis  delectabi- 
les.  —  Ex  Iiis  elTectibus  oritur  ultcrius 
afiusc/fectus  delectationis,  scilicet  corpo- 
ralis.  qui  est  quodsit  imj^cdimenluni  usus 
ralionis  :  quod  fit  vel  propter  distiiictio- 
nem,  cum  nimirum  ad  ea,  in  quibus 
delectamur,  multum  attendimus,  cum 
autem  attentio  fortiter  inha3serit  rei,  de- 
bilitatur  circa  alias  res  vel  totaliter  ab  eis 
revocatur;  vcl  propter  ligationem,  in 
quantum  scilicet  per  deiectationem  corpo- 
ralem  sequitur  qua3dam  transmutatio 
corporalis,  major  ctiam  quam  in  aliis 
passionibus,  quanto  vehementius  afflcitur 
appetitus  ad  rem  pra^sentem  quam  ad 
rem  absentem.  Hujusmodi  autem  pertur- 
bationes  corporales  impediunt  usum  ra- 
tionis,  quando  impediunt  existimationem 
prudentia^.  —  la  2«,  q.  33,  a.  1,  2,  3; 
4.  Sent.  I.  c. ;  10.  Eth.  I.  6. 

Ex  his  ergo  planum  est  delectationem 
esse  passionem  in  appetitu  sensitivo.  — 
la,  q.  31,  a.  1  et  sqq. ;  4.  Sent.  dist.  49, 
q.  3,  a.  1,  qui^stiunc.  1,  2,  3,  4;  7.  Efh. 
1.  11,  12,  13,  14;  10.  Eth.  I.  1  et  sqq. 
usque  ad  1.  9. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  in 
animali  duplex  motus  considerari  potest  : 
vnus  secundum  intentionei][i  finis,  qui 
pertinet  ad  appetitum ;  afius  secundum 
exsecutionem,  qui  pertinet  ad  exteriorem 
operationem.  Licet  ergo  in  eo,  qui  jam 
consecutus  est  bonum  in  quo  delectatur, 
cesset  motus  exsecutionis,  quo  tendit  ad 
finem,  non  tamen  cessat  motus  appetitiviB 
partis,  quaj  sicut  prius  desiderabat  non 
habitum,  ita  postea  delectatur  in  habito. 
Licet  enim  delectatio  sit  quies  quasdam 
appetitus,  considerata  pr^esentia  boni  de- 
lectantis,  quod  appetitui  satisfacit ;  tamen 
adhuc  remanet  immutatio  appetitus  ab 
appetitibili,  ratione  cujus  delectatio  motus 
quidamest;  et  secundum  hocetiammotus 
assignatur  inter  causas  delectationis.  — 


la  2a",  q.  .'51,  a.  1,  ad  2  ;  q.  32,  a. 
2,c. 

A(l  seciuuhoa  dicendum,  quod,  sicut 
dictum  est,  sunt  qua^dam  concupiscentia» 
naturales,  quaidam  autcm  non  naturales, 
sed  consequuntur  rationom.  Ita  etiam  de- 
iectationum  qua^dam  sunt  nalurales,  et 
qua^dam  non  naturales,  qua?  sunt  cum  ra- 
tione;  vel,  ut  quidam  dicunt,  volupta- 
tum  ha3  anima\  ilhe  corporis ;  ([uod  in 
idem  redit  :  dclectamur  enim  el  in  his 
qufe  naturaliter  concupiscimus  ea  adipis- 
centes,  et  in  his  qua3  concupiscimus  .se- 
cundum  rationem.  Sed  nomen  gaudii  non 
habet  locum  nisi  in  delectatione  qua^  con- 
sequitur  rationem.  Unde  gaudium  non 
attribuimus  brutis  animalibus,  scd  solum 
nomen  delectationis;  et  per  consequens 
non  est  inconveniens,  quod  gaudium  non 
sit  in  appelitu  scnsitivo.  —  la  2a3,  I.  c. 
a.  3  et  'i,  in  c. ;  4.  Scnt.  dist.  49,  q.  3, 
a.  I,  qua3stiunc.  1  et  sqq. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  tertium. 

ARTIGULUS  V 

UTRUM  TRISTITIA   SIT  PASSIO  APTKTITUS 
SENSITIVI. 

Videtur  quod  tristitia  non  sit  passio  ap- 
petitus  sensitivi. 

1.  Datur  enim  tristitia  quae  non  est  in 
appetitu  sensitivo,  scilicet  ea  qua3  condi- 
visiva  est  doloris;  ergo  tristitia  non  est 
passio  in  appetitu  sensitivo.  —  la  2se, 
q.  35,  a.  1  et  2 ;  3.  Sent.  dist.  15,  q.  2, 
a.  3,  qucestiunc.  1  et  2. 

2.  Pra3terea,  misericordia  est  qUf\3dam 
tristitia  seu  dolor  de  malo  alieno ;  sed 
misericordia  non  est  tantum  in  appetitu 
sensitivo;  altribuiturenim  Deo  et  angelis: 
ergo  tristitia  non  est  tantum  in  appetitu 
sensitivo.  —  la  2ae,  q.  35,  a.  8,  c. ;  la, 
q.  21,  a.  3,  c. ;  4.  Senf.  dist.  49,  q.  3, 
a.  3,  quassliunc.  1  et  2. 

3.  Pra3terea,  tristitia  oppoiiitur  delccla- 
tioni ;  sed  delectatio  est  etiam  in  ratione, 
ut  supra  dictum  est  :  ergo  trislitia  seu 
dolor  est  etiam  in  ratione.  —  la  2a3, 
q.  35,  a.  3  et  4. 


96 


TERTIA   1'AHS  —  I^TIIICA 


Scf/  cu)i/ra  :  eju.s  esL  Irislari  de  bono 
absenle  vel  nuilo  pnesenle,  cujus  est  de- 
lecliiri  de  bono  pne.sente;  sed  appetitus 
sensilivusdeleclatur  de  bono  prassente,  ut 
supra  (art.  pra^ced.)  dictuni  est  :  ergo. 

RksfondivO  uigk.ndu.m,  quod  cuin  /ris/i- 
/i(i  sit  opposita  delectationi,  eadcm  via 
procedenduin  cst  ut  oslendatur  de  ea  quid 
sit,  qiia  dedelectationodemonstratum  est. 

—  Ail  cujus  manifestationein  sciendum 
est,  quod  dolor  et  tristitia  diversimode 
sumuntur.  Nam  ((li'juaii'/o  dolor  est 
genus  respcctu  tristitia)  et  doloris  presse 
sunq)li  :  ila  quod  dolor  generice  sumptus 
sit  e.\  quacunque  apprehensionc  mali  aut 
repugnantis,  et  in  appetitu  tam  intelle- 
ctivo  quam  sensitivo;  Iristitia  vero,  prout 
est  species  doloris  hoc  modo  sumpli,  di- 
cat  dolorem  cx  apprehensione  interioi-i 
sive  intellectus  sive  imaginatioiiis  causa- 
tum ;  et  dolor  specifice  et  presse  sumptus 
dicat  tantum  dolorem  ex  apprehensione 
exteriori  sensus  productum.  A/io  modo 
sumitur  dolor  magis  presse,  quod  usita- 
tius  est,  pro  corporali  tantum  dolore,  et 
ex  opposito  dividitur  contra  tristitiam 
secundum  distinctionein  apprehensionis 
exterioris  et  interioris.  Et  secundum  hoc 
ha^c  duo,  scilicet  tristitia  et  dolor,  tripli- 
citer  differunt  :  prinio  quantum  ad  con- 
trarietatcm,  quic  quidem  in  dolore 
attcnditur  quantum  ad  ipsam  naturam 
dolcntis,  qu;i3  per  hBsivum  corrumpitur^ 
sed  in  Iristitia  quantum  ad  repugnantiam 
appetitus  adaliquid  quod  odit;  —  secwif/o 
quaatum  ad  perceptionem,  quiD  quidem 
in  dolore  semper  est  secundum  sensum 
tactus,  in  tristitia  autem  secundum  ap- 
prehensionem  interiorem,  ut  dictum  est; 

—  /er/io  quantum  ad  ordinem  istorum 
duoruni,  quia  doior  incipit  in  Ia3sione  ct 
terminatur  inperceptione  sensus,  ibi  eniin 
completur  ratio  doloris ;  sed  ratio  tristiti^c 
incipit  in  apprchensione  ef  terminatur  in 
affectione.  Unde  dolor  est  in  sensu  sicut 
in  subjecto;  sed  trislitia  est  in  appctitu. 

Sic  ergo  /ri.s/i/ioi  lioc  modo  sumpta; 
cousa  necesse  est  quod  sit  malum  con- 
junctum ;    sicut   delectationis   causa    est 


i)onum  conjunctum,  ut  dictum  est;  causa 
autem  movens  mota  est  interior  inclinatio 
appetitus,  quiquidemper  prius  inclinatur 
iii  bonum,  et  ex  consequenti  ad  repudian- 
dum  inalumcontrarium,  etsecundum  hoc 
concupiscentia  etiam  dicitur  esse  causa 
tristitins.  —  la  2a3,  q.  .3G,  a.  1,2,  3. 

Unde  patet,  quod  /ris/ilioi  proprium 
sit  quod  sit  contraria  delectationi.  Gum 
enimcontrarietassit  differentia  secundum 
formam,  forma  autem  seu  speciespassionis 
et  motus  sumatur  ex  objecto  vel  termino  ; 
manifestum  est  tristitiam,  cujus  objectum 
est  malum  prassens,  esse  contrariam  de- 
lectationi,  cujus  objectum  est  bonum  prae- 
sens.  —  Non  tamen  omnis  tristitia  et 
omnis  delectatio  sibi  opponuntur,  sed 
tantum  cum  sint  de  eodem.  Si  enim  dele- 
ctatio  et  tristitia  sint  de  contrariis,  tunc 
non  solum  non  habent  contrarietatem  se- 
cundum  rationem  speciei,  sed  etiam  ha- 
bent  convenientiam  et  affmitatem  :  sicut 
gaudere  de  bono  ct  tristari  de  malo ;  si 
autem  sint  de  disparatis,  erunt  etiam  dis- 
parata,  sicut  tristari  de  morte  amici,  et 
delectari  in  contemplatione.  Quod  non 
impedit,  quin  delectatio  absolute  possit 
esse  remedium  tristitia).  Gujus  ratio  est, 
quod  delectatio  est  ex  pra3senti,  tristitia 
vcro  ex  absenti ;  nequeenim  malum  pra3- 
sens  facit  tristitiam  nisi  quatenus  privat 
bonum,  ut  dictum  est;  fortius  autem  mo- 
vct  sensus  pnesentis  quam  memoria  pra3- 
tcriti  :  efc  ideo  rmaliter  delectatio,  quas- 
cunque  sit,  tristitiam  expellit;  unde 
comparatur  ad  tristitiam  sicut  quies  ad 
fatigationem  ;  et  propter  eandem  rationem 
fit,  quod  inclinatio  appetitus  vehementius 
tcndat  in  delectationem,  quam  fugiat 
tristitiam.  —  la  2ic,  q.  35,  a.  4  et  o,  c. ; 
4.  Seii/.  dist.  49,  q.  3,  a.  3,  qua3- 
stiunc.  1  et2;  —  la  2ie,  q.  38,  a.  I,  in  c. 
et  ad  3;  —  q.  35,  a.  G,  in  c;  4.  Sen/. 
dist.  41),  q.  3,  a.  3,  qua^stiunc.  3,  c. 

Inter  efjec/us  autem  /risli/ice  pra3ci- 
^WQ  d.^^&ignwbiY  aggrava/io .  Dicitur  enim 
homo  aggravari  cx  eo  quod  aliquo  ponde- 
rc  imi^editur  .i  [H-oprio  motu.  Manifes- 
tuni  estaulem,  ({uod  tristitia  contingit  ex 


DE    PASSIONIBUS  -  QU.-EST.  XII    I)E    PASS.  CONCUPISGIBILIS  -  AUT.  V 


y? 


aliquo  malo  pr.Tsenti,  quocl  quideni  ex 
hoc  ipso,  quod  repugnat  motui  voluntatis, 
aggravat  animum,  in  quantum  impedit 
ipsum  ne  fruatur  eo  quod  vult.  Et  si  qui- 
dem  non  sit  tanta  vis  mali  contristantis, 
ut  auferat  spem  evadendi,  licet  animus 
aggravetur  quantum  ad  lioc,  quod  non 
fruitur  in  prassenti  eo  quod  vult,  remanet 
tamen  motus  ad  repellendum  nocivum 
contristans.  Si  vero  superexcrescat  visma- 
li  in  tantum,  ut  spem  evasionis  excludat, 
tunc  simpliciter  impeditur  etiam  interior 
motus  animi  angustiati,  neque  liac  neque 
illac  divertere  valet;  et  quandoque  etiam 
impeditur  exterior  motus  corporis,  ita 
quod  remaneat  liomo  stupidus  in  se  ipso. 
—  la  2ae,  q.  37,  a.  2,  in  corp.  et  ad  object. 
Sic  ergo  patet,  quod  tristitia  sive  ex 
ratione  causce,  sive  ex  ratione  ejus  quod 
illi  proprium  est,  sive  ex  ratione  effectus 
est  passio  appetitus  sensitivi.  —  la  2ae, 
q.  35,  36,  37,  38,  39;  3.  Sent.  dist.  13, 
q.  2,  a.  3,  qua^stiunc.  1  et  2 ;  4.  Sent. 
dist.  49,  q.  3,  a.  3,  quaestiunc.  1,  2,  3; 
a.  4,  qua^stiunc.  1  et  2. 

Ad  phminn  patet  solutio  ex  dictis.  — 
Vel  etiam  concedimus,  non  sumendo 
tristitiam  prout  est  passio  praicise,  sed 
prout  est  dolor  causatus  ex  interiori  ap- 
prehensione  sive  intellectus  sive  imagina- 
tionis,  sicut  dictum  est  (incorp.  art.). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  miseri- 
cordia  Deo  attribuitur  tantum  secundum 
effectum,  non  vero  secundum  passionis 
affectum.  Prout  vero  importat  passionem 
in  affectu,  est  species  tristitia^,  quamquam 
non  proprie  dicta,  non  enim  participat 
proprie  rationem  generis.—  Et  ad  hujus 
manifestationem  sciendum  est,  quod  ad 
rationem  specei  pertinet  quod  se  habeat 
ex  additione  ad  genus.  Sed  generi  potest 
aliqaid  addi  dupliciter  :  uno  modo,  quod 
per  se  ad  ipsumpertinet,  et  virtute  con- 
tinetur  in  ipso,  sicut  rationale  additur 
animali,  et  talis  additio  facit  veras  species 
alicujus  generis,  ut  patet  per  Philoso- 
phum  7. et S.ial.  6.et  7.)  Melaphys.  Aliquid 
(aliud)  vero  additurgonen  quasi  extrane- 
i/ma  ratione  ipsius,  sicut  si  album  animali 


addatur,  vel  aliquid  hujusmodi ;  et  talis 
additio  non  facit  veras  species  generis, 
sccundum  quod  communiter  loquimur 
degeneribus  et  speciebus.  Interdum  ta- 
men  dicitur  aliquid  esse  species  alicujus 
generis,  propter  hoc  quod  habet  aliquid 
extraneum  ad  quod  applicatur  generis  ra- 
tio:  sicut  carbo  et  flamma  dicuntnr  esse 
species  ignis,  propter  applicationem  na- 
turiX)ignis  ad  materiam  alienam.— Et  hoc 
modoassignanturquatuorspeciestristitia[j, 
pcr  applicalioncm  rationis  tristitiie  ad 
aliquid  extraneum  :  quod  quidem  extra- 
neum  accipi  potest  vel  ex  parte  causa;  et 
objecti,  vel  ex  parte  effectus.  Proprium 
enim  objectum  tristitiai  est  proprium 
malum.  Unde  cxtraneum  objectuni  tristi- 
tic^B  accipi  potest  vel  secundum  allerum 
tantum,  quia  scilicet  est  malum,  sed  non 
proprium:  et  sic  est  misericordia,  quas 
est  tristitia  de  alieno  malo,  in  quantum 
tamen  jcstimatur  ut  proprium;  vel  quan- 
tum  ad  utrumque,  quia  neque  est  de 
proprio  neque  de  malo,  sed  de  bono 
alieno,  in  quantum  tamenbonum  alienum 
a^stimatur  ut  proprium  malum  ;  et  sic  est 
invidia,  subquasunt  zelus  et  nemesis  : 

—  zetus  quidem,  quo  aliquis  tristatur  de 
bono  alterius  non  ex  eo  quod  ipse  habet 
bonum,  sed  ex  eo  quod  nobis  dcest  bonum 
illudquod  ipsehabet; —  nemesis\ero,qud 
aliquis  tristalur  de  bono  alterius,  inquan- 
tum  ille  cui  accidit  bonum,  est  eo  indi- 
gnus.  (la2fB,  q.  35,  a.  8,  ad  2;  2a  2a3, 
q.  36;  de  Malo  q.  10,  a.  l,c.)  —  Proprius 
autem  effectus  tristitia^.  consistit  in  qua- 
dam  fuga  appetitus;  unde  extraneum 
circa  elfectum  tristiticB  potest  accipi 
quantum  ad  alterum  tantum,  quia  scili- 
cet  tollitur  fuga:  et  sic  est  anxietas,  qua3 
sic  aggravat  aniinum,  ut  non  appareat 
aliquod  refugium,  unde  alio  nomine  dici- 
tur  angustia.  Si  vero  in  tantum  procedit 
talis  aggravatio,  ut  etiam  exteriora  mem- 
bra  immobilitot  ab  opere,  quod  pertinet 
ad  acediam  [de  Malo  q.  II,  a.  1,  c),  sic 
crit  extraneum  quantum  ad  ulrumque, 
quia    ncc  est  fuga  nec  est  in    appelitu. 

—  la,    q.    21,   a.    3,    c;  la  2a3,  q.  35, 


SUMM.B  PhILOS.  V 


98 


TFHTIA   PARS  —  ETHICA 


a.  8,  c. ;  3.  Simt.  ilist.  20,  q.  1,  a.  3,  c. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  trislitia 
secundum  quod  dicit  passionem,  est  tan- 
tum  iu  appetilu  sensitivo,  et  opponitur 
delectatiojii  proprie  dicta;.  Sed  tristitia 
quic  est  ex  appreiiensione  interiori,  oppo- 
r.itur  delectationi  quam  diximus  non  natu- 
ralem;  quamvis  non  omni  delectationi 
opponitur  aliqua  tristitia :  dolectationi 
enim  contemplationis,  nulla  perse  tristitia 
opponitur.  —  la  2a3,  q.  35,  a.  5,  in  c.  ; 
4.  Sent.  dist.  49,  q.  3,  a.  3,  quaistiunc. 
2,  in  c. 


QUiESTJO   XIII 

DE     PASSIONIBUS     IRASGIBILIS. 

Deinde  considerandum  est  de  passioni- 
bus  irascibilis. 

CIRGA  QUOD   QU.^RUNTUR   TRIA  : 

1.  Ulrum  spes  et  desperatio  sint  passiones 
in  irascibili. 

2.  Utruni  limor  et  audacia  sint  passiones  in 
irascibili. 

3.  Utrum  ira  sit  speciaUs  passio  vis  irasci- 
cibilis,  qua  appetitur  vindicta. 

ARTIGULUS  I 

UTRUM   &PES  ET  DESPERATIO  SINT  PASSIONES 
IN  IRASCIBILI. 

Videtur  quod  spes  et  desperatio  non 
siiit  passiones  in  irascibili. 

1.  Nihilenim  patitur  nisi  ex  prgesentia 
agentis ;  sed  spes  et  desperatio  non  sunt 
de  pra3sentibus,  sed  de  futuris:  ergo  spes 
et  desperatio  non  sunt  passiones.  — 
3.  Sent.  dist.  26,  q.  1,  a.  i,   arg.  5. 

2.  Pra3terea,  sicut  voluntas  est  boni 
appetibilis  in  parte  inteliectiva,  ita  concu- 
piscibilis  in  parte  sensitiva;  sed  in  parte 
intellectiva  omne  quod  ad  appetitum 
pertinet,  est  voluntas ;  ergo  et  in  parte 
sensitiva  omne  quod  ad  appetitum  perti- 
net  est  vis  concupiscibilis ;  et  ita  cum  spes 
et   desperatio  ad    appetitum    sensitivum 


pertineant,  saltem  quatenus  sunt  de  bono 
sensibili,  videtur  quod  sint  in  concupi- 
scibili.  —  Ibid.  a.  2,  arg.  2. 

3.  Praiterea,  exspectatum  bonum  est 
objectum  spei;  sed  exspectatum  bonum 
concupiscentiam  constituit  :  ergo  videtur 
quod  spes  non  distinguatur  a  concupi- 
scentia,  etdesperatio  a  fuga  seu  abomina- 
tione.  —  Ibid.  a.  3,  arg.  2;  ia  238,  q.  40, 
a.  1,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  objectum  spei  est 
bonum  arduum;  sed  bonum  arduum  est 
objectum  irascibilis :  ergo  spes  est  passio 
in  irascibili;  et  cum  sit  eadem  ratio  de 
bono  arduo,  et  de  malo  arduo,  quatenus 
estfugiendum,  desperatioj  cujus  objectum 
est  malum  arduum,  est  etiam  passio  in 
irascibili.  —  3.  Sent.  dist.  26,  q.  1,  a.  2, 
arg.  1  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  passio  est 
motus  appetitiva3  virtutis  sensibilis,  qua? 
est  ex  imaginatione  boni  vel  mali.  Spes 
autem    dicit   extensionem    appetitus    in 
illud    quod     appetibile     est.     Invenitur 
autem  non  soluminhominibus,  sed  etiam 
in  aliis  animalibus.    Quod    patel,    quia 
inveniuntur  animalia  operari  propter  ali- 
quod  bonurn  futurum  a^stimatum  possi- 
bile  :  sicut  aves   faciunt  nidum  propter 
filiorum  educationem ;  nec  propter  finem 
aliquid  facerent,  nisi  in  finemillum  quasi 
illis  possibilem  tenderent,  quia  naturalis 
appetitus  non  est  impossibilium.   Simili- 
ter  etiam  patet,  quod  unum  animal  non 
init  pugnam  nisi  ex  spe  victorias.    Patet 
ergo*  quod  spes  sit  in  appetitu  sensitivae 
partis,  qu£e  nobis   et    brutis    communis 
est. —  Sed  quia  operationes  sensitiva3  partis 
sunt  magis  notce  quam  operationes  partis 
intellectiv^,  quia  nostra  cognitio  incipit 
a  sensu,  et  terminatur  ad  intellectum;  et 
quia  ex   notioribus    minus  nota    cogno- 
scuntur,  nomina  aulem  adinnotescendum 
rebus  imponuntur;  —  ideo  nomina  ope- 
rationum  sensitivse  parlis   transferuntur 
ad  operationes  intellectiva3  partis.  Et  sic 
spes,  qua3    in    parte    sensitiva    nominat 
quandam  passionem  materialem,  in  parte 
intellectiva  nominat  simplicem  operatio- 


DE  PASSIONIBUS  -  QU.flST.  XIII  DE  P.\SS.  IR.\SCIBILIS  -  ART.  I 


99 


nem  voluntatis,  qua  immaterialiler  ten- 
dit  in  aliquod  bonum.  —  3.  Sent.  dist.  26, 
q.  1,  a.  5,  in  c;  Qucest.  disp.  de  Spe 
a.  1,  in  c;  2a  2ae,  q.  17,  a.  1,  in  c 

Ad  sciendum  autem,  an  spes  sit  irasci- 

bilis  an  concupiscibilis,   considerandum 

est,    quod    potentiaj    passivas   variantur 

secundum    quod   sunt    natas   moveri    a 

diversis  activis,  per   se   loquendo.  Pro- 

prium  autem  motivum  appetitivas  virtu- 

tis  est  bonum  apprehensum,  ut  dictum 

est.  Unde  oportet  quod  secundum  diver- 

sas  virtutes   appreliendentes  sint  etiam 

diversi  appetitus  :  scilicet  appetitus  ratio- 

nis,  qui  est  de  bono  apprehenso  secun- 

dum  rationem  vel  intellectum,  unde  est 

de  bono  apprehenso  simpliciter  et  in  uni- 

versali ;  —  et  appetitus  sensitivus,  qui  est 

de  bono  apprehenso  secundum  vires  sen- 

sitivas,  unde  est  de  bono  particulari  et  ut 

nunc    Sed    quia   potentia    passiva   non 

extendit   se  ad    plura  quam    virtus  sui 

activi,  secundum  quod  dicit  Gommentator 

in  9.   Metaphys.,    quod    nulla   potentia 

passiva  est  in  natura,  cui  non  respondeat 

potentia  activa  naturalis ;  ideo  appetitus 

sensitivus  ad  illa  tantum  bona  se  exten- 

dit,  ad  quae  se  extendit  appreiiensio  sen- 

sitiva.  Quia  autem,    ut  dicit   Dionysius 

{de  Div.  Nom.  c.  1,  %3;  —  Migne  PP. 

Gr.  t.  3,  col.  871),  divina  sapientia  con- 

jungit  fmes  primorum  principiis  secun- 

dorum,     quia     omnis    natura     inferior 

attingit  in  supremo  ad   infimum  natura? 

superioris,  secundum  quod  participat  ali- 

quid  natura?  superioris,  quamvis  deficien- 

ter ;  ideo  tam  in  apprehensione  quam  in 

appetitu  sensitivo  invenitur  aliquid,  in  quo 

sensitivum  rationem  attingit.  Quod  enim 

animal    imaginetur  formas   apprehensas 

per  sensum,  hoc  est  de  natura  sensitivse 

apprehensionis  secundum  se ;  sed  quod 

apprehendat  illas  intentiones  quas  non  ca- 

duntsub  sensu,  sicut  amicitiam,  odium  et 

cetera  hujusmodi,  hoc  est  sensitiva?  partis 

secundum  quod  attingit  rationem.  Unde 

pars  illa    in  hominibus,    in    quibus   est 

perfectior     propter    conjunctionem     ad 

animam,  dicitur  ratio  particularis,  quia 


confcrt  de  intentionibus  parlicularibus. 
In  aliis  autem  animalibus  quiu  non  con- 
fert,  sed  ex  instinctu  naturaii  habet  liujus- 
modi  intentiones  apprehendere,  non 
dicitur  ratio,  sed  asstimatio.  —  Similiter 
etiam  ex  parte  appetitus,  quod  animal 
appetat  ea  quae  sunt  convenientia  sensui 
delectationem  facientia,  secundum  natu- 
ram  sensitivam  est,  et  pertinct  ad  vim 
concupiscibilem ;  sed  quod  tendat  in 
aliquod  bonum  quod  non  facit  delecta- 
tionem  in  sensu,  sed  magis  natum  est 
facere  tristitiam  ratione  su;\)  difficultatis, 
sicut  quod  animal  pugnat  cum  alio  ani- 
mali  vel  aggredilur  quamcunque  aliam 
difficultatem  :  hocest  inappetitusensitivo 
sccundum  quod  natura  sensitiva  attingit 
intellectivam;  et  hoc  pertinetad  irascibi- 
lem.  —  3.  Sent.  dist.  26,  q.  1,  a.  2,  c 

Et  ideo  sicut  aestimatio  est  alia  vis 
quam  imaginatio,  ita  irascibilis  est  alia 
vis  quam  concupiscibilis.  Objectum  enim 
concupiscibilis  est  bonum  quod  natum 
est  facere  delectationem  in  sensu  ;  irasci- 
bilis  autem  quod  difficultatem  habet.  Et 
quia  quod  est  difficile,  non  est  appetibile 
in  quantum  hujusmodi,  sed  vel  in  ordine 
ad  aliud  delectabile,  vel  ratione  bonitatis 
qua3  difficultati  admiscetur;  conferre 
autem  unum  ad  aliud  et  discernere  inten- 
tionem  difficultatis  et  bonitatis  in  uno  et 
eodem,  est  rationis  :  ideo  proprie  istud 
bonum  appetere  est  rationalis  appetitus; 
sed  convenit  sensitivo,  secundum  quod 
attingit  per  quandam  imperfectam  parti- 
cipationem  ad  rationalem,  non  quidem 
conferendo  vel  discernendo,  sed  naturali 
instinctu  movendo  se  in  illud,  sicut  di- 
ctum  estde  a^stimatione.  —  Etper  hoc  pa- 
tetetiam,  quod  irascibilis  est  altior  quam 
concupiscibilis,  et  propinquior  rationi ;  et 
ideo  incontinens  propter  concupiscentiam 
quae  (qui)  nulla  lege  utitur,  magis  esttur- 
pis  quam  iracundus  qui  utitur  legibus,  sed 
perversis,  ut  dicitur  in  7.  Eth.  (c  6,  ai.  7). 
Unde  etiam  vitia  qua)  sunt  in  concupi- 
scibili,  sunt  majoris  infamiie  quam  ea 
qua)  sunt  in  irascibili.  —  3.  Sent.  I.  c 

Ex  bis  ergo  jam  planum  est  videre, 


m 


TEHTIA  l>ARS  —  ETIIICA 


qiia)  passio  sit  iii  irascibili,  et  qua?  in 
concupiscibili.  Uninis  enim  passio  de 
cujus  intellectu  est  appetitus  in  bonum 
vel  conveniens  simpliciter,  est  in  concu-' 
piscibili,  sicut  amor,  delectatio  et  iiujus- 
modi,  earumque  oppo.sita,  de  quibus 
dictum  est.  Omnis  autem  passio  de  cujus 
intellectu  est  appetitus  in  bonum  cum 
circumstantia  difficultatis,  est  in  irasci- 
bili  :  sicut  est  spes,  quas  in  hoc  distin- 
guitur  a  desiderio,  primo  quidem,  quia 
desiderium  est  communiter  cuju.scunque 
boni,  spes  autem  est  boni  ardui,  quod 
difficile  est  assequi ;  secundo,  quia  desi- 
derium  est  alicujus  boni  absolute  absque 
consideratione  possibilitatis  vel  impossi- 
bilitatis  illius,  sed  spes  tendit  in  aliquod 
bonum  sicut  in  id  quod  est  possibile  adi- 
pisci  :  importat  enim  in  sui  ratione  quan- 
dam  securitatem  adipi.scendi.  —  Unde  sic 
in  objecto  spei  quatuor  considerantur  : 
primo,  quod  sit  bonum,  per  quod  differt 
a  timore  ;  secundo,  quod  sit  boni  futuri, 
per  quod  differta  gaudiovel  delectatione; 
tertio,  quod  sit  boni  ardui,  per  quod 
differt  a  desiderio  ;  quarto,  quod  sit  boni 
possibilis,  per  quod  differt  a  desperatione, 
qu^e  est  oppositum  spei,  de  bono  non 
possibili ;  et  distinguitur  a  fuga,  quod 
objectum  fuga:'  sit  de  malo  simpliciter, 
desperationis  vero  sit  bonum,  sed  secun- 
dum  quod  consideratur  cum  impossibili- 
tate  obtinendi,  ex  qua  habet  rationem 
repulsivi.  —  3.  Sent.  I.  c. ;  Qucest.  disp. 
de  Spe  a.  1,  in  c;  la  2a3,  q.  40,  a.  1, 
inc;  3.  Sent.  dist.  26,  q.  I,  a.  3,  in  c; 
—  la  2«,  q.  40,  a.  4,  in  c. 

3.  Sent.  dist.  20,  q.  1,  2,  3  et  sqq.; 
la  •JfB,  q.  40,  a.  1,  2  et  sqq. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  id 
quod  est  futurum  secundum  rem,  est 
pra^sens  in  imaginatione.  Et  quia  bonum 
est  natum  movere  apperitum.  secundum 
quod  cst  imaginatum  vel  intellectum,  ut 
dicitur  in  3.  de  Anima  {text.  54  ;  c.  10), 
ideo  ex  tali  pra?sentia  potest  sequi  passio 
in  appetitu.  —  3.  Sent.  dist.  26,  q.  1, 
a.  1,  ,ad  5. 

id  secnndiim  dicendum,  quod  natura 


ralionalis  ex  se  ipsa  conferre  habet  et 
discernere  ;  unde  bonum  quod  est  ex  se 
ipso  appetibile,  vel  quod  indiget  colla- 
tione  et  discretione  ad  hoc  quod  appe- 
tatur,  secundum  naturam  rationalis 
apprehensionis  appetitum  rationalem  mo- 
vet;  et  ideo  ex  hoc  non  diversificatur 
appetitus  rationalis,  sed  dicitur  voluntas 
universaliter.  IVon  sic  autem  est  de  appe- 
titu  sensitivo,  ut  patet  ex  dictis  (in  corp. 
art).—  Ibid.  a.  2,  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  exspecta- 
tum  bonum,  quatenus  est  bonum  quod 
nondum  habetur,  commune  est  spei  et 
concupiscentia3 ;  sed  quod  dicit  objectum 
speciale  utriusque,  distat,  ut  dictum 
est  (in  corp.  art.)   —  Ibid.  a.  3,  ad  2. 

ARTIGULUS  II 

UTRUM    TIMOR     ET   AUDACIA    SINT    PASSIONES 
IN  IIUSGIBILI. 

Videtur  quod  timor  et  audacia  non  sint 
passiones  in  irascibili. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  in  6.  Eth. 
(c.  2),  quod  ita  se  habet  in  appetitu  pro- 
secutio  et  fuga,  sicut  in  intellectu  affir- 
matio  et  negatio.  Sed  negatio  non  est 
aliquid  speciale  in  intellectu,  sicut  nec 
affirmatio,  sed  aliquid  commune  ad 
multa ;  ergo  nec  fuga  aut  prosecutio  in 
appetitu.  Sed  timor  nihil  aliud  est  quam 
qutedam  fuga  mali,  et  audacia  quam 
qufedam  prosecutio  boni ;  ergo  non  sunt 
speciales  passiones  in  irascibili.  —  la28e, 
q.  41,  a.  2,  arg.  2. 

2.  Praeterea,  cst  etiam  timor  in  concu- 
piscibili ;  dicit  enim  Philosophus  in  2. 
Rhet.  (c  5),  quod  timor  est  tristitia  qufe-  M 
dam ;  tristitia  autem  est  in  concupisci- 
bili  :  ergo  etiam  timor,  et  audacia,  quae 
est  contraria  timori,  est  in  concupiscibili. 
—  Ibid.  arg.  3. 

3.  Praeterea,  segnities,  erubescentia, 
verecundia,  admiratio,  stupor  et  agonia 
sunt  qua?dam  timoris  species;  at  non 
hse  omnes    sunt   in  appetitu  irascibili  : 


DE  PASSIONIBUS  —  QU.KST.  Xli  DK  PASS.  IRASfliniMS  —  AHT.  II 


101 


admiratio  enim  est  in  parteypprehensiva, 
et  etiam  stupor :  ergo  timor  non  est  in 
parte  appetitiva  irascibili. —  Ibid.  a.  i,  c. 

Sed  contra  .-Timor  et  audacia  habent 
objectum  suum  speciale  sicut  et  spes  : 
timor  scilicet  malum  dirficile,  cui  resisti 
non  potest;  audacia  vero  malum  terribile, 
quod  aliquis  aperat  posse  se  superare; 
ergo  timor  ct  audacia  sunt  speciales 
passiones  in  irascibili.  —  Ibid,  a.  2,  c. ; 
q.  45,  a.  2,  c. 

Respondeo  digendum,  quod  timor  et 
audacia  sunt  passionesspeciales  in  irasci- 
bili  existentes.  Quod  potest  demonstrari, 
prascipue  quidem  de  timore,  ex  his  quae 
illi  conveniunt,  tum  etiam  ex  causis  et 
efteclibus  ejus ;  consequenter  autem  de 
audacia,  qua3  cum  timori  sit  contraria, 
debet  habere  idem  subjectum.  —  Timor 
ergo  est  quidam  motus  appetitiva^  virtu- 
tis;  ad  virtutem  autem  appetitivam  per- 
tinet  prosecutio  et  fuga,  ut  dicitur  G.  Eth. 
(c.  2).  Est  autem  prosecutio  boni,  fuga 
autem  mali  ;  unde  quicunque  motus 
appetitiva3  virtutis  importat  prosecutio- 
nem,  habet  aliquod  bonum  pro  objecto ; 
quicunque  autem  importat  fugam,  habet 
malum  pro  objecto.  Unde  cum  timor 
fugam  quandam  importet,  primo  et  per 
se  respicit  malum  sicut  proprium  obje- 
ctum.  Respicit  autem  illud  malum,  qua- 
tenus  est  corruptivum  et  contristativum 
quod  effugere  non  potest.  Audacia  autem 
respicit  malum  sub  eadem  ratione,  sed 
quod  effugere  potest. 

Et  ex  his  est  accipere  causam  timoris. 
Gum  enim  objectum  timoris  sit  ajslimatum 
malum  futurum  propinquum,  cui  de 
facili  resisti  non  potest :  illud  omne  quod 
potest  inferre  tale  malum,  est  causa 
effectiva  objecti  timoris,  et  per  conse- 
quens  ipsius  timoris;  illud  autem,  per 
quod  aliquis  ita  disponitur,  ut  aliquid  sit 
ei  tale,  est  causa  timoris  et  objecti  ejus 
per  modum  dispositionis  materiaiis.  Et 
hoc  modo  amor  assignaturcausa  timoris  : 
ex  hoc  enim  buod  aliquis  amat  aliquod 
bonum,  sequitur  quod  privativum  talis 
boni  sitei  malum,  et  per  consequens  quod 


((.  iH,  a.  1,  c. 

Ad  e/fectus  autem  timoris  cognoscen- 
dos  sciendum  est,  quod,  sicut  supra 
dictum  est,  in  passionibus  anima3  est 
sicut  formale  ipsc  motus  appetitivie  poten- 
tia},  sicut  autem  materiale  transmutatio 
corporalis ;  —  quorum  unimi  alteri  pro- 
portionatur  :  untle  secundum  similitudi- 
nem  et  rationem  appetitivi  motus  sequi- 
tur  corporalis  transmutatio.  Quantum 
autem  ad  animalem  motuni  appetilus, 
timorcontractionemquandam  facit.  Gujus 
ratio  est,  quia  timor  provenit  ex  phantasia 
alicujus  mali  imminentis  quod  difficile 
repelli  potest;  quod  autem  aliquid  diffi- 
cile  possit  repelli,  provenit  ex  debilitate 
virtutis  ;  virtus  autem  quanto  est  debilior, 
tanto  ad  pauciora  se  potest  extendere  :  et 
ideo  ex  ipsa  imaginatione,  quae  causat 
timorem,  sequitur  quaedam  contraclio  in 
appelitu  :  sicut  etiam  videmusin  morien- 
tibus,  quod  natura  retruhitur  ad  interiora 
propler  debilitatem  virlutis ;  et  videmus 
etiam  in  civitatibus,  quod  quando  cives 
timent,  retrahunt  se  ab  exlerioribus  et 
recurrunt  quantum  possunt  ad  interiora. 
Et  secundum  similitudincm  hujus  con- 
tractionis,  qua3  pertinet  ad  appetitum 
animalem,  sequitur  etiam  in  timore  ex 
parte  corporis  contractio  caloris  et  spiri- 
tuum  ad  interiora.  — Quod  quidem  etiam 
coutingit  in  iratis  ;  sed  aliter  tamen  in 
timentibus,  alitcr  in  iratis,  ut  dicit  Phi- 
losophus  in  lib.  Problem.  (sect.  8).  Nam 
in  iratis,  propter  calorem  et  subtilitatem 
spirituum,  (\\i-x,  proveniunt  ex  appetitu 
vindictffi,  interius  fit  spirituum  motus  ab 
inferioribus  ad  superiora  :  et  ideo  con- 
gregantur  spiritus  et  calor  circa  cor, 
ex  quo  sequitur  quod  irati  retlduntur 
prompti  et  audaces  ad  invadenduni.  Sed 
in  timentibus,  propter  frigiditatem  in- 
grassantem,  spirilus  moventur  a  superio- 
ribus  ad  inferiora  (qua3  quidem  frigiditas 
contingit  ex  imaginatione  defectus  virtu- 
contingit  ex  imaginatione  defectus  virtu- 
tis)  :  et  ideo  non  multiplicantur  calor  el 
spiritus  circa  cor,  sed  magis  a  corde  refu- 
giunt  ;    et   propter   hoc,    timentes    non 


102 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


prompte  invaduiit,  sed  iiiagis  refugiunt. 
—  ia  2ae,  q.  i4.  a.  1,  inc.  et  ad  1. 

Ex  calore   autem    ab   exterioribus  ad 
interiora  revocato  multiplex  effectus  cau- 
satur.  In  exterioribus  enim  ex  debilitate 
virtutis    continentis  membra,  ad  quam 
debilitatem   maxime    facit  defectus  calo- 
ris,  causatur  tremor,  et  maxime  in  voce, 
propter   vicinitatem   vocalis   arterijB   ad 
cor;  tremit  etiam  labium  inferius,  et  tota 
inferior  mandibula  propter  continuatio- 
nem  ad  cor ;  unde  et  strepitus  dentium 
sequitur.  (la  2a3,  q.  44,  a.  3,  in  c.  et  ad  3.) 
Praeterea  ex  calore  ad  interiora  et  infe- 
riora,  scilicet  circa  nutritivam,  revocato 
et  multiplicato   oritur    sitis  ex  consum- 
ptione  liumidi,  et  etiam  interdum  solutio 
ventris,    et    urin»    emissio    aliarumque 
superlluitatum  ;  —  vel  hujusmodi  emissio 
superfluitatum  accidit  propter  contractio- 
nem  ventris  et  partium   illarum  inferio- 
rum.  {Ibid.  a.  3,  ad  1.)  Ex  defectu  autem 
caloris  circa  exteriora  membra,  fit  quod 
timor,  quantum  est  de  se,  natus  sit  impe- 
dire   operationem  propter  defectum   in- 
strumentorum  corporalium  qui  inde  acci- 
dit.  [Ibid.    a.  4,  in  c.)  Et   ex  his  patet, 
quomodo  timor,  si  proprie  sumatur,  sit 
passio  in  appetitu  irascibili,  et  similiter 
audacia,  qua3  est  ei  contraria.  —  la  28e, 
q.  41,  42,  43,  44,45;  3.  Sent.  dist.  15, 
q.  2,  a.  2,  quaestiunc  3,  c;  dist.  26,  q.  1, 
a.  3,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
non  omnis  fuga  appetitus  est  timor,  nec 
omnis  prosecutio  est  audacia,  sed  fuga  et 
prosecutio  ab  aliquo  speciali  objecto,  ut 
dictum  es(.  Etideolicet  fuga  et  prosecu- 
tio  sint  quoddam  generale,  tamen  timor 
et  audacia  est  passio  specialis.  — la  2ae, 
q.  41,  a.  2,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  timor 
nullo  modo  est  in  concupiscibili ;  non 
enim  respicit  malum  absolute,  sed  cum 
quadam  difficultate  vel  arduitate,  ut  ei 
resisti  vix  possit.  Sed  quia  passiones 
irascjbilis  derivantur  a  passionibus  con- 
cupiscibilis,  et  ad  eas  terminantur,  ut 
dictumest;  ideo  timori  attribuuntur  ea 


quae  sunt  concupiscibilis.  Dicitur  enim 
timor  esse  tristitia,  in  quantum  objectum 
timoris  est  contristans,  si  praesens  fuerit; 
unde  et  Philosophus  dicit  (1.  c.  in  arg.), 
quod  timor  procedit  ex  phantasia  futuri 
mali  contristativi.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  le?'tiu7n  dicendum,  quod  illa  quae 

in  objectione  referuntur,  dicuntur  species 

tiinoris,   secundum   quod    dividunt   pro- 

priam    rationem    objecti    ipsius  timoris. 

Malum  enim  hominis,  quod  est  objectum 

timoris,  potest  considerari   in  operatione 

ipsius,  vel  in  exterioribus.  —  In  opera- 

tione  autem  potest  duplex  malumtimeri: 

primo  quidem  labor  gravans  naturam; 

et  sic  causatur  segniiies,    cum  scilicet 

aliquis  refugit  operari   propter  timorem 

excedentis    laboris ;    secundo    turpitudo 

I^edens    opinionem ;    et    sic  si  turpitudo 

timeatur  in  actu  committendo,  est  eru- 

bescentia ;  si  autem  sit  de  actu  turpi  jam 

facto,    est    verecundia.   —   Gur    autem 

erubescentia  et  verecundia  faciant  rubo- 

rem  in  vultu,  cum  timor  de  se  faciat  con- 

tractionem   spirituum  et  caloris   ad  par- 

tes  interiores  et  inferiores  :  hoc  accidit 

ex  diversitate    objecti.    Gum    enim    est 

aliquod    objectum   quod  contrariatur   et 

appetitui  animali  et  naturae,  tunc  fit  con- 

tractio   non    solum   ex    parle    appetitus 

animalis,  sed  etiam  ex  parte  naturae  cor- 

poralis  ;  et  tunc  calor  et  spiritus  ad  inte- 

riora  contrahuntur.   Sed  quando  malum 

quod  timetur,  non  opponitur  naturae  sicut 

destructivum    aut     corruptivum    ipsius, 

sed   solum   appetitui  animalis,   tunc  fit 

contractio  quagdam  secundum  appetitum 

aniinalem  tantum,  non  autem  secundum 

naturam  corporalem ;  sed  magis  anima 

quasi  in  se  contracta  vacat  ad  motionem 

spirituum    et    caloris,    unde    fit    eorum 

diffusio    ad   exteriora,    et    propter    hoc 

verecundia  et  erubescentia  faciunt  rubo- 

rem.  —  la  2as,  q.  41,  a.  4,  c. ;  3.  Sent. 

dist.  26,  q.  1,  a.  3,  in  c. 

Malum  autem  quod  in  exterioribus 
rebus  consistit,  tripliciter  potest  excedere 
hominis  facultatem  :  primo  quidem  ra- 
tione  suae  magnitudinis,  cum  scilicet  ali- 


DE  PASSIONIBUS  —  QU^ST.  XIII  DE  PASS.  IRASCiniLIS  —  ART.  III 


108 


quis  considerat  aliquod  magnum  malum, 
cujus  exitum  considerare  non  sufficit;  et 
sic  est  admiratio  :  quae  quidem  quatenus 
est  timoris  species,  est  in  appetitu,  sed  quia 
causatur  ex  consideratione,  denominatur 
admiratio,  quod  in  illa  et  originetur  et 
terminetur;  —  secundo  ratione  dissue- 
ludinis,  quia  scilicet  aliquod  malum  in- 
consuetum  nostra^  considerationi  olTertur, 
et  sic  est  magnum  nostra  reputatione ; 
et  sic  causatur  siupor,  qui  causatur  ex 
insolita  imaginatione;  —  teiiio  modo 
ratione  improvisionis,  quia  scilicet  provi- 
deri  non  potest,  sicut  futura  infortunia 
timentur;  et  talis  timor  dicitur  agonia. 

—  la  2ae,  I.  c;  3.  Sent.  I.  c. 

ARTIGULUS  III 

UTRUM    IRA    SIT    SPECIALIS     PASSIO    VIS 
IRASGIBILIS. 

Videtur  quod  ira  non  sit  specialis 
passio  vis  irascibilis,  qua  appetitur  vin- 
dicta. 

1.  Ira  enim  includitmultas  passiones  : 
est  enim  cum  tristitia  et  cum  spe,  et  cum 
delectatione,  ut  patet  per  Philosophum 
(2.  Rhet.  c.  2)  ;  ergo  ira  non  est  specialis 
passio.  —  la  Sae,  q.  46,  a.  1,  arg.  3. 

2.  Praeterea,  ira  est  cum  ratione;  dicit 
enim  Philosophus  (7.  Etli.  c.  6,  al.  7), 
quodira  consequiturrationemaliqualiter ; 
sed  ratio  non  reperitur  in  appetitu  seusi- 
tivo  :  ergo  nec  ira.  —  Ibid.  a.  4,  arg. 
Sed  contra;  3.  Sent.  dist.  26,  q.  l,  a.  2, 
in  c. 

3.  Prjeterea,  ira  oritur  ex  eo  quod  est 
aliquid  factum  contra  eum  qui  irascitur, 
et  ex  despectione;  sed  ista  non  sunt 
nisi  in  apprehensione,  quatenus  aliquis 
apprehendit  vel  illud  contra  se  factum 
vel  illam  parvipensionem  :  ergo  nec  ira. 

—  la  2ae,  q.  47,  a.  I  et  2,  c. 

4.  Prseterea,  ira  causat  fervorem ;  sed 
fervor  pertinet  ad  amorem,  qui  est  in 
appetitu  concupiscibi  :  ergo  et  ira  est  in 
appetitu  concupiscibili.  —  la  2«,  q.  48, 
a.   2,  arg.  1. 


5.  Praeterea,  vindicta  dicitur  a  vindi- 
calione;  sed  vindicatio  est  virlus  pofen- 
lialis  justitias  :  ergo  ira,  qua;  cst  passio, 
ac  proinde  nec  de  se  bona  nec  mah», 
secundum  Philo.sophum  (2.  Ef/i.  c.  5, 
al.  4),  malc  dicituressepa.ssio  qua  appeti- 
tur  vindicta.  —  2a  2ae,  q.  108,  a.  1  et  2, 
c.  ;  2.  Eth.  I.  5. 

Sed  contra  est,  quod  ab  ira  dicitur 
appetitus  irascibilis,  et  quod  Philosophus 
dicit  (in  2.  Rhet.  c.  2),  quod  ira  est  tristi- 
tia  cum  appetitu  punitionis  ;  ergo  ira  est 
passio  inirascibili  qua  appetitur  vindicta. 
—  la  2ae,  q.  46,  a.  3,  arg.  Sedcontra; 
q.  47,  a.  2,  arg.  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  omnis  passio 
de  cujus  intellectu  est  appetitus  in  bonum 
vel  malum  cum  circumstantia  difficulta- 
tis,  est  in  irascibili.  Si  ergo  sumatur 
motus  irascibilis  in  malum  quatenus  est 
pra3sens,non  excedenstamen  facultatem, 
sic  facit  passionem  irae.  Ira  ergo  proprie 
est  passio  irascibilis,  quae  contingit  ex 
hoc  quod  vis  irascibilis  tendit  ad  destru- 
ctionem  alicujus,  quod  apprehenditur  ut 
praesens  nocivum.  Unde  quidquid  impor- 
tat  ex  se  aliquid  alteri  nocivum  et  repu- 
gnans,  natum  est  in  eo  facere  iram,  ut 
aliquid  dictum  vel  factum  contra  aliquem, 
et  parvipensio,  ex  quibus  oritur  In  laeso 
appetitus  vindictae.  Cujus  motus  ira?  ten- 
dit  in  duo,  scilicet  in  ipsam  vindictam, 
quam  appetit  et  sperat  sicut  quoddam 
bonum,  unde  et  de  ipsa  delectatur  ;  et  in 
illum  de  quo  qua^rit  vindictam,  sicut  in 
contrarium  et  nocivum,  quod  pertinet  ad 
rationem  mali. 

Est  autem  duplex  differentia  atten- 
denda  circa  hoc,  irse  ad  odium  et  amo- 
rem  :  —  quarum  prinia  est,  quod  ira 
semper  respicit  duo  objecta,  amor  vero  et 
odium  quandoque  respiciunt  unum  obje- 
ctum  tantum,  sicut  cum  dicitur  aliquis 
amare  vinum  vel  aliquid  hujusmodi,  aut 
etiam  odire.  —  Secunda  est,  quia  utrum- 
que  objectorum  quae  respicit  amor 
(quando  scilicet  respicit  duo  objecta),  est 
bonum  :  vult  enim  amans  bonum  alicui 
tamquam  sibi  convenienti;  utrumquevero 


104 


TKRTIA    PARS  —  KTHICA 


eoium  qufc  respicit  odium,esi  maluin  : 
vult  enim  odiens  nialum  alicui  tamquam 
cuidam  inconvenienti.  Sed  im  respicit 
unum  objectum  secundum  rationem  boni, 
scilicet  vindictam  quani  appetit,  et  aliud 
secundum  i-ationem  mali,  scilicet  liomi- 
nem  nocivum  de  quo  vult  vindicari.  Et 
ideo  ira  est  passio  quodam  modo  compo- 
sita  ex  conlrariis  passionibus.  (la  2aj, 
q.  40,  a.  2,  c.)  Unde  dicit  Philosoplms 
(7.  Eih.  c.  0,  al.  7),  quod  ira  consequi- 
tur  rationem  aliqualiter,  conferre  enim 
unum  ad  aliud,  scilicet  pccnam  infligen- 
dam  cum  nocumento  illato  in  uno  et 
eodem,  est  rationis;  et  ideo  proprie  istud 
bonum  appetere,  est  rationalis  appetitus. 
Convenit  lanien  sensitivo  appetitui,  se- 
cundum  quod  altingit  per  quandam  im- 
perfectam  participationem  ad  rationalem, 
ut  dictum  est.  (la  2£e,  q.  46,  a.  4,  c; 
7.  Elh.  1.6;  3.  Sc7it.  dist.  26,  q.  1,  a,  2, 
c.)  Et  ex  his  manifestum  est,  quod  ira  est 
specialis  passio  vis  irascibilis,  qua  appeti- 
tur  vindicta.  —  la  2a3,  q.  46,  a.  1  etsqq.; 
3.  Sent.  dist.  26.  q.  1,  a.  2  et  3,  c. ;  de 
Verit.  q.  26,  a.  4,  c. 

Amplius  id  ipsum  videre  est  ex  effecti- 
biis  irce,  et  iis  qua3  assignantur  tamquam 
ejus  species.  Gum  enim  motus  ira3  cause- 
tur  ex  aliqua  injuria  illata,  sicut  ex  quo- 
dam  contrario  injacente  :  appetitus  potis- 
sime  tendit  ad  repellendam  injuriam  per 
appetitum  vindictas;  et  ex  hoc  sequilur 
magna  vehementia  et  impetuosilas  in 
motu  irce.  Et  quia  motus  iraj  non  est  per 
modum  retractionis  cui  comparatur  fri- 
gus,  sed  potius  per  modum  insecutionis 
cui  comparatur  calor  ;  consequenter  fit 
motus  ira3  causativus  fervoris  sanguinis 
et  spirituum  circa  cor,  quod  est  instru- 
mentum  passionum  animte.  Et  exinde  est 
quod  propter  magnam  perturbationem 
cordis  qua3  est  in  ira,  maxime  apparent 
in  iratis  indicia  qna^dam  in  exterioribus 
membris.  Ex  illa  autem  perturbatione 
oritur  ulterius  perturbatio  rationis,  quse 
licet  non  utatur  organo  corporali  in  suo 
proprio  a-ctu,  tamen  indiget  ad  sui  actum 
quibusdam  viribus  sensitivis,  quarum  ac- 


tus  impediuntur  corpore  perturbato. 
Oritur  prieterea  cx  illa  perburbatione,  si 
fuerit  magna,  taciturnitas,  et  quandoque 
etiam  mors;  si  autem  non  fuerit  tanta 
perturbatio,  oritur  oris  locutio.  —  la  2ae, 
q,  48,  a.  1  et  sqq. 

Species  autem  irce  tres  esse  numeran- 
tur,  secundum  ea  qua3  dant  ira3  augmen- 
tum.  Quod  quidem  contingit  tripliciter  : 
uno  modo  a  facilitale  ipsius  motus-,  et 
talis  ira  y oc^iwv  fel,  quia  cito  accendilur; 
aliler  dici  exccindescenlia  potest  ;  — 
alio  modo  ex  parte  tristitia3causantis  iram 
qua3  diu  manet  in  memoria  ;  et  ha3C  per- 
tinet  ad  maniam,  quae  a  manendo  dici- 
tur ; —  tertio  ex  parte  ejus,  quod  iratus  ap- 
petit,  scilicet  vindicta3 ;  et  hiec  pertinetad 
furorem,  qui  nunquam  quiescitdonecpu- 
niat.  Unde  Philosophus  (4.  Eth.  c.  5,  al.  1 1) 
quosdam  irascentium  vocat  acutos,  quia 
cito  irascuntur;  quosdam  amaros,  quia 
diu  retinent  iram;  quosdam  difficiles, 
qui  nunquam  quiescuntnisipuniant. —  Et 
ex  his  omnibus  manifestum  esse  potest, 
quod  ira  optime  dicatur  passio  in  irasci- 
bili  qua  appetitur  vindicta.  —  la  2a3, 
q.  46,  a.  8,  in  c.  et  ad  1,  2,  3 ;  3.  Sent. 
dist.  26,  q.  1,  a.  3,  in  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ira 
includit  multas  passiones,  non  quidem 
sicut  genus  species,  sed  magis  secundum 
conlinenliam  causa3  et  effectus.  Causalur 
enim  ex  concursu  multarum  passionum; 
non  enim  insurgit  motus  irae  nisi  propter 
aliquam  tristitiam  illatam,  et  nisi  adsit 
desiderium  et  spes  ulciscendi,  quia,  ut 
Philosophus  dicit  in  2.  Rhet.  (c.  2),  iratus 
habet  spem  puniendi;  appelit  vindictam 
ut  sibi  possibilcm.  Unde  sit  fuerit  mui- 
tum  excellens  persona  qu£e  nocumentum 
intulerit,  non  sequitur  ira,  sed  tantum 
tristitia,  ut  Avicenna  dicit  in  lib.  de 
Anima.  —  la  23e,  q.  46,  a.  1,  ad  1  et 
ad  3  et  in  c. 

Ad  secundum  patet  solutio  ex  dictis 
(in  corp.  art.)  —  II.  cc.  in  obj. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  apprehen- 
sio  illorum  non  est  ira,  sed  causa  irae, 
quia  appetitus  non  fertur  nisi  in  intelle- 


DE  HABITIBUS  —  QUiflST.  XIV  Dfi  HAB.  SRCUNDUM  SE  —  ART.  1 


103 


rtiim  vel  imaginatuni,  utiliclumest  (in 
corp.  art.).  —  11.  cc.  in  obj. 

Ad  qiiarlum  dicendum,  quod  fervor, 
qui  consequitur  calorem,  alia  ralione 
pertinet  ad  amorem,  et  ad  iram.  Nam 
fervor  amoris  est  cum  quadam  dulcedine 
et  lenitate  :  est  enim  in  bonum  amatum  ; 
et  ideo  assimilatur  caloii  aeris  etsangui- 
nis;  propter  quod  sanguinei  sunt  magis 
amativi.  Et  dicitur,  quod  «  cogit  amare 
jecur  »,  in  quo  fit  quasdam  generatio 
sanguinis.  Fervor  autcm  iroe  est  cum 
amaritudine  ad  consumendum,  quia  tcn- 
dit  ad  punitionem  contrarii;  unde  assimi- 
latur  calori  ignis  et  cholera?.  —  la  2a3, 
q.  48,  a.  2,  ad  1. 

Ad  quintum(S\Q,Q\\d\\m,  qoudvindicta 
hic  latius  sumitur,  quam  quando  dicitur 
a  vindicatione,  qua)  est  pars  potcntialis 
justitia3.  Sumitur  enim  pro  poena  infli- 
genda  :  qu£e  si  cum  debito  ordine  et  modo 
appetatur,  erit  vindicatio;  si  vero  in- 
debito  modo  et  ordine,  erit  vitium  vindi- 
cationi  oppositum.  Considerata  vero  prout 
appetitur  tanlum,  sine  uUo  respectu  ad 
ordinem  seu  modum  debitum  vel  indebi- 
tum,  sic  est  passio  ira3,  qua^  de  se  ut  sic 
pra^cise  sumpta  et  considerata  nec  lauda- 
bilis  est  nec  vituperabilis,  sed  tantum 
prout  consideratur  in  actu  seu  in  indivi- 
duo,  quia  tunc  necesse  est  illam  circum- 
stantiam  debiti  vel  indebili  ordinis  seu 
modi  in  ipsa  reperiri.  —  la  2ae,  q.  108, 
a.  1  et  sqq.;  3.  Sent.  dist.  15,  q.  2,  a. 
2,  quaestiunc.  2,  c. 


QU/ESTIO    XIV 

DE    HABITIBUS    SEGUNDUM  SE. 

Post  actus  et  passiones  considerandum 
est  de  principiis  humanorum  actuum. 
Principium  autem  estpotentia  et  habitus. 
Sed  quia  de  potentiis  in  secunda  parte 
dictum  est,  nunc  restat  de  habitibus  con- 
siderandum.  —  la  2a3,  q.  49  in  prooe- 
mio. 


CmCA  QUOI)  QU/ERUNTUR 
SEPTEM  : 

1.  Utram  necessarii  siiit  habllus. 

2.  l'truni  liabiLus  recte  definiatur*  disposilio 
secuudum  quam  bene  vel  male  diS[)onitur 
disposilum,  aut  secuiidum  se  aut  ad 
aliud  ». 

3.  ULrum  sohe  fa(^ultates  animu)  spiriluales 
siut  subjectum  habitus. 

4.  Ulrum  habilus  causeutur  ex  actibus. 

5.  Ulrum  quilibet  actus  aujLjeat  habitum. 

6.  ULrum  pcr  aclus  ccssalioneni  diminuan- 
Lur  vcl  corrumpanLur  habiLus. 

7.  ULrum  habitus  di>tinguanLur  secundum 
objecla. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  NECESSARII  SINT  IIABITUS. 

Videtur  quod  non  sint  necessarii  habi- 
tus. 

1 ,  Vel  cnim  sunt  necessarii  ad  deter- 
minandam  potentiam  ad  agendum,  vel 
ad  promptius  et  expeditius  agendum. 
Non  primwn,  quia  sequcretur  habitum 
voluntatis  minuere  libertatem.  Id  enim 
minuit  libertatem,  quod  opponitur  indif- 
ferentia3,  Determinatio  autem  facultatis 
opponitur  indifferenti.e;  sicut  enim  quo 
major  est  habitus,  eo  major  est  determi- 
natio  :  sic  quo  major  est  determinatio,  eo 
minor  est  indifferentia,  quo  vero  minor 
est  indifferentia,  eo  minorest  iibertas.  — 
Non  eliam  secundum,  quia  omnis  poten- 
tia  sufliciens  ad  agendum  se  sola,  et 
aliunde  agens  sine  mora  et  in  instanti, 
non  potest  agere  facilius  ex  cujuscunque 
causa3  consortio  ;  sed  potentia3  quci;  dicun- 
tur  capaces  habituum,  sola3  sunt  suffi- 
cientes  ad  agendum,  et  aliunde  agunt 
sine  mora  et  in  inslanti,  sicuti  voluntas  : 
ergo  non  necessarii  sunt  habitus.  —  la 
2£e,  q.  49,  a.  4,  arg.  1  et  2;  o?e  Virt.  in 
com.  q.  1,  a.  1,  arg.  7,  II,  12;  3.  Sent. 
dist.  23,  q.  1,  a.  1,  arg.  3. 

2.  Pr^terea,  per  formam  unumquodque 
bene  vel  male  disponitur  ad  agendum ; 
ergo  non  sunt  necessarii  habitus  ad  dis- 


lUt) 


TERTIA   FAHS  —  ETHICA 


ponenduin  potenlias  ad  agendum.  —  la 
2ai,  q.  i9,  a.  i,  arg.  l. 

3.  Pra'terea,  si  habitus  deterniinat 
potentiain  ad  agenduni  bene  vel  male,  vel 
determinat  anlequam  potentia  agat,  vel 
dum  agit,  vel  postquam  egit ;  —  non 
tertium,  ut  clarum  est:  —  non  primum, 
quia  quamdiu  non  agit,  est  indetermi- 
nata;  tamdiu  enim  potest  agere  et  non 
agere; —  neque  etiam  secundum,  quia 
jam  cst  determinata. 

Sed  conlra  est,  quod  Phiiosophus 
(2.  Eth.  c.  5,  al.  i)  enumerat  tria  princi- 
piaactionum,  scilieet  passiones,  potentias 
et  habitus.  —  t.  Elh.  1.  \j. 

Respondeo  uiCENDLM,  quod  habilus  sunt 
necessarii  ad  agendum.  —  Ad  cujus  evi- 
dentiam  sciendum  est,  quod  triplicis  ge- 
neris est  potenlia  in  homine :  est  enim  ali- 
qua  potentia  tantum  agens,  sicut  intellectus 
agens,  et  potentite  naturales  ;  aliqua  tan- 
tum  acta  vel  mota;  alia  vero  agensetacta. 
Potentia  igiiur  qu«  est  tantuni  agens, 
non  indiget,  ad  lioc  quod  sit  principium 
actus,  aliquo  inducto  ;  ha3  enim  potenli» 
sunt  in  se  ipsis  completge,  et  ad  unomodo 
agendum,  scilicet  bene,  determinatae  ; 
unde  non  indigent  aliquibus  habilibus, 
quibus  compleantur. —  Illae  vero  potentice 
sunt  tantuni  actce,  qu»  non  agunt  nisi  ab 
aliis  motte ;  nec  est  in  iis  agere  vel  non 
agere,  sed  secundum  impetum  virtutis 
moventis.  Et  tales  sunt  vires  sensitiva3  se- 
cundum  se  considerata? ;  unde  in  3.  Eth. 
dicitur,  quod  sensus  nullius  actus  est  prin- 
cipium.  —  Poteniice  vero  iilie  sunt  agen- 
tes  et  actoi,  qua?  ita  moventur  a  suis  acti- 
•vis,  quod  tamen  per  eas  non  deterniinan- 
tur  ad  unum  ;  sed  in  iis  est  agere  vel  non 
agere,  bene  vel  male  agere,  sicut  vires 
aliquo  modo  rationales.  Et  hae  potentias 
complentur  ad  agendum  per  aliquid  su- 
perinductum,  quod  non  est  in  iis  per  mo- 
dum  passionis  tantum,  sed  per  modum 
formae  quiescentis  et  permanentis,  in  sub- 
jecto,  ita  tamen,  quod  per  eas  non  de 
necessitate  potentia  ad  unum  cogatur, 
quia  sic  potentia  non  esset  domina  sui  ac- 
tus.  —  de  Virl.  in  com.  q.  1,  a.  1,  in  c. 


Ex  quibus  patet  quod  habitibus  ad  tria 
indigemus  :  primo,  ut  sit  firmitas  in  ope- 
ratione  ;  ea  enim  qua3  ex  soia  operatione 
dependent,  facile  immutantur,  nisi  secun- 
dum  aliquam  inclinationem   habitualem 
fuerint   stabilita.    Secundo,    ut   operatio 
perfecta  in  promptu  habeatur  ;  nisi  enim 
potentia  per  habitum  aliquo  modo  incli- 
neturad  unum,  oportebitsemper,  cum  ne- 
cesse  fuerit  operari,  pra;cedere  inquisitio- 
nem  de  operatione,  sicut  patet  de  eo  qui 
vult  considerare  nondum  habens  habitum 
scientiae,  et  qui  vult  secundum  virtutem 
agere  habitu  virtutis  carens :   unde  dicit 
Philosophus  3.   Eth.   (c.  G,  al.  9),   quod 
repentina  sunt  ab  habitu.   (3.  Eth.  1.  14.) 
Tertio,   ut   delectabiliter  operatio    com- 
pleatur ;    quod  quidem  fit  per  habitum, 
qui  cum  sit  per   modum  cujusdam  na- 
tura?,  operationem   sibi    propriam  quasi 
naluralem  reddit,  et  per  consequens  de- 
lectabilem,  unde  Philosophus  in  2.  Eth. 
(c.  3,  al.  2)    ponit    signum  habitus    de- 
lectationem   in  opere  existentem   (cf.  2. 
Eth.  I.  3),  et  o.  Eth.  (c.  6,   al.  10)    dicit, 
quod  aliquis  facit  justum  et  justus  non 
est.  (5.  Eth.  I.  11  ;  2a  2ae,  q.  59,  a.  2, 
in  c.  et  in  arg.  Sed  contra.)  Ad  hoc  enim 
quod  aliquis  sit  justus  aut  injustus,  fortis 
vel  ignavus,  temperatus  vel  intemperatus, 
non  satis  est  quod  justum  vel  injustum, 
fortem   vel  ignavum,  temperatum  vel  in- 
temperatum  actum  eliciat  —  illa  enim  pos- 
sunt  fieri  vel  ex  passione  vel  pra^ter  in- 
tentionem  aut  aliquo  alio  modo  sine  ha- 
bitu  proprite  virtutis  aut  vitii  —  ;  sed  re- 
quiritur  prasterea,  ut  juste  vel  injuste, 
fortiter  vel  ignave,  temperate  vel  intem- 
perate  agat,idest  ex  intentione,  cum  ele- 
ctione,prompte  et  delectabiliter :  hffic  enim 
procedunt  ab  habitu  et  sunt  signum  ha- 
bitus  jam  generati.  —  de  Virt.  in  com. 
q.  1,  a.  1,  c. ;  la  2ae,  q.  49,  a.  4,  in  c. ;  3. 
Sent.  dist.  23,  q.  1,  a.  1,  c. ;  cf.  de   Ve- 
rit.  q.  20,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ha- 
bitus,  quantum  primo  aspectu  apparet, 
significare  videtur  aliquid  potentiae  super- 
additum,  quo  perficitur  ad  suam  opera- 


DE  HABITIBUS  —  QUJ^ST.  XIV  DE  HAB.  SECUNDUM  SE  -  ART.  I 


107 


tionem.  Indiget  autem  aliquapotentia  ali- 
quo  superaddito,  duplici  ratione  :  et  pro- 
pter  conditionem  naturjB,  et  propter  ratio- 
nem  ipsius  potentiic ;  —  nec  immerito, 
cum  actio,  qu«  a  potentia  procedit,  a  na- 
tura  dependeat,  qua3  est  potentia3  origo. 
Ex  parte  quidem  naiurce  indiget  poten- 
tia  aliquo  superaddito  ad  operandum, 
quando  sciiicet  operatio  talis  est,  quod 
facultatem  et  conditionem  natura?  exce- 
dit:  sicut  conditionem  natura;  liumanse 
excedit  ut  ad  Deum  quasi  sociali  amore 
afficiatur,  quasi  liajreditatis  ejus  consors  ; 
unde  ad  hanc  operationem  indiget  nostra 
affectiva  potentia  habitu  caritatis.  Ex 
parte  autem  potentice,  quando  potentia 
est  ad  talia  objecta  ordinata,  quorum  nul- 
latenus  ex  sc  ipsa  potest  perfecte  (perfec- 
tum)  actum  habere  :  sicut  potentia  visiva 
est  ordinata  ad  omnes  colores  ;  non  fuit 
autem  possibile  ut  essent  in  organo  visivo 
omnes  colores  in  actu  ;  et  ideo  aliter  est 
ordinatum,  ut  scilicet  potenti»  visiv®  pos- 
sit  superaddi  similitudo  cujuslibet  colo- 
ris,  et  sic  in  actum  progrediatur  visionis. 
Et  sumendo  nomen  habitus  hoc  modo, 
potest  concedi,  quod  adveniat  potentise, 
ut  determinet  ipsam  ad  agendum,  quia 
sine  illo  habitu  agere  non  posset.  —  de 
Verit.  q.  20,  a.  2,  c. 

Sciendum  tamen  est,  quod  illud,  quod 
additur  potenti^B,  quandoque  recipitur  in 
ea  per  modum  habitus,  sumendo  habi- 
tum  magis  presse  et  proprie ;  quandoque 
per  modum  passionis,  quando  receptum 
non  immanet  recipienti  nec  efficitur  ejus 
qualitas,  sed  quasi  quodam  contactu  ab 
aliquo  agente  immutatur  et  subito  tran- 
sit :  sicut  dicit  Philosophus  in  Prcedicam. 
cap.  (9,  al.  8)  «dequali»,  ruborem  esse 
passionem  et  non  passibilem  qualitatem, 
quando  quis  propter  verecundiam  in  ru- 
borem  subito  immutatur.  Tunc  vero  reti- 
netur  per  modum  habitus,  quando  illud 
receptum  efficitur  quasi  connaturale  reci- 
pienti.  Et  inde  est  quod  habitus  dicitur  a 
Philosopho  X  qualitas  difficile  mobilis  ». 
Inde  est  etiam  quod  operationes  ex  habitu 
procedentes,    delectabiles    sunt,    et    in 


promptu  habentur,  et  faciliter  exercentur, 
sicut  dictum  est,  quia  sunt  quasi  conna- 
turales  effecta^.  —  Ea  autem,qua3  super- 
adduntur  in  potentiis  sensitivis,  non  su- 
peradduntur  per  modum  liabitus,  sed  per 
modum  passionis  ;  in  potentiis  vero  ratio- 
nalibus  anima3  per  modum  habitus :  — 
quia  sensitiva  pars  agitur  instinctu  na- 
tura3  magis  quam  agat,  unde  non  est  sus- 
ceptiva  habitus  (nisi  consideretur  ut  ra- 
tionalis  per  participationem,  ut  dicetur 
postea)  ;  at  rationalis  seu  intellectualis 
est  domina  sui  actus  ;  et  licet  de  se  habeat 
quod  possit  agere  vel  non  agere,  non  ta- 
men  quod  delectabiliter,  prompte  et  faci- 
liter,  bene  vel  male,  sed  habent  hoc  ab 
habitu  illis  supcrveniente  etimmanente. 
—  De  Verit.  q.  20,  a.  2,  c;  3.  Seiit.  dist. 
23,  q.  l,a.  l,c. 

Nec  sequitur  quod  libertas  ex  hoc  lae- 
datur.  Omnis  enim  forma  recipitur  in 
suo  supposito  secundum  modum  reci- 
pientis;  proprietas  autem  rationalis  poten- 
tia3  est  ut  in  opposita  possit,  et  sitdomina 
sui  actus;  unde  nunquam  per  formam 
habitualem  receptam  cogitur  potentia 
rationalis  ad  similiter  agendum,  sed 
potest  agere  vel  non  agere.  —  de  Virt. 
in  com.  q.  1,  a.  1,  ad  12.  —  Quod  autem 
dicitur,  quod  voluntas  et  potentias  spiri- 
tuales  possunt  agere  sine  mora,  dicendum, 
quod  voluntas  propter  consortium  appe- 
titus  sensitivi  patitur  difficultatem  circa 
suas  operationes,  ratione  cujus  indiget 
habitu  quo  omnis  defficultas  tollatur  ;  et 
similiter  dicendum  de  inteliectu,  qui  ex 
consortio  phantasiae  saspe  in  suis  conside- 
rationibus  fallitur.  —  3.  Sent.  dist.  23, 
q.  i,  a.  1,  ad  3. 

Ad  secunduni  dicendum,  quod  per 
formam  perficitur  natura  rei ;  sed  oportet 
quod  in  ordine  ad  ipsam  formam  dispo- 
natur  subjectum  aliqua  dispositione  ;  ipsa 
tamen  forma  ordinatur  ulterius  ad  opera- 
tionem  qua)  estfinisejus  vel  via  ad  finem. 
Et  si  quidem  habeat  forma  determinate 
unam  tantum  operationem  determinatam, 
nulla  alia  dispositio  requiritur  ad  opera- 
tionem  praeter  formam ;  si  autem  sit  talis 


IU8 


TERTIA    1'AIiS  —  ETIIICA 


forina,  quae  possit  diversimode  operari, 
sicut  est  aiiima,  sic  oportet  quod  dispona- 
tur  ad  alias  operationes  per  aliquos  lial)i- 
tus.  —  la  2jv,  q.   'lO,  a.  4,  ad  1. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  liabitus 
deterniinat  potcntiamper  modum  disposi- 
tionis.  Dispositio  autem  dicitur  potissi- 
munuluobusmodis:  uno  modo,  per  quam 
matei'ia  disponilur  ad  formai  receptionem, 
sicut  calor  est  dispositio  ad  formam  ignis. 
Alio  modo^  per  quod  aliquod  agens  dis- 
ponitur  ad  agendum,  sicut  velocitas  est 
disposilio  ad  cursum.  Et  Iioc  modo  Iiabitus 
est  dispositio  qua  disponitur  dispositum 
et  antequam  agat,  utperipsam  possit  de- 
lectabiliter  et  prompte  agere,etdum  agit, 
ut  per  ipsam  delectabiliter  et  prompte 
agat.  —  de  Virt.  in  com.  q.  1,  a.  1.  ad9 
et  13. 

ARTIGULUS  II 

UTHUM  RECTE  DEFINIATUR  IIABITUS  «  DISPO- 
SITIO  SEGUNDUM  QUAM  BENE  VEL  MALE 
DISPONITUH  DISPOSITUM  AUT  SEGUNDUM 
SEAUT  AD    ALIUD    ». 

Videturquod  habitus  non  recte  definia- 
tur  «  dispositio  secundum  quam  bene  vel 
male  disponitur  dispositumautsecundum 
seaut  ad  aliud  ». 

1.  Dicitur  enim  5.  Metaphys.  {text.  25; 
1.  4,  c.  20),  quod  habitusdicitur  tamquam 
actio  quiiidam  habentis  et  habiti;  sed  illa 
actio  non  potest  sic  defmiri :  ergo.  —  5. 
Metapliys.  I.  20(24). 

2.  Pra^terea,  habitus  supervenit  poten- 
tiae  inordinead  suamoperationem,  ut  di- 
ctum  est(art.  pra3ced.  etll.  ibi  citatis) ;  er- 
go  male  definitur  «  dispositio  bene  vel 
maledisponensdispositumsecundumse ». 

3.  Pra3terea,  difficile  mobile  est  de  es- 
sentia  habitus;  sedquidquid  est  de  essen- 
tia,  debet  poni  in  definitione  :  ergo  defi- 
cit  illa  definitio  habitus.  —  de  Virt.  in 
com.  q.  1,  a.  1,  in  c. ;  cf.  art.  pra^ced. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  5. 
Metaphys.  {text.  25;  1.  4,  c.  20)  assignat 
hanc  deflnitionem  ;  et  2.  Eth.  (c.  5,  al.  4) 
dicit,  quod  habitus  sunt «  secundum  quos 
ad  passiones  nos  habemus  beue  vel  male. » 


—  5.  Metaphys.  I.  20  (24);  2.  Eth.  I.  5. 
Respoxdeo  digendum,  quodoptime  defi- 
nitusest  habitus  a  Philosopho.  Cum  enim 
habitus  sit  in  generc  quulitatis,  ut  dictum 
est  in  Prima  Parte  hujus  operis  (q.  12,  a. 
2),  secundum  quam  determinatur  poten- 
tia  subjecti  secundum  esse  accidentale  ; 
determinatio    autem    subjecti   secundum 
essc  accidentaleest  triplex  —  potest  enim 
accipi  vel  in  ordine   ad  ipsam  naturam 
subjecti;  vel  secundum  actionem  et  pas- 
sionem,  qua3    consequuntur  principiana- 
tunc,  scilicet  materiain  vel  formam;  vel 
secundum  quantitatem,  ut  dictum  est  in 
Prima  Parte  (1.  c);  —  secundum  deter- 
minationem  subjecti  ad  naturam  rei  su- 
mitur  propria  ratio  habitus  et  dispositio- 
nis.    Unde  dicitur   dispositio  secundum 
quam   disponitur   dispositum  secundum 
se. —  Etquia  ipsa  formaet  natura  estfmis 
et  cujus  causa  fit  aliquid ;  ideo  in  habitibus 
et  dispositionibus  consideratur  bonum  et 
malum,  et  etiam  facile  et  difficile  mobile, 
secundum  quod  aliqua  natura  est  finis  ge- 
nerationis  et  motus.  Sic  sanitas,  qua3  est 
commensuratio  calidorum  et  frigidorum, 
est  habitus  seu  dispositio,  secundum  quam 
homo  disponitur  6e?iesecundum  se.Quan- 
do  enim  est  modus  conveniens  natura3  rei, 
tunc  habitus  habet  rationem  boni ;  quan- 
do  auteni  non  convenit,  tunc  habet  ratio- 
nein  mali  :  sicut  asgritudo  est  per  quam 
homo  7nale  disponitur  secundum  se.  — 
Sed  quia  natura  rei,  qu^e  est  finis  gene- 
rationis,uIterius  etiam  oixUmluv  adaiium 
finem,  qui  vel  est  operatio,  vel  aliquod 
operatum  ad  quod  quis  pervenit  per  ope- 
rationem  ;  ideo  habitus  non  solum  impor- 
tat  ordinem  ad  ipsam  naturam  rei,  sed 
etiam   consequenter  ad    operationem   in 
quantum  est  finis  natura3  vel  perducens  ad 
finem.  —  Unde  patet,  quod  bene  definitur 
habitus  dispositio   secundum  quam  bene 
vel  maledisponitur  dispositum  secundum 
se,  id  est  secundum  suam  naturam,  aut  ad 
aliud,id  est  in  ordine  ad  finem. — la  2a3,q. 
49,  a.  2,  c. ;  a.  4,  c. ;  5.  MetapJiys.  I.  20 
(24) ;  2.  Eth.  I.  5 ;  cf .  Prima  Pars  hujus 
operis  q.  12,  a.  2. 


DE  HABITIBUS  —  QU.flST.  XIV  DE  HAB.  SECUNDUM  SE  —  AHT    111 


109 


Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ibi 
loquiturPhilosophus  de  habitu,secundum 
quod  diciturnb  habcre  vel  haberi,  ut  di- 
ctum  est  in  Prinia  Parte  iiujus  operis  (q. 
12,  a.  2,  ad  primam  qua^stionem,  in  c.  et 
ad  I).  —  la  2a3,  q.  49,  a.  1,  c. ;  5. 
Metaphys.  1.  20  (24). 

Ad  secundum  patet  solutio  cx  dictis  in 
Prima  Parte  hujus  operis  (q.  12,  a.  2,  ad 
primam  qua3stionem,  ad  1). 

Ad  tertium  dicendum,  quod  hic  sumi- 
tur  habitus  paulo  latius,  secundum  quod 
convenit  cum  dispositione,  —  Cfr.  Prima 
Pars  hujus  operis  (q.  12,  a.  3,  c). 

ARTIGULUS  III 

UTRUM  SOL/E    SPIRITUALES    ANIM^E   FACULTA- 
TES  SI.NT  SUBJECTUM  HABITUS. 

Videtur  quod  spirituales  animfe  facul- 
tates  non  sint  subjectum  habitus. 

1.  Accidens  enim  nonrecipitur  in  acci- 
dente;  sed  anima?  facultatessunt  acciden- 
tia  :  ergo  habitus  non  recipitur  in  iis  ;  er- 
go  non  sunt  subjectum  habitus.  —  de 
Virt.  in  com.  a.  3,  arg.  3;  la  2a3,  q.  50, 
a.  2,  arg.  2. 

2.  Praiterea,  anima  est  subjectum  po- 
tenti^.  Si  ergo  potentia  cst  subjectum  ac- 
cidentis,  pari  ratione  illud  accidens  erit 
subjectum  alterius  accidentis,  et  ita  ibitur 
in  infinitum;  quod  est  inconveniens.  Ergo 
potenti^e  anim^  non  sunt  subjectum  ha- 
bitus.  —  de  Virt.  in  com.  a.  3,  arg.  6. 

3.  PrcTterea,  habitusdicuntur  in  ordine 
ad  naturam,  ut  dictum  est  (art.  1  huj. 
quiBst.) ;  sed  natura  magis  attenditur  se- 
cundum  essentiam  anima3  quam  secun- 
dum  potentias  :  ergo  habitus  sunt  in  ani- 
ma  secundum  ejus  essentiam,  ac  proinde 
non  in  facultatibus  anima3.  —  la  2a3,  q. 
50,  a.  2. 

4.  Prreterea,  habitus  dicuntur  in  ordine 
ad  naturam  et  ad  operationes,  ut  dictum 
est  (art.  1  huj.  qu^est.) ;  sed  natura  et  ope- 
rationes  reperiuntur  in  brutis  animali- 
bus  :  ergo  reperiuntur  etiam  habitus  in 
illis.  —  la  2a3.  q.  50,  a.  3,  arg.  2. 


5.  Praeterea,  habitus  est  dispositio  ali- 
cujus  subjecti  existentis  in  potentia  vel  ad 
formam  vel  ad  operationem,  ut  dictum 
est;  sed  corpus  exislit  in  potentia  ad  for- 
mam  et  ad  operationem  :  ergo  corpus  est 
subjectum  habitus. —  la  2a3,  q.  50,  a.l,c. 

6.  Pra3terea,  Philosophus  dicit  (3.  Eth. 
c.  10,  al.  13),  quod  aliquae  virtutes  sunt 
irrationabilium  partium  ;  sed  temperantia 
et  fortitudo  sunt  habitus  :  ergo  partes  ir- 
rationabiles  seu  sensitivae  sunt  etiam  sub- 
jectum  habitus.  —  la  2ae,  q.  50,  a.  3,  arg. 
Sed  contra;  3.  Eth.  I.  19. 

7.  Pra3terea,  habitus  sunt  in  angelis ; 
ergo  non  solae  facultates  anima3  sunt  sub- 
jectum  habituum.  —  la  2a3,  q.  50,  a.  6,c. 

8.  Prjeterea,  intellectus  est  facultas 
animiB  spiritualis ;  sed  in  intellectu  non 
potest  esse  habitus.  Habitus  enim  ope- 
rationibus  conformantur  ;  sed  operationes 
hominis  sunt  communes  anima3  et  cor- 
pori,  ut  dicitur  1.  de  Anima.  {text.  12  et 
64  sqq. ;  c.  1  et  4),  et  intellectus  non  est 
actus  corporis,  ut  dicitur  3.  de  Anima 
{text.  6;  c.  4)  :  ergo  intellectus  non  est 
subjectum  alicujus  habitus.  —  la  2je,  q. 
50,  a.  4,  arg.  1. 

9.  Pra3terea,  in  potentiis  naturalibus 
non  est  aliquis  habitus,  quia  ex  natura 
sua  sunt  determinatfB;  sed  voluntas  ex  na- 
tura  sua  ordinatur  ad  hoc  quod  tendat  in 
bonum  ordinatum  ratione  :  ergo  in  volun- 
tate  non  est  aliquis  habitus.  —  la  2»,  q. 
50,  a.  5,  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  illud  tantum  est 
capax  habituum,  quod  potest  diversimode 
operari,  ut  dictumest  (art.  1  huj.quaest.); 
sed  soIa3  facultates  rationales  possunt  di- 
versimode  operari  :  ergo  sob\3  facultates 
animte  rationalis  sunt  subjectum  habitus. 
—  la  2a3,  q.  49,  a.  4,  c;  q.  50,  a.  1,  c 

Respondeo  dicendum,  quod  eas  potentias 
sunt  tantum  capaces  habituum,  quie  pos- 
sunt  diversimode  operari ;  quod  solis  po- 
tentiis  rationalibus  convenit.  Rationale 
autem  in  homine  est  duplex  :  unum  per 
essentiam,  scilicet  intellectus,  aliud  per 
participationem.  Et  de  intellcctu  quidem 
quidam  sunt  diversimodeopinati.Quidam 


1,0  TERTIA   PARS  -  ETHICA 

enim  ponentes  intellectum  possibilem  esse  imperio  rationis,  sic  ad  diversa  crdinari 

unum  in  omnibus  hominibus,  coacti  sunt  possunt,  et  in  eis  possunt  esse  aliqui  ha- 

ponerequod  habituscognoscitivinonsunt  bitus  quibus  bene  aut  male  ad   aliquid 

in  ipso  intellectu,  sed  in  viribus  interiori-  disponantur.  —  Sed  circa  vires  sensitivas 

bus  sensitivis.  Manifcstum  est  enim,quod  considerandum   est,  quod   sunt   duplicis 

homines    in    liabilibus    diversificantur  ;  generis,  apprehensivas  scilicet  et  appetiti- 

unde  non  possunl  habitus  cognoscitivi  di-  va3 ;  in  quibus  ea  est  differentia,  quod  ap- 

recte  poni  in  eo  quod,  unum  numero  exi-  petitivc^e  natfe  sunt  moveri  ab  appetitu  ra^ 

stens,  est  communeomnibus  hominibus.  tionali,  ut  dicitur  3.  de  Anima  {text.  57; 

Unde  si  intellectus  possibilis  sit  unus  nu-  c.   II);  sed  vires  rationales  apprehensivai 

mero,    habitus    scientiarum,  secundum  nataB   sunt    accipere  a  viribus  sensitivis. 

quos  homines  diversificantur,   non  pote-  Cum  autem  in   viribus  sensitivis    appe- 

runt  esse   in  intellectu  possibili  sicut  in  titivis  non  sint  habitus,   nisi  secundum 

subjecto,  sed  erunt  in  viribus  interiori-  quod  operantur  ex  imperio  rationis,  ideo 

bus  sensitivis,  qua3  sunt  diversae  in  di-  magisconvenit  quod  habitus  sint  in  viri- 

versis.  —  Sed  ista  positio  est  contra  rei  bus  sensitivis  appetitivis  q.uam  in  viribus 

veritatem  ;  sicut  enim  ejus   est  potentia  apprehensivis  ;  quamvis  etiam  in  ipsis  m- 

cujus  est  operatio,  ita  etiam  ejus  est  ha-  terioribus  viribus  sensitivis  apprehensi- 

bitus  cujus  est  operatio  ;  intelligere  autem  vis  possint  poni  aliqui  habitus,  secundum 

et  considerare  est  proprius  actus  intelie-  quos  homo  sit  bene  memorativus  vel  co- 

ctus:  ergoet  habitusquoconsideratur  erit  gitativus   vel  imaginativus;    unde  etiam 

proprie  in  ipso  intellectu.  Unde  patet  ip-  Philosophus  dicit  de  Memoria  et  Remi- 

sum  esse  subjectum  aliquorum  habituum.  nzsc.  (c.  3,  al.  2),  quod  consuetudo  mul- 

—  la  2a3,  q.  50,  a.  4,  c.  tum   operatur   ad  bene  memorandum  : 

Quodid  7'ationale  veroper  participatio-  quia  etiam  istas  vires  moventur  ad  ope- 

nem,  illud  est  duplex  :  unum,  quod  seha-  randum  ex  imperio  rationis.  Vires  autem 

bet  ut  primum  movens,  scilicet  voluntas  ;  apprehensivae  exteriores,  ut  visus  et  au- 

aliud,  ut  movens  motum,  scilicet  appeti-  ditus  et  hujusmodi,  non  sunt  susceptivaB 

tus  sensibilis  et  cetera?  potenti»  inferio-  aliquorum  habituum  ;  sed  secundum  dis- 

res.  Et  de  primo  quidem  manifestum  est,  positionem    suae    naturse  ordinantur    ad 

quod  est  maxime  capax  habituum.  Omnis  suos  actus  determinatos,  sicut  et  membra 

enim  potentia  qu«  diversimode  potest  or-  corporis,  in  quibus  non  sunt  habitus,  sed 

dinari  ad  agendum,  indiget  habitu,  quo  magis  in  viribus  imperantibus  motum  ip- 

bene  disponatur  ad  suum  actum.   Volun-  sorum.  —  la  2a3,  q.  50,  a.  3,  c.  et  ad3. — 

tas  autem  potest  diversimode  ordinari ;  et  de  Virt.  in  com.  a.  4,  c. 
ideo  oportet  in  voluntate  habitus  ponere,         Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  sub- 

quibus  bene  disponatur  ad  suos  actus.  —  jectum    tripliciter   comparatur    ad  acci- 

la  2»,  q.  50,  a.  5,  c.  dens  :  uno  modo  sicut  praebensei  susten- 

Potentia3  autem  quae  se  habent  ut  mo-  tamentum;  nam  accidens  per  se  non  sub- 

ventes  et  motcT,  scilicet  vires  sonsitivx,  sistit,  fulcitur  vero  per  subjectum;  —alio 

dupliciter  possunt  considerari  :  uno  mo-  modo  sicut  potentia  ad  actum;  nam  sub- 

do,  secundum  quod  operantur  ex  instin-  jectum  accidenti  subjicitur  sicut  quaedam 

ctu  naturse;  alio  modo,  secundum  quod  potentia  actui,  unde  et  accidens  forma  di- 

operanturex  imperio  rationis.  Secundum  citur;  —tertio  ?no6/o  sicut  causa  ad  effe- 

igitur  quod  operantur  ex  instinctu  na-  ctum;  nam  principia  subjecti  sunt  princi- 

turse,  sic  ordinantur  ad  unum  sicut  et  na-  pia  per  se  accidcntis.—  Quantum  igitur  ad 

tura;  et  ideo  non  sunt  in  iis  habitus,  se-  primum,  unum  accidens  alterius  subje- 

cundum  quod  ex  instinctu  natura^  operan-  ctum  esse  non  potest.  Nam  cum  nullum 

tur;  secuiidum  vero  quod  operantur  ex  accidens  per  se  subsistat,non  potest  alteri 


DE  IIABITIBUS  —  QU.^ST.  XIV  DE  IIAB.  SECU.NDUM  SE  —  ART.    III 


ill 


'  sustentamontum  prsebere,  nisi  forte  dica- 
,  tur.quod  in  quantum  est  a  subjecto  sus- 
;  tentatum,  aliud  accidens  sustcntat.  Sed 
quantum  ad  alia  duo,  unum  accidens  se 
j  habet  ad  aliud  permodum  subjecti.  Nam 
!  unum  accidensest  in  potentia  ad  alterum 
sicut  diaphanum  ad  lucem  et  superficies 
ad  colorem  ;  unum  etiam  accidens  potest 
(sse  causa  aiterius,  ut  humor  saporis ;  et 
per  hunc  modum  dicitur  unum  accidens 
alterius  accidentis  esse  subjectum  :  non 
quod  unum  possit  alteri  sustentamentum 
prsebere,  sed  quia  subjectum  est  recepti- 
vum  unius  accidentis  altero  mediante.  — 
Et  per  hunc  modum  dicitur  potentia  ani- 
ma3  subjectum  habitus ;  nam  habitus  ad 
potentiam  animas  comparatur  ut  actus  ad 
potentiam,  cum  potentia  sit  indeterminata 
quantum  est  de  se,  et  per  habitum  deter- 
minetur  ad  hoc  vel  illud.  Ex  principiis 
etiam  potentiarum  habitus  acquisiti  cau- 
santur.  Unde  patet  potentias  esse  habi- 
tuum  subjecta,  quia  habitus  animse  in- 
sunt  potentia  mediante.  —  de  Virt.  in 
com.  a.  3,  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non 
oportet  in  infmitum  abire,  quia  pervenie- 
tur  ad  aliquod  accidens,  quod  non  est  in 
potentia  respectu  alterius  accidentis.  — 
Ibid.  a.  3,  ad  6. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  habitus 
importat  dispositionem  quandam  in  ordine 
ad  naturam  et  ad  operationem.  —  Unde, 
si  accipiatur  habitus  secundum  quod  ha- 
bet  ordinem  ad  naturam,  sic  non  potest 
esse  in  anima,  si  tamen  de  natura  huma- 
na  loquamur,  quia  ipsa  anima  est  forma 
completiva  humanas  natura^.  Unde  secun- 
dum  hoc  ma^is  potest  esse  aliquis  habitus 
vel  dispositio  in  corpore  per  ordinem  ad 
animam,  quam  in  anima  per  ordinem  ad 
corpus.  —  Sed  si  loquamur  de  aliqua  su- 
periori  natura.cujus  homo  potest  essepar- 
ticeps,  sic  nihil  prohibet  in  anima  secun- 
dum  suam  essentiam  esse  aliquem  habi- 
tum,  scilicet  gratiam.  —  Si  vero  accipia- 
tur  habitus  inordine  ad  operationem,  sic 
maxime  habitus  inveniuntur  in  anima,  in 
quantum  anima   non    determinatur    ad 


unam  operationem,  sed  se  habet  ad  mul- 
tas,  quod  requiritur  ad  habitum.  Et  qnia 
est  principium  per  suas  potentias,  ideo 
secundum  hoc  iiabitus  sunt  in  anima  se- 
cundum  suas  potentias.  —  la  2ae,  q.  50, 
a.  2,  c. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  vires  sen- 
sitivas  in  brutis  animalibusnon  operantur 
ex  imperio  rationis,  sed  ex  instinctu  na- 
tura3  ;  etsic  in  brutis  animalibus  nonsunt 
aliqui  liabitus  ordinati  ad  operationes  ; 
sunt  tamen  in  eis  aliquoe  dispositiones  in 
ordine  ad  naturam,  ut  sanitas  ct  pulciiri- 
tudo.  Sed  quia  bruta  animalia  a  ratione 
hominis  per  quandam  consuetudinem  dis- 
ponuntur  ad  aliquid  operandum  sic  vel  a- 
liter  ;  hoc  modo  in  brutis  animalibus  ha- 
bitus  quodam  modo  poni  possunt.  Deficit 
tamen  ratio  habitus  quantum  ad  usum 
voluntatis,  quia  non  habent  dominium 
utendi  vel  non  utendi,  quod  videturad  ra- 
tionem  habitus  pertinere.  Et  ideo,  pro- 
prie  loquendo,  in  eis  habitusessenonpos- 
sunt.  —  la  2aj,  q.  50,  a.  3,  ad  2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  secun- 
dum  quod  habitus  importat  dispositionem 
ad  operationem,  nuUus  habitusestprinci- 
paliter  in  corpore  sicut  in  subjecto.  Om- 
nis  enim  operatio  corporis  est  aut  a  natu- 
rali  qualitate  corporis,  aut  est  ab  anima 
movente  corpus.  Quantum  igitur  ad  illas 
operationes,  quas  sunt  a  natura,  non  dis- 
ponitur  corpus  per  aliquem  habitum,  quia 
virtutes  naturales  sunt  determinatas  ad 
unum.  Operationes  vero  qu£e  sunt  ab  ani- 
ma  per  corpus,  principaliter  quidem  sunt 
ipsius  anim«,secundario  vero  ipsius  cor- 
poris.Habitus  autem  proportionantur  ope- 
rationibus  ;  unde  ex  similibus  actibus  si- 
miles  habitus  causantur,  ut  dicitur  in  2. 
Eth.  (c.I  et  2 ).  Etideo  dispositiones  ad  ta- 
les  operationes  principaliter  sunt  in  anima; 
in  corpore  vero  possunt  esse  secundario,  in 
quantum  scilicet  corpus  disponitur  et  ha- 
bilitatur  ad  prompte  deserviendum  opera- 
tionibus  animas.  —  Si  vero  loquamur  de 
dispositione  siibjecti  ad  formam,  sic  habi- 
tualis  dispositio  potest  esse  in  corpore, 
quod  comparatur  adanimam  sicut  subje- 


112 


TKUTIA    l'AHS  —  KrmCA 


ctuin  ad  formain.  Et  lioc  moilo  sanitas  et 
pulchriludo  et  hujusmodi,  IiabUiiales 
disposilionesiWi^uniux'  \  tamen  non  habcnt 
perlecte  ralionem  habituum,  quia  causEe 
corum  de  sua  natura  de  facili  transmu- 
tabiles  sunt.  —  la  2a^,  q.  50,  a.  l,c.  ;2. 
Elh.  1.  1  et2. 

Ad  sextum  patet  solutio  ex  dictis  ( in 
c.  ).  Secundum  quod  enim  vires  sensitiva3 
natcT  sunt  obedire  rationis  imperio,  per- 
ficiuntur  ad  suos  actus  per  aliquid  super- 
inductum.  Quod  tamcnnon  inest  eis  sicut 
aliqua  forma  manens  in  subjecto,  sed  so- 
lum  per  modum  passionis,  sicut  species 
in  pupilla.  Unde  nec  harum  potentiarum 
virtutes  sunt  habitus  ;  sed  magis  ipsapo- 
tentijB,  secundum  quodsunt  actu  passa3  a 
suis  aclivis. —  de  Virt.  in  com.  a.  l,  in  c; 
a.  3,  in  c.  ;  de  Verit.  q.  20,  a.  2,  in  c; 

Ad septimum  dicendum,  quod  inquan- 
tum  in  angelis  invenitur  aliqua    potentia, 
in  tanlum  in  eis  possunt  habitus  inveniri. 
Circa  Imjusmodi  tamen  habitus   aliter  se 
habet  angelicus  intellectus,  et  aliter  hu- 
manus.  Intellectus  enirn  humanus  cum 
sit  infinitus  in  ordine  intellectuum,  est  in 
potentia  respectu  omnium  intellegibilium, 
sicut  materia  prima  respeclu  omnium  for- 
marum  sensibilium ;  ideo  ad  omnia  in- 
telligenda  indiget  aliquo  habitu.   —  Sed 
intellectus  angelicus  non  se  liabet  sicut 
pura  potentia  in  genere  intelligibilium, 
sed  sicut  actus  quidam  ;  non  auLem  sicut 
actus  purus,  hoc  enim  solius  Dei  est,  sed 
cum  permixtione  alicujus  potentiai  ;  et 
tanto     minus    habet    de    potentialilate, 
quanto  est  superior.Et  ideo  in  quantum  est 
in  potentia,   indiget  perfici    habitualiter 
per  aliquas  species  intelligibiles  ;    sed  in 
quantumest  actu,   per  essentiam    suam 
potest  aliqua  intelligere,  ad  minus  se  ip- 
sum,  et  alia  secundum  modum  sua^  sub- 
stantiae.  Ilabitus  autem  qui  sunt  dispositi- 
ones  ad  esse  naturale,  non  sunt  in  angelis. 
cumsint  immateriales.  —  la  2a3,  q.  50,  a. 
6,0. 

Adoctavum  dicendum,  quod  habitus 
non  est  dispositio  objecti  ad  potentianj, 
sed  magis  dispositio  potentia3  ad  obje- 


ctum.Unde  oportet  quod  sit  in  ipsopoten- 
tia,  quae  est  principium  actus,  non  autem 
in  eo  quod  comparatur  ad  potentiamsicut 
objectum.  Ipsum  autem  intelligere  non 
diciturcommune  esse  animcT,  et  corpori, 
nisi  ratione  phantasmatis,  ut  dicilur  in  1. 
de  Anima  {text.  06  ;  c  4  ).  Patet  autem 
quod  phantasma  comparatur  ad  intelle- 
ctum  possibilem  ut  objectum.  Unde  relin- 
quitur  quod  habitus  intellectivus  sit  prin- 
cipaliter  ex  parte  ipsius  intellectus,  non 
autem  ex  parte  phantasmatis,  quod  est 
commune  animre  et  corpori.  Et  ideo  di- 
cendum  est,quod  intellectus  possibilis  est 
subjectum  habitus.  Illi  enim  competit 
esse  subjectum  habitus,  quod  est  in  po- 
tentia  ad  multa  ;  et  hoc  maxime  competit 
intellectui.  —  la  2se,  q.  50,  a.  4  ,  ad  I. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  volontas 
ex  ipsa  natura  potentia3  inclinatur  in  bo- 
num  rationis.  Sed  quia  hoc  bonum  multi- 
pliciter  diversificatur,  necessarium  estut 
ad  aliquod  determinatum  bonum  rationis 
voluntas  per  aliquem  habitum  inclinetur, 
ad  hoc  quod  sequatur  promptior  operatio. 
—  la  2as,  q.  50,  a.  5,  ad  3. 

ARTICULUS  IV 

UTHUM  HABITUS  CAUSENTUR  EX  AGTIBUS. 

Videtur  quod  habitus  non  generentur 
ex  actibus. 

1.  Nihi!  enim  formare  potest  se  ipsum  ; 
sed  habilus  est  qufedamforma  potentia3, 

ut  supra  dictumest :  ergo  homo  non  potest 
in  se  pcr  suos  actus  causare  habitus.  — 
de  Virt.  incom.  a.  9,  arg.  8  ;  la  2a3, 
q.  49,  a.l,  c. 

2.  Pra3terea,  si  per  actum  habitus  in  no- 
bis  acquiritur,  aut  acquiritur  qer  unum 
aut  per  plures.  Non  per  unum  ;  dicitenim 
Philosophus  2.  Eth.  (c  4,  al.  3),  quia  ex 
uno  non  efHcitur  aliquis  studiosus.  Simili- 
teretiamnec  ex  multis,  quia  multi  actus 
cum  non  sint  simul,  non  possunt  simul 
aliqueni  efiV-ctum  inducere.  Ergo  videtur 
quod  nullo  modo  habitus  causetur  in 
nobis  ex  aclibus  noslris.  —  de  Virt.  in 
com.  a.  9,  arg.  11. 


DE  HABITinUS  —  QU.-EST.  XIV  DI^  II.VH.  SRCU.VDUM  SK  —  .MVi'.  IV 


113 


3.  Pra3terea,  datur  aliquis  habitus  a 
natura,  puta  habitus  primorum  principi- 
orum,  ut  dicit  Philosophus  2.  Postcr. 
(  text.  ult.  ;  c.  ult.  )  ;  ergo  habitus  non 
causatur  ex  actibus.  —  la  2ae,  q.  51,a.  1, 
c.  ;  2.  Poster.  1.  ult. 

4.  Praeterea,  dantur  aliqui  habitus  in- 
fusi  ;  sed  hi  non  sunt  producti  peractus  : 
ergo  habitus  non  producuntur  per  actus. 
—  la  2a?,  q.  51,  a.  4,  c. 

5.  Praiterea,  effectus  non  potest  esse 
nobilior  •sua  causa  ;  sed  habitus  est  nobi- 
lior  quam  actus  prjecedens  habitum  ; 
quod  patet  e.x  hoc  quod  nobiliores  actus 
reddit:  ergo  habitus  non  potest  causari  ab 
actu  pra^cedente  habitum.  —  la  2«,  q. 
51,  a.  2,  arg.3. 

Sed  contra  est :  1 .  quod  Philosophus  (  2. 
Eth.  c  .  1  et  2  )  docet  habitus  virtutum 
et  vitiorum  ex  actibus  causari.  —  la  2ce, 
q.  51,  a.  2,  arg.  Sed  contra  ;  2.  Eth.  1. 
1  et2. 

2.  Prasterea,  Philosophus  (9.i/e^(7p/i?/5. 
texl.  10 ;  1.  8,  c.  5)  distinguit  duplicem  po- 
tentiam;  unam,  quas  est  inditavis,  cujus- 
modi  est  potentia,  sicut  sensus  in  anima- 
libus  ;  et  ha?c  non  acquiritur  ex  actibus, 
sed  potius  prtBrequiritur  ad  actus  ;  alia 
vero  est,  quas  per  consueludinem  vel  do- 
ctrinam  acquiritur  ;  et  hajc  pra^requirit 
pra?exercitari  in  actibus  antequam  acqui- 
ratur,  sicut  tibicinandoaliquisfittibicina- 
tor.  At  habitus  pertinet  ad  hoc  secundum 
genus  potentiae  ;patetenim,  quod  nonna- 
scimurdoctores  aut  tibicinatores.  Ergo  ha- 
bitus  causantur  ex  actibus.  —   la   2a3,  q. 
51 ,  a.  2,  c. ;  9.  Metaphys.  1.  4  (2)  et  7  (3). 
Respondeo  dicendum,  quod  dum  aliquis 
habet  naturalem  aptitudinem  ad  aliquid, 
si  ha:c  aptitudo  sit  secundum  principium 
passivum  tantwn,  potest  illud  acquirere; 
sed  non  ex  actu  proprio,  sed  ex  actione 
alicujus   exterioris  naturalis  agentis  :  si- 
cut  aer  recipit  lumen  a  sole.  Si  vero  ha- 
beat  aptitudinem  naturalem  ad  illud  se- 
cundum  ac t iviwi  prmclpium  eipassivum 
simul,  tunc  per  actum   proprium    potest 
ad  illud  pervenire.   Ostensum  est  autem 
supra,  quod  aptitudonaturalisad  iiabitus. 


quam  habet  homo,  est  secundum  princl- 
pia  activa  et  passiva  ;  quod  quidem  ex  ipso 
ordine  potentiarum  apparet.  Nam  in  parte 
intellectiva  est  principium  quasi  passi- 
vum  intellectus  possibilis,  qui  reducitur 
in  suam  perfectionem  per  intellectum 
agentem.  Intellectus  autem  in  actu  movet 
voluntatem  ;  nam  bonum  intellectum  cst 
fmis,  qui  movet  appetitum  ;  voluntas  au- 
tem  mota  a  ratione,  nata  est  movere  ap- 
petitum  sensltivum,  scilicet  iruscibilemet 
concupiscibilem,  qui  nati  sunt  obedire  ra- 
tioni,  ut  dictum  est.  Et  ideo  manifestum 
est,  quod  homo  per  actus  suos  potestpro- 
ducere  in  se  habitus.  —  la  2ae,  q.  51,  a. 
1  et  2;  de  Virl.  in  com.  a.  9,  c. 

Diversimode  tamen  rcducitur  in  actum 
habitus  qui  est  inparteintellectiva,  et  qui 
estinparte  appelitiva.  Nam  actio  intelle- 
ctus  ct  cujuslibct  cognoscitiva)  potentic^E 
est  secundum  quod  aliqualiter  assimilatur 
cognoscibili  ;  unde  habitus  intellectualis 
fit  in  parte  intellecliva,   secundum    quod 
per    intellectum  agentem    fiunt   species 
intellectas  in   ipsa    vel  actu  vel  habitu. 
Actio-    autem   virtutis   appetitiva)   consi- 
stit  in  inclinatione  ad  appetibile  ;  unde 
ad   hoc  quod  fiat  habitus  in  parte  ap- 
petitiva,  oportet  quod  detur  ei  inclinatio 
ad  aliquid  determinatum.  Scicndum  est 
autem,  quod  inclinatio  rerum  naturalium 
consequitur  formam,  et  ideo  est  ad  unum 
secundum  exigentiam  formag  ;  qua  rema- 
nente  talis  inclinatio  tolli  non  potest,  nec 
contraria  induci  ;  et  propter  hoc  res  natu- 
rales  neque  assuescunt  aliquid  neque  de- 
suescunt   :    quantumcunque  enim    lapis 
sursum  feratur,  nunquam  hoc  assuescet, 
sed  semper  inclinatur  ad  motum  deorsum. 
Sed  ea,  qua?  sunt  ad  utrumlibet,  non  ha- 
bent  aliquam  formam  ex  qua  inclinentur 
ad  unum   deterniinatum,   sed  a  proprio 
movente  determinanturadaliquid  unum  ; 
et  hoc  ipso  quod  determinantur  ad  ipsum, 
quodammodo   disponuntur  ad    idem.  Et 
cummultoties  inclinantur,  determinantur 
ad  idem  a  proprio  movente,  et  firmatur  in 
eis  inclinatio    determinata    in    illud,  ita 
quod  istadispositio  suporinductaestquasi 


SUMM/E    PH1L0.S.  V  —  8. 


114 


TKIiTIA  rAHS  —  ETHICA 


quEedam  forma,  per  modiim  natune  ten- 
dens  in  ununi  ;  et  propterea  dicitur,  quod 
«  consuetudo  est  altera  natura  ».  Ouia  igi- 
tur  visappetitiva  se  habet  ad  utrumlibet, 
non  tendit  in  unum,  nisi  secundum  quod  a 
ratione  deterniinatur  in  illud.  Cum  igitur 
ralio  multolies  inclinut  potentiam  appeti- 
vam  in  aliquid  unum,  litquivdam  dispo- 
sitio  firinata  in  vi  appetitiva,  per  quam 
inclinatur  in  ununi  quod  consuevit.  Et  ista 
disposiliosicfirmataest  habitus.  Unde,  si 
recte  consideratur,  habitus  appetitivae 
partis  nihil  est  aliud  quam  qua^dam  dls- 
positio  sive  forma  sigillata  et  impressa 
in  vi  appetitiva  a  ratione.  —  de  Virt.  in 
com.  a.  9,  c.  ;  2.  Eih.  1.  1  et  2. 

Et  sic  ex  actibus  possimt  in  agenti- 
bus  aliqui  habitus  causari,  non  qui- 
dem  quantum  ad  primum  activum 
principium,  sed  quantum  ad  princi- 
pium  actus  quod  movct  motum.  Nam 
omnc  quod  patitur  et  movetur  ab  alio, 
disponitur  pcr  actum  agcntis.  Unde  ex 
multiplicatis  actibus  generatur  quas- 
dam  qualitas  in  potentia  passiva  et 
mota,  quas  nominatur  habitus,  sicut  ha- 
bitus  virtutum  moralium  causantur  in 
appetitivis  potentis  secundum  quod  mo- 
ventur  a  ratione ;  et  habilus  scientia- 
rum  causantur  in  intellectu  secundum 
quod  movetur  a  primispropositionibus, 
quarum  cst  intellectus  ;  qui  est  habitus 
naturalis,  quia  ea,  quas  sunt  a  natura, 
suntpriucipiaomnium  supervenientium. 
(  la  2£e,  q.  51,  a.  2,c.)  Et  tamen  illc  ha- 
bitus  ita  est  naturaHs,  ut  etiam  quodam 
modo  per  actus  acquiratur  ;  neque  enim 
potest  intellectus  cognoscere,  quid  sit 
totum  et  quid  sit  pars,  nisi  interveniente 
actione  intellectus  agentis  species  intel- 
ligibiles  a  phantasmatibusaccipiat. —  la 
2«,  q.  51,  a  .  2,  c.  ;  q.  55,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
idemsecundum  idem  non  potest  se  ipsum 
formare  ;  sed  quando  in  aliquo  uno  est 
ahquod  principium  activum  et  aliud  pas- 
sivum,  se  ipsum  formare  potest  sccun- 
dum  partes,  ita  scilicet  quod  una  pars 
ejus  sitTormans    et  aha   formata  ;  sicut 


aliquid  movet  se  ipsum,  ita  quod  una  pars 
ejus  sit  movens,  et  aHa  mota,  ut  dicitur 
8.  Plnjs.  ( text.  30  ;  c.  4  )  ;  sicautem  est 
in  generatione  habitus.  —  de  Virt.  in 
com.  a.  9,  ad  8. 

Ad  secwidum  dicendum,  quod  quanto 

actio  agcnlis  est  etricacior,  tanto   velo- 

cius  iiiducit  formam  ;   et  ideo  videmus 

in   intellectualibus,  quod  per  unam  de- 

monstrationem  quae  est  efficax  causatur 

in  nobis  scientia  ;  opinio  autem,  licet  sit 

minor  scientia,  non  causatur  in  nobis  per 

unum  syllogismum  dialecticum,  sed  le- 

quiruntur  plures  propter  eorum  debihta- 

tcm.  Unde  et  in  agibilibus,  quia  opera- 

tiones  animae  non  sunt  efficaces  sicut  in 

demonstrationibus,  propter  hoc  quod  agi- 

biUa  sunt  contingentia  et  probabiha  :  ideo 

unus  actus  non  sufficit  ad  causandum  ha- 

bitum,  sed  requiruntur  plures  ;  et  licet 

iUi  plures  non  sint  simul,  tamen  habitum 

virtutis  causare  possunt,  quia  primus  ac- 

tus  facit  aliquam  dispositionem,  etsecun- 

dus  actus,    inveniens  materiam  disposi- 

tam,  adhuc  eam  magis  disponit ;  et  tertius 

adhuc  amplius  ;  et  sic  ultimus  actus  agens 

in  virtute    omnium  preecedentium  com- 

plet  generationemhabitus:  sicut   accidit 

de  multis  guttis  cavantibus  lapidem.  — 

de  Virt.  in  com.  a.  9,  ad  11   ;  la  Sse,  q. 

51,  a.  3,  c.  ;  3.  Sent.  dist.  33,  q.  1,  a.  2, 

qugestiunc.  2,  ad  4. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  habitum 
dari  a  natura,  duphciter  potest  intelligi  : 
vel  secundum  naturam  speciei  vcl  secun- 
dum  naturam  iTiAWidim.  Secundum  qm- 
dem  naturmn  speciei,e\  parte  ipsius  ani- 
mse,  datur  habitus  a  natura  sicut  intel- 
lectus  principiorum,  qui  dicitur  esse  ha- 
bitus  naturalis,  ut  dictum  est  :  quia  scili- 
cet  ex  ipsa  natura  animjB  intellectuaHs 
convenit  homini,  quod  statim,  cognito 
quid  est  totum  et  quid  est  pars,  cognoscat 
quod  omne  totum  est  majus  sua  parte. 
Quodtamennon  contingitfieriita,quod  sit 
totaliter  a  natura,  sed  oportet  et  quod  il- 
lud  cognoscat  per  species  intelligibiles  a 
phantasmatibus  acceptas.  —  Secundum 
vero  naturam   individui  est  aliquis  ha- 


DE  IIABlTinUS  —  QU.EST.  XIV  DE  IIAB.  SECUNDUM  SE  —  ART.  V 


I1U 


liitus  cognoscitivus  secundum  inchoatio- 
!nem  naturalem,  in  quantum  unus  homo 
ex  dispositione  organorumest  magis  ap- 
tusad  bene  inteiligendum  quam  alius,  in 
quantum  ad  operationem  inteliectus  indi- 
gemus  virtutibus  sensitivis.  —  In  appe- 
titivis  autem  potentiis  non  est  aliquis  iia- 
bitus  naturalis  secundum  inchoationem 
e.x  parte  ipsius  animaa,  quantum  ad  ipsam 
substantiam  habitus,  sed  solum  quantum 
ad  principia  quasdam  ipsius,  sicut  princi- 
pia  juris  communis  dicuntur  esse  semi- 
noria  (seminalia)  virtutum  :  et  hoc  ideo, 
quia  inclinatio  ad  objecta  propria,  qua3 
videtur  esse  inchoatio  habitus.  non  perti- 
net  ad  habitum,  sed  magis  pertinet  ad  ip- 
sam  rationem  potentiarum. — Sed  ex  parte 
corporis  secundum  naturam  individui 
sunt  aliqui  habitus  appetitivi,  secundum 
inchoationem  naturalem  ;  sunt  enim  qui- 
dam  dispositi,  ex  propria  corporis  com- 
plexione,  ad  castitatem  vel  mansuetudi- 
nem  vel  aliquid  hujusmodi.  —  la  28e,  q. 
51,  a.  1,  c. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  habitus 
infusi  sunt  supernaturales;  hic  autem 
quaestio  procedit  de  naturalibus,  licet 
quandoque  Deus  ad  ostendendam  suam 
virtutem  infundat  homini  illos  etiam  ha- 
bitus,  qui  naturali  virtute  possunt  causa- 
ri,  sicut  Apostolis  dedit  scientiam  Scri- 
pturarumet  omnium  linguarum,quamho- 
mines  per  studium  vel  consuetudinem  ac- 
quirere  possunt,  licet  non  ita  perfecte.  — 
la  2£e,  q.  51,  a.  4,  c. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  actus 
prascedens  habitum,  in  quantum  proce- 
dit  a  principio  activo,  procedit  a  nobiliori 
principio,  quam  sit  habitus  generatus  : 
sicut  ipsa  ratio  est  nobilius  principium, 
quam  sit  habitus  virtutis  moralis  in  vi 
appetitiva  per  actuum  consuetudines  ge- 
neratus  ;  et  intellectus  principiorum  est 
nobilius  principium  quam  scientia  con- 
clusionum.  —  la  2£e,  q.  51,  a.  2,  ad  3. 


ARTICULUS  V 


UTRUM  QUILIBET  AGTUS    AUGEAT    IIABITU.M. 

Videtur  quod  quilibet  actus  augeat 
habitum. 

1.  Quilibet  enim  aclus  operatur  ad 
generationem  habitus  ;  ergo  etiam  quili- 
bet  actus  oparatur  ad  augmentum  habi- 
tus.  — 2a  2ae,  q.  2'i,  a.  6,  arg.  2;  la  2ae, 
q.  52,  a.   3. 

2.  PraDterea,  simile  augetursuosimili ; 
sed  quilibet  actus  est  similis  habitui,  a 
quo  procedit  :  ergo  quilibet  actus  auget 
habitum.  —  Ia2a3,  1.  c.  arg.  3. 

Sed  conlra  :  1  .In  his  qure  recipiunt  ma- 
gis  et  minus,  contingit  essealterationem; 
alterari  enim  dicitur  quod  de  minus  cali- 
do  fit  magis  calidum;  sed  in  habitibus 
non  est  alteratio,  ut  probatur  in  7,  Phys. 
{text.  15  et  sqq. ;  c.  3):  ergo  habitus 
augeri  non  possunt :  ergo  quilibet  actus 
nonauget  habitum.  —  la2ce,  q.  52,  a.  1, 
arg.  3;  7.  Phys.  1.5. 

2.  Pra^terea,  habitus  est  perfectio  quas- 
dam,  ut  dicitur  l.Phys.  {text.  17  et  sq.  ; 
c.  3) ;  sed  perfectio  cum  importet  fmem 
et  terminum,  non  videtur  posse  recipere 
magis  et  minus  :  ergo  quilibet  actus  non 
auget  habitum.  —  la  2ae,  q.  52,  a.  1, 
arg.  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  augmentum 
qualitatum  quodam  modo  simile  est  cor- 
porali  augmento,  ut  dictum  est  in  Secun- 
daSecunda3  Summas  Philosophica)  (q.  36, 
a.  3,  in  c.  et  ad  1).  Augmentum  autem 
corporale  in  animalibus  et  plantis  non 
est  motus  continuus,  ita  scilicet,  quod  si 
aliquid  augetur  tantum  in  tanto  tempore, 
necesse  sit  quod  proportionaliter  in  qua- 
libet  parte  illius  temporis  augeatur,  sicut 
contingit  in  motu  locali ;  sed  per  aliquod 
tempus  natura  operatur  disponens  ad  aug- 
mentum  etnihil  augens  actu  et  postmodum 
producit  in  effectum  id,  ad  quod  dispo- 
suerat,  augendo  ipsum  animal  vel  plan- 
tam  in  actu.  Ita  etiam  non  quolibet  actu 
habitus  augetur  —  2a  2ae,  q.  24,  a.  6, 
c. ;  —  sed  si  intensio  actus  proportionali- 


IIC 


Ti;i{TIA    PAIIS  -  ETIIICA 


ter  a^quotur  intensioni  habitus,  vel  etiam 
superexcedat,  quilibct  actus  vel  augel 
habituni  vei  disponit  ad  augnientum 
ipsius.  Sicut  enim  non  quodlibet  alimen- 
tum  sumptum  actu  auget  animal,  nec 
quielibet  gutta  cavat  lapidem,  ita  etiam 
non  quilibet  actus  actu  auget  habitum. 
Si  vero  intensio  actus  proportionaliter 
deficiat  ab  intensione  iiabitus,  tabs  actus 
non  disponit  ad  augmentum  habitus,  sed 
magis  ad  diminutionem.  —  la  2-^,  q.  52, 
a.  3,   c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
etiam  in  generatione  habitus  non  quili- 
bet  actus  complet  generationem,  sed 
quilibet  operatur  ad  eam  ut  disponens,  et 
ultimus,  qui  est  perfectior,  agens  in  vir- 
tuteomnium  pra^cedentium  reducit  eam 
in  actum.  Similiter  in  augmento  habitus 
non  quilibet  complet  augmentum,  sed 
quilibet  operatur  ut  disponens,  modo  non 
deficiat  ab  intensione  habitus,  quia  effe- 
ctus  non  potest  excedere  virtutem  suae 
causcB,  ut  dictum  est  (  2a  2fe,  q.  24,  a.  6, 
in  arg.  Sed  contra)  .  —  2a  2ae,  q.  24,  a. 
6,  ad  2. 

Ad  secimdum  dicendum,  quod  simili- 
tudo  et  dissimilitudo  non  solum  atten- 
ditur  secundum  qualitatem  eandem  vel 
diversam,  sed  etiam  secundum  eundem 
vel  diversum  participationis  modum.  Est 
enim  dissimile,  non  solum  nigrum  albo, 
sed  etiam  minus  album  magis  albo  ;  nam 
etiam  motus  fit  a  minus  albo  in  magis 
album  tamquam  ex  opposito  in  oppositum, 
ut  dicitur  in  5.  Phys.  [text.  52  ;  c.  5). 
Unde  licetactus  sit  similis  habitui,  a  quo 
procedit,  secundum  eandem  naturam  et 
speciem  quam  uterque  habent  ab  objecto, 
ut  dicetur  postea,  non  tamen  secundum 
eundemmodum  intensionis;  etsecundum 
hoc  non  quilibet  actus  potest  augere  aut 
disponere  ad  augmentum,  in  quantum 
deficit  a  perfecta  similitudine  cum  habitu 
in  ratione  intensionis.  —  la  2ae,  q.  52,  a. 
3,c. 

Ad  tertium  (sive  primum  in  contr.) 
dicendum,  quod  alteratio  primo  quidem 
est  in  qualitatibus  terliae  speciei,   ut  dii 


ctum  est  in  Secunda  Secundas  Summae 
Piiilosophicte  (q.  36,  a.  2,  c.) ;  in  qualitati- 
busvero  primaj  speciei  potest  es.se  altera- 
tio  per  posterius.  Facta  enim  alteration 
secundum  calidum  et  frigidum,  sequi- 
turanimal  alterari  secundum  sanum  et 
a^^grum  ;  et  similiter,  facta  alteratione  se- 
secuudum  passiones  appetitus  sensitivi 
vel  secundum  vires  sensitivas  apprehen- 
sivas,  sequitur  alteratio  secundum  scien- 
tiam  et  virtutes,  ut  dicitur  7.  Fhys.  {text. 
20 ;  c.  3).  —  la  2ae,  q.  52,  a.  1,  ad  3. 

Adquartum  (sive  secundum  in  contr.) 
dicendum,  quod  habitus  quidem  perfectio 
est,  non  tamen  talis  perfectio,  quas  sit 
terminus  sui  subjecti,  puta  dans  ei  esse 
specificum  ;  neque  etiam  in  sui  ratione 
terminum  includit  sicut  species  numero- 
rum  ;  unde  nihil  prohibet  quin  recipiat 
magis  et  minus.  —  la  2ae,  q.  52,  a.  1, 
ad  2. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM    PER  ACTUS    CESSATIONEM     DIMINUAN- 
TUR  VEL  CORRUMPANTUR    HABITUS. 

Videtur  quod  habitus  non  corrumpa- 
tur  aut  diminuatur  per  cessationem  ab 
actu. 

1.  Omnis  enim  corruptioestperaliquem 
motum.  Sed  habitus,  puta  scientise,  qui 
est  in  anima,  non  potest  corrumpi  per 
motum  per  se  ipsiusanima^,  quia  anima 
per  senon  movetur,  movetur  autem  per 
accidens  per  motum  corporis  ;  nulla  au- 
tem  transmutatiocorporalis  videtur  posse 
corrumpere  species  intelligibiles  existen- 
tes  in  intellectu,  cum  intellectus  sit  per 
se  locus  specierum  sine  corpore  :  ergo 
scientia  corrumpi  non  potest,  et  per  con- 
sequens  nec  habitus.  Ergo  habitus  non 
corrumpitur  per  cessationem  ab  actu. — 
la  2ae,  q.  53,  a.  1,  arg.  3. 

2.  Prasterea,  ratio  et  natura  habitus, 
sicut  et  cujuslibet  accidenlis,  consistit  in 
concretione  ad  subjectum,  unde  et  quod- 
libet  accidens  dcfinilur  per  suum   subje- 


DE  HABITIBllS  —  or.KST.  XlV  UK  IIAB.  SKCUNDUM  SM   —  .\UT   VI 


H7 


!;tuin;  si  igitur  habitus  secundum  se  ip- 
mm  non  intenditur  neque  reniittitur,  ne- 
]ue  etiam  secundum  concretionem  sui  ad 
5ubjcctum  diminui  poterit,  et  ita  nullo 
modo  diminuetur  ;  ergo  nec  per  cessatio- 
norn  actus.  —  Ibid.  a.  2,  arg.  3. 

3.  Pra3terea,  habitus  permanentiores 
siint  quam  passibiiesqualitates  ;  sed  pas- 
sibilesqualitates  non  corrumpuntur  ne- 
que  diminuuntur  per  cessationem  actus  ; 
non  enim  albedo  diminuitur,  si  visum 
non  immutet,  neque  calor,  si  non  calefa- 
ciat  :  ergo  habitus  neque  diminuuntur 
I  neque  corrumpuntur  per  cessationem  ab 
actu.  — Ibid.  a.  3,  arg.  1. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosophus  in 
lib.  de  Loiigit.  et  Brevit.  Vitw{c.  2)  dicit, 
quod  corruptio  scientijienon  solum  est  de- 
ceptio,  sed  etiam  oblivio  ;  et  in  8.  Eth.  (c. 
5,  al.  6)  dicitur,  quod  multas  amicitias 
inappellatiosolvit  ;  eteadem  ratione  alii 
habitus  virtutum  per  cessationem  ab  actu 
diminuuntur  vel  corrumpuntur.  —  la 
2a3,  q.  53,  a.  3,  arg.  Sed  contra. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  diminutio  in 
habitibus  fitsecundum  remissionem,  in- 
tensio  vero  secundum  augmentum.lnten- 
sio  autem  et  remissio  dupliciter  in  habi- 
tibus  potest  considcrari  :  uno  modo  se- 
cundum  se,  prout  dicitur  major  vel  minor 
sanitas,  vel  majorvel  minor  scientia,  qu^ 
A(\  plura  vel  pauciora  se  extendit  ;  alio 
??2orfo  secundum  participationem  subjecti, 
prout  scilicet  «qualis  scientia  vel  sanitas 
magis  recipitur  in  uno  quam  in  alio  se- 
cundum  diversam  aptitudinem,  vel  na- 
tura  vel  ex  consuetudine.  Non  enim  ha- 
bitus  vel  dispositio  dat  speciem  subjecto, 
sicut  forma  substantialis,  quse  ideo  non 
participatur  secundum  magis  et  minus  ; 
neque  iterum  in  suiratione  includit  indi- 
visibilitatem,  sicut  species  numeri.  —  ia 
2ae,  q.  52,  a.  1,  in  c. 

Sicut  autem  ex  eadem  causa  augentur 
habitus,  ex  qua  generantur,  ita  ex  eadem 
causa  diminuuntur,  ex  qua  corrumpuntur. 
Nam  diminutio  habitus  est  quajdam  via 
ad  corruptionem,  sicut  e  converso  gene- 
ratio  habitus  est  quoddam  fundamentum 


augmenti  ipsius.  —  ia   2a3,    q.    53,   a. 
2,c. 

Ad  sciendum  autem,  quomodo  corrum- 
pantur  habitus,  notandum  est  formam 
aliquam  corrumpi  dupliciter  :  secundum 
se,  cum  scilicet  corrumpitur  per  contra- 
rium  suum  ;  elper  accidens  ;  quod  potest 
etiam  liei  i  dupliciter  :  uno  modo  per  cor- 
ruptionem  sui  subjecti,  alio  modoperhoc 
quod  removetur  prohibens.  —  Si  igitur 
fuerit  habitus  aliquis,  cujus  subjectum 
fuerit  corruptibile,  et  cujus  causa  habet 
contrarium,  utroque  modo  corrumpi  po- 
test  :  sicutpatet  de  habitudinibus  corpo- 
ralibus,  scilicetiBgritudine  et  sanitate.  lUi 
vero  habitus,  quorum  subjectum  est  in- 
corruptibile,  non  possunt  corrumpi  per 
accidens,  ita  scilicet  quod  corrumpantur 
percorruptionem  sui  subjecti.  Sunt  tamen 
habitus  quidam,  qui  etsi  principaliter 
sint  in  subjecto  incorruptibili,  secunda- 
rio  tamen  sunt  in  subjecto  corruptibili  : 
sicut  habitus  scientiie,  qui  principaliter 
quidemest  in  subjecto  incorruptibili,  sci- 
licet  intellectu  possibili,  secundario  au- 
temin  viribus  sensitivis  apprehensivis,  in 
quantum  pra^parant  intellectui  possibi- 
li  proprium  objectum  ;  et  ideo  ex  parte 
intellectus  possibilis  habitus  scientife  non 
potestcorrumpi  peraccidens,  sed  solum  ex 
parte  inferiorum  virium  sensitivarum. 
—  Ia2£e,  q.  53,  a.  1,  c. 

Est  igitur  considerandum,  si  possunt 
hujusmodi  habitus  per  se  corrumpi.  Si 
igitur  fuerit  aliquis  habitus  qui  habeat 
contrarium  aliquod,  vel  ex  parte  sua  vel 
ex  parte  sua?  causse,  poterit  per  se  cor- 
rumpi ;  si  vero  non  iiabet  contrarium, 
non  poterit  per  se  corrumpi.  Manifestum 
est  autem,  quod  speciesintelligibilisin  in- 
tellectu  possibili  existens  non  habet  ali- 
quid  contrarium.  Neque  iterum  intel- 
lectui  agenti,  qui  est  causa  ejus,  po- 
test  aliquid  esse  contrarium.  Unde  si  ali- 
quis  habitus  sit  in  intellectu  possibili  im- 
mediate  ab  intellectu  agente  causatus,  ta- 
lis  habitusest  incorruptibilis  et  per  se  et 
per  accidens.  Hujusmodi  autem  sunt  habi- 
tus  primorum  principium  tam  speculabi- 


H8 


TEHTIA  PARS  —  ETHICA 


liuni  quain  praclicorum,  qui  nulla  obli- 
vione  vel  deceplione  corrumpi  possunl. 
Aliquisvero  habitusest  in  inlellectu  possi- 
biii  ex  ratione  causatus,  scilicet  habitus 
conclusionunj,  qui  dicitur  scientia.  Cujus 
causae  duphciter  potestaliquid  contrarium 
esse  :  uno  modo  ex  parte  ipsaruni  propo- 
sitionuni,  ex  quibusratio  procedit.Etenim 
enuntiationi,  qua^  est  «  Bonum  est  bo- 
num  »,  non  illa  contraria  est,  qua;  est 
«  Malum  est  malum  >;,  sed  qu;e  est  «  Bo- 
num  non  esl  jjonum  m  :  secundum  riiiloso- 
phum2.  Perilierm.c.uM.  {al.de  Inlerpr. 
c.  1  i) ;  alio  modo  quantum  ad  processum 
rationis,  prout  syllogismus  sophisticus 
opponitur  dialectico  vel  demonstrativo. 
Sic  igitui'  pi.let,  quod  per  falsam  ratio- 
nem  potest  corrumpi  habitus  verce  opi- 
nionis  aut  etiam  scientia3.  Unde  Philoso- 
phus  dicit  [de  Longit.  et  Brevit.  Vitce 
c.  2),  quod  deceptio  est  corruptio  scien- 
tiae. 

Virlutum  autem  qucedam  sunt  intelle- 
ctuales,  quie  sunt  in  ipsa  ratione,  ut  dici- 
tur  in  6.  Eth.  (c.  1  et  2),  de  quibus  est  ea- 
dem  ratio,  qua3  est  de  scientia  vel  opi- 
nione  ;  qucedani  vero  sunt  in  parte  ani- 
mas  appetitiva,  qute  sunt  virtutes  mora- 
les  ;  et  eadem  est  ratio  de  vitiis  oppositis. 
Habitusautcm  appetitivte  partis  causan- 
tur  hoc  quod  ratio  nata  est  appetitivam 
partem  movere.  Unde  per  judicium  ratio- 
nis  in  contrarium  moventis,  quocunque 
modo,  scilicet  sive  ex  ignorantia  sive  ex 
passione  vel  etiam  ex  electione,  corrum- 
pilur  habitus  virtutis  vel  vitii.  — la  2x, 
q.  53,  a.  1,  c. 

Et  quia  quorumcunque  habituum  con- 
traria  succrescunt  per  temporis  tractum, 
qua3  oportet  subtrahi  per  actum  ab  ha- 
bitu  procedentem  ;  hujusmodi  habitus 
diminuuntur  vel  etiam  tolluntur  totaliter 
per  diuturnam  cessationem  ab  actu,  ut 
patet  etiamin  scientia  etin  virtule.  Mani- 
festum  est  enim,  quod  habitus  virtutis 
moralis  facithominem  promptum  ad  eli- 
gendum  medium  in  operationibus  et 
passi(5nibus.  Cum  autem  aliquis  non  uli- 
tur  habitu  virtutis  ad  moderandas  pas- 


siones  vel  operationes  proprias,  necesse 
est  quod  proveniant  multa3  passiones  et 
operationes  pricter  modum  virtutis,  ex 
inclinatione  appetitus  sensitivi  et  aliorum 
qu;e  exterius  movent.  Unde  corrumpitur 
virtus  vel  diminuitur  per  cessationem 
abactu.  Simiiiter  etiam  est  ex  parte  ha- 
bituum  intellectualium,  secundum  quos 
est  homo  promptus  ad  recte  judicandum 
deimaginatis.  Cum  igitur  homo  cessat  ab 
usu  intellectualis  habitus,  insurgunt  ima- 
ginationes  extranecC  etquandoque  ad  con- 
trarium  ducentes  :  ita  quod,  nisi  per  fre- 
qucntem  usum  intellectualis  habitus  quo- 
dammodo  succidantur  vel  compriman- 
tur,  redditur  homo  minime  aptus  ad  recte 
judicandum,  vel  quandoque  totaliter  dis- 
ponitur  adcontrarium.  Etsic  per  cessa- 
tionem  ab  actu  diminuitur  vel  etiam  cor- 
rumpitur  intellectualis  habitus.  —  Sed 
hoc  genus  corruptionis  vel  diminutionis, 
tam  in  habitu  intellectuali  quam  morali, 
non  est  nisi  per  accidens,  in  quantum  per 
cessationem  actus  removetur  prohibens 
corruptionem.— la  28e,q . 53,  a.3,c.et  ad  2. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
scientia  non  removetur  per  motum  corpo- 
ralem,  quantum  ad  ipsam  radicem  habi- 
tus,  sedsolumquantum  ad  impedimentum 
ad  actus :  in  quantum  intellectus  indiget 
in  suoactu  viribus  sensitivis,  quibus  im- 
pedimentum  affertur  per  corporalem 
transmutationem.  Sed  per  intelligibilem 
motum  rationis  potest  corrumpi  habitus 
scientias,  etiam  quantum  ad  ipsam  radi- 
cemhabitus,  ut  dictum  est.  —  la  2ie,  q. 
53,  a.  4,  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  quo- 
cunque  modo  significetur  accidens,  ha- 
bot  dependentiamad  subjectum  secundum 
suam  rationem,  aliter  tamen  et  aliter. 
Nam  accidens  significatum  in  abstracto 
importat  habitudinem  ad  subjectum,  quae 
incipit  ab  accidente  etterminatur  adsub- 
jectum.  Nam  albedo  dicitur,  qua  ali- 
quid  est  album.  Et  ideo  in  defmitione 
accidentis  abstracti  non  ponitur  subje- 
ctum  quasi  prima  pars  defmilionis,  quaa 
est   genus,  sed  quasi  secunda,  qua3  est 


Dn:  iiABiTiBUs  -  nn.nsT.  xiv  df:  hab.  secundum  se  -  art.  vii 


119 


differentia  ;  dicimus  enim,  quod  simitas 

est  curvitas  nasi.  Sed  in  concretis  incipit 

habitudo  a  subjecto  et  terminatur  ad  ac- 

cidens  ;  dicitur  enim  album,  quod  habet 

albedinem.  Propter  quod    in  defmitione 

hujusmodi  accidentis  ponitur  subjectum 

tamquamgenus,  quod  est  prima  pars  de- 

finitionis  ;  dicimus  enim,    quod  simum 

est  nasus  curvus.  Sic  igitur  id  quod  con- 

venit  accidentibus  ex  partc  subjecti,  non 

autem  ex  ipsa  ratione  accidentis,  non  at- 

tribuitur  accidenti  in   abstracto,    sed  in 

concreto;  et  hujusmodi  estintensioet  re- 

missio  in  quibusdam  accidentibus  :  unde 

albedo  non  dicitur  magis  et    minus,  sed 

a/^wm.Eteadem  ratio  est  in  habitibus  et 

aliis  qualitatibus,  nisi  quod  quidam  habi- 

tus  augentur  vel  diminuuntur  per  quan- 

dam  additionem,  ut  dictum  est.  —  Ibid. 

a.  2,  ad  3  ;  cf.    Secunda  Secunda?  hujus 

operis  q.  3G,  a.  4. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  ita  etiam 
calor  percessationem  a  calefaciendo  cor- 
rumperetur,  si  per  hoc  incresceret  frigi- 
dum,  quod  est  calidi  corruptivum. —  la 
2ae,  q.  53,  a.  3,  ad  1. 


ARTIGULUS  VII 

UTRUM    HABITUS   DISTINGUANTUR   SEGUNDUM 
OBJEGTA. 

Videtur  quod  habitus  non  distinguan- 
tur  secundum  objecta. 

1 .  Habitus  enim  sunt  formaj ;  sed  fornife 
distinguuntur  ad  invicem  secundum  di- 
versa  principia  activa  :  ergo  habitus  non 
distinguuntur  secundum  objecta.  —  la 
2ae,  q.  5i,  a.  2,  c. 

2.  Praeterea,  habitus  bonus  contraria- 
tur  habitui  malo  ;  sed  contraria  sunt  di- 
versa  secundum  speciem  :  ergo  habitus 
differunt  specie  secundum  differentiam 
boni  et  mali  ;  ergo  non  secundum  diversa 
objecta.  —  Ibid.  a.  3,  arg.  Sed  coii- 
tra. 

3.  Praeterea,  multi  habitus  possunt  esse 
in  una  potentia  ;  ergo  habitus  non  distin- 


guuntur  socundum  objecta ,  siquidem 
una  potentia  respicit  tantum  unum  obje- 
ctum.  —  Ibid.  a.  1,  in  c. 

'i.  Pra3terea,  contraria  sunt  speciedilTe- 
rentia;  sed  idem  habitusestcontrariorum, 
sicut  medicina  sani  et  a3gri ;  ergo  non 
secundum  objecta  specie  differentia  habi- 
tus  distinguntur.  — Ibid.  a.  2,  arg.  1. 

Sed  contra  est  :  i.  quod  actus  diffe- 
runt  spccie  secundum  diversitatem  obje- 
ctoruin  ;  sed  iiabilus  sunl  quiedam  dispo- 
sitiones  ad  actus  :  ergo  etiam  habitus  di- 
stinguuntur  secundum  diversaobjecta. — 
Ibid.  a.  2,  arg.  Sed  contra. 

2.  Pra3terea,dicit  Philosophus  (5.  Eth. 
c.  l)habitum  ex  subjectis  sibi  rebusagno- 
sci ;  ergo  habitus  distinguunlur  secundum 
objecta.  —  5.  Eth.  I.  1. 

RKSPONDEo  digendum,  quod  habitus  et 
est  forma  qua^dam  et  est  habitus.  Potest 
ergo  distinctio  habituum  secundum  spe- 
ciem  attcndi  aut  secundum  conmiunem 
modum,  quo  forma^  specie  distinguuntur, 
aut  secunduia  proprium  modum  distin- 
ctionis  habituum.Distinguuntur  siquidem 
lorm£e  ad  invicem  secundum  diversa 
principiaactiva,  eo  quod  omne  agens  facit 
simile  secundum  speciem.  Habitus  autem 
importat  ordinein  ad  aliquid.  Omnia 
autem  qua3  dicuntur  secundum  ordinem 
ad  aliquid,  distinguuntur  secundum  di- 
slinctionem  eorum  ad  qua3  dicuntur.  Est 
autem  habitus  dispositio  quaedam  ad  duo 
ordinata,  scilicet  ad  naturam  et  opera- 
tionem  consequentem  naturam.  Sic  igi- 
tur  secundum  tria  habitus  specie  distin- 
guuntur  :  uno  quidem  modo  secundum 
principia  activa  talium  dispositionum, 
alio  vero  modo  secundum  objecta  specie 
differentia,  tertio  vero  modo  secundum 
naturam.  —  la  2ae,  q.  5i,  a.  2,  c. 

Quod  quidem  contingit  dupliciter  : 
uno  modo  secundum  convenientiam  ad 
naturam,  vel  etiam  secundum  disconve- 
nientiam  ab  ipsa  ;  et  hoc  modo  distin- 
guuiitur  specie  habitus  boiius  ct  malus. 
Nam  habitus  bonus  dicitur  qui  dispo- 
nit  ad  actum  convenientem  natur£e  agen- 
tis ;  habitus  autem  malus  dicitur  qui  dis- 


130 


TK H'I'IA  PAUS  —  KTIIICA 


ponit  ciil  acluin  nonconvenienteninalurie: 
sicut  actus  \  irlutum  natura?  Iiuniana3  con- 
veniunt,eo  quod  sunt  secundum  rationem; 
actus  vero  vitiorum,  cum  sint  conlia 
rationem,  a  natura  humana  discordant. 
Et  sic  manifestum  est,  quod  secundum 
diirerentiam  boni  et  mali,  liabitus  specie 
distinguuntur.  — yilio  ;/<ot/o  secundum 
naturam  habitus  distinguuntur  ex  eoquod 
habitus  unus  disponit  ad  actum  conve- 
nientem  natura^  inferiori,  alius  autem 
habitus  dispunit  ad  actum  convenientem 
natura;  superiori.  Et  sic  virtus  humana, 
qua)  disponit  ad  actum  convenientem 
natune  humancT,  distinguitur  a  divina 
vel  heroica,  qua'  disponit  ad  actum  con- 
venientem  cuidam  superiori  natura^.  — 
la  2ae,  q.  54,  a.  3,  c. 

Unde  ex  iiis  patet  solutio  ad  primum 
et  ad  secundum. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sicut  in 
rebus  naturalibus  diversitas  specierum 
est  secundum  formam,  diversitas  autem 
generum  est  secundum  materiam,  ut  dici- 
turino.  Metaphijs.{text.  33;  I.  4,  c.  28); 
—  ea  enim  sunt  diversa  genere,  quorum 
estmateriadiversa  ;  — itaetiam  diversitas 
objectorum  secundum  genus  facit  distin- 
ctionem  potentiarum.  Unde  Philosophus 
dicit  in  6.  Eth.  (c.  1,  al.  2),  quod  ad  ea 
quae  sunt  genere  altera,  sunt  etiam  ani- 
mae  particui»  alic^.  Diversitas  vero  ob- 
jectorum  secundum  speciem,  facit  di- 
versitatem  actuum  secundum  speciem,  et 
per  consequens  habituum.  QucTcunque 
autem  sunt  diversa  genere,  sunt  etiam 
specie  diversa,  sed  non  convertitur.  Et 
ideo  diversarum  potentiarum  sunt  diversi 
actus  specie  et  diversi  habitus;  nonautem 
oportet  quod  diversi  habitus  sint  diver- 
sarum  potentiarum,  sed  possuntesse  plu- 
res  unius  ;  et  sicut  sunt  genera  generum 
et  species  specierum,  ita  etiam  contingit 
diversas  esse  species  habituum  et  poten- 
tiarum.  —  la  286,  q.  54,  a.  1,  ad  1  ;  5. 
Metaphys.  1.  22  (32);  6.  Eth.  1.  1. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  in  di- 
stinctione potentiarum  vel  etiam habituum 
Don  est  considerandum  ipsum  objectum 


materialitcr.  sed  ratio  objecti  (iifferens 
specie  vel  eliam  genere.  Quamvis  autem 
contraria  specie  diffeRuit  diversitate  re- 
rum,  tamen  eadem  ratio  est  cognoscendi 
utrumque,  quia  unum  per  aliud  cogno- 
scitur.  Et  ideo,  in  quantum  conveniunt 
in  una  ratione  cognoscibilis,  pertinent  ad 
unuin  habituin  cognoscitivum.  —  la  2ae, 
q.  54,  a.  2,  ad  1. 


QU.^STIO  XV 

DE  VIRTUTIBUS  IN  COMMUNI. 

Post  considerationem  de  habitibus  se- 
quitur  considerare  de  virtutibus  ;  et  pri- 
mo  quidem  de  virtute  ut  sic,  deinde  de 
virlute  morali. 

CIRGA  QUOD  QUyERUNTUR  SEX  : 

1.  Utrum  virtus  sit  habitus. 

2.  Utrum  voluntas  siL  subjectum  virtulis,  an 
etiam  potenlia  intellectiva,  an  irascibills  et 
concupiscibilis,  an  potenti^e  apprehensivae 
sen-itivT. 

3.  Itrum  virtutes  recle  distinguantur. 

4.  Utrum  virtutes  consistant  in  medio. 

5.  Utrumsit  connexio  inter  virLutes  morales 
el  intellectuales. 

6.  Utrum  virtus  insit  nobis  a  nalura.* 

ARTIGULUS    I 

UTRUM  VIRTUS  SIT  HABITUS. 

Videtur    quod  virtus  non  sit  habitus. 

1 .  PotenticT  enim  naturales  sunt  minus 
perfectcne  quam  potentiae  rationalcs ;  sed 
potentiae  naturales  possunt  in  suos  actus 
sine  habitibus  mediis,  ut  patet  in  duro  et 
molli:  ergo  multo  fortius  hoc  possunt  ra- 
tionales  potentiae ;  ergo  virtusvel  est  po- 
tentia  vel  est  actus.  —  2.  Sent.  dist.  27, 
q.  1  a.   I,  arg.  2. 

2.  Si  dicatur,  quod  in  poteniiis  ratio- 
nalibus    requiruntur  hobitus,   ut  poten- 


I)E  VHrrUTIBlS  —  QU.IIST.  XV  \)E  VIKTUTlMrs  I.\  COMMUM  —  .\I{T.  1 


121 


tia?  determinentur  ad  ununi;  —  contra^ 
potentiadeterminata  ad  unum,semper  est 
insuo  actu,  nec  in  aiterampartcm  inclina- 
ri  potest ;  sed  potentia  rationalis  perfecta, 
putaper  virtutem  moralem,  non  est  seni- 
per  in  suo  actu,  cum  noncontingat  sem- 
peragere,  secundumPliilosopiiumin  lib, 
de  Somno  el  Viyilia  c.  2;  et  quamvis  etiam 
esset  in  aliquo  actu,  potest  nihilominus 
incontrariumactuminclinari;  ergopoten- 
tia  rationalis  non  determinatur  ad  ununi 
per  habitum.  —  Ihid.  arg.  3. 

3.  Pneterea,  medium  est  ejusdem  gene- 
ris  cum  extremis  :  sed  virtus  est  media 
•inter  passiones,  ut  in2.  Eth.  (c.  6)  patet  : 
ergo  videtur  quod  virtus  non  sit  in  genere 
habitus,  sed  in  genere  passionis  vel  actus  ; 
nam  et  actiones  anima)  passiones  dicun- 
tur,  —  Ibid.  arg.  5. 

4.  Pneterea,  ultimum  rei  non  poniturin 
alio  genere  quam  res  ipsa  ;  sed  ut  Pliilo- 
sophus  dicit  (1.  de  Caelo  et  Mundo  text. 
116  ;  c.  II),  virtus  est  ultimuni  in  re  de 
potentia  :  ergo  non  estin  genere  habitus, 
sed  in  genere  potenlitB.  —  Ibid.  arg.  1  ; 
la  2iE,  q.  53,  a.  1,  arg.  1. 

5.  Pra^terea  ultinmm  potentiai  est  ac- 
tus;sed  virtus  est  ultimum  potentia)  : 
ergo  virtus  est  actus.  —  de  Virt.  incom. 
a.  1,  arg.  6. 

6.  Pra3terea,  quanto  aliquidest  innobis 
Deo  similius,  tanlo  est  melius  ;  sed  maxi- 
me  Deo  assimilamur  secundum  quod  su- 
mus  in  actu,  cum  sit  aetus  purus  :  ergo 
actus  est  optimum  eorum  qua3  sunt  in 
nobis  ;  sed  virtutes  sunt  maxima  bona 
quas  sunt  in  nobis,  ut  dicit  Augustinus 
(in  2.  de  Libero  Arbit.  c.  18  et  19  ';  — 
Migne  PP.  Lat.  t.  32,  col.  12G7  sq.).  — 
Ibid.  arg.  3. 

7.  Pra3terea,  virtus  vel  est  habitus  ope- 
rationis  vel  non.  Si  non  est,  frustra  ergo 
admittitur;  frustra  enim  est  quod  non 
habet  operationem  ,  ut  dicit  Philoso- 
phus  2.  de  Coelo.  Quod  si  sic,  contra  Tul- 
lius  dicit  in  4.  Tuscul.,  quod  sicut  est 
sanitas  et  pulchritudo  corporis ,  ita  est 
virtus  animge  ;  sed  sanitas  et  pulchritudo 
non  sunt   habi'us  operativi :  ergo  neque 


virlus ;  ergo   virtus  non  est  habitus.  — ■ 
Tract.  de  Formis  (1)  q.  G,  a.  2,  ad  4. 

8.  Pneterea,  habitus  ut  sic  se  habet  ad 
bonum  et  malum  ;  potest  enim  dari  habi- 
tus  malus.  Sed  vii-tus  non  se  habet  ad 
bonum  et  malum;  dicit  enim  Philosophus 
(2.  Eth.  c.  5,  al.  4),  quod  secundum  vir- 
tutem  dicimur  boni  et  laudamur,  secun- 
dum  malitiam  vero  mali  et  vituperamur. 
Ergo  virtus  non  est  habitus.  —  2.  Eth. 
I.  5. 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Philoso- 
phus  in  2.  Eth.{c.  5et  G,  al.  4  et  5),  quod 
virtus  est  habitus  electivus,  —  2.  Eth. 
I.  5  et  6. 

Respondeo  dicendum,  quod  necessarium 
est  virtutem  esse  habitum,  idque  probat 
Philosophus  (2.  Eth.  c.  5,  al.  4)  sic.  Cum 
enini  in  anima  sinttria  tantum,  qua3sunt 
principia  alicujus  actionis  :  passionessci- 
licet,  potentiai,  et  habitus ;  virtus  autem 
sit  principium  quarundam  operationum 
anima3,  ut  ipse  eodem  libro  probat,  ne- 
cesse  est  virtutem  unum  horum  trium 
esse.— Manifestum  est  autem,quod  non  est 
in  genere  passionum.  Secundum  illas  e- 
nim  absolute  consideratas  non  dicimur  bo- 
ni  vel  maii.  Pra^terea,  secundum  virtutes 
laudamur  et  secundum  malitias  vitupera- 
mur;  scd  secundum  passiones  absolute 
consideralas  neque  laudamur  nequevitu- 
peramur.  Non  enim  aliquis  laudatur  aut 
vituperatur  ex  hoc  absolute  quod  timet 
vel  irascitur,  sed  solum  ex  hoc  quod  aii- 
qualiter  timet  vel  irascitur,  id  est  secun- 
dum  rationem  velpra3ter  rationem.  Dein- 
de,virtutesvel  suntelectiones  vel  non  sunt 
sine  electione  ;  passiones  aulem  adve- 
niunt  nobis  sine  electione,  quia  interdum 
pra3veniunt  deliberationem  rationis,  quie 
adelectionem  requiritur.AmpIius,  passio- 
nes  sunt  motus  quidam,  secundum  quos 
nos  moveri  dicimur  ;  virtutes  et  malitiie 
sunt  quiedam  qualitates,  secundum  quas 
non  dicimur  moveri,  sed  aliqualiter,  id  est 
benevel  male,  disponiad  hoc  quodmovea- 
mur.  Igitur  passiones  non  sunt  virtutes 

(1)  Cf.  annolala  ad  pag.  II. 


42-2 


TEUTIA  PAHS  -  ETHICA 


ncque  mulitiju.  —  Sed  neqiie  sunt  polen- 
tice.  Secuniluia  illas  enim  nec  boni  nec 
maii  diciniui ,  nec  hiudamur  iiec  vitupe- 
ramur.  Pneterea,  potenticC  insunt  nobis  a 
natura,  quia  sunt  naturales  proprietates 
animaj  ;  sed  virlutes  et  malitia^,  secun- 
dum  quas  dicimur  boni  vel  mali,  non 
suntnobis  a  natura,  ut  dicit  Philosophus 
in  eodem  libro  (  i2.  Elh.  c.l).  Igilur  vir- 
tutes  et  malitici)  non  sunt  poteriti». 

Unde  concludit  Philosoplius,quod  si  vir- 
tutes  non  sunt  passiones  neque  potentiie, 
relinquitur  quod  sunt  habitus.,  secundum 
divisionem  priemissam. —  3.  Sent.  dist. 
23,q.  I,  a.3,  quaistiunc.l,  2,3  ;  2.  ^^/i. 1.1. 
Ad   cujus  majorem  evidentiam  scien- 
dum  est,  quod  virius  nominat  quandam 
potentia?    perfectionem .     Uniuscujusque 
enim  perfectio  pnecipue  consideratur  in 
ordine  ad  finem  ;  fmis  autem  potentia^  ac- 
tus  est :  unde  potentia  dicitur  esse  perfe- 
cta,  secundum  quod  ad  suum  actum  deter- 
minatur  —  la  2«,  q.  55,  a.  1,  c.  —  cum 
omnisreSjSecundum  Philosophum  in  1,^/e 
Coelo  {text.  32 ;  c.   i),  sit  propter  suam 
operationem   sicut   propter  finem  proxi- 
mum  ;    unumquodque  autem  est  bonum, 
secundum  quod  liabet  completum  ordi- 
nem  ad  suum  finem.  Et  inde  est  quod 
«virtus  bonum  facit  habentem  etopus  ejus 
reddit  bonum  »,  ut  dicitur  2.  Eih.  (c.  6.  al. 
5).  Et  per  hunc  etiam  modum  patet,  quod 
«  est  dispositio  perfecti  ad   optimum  «, 
ut  dicitur  7.  Phys.  (  text.  17;c.  3).Et  hajc 
omnia    conveniunt   virtuti    cujuscunque 
rei.  Nam  virlus  equi  est,qua3  facit  ipsum 
bonum,   et  opus  ipsius ;  similiter  virtus 
lapidis  et  hominis  et  cujusque  alterius. — 
de  Virt.  in  com.  a.  I,  c.  —  Sunt  autem 
qua^dam  potentiae,  qua3  secundum  se  ip- 
sas  sunt  deterininatie  ad  suos  actus,sicut 
potentia3  naturales  activte  ;  et  ideo  hujus- 
modi   potentia3  naturalcs   secundum    se 
ipsas  dicuntur  virtutes.  Potentia)  autem 
rationales,    qu«  sunt  propriae   hominis, 
non  sunt  determinatae  ad  unum,  sed  se 
habent  indeterminate  ad   multa ;   dcter- 
minantur  autem  per  habitus  :  necesse  est 
ergo  virtutem  esse  habitum.—  la  2a3,  q. 


T).'),  a.  l,  c.  —  IIoc  etiam  patet  ex  ratione 
actus  virtutis.  Non  enim  iii  actu  virtutis 
consideratur  solum  substantia  ipsius  ac- 
tus,   sed  etiam  modus  agendi  ;  non  enim 
qui  casta  (caste)  operatur,   castus  est,  sed 
qui  faciliter  etdelectabiliter,  ut  ex2.  Elh. 
(c.  3,  al.  2)  habetur;  delectatio  autem  ex 
convenientia  causatur,  sicut  in  sensibili- 
bus  patet,  quod  conjunctio   convenientis 
cum  convenienti  facitdelectationem  :  opor- 
tet  ergo  quod   actus  virtutis  procedat  a 
causa  adaptata  et  assimilata  ad  hunc  ac- 
tum.  Hoc  autem  potentia   rationalis  non 
liabet  ex  se  ipsa,  cum  sit  ad  utrumlibet,  ut 
dictum  est.  Oportet  ergo  aliquid  potentiae 
superaddi  ut  perfectionemejus,  per  quod 
talem   actum  educat,  undecunque  cause- 
tur  ;  et  hoc  dicimus  esse  habitum  virtu- 
/<s.  Et  ideo  dicit  Philosophus  in2.    Eth. 
(c.  3,  al.  2),    quod  signum  generati  habi- 
tus  oportet  accipere  supervenientem  in 
opere  delectationem.  Hinc  enim  estetiam, 
quod  potentia  perfecta  per  habitum  virtu- 
tis  tendit  in  actum  consimilem  per  modum 
cujusdam  natura?.  —  2.  Sent.  dist.  27,  q. 
1,  a.  1,  inc.  ;  2.  Eth.  1.  3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  po- 
tentias  naturales  sunt  determinatas  ad 
suos  actus  ex  se  ipsis ;  unde  non  indigent 
actu  determinante,  sicut  potenti^e  ratio- 
nales,  qua3  ad  utrumlibetsunt. —  2.  Sent. 
dist.  27,  q.  l,a.  1,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  qui- 
dam  dicunt,  quod  virtutes  habent  quos- 
dam  actus  qui  continui  sunt ;  nec  in  eis 
est  interpolatio,  quamvis  a  nobis  non  sen- 
tiatur  :  non  enim  virtutes  posse  otiosas 
esse  existimant.  Sed  ac/ws  estduplex  :  sci- 
licet  primus,  ut  esse  est  actus  forma^ ;  et 
talis  actus  virtulis  continuusest  :  manen- 
te  enim  castitate,  continue  manet  esse 
castum  ;  —  et  actus  secundus,  qui  est 
operatio  ;  et  hunc  non  contingit  continuum 
esse  :  hic  enim  actus  non  tantum  est  vir- 
tutis,  sed  potentic\3,  quam  perficit  :  sicut 
nulla  forma,  qua3  non  est  subsistens, 
habet  operationem  praster  communicatio- 
nem  subjecti ;  nec  contingit  actum  ali- 
quem  esse  vel  operationjm  exlibero  arbi- 


I)     VIRTi:-lIBL'S  — QLM^.ST.  XV  DP:  VIRTUTIBUSIN  CO    Ml'    i    —  ART.  I 


423 


trio,  et  projcipue  cum  eleclione,  sine  qua 
virtutis  actus  esse  non  potest,  quin  a 
nobis  percipiatur.  Et  ideo  aliter  dicen- 
dum  est,  quod  natura  potentia)  per  habi- 
tum  non  tollitur;  potentia3  autem  rationa- 
lis  natura  est  ut  cogi  ad  unum  non  possit; 
unde  etiamsi  virtute  perliciatur,  in  ipsa 
erit  agere  vel  non  agere,  vel  lioc  aut  con- 
trarium  agere  ;  et  non  opus  est  quod  con- 
tinue  sequatur  inclinationem  virtutis  : 
liabet  enim  actus  virtutis  aliquid  in  (a)  po_ 
tentia,  ut  scilicet  ex  necessitate  non  sit, 
et  aliquid  ab  liabitu,  ut  scilicet  faciliter 
fiat.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  medium 
dicitur  de  virtute  dupliciter,  scilicet  es- 
sentialiter  et  effective.  Essentiaiiter  qu\- 
dem  non  est  medium  inter  duas  passio- 
nes,  sed  inter  duos  liabitus  vitiosos,  qui- 
bus  aliqualiter  ad  passiones  nos  Iiabemus. 
Nec  hoc  est  essentiale  virtuti,  cum  aliqua 
virtus  inveniatur,  quae  hoc  modo  non  est 
medium,  scilicet  justitia,  ut  ex  5.  Eth. 
patetet  dicitur  infra  (q.  20,  a.  2).  Justi- 
tia^  enim  quasi  asqualilati  etmedio  opponi- 
tur  abundantia  ejus,  qui  plus  habet  quam 
justum  sit,  qui  ex  hoc  ipso  injustus  esl, 
vitium  injustitia3  habens;  et  etiam  defe- 
ctus  illius,  qui  defraudatus  est,  qui  defe- 
ctus  vitium  in  eo  non  est;  et  ita  justitia 
non  est  medium  inter  duo  vitia. —  Effe- 
ctive  vero  diciturmedium  interpassiones, 
quia  in  passionibus  medium  invenit  ; 
unde  non  oportet  quod  sit  in  genere  pas- 
sionis.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quando- 
que  virtus  dicitur  id  ad  quod  est  virtus, 
scilicet  vel  objectum  virtutis  vel  actus 
ejus  :  sicut  fides  dicitur  quandoque  quod 
creditur,  quandoque  vero  ipsum  credere, 
quandoque  autem  ipse  habitus.  Unde 
quando  dicitur,  quod  virtus  est  ultimum 
potentioi,  sumitur  virtus  pro  objecto  vir- 
tutis.  Id  enim  in  quod  ultimo  potentia 
potest,  est  id  ad  quod  dicitur  virtus  rei  : 
sicut  si  aliquis  potest  ferre  centum  libras 
et  non  plus,  virtus  ejus  consideratur  se- 
cundum  centum  libras.non  autem  secun- 
dum  sexaginta.— Objectio  autem  procede- 


bat.ac  si  virtusessentialiteressetultimum 
potentia?.  —  la  2a3,  q.  55,   a.    1,  ad  1. 

V^ei  dic,  quod  ultimum  quod  est  ali- 
quid  rei,  non  reducitur  in  aliud  genus, 
sed  est  in  eodem  generc,  vel  per  se,  sicut 
ultima  pars  Iinea3,  vel  per  reductionem, 
sicut  punctus  ad  lineam  ;  sic  autem  virtus 
non  est  ultimum  potentia) ;  sed  dicitur 
ullimum  ejus  per  respectum  ad  actum, 
quia  ultimum  in  quod  potentia  elevari 
potest,  est  actus  quem  virtus  elicit.  —  2. 
Sent.  dist.  27,  q.  1,  a.  1,  ad  1. 

Ad  quintum  patet  solutio  ex  dictis. 
Potestenim  intelligi,  quod  virtus  sit  ul- 
timum  quod  potest  potentia  ;  posse  au- 
tem  convenit  habitui.  —  de  Virt.  in  com. 
a.  1,  ad  G. 

Ad  sextum  AicQndum,  quod  Augusti- 
nus  dicit  virtutes  esse  maxima  bona,  non 
simpliciter,  sed  in  genere  :  sicut  ignis  di- 
citur  subtilissimumcorporum.  Undenon 
sequitur  quod  nihil  sitinnobis  ipsis  vir- 
tutibusmelius,  sed  quodsint  de  numero 
eorum,  qua?  sunt  maxima  bona  secun- 
dum  genus  suum.  — Ibid.  ad  3. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  virtus 
ex  ipsa  ratione  nominis  importat  quan- 
dam  perfectionem  potentia3.  Unde  cura 
duplex  sit  potentia,  scilicet  ad  esseetad 
agere,  utriusque  potentiasperfectio  nomi- 
natur.  Sed  quia  potentia  ad  esse  qua^  in 
homine  se  tenet  ex  parte  corporis,  quod 
est  sicut  materia,  est  communis  homini- 
bus  et  aliis  rebus  ;  ideo  virtus  humana, 
de  qua  hic  loquimur,  non  potest  attendi 
secundum  illam  potentiam,  sed  magis  se- 
cundum  illam  quas  est  ad  agere.  Unde 
virtus  humana  non  importat  ordinem  ad 
esse,  sed  magis  ad  agere ;  et  ideo  de  ra- 
tione  virtutislmmanaeest,  quod  sit  habi- 
tus  operativus.  —  la  2a3,  q.  55,  a.  2,  c.  — 
Ad  id  vero,  quod  in  contrarium  objicitur, 
dicendum,  quod  modus  actionis  sequitur 
dispositionem  agentis  ;  unumquodque 
enim  quale  est,  talia  operatur.  Etideo 
cum  virtus  sit  principium  aliqualis  ope- 
rationis,  oportet  quod  in  operante  prae- 
existat  secundum  virtutem  aliqua  confor- 
mis  dispositio.  Facitautem  virtus  opera- 


1SI4 


TEHTIA  PARS  —  ETHICA 


tionem  ordinatnm  ;  et  ideo  ipsa  virtiis 
est  quirdam  disposilio  ordinata  inanima, 
seciindiiin  scilicet  quod  propria^  potenliai 
animie  ordinantur  aliqualiler  ad  invicem, 
et  ad  id  quodest  extra.  I^t  ideo  virtus,  in 
quanlum  est  conveniensdispositio  anima), 
assimilatur  sanitati  et  pulcliritudini,  quaB 
sunt  debita)  dispositioncs  corporis.  Sed 
per  lioc  non  excluditur,  quin  virtus  sit 
etiam  operationis  principium.  —  la  2iB, 
q.  55,  a.  2,  ad  I. 

Ad  octavum  dicendum,  quod,  sicut 
supra  dictum,  virtus  importat  perfectio- 
nem  potentia^  ;  unde  virtus  cujuslibet  rei 
determinaturad  ultimum  in  quod  potest, 
ut  dicitur  in  I .  de  Ccelo  {te.vt.  116  ;  c. 
11).  Ultimum  autem  in  quod  unaqufeque 
potentia  potest,  oportet  quod  sit  bonum  ; 
nam  omne  malum  defectum  quendam 
importat ;  unde  Dionysius  dicit  {de  Div. 
Nom.  c.  4,  §  32  et  35  ;  —  Migne  PP .  Gr.  t. 
3,  col.  731  et  735),  quod  omne  malumest 
infirmum.  Et  propter  hoc  oportet  quod 
virtus  cujuslibetrei  dicatur  in  ordine  ad 
bonum.  Unde  virtus  humana  (de  qua  liic 
sermo  est),  qua3  est  habitus  operativus, 
est  bonus  habitus,  et  boni  operativus. 
Unde  nihil  concludit  oljjectio  ;  nam  idem 
habitus  non  est  bonus  et  malus,  sed  alius 
et  alius.  —  Ia2a3,  q.  55,  a.  3,  c.  ;  2.  Eth. 
1.6. 

ARTICULUS  II 

UTRUM  VOLUNTAS  SIT  SUBJECTUM  VIRTUTIS; 
AN  ETIAM  POTENTIA  INTELLECTIVA,  A\ 
IRASCIBILIS  ET  COXGUPISCIBILIS,  AN  PO- 
TENTI^    APPREIIEXSIV/E    SENSITIV.E. 

1.  Videtur  quod  voluntas  non  sit  subje- 
ctum  virtutis. 

1 .  Omnis  eniin  virtus  aut  est  intellectua- 
lis  aut  moralis,  ut  dicitur  in  fine  primi 
Ethicorum  (1.  Eth.  c.  13  ;  "l.Eth.  c.  1). 
Virtus  autem  moralis  non  est,  sicut  in 
subjecto,  in  eo  quod  est  rationale  per  es- 
sentiam,  sed  per  participationem  ;  virtus 
vero  intellectualis  habet  pro  subjecto  id 
quod  est  rationale  per  essentiam.  Gum 
igitur  voluntas  in  neutra  partepossit  com- 


putari  —  quia  non  pertinet  ad  irrationa- 
lem  anima^  partem,  qua^  est  rationalis  per 
participalionem ;  sed  nec  est  cognoscitiva 
potenlia  :  —  ergo  non  potest  esse  subje- 
ctum  virtutis  —  de  Virt.  in  com.  a.  5, 
arg.  1  Sedcontra  ;  la  2«,  q.  56,  arg.  2. 

2.  Praiterea,  omnes  actus  humani,  ad 
quos  virtutes  ordinantur,  sunt  voluntarii. 
Si  igitur  respectu  aliquorum  humano- 
rum  actuum  sitaliqua  virtus  in  voluntate, 
pari  ratione  respectu  omnium  actuum  hu- 
manorum  erit  virtus  in  voluntate.  Aut 
ergo  in  nulla  alia  potentia  erit  aliqua  vir- 
tus,  aut  ad  eundem  actum  ordinabuntur 
dua^  virtutes,  quod  videtur  inconveniens. 
Voluntas  ergo  non  potest  esse  subjectum 
virtutis.— Ia2a!,  I.  c.  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  inest  anima)  co- 
gnoscitivai  aliqua  cognitio  naturalis,  quae 
est  primorum  principiorum  ;  et  tamen 
respcctu  ejus  cognitionisest  aliqua  virtus 
intellectualis  in  nobis,  scilicet  intellectus, 
qui  est  habitus  primorum  principiorum. 
Ergo  et  in  voluntate  debet  esse  aliqua  vir- 
tus  respectu  ejus  ad  quod  naturaliter  in- 
clinatur. —  de  Virf.  in  com.  a.  5,  arg.  3. 

II.  Ulterius  videtur  quod  intellectus 
non  sitsubjectum  virtutis. 

1.  Dicit  enim  Augustinus  (in  lib.  1.  de 
Moribus  Ecclesioi  c.  15  ;  Migne  t.  32, 
col.  1322),  quod  omnis  virtus  estamor; 
subjectum  autem  amoris  non  est  intelle- 
ctus,  sed  solum  visappetitiva  :  ergo  nulla 
virtus  est  in  intellectu.  —  la  2ae,  q.  56, 
a.  3,arg.  1. 

2.  Pr^eterea,  virtus  ordinatur  adbonum, 
ut  ex  supra  dictis  palet  ;  bonum  autem 
non  est  objectum  intellectus,  sed  appeti- 
tiv£e  virtutis  :  ergo  subjectum  virtutis  non 
est  intellectus,  sed  virtus  appetitiva.  — 
Ibid.  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  verum  et  bonum 
sunt  aeque  nobilia  ;  nam  se  invicem  cir- 
cumeunt.  Nam  verum  est  quoddam  bo- 
num,  et  bbnum  est  quoddam  verum,  et 
utrumque  commune  est  enti.  Si  igitur  in 
voluntate,  cujus  objectumest  bonum,  po- 
test  esse  virtus,  ergo  et  in  intellectu,  cu- 
jus  objectum  est  verum,  potest  esse  vir- 


DE  VIRTUTIRUS  —  QU.^IST.  XV  DE  VIRTUTIBUS  I.N  COMMU.M  —    .\RT.  II 


t28 


tus.  — de  Virt.  in  com.  a.  7,  arg.  2  Sed 
contra. 

III.  Ulterius  viJetur  quod  irascibilis  et 
concupiscibilis  non  possunt  esse  subje- 
ctum  virtutis. 

1.  Ejusdem  enim  potentia)  sunt  habitus 
et  actus  ;  sedprincipalis  actus  virtutisest 
electio,  secundumPhilosophum  in  8.  Eth. 
(c.  13,  al.  15),  qua3  non  potest  esse  ac 
actus  irascibilis  et  concupiscibilis  :  ergo 
habitus  virtutum  non  possunt  esse  in  ira- 
scibiii  et  concupiscibili.  —  Ibid.  a.  4, 
arg.  2. 

2.Pra3terea,irascibilis  et  concupiscibilis 
habent  organum  corporale;  si  ergo  vir- 
tutes  sunt  in  irascibili  ct  concupiscibiii, 
sequitur  bonum  hominis  esse  in  corpore 
hominis  ;  sed  hoc  est  inconveniens :  ergo 
virtus  non  potest  esse  in  irascibili  et  con- 
cupiscibili.  —  Ibid.  a.  4,  arg.  4  ;  la  2a3, 
q.  56,  a.  4,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  virtus  aliqua  est 
medium  inter  contrarias  passiones,  sic- 
ut  fortitudo  inter  timorem  et  audaciam, 
temperantia  inter  superlluum  et  diminu- 
tum  in  concupiscentiis  ;  cum  igitur  pas- 
siones  sint  in  irascibili  et  coneupiscibili, 
videtur  quod  ibidem  sit  virtus.  —  de 
Virt.   in  com.  a.  4,  arg.  3  Sed  contra. 

IV,  Ulterius  videtur  quod  virtutes  ap- 
prehensiva)  sensitivce  possint  esse  subje- 
ctum  virtutis. 

1.  Appetitus  enim  sensitivus  potest  esse 
subjectum  virtutis,  in  quantum  obedit  ra- 
tioni ;  sed  vires  sensitiva?  apprehensivae 
rationi  obediunt;  ad  imperium  enim  ra- 
tionis  operatur  imaginativa  et  memora- 
tiva :  ergo  in  his  viribus  potest  esse  vir- 
tus. —  la  236,  q.  56,  a.  5,  arg.  I. 

2.  Prreterea,  sicut  appetitus  rationalis, 
qui  est  voluntas,  in  suo  actu  potest  im- 
pediri  vel  etiam  adjuvari  per  appetitum 
sensitivum,  ita  etiam  intellectus  velratio 
potest  impediri  vel  etiam  juvari  per  vir- 
tutes  pr^dictas  ;  sicut  ergo  in  viribus  sen- 
sitivis  appetitivis  potest  esse  virtus,  ita 
etiam  in  apprehensivis.  — Ibid.   arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  omnes  virtutes 
vel  suntintellectualesvelmorales.  ut  dici- 


tur  ml.Eth.{c.\3)et2.Eth.{c.l);  mora- 
les  autem  virtutes  omnes  sunt  in  parte 
appetitiva,  inteliectuales  autem  in  intel- 
lectiva  vel  ratione,  ut  patet  in  6.  Eth. 
{c.l):  nulla  ergo  virtus  est  in  viribus  sen- 
sitivis  apprehensivis.  —  Ibid.  arg.  Sed 
contra. 

Respondeo  dice.ndum,  quod,  sicut  supra 
dictum  est,  virtus  est  habitus  quo  aliquis 
bene  utitur.  Dupliciter  autem  habitus 
aliquis  ordinatur  ad  bonum  actum  :  uno 
modo  in  quanlum  per  hujusmodi  habi- 
tum  acquiritur  homini  facultas  ad  bonum 
actum,  sicut  per  habitum  Grammatic£e 
habet  homo  facultatem  recte  loquendi  ; 
non  tamen  Grammatica  facit .  ut  homo 
semper  recte  loquatur  :  potest  enim  gram- 
maticus  barbarizare  aut  solcecismum  fa- 
cere;  et  eadem  ratio  est  in  aliis  scientiis 
et  artibus.  yi;?o  ???oa?o  aliquishabitusnon 
solum  facitfacultatem  agendi,  sed  etiam 
facit  quod  aiiquis  facuUate  recte  utatur : 
sicut  justitia  nonsolum  facit  quod  homo 
sit  promptc^  voluntatis  ad  justa  ope- 
randum,  sed  etiam  facitutjuste  ope- 
retur.  Et  quiabonum,  sicut  et  ens,  non 
dicitur  simpliciter  aliquid  secundum  id 
quod  est  in  potentia,  sed  secundum  id 
quod  estin  actu  ;  ideo  ab  hujusmodi  ha- 
bitibus  simpliciter  dicitur  homo  bonum 
operari  et  esse  bonus,  puta  quia  est  ju- 
stus  vel  temperatus  ;  et  eadem  ratio  est 
de  similibus.  Et  quiavirtusestquae  «  bo- 
num  facit  habentem  et  opus  ejus  bonum 
reddit  »,  hujusmodi  habitus  simpliciter 
dicuntur  virtutes,  quia  reddunt  bonum 
opus  inactu,  et  simpliciter  faciunt  bo- 
num  habentem.  Primi  vero  habitus 
non  simpliciter  dicuntur  virtutes,  quia 
non  rcddunt  bonum  opus  nisi  in  qua- 
dam  facuLate ;  nec  simpliciter  faciunt 
bonum  habentem  :  non  enim  dicitur 
simpliciter  aliquis  homo  bonus  ex  hoc 
quod  cst  sciens  vel  artifex,  sed  dicitur 
bonus  solum  secundum  quid,  puta 
bonus  grammaticus  aut  bonus  faber. 
—  Ia2ffi,  q.56,  a.  3,  c. 

Subjcctum  igitur  habitus  qui  secun- 
dum  quid  dicitur  virtus,   potest   essc 


12G 


TERTIA   PAHS  -  irnilG. 


intellectus  non  yoliun  practicus,  sed 
eliam  speculativus  absque  omni  ordine 
ad  voluatatem.  Sic  enim  Pliilosoplnis 
in  6.  Eth.{c.  ?>)scientiam,  sapientiam  et 
intellectum,  ct  eliam  artem  ponit  essc 
intellectuales  virtutes.—  Subjectum  vc- 
ro  habitus  quis«m/;/fc//er  dicitur  virtus, 
non  potest  esse  nisi  voluntas  vel  ali- 
qua  potentia  secundum  quod  est  mota 
a  voluntatc.  Gujus  ratio  est,  quia  vo- 
luntas  movet  omnes  alias  potentias, 
quae  aliqualiter  sunc  rationales,  ad 
suos  actus  ;  et  ideo  quod  homo  actu 
bene  agat,  contingit  ex  hoc  quod  ho- 
mo  habet  bonam  voluntatem.  Si  autem 
voluntas  sumatur  secundum  se,  quia 
omnis  potentiie  propria  ratio  attendi- 
tur  in  ordinc  ad  objectum,  cum  ob- 
jectum  voluntatis  sit  bonum  rationis 
voluntati  proportionatum,  quantum  ad 
hoc  non  indiget  voluntas  virtute  pcrri- 
ciente.  —  Sed  si  quod  bonum  immincat 
homini  volendum  quod  excedat  propor- 
tionem  voluntatis,  sive  quantum  ad  to- 
tam  speciem  humanam,  sicnt  bonuni 
divinum,  quod  transcendit  limites  hu- 
inanae  natur^  ;  sive  quantum  ad  indi- 
viduum,  sicut  honum  proximi  ;  —  ibi 
voluntas  indiget  virtutc  ;  et  ideo  hu- 
jusmodi  virtutes,  quseordinant  affcctum 
hominis  in  Deum  vel  in  proximum, 
sunt  in  voluntate  sicut  in  subjecto,  ut 
caritas,  justitia  et  hujusmodi.  —  la^ae, 
q.  56,  a.  6,  c.  ;  de  Virt.  in  com.  a.  5,  c. 
Si  autem  voluntas  sumatur  in  compa- 
ratione  potentiarum  quas  movet,  con- 
tingit  intellectum  movcri  a  voluntate, 
sicut  etaliaspotentias  :  consideratenim 
aliq^jis  actu,  eo  quod  vult.  Et  ideo  in- 
tellectus,  sccundum  quod  habetordinem 
ad  voluntatem,  potest  esse  subjectum 
virtutis  simpHciter  dictae.  Et  hoc  modo 
intellectus  speculativus  vel  ratio  cst 
subjectum  fidei  :  movetur  enim  intelie- 
tusad  assentiendum  his  quae  sunt  fidei, 
ex  imperio  voluntatis  ;  nullus  enim  cre- 
dit  nisi  volens.  Intellectus  vero  practicus 
est  subjectum  prudentia^.  —  la  2ae,  q. 
56,  a.  3,  inc.  ;  de   Virt.  in  com.  a.  6  et 


7._  Prout  vero  voluntus  comparalur  ad 
appetitivas  potentias  sensitivas,  scilicet 
irascibilem  et  concupiscibilem,  contingit 
in  illis  esse  virtutem,  inquantump  artici- 
pant  rationem,  per  hoc  quod  natoe  sunt 
rationi  obedire.  Et  hoc  patet,  quia  aclus 
qui  progreditur  abuna  potentia  secundum 
quod  estab  alia  mota,non  potest  esse  per-. 
fectus,  nisi  utraque  potentia  sit  bene  dis- 
posita  ad  actum  :  sicut  actus  artificis  non 
potest  esse  congruus,  nisi  et  artifex  sit 
bene  dispositus  ad  agendum  etetiamip- 
sum  instrumontum.  In  his  igitur,  circa 
quie  operaturirascibiliset  concupiscibilis, 
secundum  quod  sunt  a  ratione  motae,  ne- 
cesse  est  ut  aliquis  habitus  perficiens  ad 
bene  agendum  sit  non  solum  in  ratione, 
sedetiamin  irascibili  et  concupiscibili.  Et 
quia  bona  dispositio  potentiae  moventis 
motffi  attenditursecundum  conformitatem 
adpotentiam  moventem,  ideo  virtus  quae 
est  inirascibilietconcupiscibili,nihilaIiud 
est  quam  quajdam  habitualis  conformi- 
tas  istarum  potentiarum  ad  rationem.  — 
Sedsi  du»  illae  facultates  secundum  se 
considerentur,  inquantumsunt  partes  ap- 
petitus  sensitivi,  et  non  per  comparationem 
ad  voluntatem  moventem,  sic  non  com- 
petit  eis  quod  sint  subjectum  virtutis  (la 
2ae,  p.  56,  a.  4,  c.  ;  de  Virt.  in  com.  a. 
4,  c),  sicut  nec  ipsis  potentiis  apprehen- 
sivis  sensitivae  partis ;  non  enimcompa- 
rantur  ad  voluntatem  sicut  motae  ab  illa, 
sed  magis  se  habent  ut  moventes  re- 
spectu  intellectus,eo  quod  phantasmata  se 
habent  ad  animam  intellectivam  sicut  co- 
lores  ad  visum,  ut  dicitur  3.  de  Anima 
text.  18  ;  c.  o.  (la  2ae,  q.  56,  a.  5,  ad  I.) 
Et  sic  patet  responsio  ad  omnes  qua3stio- 
nes.  —  la  2a3,  q.  56,  3,  4,  5,  6  ;  de  Virt. 
in  com.  a.  4,  5,6,  7. 

Ad  primum  ergo  primai  quoistionis 
dicendum,  quod  voluntas,  sicut  et  alii 
appetitus,  ratione  participat  in  quantum 
dirigitur  a  ratione  ;  licet  enim  voluntas 
ad  eandem  naluram  intellectiva^  partis 
pertineat,  non  tamen  ad  ipsam  potentiam 
rationis.  —  de  Virt.  in  com,  a.  5,  ad  1 
Sed  contra. 


DE  VIRTUTIBUS  —  QUtEST.  XV  DE  VIRTUTIBUS  IN  COMMUNI    —  ART.  III 


127 


Ad  secundum  dicendum,  quod  quae- 
dam  virtutes  ordinantur  ad  bonum  pas- 
sionis  moderatce,  quod  est  proprium  hu- 
jusvel  illius  hominis  ;  etin  talibus  nonest 
necessarium  quod  sit  aliqua  virtus  in  vo- 
luntate,cum  ad  hoc  sufliciat  natura  poten- 
tiae  ;  sed  solum necessarium  est  in illis  vir- 
tutibus,qujB  ordinantur  ad  aliquod  bonum 
extrinsecum.  —  la  2ae,q.  56, a.  G,   ad  3. 

Ad  illud\QYO(\\io6.  inco)itrarium oppo- 
nitur  dicendum,quod  cognitio  fit  per  ali- 
quam  speciem;ncc  ad  cognoscendum  po- 
tentia  intellectus  sufficit  per  se  ipsam, 
nisi  species  a  sensibilibus  accipiat  ;  et 
ideo  oportet  in  iis  etiam,  qua^  naturaliter 
cognoscimus,  esse  quendam  habitum,  qui 
etiam  quodam  modo  principium  a  sensi- 
bus  sumit.  —  de  Virt.  in  com.  a. 
5,  ad3. 

Adprimum  secimdce  qucestiotiis  dicen- 
dum,  quod  verbum  Augustini  intelligen- 
dum  est  de  virtute  simpliciter  dicta,  non 
quod  omnis  talis  virtus  sit  simpliciter 
amor  sed  quia  pendet  aliqualiter  ab  amo- 
re,  in  quantum  dependet  a  voluntate, 
cujus  prima  affectio  est  amor.  —  la  2dd, 
q.  56,  a.  3,  ad  1. 

Ad  secu7idujn  diccndum ,  quodbonum 
uniuscujusque  est  fmis  ejus ;  et  ideo  cum 
verum  sit  fmis  intellectus,  cognoscere  ve- 
rum  est  bonus  actus  intellectus ;  unde 
habitus  perficiens  intellectum  ad  verum 
cognoscendum  vel  in  speculativis  vel  in 
practicis,  dicitur  virtus.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  primum  tertice  quaistionis  dicen- 
dum,  quod  actus  virtutis  non  potest  esse 
irascibilis  vel  concupiscibilis  tantum,sine 
ratione.  Id  tamen,  quod  est  in  actu  vir- 
tutis  principalius,  est  rationis,  scilicet 
electio,  sjcut  et  iu  qualibet  operatione 
principalior  est  agentis  actio  quam  pas- 
siopatientis.  Ratio  enim  imperat  irasci- 
bili  etconcupiscibili.  Non  ergo  pro  tanto 
dicitur  essevirtus  in  irascibili  et  concu- 
piscibili,  quasi  per  eas  totus  actus  vir- 
tutis  velprincipalior  pars  expleatur  ;  sed 
in  quantum  per  virtutis  habitum,  ulti- 
mumcomplementum  bonitatis  actui  vir- 
tutis   confertur,  in  hoc  scilicet  quod  ira- 


scibilis  et  concupiscibilis  absque  difficul- 

tate  sequantur  ordinem  rationis.  —  de 

Virt.  in  cojn.  a.  4-,  ad  2. 

Ad  secujidiun  dicendum,  quod  in  for- 

mis  inveniturquidamgradus.  Sunt  enim 

quaidam   formna  ct  virtutes  totaliter  ad 

materiam  depressa},  quarum  omnis  actio 

materialis  est,  ut  patet  in  formis  elemen- 

taribus.  Intellectus   vero    est  totaliter  a 

materia  liber ;  undeejus  operatio  est  abs- 

quc  corporis  communione.  Irascibilis  au- 

tem  et  concupiscibilis  medio  modo  seha- 

bent.  Quod  enim  organo  corporali  utan- 

tur,  ostendit  corporalistransmutatio,  quae 

earum  actibusadjungitur;  quod  item  sint 

aliquo  modo  a  materia  elevata^,  ostendi- 

tur  per  hoc  quod  per  imperium  moventur 

et  quod  obediunt  rationi ;  et  sic  in  eis  est 

virtus,  in  quantum  elevatee  sunt  a  mate- 

riaet  rationi  obediunt.—  deVirt.  incom. 
a.  4,  ad  4. 

Ad  prijnum    et    secujidujji    quartce 

qucestiojiis  patet  solutio  ex  dictis  ;   has 

enim  potentia?  se  habent  magis  ut  moven- 

tes  respectu  rationis,quam  mota3  respectu 

voluntatis. —  la  2a3,  q.  56,  a.  5,  ad  1  et  2. 

ARTICULUS  III 

UTRUM  VIRTUTES  RECTE  DISTINGUANTUR. 

Videtur  quod  non  recte  distinguantur 
virtutes.— 1.  Moralia  enim  recipiunt  spe- 
ciem  ex  fme.  Si  igitur  virtutes  distin- 
guantur  secundum  speciem,  oportet  quod 
hoc  sit  ex  parte  fmis.  Non  autem  ex  parte 
finisproximi,  quia  sic  essent  infinita?  vir- 
tutes  secundum  speciem.  Ergo  ex  parte 
finisultimi ;  sed  fmis  ultimus  virtutum  est 
unus  tantum,  scilicet  Deus,  sive  felicitas: 
ergo  est  una  tantum  virtus.  —  de  Virt. 
iJi  cojji.  a.  12,  arg.  l. 

2.  Prajterea,  habitus  distinguuntur  per 
objecta,  sicut  etpotentiae  ;  cum  ergo  vir- 
tutes  sint  quidam  habitus,  videtur  quod 
eadem  sit  ratio  distinctionis  virtutum 
et  potentiarum  ;  etsic  virtutes  non  exce- 
dimt  numerum  potentiarum  anima?.  — 
Ibid.  arg.  4. 


i?8 


TKIITI  \  PARS  —  KTIIICA 


3.  Sed  dices,quod  habitusdislinguuntiir 
per  aclus,  et  non  pcr  polentias.  —  Conlra, 
principiala  dislinguuntur  secundum  prin- 
cipia,  et  non  e  converso,  quia  ab  eodem 
res  habent  esse  et  unitalem  ;  sed  habilus 
suut  principia  actuum  :  ergo  magis  di- 
stinguunlur  actus  penes  habilus  quam  e 
converso.  —  Ibid.  arg.  5. 

4.  PraMerea,  ea  qua3  conveniuntin  for- 
ma  et  (lifferunt  soium  in  materia,  sunt 
unum  sccundum  speciem  ;  sed  omnes 
virtutes  morales  sunt  unum  secundum  i(t 
quod  est  formale  in  eis,  quia  in  omnibus 
est  medium  acceptum  secundum  ratio- 
nem  rectam  ;  non  autem  differunt  nisi 
penes  materias  :  ergo  non  differunt  spe- 
cie,  sed  numerotantum.  —  IbicL  arg.  22. 

5.  Pr;i?terea,  ea  qua>  differunt  specie, 
non  denominanturad  invicem  ;  sed  virtu- 
tes  morales  denominant  se  invicem,quia, 
ut  Augustinus  (0.  de  Trinil.  c.  4  ;  — 
Migne  t.  42,  col.  927)  dicit,  oportet 
quod  justitia  sit  fortis  et  temperata,  et 
temperanlia  justa  et  fortis,  et  sic  de  aliis  : 
ergo  virtutes  non  distinguuntur  ad  invi- 
cem.  —  Ibid.  arg.  23. 

G.  Pra3terea,  tres  ponuntur  anima?  par- 
tes,  scilicet  rationalis,  irascibilis  et  con- 
cupiscibilis  ;  ergo  si  sunt  aliqua?  virtutes 
principales,  videtur  quod  sunt  tres  tan- 
tum.  —  Ibid.  arg,  25. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (2. 
Eth.  c.  1)  distinguit  virtutes  in  Intelle- 
ctuales  et  morales.  —  2.  Eth.  1.  1. 

Respondeo  DiGENDUM,  quod  unumquod- 
que  diversificatur  secundum  speciem  , 
secundum  id  quod  est  formale  in  ipso. 
Formale  autemin  unoquoqueest  id,  quod 
est  completivum  defmitionis  ejus.  Ullima 
enim  differentia  constituit  speciem;  unde 
per  eam  differt  defmitum  secundum  spe- 
wem  ab  aliis  ;  et  si  ipsa  sit  multiplicabi- 
lis  formaliter  secundumdiversasrationes, 
defmitum  in  species  diversas  dividitur 
secundum  ipsius  diversitatem.  Illud  au- 
tem  quod  est  completivum  et  ultimum 
formale  in  defmitione  virtutis,  est  bonum; 
nam  virtus  universaliter  accepta  sic  defi- 
nitur  :   «  Virtus   est,   quas   bonum  facit 


habentem,et  opus  ejus  bonum  reddit»,  ut 

patet  in  libris  Ethicorum  (2.  Eth.c.Q,  al. 

5).  Unde  et  virtus  honnnis,  de  qua  loqui- 

mur,  oportet  quod   diversificetur  secun- 

dum  speciem,  .secundum  quod  bonum  ra- 

tione  divei-sificatur.  Cum  autem  homo  sit 

homo  in  quantum  rationalis  est,  oportet 

hominis  bonum  esse  ejus  quodest  aliqua- 

liter  rationale.  Rationalisautem  pars,  sive 

intellectiva,  comprehendit  et  cognitivam 

et  appetitivam.   Pertinet  autem  ad  ratio- 

nalem    parlem  non  solum  appetitus  qui 

est  in  ipsa  parte  rationali  consequens  ap- 

prehensionem  intellectus,  qui  dicitur  vo- 

luntas  ;    sed  etiam    appetitus   qui  est  in 

parte  sensitiva  hominis,  et  dividitur  per 

irascibilem  et  concupisibilem  ;  nam  etiam 

hic  appetitus  in   homine  sequitur  appre- 

hensionem  rationis,  in  quantum  imperio 

rationis  obedit  :  unde  et  participare  dici- 

tur  aliqualiter   rationem.   Bonum  igitur 

hominis  est  et  bonum  cognitiviB  et  bonum 

appetitiviB  partis.—  Non  autem  secundum 

eandem  rationem  utrique  parti  bonum  at- 

tribuitur.  Nam   bonum    appetitivcB  parti 

attribuitur   formaliter  :  ipsum  enim  bo- 

num  est    appetitivre  partis  objectum  ;  — 

sed  intellectivce  parti  attribuitur  bonum 

non  formaliter,  sed  jnaterialiter  tantum. 

Nam  cognoscere  verum  est  quoddam  bo- 

num  cognitiviB   partis,  licet  sub  ratione 

boni  non  comparetur  ad  cognitivam,  sed 

magis  ad  appetitivam,  nam  ipsa  cognitio 

veri  est  quoddam  appetibile.  Oportet  igi- 

tur  alterius    rationis  esse  virtutem  quae 

perficit  partem  cognitivam  ad  cognoscen- 

dum  verum,  et  qua3  perficit  partem  appe- 

titivam  ad   appetendum  bonum.  Et  pro- 

pterea  Philosophus  in  libris  Ethicorum 

distincruit  virtutes  intellectuales  a  mora- 

libus  :  et  intellectuales  dicuntur  quas  per- 

ficiunt  partem  inteliectualem    ad  cogno- 

scendum  verum;  morales  autem  quae  per- 

ficiunt  partem    appetitivam   ad  appeten- 

dum  bonum.  (6.  Eth.  I.  3.}—  Et  quia  bo- 

num  magis  proprie  competit  parti  appe  i- 

tiviB  quam  intellectivaj,  propter  hoc  no- 

men  virtutis  convenientius  et  magis  pro- 

prie  competit  virtutibus  appetitivte  partis 


DE  VIRTUTIRUS  —  QU.^IST.  XV  DE  VIRTUTIBUS  IN  COMMUNI  —  ART.  III 


'■2'.) 


quam  virtutibus  intcllectiva),  licet  virlu- 
tes  intellectivao  sint  nobiliores  perfectio- 
nes  quam  virlutesmorales.  —  Illa  enim 
perfectio  est  nobilior,  quie  habet  nobilius 
objectum  ;  manifestum  est  autem,  quod 
objectum  rationis  est  nobilius  quam  ob- 
jectum  appetitus ;  ratio  enim  apprelien- 
dit  aliquid  in  universali,  sed  appctitus 
tendit  in  res  quas  habcnt  esse  particu- 
lare  ;  unde  simpliciter  loquendo  virtutes 
intellecluales,  qua^  perficiunt  rationem, 
sunt  nobiliores  quam  morales,  qutC  perfi- 
ciunt  appetitum.  —  de  Virt.  iti  com.  a. 
12,  c;  Ia2a3,  q.  CG,  a.  3,  c. ;  3.  Senl. 
dist.  23,  q.  1,  a.  i,  sol.  2 ;  1.  Etli.  1.  20; 
6.  Eth.    I.  3. 

Cognilio  autem  veri  non  est  respectu 
omnium  unius  rationis.  Alia  enim  ratio- 
ne  cognoscitur  verum  necessarium  et 
verum  contingens ;  et  iterum  verum  ne- 
cessarium  alia  ralione  cognoscitur ,  si 
sit  per  se  notum,  alia  ratione  si  fiat  no- 
tum  ex  alio. —  Quod  est  j^er  se  notum,  se 
habet  ut  principium  et  percipitur  statim 
ab  intellectu ;  et  ideo  habitus  perficiens 
intellectum  ad  hujusmodi  veri  considera- 
tioneni  vocatur  intellectus,  qui  est  habi- 
tus  principiorum. — Verum  autem  quod  est 
per  aliud  vioXum,  non  statim  percipitur 
in  intellectu,  sed  per  inquisitionem  ratio- 
nis,  et  se  habet  in  ratione  termini.  Quod 
quidem  potest  esse  dupliciter  :  uno  modo 
ut  sit  ultimum  in  aliquo  genere,  alio 
modout  sit  ultimum  respectu  totius  cogni- 
tionis  humana^.  Et  quia  ea  quie  sunt  po- 
sterius  nota  quoad  nos,sunt  prius  et  magis 
nota  quod  naturam,  ut  dicitur  1.  Pliijs.{c. 
1),  ideo  id  quod  est  ultimum  respectu  to- 
tius  cognitionis  humanfB,  est  id  quodest 
primum  et  maxime  cognoscibile  secun- 
duni  naturam.  Et  circa  hujusmodi  est  sa- 
pieniia,qux  considerat  altissimas  causas, 
ut  dicitur  1.  Metaphys.  (c.  1  et  2) :  unde 
convenienter  judicat  et  ordinat  de  omni- 
bus,quiajudicium  perfectum  etuniversale 
haberi  non  potest  nisi  per  resolutionem 
ad  primas  causas.  Ad  id  vero,  quod  est 
ultimum  in  hoc  vel  illo  genere  cognosci- 
bilium,  perficit  intellectum  scientia.  Ideo 


secundum  diversa  genera  scibilium  sunt 
diversi  habitus  scientiarum,  cum  tamen 
sapientia  non  sit  nisi  una.  —  de  Virt.  in 
coni.  a.  12,  c.  ;  Ia2ii3,  q.  G(3,  a.  V),  c. 

Et  similiter  circa  contingentia  opera- 
bilia  non  est  eadem  ratio  cognoscendi  ea 
qua)  suntz/i  nobis,  qutc  dicuntur  agibilia, 
ut  sunt  operationes  noslra3,circa  quas  fre- 
quenter  contingit  errare  propter  aliquam 
passionem;  quorum  Qslprudentia;—tied 
qua)  sunt  extra  nos  a  nobis  faclibilia,  in 
quibus  dirigitur  aliquis,  quorum  rectam 
existimationem  passiones  anima3  noncor- 
rumpunt;  quorum  est  ars ;  quie  nihil  aliud 
est  quam  «  habitus  cum  recta  ratione  fa- 
ctivus  »,  ut  ait  Philosophus  (G.  Eth.  c.  i), 
vel  «  ratio  recta  aliquorum  operum  fa- 
ciendorum  ».  Quorum  tamen  bonum  non 
consistit  in  eo  quod  appetitus  humanus 
aliquo  modo  se  habet,  sed  in  eo  quod 
ipsum  opus  quod  fit  in  se  bonum  est. 
Non  enim  pertinet  ad  laudem  arlificis,  in 
quantum  artifex  est,  qua  voluntate  opus 
faciat,  sed  quale  sit  opus  quod  facit.—  Sic 
igilur  ars  proprie  loquendo  habitus  ope- 
rativus  est.  Et  tamen  in  aliquo  convcnit 
cum  habitibus  spcculativis,  quia  eliam  ad 
ipsos  habitus  speculativos  pertinet,  qua- 
liter  se  habeant  rcs  quas  considerant,  non 
autem  qualiler  sc  habeat  appetitus  hu- 
manus  ad  illas.  Dummodo  enim  verum 
geometra  demonstret,  non  refert  qualiter 
sehabeat  secundum  appetitivam  partem, 
utrum  sit  laitus  vel  iratus ;  sicut  nec  in 
artifice  refert.  Et  ideo  eo  modo  ars  habet 
rationem  virtutis,  sicut  et  habitus  specu- 
lativi,  in  quantum  scilicet  nec  ars  nec  ha- 
bitus  speculativus  faciunt  opus  bonum 
quantum  ad  usum,  quod  est  proprium 
virtutis  perficientis  appetitum,  sedsolum 
quantum  ad  facultatem  bene  agendi. — At- 
queinde  est  quod  Philosophus  (G.  Eth.  c. 
3)  ponit  virtutes  intellectuales,  scilicets«- 
pientiani,  scientiani,  intellectum,  pru- 
deniiam  etartcm.—ldi  2a3,q.  57,  a.  3,  c; 
de  Virt.  in  coni.  a.  12,  c  ;  G.  Eth.  1.  3. 

Similiter  etiam  bonuni  appeiltivai  par- 
tis  non  secundum  eandem  rationem  se 
habens  est  in  omnibus  rebus  humanis. 


SUMM.£  Philgs.  V  —  9. 


130 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


Hujusmodi  enim  bonum  in  ti-lpartita  ma- 
teria  qua^ritur,  in  passionibus  irascibiiis, 
et   in   passionibus  concupiscibilis,  et  in 
operationibus  nostris  qua"  sunt  circa  res 
extcriores,    qun^  veniunt   in    usum    no- 
strum,  sicut  est  emptio  ct  vcnditio  et  Iiu- 
jusmodi  alia.   Bonum  enim  hominis  in 
passionibus  est,    ut  sic    homo  in  eis  se 
habeat,  quod  per  earum  impetum  aratio- 
nis  juilicio  non  declinet.  Unde  si  aliqua) 
passiones  sunt,  quie  jjonum  rationis  natre 
sint  impedire  per  modum  incitationis  ad 
agendum  vel  prosequcndum,  bonum  vir- 
tutispra^cipue  consistit  in  quadam  refra)- 
natione  et  retractione,  sicut  patet  de  tem- 
perantia,  qua)  reframat  et  compescit  con- 
cupiscentias.  Si  autem  passionata  sit  bo- 
num   rationis    impedire   in   retrahendo, 
sicut  timor,  bonum  virtutis  circa  hujus- 
modi  passionem  erit  in  sustinendo,  quod 
facit  fortitudo.  Circa  res  vero  exleriores 
bonum    rationis    consistit  in   hoc,   quod 
debitam   proportionem  suscipiant,  secun- 
dum  quod    pertinent  ad    communicatio- 
nem  vitae  ;  et  ex  hoc  imponitur  nomen 
justitiae,  cujus  est  dirigere  et  a^quaiita- 
tem  ejusmodi  invenire.  —   de   Virt.   in 
com.    a.  12,  c. 

Sic  ergo  patet,  quod  duo  sunt  genera 
virtutum  humanarum,  intellectuales  et 
morales,  et  quodlibet  genus  sub  se  plu- 
res  species  habet. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  mo- 
ralia  recipiunt  speciem  a  fmibus  proxi- 
mis ;  qui  tamen  non  sunt  infmiti,  si  in 
eis  sola  differentia  formalis  consideretur  : 
nam  fmis  proximus  uniuscujusque  virtu- 
tis  est  bonum  quod  ipsa  operatur.  —  de 
Virt.  in  com.  a.  12,  ad  1. 

Ad  secundiim  dicendum,  quod  non 
secundum  eandem  rationem  est  aliquod 
objectum  potentiie,  et  habitus.  Nam  po- 
tentia  est,  secundum  quam  simpliciter 
possumus  aliquid,  puta  irasci  vel  confi- 
dere  ;  habitus  autemest,  secundumquem 
aliquid  possumus  bene  vel  male,  ut  di- 
ctum  est ;  et  ideo  ubi  estalia  ratio  boni, 
estalia  ratioobjecti  quantumad  habitum, 
sed  non  quantum  ad  potentiam  ;  propter 


quod  contingit  in   una  potentia    multos 
habitus  esse.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  nihil  pro- 
hibet  aliquid  esse  causam  effectivam  alte- 
rius,  quod  tamen  est  causa  finalis  illius  : 
sicut  medicina  est  causa  effectiva  sanita- 
tis,  qua)  est  fmis  medicinae.  Habitus  igi- 
tur  sunt  causa)  effectivae  actuum ;  sed 
actus  sunt  fmes  habituum.  Et  ideo  habitus 
formaliter  secundum  actus  distinguun- 
tur.  —  Ibid.  ad  5. 

ylr/ <7?/ar/wmdicendum,  quod  medium 
in  diversis  materiis  diversimode  inveni- 
tur  ;  ed  ideo  diversitas  materite,  in  virtu- 
tibus  moralibus,  causat  diversitatem  for- 
malem  secundum  quam  virtutes  morales 
specie  differunt.  —  Ibid.  ad  22. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  quae- 
dam  virtutes  morales  speciales  appro- 
priant   sibi  illud  quod   est   commune 
omni  virtuti,  et  ab  eo  denominantur, 
propterea  quod  illud,  quod  est  omni- 
bus  commune,  in  aliqua  speciali  mate- 
ria  pra^cipue  difficultatem   et  laudem 
habet.  Manifestum  est  enim,  quod  ad 
quamlibet  virtutem   requiritur,    quod 
actus  ejus  sit   modificatus  secunclum 
debitas  circumstantias,  quibus  in  me- 
dio  constituitur ;  et  quod   sit  directus 
in  ordine  adfinem,vel  ad  quodcunque 
aliud  exterius ;  et  iterum  quod  habeat 
firmitatem.  Immobiliter   enim   operari 
est  una  de  conditionibus  virtutis,  ut  pa- 
tet  2  et  3.  Eth.  Persistere  autem  firmi- 
ter  prajcipue  habet  difficultatem  et  lau- 
dem  in  periculis  mortis;  et  ideo  virtus, 
qua3  est  circa  hanc  materiam,  nomen 
sibi  fortitudinis   vindicat.    Continere 
autem    specialiter   habet  difficultatem 
et  laudem  in  delectabilibus  circa  ta- 
ctum  ;  unde  virtus,  quae  est  circa  hanc 
materiam,  te?nperantia  nominatur.  In 
usu  autem  rerum  exteriorum  praecipue 
requiritur   et  laudatur  rectitudo,  quia 
in  hujusmodi  bonis  homines  sibi  com- 
municant ;  et  ideo  hoc  est  bonum  virtu- 
tis  in  eis,   quia  quantum   ad  ea  homo 
clirecte  secundum  asqualitem  c{uandam 
se  habet  ad  alios,  et  ab  hoc  denomina- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QUi*:ST.    XV  Di: 

luT  jusfitia.  Quandoquo  ergo  honiincs 
'  de  virtiitibus  loquontcs  utuntur  nomi- 
ne  fortitudinis  et  tcmperantiiB  et  jusli- 
ti«  non  secundum  quod  sunt  speciales 
virtutes  in  detcrminata  materia,  scd 
secundum  conditiones  gencrales,aqui- 
bus  denominnntur.  Et  per  lioc  dicitur, 
quod  temperantia  debet  esse  fortis,  id 
est  firmitatem  habere  ;  et  fortitudo  de- 
bet  esse  tcmperata,  id  est  modum  ser- 
vare  ;  et  eadem  ratio  est  in  aliis.  —  l)e 
prudentia  vero  manifestum  est.  quod 
quodam  modo  est  generalis,  in  quan- 
tum  habet  pro  materia  omnia  moralia, 
et  in  quantum  omnes  virtutes  morales 
quoddammodo  eam  participant ;  et  hac 
ratione  dicitur,  quod  omnis  virtus  mo- 
ralis  debet  esse  prudens.  —  Ibid.  ad 
23. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  in  parte 
rationali  sunt  du»  virtutes,  scilicet  ap- 
petitiva,  quas  vocatur  voluntas;  et  appre- 
hensiva,  qu£e  vocatur  ratio  ;  unde  in 
parte  rationali  sunt  dua3  virtutes  cardi- 
nales  :  prudentia  quantum  ad  rationem, 
justitia  quantum  ad  voluntatem;  in  con- 
cupiscibili  autem  temperantia  ;  et  in  ira- 
scibili  fortitudo.  —  Ibid.  ad  25. 

ARTIGULUS   IV 

UTRUM   VIRTUS    GONSISTAT    iNMEDIO. 

Videtur  quod  virtus  non  consistat  in 
medio. 

l.Dicitur  enim  in  1.  de  Coelo  {text. 
116  ;  c.  11)  :  virtus  est  ultimum  poten- 
tias ;  sed  ultimum  non  est  medium,  sed 
magis  extremum  :  ergo  virtus  non  est  in 
medio,  sed  in  extremo.  —  de  Virt.  in 
coni.  a.    13,  arg.  1. 

2.  Prteterea,  virtus  habet  rationem 
boni  :  est  enim  bona  qualitas  ;  boiium 
autem  habet  rationem  fmis,  quod  est 
ultimum,  et  ita  extremum  :  ergo  magis 

virtus  est  in  extremo  quam  in  medio.  — 
Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  Boethius  (2.  de  Arith- 
met.  c.  43  sqq. ;  —  Migne  PP.  Lat.  t. 
63,  col.  11  f7  sqq.)  assignat  triplex  me- 
diuni,  scilicet  arithnieticum,  ut  sex  inter 
quatuor  et  octo,  quia  secundum  iequalem 


VIRTITIBUS   IN  COMMUM  —  ART.  IV  |:',l 

quantitatem  distat  ab  utroquc  ;  ct  mcdium 
geometricum,  sicut  sex  inter  novcm  et 
quatuor,  quia  secundum  eandem  propor- 
tionem,  scilicet  sesquialteram,  ab  utroque 
extremo  distat,  licet  non  secundum  ean- 
dem  quantitatem  ;  et  mcdium  harnioni- 
cuni  sivc  musicum,  sicut  tertium  est  me- 
dium  inter  sexlum  et  sccundum,  quia 
qua3  proportio  est  unius  extremi  ad  alte- 
rum,  scilicet  sex  ad  duo,  eadem  est  pro- 
portio  trium,  quod  est  distantia  (differen- 
tia)  inter  sexet  tria,  ad  unum,  quod  di- 
stantiaest  interduo  ettria.  Nullumautem 
istorum  mediorum  salvatur  in  virtute, 
quia  non  oportet  quod  medium  virtutis 
aBqualiter  se  habeat  ad  extremum,  nec 
secundum  quantitatem  neque  secundum 
proportionem  et  terminorum  et  differen- 
tiarum.  Ergo  virtus  non  est  in  medio.  — 
Ibid.  arg.  7. 

4.  Sed  dices,  quod  virtus  consistit  in 
medio  rationis,  et  non  in  medio  rei,  de 
quo  dicit  Boethius.  —  Conlra,  secundum 
Augustinum  (2,r/e  Libero  Arbitr.  c.  \S 
et  19;  —  Migne  PP.  Lat.  1.  32,  col.  1267 
sq.)virtus  computatur  inter  maxima  bona, 
quibus  nullus  male  utitur.  Si  crgo  bonum 
virtutis  est  in  mcdio,  oportet  quod  me- 
dium  virtutis  maxime  habeat  rationem 
medii ;  sed  medium  rei  perfectius  habet 
rationem  medii  quam  medium  rationis: 
ergo  medium  virtutis  magis  est  medium 
rei  quam  medium  rationis.  —  Ibid.  arg. 
8. 

Sed  contra  est,  quod  omnis  virlus  vel 
est  moralis  vel  intelleclualis  ;  virtus  au- 
tem  moralis  est  in  medio  ;  nam  virtus 
moralis  secundum  Pliilosophum  in  2. 
Eth.  (c.  6)  est  habitus  electivus  in  me- 
dietate  consistens ;  virtus  etiam  intelle- 
ctualis  videtur  esse  in  medio  propter  id 
quod  dicit  Apostolus  {Rom.  12,  3):  «  Non 
plus  sapere  quam  oportet  sapere  ».  — 
Ibid.  arg.  Sed  contra. 

Respoxdeo  dicexdum,  quod  virtutes  ino- 
rales  et  intellectuales  sunt  in  medio,  licet 
aliter  et  aliter.  Ad  cujus  evidentiam  scien- 
dum  est,  quod  cujuslibet  habentis  regu- 
lam  et  mensuram  bonum  consistit  in  hoc, 


132  TniiTIA  PARS  —  ETIIICA 

quod  est  acliequan  sua3  vcguV<G  vel  meii-  tum  ponit  ipsum  circa  actioiies  et  passio- 

sura);  unde  dicimus  illud  bonum  esse,  nes.  Et  lioc  patet  per  dofinitionem  virtulis 

quod  neque  plus  neque  minus  habet  quam  moralis,  qu^,  ut  dicitur  in  2.  Eth.  (c.  G) 

debet  iiabere.—  Gonsiderandum  est  autem,  est  «  habitus  electivus  in  medietate  consi- 

quod  materia  virlutum  moralium  sunt  stens,ut  sapiens  determinabits.Idem  ergo 

passiones  ct  oporationes  humana),   sicut  est  medium  prudentia3  et  virtutismoralis; 

factibilia  sunt  maleria  artis.  Sicut  igitur  sed  prudentiai  est  sicut  imprimentis,  vir- 

bonum  in  iis,  qua'  (iunt  per  artem,  con-  tutis  moralis  sicut  impressi,  sicut  eadem 

sistit   in   hoc  quod   artiiiciata    accipiant  est  rectitudo  artis  ut  rectificantis,  et  arti- 

mensuram   secundum  quod   exigit    ars,  ficiati  ut  rectificati.  —  In   virtutibus  au- 

qua3  est  regula  artificiatorum  :  ita  bonum  tem  intellectualibus  speculativis  medium 

in  passionibus  et  operationibus  humanis  erit  ipsum  verum,  quod  consideratur  in 

est,  quod  atlingatur  modus  rationis,  qui  eo  secundum  quod  attingit  suam  mensu- 

est  mensura  et  regula  omnium  passio-  ram.  Quod  quidem  non  est  medium  inter 

num  et  operationuni  humanarum.   Nam  aliquam  contrarietatcm  qua3  sit  a  parte 

cum  homo  sit  homo  per  hoc  quod  ratio-  rei ;  contraria  enim,  inter  qua3  accipitur 

nem  habet,  oportel  quod  bonum  hominis  medium  virtutis,  non  sunt  ex  parte  men- 

sitsecundum  raLionem  esse.  Quod  autem  sura3,  sed  ex  parte  mensurati,  secundum 

in  passionibus  et  operationibus  humanis  quod  excedit  vel  deficit  a  mensura  :  sicut 

aliquis  excedat  modum  rationis  vel  defi-  patet  ex  hoc  quod  dictum  est  de  virtuli- 

ciat  ab  eo,  Iioc  est  malum.   Gum  igitur  bus  moralibus.   Oportet  igitur  contraria, 

bonum  hominis  sit  virtus  humana,  conse-  inter  quae  est  hoc  medium  virtuturn  intel- 

quens  est  quod  virtus  moralis  consistat  lectualium,  accipere  ex  parte  ipsius  intel- 

in  medio  inter  superabundantiam  et  de-  lectus.Gontraria  autemintellectussuntop- 

fectum  ;  et   superabundantia  et  defectus  posita  secundum  affirmationem  et  negatio- 

et  medium  accipiantur  secundum   respe-  nem,  utpatet  in  2.  Periherm.  (c.  4,  al.  14). 

ctum  ad  regulam  ralionis. —  deVirt.  iii  Interafnrmationesergoetnegationesoppo- 

com.  a.  13,  €.  sitas  accipitur  medium  virtutum  inteliec- 

Virtutum  autem  intellectualium,  qua3  tualium  speculativarum,  quod  est  verum  : 

sunt    in    ipsa    ratione,    qua^dam    sunt  ut  puta,  quia  verum  est  cum  dicitur  esse 

practica3,  ut  prudentia  et  ars ;   qujedam  quod  est,  et  non  esse  quod  non  est  ;  fal- 

speculativte,  ut  sapientia,  scientia  et  in-  sum  autem  secundum  excessum  erit  cum 

tellectus.  YA practicarum  quidem  virtu-  dicitur  esse  quod  non  est ;  secundum  de- 

tum  materia  sunt  passiones  et  operatio-  fectum  vero  cum  dicitur  non  esse  quod 

nes  humana3,  vel  ipsa  artificialia  ;  mate-  est.  Si  igitur  in  intellectu  non  esset  ali- 

ria  autem  virtutum  speculativarum  sunt  qua  propria  contrarietas  pra3ter  contra- 

res  ipsa3  necessariLC. — Aliterautem  se  ha-  rietatem  rerum,  non  esset  accipere  in  vir- 

bet  ratio  ad  utraque.  Nam  ad  ea,  circa  tutibus  intellectualibus  medium  et  extre- 

qu«  ratio  operatur,  se  habet  ut  regula  et  ma.  —  Manifestum  est  autem,  quod  mvo- 

mensura  ;  ad  ea  vero,  qua3  speculatur,  se  luntate  non  est  accipere  aliquam  contra- 

habet  ratio  sicut  mensuratum  et  regula-  rietatem  propriam,  sed  solum  secundum 

tum  ad  regulam  et  mensuram:  bonum  ordinem  ad  ros  volitascontrarias:  quia  in- 

enim  intellectus  nostri  est  verum,  quod  tellectus  cognoscit  aliquid  sccundum  quod 

quidem  consequitur    intellectus    noster  est  in  ipso,  voluntas  autem  movetur  ad 

quando  ada^quatur  rei.  Sicut  igitur  virtu-  rem  secundum  quod  in  se  est.  Unde  si  ali- 

tes  morales  consistunt  in  medio  determi-  qua   virtus    sit   in   voluntate    secundum 

nato  per  rationem,  ita    ad  prudentiam,  comparationem  ad  ejus  mensuram  et  re- 

qujB  est  virtus  intellectualis pmc^ica  circa  gulam,  talis  virtus  non  consistit  in  me- 

moralia,  pertinet  idem  medium,  in  quan-  dio  ;  non  enim  est  accipere  extrcma  ex 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.tlST.    XV   DE  VIRTUTIBUS  IN  COMMUNI  —  ART.  V 


133 


parte  mensura^,  sed  ex  parte  mensurati 
tantum,  prout  excedit  vel  diminuitur  a 
mensura.  —  de  Virt.  in  com.  1.  c.  —  la 
2aB,  q.  GK  a.  1  et  2  ;  3.  SenLdisl.  33,  q. 
1,  a.  3;  2.Eih.  I.  G  et  7. 

A d  primum  ergo  dicendum,  quod  ul- 
timum  potentia?  dicitur,  in  quod  ullimo 
potentia  exlenditur  ;  et  hoc  difficillimum 
est,  quia  difflciliimum  est  invenire  me- 
dium,  facile  aulem  est  divertcre  ab  eo  ;  et 
ex  hoc  ipso  virtus  est  ultimum  potentiie, 
quod  est  in  medio.  —  de  Virt.  in  com. 
a.  13,  adl;2.Eth.  1.  11. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  bonum 
habet  rationem  ultimi  per  comparatio- 
nem  ad  motum  appetitus ,  non  autem  per 
comparationem  ad  materiam,  in  qua  ali- 
quod  bonum  constituitur :  quod  oportet 
esse  in  medio  materia3,  ut  neque  excedat 
neque  excedatur  a  debita  regula  et  men- 
sura.  — cle  Virt.  in  com.  a.  13,  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum.quod  media  illa, 
quae  Boethius  ponit,  sunt  media  rei ;  et 
ideo  non  conveniunt  medio  virtutis,  quod 
est  secundum  rationem,  nisi  forte  in  ju- 
stitia,  in  qua  est  simul  medium  rei  et  me- 
dium  rationis,  cui  competit  medium  arith- 
meticum  in  commutationibus,  et  medium 
geomotricum  in  distributionibus,  ut  patet 
in  ±Eth.  (c.  7)  et  5.  Eth.  (c.  3  et4).  — 
Ibid.  ad  7  ;  2.  Eth.  1.  8 ;  5.  Eth.  1.4  sqq. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  medium 
competit  virtuti  non  in  quantum  medium, 
sed  in  quantum  medium  rationis,  quia 
virtus  est  bonum  hominis,  quod  est  se- 
cundum  rationem  esse  ;  unde  non  oportet 
quod  id  quod  plus  habet  de  ratione  me- 
dii,  magis  pertineat  ad  virtutem  secun- 
dum  quod  est  medium  rationis.  —  de 
Virt.  in  com.  a.  13,  ad  8. 

ARTIGULUS  V 

UTRUM  SIT  CONNEXIO  INTER  VIRTUTES 
MORALES  ET  INTELLEGTUALES. 

Videtur  quod  non  sit  connexio  inter  vir- 
tutes  morales  et  intellectuales. 

l.Virtus  enim  moralis  facitinclinationcm 
ad  bene  operandum  ;  sed  quidam   iiabent 


naturalem  inclinationem  ad  bene  ope- 
randum  etiam  absque  rationis  judicio : 
ergo  virtutes  morales  possunt  esse  sine 
inteilectuali ;  ergo  nulla  est  connexio  in- 
ter  virtutes  morales  et  inlellcctuales.  — 
la  2x,  q.  58,  a.  4,  arg.  3. 

2.  Pra3terea,  perfectio  prioris  non  de- 
pendet  a  pcrfectiono  posterioris;  sed  ra- 
tio  est  prior  appelitu  sensilivo  et  movens 
ipsum  :  ergo  virlus  iiilellcclualis,  qua3 
est  perfectio  rationis,  non  dependet  a  vir- 
tute  morali,  qua3  est  perfectio  appetitiva^ 
partis ;  potest  ergo  esse  sinc  ea,  et  per 
consequens  nulla  est  connexio  inter  vir- 
tutes  intellectuales  et  morales.  —  Ibid. 
a.  5,  arg.  1. 

3.  Pra^terea,  moraliasunt  materia  pru- 
dentia3,  sicut  factibilia  sunt  materia  artis; 
sed  ars  potest  csse  sine  propria  materia, 
sicut  faber  sine  ferro  :  ergo  et  prudentia 
potest  esse  sine  virtulibus  moralibus  ; 
quos  tamen  inter  omnes  virtutes  intelle- 
ctuales  maxime  moralibusconjunctavide- 
tur.  —  Ibid.  arg.  2. 

4.  Pra3terea,  prudentia  est  virtus  bene 
consiliativa,  ut  dicitur  in  6.  Eth.  (c.  9,  al. 
10) ;  sed  multi  bene  consiliantur,  quibus 
tamen  virlutes  morales  desunt :  ergo  pru- 
dentia  potest  esse  sine  virtute  morali ;  er- 
go  non  est  connexio  inter  virtutes  intel- 
lectuales  et  morales.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Philosophus 
6.  Eih.  (c.  12  sq.,  al.  13),quod  pruden- 
tia  non  potest  esse  sine  virtute  morali,  et 
similiter  virtus  moralis  sine  prudentia  ; 
ergo  est  aliqua  connexio  inter  virtutes 
morales  et  intellectuales. —  6.  Eth.  1. 10 
etU. 

Respondeo  dicendum,  quod  virtus  mo- 
ralis  potest  quidem  esse  sine  quibusdam 
intellectualibus  virtutibus,  sicut  sine  sa- 
pientia  et  arte  ;  non  autem  potest  esse 
sine  intellectu  et  prudentia,  Sine  pru- 
dentia  quidem  esse  non  potest  moralis 
virtus,  quia  moralis  virtus  est  habitus 
virtutis,  id  est  faciens  bonam  electionem. 
Ad  hoc  autem  quod  electio  sit  bona,  duo 
requiruntur  :  primo,  utsit  debita  intenlio 
finis  ;  et  hoc  fit  per  virtutem  moralem, 


131 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


qii.T  vim  appetitivnm  inclinat  ad  bonum 
quod  est  conveniens  rutioni,  quod  cst  finis 
debitus  ;  sccinido,  ut  homo    recte  ucci- 
piat  ea  quas  sunt  ad  fmem  ;  et  hoc  non 
potest  esse  nisi  per  ralionem  recte  consi- 
liuntem,   judicunlem   et   pra?cipientem  ; 
quod  pertinct  ad  prudentium  et  ad  virtu- 
tes  ei   unnexas,  ut  infru  dicetur.    Unde 
virtus  moralis  sine  prudentia   esse  non 
potest.  —  Et  per  consequens,  nec  sine  m- 
tellectu .   Pcr  intellectum    enim  cogno- 
scuntur  principia  naturaliter  nota  tam  in 
speculativis  quam  in  opcrativis.Unde  sic- 
ut  recta    ratio  in  speculativis,    in  quun- 
tum  procedit  exprincipiis  nuturaliter  co- 
gnitis,  pr«supponit  inlellectumprincipio- 
rum :  itu  etium  prudontiu,  quai  est  recta 
ratio  agibilium  (la  2ae,  q.  58,  a.  4,  c.) ; 
—  ita  tamen  quod  intellcctus  principio- 
rum,  quatenus  est  de  agibilibus  et  movet 
prudentiam,  dicitursynteresis,  cle  qua  di- 
citurinfra. —  Similiter  alise  virtutes  intel- 
lectuales  sine  virtute  morali  esse  possunt, 
sed  prudentia  sine  virtute  morali  esse  non 
potest.  Cujus  ratio  est,  quia  prudentia  est 
recta  ratio  agibilium,  non  autem  solum 
in  universali,  sed  etiam  in  particulari,  in 
quibus  sunt  actiones.  Recta  autem  ratio 
praeexigit  principia,  ex  quibus  ratio  pro- 
cedit.   Oportet  autem  rationem  circa  par- 
ticularia  procedere  non  solum  ex  princi- 
piis  universalibus,  sed  etiam  ex  princi- 
piis  particularibus.  Circa  principia  qui- 
dem  universalia  agibilium  homo  recte  se 
habet  per  naturalem  intellectum  princi- 
piorum,  per  quem  homo  cognoscit,  quod 
nullum  malum  est  agendum,  vel  etiam 
per  aliquam   scientiam    practicam.    Sed 
hoc  non   sufficit  ad  recte  ratiocinandum 
circa  particularia.  Contingit  enim  quan- 
doque,  quod  hujusmodi  universale  prin- 
cipium,   cognitum    per   intellectum    vel 
scientiam,  corrumpitur  in  particulari  per 
aliquam  passionem  :  sicut  concupiscenti, 
quando    concupiscentia    vincit,    videtur 
hoc  esse  bonum  quod  concupiscit,   licet 
sit  contra  universale  bonum  rationis.  Et 
ideo  sicut  homo  disponitur  ad  recte  se  ha- 
bendum  circa  principia  universalia   per 


intellectum  naluralem  vel  per  habitum 
scientife,  ita  ad  hoc  quod  recte  se  habeat 
circa  principia  particularia  agibilium, 
qua>  sunt  fmes,  oportet  quod  perficiatur 
per  aliquos  hubitus,  secundum  quos  fiat 
quodam  modo  homini  connaturale  recte 
judicare  de  fme ;  et  hoc  fit  per  virtutem 
moralem  ;  virtuosus  enim  recte  judicat 
de  fme  virtutis,quia  «  qualis  unusquisque 
est,  talis  fmis  videtur  ei  »,  ut  dicitur  in 
3.  Eth.  (c.  5,  al.  7).  Et  ideo  ad  rectam  ra- 
tionem  agibilium,  quae  est  prudentia,  re- 
quiritur  quod  homo  habeat  virtutem  mo- 
ralem.(la  2a},q.  58,  a.  5,c.)— Unde  patet, 
quod  licet  non  necesse  sit  esse  connexio- 
nem  inter  eas  virtutes  intellectuales  et 
morales,  aliqualem  tamen  esse  necessa- 
riam.  —  la  2«,  q.  58,  a.  4  et  5 ;  3.  Sent. 
dist.  36,  q.  1,  a.  1  et2;  2.  Eth.  1.  2;  6. 
Eth.  1.  lOetU. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  na- 
turalis  inclinatio  ad  bonum  virtutis  est 
quasdam  inchoatio  virtutis,  non  autem  est 
virtus  perfecta.  Hujusmodi  enim  inclinatio 
quanto  est  perfectior,  tanto  potest  esse  pe- 
riculosior,  nisi  recta  ratio  adjungatur,  per 
quam  fiat  recta  electio  eorum  qua3  con- 
veniunt  ad  debitum  fmem  :  sicut  gquus 
currens  si  sit  cascus,  tanto  fortius  impin- 
git  et  Ia3ditur,quanto  fortius  currit.Et  ideo 
etsi  virtus  moralis  non  sit  ratio  recta,non 
tamen  solum  est  secundum  rationem  re- 
ctam,  in  quantuminclinat  ad  quod  est  se- 
cundum  rationem  rectam,sed  etiam  opor- 
tet  quod  sit  cum  ratione  recta,  ut  Aristo- 
teles  dicit  in  6.  Eth.  (c.  13).  —  la  2£e,  q. 
58,  a.  4,  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ratio, 
secundum  quod  est  apprehensiva  fmis, 
praecedit  appetitum  fmis ;  sed  appetitus 
fmis  pr^ecedit  rationem  ratiocinantem  ad 
eligendum  ea  qua3  sunt  ad  fmem,  quod 
pertinet  ad  prudentiam;  sicut  etiam  in 
speculativis  intellectus  principiorum  est 
principium  rationis  syllogizantis. —  Ibid. 
a.  5,  ad  1 ;  6.  Eth.  1.  1. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  principia 
artificiulium  non  dijudicantur  a  nobis  beno 
vel  male,  secundum  dispositionem  appe- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU^EST.   XV  DE   VIRTUTIBUS  IN  COMMUNI    —  ART.  VI 


135 


titus  nostri,  sicut  fmes,  qui  sunt  mora- 
lium  principia,  sed  solum  per  considera- 
tionem  rationis.  Et  ideo  ars  non  requirit 
virtutem  perficientem  appetitum,  sicut 
requirit  prudentia.  —  la  2<b,  q.  58,  a.  5, 
ad2. 

Ad  quarium  dicendum,  quod  pruden- 
tia  non  solum  est  bene  consiliativa,  sed 
etiam  bene  judicativa  et  bene  pra)ceptiva ; 
quod  esse  nonpotest,  nisi  removeaturim- 
pedimentum  passionum  corrumpentium 
judicium  et  pra^ceptum  prudentise  ;  et 
hoc  per  virtutem  moralem.  —  Ibid.  ad  3. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM  VIRTUS  INSIT  NOBIS  ANATURA. 

Videtur  quod  virtus  insit  nobis  a  na- 
tura. 

1 .  Homo  enim  est  dignior  et  perfectior 
aliis  creaturis  irrationalibus ;  sed  aliae 
creaturje  sufficienter  habent  a  natura  ea 
qu£e  pertinent  ad  suam  perfectionem  : 
cum  igitur  virtutes  sint  quasdam  perfe- 
ctiones  hominis,  videtur  quod  insint  ho- 
mini  a  natura.  —  de  Virt.  in  com.  a.  8, 
arg.  9. 

2.  Praeterea,  virtus  inciinat  ad  unum, 
sicut  et  natura  ;  ergo  nihii  prohibet  virtu- 
tem  inesse  homini  a  natura.  —  Ibid.  arg. 
10. 

3.  Praeterea,  virtus  in  medio  consistit, 
ut  dictum  est ;  medium  autem  est  unum 
et  determinatum  :  ergo  nihil  prohibet  in- 
clinationem  naturse  esse  ad  id  quod  est 
virtus.  —  Ibid.  arg.  11. 

4.  Praeterea,  si  virtus  non  sit  nobis  a 
natura,  debet  causari  ex  actibus;  sed  ac- 
tus  qui  sunt  sine  virtute,  deficiunt  a  per- 
fectione  virtutis  :  ergo  virtus  non  potest 
causari  ex  actibus  antecedentibus  virtu- 
tem ;  effectus  enim  non  potest  esse  per- 
fectior  causa.  —  la  2as,  q.  63,  a.  2,  arg.3. 

5.  Pra?terea,bonum  virtutis  est  secun- 
dum  rationem  esse;  sed  id  quod  est  se- 
cundum  rationem,  est  homini  naturale, 
cum  ratio  sithominis  natura  :  ergo  virtus 
inest  homini  a  natura.— /6/f/.  a.l,  arg.  2. 

6.  Prseterea,  dantur  virlutes  iu  ratione 


non  acquisitae  per  actus;  ergo  sunt  a  na- 
tura.  — lOid.  a.  2,  in  c. 

Sed  conira  esl  :  1.  quod  dicit  Philoso- 
phus  2.  Eth.  (c.  1)  :  «  Non  natura  virtu- 
tes  in  bonis  acquiruntur;  sed  cum  idonei 
ad  ipsas  suscipiendas  natura  simus,  as- 
suetudine  perficimur.  »  —  2.  Eth.  I.  1. 

2.  Pra3terea,  eorum  quae  sunt  a  natura 
nullum  variatur  propter  assuetudinem, 
quia,  cum  lapis  naluraliter  feratur  deor- 
sum,  quantumcunque  projiciatur  sur- 
sum,  nullo  modo  consuescet  sursum  mo- 
veri.  At  circa  virtutes  pcr  assuetudinem 
variamur ;  ergo  virtutes  non  sunt  nobis  a 
natura.  —  Ibid. 

3.  Pr^terea,  in  omnibus  illis  quas  nobis 
insunt  ex  natura,  prius  inest  nobis  poten- 
tia  quam  operatio;  sed  operando  secun- 
dum  virtutem  accipimus  virtutes,  sicut 
etiam  contingit  in  actibus  operativis,  aedi- 
ficando  fiunt  homines  a^dificatores,  et  cy- 
tharizando  cytharista);  et  similiter  ope- 
rando  justa  aut  temperataaut  fortia,  fiunt 
homines  justi,  temperati  et  fortes  :  ergo 
virtutes  noninsuntnobis  a  natura.— /ftit/. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  homine 
triplex  potest  esse  subjectum  virtutis,sicut 
ex  superioribus  patet,  scilicet  intcllectus, 
voluntas  et  appetitus  inferior,  qui  in  con- 
cupiscibilem  et  irascibilem  dividitur;  in 
unoquoque  autem  est  considerare  aliquo 
modo  et  susceptibiJitatem  et  principium 
activum  virtutis.  (3.  Sent.  dist.  33,  q.  1, 
a  2,  quaestiunc.  2,  ad  2.)  Manifestum  est 
enim,  quod  in  parte  intellectiva  est  intel- 
lectus  possibilis,  qui  est  in  potentia  ad 
omniaintelligibilia,  in  quorum  cognitione 
consistit  intellectualis  virtus:  et  intelle- 
ctus  agens,cujus  lumine  intelligibilia  fiunt 
actu,  quorum  qua^dam  statim  a  principio 
naturaliter  homini  innotescunt  absque 
studio  et  inquisitione;  et  hujusmodi  sunt 
principia  prima  non  solum  in  speculati- 
vis,  ut «  omne  totum  est  majus  sua  parte», 
et  similia;  sed  etiani  in  operativis,  ut  ma- 
lum  esse  fugiendum,  et  hujusmodi ;  — 
ha3c  autem  naturaliter  nota  sunt  princi- 
pia  totius  cognitionis  sequentis,  qua3  pcr 
stadium  acquiritur,  sive  sit  practica  sive 


130  TI-ItTIA    PARS  —  ETIIICA 

speculativa.  Simililcr  aulein  circa  volun-  rioris  partis  ordinalur  inchoalio  virtutis 

taleni  manilestuni   est  quod  est  aliquod  qua)  est  in  superiori  :  sicut  ad   virtutem 

principiuni  activum  naturale.  Nam  volun-  qua3  est  in  voluntate,aptus  redditur  liomo 

tas  naturaliter  inclinatur  in  ultimum  fi-  et  per  inchoationem  virlulis  quns  est  in 

nem;  finis  autem  in  operativishabet  ra-  voluntale,  et  per  eam  quae  est  in  intelle- 

tionem  principii  naturalis  :  ergo  inclina-  clu;  ad  virtutem  vero  quae  cstin  irascibili 

lio  volunlatis    est  quoddam   principium  et  concupiscibili,  per  inchoalionem  virtu- 

activum  respecluomnis  dispositionis,qua)  lis  qua3  est  in  iis,  et  per  eam  quas  est  in 

per  exercitium  in  parte  affectiva  acquiri-  superioribus;  sed  non  e  converso.  Unde 

lur.  Manifeslum  est  autem,  quod  ipsa  vo-  eliam  manifeslum  est,  quod  ratio,  quasest 

luntas,  in  quanlum  cst  potentia  ad  ulrum-  superior,operatur  ad  compietionem  omnis 

libet  se  habens,in  his  qua)  sunt  ad  finem,  virtutis.  — Unde  manifestum  est.quod  per  . 

est   suscepliva  ha])itualis  inclinationis  in  feclio  virtutis  non  est  a  natura,  sed  a  ra- 

ha3c  vel  in  illa.  Irascibilis  autem  et  con-  iione.  —  de  Virt.   in  com.  a.  8,  c. ;  la 

cupiscibilis  naturaliter  sunt  obaudibiles  2^6,  q.  63,  a.  1  et  2. 

rationi ;  unde  naturaliter  sunt  susceptivc^e  Ad  primum  ergo  dicendum,quod  Deus 

virtutis,  qua3  in  eis  perficitur,  secundum  est  per  se  perfectus  in  bonitate;  undenul- 

quod  disponuntur  ad  bonum  rationis  se-  lo   indiget  ad  bonitatem  consequendam. 

quendum.  Et  omnes  pra3dicta3  inchoatio-  Substantias  autem  superiores  ei  propin- 

nes  virtutum  consequunlur  naturam  spe-  qua3,  paucis  indigent  ad  consequendam 

ciei  humana^;  unde  et  omnibus  suntcom-  perfectionem  bonitatis  in  ipso.  Horno  au- 

munes.  —  Est  autem  aliqua  inchoatio  vir-  tem,  qui  est  magis  remotus,  pluribus  in- 

lutis,qua3Consequiturnaturam  ^«(:/2'i'«c/?^«,  diget  ad  assecutionem  perfectce  bonitatis, 

secundum  quod  aliquis  homo  ex  naturali  quia  est  capax  beatitudinis.  Creaturas  au- 

complexione  vel  coelesti  impressioneincli-  tem  quas  non  sunt  capaces  beatitudinis, 

natur  ad  actum  alicujus  virlutis.  Et  hasc  paucioribus  indigent  quam  homo;   unde 

quidem  inclinatioest  quasdam  virtutis  in-  homo  est  dignior  iis,  licet  pluribus  indi- 

choatio;    non  tamen  est  virtus  perfecta,  geat :  sicut  ille,   qui  potest  consequi  per- 

quia  ad   virtutem   perfectam    requiritur  fectamsanitatemmultis  exercitiis,  est  me- 

moderatio  rationis  :  unde  et  in  defmitione  lius  dispositus  quam  ille,  qui  non  potest 

virtulis  ponitur,  quod  est  electiva  medii  consequi  nisi   paucam,   sed  per  modica 

secundum  rationem  reclam.  Si  enim  ali-  exercitia.  —  de  Virt.  in  com.  a.  8,  ad  9. 

quis  absque  rationis  discretione  inclina-  Ad  secundum  dicendum,  quod  ad  ea 

tionem  hujusmodi  sequeretur,  frequenter  quse  sunt  unius  virtutis,  posset  esse  incli- 

peccaret.  Et  sicut  haec  virtutis  inchoatio,  natio  naturalis;  sed  ad  ea  quae  sunt  om- 

absque   rationis  opere,   perfectas  virtulis  nium  virtutum,  non  posset  esse  inclinatio 

rationem  non  habet,  ita  nec  aliqua  pra3-  a  natura,  quia  dispositio  naturalis   quae 

missarum.  Nam  ex  universalibus  princi-  inclinat  ad    unam  virtutem,    inclinat  ad 

piis  in  specialia  pervenitur  per  inquisitio-  contrarium  alterius  virtutis  :  puta  qui  est 

nemrationis.  Rationis  autem  officio  ex  ap-  dispositus  secundum  naturam  ad  fortitu- 

petitu  ultimi  fmis  liomo  deducitur  in  ea  dinem,  quae  est  in  prosequendo  ardua, 

quae  sunt  convenientia  illi  fmi.  Ipsa  etiam  est  minus  dispositus  ad  mansuetudinem, 

ratio  imperando   irascibilem  et  concupi-  quae    consistit  in    refra^nando    passiones 

scibilem  facitsibi  essesubjectas.Undema-  irascibiles.  Unde  videmus,  quod  animalia 

nifestum  est,  quod  ad  consummationem  quae  naturaliter  inclinantur  ad  actum  ali- 

virtutis  requiritur  opus  rationis,  sive  vir-  cujus  virtutis,  inclinantur  ad  vitium  con- 

tus  sit  in  intelleclu  sive  in  voluntate  sive  trarium  alteri  virtuti;  sicut  leo,  qui  natu- 

in  irascibili  et  concupiscibili.  Ila3c  tamen  raliter  cst  audax,  est  etiam  naturalitercru- 

esl  consummatio,  quod  ad  virtutem  infe-  delis.  Et  hacc  quidem  inclinutio  naturalis 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.€ST.  XVI     DE     VIRTUTE  MORALI  —  AKT.  I 


137 


ad  hanc  vel  illam  virtutem  surficit  in  aliis 
animalibus,  qua?  non  possunt  consequi 
perfectum  bonum  secundum  virtutem,  sod 
conscquuntur  qualccunque  determinalum 
bonum;  liomines  autem  nati  sunt  perve- 
nire  ad  perfectum  bonum  secundum  vir- 
lutem,  etideo  oportet  quod  habeant  incli- 
nationem  ad  omnes  actus  virtutum  :  quod 
cum  non  possit  essea  natura,  oportetquod 
sit  secundum  rationem  in  qua  existunt 
semina  omniuiii  virtutum.  — Ibid.  ad  10. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  medium 
virtutis  non  est  determinatum  secundum 
naturam,  sicutest  determinatum  medium 
mundi,  in  quod  tendunt  gravia;  sed  opor- 
tet  quod  medium  virlutis  determinetur 
secundum  rationem  rectam,  quia  quod 
est  medium  uni,  est  parum  vel  multum 
alteri.  —  Ibid.  ad  11. 

Ad  quartum  dicendum,  quod,  sicut  di- 
ctum  est,  virtutum  acquisitarum  pr^eexi- 
stunt  in  nobis  quajdam  semina  sive  prin- 
cipia  secundum  naturam,  qujB  quidem 
principia  sunt  nobiliora  virlutibus  eorum 
virtute  acquisitis  :  sicut  intellectus  prin- 
cipiorum  speculabilium  est  nobilior  scien- 
tia  conclusionum,  et  naturalis  rectitudo 
rationis  est  nobilior  rectificatione  appeti- 
tus,  qu»  lit  per  participationem  rationis  ; 
quce  quidem  rectificatio  pertinet  ad  virtu- 
temmoralem.  Sicigitur  actus  humani,  in 
quantum  procedunt  ex  altioribus  princi- 
piis,  possunt  causare  virtutes  acquisitas 
humanas. — la  28e,q.63,a.2,  ad  3;  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  1,  a.  2,  qu^estiunc.  2,  ad3. 

Ad  quintum  patet  solutio  ex  dictis.Vir- 
tutes  enim  tam  inteliectuales  quam  mo- 
rales  secundum  inchoationes  tam  ex  ra- 
tione  speciei  quamex  ratione  individui  na- 
tae  sunt  in  nobis  a  natura,  non  autem  con- 
summatio  earum  :  quia  natura  determi- 
natur  ad  unum,  consummatio  autem  hu- 
jusmodi  virtutum  non  est  secundum  unum 
modum  actionis,  sed  diversimode  secun- 
dum  diversas  materias,  in  quibus  virtutes 
operantur  ,  et  secundum  diversas  circum- 
stantias.  —  la  2ce,  q.  63,  a.  1,  in  c. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  virtus  ho- 
minis  perficit  ipsum  ad  bonum.  Gum  au- 

(1)  Vulg.  «  ia  mensura 


tem  ratio  boni  consistat  in  modo,  specie 
et  ordine,  ut  dicit  Augustinus  [de  Natiira 
Boni  c.  3;—  Migne  PP.Lat.  42,  col.  533), 
sive  in  numero,  pondere  et  mensura 
(1),  ut  dicitur  Sap.  11,  21;  oportet 
quod  bonum  hominis  sccundum  aliquam 
regulam  considerctur.  Quie  quidcm  est 
duplex,  scilicet  ralio  iiumana  et  lex  divina. 
Et  quia  lex  divina  est  superior  regula, 
ideo  ad  plura  se  extendit  :  ita  quod  quid- 
quid  regulatur  ratione  iiumana,  regulatur 
e'iam  ratione  (lege)  divina  ;  sed  non  con- 
vertitur.  Virtus  igitur  hominis  ordinata  ad 
bonuni  quod  modificatur  secundum  regu- 
lam  rationis  humanje,  potest  ex  actibus 
humanis  causari,  in  quantum  hujusmodi 
actus  procedunt  a  ratione,  sub  cujus  po- 
testate  et  regula  talebonum  consistit.Vir- 
tus  vero  ordinans  hominem  ad  bonum  se- 
cundum  quod  modificatur  per  legem  divi- 
nam,  et  non  per  rationem  humanam,  non 
potest  causari  per  actus  humanos,quorum 
principium  est  ratio;  sed  causatur  solum 
in  nobis  per  divinam  operationem.  —  la 
2a3,  q.  63,  a.  2,  in  c. ;  3.  Sent.  dist.  33,  q. 
1,  a.  2,  qua3stiunc.  3,  c. 


QU^STIO     XVI 

DE  VIRTUTE  MORALI. 

Post  hoc  considerandum  est  de  virtute 
morali ;  et  primo  quidem  in  communi, 
deinde  in  speciali. 

CIRCA  PRIMU-M  QU.ERUNTUR  SEX  : 

1.  Utrimi  virtus  moralis  recte  defiiiiatur  a 

Pliilosoplio. 
-2.  Clrum   virtus  moralis  sit  circa   passio- 

nes. 

3.  Utram  sit  una  tantum  virtus  moralis. 

4.  Ulrum  virtules  morales   dislinguantur 
S9cunduni  diversa  objecta  passionuui. 

et  numero  et  pondere  ». 


138 


TEHTIA    PARS    -    ETHICA 


5.  Ulrum  virtules  inorales  siiit  connexae. 

6.  Utrum  virtutcs  sint  irquales. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  VIRTUS  MORALIS   RECTE  DEFINIATUR. 

Videtur  quod  virtus  moralis  non  recte 
definiatur  a  Pliilosopho  (2.  Eth.  c.  G)  : 
«  habitus  electivusin  medietate  consistens 
quoad  nos,  determinata  ratione,  et  ut  uli- 
que  sapiens  determinabit  ». 

1.  Virtus  enim  est  in  aliqua  extremita- 
te,  est  enim  aliquid  optimum;  ergo  non 
estinmedietate  existens.  —  2.  Eth.  1.  7. 

2.  Pr^eterea,  medium  a^qualiter  distat 
ab  extremis;  sed  virtus  moralis  non  asqua- 
liter  distat  ab  extremis;  fortis  enim  pro- 
pinquior  est  audaci  quam  timido,  et  libe- 
ralis  prodigo  quam  tenaci  :  ergo  virtus 
moralis  non  consistit  in  medio ;  ergo  non 
bene  definitur  habitus  in  medietate  exi- 
stens  etc.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q.  1,  a.  3, 
qujBstiunc.  1,  arg.  2;  de  Virt.  in  com.  a. 
I3,arg.l3;  2.  Eth.  1.  10. 

3.  Praslerea,  virtus  apparet  in  repenti- 
nis,  sicut  dicit  Fhilosophus  (3.  Eth.  c.  6, 
al.  9),  quod  fortis  est  circa  bonam  mortem 
impavidus,  et  quaecunque  malum  infe- 
runt  repentina  existentia;  sed  in  repenti- 
nis  non  potest  esse  electio;  electio  enim 
supponit  consilium,  consilium  autem  est 
inquisitio  quaedam  ex  quibusdam  ad  alia 
procedens;  quod  non  videtur  posse  fieri  in 
repentinis  ;  unde  dicit  Pliilosophus  (3. 
Eth.  c.  2,  al.  4):  Quasde  improviso  fiunt, 
spontanea  sunt,  non  autem  ex  electione. 
—  3.Eth.  I.  li;  Ia2a3,  q.  13,  a.  1,  ad  1; 
2a  2«,  q.  49,  a.  5,  c. ;  3.  Eth.  I.  5. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi 
eam  sic  definientis  (2.  Eth.  c.  6).  —  2. 
Eth.  I.  7. 

Respondeo  DiCEXDUM,quod  optime  defin- 
ita  est  virtus  moralis  aPhilosopho.  Ad  cujus 
evidentiam  sciendum  est,  quod  virtutes 
morales  sunt  circa  passiones  et  operatio- 
nes,  quas  oportet  dirigere  secundum  re- 
gulam  rationis.  In  omnibus  autem  reg-ula- 


tis  consislit  rectum,  secundum  quod  re- 
gula?  a^quantur;  asqualitas  autem  media 
est  intcr  niajus  etminus;  et  ideo  rectum 
virlutis  consislit  in  medio  ejus  quod  su- 
perabundat,  et  ejus  quod  deficit  a  mensu- 
ra  rationis  rectae  (3.  Sent.  dist.  33,  q.  1, 
a.  3,  qua3stiunc,  1,  c),  ut  dictum  est.  Me- 
dium  autem,  quod  est  inter  superabun- 
dantiam  et  defectum,  potest  dupliciter  ac- 
cipi  :  uno  modo  secundum  absolutam 
quantitatem  rei.alio  modo  secundum  pro- 
portionem  ejusad  nos.  Medium  autemse- 
cundum  rem  est,  quod  sequaliter  distat  ab 
utroque  extremorum ;  et  quia  considera- 
tur  secundum  quantitatem  absolutam  rei, 
idem  est  quoad  omnes.Sed  medium  quoad 
nos  est,  quia  neque  superabundat  neque 
deficit  a  debita  proportione  ad  nos;  et 
propter  hoc,  istud  medium  non  est  idem 
quoad  omnes.  (2.  Eth.  I.  6.)Quod  medium 
in  quantum  homo  prgefert  duobus  extre- 
mis,  in  tantum  dicitur  eligere.Omms  enim 
virtuosus  eligit  bonum.  Et  ideo  benedefi- 
nit  Philosophus  virtutem  dicens,  quod  est 
ft  habitus  electivus  in  medietate  existens 
quaod  nos,  determinata  ratione,  et  ut  uti- 
que  sapiens  determinabit».—  In  qua  defi- 
nitione  sunt  quaiuor  :  quorum  primum 
estgenus,  quod  tangit  cum  dicit,quod  vir- 
tus  est  «  habitus  »,  ut  supra  habitum.  Se- 
cundum  est  actus  virtutis  moralis  ;  opor- 
tet  enim  habitum  definiri  per  actum ;  et 
hoc  tangit  cum  dicit  «  electivus  »,  id  est 
secundum  electionem  operans  ;  principale 
enim  virtutis  est  electio.  Et  quia  oportet 
actum  determinari  per  objectum,  ideo 
tertio  ponit  objectum,  sive  terminum  ac- 
tionis,  in  hoc  quod  dicit  «  existens  in  me- 
dietate  quoad  nos  »  ;  virtus  enim  inquirit 
et  operatur  medium  non  rei,  sed  quoad 
nos.  Dictum  est  autem  simiIiter,quod  vir- 
tus  moralis  est  in  appetitu  qui  participat 
rationem ;  et  ideo  quartam  particulam 
apponit,  qufe  tangit  causam  bonitatis  in 
virtute,  cum  dicit  «  determinata  ratione» ; 
non  cnim  inquirere  medium  estbonum, 
nisi  in  quantum  est  secundum  rationein 
determinatam.  Verum  quia  contingit  ra- 
tionem  esse  rectam  et  erroneam,  oportet 


DE   VIRTUTIBUS   —    QU^ST.    XVI   DE   VIRTUTE    MORALI    —  ART.  I 


m 


virtutem  secundum  rationem  reotam  ope  • 
rari ;  et  ad  hoc  explicandum  subdit  «  ut 
utique  sapiens  determinabit  » •,  sapiens 
autem  hic  dicitur  non  iile,  qui  est  sapions 
simpiiciter,  quasi  cognoscens  altissimam 
causam  universi,  sed  prudens,  qui  est  sa- 
piens  rerum  humanarum,  ut  supra  di- 
ctum  est. —  2.  Eth.  1.  5,  C  et  7 ;  la  2ae,  q. 
64,  a.  1,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  vir- 
tus,  secundum  suam  substantiam  et  se- 
cundum  rationem  defmitivam,  est  medio- 
tas;  sed  in  quantum  liabet  rationem  op- 
timi  in  tali  genere  et  bene  operantis  sive 
disponentis,  est  extremilas .  Ad  cujus  evi- 
dentiam  considerandum  est,  quod,  sicut 
dictum  est,  tota  bonitas  virtutis  moralis 
dependet  ex  rectitudine  rationis.Unde  bo- 
num  convenit  virtuti  morali  secundum 
quod  sequitur  rationem  rectam;  malum  au- 
tem  utrique,  vitio  scilicet  superabundan- 
tiae  et  defectus,  in  quantum  recedit  a  ra- 
tione  recta.  Et  ideo  secundum  rationem 
bonitatis  et  malitias  ambo  vitia  sunt  in 
uno  extremo,  scilicet  in  malo,  quod  atten- 
ditur  secundum  recessum  a  ratione;  vir- 
tus  autem  est  in  altero  extremo,  scilicet 
inbono,quodattenditur  secundum  rectam 
rationcm,  Non  tamen  ex  hoc  virtus  et  op- 
posita  vitia  consequuntur  speciem,  quam 
defmitio  signat,  quia  ratio  recta  se  habet 
ad  appetitum  rectum  sicut  mo(ivum  et  re- 
gula  extrinseca.  Appetitus  autem  perver- 
sus  per  vitium,  non  tendit  a  ratione  recta 
deficere,  sed  prteter  intentionem  hoc  ei 
accidit;  per  se  autem  intendit  id  in  quo 
superabundat  vel  deficit.  Quod  autem  est 
praeter  intentionem,  est  per  accidens.  Id 
autem  quod  est  extrinsecum  et  per  acci- 
dens,  non  constituit  speciem,  sed  species 
habitus  sumitur  secundum  objectum  in 
quod  per  se  tendit.  Secundum  objecta  au- 
tem  medium  competit  virtuti,  extrema 
autem  vitiis.  Et  ideo  dicit  Philosophus  (c. 
6),  quod  secundum  rationem  boni  virtus 
est  in  extremo,  sed  secundum  speciem 
substantialem  est  in  medio.  —  2.  Eth. 
l.  7. 

Ad  secundum  dicendum,    quod    me- 


dium  accipitur  in  aliquo  dupliciter  :  uno 
modo  ex  comparatione  ad  extrema  ejus- 
dem  rei,  sicut  medium  in  circulo  ;  et  tale 
mcdium  oportet  quod  a^que  distet  ab  ex- 
tremis;  — alio  modo  ex  comparatione 
ad  aliquam  regulam  extraneam;  et  tunc 
non  oportet  quod  medium  a^que  distet 
ab  extremis,  sed  quod  aaquetur  regulag  ; 
sicut  patet,  quod  quando  secatur  lignum 
ad  aliquam  regulam,  non  semper  tantum 
aufertur  quantum  dimittitur;  et  taleme- 
dium  est  medium  virtutis  moralis,qua3  ha- 
bet  rectam  rationem  pro  regula,ut  dictum 
est ;  unde  quandoque  appropinquatur  plus 
uni  extremo  quamalteri,  secundum  quod 
competit  rationi  recta\ —  3.  Se/iif.dist.SS, 
q.  1,  a.  3,  qu^stiunc.  1,  c.  et  ad  2. 

Gum  autem  medium  participet  aliqua- 
liter  utrumque  e.rtremum,  in  quantum 
participat  unum  eorum,  contrariatur  al- 
teri :  sicut  asquale,  quod  est  medium  inter 
magnum  et  parvum,  est  quidem  in  com- 
paratione  ad  magnum  parvum,  et  in  com- 
paratione  ad  parvum  est  magnum  ;  et 
ideo  aequale  et  magno  opponitur  secun- 
dum  rationem  parvi,  et  parvo  secundum 
rationem  magni.  Et  propter  hoc  est  mo- 
tus  a  contrario  in  medium,  sicut  et  in 
contrarium,  ut  dicitur  in  5.  Phys.  [text. 
1il ;  c.  3).  Sic  igitur  medii  habitus,  con- 
stJtuti  tam  in  passionibus  quam  in  opera- 
tionibus,  se  habent  ut  superabundantes 
ad  eum  qui  est  in  defectu,  et  ut  deficien- 
tes  ad  eum  qui  superabundat :  sicut  fortis 
in  comparatione  ad  timidum  est  audax, 
in  comparatioue  autem  ad  audacem  est 
timidus^^.^^^/i.l.lO.^.Unde  patet,quod  vir- 
tus  contrariatur  utriquc  extrem.orum.— In 
quibusdam  tamenmagis  contrariaturme- 
dio  virtutis  vitiiim  quod  est  in  dcfectu,  in  ' 
quibusdam  autem  magis  vitium  quod  est 
in  excessu  :  sicut  forlitudini  non  maxime 
contrariatur  audacia,qua)  maxime  perti- 
net  ad  superabundantiam,  scd  timiditas 
qua3  pertinet  ad  defectum  ;  e  contrario 
aulem  temperantia^  non  maxime  contra- 
i*iatur  insensibilitas,ad  quam  pertinet  in- 
digentia  et  defectus,  sed  intemperantia 
ad  quam  pertinet  superabundantia.  Ho- 


140 


TERTIA  PARS  -  ETHICA 


rum  aiitem  rationom  oporlet  accipcre  ex 
nnlurd  pafisionum,  circa  quas  est  virtus 
moralis,  ad  quam  pcrlinet  conservare  bo- 
num  rationis  contra  motum  passionum. 
—Passio  autem  duplicitercorrumpere  po- 
test  bonum  rationis  :  uno  modo  vebemen- 
tiasui,impeiIendo  ad  pkisfaciendum  quam 
ratio  dictat,  pra^cipue  in  concupiscentiis 
delectationum   et   aiiis   passionibus  quae 
perlinent  ad    prosecutionem    appetitus . 
Unde  virtusqua)  estcirca  bujusmodi  pas- 
siones,  maxime   intendit  passiones  tales 
reprimere :  et   propter  hoc  vitium  quod 
est  in  defectu   magis  ei  assimilatur,   et 
quod  est  in  superabundantia  magis  ei  con- 
trariatur,  sicut  patet de  temperanlia.  Quce- 
dam  vero  passiones  corrumpunt  bonum, 
retrabendo  in  minus  ab  eo  quod  est  se- 
cundum  rationem  :  sicut  patet  de  timore 
et  abis  passionibus  ad  fugam  pertinenti- 
bus.   Unde  virtus  quae  est  circa  bujusmo- 
di  passiones,  maxime  intendit  firmareali- 
quem  in   bono  rationis  contra  defectum  ; 
et  propter  boc  vitium  quod  est  in  defectu, 
magis  ei  contrariatur.  —  de    Virt.    in 
com.  a.l3,  inc.  et  ad  5  et  13;  2.  E^A.  1.10. 
Ad   iertium  dicendum,  quod   in  lioc 
maxime  virtus  demonstratur,  quod  in  re- 
pentinis  fiat  electio  ejus  quod  est  bone- 
stum  ;  quod  autem  illud  praseligaturalle- 
ri,  hoc  est  a  virtute.  Unde  virtus  moralis, 
ac  pr^Ecipue  fortitudo,ostenditur  in  repen- 
tinis.  Nec  requiritur  quod  tunc  temporis 
fiat  inquisitio  per  rationem  ;  sufficit  ad 
electionem  quod    aliquando  prgecesserit. 
—  2.  Eth.  1.  5 ;  3.  Eth.  1.  5  et  14  ;  3.  c. 
Gent.  C.160,  rat.  2. 

ARTICULUS  II 

UTRUM  VIRTUS  MORALIS  SIT  GIRGA 
PASSIONES. 

Videtur  quod  omnis  virtus  moralis  sit 
circa  passiones. 

l.Dicitenim  Pbilosophus  (2.Eth.  c.  3, 
al.  2),  quod  circa  voluptates  et  tristitias 
moralis  virtus  versatur;  sed  voluptates 
et  tristitiae  sunt  passiones  :  ergo  virtus 


omnis  moralis  est  circa  passiones.  — la 
2a),  q.  o9,  a.  4,  arg.  1  ;  2.  Eth.  1.  3. 

2.  Pra^terea,  virlutis  moralis  est  serva- 
re  bonum  rationis ;  sed  maxime  bonum 
rationis  impedilur  a  passionibus,  ut  dicit 
Pliilosopiius  {0.  Et/i.  c.  5)  :  ergo  virtus 
moralis  versatur  circa  passiones.  —  la 
2a3,  q.  59,  a.  2,  arg.  3. 

3.  Praeterea,  omnis  virtus  est  circa  suas 
operationes  exteriores  ;  sed  operationes 
exleriores  ex  interioribus  passionibus  ori- 
untur  :  ergo  omnis  virtus  est  circa  passio- 
nes.  —  3.  Sent.  dist  33,  q.  2,  a.  2,  qu^e- 
stiunc.  3,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  justitia,  quae  est 
virtus  moralis,  non  versatur  circa  passio- 
nes,  ut  dicitur  5.  Eth.  (c.  1,  al.  3).  —  5. 
Eth.X.  2. 

Respondeo  digendum,  quod  virtus  mo- 
ralis  perficit  partem  appetitivam  animas, 
ordinandoipsam  in  bonum  rationis,  ut  di- 
ctum  est.Est  autem  rationis  bonum  id  quod 
est  secundum   rationem  moderatum  seu 
ordinatum.  Unde  circa  omne  id  quod  con- 
tingit  ratione  ordinari   et  moderari,  con- 
tingit  esse  virtutem  moralem.   Ratio  au- 
tem  ordinat  non  solum  passiones  appeti- 
tus  sensitivi,  sed  etiam  ordinat  operatio- 
nes  appetitus  intellectivi,   qui   est  volun- 
tas,  qu«  non  est  subjectum   passionum, 
ut  dictum  est.  Etideo  non  omnis  virtus 
moralis  est  circa  passiones,  sed  quasdam 
circa  passiones,  quaedam  circa  operatio- 
nes.  (la  2«,  q.  59,  a.  4,  c.)  Sed  modera- 
tio  in  operationibus  potest  esse  duplex  : 
uno  modo  per  ordinem  ad  agentem  ;  et 
sic  eadem  est  ratio  moderandi  actiones 
exteriores,  et  interiores  passiones  ;  unde 
boc  pertinet  ad  alias  virtutes  qu«  sunt 
circa  passiones;  —  alio  modo  per  ordi- 
nem  ad  alium,  cum  quo  est  convivendum; 
et  sic  habet  specialem  rationem  modera- 
tionis,  et  ideo  requiritur  specialis  virtus, 
quae  dicitur  justitia,  de  qua  dicetur  infra. 
—  3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  2,  sol.  3 ;  2. 
ElhA.  2,  3,  5. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non 
omnis  virtus  moralis  est  circa  delectatio- 
nes  et  trislilias  sicut  circa  propriamma- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.-EST.  XVI  DE  VIRTUTE  .MORALI  —  ART.  III 


\\l 


teriam,  sed  sicut  circa  aliquid  consequens 
proprium  actum.  Omnis  enim  virtuosus 
delectatur  in  actu  virtutis,  et  tristatur  in 
contrario.  Unde  Philosophus  post  pvx- 
missa  verba  sul)dit,  quod  «  si  virtutes  sunt 
circa  actus  et  passiones,  omnem  autem 
passionem  et  omnem  actum  sequitur  de- 
lectatio  et  tristitia,  etiam  propter  hoc  vir- 
tus  erit  circa  delectationes  et  tristitias  », 
scilicet  sicut  circa  aliquid  consequens. — 
la  286,  q.  59,  a.  4,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  passio 
pr£eveniens  judiciumrationis,  si  inanima 
prcevaleat,  ut  ei  consentiatur,  impedit 
consilium  et  judicium  rationis ;  si  vero 
sequatar  quasi  ex  ratione  imperata,  ad- 
juvat  ad  exsequendum  imperium  ratio- 
nis. —  la  2a3,  q.  59,  a,  2,  ad  3. 

Potest  autem  seqiii  dupliciter  :  vel  ex 
Tdiiione  potentice  quee  obaudit  rationi,  vei 
ex  ratione  redundantice.  Primum  fit,  cum 
ratio  versatur  circa  moderationem  pas- 
sionum ;  secundum,  cum  versatur  circa 
operationes  :  cum  nimirum  ad  actum  ju- 
stitia3  sequitur  gaudium,  ad  minus  in  vo- 
luntate,  et  si  hoc  gaudium  multiplicatur 
per  justitia)  perfectionem,  fiet  gaudii  re- 
dundantia  usque  ad  appetitum  sensiti- 
vum,  secundum  quod  vires  inferiores  se- 
quuntur  motum  superiorum  ;  et  sic 
redundantia  hujusmodi,  quanto  magis 
fuerit  perfecta,  tanto  magis  passionem 
causat.  —  la  2ae,  q.  2t,  a.  3,  ad  1  ;  Ta- 
bula  Aurea  voce  «  passio  »  n.  75  sqq. 

Undepatet  solutio  ad  tertium.  —  Vel 
dic,  quod  non  omnes  actiones  exteriores 
procedunt  a  passionibus. 

ARTICULUS   III 

UTUUM  SIT    UNA  TANTUM  VIHTUS   MORALIS. 

Videtur  quod  sit  una  tantum  virtus  mo- 
ralis. 

1.  Habitus  enim  non  distinguuntur 
secundum  niaterialia  objecta,  sed  secun- 
dum  formales  rationes  objectorum  ;  for- 
malis  autem  ratio  boni,  ad  quod  ordina- 
tur  virtus  moralis,  est  una,  scilicet  mo- 
dus  rationis  :  ergo  videtur  quod  sit  una 
tantum  moralis  virtus.  —  la  2«,  q.  60, 


a.  1,  arg.  2;  3.  Sent.  dist.  33,  q.  1,  a.  I, 
qu?estiunc.  1,  arg.  2. 

2.  Prasterea,  potenti;*  apprehensivae 
magis  diversificantur,  vel  non  minus, 
quam  appetitiva^;ergoethabitussimiliter, 
cum  potentiis  proportionentur;  sed  unus 
habitus  cognoscitivus  est  omnium  quiead 
virtutes  morales  pertinent,  sicut  patet  de 
scientia  morali  :  ergo  virtutes  morales 
non  debont  esse  dislincta;  secundum  spe- 
ciem  ;  ergo  est  una  tantum  virtus  mora- 
lis.  —  3.  Sc)it.  1.  c.  arg.  3. 

3.  Prseterea,  moralia  recipiunt  speciem 
a  fine  ;  sed  finis  omnium  virtutum  mo- 
ralium  communis  cst  unus,  scilicet  beati- 
tudo,  proprii  autem  et  propinqui  sunt  in- 
finiti ;  non  sunt  autem  infinita)  virtutes 
morales  :  ergo  videtur  quod  sit  una  tan- 
tum.  —  la  2a3,  q.  GO,  a.  1,  arg.  3. 

4.  Pra)terea,  virtutes  morales  non  di- 
stinguuntur  ab  invicem  per  hoc  quod  qua3- 
dam  sunt  circa  operationes,  quajdam  cir- 
ca  passiones ;  dicit  enim  Philosophus  in 
2.  Eth.  (c.  3,  al.  2),  quod  virtus  moralis 
est  circa  delec.tationes  et  tristitias  optimo- 
rum  operativa.  Sed  voluntates  et  tristitiae 
sunt  passiones  quaedam.  Ergo  eademvir- 
tus,  qua)  est  circa  passiones,  est  et  circa 
operationes,  utpote  operativa  existens  ; 
ergo  non  distinguuntur  virtutes  morales 
per  hoc  quod  quiedam  sint  circa  passio- 
nes,  quasdam  circa  operationes.  Ergo  est 
una  tantum  virtus  moralis.  —  la  2a3,  q. 
60,  a.  2,  arg.  1  ;  2.  Elh.  I.  3. 

5.  Prgeterea,  ad  virtutis  actum  non  exi- 
gitur  nisi  cognitio  et  operatio;  sed  totum 
hoc  prudentia  facit,  quia  prudens  non  so- 
lum  cognitivus,  sed  et  activus  est,  ut  di- 
citur  G.  et  7.  Etli.  :  ergo  est  una  virtus 
moralis,  scilicet  prudentia.  —  3.  Sent. 
1.  c.  quaestiunc.  2,  arg.  2. 

Sed  contra  est  :  I.  quod  per  se  acci- 
dentia  secundum  specicm  distinguuntur 
ex  sola  differeutia  subjectorum  qu«  in 
eorum  defmitionibus  ponuntur ;  sed  vir- 
tutes  morales  sunt  etiam  in  diversis  sub- 
jectis,  cumquasdam  sint  in  rationali,  qua3- 
dam  in  concupiscibili;  et  semper  in  eisdem, 
quia  temperantia  nunquam  est  in  irasci- 


142 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


bili,  ct  sic  ile  ceteris  :  ergo  videtur  quod 
virtutes  morales  specie  distinguantur  ; 
ergo  non  est  una  tantum  virtus  moralis. 
—  3.  Senl.  dist.  33,  q.  1,  a.  1,  qua^stiunc. 
1,  arg.  1  Sed  contra. 

ti.  Tra^terea,  plures  formoe  unius  spe- 
ciei  non  possunt  esse  in  eodem  subjecto  ; 
sed  plures  virtutes  morales  possunt  esse 
in  eodem,  etiam  secundum  portem  ean- 
dem  anima»,  sicut  fortitudo  et  mansuelu- 
do  sunt  simul  in  irascibili  :  ergo  differunt 
specie  ;  ergo  non  est  una  tantum  virtus 
moralis.  —  Ibicl.  arg.  2  Sed  contra ;  la 
2ae,  q.  60,  a.  1 ,  arg.  Sed  contra. 

Respoxdeo  dicendum,  quod  cum  unum- 
quodque  quod  est  adfinem,  determinetur 
secundum  exigentiam  fmis;  potentice  et 
habitus,  qui  ordinantur  ad  actus  sicut  ad 
ultimam  perfectionem,  oportet  quotl  se- 
cundum  actus  diversos  distinguantur  : 
sicut  etiam  potentia  materiic  distinguilur 
per  relationem  ad  diversas  formas.  Xon 
autem  quajlibet  diversitas  actuum  facit 
differentiam  potentiarum  et  habituum, 
sed  illa  tantum  qua3  est  ex  diversitate 
objectorum,  a  quibus  actu^  specificantur 
sicut  motus  aterminis.  Solum  autem  illa 
differentia  terminorum  facit  diversam  spe- 
ciem  motus,  qui^  attenditur  secundum  il- 
lam  ratibnem,  secundum  quam  terminat 
motum.  Unde  quod  descensus  termine- 
tur  ad  aquam  vel  ad  terram,  non  facit 
diversam  speciem  motus  localis,  quia 
motus  localis  non  erat  ad  terram  vel  aquam 
in  quantum  hujusmodi,  sed  in  quantum 
deorsum  sunt.  Generationes  autem  diffe- 
runt  secundum  species,  quae  terminantur 
ad  formas  aqu£e  et  terr».  Et  similiter  ob- 
jecta  diversa  non  diversificant  actus  se- 
cundum  speciem,  nisi  sit  diversitas  secun- 
dum  illam  rationem,  secundum  quam  est 
objectum;  videre  enim  album  et  nigrum, 
non  sunt  diversi  actus  secundum  speciem, 
quia  utrumque  est  objectum  visus  secun- 
dum  unam  rationem,  in  quantum  scilicet 
sunt  colorata  visibilia  actu  per  lucem.  Et 
inde  contingit,  quod  quanto  aliqui  habitus 
vel  potentiae  sunt  immaterialiores,  tanto 
sunt  universaliores,  etminusdistinguun- 


lur,  quia  attendunl  universaliorem  ratio- 
neni  objecti  :  sicut  quinque  sensibus  pro- 
priis  correspondet  unus  sensus  communis 
et  una  imaginatio.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q. 
1,  a.  I,qua3stiunc.  1,  c. 

Sciendum  tamen,  quod  cum  plures  ha- 
bitus  quandoque  sint  in  una  potentia,  ali- 
qua  diversitas   sufficit  ad  distinguendum 
habitus,  quaj  non    sufficit  ad  distinguen- 
dum  potentiam  :  quia  potentia  alio   modo 
comparatur  ad  actum  quam  habitus,  unde 
et  secundum  alteram  rationem  objectum 
utriquerespondet.  Potentia  enim  estprin- 
cipium  agendi  absolute,   sed  habitus  est 
principium  agendi  prompte  et  faciliter  ; 
et  ideo  objectumsecundum  illam  rationem 
qua  se  habet  ad  actum  simpliciter,  respon- 
det  potentise  ;  sed  secundum  quod  se  ha- 
bet  ad  facilitatem   actus,   respondet  habi- 
tui.  Et  ideo  diversitas  materisevel  objecti 
in  ordine  ad  eaquaefaciuntfacilitatem  in 
actu,  facit  diversitatem  habitus  et  non  po- 
tentiiB. —  Etinde  estquod  in  speculativis 
diversitas  materias,   secundum  quod  est 
determinabilis  per  diversa  media  et  prin- 
cipia,  ex  quibus  estfacilitas  consideratio- 
nis,  facit  diversas  scientias  :  sicutNatura- 
lis,  quae  ex  effectibus  et  iis,qua3  apparent 
in  sensu,demonstrat,  a  Mathematica  dif- 
fert,  qu£e  circa  suam  materiam  ex  iisdem 
principiis  et  mediis  procedere  non  potest. 
Sicut  autem  in   speculativis   est  princi- 
pium  demonstrationis  et  medium,   ita  fi- 
nes  sunt  in  operativis,  ut  dicitur  in  l.Eth. 
(c.   8,  al.  9).  Ex  eorum  enim  intentione 
procedimus  in  ea  qua3  sunt  ad  fmem,  sic- 
ut   ex   dignitatibus   in  conclusiones.  Et 
ideo  secundumrelationem  ad  fmemomnes 
morales  habitusdistinguuntur,ex  quo  pri- 
ma  .sumpta  est  differentia  boni  et  mali, 
quia  bonum  importat  fmem,  utdicitur  JO. 
Metaphys.{text. 13  ;  1.  9,  c.4),  malum  au- 
tem  xleordinationem  a  fme  ;  et  secundum 
hoc  virtutes  avitiis  distinguuntur ;  et  in 
virtutibus    ubi    invenitur    diversa    ratio 
boni,   sunt    diversiB    virtutes  secundum 
speciem.  Bonum  autem,ad  quod  humanae 
virtutes  proxime  ordinantur,  est  bonum 
rationis,  quae  se  habet  sicut  imperans  et 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU^ST.  XVI  DE  VIRTUTE  MORALI  —  ART.   III 


m 


inovens  ;  contra  quam  esse,  est  malum 
hominis,  ul  dicit  Dionysius  {de  Div.  Nom. 
lc.4,S32  ;  — MignePP.  Gr.  t.  3,col.  731). 
( —  Ibid. 

Non  autem  in  omnibus  materiis  mora- 
libus  eodem  modo  invenitur.  Materia 
cnim  patientis  se  habet  ad  agens  duplici- 
ter.  Quandoque  enim  recipit  formam 
ag-entis  secundum  eandem  rationem, 
proutest  in  agente,  sicut  est  in  onmibus 
agentibus  univocis  ;  et  sic  necesse  est 
quod  si  agens  est  unum  specie,  maleria 
recipiat  formam  unius  speciei  :  sicut  i\h 
igne  non  generatur  univoce  nisi  ali- 
quid  existens  in  specie  ignis.  Aliquando 
vero  materia  recipit  formam  ab  agente 
non  secundum  eandem  rationem,  prout 
est  in  agente :  sicut  patet  in  generantibus 
nonunivocis,  ut  animal  generatur  asole; 
et  tuncformaj  receptae  in  materia  ab  eodem 
agente  non  suntunius  speciei,  sed  diver- 
sificantur  secundum  diversam  proportio- 
nem  materiiB  ad  recipiendum  influxum 
agentis  :  sicut  videmus,  quod  ab  una  ac- 
tione  solisgenerantur  per  putrefactionem 
animalia  diversarum  specierum,  secun- 
dum  diversam  proportionem  materia?.  — 
la2fe,q.  60,  a.  1,  c. 

Cuni  ergo  ratio  in  moralibus  sit  sicut 
imperans  etmovens,  vis  autem  appetitiva 
sicut  imperataet  mota  ;  nonautem  appe- 
titus  recipit  impressionem  rationis  quasi 
univoce,  quia  non  fit  rationale  per  es- 
sentiam,  sed  per  participationem  (unde 
appetibilia  secundum  motionem  rationis 
constituuntur  in  diversis  speciebus,  se- 
cundum  quod  diversimode  se  habent  ad  ra- 
tionem); —  fit,  utvirtutes  moralessint  di- 
versce  secundum  speciem,  et  non  una 
tantum.  (la  2a3,  q.  60,  a.  l,c.)  Etsi  qui- 
dem  impressioillarationis  imperantis  re- 
cipiatur  quasi  univoce,  scilicetin  eo  quod 
sit  rationale  per  essentiam,  sit  pruden- 
tia  ;  in  his  vero,  quaj  per  rationem  dispo- 
nuntur,  participative  et  quasi  non  univoce 
constituitur  virtus  moralis.—  Moralem  au- 
tem  materiam,  id  est  actus  et  passiones, 
humana  ratio  quantum  ad  tria  ordinat 
sive    disponit  :  primo    ordinando    ipsas 


passiones  per  actiones  secundum  se, 
prout  eas  ad  medium  reducit  secundum 
quandam  commensurationem  ;  et  sic  di- 
citur  in  eis  modum  ponerc,  quia  modus 
mensurationem  importat  ;  —  secundo 
ordinando  subjectum  ad  ipsas  actiones  et 
passiones  primo  modo  ordinatas,  ut  sci- 
licet  homo  firmiter  inlunereat  his  qua3  ratio 
ordinavit  ;  —  to^tio  in  ordine  ad  aliquid 
extra,  ad  quod  oportet  actus  nostros  pro- 
portionari,  sive  sit  finis  sive  alius  homo 
sive  quidquid  extrinsecum  ;  et  secundum 
hoc  causatur  rectiludo  vel  jcqualitas  in 
virtute. —  IIa3C  igiturtria,scilicct  modus, 
/irmitas  et  rectiiudo,  in  omnibus  virtu- 
tibus  moralibus  inveniuntur.  Sed  in 
quibusdam  matei'iis  virtutum  bonum 
rationis  attenditur  prajcipue  secundum 
unum  istorum  ;  in  quibusdam  vero  se- 
cundum  aliud  :  secundum  quod  naturalis 
potentia,  quam  perficit  habitus  virtutis, 
magis  deficit  in  hoc  vel  in  illo.  Unde  tota 
intentio  rationis  et  virtutis  ad  hoc  fertur, 
ubi  natura  deficit  :  sicut  patet,  quod  de- 
lectationes  corporales  suntnobis  connatu- 
raIes,elideoinhisdifficiIIimumestmodum 
tenere  ;  et  propter  hoc  virtus  qua;  est  circa 
eas,  scilicet  temperantia,  prajcipue  mo- 
dum  sibi  ascribit,  undeetnomen  accepit. 
Et  simiiiter  naturaliter  homo  mortem 
fugit,  unde  et  difficillimum  est  in  pericu- 
lis  mortis  firmiter  persistere  ;  et  ideo 
fortitudo,  qua3  circa  hujusmodi  est,  firmi- 
tatem  sibi  ascribit  et  inde  nominatur,  Et 
similiter  rectitudo  pra^cipue  incommuni- 
cationibus  ad  alterum  quasritur  ;  et  ideo 
justitia,  qu«  circa  has  est,  a  rectitudine 
nomen  habet.  Et  sic  est  etiam  in  aliis 
virtutibus  moralibus,  quie  secundum  spe- 
ciem  distinguuntur,  prout  bonum  ratio- 
nis,  quantum  ad  aliquid  pr^edictorum, 
diversimode  in  eis  invenitur  secundum 
conditionem  suae  materiae. — o.Sent.  dist. 
33,  q.  1,  a.  1,  sol.  3. 

Adprimum  ergodicendxim,  quod  illud 
formale  est  unum  genere  propter  unita- 
tem  agentis,  sed  diversificatur  specie 
propter  diversas  habitudines  recipien- 
tium.  —  1a  2a3,  q.  60,  a.  l,ad  2  ;  3.  Sent. 


144 


tf':rtia  pars  —  etiiica 


dist.   33,   q.  1,  a.  1,  qurestiunc.   I,ad  2. 

xid  secundum  dicendum,  quod  in  om- 
nibus  nioraliljus  invenitur  una  ratio  veri, 
quod  est  verum  conlingens,  in  iiominis 
actioneconsistens;etideoad  ununi  actuin 
cognoscitivum  pertinet.  Invenitur  auteni 
in  eis  ratio  boni  diversa,  secundum 
quod  in  diversis  diversimode  ordo  ra- 
tionis  constituitur  ;  et  ideo  ex  parte  ap- 
petitivii)  oportel  quod  sint  diversi  habitus, 
qui  dicuntur  virlulesmorales. — 'S.SenL 
1.  c.  ad  3. 

Ad  tertiuni  dicendum,  quod  moralia 
non  liabent  speciem  a  fine  ultimo,  sed  a 
fmibus  proximis  ;  qui  quidem  etsi  inlini- 
ti  sint  numero,  non  tamen  infinili  sunt 
specie.  —  la  2ae,  q.  60,  a.  1,  ad  3. 

Ad  quaytumd\cQnA\xm,  quod  operalio 
et  passio  dupliciter  potest  comparari  ad 
virtutem:  uno  modo  sicut  efiectus;  ethoc 
modo  omnis  moralis  virtus  liabet  aliquas 
operationes  bonas,  quarum  estproductiva, 
et  delectalionem  aliquam  et  tristitiam, 
qua)  sunl  passiones,  ut  supra  dictum 
est.  —  Alio  modo  potest  comparari  ope- 
ratio  ad  virtutem  moralem  sicut  materia, 
circa  quam  est  ;  ct  secundum  lioc  oportet 
■  alias  esse  virtutes  morales  circa  operatio- 
nes,  et  alias  circa  passiones.  Cujus  ratio 
est,quia  bonum  et  malum  in  quibusdam 
operationibus  attenditur  secundum  se  ip- 
sas,  qualitercunque  homo  afficiatur  ad 
eas,  in  quantum  scilicet  bonum  in  eis  et 
malum  accipitur  secundum  rationem 
commensurationis  ad  alterum  ;  et  in  tali- 
bus  oportet  quod  sit  aliqua  virtus  dire- 
ctiva  operationumsecundum  se  ipsas,sicut 
sunt  emptio  et  venditio,  ethujusmodi  ope- 
rationes,  in  quibus  attenditur  ratio  debiti 
vel  indebiti  ad  alterum  ;  et  propter  hoc 
justitia  et  partes  ejus  proprie  sunt  circa 
operationes  sicut  circa  propriani  mate- 
riam.  —  In  quibusdam  vero  operationi- 
bus  bonum  et  malum  attenditur  solum 
secundum  commensurationem  ad  operan- 
iem  ;  et  ideo  oportet  in  his  bonum  et  ma- 
lum  considerari  secundum  quod  homo 
bene  vel  jiiale  afficitur  circa  hujusmodi  ; 
et  propter  hoc  oportct  quod  virtutes  in 


talibus  sint  principaliter  circa  interiores 
affecliones,  qua)  dicuntur  animac  passio- 
nes,  sicut  patet  de  temperantia,  fortitu- 
dine  et  aliis  hujusmodi. — Contingitauteni 
(luod  in  operationibus  qua3  sunt  ad  alte- 
7'z<//i,  pra^lermitlatur  bonum  virtutis  pro- 
I  ter  inordinatam  animi  passionem  ;  et 
tunc  in  quanlum  corrumpitur  commen- 
suratio  exterioris  operalionis,  est  corru- 
ptio  justitia) ;  in  quantum  autem  corruni- 
pitur  commensuratio  interiorum  passio- 
num,  cst  corruptio  alicujus  alterius  vir- 
tutis  :  sicut  cum  propter  iram  aliquis  ali- 
um  percutit,  in  ipsa  percussione  indebita 
corrumpitur  justitia,inimmoderantiavero 
ira)  corrumpitur  mansuetudo,  et  idempa- 
tet  in  aliis. — la  2£e,  q.  60,  a.  2,  c.  et  ad  1. 
Ad  quintum  dicendum,  quod  sicut 
speculativa  ratio  dicilur  esse  recta  secun- 
dum  quod  se  conforniiter  habet  adprinci- 
pia  ;  ita  etiam  ratio  practica  diciturrecta 
secundum  quod  se  habet  conformiter  ad 
rectos  fines.  Inclinatio  autem  ad  finem  ad 
appetitum  pertinet;  et  ideo  in  G.Eth.  (c.  1) 
dicitur,  quod  veritas  et  rectitudo  rationis 
practica3  est  s:cundum  quod  se  habet 
conformiter  ad  appetitum  rectum.  Appe- 
titus  autem  respectu  alicujus  est  rectus  na- 
turaliter,  sicut  respectu  finis  ultimi,  prout 
quilibetnaturaliter  vult  esse  felix;  sed  re- 
spectu  aliorum  rectitudo  appctitus  ex  ra- 
tione  causatur,  secundum  quod  appetitus 
aliqualiter  rationem  participat,  ut  in  1. 
Ji7/^.(c.uIt.)dicitur.Et  quiaprudentiafacit 
rationem  rectam,  ideopraster  prudentiam 
requiruntur  alias  virtutes  morales,  qua) 
faciunt  appetitum  rectum  in  his  in  quibus 
non  est  naturaliter  rectus.  Et  quiabonum 
rationis  non  eodem  modo  invenitur  in  ipsa 
ratione,  et  in  his  qua)  reclitudinem  ratio- 
nis  participatione  habent;  ideo  secundum 
ea,  qua3  prius  dicta  sunt,  morales  virtutes 
sunt  alii  habitus  secundum  speciem  quani 
prudentia.  — 3.  Sent.  dist.  33,  q.  l,a.l, 
sol.  2  et  acl  2. 


DE    VIRTUTIBUS  —  QU/EST.  XVI    DE    VIRTUTE  MORA[J  —    ART.  IV 


145 


ARTIGULUS  IV 

UTRUM  VIRTUTES  MORALES  DISTINGUANTUR 
SEGUNDUM  DIVERSAOBJEGTA  PASSIONUM. 

Videlur  quod  virtiites  morales  non  di- 
stinguuntursecundumobjecta  passionum. 

1.  Sicut  enim  sunt  objecta  passio- 
num,  ita  sunt  objecta  opcrationum  ; 
sed  virtutes  moraIes,qua:i  sunt  circa  ope- 
rationes,  non  distinguuntur  secundum 
objecta  operationum  ;  ad  eandem  enim 
virtutem  justitia3  pertinet  vendere  vel 
emere  domum  etagrum.  —  la2;x',  q.  GO, 
a.  5,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  non  sunt  tot  virtutes  mo- 
rales  quot  passiones,  quia  circa  opposi- 
tas  passiones  est  una  et  eadem  virtus  mo- 
ralis,  sicut  fortitudo  circa  timores  et  au- 
dacias  ;  non  ergo  virtutes  morales  distin- 
guuntur  secundum  diversa  objecta  passio- 
num.  — Ibid.  a.  4,  arg.  2. 

3.  Praeterea,  sicut  virtus  est  operativa 
boni,  ita  est  impeditiva  mali  ;  sed  circa 
concupiscentiae  bonum  sunt  diversa)  vir- 
tutes,  sicut  temperantia  circa  concupi- 
scentias  delectationum  tactus,  et  eutrape- 
lia  circa  delectationes  ludi  :  ergo  etiam 
circa  limores  malorum  debent  esse  diver- 
s;\3  virtutes;  ergo  non  distinguuntur  vir- 
tules  morales  secundum  diversa  objecta 
passionum.  — Ibid.  a.  5,  arg.  4. 

4.  Pra3terea,  eorum  qua3  conveniunt  in 
principio  et  fine,  unus  est  habitus,  sicut 
patet  maxime  in  scientiis  ;  sed  omnium 
passionum  unum  est  principium,  scilicet 
amor  ;  et  omnes  in  eundem  finem  termi- 
nantur,  scilicet  delectationem  vel  tristi- 
tiam  :  ergo  videtur  quod  circa  omnes 
passiones  est  una  tantum  virtus  moralis, 
et  non  diversificetur  secundum  diversa 
objecta  passionum.  —  Ibid.  a.  4,  arg.  1. 

Sed  contra  est,  quod  temperantia  est 
circa  delectabilia  tactus,  et  pr;i3cipue  cir- 
ca  majora,  abstinentia  circa  delectabilia 
ciborum,  et  eutrapelia  circa  delectabilia 
ludorum.  —  Ibid.  a.  5,  arg.  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  perfectio 
virtutis   ex  ratione  dependet  ;  perfectio 


autem  passionis  ex  ipso  appetitu  sensi- 
tivo.  Unde  oporlet  quod  virtutes  diversi- 
ficentur  secundum  ordinem  ad  rationem ; 
passiones  autem  secundum  ordinem  ad 
appetitum.  OJjjecta  igitur  passionum,  se- 
cuiidum  quod  diversimode  ordinantur  ad 
appctitum  sensitivum,  causant  diversas 
passionum  species  ;  secundum  vero  quod 
comparantur  ad  rationem,  causant  diver- 
sas  species  virtutum.  —  Non  est  autem  ^ 
idemmotusrationiset  appetitussensitivi ; 
unde  nihil  prohibet  aliquam  differentiam 
objectorum  causare  diversitatem  passio- 
num,  qua3  non  causat  diversitatem  virtu- 
tum,  sicut  quando  una  virtus  est  circa 
multaspassiones,  ut  dicetur  infra  (  ad 
quartum  );  et  aliquam  etiam  differentiam 
objectorum  causare  diversitatem  virtu- 
tum,  quae  non  causat  diversitatem  passio- 
num,  cum  circa  unam  passionem,  puta 
delectationem,  diverScB  virtutes  ordinen- 
tur.  Et  quia  diversa)  passiones  ad  diver- 
sas  potentias  pertinentes  semper  perti- 
nent  ad  diversas  virtutes;  ideo  diversitas 
objectorum  quae  respicit  diversitatem 
potentiarum,  semper  diverslficat  species 
virtutum,puta  quod  aliquid  sit  bonum  ab- 
solute  et  aliquid  bonum  cum  aliqua  ardui- 
tate.  Et  quia  ordine  quodam  ratio  infe- 
riores  partes  hominis  regit,  ct  etiam  se 
ad  exleriora  extendit  ;  ideo  secundum 
quod  unum  objectum  passionis  appre- 
henditur  sensu  vel  imaginatione,  aut  etiam 
ratione,  et  secundum  etiam  quod  pertinet 
ad  animam,  corpus,  vel  exteriores  res, 
diversam  habitudinem  habetad  rationem, 
et  per  consequens  natum  est  diversilicare 
virtutes.  -Ronum  igitur  hominis,quod  est 
objectum  amoris,  concupisccn(i;u  et  dele- 
ctationis,  potestaccipi  vel  ad  sensumcor- 
poris  pertinere  vel  ad  interiorem  animae 
apprehensionem  :  et  hoc  sive  ordinelur 
ad  bonum  hominis  in  se  ipso,  vel  quan- 
tum  ad  corpus  vel  quantum  ad  animam, 
s/i;6  ordinetur  ad  bonum  hominis  in  or- 
dine  ad  aUos.  Et  omnis  talis  diversitas 
propter  diversum  ordinem  ad  rationem 
diversifical  virlutem.  —  la  2;c,  q.  GO,  a. 
5,  c. 


SuMM^  Philos.V  —  10. 


146 


TERTIA  PARIS  —  ETHICA 


Sic  i^itur  si  consideretur  nliquod  bo- 
num,  si  quidem  sit    per   scnsum   tactus 
apprehensum  et  ad  consisteutiam  huma- 
na"!  vitae  pertinens   in    individuo  vel   in 
specie,  erit  pertinens  ad  virtutem  tempe- 
ranticp.    Delectationes     autom    aliorum 
sensuum  cum  non  sint  vehementes,  non 
pn^stant  aliquam  difficullatem  rationi  ; 
et  ideo  circa  easnon  ponitur  aliqua  virtus, 
quae  est  circa  difficile.  —  Bonum  autem 
non  sensu,  sed  inleriori  virtute  approhen- 
sum  ad  ipsum  hominem  pertincns  sccun- 
dum  se  ipsum,  est  sicut  pecunia  et  honor ; 
quorum  pecunia  ordinabiiis  est  de  se  ad 
bonum  corporis,  honor  autem  consistit  in 
apprehensione  animas.    Et   hasc  quidem 
considerari  possunt  vel  absolute,  secun- 
dum  quod  pertinent  ad  concupiscibilem, 
vel  cum   arduitate    quadam,    secundum 
quod  pertinent  ad  irascibilem.  QucB  qui- 
dem  distinctio  non  habet  locum  in  bonis 
qua3  delectant  tactum  ;  quia   hujusmodi 
sunt  qUcTdam  infima  et  competunt  homi- 
ni  secundum  quod  convenit  cum  brutis. 
Girca   bonum    igitur    pecimice  absolute 
sumptum,  secundum  quod  est  objectum 
concupiscentias  vel  delectationis  aut  amo- 
ris,  est  liberalitas ;  circa  bonum  autem 
hujusmodi  cum  arduitate  sumptum,  se- 
cundum  quod  est  objectum  spei,  est  ma- 
gnificentia.  Circa  bonum  vero  quod  est 
honor,  si  quidem  sit  absolute  sumptum, 
secundum  quod  est  objoctum  amoris,  sic 
est  qua^dam  virtus,  quai  vocatur  philoti- 
mia,  id  est  amor  honoris  ;  si  vero   cum 
arduitate  consideretur,    secundum  quod 
est  objectum  spei,  sic  est  magnanimitas. 
Unde  liberalitas  et  philotimia  videntur 
esse  in  concupiscil)iIi  ;  magnificentia   ve- 
ro  et  magnanimitas  in  irascibili.  (V.  Ta- 
bnla  Conco)'d.(\\ih\o  815, « liberalitas  ».) 
Bonum   vero   hominis    in  ordine  ail 
aliuni  non  videtur  arduitatem  liabere,  sed 
accipitur  ut  absolute  sumptum.  prout  est 
objectumpassionumconcupiscibilis.  Quod 
quidem  bonum  potost  alicui    delectabile 
esse  sccundum  quod  pr<Tbct  se  alteri  vel 
in  his  quje  serio  fiuut,  id  est  in  actioni- 
bus  per  rationem    ordinatis  ad   debitum 


fmem  ;  vel  in  his  quae  ludo,  id  est  in 
actionibus  ordinatis  ad  delcctalionem  tan- 
tum,  quae  non  eodem  modo  se  habent 
ad  ralionem,  sicut  prima.  In  seriis  autem 
se  habet  aliquis  alteri  dupliciter  :  uno 
modo  ut  delectabilem  decentibus  verbis 
et  factis;  et  hoc  pertinet  ad  quandam  vir- 
tutem  quam  Philosophus  nominat  amici- 
tiam,  et  potest  dici  affabilitas.  Alio  modo 
prsebet  se  aliquis  alteri  manifestum  per 
dicta  et  facta ;  et  hoc  pertinet  ad  aliam  vir- 
tutem,quam  womm^i  veritatem.  Manife- 
statio  enim  propinquius  accedit  ad  ratio- 
nem  quam  deIectatio,et  seria  quam  jocosa. 
Unde  et  circa  deletationes  ludorum  est 
virtus,  quam  Philosophus  eutrapeliam 
nominat.  —  Sic  igitur  patet,  quod  secun- 
diim  Aristotelem  sunt  decem  virtutesmo- 
rales  circa  passiones,  scilicet  fortitudo, 
temperantia,  liberalitas,  magnificentia, 
magnanimitas,  philotimia,  mansuetudo, 
amicitia,  veritas,  eutrapelia;  et  distinguun- 
tur  secundum  diversas  passiones ,  vel 
secundum  diversa  objecta.  Si  igituradda- 
ur  justitia,  qua3  est  circa  operationes, 
erunt  omnes  undecim. —  la  2x,  q.  60,  a. 
5,  c. ;  a.  4,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  om- 
nia  objecta  ejusdem  operationis  secun- 
dum  speciem,  eandem  habitudinem  ha- 
bent  ad  rationem  ;  non  autem  omnia 
objecta  ejusdem  passionis  secundum  spe- 
ciem  :  quia  operationes  non  repugnant 
rationi  sicut  passiones.  —  la  2«,  q.  60, 
a.  5,  ad  1. 

Ad  secundum  patet  solutio  ex  dictis 
(in  c). 

Ad  tertium  dicendum,  quod  bonum 
fortius  est  ad  movendum  quam  malum, 
quia  malum  non  agit  nisi  virtute  boni,  ut 
Dionysiusdicit  (c/eZ>/u.  Nom.  c.  4*).Unde 
malumnon  facit  diflicultatem  rationi  qure 
requirat  virtutem,  nisi  sit  excellens,  quod 
videtur  esse  unum  in  uno  genere  passio- 
nis.  Unde  circa  irasnon  ponitur  nisi  una 
virtus,  scilicefc  mansuetudo  ;  et  similitcr 
circa  audacias  una  fortitudo.  Sed  bonum 
ingerit  difficultatem  quae  requirit  virlu- 
*  g  31  et  82  ;  —  Migne  PP.  gr.  l.  3,  col.  731  sqq 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU^ST.  XVI  DE  VIRTUTE  MORALI  —  ART.  V 


147 


tem,  etiamsi  non  sit  excellens  in  genere  ta- 
lis  passionis.  Etideocircaconcupiscentiam 
ponuntur  diversas  virtutes  morales,  ut 
dictum  est  (in  c). — la  2oe,  q.  CO,  a.  5,  ad  4. 
Ad  quartum  dicendum,  quod  dici  non 
potest,  quod  circa  omnes  passiones  sit 
una  sola  virtus  morajis.  Sunt  enim  quae- 
dam  passiones  ad  diversas  potentias  per- 
tinentes  :  alise  namque  pertinent  ad  ira- 
scibilem,  aliag  ad  concupiscibilem. —  Nec 
tamen  oportet  quod  omnis  diversitas  pas- 
sionum  sufficiat  ad  virtules  morales  di- 
versificandas  :  —  primo  quidem,  quia 
quaedam  passiones  sunt  quae  sibi  oppo- 
nuntur  secundum  contrarietatem,  sicut 
gaudium  et  tristitia,  timor  et  audacia,  et 
alia  hujusmodi.  Et  circa  hujusmodi  pas- 
siones  sic  oppositas  oportet  esse  unam 
et  eandem  virtutem.  Cum  enim  virtus 
moralis  in  quadam  medietate  consistat, 
medium  in  contrariis  passionibus  secun- 
dum  eandem  rationem  instituitur  :  sicut 
et  in  naturalibus  idem  est  medium  inter 
contraria,  ut  inter  album  et  nigrum. — 
Secundo,  quia  diversEe  passiones  inve- 
niuntur  secundum  eundem  modum  ratio- 
ni  repugnantes,  puta  secundum  impul- 
sum  ad  id  quod  est  contra  rationem,  vel 
secundum  retractionem  ab  eo  quod  est 
secundum  rationem.  —  Et  ideo  divers» 
passiones  concu piscibilis  non  pertinent  ad 
diversas  virtutes  morales,  quia  earum 
motus  secundum  quendam  ordinem  se 
invicem  consequuntur,  utpote  ad  idem 
ordinati,  scilicet  ad  consequendum  bo- 
num  et  ad  fugiendum  malum  :  sicut  ex 
amore  procedit  concupiscentia,  et  ex  con- 
cupiscentia  pervenitur  addelectationem. 
Et  eadem  ratio  est  de  oppositis,  quia  ex 
odiosequitur  fuga  vel  abominatio,  quae 
perducit  ad  tristitiam.  —  Sed  passiones 
irascibilis  non  sunt  unius  ordinis,  sed  ad 
diversa  ordinantur.  Nam  audacia  et  timor 
ordinantur  ad  aliquod  magnum  pericu- 
lum ;  spes  et  desperatio  ad  aliquod  bonum 
arduum  ;  ira  autem  ad  superandum  ali- 
quod  contrarium,  quod  nocumentum  in- 
tulit.  Et  ideo  circa  has  passiones  diversae 
virtutes  ordinantur,  utpote   temperantia 


circa  passiones  concupiscibilis,  fortitudo 
circa  timores  et  audacias,  magnanimi- 
tas  circa  spem  et  desperationem,  mansue- 
tudo  circa  iram.  —  la  2a3,  q.  00,  a.  4,  c. 
Quod  autcm  dicitur  :  eorum  quaj  con- 
veniunt  in  principio  et  fine,  unus  cst  habi- 
tus  ;  dicendum  quod  omnes  passiones 
conveniunt  in  uno  principio  et  fine  com- 
muni,  non  autem  in  uno  proprio  princi- 
pio  seu  fine  ;  unde  hoc  non  sufficit  ad  uni- 
tatem  virtutis  moralis.  —  Ibid.  ad  1. 


ARTIGULUS  V 

UTRUM    VIRTUTES    MORALES    SINT     CONNEX.E. 

Videtur  quodvirtutes  morales  non  sunt 
connexse. 

1.  Acquiruntur  enim  virtutes  ex  actibus, 
qui  sunt  divisi  et  distincti  ;  ergo  potest 
acquiri  unavirtus  sine  alia  ;  ergo  virtutes 
morales  non  sunt  connexEe. —  Quodl.  12, 
a.  22,  arg.  1  ;  3.  Sent.  dist.  36,  q.  1, 
a.  1,  arg.  1  ;  la    2«,  q.  65,  a.  1,  arg.  1. 

2.  PraBterea,  sicut  virtutes  morales 
perficiunt  partem  appetitivam  aniinas, 
ita  virtutes  intellectuales  perficiunt  par- 
tem  intellectivam  ;  sed  virtutes  intelle- 
ctuales  non  sunt  connexse  ;  potest  enim 
aliquis  habere  unam  scientiam  sine  hoc 
quod  habeat  aliam  :  ergo  etiam  neque 
virtutes  morales  sunt  connex».  —  la  2ae, 
q.  65,  a,  1,  arg.  3  ;  de  Virt.  Card.  a.  2, 
arg.  8. 

3.  Pra^terea,  si  virtutes  morales  sint 
connexa3,  hoc  non  est  nisi  quia  conne- 
ctuntur  in  prudentia.  Sed  hoc  non  sufficit 
ad  connexionem  virtutum  moralium ;  vi- 
detur  enim  quod  aliquis  possit  esse  pru- 
dens  circa  agibilia  quae  pertinent  ad 
unam  virtutem,  sine  hoc  quod  sit  pru- 
dens  in  his  qu£e  pertinent  ad  aliam  :  sic- 
ut  etiam  aliquis  potest  habere  artem 
circa  aliqua  factibilia,  sine  hoc  quod  ha- 
beat  artem  circa  alia.  Prudentia  autem 
est  recta  ratio  agibilium.  Ergo  virtutes 
morales  non  sunt  connexae.  —  la  28e,  q. 
65,  a.  1,  arg.  4  ;  de  Virt.  Card.  a.  2, 
arg.  4. 


148 


TKHTIA  PARS  —  ETHICA 


4.  Pnuterea,  si  qune  sunt  connexa,  aut 
hoc  est  rationcprincipii,  aul  ratione  sub- 
jecti,  autrationcobjccti.  Sed  non  ralionc 
principii,  tiuod  est  Deus,  quia,  secundum 
lioc,  omnia  bona  quji)  sunt  a  Deo  essont 
connexa.Necetiam  rationc  subjocti,  quod 
est  anima,  quia,  secundum  hoc,  omnes 
non  essent  connexa).  Nec  itcrum  ratione 
objecti,  quia  per  objecta  dislinguuntur  ; 
non  est  autem  idem  principium  distin- 
ctionis  et  connexionis.  Ergo  virtutes  mo- 
rales  non  sunt  connex}\3.  —  de  Virt. 
Card.di.  2,  arg.  13. 

5.  PraHerea,  vitia  non  sunt  connexa  ; 
ergo  nec  virtutes  morales.  —  3.  Sent. 
dist.  3G,  q.  l,a.  :i,  c.  ;  la2«,  q.  73,  a. 
l,c. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  C. 
Eth.  (c.  12  et  13)  probat,  quod  nuliuspo- 
test  habere  prudentiam  nisi  habeat  virtu- 
tes  morales,  neque  potest  quis  liabere 
virtutcs  morales  nisi  prudentiam  habeat ; 
ergovirtutesmorales  sunt  connexa?.  — ■'G. 
Eth.  1.  10  ct  11  ;  3.  Sent.  dist.  3G,  q.  1, 
a.  1,  arg.  Sed  contra. 

RESPONDEO  DiCEXDUM,  quod  virtus  du- 
pliciter  potest  considerari  :  uno  niodo 
secundum  esse  ipsius  imperfectum,  se- 
cundum  quod  seminaria  virtutum  insunt 
nobisa  natura,  ut  supra  dictum  est  ;  et 
sic  virtus  dicitur  quaxhim  naturalis  in- 
clinatio  ad  virtutis  actum  ;  et  lioc  modo 
una  virtus  potost  haberi  sinc  alia.  Qui- 
dam  enim  sunt  naturaliter  apti  ad  libera- 
litatem,  qui  sunt  proni  ad  intemperan- 
tiam  ex  natura  sua3  complexionis  ;  et  sic 
etiam  contingit  in  aliis.  Alio  niodo  con- 
sideratur  virtus  secundum  esse  perfe- 
ctum,  quod  ex  assuefactione  recipit ;  et 
hoc  modo  oportet  virtu'  es  omnes  esse  con- 
nexas.  (3.  Sent.  dist.3G,  q.  1,  a.  1,  c.)  — . 
Gujus  ratio  duplex  assignari  potest. 
Prinia  sumitur  ex  his  qu;B  communiter 
in  omni  virtute  esse  oportet,  quorum  ta- 
men  unumquodque  aliqua  virtus  princi- 
paliter  sibi  vcndicat  :sicut  dinicile  ven- 
dicat  sibi  fortitudo  ;  medium  intersuper- 
fluum  ot  diminutuin,  quod  est  modera- 
tum,  vendicat  sibi   tempcrantia  ;  rectum 


vendicat  sibi  justitia,  scientiam  autem 
sibi  habet  prudcntia  ;  —  et  ideo  ab  his 
conditionibus  unaqua^que  dictarum  vir- 
tutum  nomen  accipit.  Quia  autem  il- 
lud,  quod  est  maximum  in  quolibet  ge- 
nere,  est  causa  aliorum  ;  ideo  alia^  virtu- 
tosparticipant  quodammodo  aliquam  pra3- 
dictarum  conditionum  ex  virtute  qua)  il- 
lud  principaliter  sibi  vendicat.  Quia  enim 
fortis  est  circa  maxime  difficilia  perse- 
verans,  facile  etiam  in  aliisdifficultatibus 
minoribus  perseverabit.  Et  hanc  causam 
assignare  videtur  Seneca  {Epist.  G7), 
quando  dicit,  omne  quod  bene  fit,  juste, 
prudenter,  fortiter,  temperatefieri.  —  Se- 
cunda  ratio  sumitur  ex  fme  quem  inten- 
dit  qua^libet  virtus.  Quaslibetenim  vir  us 
operatur  propter  bonum  virtutis  ;  unde 
si  bonum  virtutis  quemadmodum  virtuo- 
sum  decet  intendit,  nullo  modo  ab  ipso 
intentionem  dellectit.  Unde  Philosophus 
dicit  in4.  Eth.{c.  1,  al.  3),quod  prodigus, 
qui  expendit  non  curans  bonum,  facile  in 
quantumcunque  malum  decUmt.—Quodi. 
12,  a.  22,  c.  ;  3.  Sent.  dist.  36,  q.  1, 
a.  1,  c. ;  de  Virt.  Card.  a.  2,  c.  ;  la  2^6,  q. 
65,  a.  1,  c.  ;  Q.Eth.  1.  11. 

Ad  priniuni  ergo  dicendum,  quod  vir- 
tutum  moralium  qua^dam  perficiunt  ho- 
mincm  secundum  communem  statum, 
scilicet  quantum  ad  ea  qua3  communiter 
in  omni  vita  hominum  occurrunt  agenda. 
Unde  oportet  quod  homo  simul  exercite- 
tur  circa  materiasomnium  virtutum  mo- 
ralium.  Et  si  quidem  circa  omnes  exerci- 
tetur  bene  operando,  acquirethabitusom- 
nium  virtutum  moralium;  si  autem  exer- 
citetur  bene  operando  circa  unam  mate- 
riam,  non  autcm  circa  aliam,  puta  bene 
se  babendo  circa  iras,  non  autem  circa 
concupiscentias,  acquiret  quidem  liabi- 
tum  aliquem  ad  refra)nandum  iras,  qui 
tamen  non  babebit  rationem  virtutis  pro- 
pter  defectum  prudentia?,  qua)  circa  con- 
cupiscentias  corrumpitur,  sicut  etiam  na- 
turales  inclinationes  non  habent  perfe- 
ctam  rationem  virtutis,  si  prudentia  desit. 
Qua^dam  vero  virtutes  morales  sunt,  quna 
perficiunt  hominem   secunduni    aliquem 


DE  VHITUTIBUS  —  QU.EST.  XVI  DE  VIRTUTE  MORALI  —  ART.  V 


4SJ 


einiiientem  statum,  siciit  magnificentia 
etinagnanimitas.  Et  quia  exercitium  circa 
materias  liarum  virtutum  non  occurrit 
unicuique  communiter,  potest  aliquis  ha- 
bere  (alias)  virtutes  morales  sine  lioc  quod 
liabitus  harum  virtutum  habeat  actu, 
loquendo  de  virtutibus  acquisitis  ;  sed  ta- 
men  acquisitis  aliis  virtutibus  habet  is- 
tas  virtutes  in  potentia  propinqua.  Gum 
eniin  aUquis  per  exercitium  adeptus  est 
Hberahtatem  circa  mediocres  donationes 
et  sumptus,  si  superveniat  ei  abundantia 
pecuniarum,  modico  exercitio  acquiret  ma- 
gnificentitu  habitum :  sicut  geoinetra  modi- 
co  studio  acquirit  scientiam  alicujus  con- 
clusionis,  quam  nunquam  consideravit. 
IUud  autem  habere  dicimur,  quod  in  prom- 
ptu  est  ut  habeamus,  secundum  illud  Phi- 
losophi  (2.  P/u/s.  iext.  oG;  c.  5):  «  quod 
parum.deest,  quasi  nihil  deesse  videtur.» 
—  la  2a3,  q.  05,  a.  1,  ad  1. 

Ad  secundum  dicenduni,  quod  virtutes 
intellectuaies  non  sunt  connexa)  ad  invi- 
cem.  P2t  hoc  propter  tria  :  pri mo  qiudem, 
quia  qu;E  sunt  circa  rerum  diversa  gene- 
ra.  non  sunt  coordinata  ad  invicem  ;  ^  ir- 
tutes  autem  morales  liabent  ad  invicem 
ordinem.  Nam  omnes  passiones  a  quibus- 
dam  primis  procedentes,  scilicet  abamo- 
re  et  odio,  ad  quasdam  alias  terminantur, 
scilicet  delectationem  et  tristitiam.Et  simi- 
literomnes  operationes,  qua3  sunt  virtutis 
moralis  inateria,  Iiabent  ordinem  ad  invi- 
cem,  etetiam  ad  passiones.  Et  ideo  tota 
materiamoralium  virtutum  sub  una  ra- 
tioiic  prudentiiB  cadit.  Habent  tamen  om- 
nia  intelligibilia  ordinem  ad  prima  priii- 
cipia  ;  et  secundum  Iioc  omnes  virtutes 
intcllectuales  dependent  ab  intelloctu 
principiorum,  sicut  prudentia  a  virtuti- 
bus  moralibus.  Principiaautem  universa- 
lia,  quorum  est  intellectus  principiorum, 
nondependent  a  conclusionibus,  de  qui- 
bus  sunt  reliquas  intellectuales  virtutes, 
sicut  morales  dependent  a  prudentia,  eo 
quod  appetitus  movet  quodammodo  ratio- 
nem,  et  ratio  appetitum. —  Secundo,  quia 
virtus  intellectualis  non  habet  respectum 
adutilitatem,  per  quani  ordinatur  Iiomo 


ad  ultimum  finem.  Et  ideo  hujusmodi 
virtutes  ordinantur  ad  aliqua  particularia 
bona  :  puta  Geometria  ad  dimetiendum 
circa  abstracta  qua^dam,  Pliysica  circa 
mobilia,  et  sic  de  aliis.  Unde  eadem  ra- 
tione  non  sunt  connexa?,  (jua  nec  virtutes 
imporfecta^,  utdictumest. —  Tcrtio,  quia 
in  scientiis  non  convertibiliter  se  habent 
principia  et  conclusiones,  ita  scilicetquod 
quicunque  habet  principia,  habeat  con- 
clusiones,  sicut  in  moralibus.  —  de  Virt. 
Card.  a.  2,  ad  8  ;  la  2^6,  q.  63,  a.  1, 
ad3. 

Ad  tertium  diceiidum,  quod  artificia- 
lia  diversorum  generum  habent  principia 
omnino  disparata  ;  et  ideo  nihil  prohibet 
Iiabere  artem  circa  unum  genus  eorum 
et  non  circa  aliud.  Sed  principia  mora- 
lium  sunt  ordinata  ad  invicem,  ita  quod 
perdefectum  unius  sequeretur  etiam  defe- 
ctus  in  aliis  :  puta  si  quis  deficeret  ab  Iioc 
priiicipio,  quod  est  concupiscentias  non 
esse  sequendas,  quod  pertinet  ad  concu- 
piscentiam ,  sequeretur  interdum  quod 
sequendo  concupisccntiam  faceret  inju- 
riam,  et  sic  violaretur justitia.  —  de  Virt. 
Card.  a.  2,  ad4. 

Vel  dic,  quod  ea  ad  quae  inclinant  vir- 
tutes  morales,  se  habent  ad  prudentiam 
sicut  principia  ;  non  autem  factibilia  se 
habent  ad  artem  sicut  principia,  sed  so- 
lumsicut  materia.  Manifestum  est  autem, 
quod  etsi  ratio  possit  esse  recta  in  una  par- 
te  materi^  et  non  in  alia,  nullo  tamen 
modo  potest  dici  ratio  recta,  si  sit  defe- 
ctus  cujuscunque  principii ;  sicut  si  quis 
erraret  circahocprincipium  :  «  Omne  to- 
tum  est  majus  sua  parte  »,  non  posset  Iia- 
berelscientiam  geometricam,  quiaoporteret 
multum  recedere  a  veritate  in  sequenti- 
bus.  —  la  2ge,  q.  65,  a.  1,  ad  4. 

Adquartum  dicendum,  quod  virtutes 
morales  habent  connexionem  ratione 
principii  proximi,  quod  estprudentia  ;  non 
autem  ratione  principiiremotietcommu- 
nis,  quod  est  Deus.  —  de  Virt.  Card.  a. 
2,  ad  13. 

Ad  quintum  ciicendum,  quod  virtutes 
habent  esse  ordinatum,  quia  in  ipsa  poten- 


IBO 


TERTIA   PARS  —  ETHICA 


tiarum  ortlinationeratiovirtutisconsistit; 
secl  vitia  pneter  intentionem  et  per  acci- 
dens  fumt  ;  et  ideo  non  retlucuulur  ad 
rectum  ortlinem,  nec  in  aliquo  uno  con- 
necti  possunt  sicut  virtutes.  —  3.  Sent. 
flist.  36,  (I.  1,  a.  5,  c.  ;  la  2a3,  q.  73,  a. 
l,c. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM  VmXUTES  SINT  yEQUALES. 

Videtur  quod  virtutes  non  sint  a^quales. 

1.  Datur  enim  una  virtus  alia  major ; 
justitia  enim  est  nobilior  ceteris;  ergo  vir- 
tutes  non  sunt  gequales. —  de  Virt.  Card. 
a.  3,  arg.  8  ;  Ia2a3,  q.  66,  a.  1,  in  c. 

2.  Praeterea,  quantitas  virtutis  objecto 
mensuralur  ;  sed  una  virtus  ad  plura  se 
extendit  quam  alia  :  ergo  una  virtus  est 
nobilior  quam  alia  ;  ergo  virtutes  non 
sunt  ffiquales. —  'i.SentAx^i.  36,  q.  1,  a. 
4,  arg.  2. 

3.  Pneterea,  ea  qun3  sunt  ad  aliquid,  si- 
mul  intenduntur  secundum  Philosophum 
1.  Poster.  *  Sed  habitus  secundum  pro- 
priam  rationem  dicitur  ad  actum ;  est  enim 
habitus,  quo  quis  agit  cum  tempus  fuerit, 
ut  Augustinus  (de  Bono  Conjugali  c. 
21  ;  —  Migne  t.  40,  col.  390  sq.)  dicit.  Si 
ergo  actus  unius  virtutis  in  aliquo  ho- 
minc  est  major  quam  actus  alterius,  se- 
quitur  quod  eliam  habitus  sint  ina^qua- 
les.  —  de  Virt.  Card.  a.  3,  arg.  12. 

Sed  contra  est :^\  simpliciter  sequitur 
ad  simpliciter,  et  magis  sequitur  ad  ma- 
gis  ;  sed  ad  hoc  quod  una  virtus  habea- 
tur,  sequitur  quod  omnes  habeantur,  quia 
virtutes  sunt  connexa^,  ut  supra  dictum 
est  :  ergo  ad  Iioc  quod  una  magis  habe- 
atur,  sequitur  quod  omnes  magis  habe- 
antur ;  oportet  ergo  virtutes  omnes  esse 
fequales.  —  Ibid.  arg.  7  Sed  contra. 

Respondeo  digendum,  quod  asquale   et 

inrequale   dicuntur  secundum    quantita- 

tem ;  unum  enim  in  quantitate  ceqaale 

dicitur,  sicut  inqualitate  siniiteet  insub- 

stantia  ide?n,  ut  patet  in  5.  Metaphys.  ** 

Quantitas  autemimportat  rationem  men- 

*  Text.  3'J.;  c.  !24.  Cf.  S.  Thomas  1.  38  (36). 
**  Text.  20;  1.  i,  c.  15. 


surac  :  qua3  primo  quidem  invenitur  innu- 
meris,secundario  autem  in  magnitudini- 
bus,  et  quotlam  alio  modo  in  omnibus  aliis 
goneribus,  ut  patet  in  10.  Metaphys. 
{text.  2  ;  I.  9,  c.  1).  In  quolibet  enim  ge- 
nere  id  quod  est  simplicissimum,  est  per- 
fectissimumetmensura  omnium  aliorum  : 
ut  in  coloribus  albedo,  et  in  motibus  mo- 
tus  coelestis,  eo  quod  unaquajque  res  est 
tanto  perfectior,  quanto  magis  accedit  ad 
primum  sui  generis  principium.  Ex 
quo  patet,  quod  perfectio  uniuscujusque 
rei,  secundum  quam  attenditur  mensura- 
tio  ejus,  est  a  primo  principio  ;  similiter 
quantitasejus.  Et  hoc  est,  quod  Augusti- 
nus  dicit  in  6.  de  Trinit.  (c.  8  ;  —  Migne 
t.  42,  col.  929),  quod  «  in  his  qua^  non 
mole  magna  sunt,  idem  est  melius  quod 
majus  ». 

Gum  autem  cujuslibet  formge  non  sub- 
sistentis  esse  consistat  in  eo  quod  subjecto 
vel  materiae  inest,  dupliciter  potest  ejus 
quantitas  seu  perfectio  considerari  :  uno 
modo  secundum  rationem  proprige  spe- 
ciei  ;  alio  modo  secundum  esse  quod 
habet  in  materiaseu  subjecto.  Secundum 
quidem  rationem  proprice  speciei  formae 
diversarum  specierum  sunt  inasquales  ; 
sed  forma3  unius  speciei  qu£edam  quidem 
possunt  esse  ^equales,  qui^dam  autem 
non.  Oportet  enim  principium  specificum 
accipi  in  aliquo  indivisibili  ;  diiferentia 
enim  hujusmodi  principii  speciem  variat. 
Qu;edam  vero  form^B  sunt,  quae  sortiun- 
tur  speciem  per  aliquid  suae  essentiae,  sic- 
ut  omnes  formge  absolutae,  sive  substan- 
tiales  sive  accidentales.  Et  in  talibus  im- 
possibile  est  quod  in  eadem  specie  secun- 
dum  hunc  modum  una  forma  major  alia 
inveniatur  ;  non  enim  est  una  albedo  se- 
cundum  se  considerata  magisalbedo  quam 
alia.  Quaedam  vero  formje  sunt  qua?  sor- 
tiuntur  speciem  ex  aliquo  extrinseco,  ad 
quod  ordinantur :  sicut  motus  sortitur  spe- 
ciem  ex  termino  ;  unde  unus  motus  est 
majoralio  secundum  propinquitatem  vel 
distantiain  a  termino.  Et  similiter  inve- 
niuntur  qua^dam  qualitates,  quae  sunt 
dispositiones  in  ordine  ad  aliquid;  sicut 


DE  VIRTUTIBUS    —   QU.^ST.  XVI   DE    VIRTUTE  MORALI  -  ART.   VI 


ISJ 


sanitas  est  qugedam  coiiimeusuratio  Im- 
morum  in  ordine  ad  naturam  animalis, 
quod  dicilur  sanum  ;  et  ideo  aliquis  gra- 
dus  commensurationis  liumorum  in  Icone 
est  sanitas,qui  in  liomine  esset  infirmitas. 
Quia  ergo  secundum  gradum  eommensu- 
rationis  sanitas  non  accipit  speciem,  sed 
secundum  naturam  animalis,  ad  quam  or- 
dinatur,  contingit  etiam  quod  in  eodeni 
animali  una  sanitas  cst  major  quam  alia 
ut  dicitur  10.  E//i.\  in  quantum  scilicet 
diversi  gradus  commensurationis  immo- 
rum  possunt  esse,  in  quibus  salvatur  con- 
venientia  Immanie  natura.  — •  dc  Viri. 
Card.  a.  3,  c. 

Similitur  etiam  secundum  quantitatem 
perfectionis,  quam  liabent  hujusmodi 
formae  secundum  quod  insunt  materife 
vel  subjecto,  qui\3dam  formae  unius  spe- 
ciei  ina^qnales  esse  possunt,  in  quantum 
insunt  secundum  magis  et  minus  ;  qua3- 
dam  vero  magis  et  minus  inesse  non  pos- 
sunt.  Non  enim  qugecunque  forma  dat 
speciem  subjecto,  cui  inest,  potest  inesse 
magis  ct  minus,  quia,  sicut  dictum  est, 
principium  specilicum  oportet  inindivisi- 
bili  consistere ;  quod  inde  est  quia  nuila 
forma  substantialis  recipit  magis  et  mi- 
nus.  Similiter  etiam  si  qua  forma  spe- 
ciem  sortiatur  secundum  aliquid  quod 
secundum  suam  rationem  est  indivisibile, 
non  dicitur  secundum  magis  et  minus  ; 
et  inde  est  quod  binarius  et  qua)Iibet  alia 
species  numeri,  qwdd  specificatur  secun- 
dum  unitatem  additam,  non  recipit  magis 
et  minus.  Et  eadem  ratio  est  in  figuris, 
qu;i3  secundum  numerum  specificantur, 
ut  triangulus  et  quadratum,  et  in  quanti- 
tatibus  determinatis,  utbicubitum  et  tri- 
cubitum  ;  et  in  relationibus  numeralibus, 
sicut  duplum  et  triplum.  Formae  vero 
quae  neque  dant  speciem  subjecto,  neque 
sortiuntur  speciem  ex  aliquo  quod  secun- 
dum  rationem  suam  sit  indivisibile,  pos- 
sunt  inesse  secundum  magis  et  minus, 
ut  albedo  et  nigredo  et  aliahujusmodi. 

E.x  his  patet,  quod  dupliciter  potestali- 
quid  se  ad  diversas  formas  habere  circa 

*  Cap.  3,  al.  2.  Cf.  S.  Thomas  1.  3. 


tequalitatem  et  ina^qualitatem.  Qua^dam 
etiam  sunt,  quaa  in  eadem  specie  inasqua- 
litalem  nonrecipiunt,  nequesecundum  se, 
ut  una  earum  sit  major  quam  alia  ejus- 
dem  .speciei ;  neque  secundum  esse,  ut 
scilicet  magis  insit  subjecto;  et  hujusmo- 
di  sunt  omnes  fornife  substantiales.  Quaa- 
dam  vero  ina^qualitatem  non  recipiunt 
secundum  se,  solum  secundum  quod 
insunt  subjecto,  sicut  albedo  et  nigre- 
do.  Quasdam  vero  inasqualitatem  reci- 
piunt  sccundum  se,  non  tamen  secun- 
dum  quod  insunt  subjecto  :  sicut  trian- 
gulus  dicitur  major  triangulo,  eo  quod 
lineie  unius  trianguli  sunt  majores  quam 
alterius  ;  quamvis  ordinentur  ad  ali- 
quid  unum  specificans,  non  tamen  una 
superficies  est  magis  triangula  quam  alia. 
Qua^dam  vero  sunt  qua3  recipiunt  ina3- 
qualitatem  et  secundum  se  et  secun- 
dum  quod  insunt  subjecto,  sicut  sanitas, 
scientia  et  motus.  —  de  Virt.  Card.  a. 
3,  c. 

His  igitur  visis,  circa  asqualitatem  et 
inaequalitatem  virtutum  dicendum  est, 
quod  si  loquamur  de  inasqualitale  virtu- 
tum  quLB  attenditur  secundumse  ipsas, 
sic  virtutes  dli-ersaruni  speciet^um  pos- 
sunt  esse  ina^quales.  Gum  enim  virtus 
sit  «  dispositio  perfecti  ad  optimum  »,  ut 
dicitur  7.  Phys.  {iext.  17;  c.  3),  illa 
virtus  perfectior  et  major  est,  qu(B  ad 
majus  bonum  ordinatur.  Et  secundum 
hoc  virtutes  theologicje,  quarum  obje- 
ctuni  est  Deus,  sunt  aliis  potiores.  Inter 
quas  tamen  caritas  est  major,  quia  pro- 
pinquius  Deo  conjungit  ;  et  spes  major 
quam  fides,  quia  scilicet  spes  aliqualiter 
movetaffectum  in  Deum,  fides  autem  fa- 
cit  Deum  in  homine  esse  per  modum  co- 
gniti.  Inter  alias  autem  virtutes  pruden- 
tia  est  maxima,  quiaest  moderatrix  alia- 
rum  ;  et  post  hanc  justitia,  per  quam 
homo  bene  se  habet  non  solum  in  se  ipso, 
sed  ad  alium ;  et  post  hanc  fortitudo, 
per  quam  homo  propter  bonum  contem- 
nit  pericula  mortis  ;  et  post  hanc  tem- 
perantia,  per  quam  homo  propter  bonum 
contemnit  maximas  delectationes  corpora- 


m 


TERTIA  PARS  —  ETIIICA 


lium. —  Sed  iii  eadem  specie  virtutis  noii 
potest   hujusinodi   inaHiuuiitas    inveniri, 
sicut  invenitur  in  cadeni  specie  scientiie, 
quia  non  est  de  ralione   scientite,    quod 
iiabens  aliquam    scienliani  sciat  omnes 
conclusiones  iilius   scienti;e  ;  est  autem 
de  ratione  virtutis,  ut  liabens  aliquam  jje- 
ne  se  liabeat  in  omnibus  qua3  ad  virtutem 
illani  pertinent.  —  Secundum  vero  perfe- 
ctionem  vel  quanlitatem  virtutis  ex  parte 
illa,  qua  inest  subjecto,  potest  esse  inte- 
qualitas  etiam  in  eadem  specie    virtutis, 
in  quantum   uuus   liabentium    virtutem 
melius  se  iiabet  ad  ea,  qua3  sunt  illius  vir- 
tutis,  quam  alius,  vel  propter  meliorem 
dispositionem  naturalem  vel  propter  ma- 
jus  exercitiu^n  vel  propter  melius  judi- 
cium  rationis  vel  propter  gratia^  donum  : 
quia  virtus  neque   dat  speciem   suljjecto, 
neque  haljet  aliquid  indivisibile  in  sui  ra- 
tione,  nisi  secundum  Stoicos,   qui   dice- 
bant  nullum    lialjere  virtutem   nisi  eam 
haberet    in   summo  :  et   secundum   lioc 
omnes  sunt   habentes  eandem  virtutem 
asqualiter.  Sed  hoc  non   videtur    esse  de 
ratione  alicujus  virtutis.  {de  Virt.  Card. 
a.  3,  c.    Non  enim  exigitur  ad  rationem 
alicujus  virtutis,  quod  attingat  recta3  ra- 
tionis  medium  in  indivisibili,  sed  sufficit 
prope  medium  esse,  ut  dicitur  2.  FAh.  c. 
6.  (Ia2a3,q.  66,  a.  l,inc.  ;  I.Eth.X.  7). 
Sic  igitur  in  diversis  virtutes  inajqua- 
les  esse  possunt,  et  secundum   diversas 
species  virtutum,  et  secundum  quod  in- 
sunt  subjecto  quantum   etiam  ad  unam 
speciem  virtutis.  Sed  in  uno  et   eodeni 
homine  sunt  quidem  virtutes  iniuquales 
secundum  quantitatem  vel  perfectionem 
quam  virtus  secundum  se  habet  ;  secun- 
dum  vero  quantitatem    vel  perfectionem 
quam  habet  virtus  secundum  quod  inest 
subjecto,  simpliciter  quidem  oportet  om- 
nes  virtutes  esse  a^quales  eadem   ratione, 
qua  ei  sunt  connexa3,  quia  a^qualitas  est 
qua^dam  connexio  in  quantitate  ;    unde 
et  tequalitatis  rationem  aliqui  assignant, 
secundum  quod  per  quatuor  virtutes  car- 
dinales  intelliguntur   quidam   generales 
modi  virtutum,  de  quibus  supra  dictum 


est  (art.  prteced.)  Aliler  vero  assignari 
potest  secundum  dcpendentiam  virtutum 
moralium  a  prudentia  vel  caritate  ;  unde 
ubi  est  a^qualis  caritas,  oportet  onmes 
virtules  esse .  icquales  secundum  perfe- 
ctionem  formalem  virtutis  ;  et  eadem  ra- 
tione  de  prudentia  per  comparationem 
ad  virtutes  morales.  Secundum  quid  ve- 
ro  possunt  virtutes  esse  insequales  in  uno 
et  eodem,  sicut  et  non  connexa3,  secun- 
dum  inclinationem  potentige  ad  actum,qua3 
est  ex  natura  vel  ex  quacunque  alia  causa. 
{de  Virt.  Card.  a.  3,  c.)  —  la  2a3,  q.  Q>Q, 
a.  l  sqq. ;   3.  Sent.  dist.  33,  q.  1,  a.  4,  c. 

Ad  primum  ergodicendum,  quod  cum 
qua^ritur,  utrum  virtus  una  possit  esse 
major  alia,  dupliciter  potest  intelligi  quas- 
stio,ut  dictum  est :  uno  modoin  virtutibus 
specie  differentibus  ;  et  sic  manifestum 
est,  quod  una  virtus  est  major  aTia  :  sem- 
per  enim  est  potior  causa  suo  effectu  ;  et 
in  effeclibus  taiito  aliquid  est  potius, 
quanto  est  causa3  propinquius.  Manife- 
slum  est  autem  ex  prasdictis,  quod  causa 
et  radix  humani  boni  est  ratio.  Et  ideo 
prudentia,  qute  perficit  rationem,  praefer- 
tur  in  bonitate  aliis  virlutibus  moralibus 
perficientibus  vim  appetilivam,  in  quan- 
tum  participat  rationem.  Et  in  his  etiam 
tanto  est  una  altera  melior,  quanto  magis 
ad  rationern  accedit  ;  unde  et  justitia, 
qua3  est  in  voluntate,  praefertur  aliis  vir- 
tutibus  moralibus.  —  ia  2«,  q.  QQ,  a.  1, 
c.  \  a.  4,  c. 

Ad  secunduni  dicendum,  quod  quan- 
titas  dupliciter  potest  sumi,  absolute  et 
comparate.  Absolute  quidem,  sicut  in 
aliis,  ita  et  in  virtutibus,  potest  attendi 
quantum  ad  tria  :  primo  quantum  ad  di- 
gnitatem,  secundo  quantum  ad  objecta, 
ad  qua3  se  extendit,  tertio  quantum  ad 
inlensionem,  qu;i3  cognoscitur  in  efficacia 
et  modo  agendi.  Et  his  tribus  modis  con- 
tingit,  quod  una  virtus  excedatur  ab  alia 
absolute  loquendo,  quia  una  est  dignior 
alia,  sicut  prudentia  temperantia.  Item, 
una  estplurium  objectorum  quam  alia,sic- 
utet  prudentia  quam  temperantia.  Item, 
una  secundum  speciem  suamrequirit  ma- 


DE  VIRTUTIBUS    —  QU.^EST.  XVII   DE  VIRT.  CARD.  IN    GENERE  —   ART.  1 


1S3 


jorem  intentionem  quamalia,  quia  quan- 
to  est  difficilius  objectum,  tanto  oportct 
mag-is  contra  tenderc  et  intensius  in  ip- 
sum  moveri.  Sed  si  virtutes  sumantur  se- 
cundum  quantitatem  comparatam,  sunt 
a^quales,  quia  proportionaliter  in  his  tri- 
bus  se  liabent  respectu  suorum  objecto- 
rum,  et  ideo  proportionaliter  crescunt.  — 
3.  Sent.  dist.  36,  q.  1,  a.  4,  c. 

Ad  tertium  dicentlum,  quod  ubi  est 
majorhabitus,  oportet  quod  sil  major  ac- 
tus  secundum  inclinationem  liabitus.  Po- 
test  tamen  esse  aiiquid  in  homine  vel  im- 
pediens  vel  disponens  ad  actum,  quod  per 
accidens  se  habet  ad  liabitum  :  sicut  ha- 
bitus  scientia?  impeditur,  ne  ad  actum 
prodeat,  propter  ebrietatem.  Et  ideo,  se- 
cundum  hujusmodi  impedimenta  vel  au- 
xiiia  ad  agendum,  potest  quandoque  esse 
augmentum  in  actu,  non  existente  aug- 
mento  circa  iiabitum.  —  de  Virt.  Card. 
a.  3,  ad  12. 

Id  vero,  quod  in  contrariiun  est,  con- 
cedimus.  —  [bid.  ad  7  Sed  contra. 


QU^STIO  XVII 

DE    VmiUTIBUS  CAHDIXALIBUS  IN  GEXERK. 

Poslea  considerandum  de  virtutibus  cardi- 
nalibus  ;  et  primo  in  communi,  secundo 
in  speciali. 

GIRGA  PRIMUM  QU/ERUNTUR  DUO : 

1.  Utrum  aliqure  virtutes  morales  debeant 
dici  cardinales,  et  an  sint  lantum  qua- 
tuor. 

2.  Ulrum  alia3  virtules  cardinales  reducan- 
lur  ad  prudenliam  sicut  ad  principalio- 
rem  et  causam. 


ARTIGULUS  I 

UTRUM  ALIQU/E  VIRTUTES  MOIULES  DEBEANT 
DIGI  CAUDINALES,  ET  AN  SINT  QUATUOR 
TANTUM. 

I,  Videtur  quod  nullce  virtutes  debeant 
dici  cardinales. 

1.  Ea  enim  qua3  dividuntur  ab  invicem, 
sunt  simul,  secundum  Philosophum  ( in 
Prcedicani.,  cap.  de  simul),  et  ita  unum 
nonest  principalius  altero  ;  sed  virtutes 
condividunt  ab  invicem  genus  virtutis  : 
ergo  una  non  est  principalior  altera,  et 
ita  nec  una  debet  dici  cardinalis  respectu 
alterius.  — 3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  1, 
qua3stiunc.  I,  arg.  2  ;  la  2«,  q.  Gi,  a.  1, 
arg.  1 . 

2.  Pr^eterea ,  virtutes  intellectuales 
sunt  nobiliores  virtutibus  moralibus,  quia 
peiTiciunt  in  vita  contemplativa,  quoe  est 
nobilioractiva  ;  ergo  magis  debent  dici 
cardinales  quam  morales ;  sed  intelle- 
ctuales  virtutes  non  sunt  cardinales :  ergo 
nec  morales  ;  ergo  non  sunt  aliqu^e  vir- 
tutes  cardinales.  —  3.  Sent.  I.  c.  quge- 
stiunc.  2,  arg,  3 ;  la  2a3,  1.  c.  arg.  3. 

II.  Videtur  quod  non  sint  quatuor  vir- 
tutes  cardinales. 

3.  Virtules  enim  dicuntur  eaedem  ge- 
nerales  et  cardinales  ;  generales  autem 
sunt  tanlum  duse,  scilicet  justitia  et  pru- 
dentia  :  ergo  videtur  etiam  quod  sint  tan- 
tum  duse  cardinales.  —  3.  Sent.  dist.  33, 
q.  2,  a.  1,  qua^stiunc.  3,  arg.  2, 

4.  Pra^terea,  prudentia  est  directiva 
aliarum  virtutum  moralium  ;  sed  id  quod 
est  direclivum  aliorum,  principalius  est : 
ergo  prudentia  sola  est  virtus  principalis. 
—  la  2a3,  q.  61,  a.  2,  arg.  1  ;  3.  Sent.  I. 
c.  quaestiunc.  3,  arg.  1. 

5.  Pra3terea,  inqualibetvi  aliquid  prin- 
cipalissimum  invenies  eorum  quae  ad  il- 
lam  vim  pertinent ;  si  ergo  vires  sunt 
tantum  tres,  in  quibus  sunt  virtutes,  vide- 
tur  quod  etiam  tantum  tres  debeant  esse 
virtutes  cardinales.  —  3.  Sent.  I.  c. 
qua3stiunc.  3,  arg.  3. 

Sed  contra  :  Videtur  quod  plures 
debeant  esse  quam  quatuor. 


m 


TERTIA   PARS  —  ETHICA 


G.  In  rationali  enim  ponunlur  duae  vir- 
tutes  cardinalcs,  prudentia  sciiicet  et  jn- 
stitia  ;  ergo  similiter  in  qualibot  aliarum 
virium  debent  poni  dux  virtules  cardina- 
les  ;  et  ita  cum  vires  sint  tres,  erunt  sex 
cardinales  virtutes.  —  3.  ScnL  dist.  33, 
q.  2,  a.  1,  quiestiunc.  3,  arg.  5  (sive  2  Sed 
contra). 

7.  Pra3terea,  sicut  prudentia  est  per- 
fectio  rationis  practica:,  ita  et  ars  ;  sed 
rationis  practicas  rectitudo  et  veritas  con- 
sistit,  ut  in  6.  Eth. '  dicitur,  in  conformi- 
tate  ad  appetitum  ;  quod  fit  per  virtutes 
morales,  ut  dictum  est  :  ergo  sicut  pru- 
dentia  inter  virtutes  morales  ponitur  car- 
dinalis,  ita  etars  meciianica  poni  debet. 
—  Ibut.  arg.  G  (sive  3  Sed  coatra). 

Rkspondeo  digexdum,  quod  necesse  est 
esse  quatuor  virtutes  cardinales.  Ad  cu- 
jus  evidentiam  sciendum  est,  quod  prin- 
cipium  cujuslibet  rei  est  potissima  pars 
ejus,  etiam  plus  quam  dimidium,  ut  dici- 
turl.  E^//..**;et  ideo  illudquodestpotissi- 
mum  m  quolibet  genere,  dicitur  princi- 
pale  in  genere  illo.  Et  quia  habitus  pen- 
satur  ex  actibus,  et  actus  ex  objectis  sive 
materia  ;  ideo  virtutes  principales  dicun- 
tur,  qu^esuntcirca  illud  quod  est  potissi- 
mum  in  materia  vel  materiis  virtutum  : 
sicut  potissimumin  illis  qua3  ad  concupi- 
scibilem  pertinent,  sunt  delectationes  se- 
cundum  tactum  ;  unde  temperantia,  quse 
est  circa  illas  delectationes,  est  virtus 
principalis;  et  eutrapelia,  qua)  est  circa 
delectationes  qua3  sunt  in  ludis,  est  virtus 
secundaria  :  sicut  ars  ad  quam  pertinet 
fmis  navis,  quae  est  navigatio,  scilicet  gu- 
bernatoria,  est  principalis  respectu  illius 
artis  quce  facit  navem,  quia  finis  estpotis- 
simum  in  unoquoque  ;  et  in  arte  quie  fa- 
cit  navem,  principalior  est  illa  qua3  indu- 
citformam,  quam  quasprasstat  materiani. 
Et  quia  ad  illud,  quod  est  polissimum  in 
qualibetre,  ordinantur  omnia  qua3  sunt 
illius  ;  ideo  virtutes  et  artes  principales 
movent  secundum  suum  imperium  virtu- 
tes  et  artes  secundarias  ad  actusproprios  : 

*  Cap.  2.  Cf.  S.  Thomas  1.  2. 
"Cap.  7.  Cf.  S.  Thomasl.  11. 


sicut  ars  gubernatoria  imperat  ei  qua)  fa- 
cit  navem,  et  ex  hoc  dicitur  architectonica 
respectu  ejus,  quasi  princeps  ipsius:  Et 
quia  actus  moti  fundantur  super  actio- 
nem  moventis,  ideo  actus  secundariae 
virtutis  fundantur  super  actionem  princi- 
palis,  sicut  fundantur  super  cardinem 
motus  ostii  ;  et  ideo  virtus  principalis 
(\\Q,\i\iT  &s,SQcardinalis,  et  virtus  secun- 
daria  dicitur  «(iyw/icYa  illi.  Omne  autem 
quod  movetur  ab  aliquo,  agit  in  virtute 
moventis  sicut  instrumentum  ejus  ;  et  ideo 
etiam  motus  virtutis  cardinalis  participa- 
tur  quodammodo  in  virtutibus  adjunctis. 
Et  secundum  hoc  virtus  cardinalis  dicitur 
generalis,  inquantum  pluribus  virtutibus 
adjunctis  motum  suum  communicat ;  vir- 
tus  autem  adjuncta  dicitur  pars,  in  quan- 
tum  motum  suum  participat. — 3.  Sent. 
dist.  33,  q.  2,  a.  i,  sol.  1. 

Considerandum  est  aatem,  quod  de  ra- 
tione  actus  virtuosi  quatuor  existunt. 
Quorum  unam  est,  ut  substantia  ipsius 
actus  sit  in  se  modificata  ;  et  ex  hoc  actus 
dicitur  bonus,  quasi  circa  debitam  mate- 
riam  existens,  vel  debitis  circumstantiis 
vestitus.  Secunduni  est,  ut  actus  sit  debi- 
tomodose  habens  ad  subjectum,  ex  quo 
firmiter  subjecto  inheereat.  Tertium  est, 
ut  actus  sit  debito  modo  proportionatus  ad 
aliquid  extrinsecum  sicut  ad  finem.  Et 
haec  quidem  tria  sunt  ex  parte  ejus,  quod 
por  rationem  dirigitur.  Quarlwn  autem 
est  ex  parte  ipsius  rationis  dirigentis,  sci- 
licet  cognitio.  Ilaec  igitur  quatuor,  scili- 
cet  cognitio  dirigens,  rectitudo,  firmitas 
et  moderatio,  etsi  in  omnibus  virtuosis 
actibus  requirantur,  singula  tamen  ha3C 
principalitatem  quandam  habent  in  spe- 
cialibus  quibusdam  materiis  et  actibus. 

Ex  parte  cognitionis  practicte  tria  requi- 
runtur  :  quorum  primum  est  consiliuin, 
secundum  est  judicium  de  consiliatis, 
sicut  etiam  in  ratione  speculativa  inveni- 
tur  inventio  vel  inquisitio,  et  judicium. 
Sed  quia  intellectus  practicus  pr^Bcipit 
fugere  vel  prosequi,  quod  non  facit  spe- 
culativus  intellectus,  ut  dicitur  in  3.  de 
Anima  [text.  46  ;  c.    9 )    ;  ad  rationem 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.EST.  XVII  DE  VIRT.   CARD.  IN  GENERE  —   ART.  I 


iW 


practicam  pertinet  prcecipere  (praBmedi- 
tari )  deagendis  ;  et  hoc  est  pryecipuuni 
ad  quod  alia  duo  ordinantur.  Girca  pri- 
mum  autem  perficitur  liomo  pervirtutem 
eubulice,  quas  est  bene  consiliativa.  Girca 
secundum  autem  perficitur  iiomo  per  sy- 
nesim  et  gnomen,  quibus  homo  fit  bene 
indicativus,  utdicetur  infra.  Sed  perpru- 
denliam  fit  ratio  bene  prajceptiva,  ut 
ibidem  dicetur.  Unde  manifestum  est, 
quod  ad  prudentiam  pertinet  id  quod 
est  prjecipuum  in  cognitione  dirigente ; 
et  ideo  ex  hac  parte  ponitur  prudeniia 
virtus  cardinalis.  —  Similiter  etiaui  re- 
ctitudo  actus  per  comparationem  ad  ali- 
quid  extrinsecum,  habet  quidem  rationem 
bonietlaudabilis  etiam  in  liis  quce  perti- 
nent  ad  unum  secundum  se  ipsum ;  sed  ma. 
xime  laudatur  in  liis  quas  sunt  ad  alterum, 
quando  scilicet  homo  actum  suum  recti- 
ficat  non  solum  in  his  qu£e  ad  ipsum 
pertinent,  sed  etiam  in  his  in  quibus  cum 
aliis  communicat.  Dicit  enim  Pliilosophus 
inS.  Eth.*,  quodmulti  inpropriis  quidem 
virtute  uti  possunt,  in  his  autem  quas 
sunt  ad  alterum  non  possunt.  Et  ideo 
juslitia  ex  hac  parte  ponitur  virtus 
principalis,  per  quam  honio  debito  modo 
coaptatur  et  adiiequatur  aliis,  cum  quibus 
communicare  liabet  ;  unde  et  vulgariter 
dicuntur  justa  illa  quie  sunt  debito  modo 
coaptata.  —  Moderatio  autem  sive  refrae- 
natio  ibi  praecipue  laudem  habet  et  ratio, 
nem  boni,  ubi  prascipue  passio  impellit 
quam  ratio  refra^nare  debet,  ut  ad  me- 
dium  virtutis  perveniatur.  Impellit  autem 
passio  maxime  ad  prosequendas  delecta- 
tionesmaximas,  qua3  sunt  inter  delecta- 
tiones  tactus.  Et  ideo  ex  hac  parte  ponitur 
cardinalis  virtus  temperantia,  quce  repri- 
mit  concupiscentias  delectabilium  secun- 
dum  tactum.  ut  dicetur  infra.  —  Firmi- 
tas  autem  pra3cipue  laudem  habet  et 
rationem  boni  in  illis,  in  quibus  passio 
maxime  movet  ad  fugam ;  et  hoc  prgecipue 
est  in  maximis  periculis,  quas  sunt  pericu- 
la  mortis.  Ideo  ex  hac  parte  fortitudo  poni- 
tur  virtus  cardinalis,  per  quam  homo  cir- 
*  Cap.  1,  al.  3.  Cf.  S.  Thomas  1.  2. 


ca  mortis  pericula  intrepide  se  habet.  — 
Unde  patet  ratio  et  numerus  virtutum  car- 
dinalium.  —  de  Virt.  Card.  a.  1,  c.  ;  3. 
Sent.  q.  2,  a.  1,  sol.  1,  2,  3;  la  2a3,  q. 
61,  a.  1,  2,3,4. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ea 
quii!  dividunt  aliquod  commune  univo- 
cum,  sunt  simul  quantum  ad  intentionem 
generis,  quamvis  unum  possit  esse  causa 
alterius  quantum  ad  esse  :  sicut  motus 
localis  est  causa  aliorum  motuum,  contra 
quos  dividitur.  Sed  ea  qu£e  dividunt  ali- 
quod  commune  analogum,  se  habent  se- 
cundum  prius  et  posterius,etiam  quantum 
adintentionem  communis  quod  dividitur, 
sicut  patet  de  substantia  et  accidente. 
Unde  ex  hoc,  quod  una  virtus  condividitur 
alteri,  non  oportet  quod  una  non  sit  altera 
principalior. —  3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  1, 
quaestiunc.  1,  ad2;  la2ae,  q.  61,  a.  1,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  qua- 
tuor  supra  dictce  virtutes  principales  sunt, 
in  quibus  fundatur  vita  humana.  Dicun- 
tur  autem  cardinales  ad  similitudinem 
cardinis,  in  quo  motus  ostii  firmatur. 
De  ratione  autem  ostii  est,  ut  per  ipsum 
interiora  domus  adeantur  ;  et  ideo  illud, 
per  quod  non  est  motus  in  aliquid  ulte- 
rius,  non  habet  rationem  ostii.  Vita  au- 
tem  humana,  idest  hominiproportionata, 
in  hoc  ordine  invenitur  :  Primo  quidem 
est  natura  sensitiva,  in  qua  convenit  cum 
brutis ;  tum  ratio  practica,  quae  est  ho- 
mini  propria  secundum  suum  gradum ; 
et  intellectus  speculativus,  qui  non  per- 
fecte  in  homine  invenitur,  sicut  invenitur 
in  angelis,  sed  secundum  quandam  parti- 
cipationem;  item  vita  contemplativa  non 
est  proprie  humana,  sed  superhumana  ; 
vita  autem  voluptuosa,  qua3  inha^ret  sen- 
sibilibus  bonis,  non  est  humana,  sed  be- 
stialis.  Vita  ergo  proprie  humana  est  vita 
activa.  Sic  ergo  ratio  cardinis  non  inveni- 
tur  in  virtutibus  intellectualibus,  qua3 
pevficiunt  in  vita  contemplativa,  quia 
non  ordinatur  ulterius  ad  alteram  vitam; 
sed  activa  ad  ipsam  ordinatur ;  unde  cum 
virtutes  morales  perficiant  in  vita  activa, 
et  habeant  suos  actus  non  circa  finem  ul- 


im 


TERTIA    l'ARS  —  ETHICA 


tiiiium  (sicut  tlieolog"ica!  :  quii3  ideo  car- 
dinales  noudicuntur,  quia  non  est  aliquid 
ulterius  ex  parteobjecti  inquod  tendant), 
sed  circa  objectuin  sibi  proportionatuin, 
ex  utraque  parte  manet  in  eis  ratio  ostii ; 
et  propter  iioc  cardinales  virtutes  inve- 
niuntur  soluin  in  genere  moraliuin.  — 
de  Vlrt.  Card.  a.  1,  c.  ;  3.  Sent.  dist. 
33,  q.  2,  a.  1,  sol.  :2. 

Ad  tertium  dicenduni,  quod  justitia  et 
prudentia  dicuntur  generales  respectu 
omniuin  virtutum;  temperantia  autem  et 
fortituilo  non  respectu  omnium,  sed  re- 
spectu  virtutuin  tantum  qua3  eis  adjun- 
guntur  ;  et  Iiaec  generalitassufficit  adcar- 
dinalem  virtutera  ;  dicuntur  autem  gene- 
rales  non  secundum  essentiam,  sed  secun- 
dum  materiam.  —  3.  Seiit.  I.  c.  sol. 
3,  ad2. 

Ad quartum  dicendum,  quod  prudentia 
est  simpliciter  principalior  omnibus  ;  sed 
aliae  ponuntur  principales  unaquaeque  in 
suo  genere.  —  la  2cTe,  q.  01,  a.  2,  ad  1. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  ratio 
quandoque  comprehendit  duas  potentias, 
scilicet  vim  cognitivam  in  qua  est  pru- 
dentia,  et  vim  activam  quas  voluntas  di- 
citur,  in  qua  est  justitia,  ut  infra  dicetur; 
concupiscibilis  autem  et  irascibilis  sunt 
tantum  appelitivae ;  ideo  non  est  ratio  si- 
milis.  — 3.  Sent.  1.  c.  sol.  3,  ad  3. 

Unde  patet  solutio  ad  sextuni. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  appeti- 
tus  dicitur  rectus  dupliciter  :  uno  modo 
in  se,  secundum  quod  ea  qu£e  in  appetitu 
sunt,  ordinata  sunt ;  et  hanc  rectitudinem 
facit  virtus  moralis ;  et  quia  prudentia 
conformat  rationem  practicam  appetitui 
sic  directo,  ideo  cum  moralibus  virtuti- 
bus  in  materia  communicat,  et  in  eandem 
operationem  concurrunt,  propter  quod  in- 
ter  morales  computatur.  Alio  modo  dici- 
tur  appetitus  rectus  a  rectitudine  qu»  est 
extraijmim;  et  hoc  est  materialiter,  in 
quantum  scilicet  tendit  in  aliquid  rectum 
extra  se  faciendum,  cujusmodi  est  recti- 
tudo  quae  est  in  artificiatis ;  et  sic  con- 
format  rationem  appetitui  recto  ars  me- 
chanica ;  ideoque  non  computatur  inter 


virtutes  morules.  — ■  3.  Sent.  1.  c.  sol.  3. 
ad  6  (sive  ad  3  Sed  contra). 

ARTIGULUS    II 

UTIIUM  ALI.E  VIRTUTES  GARDINALES  REDU- 
GANTUR  AD  PRUDENTIAM  SICUT  AD  IMUNGI- 
PALIOREM    ET  GAUSAM. 

Videtur  quod  ali;e  virtutes  cardinales 
non  reducantur  ad  prudentiam  sicut  ad 
principaliorem  et  causam  :  — 

1.  quia  per  virtutes  sanantur  animae 
passiones ;  sed  ad  hoc  quod  aliquis  cor- 
poraliter  sanetur,  non  est  necesse  quod 
ipse  scientiam  medicinae  habeat,  sed  suf- 
ficit  quod  aliquis  alius  habeat ;  et  ipsa  sa- 
natio  melius  valet  quam  scientia  medici- 
na3,  quia  fmis  ejus  est  :  ergo  non  est  ne- 
cessarium  ad  virtutem  quod  aliquis  pru- 
dentiain  habeat;  et  ipsa  etiam  est  minus 
principalis  inter  alias  virtutes.  —  Z.Sent. 
dist.  33,  q.  2,  a.  5,  arg.  2. 

2.  Praeterea,  secundum  Philosophum 
2.  Metaphys.{text.  4;  I.  1  min.,  c.  1)  eo- 
rum  qua3  communicant  in  nomine  et  de- 
finitione,  illud  cui  per  prius  convenit  no- 
men,  est  maximum  in  illo  genere  et  causa 
aliorum  ;  sed  nomen  virtutis,  secundum 
Boethium,  ad  alias  virtutes  a  fortitudine 
derivatur,  eo  quod  fortitudo  est  principa- 
lior  inter  omnes  virtutes.  —  Ibid.  arg.  3. 

3.  Pr^terea,  dicit  Philosophus  in  6. 
Eth.  *  quod  principia  prudentiag  sunt  in 
virtutibus  moralibus  ;  sed  principia  sunt 
potiora  iis  quc^  sunt  ex  principiis  :  ergo 
alia3  virtutes  morales  sunt  prudentia  di- 
gniores.  — Ibid.  arg.  G. 

Sed  contra  :  1.  In  quolibet  genere  il- 
lud  quod  dirigit  nobilius  est ;  sed  ad  pru- 
dentiam  pertinet  dirigere  in  omnibus  vir- 
tutibus  moralibus,  ut  patet  per  defmitio- 
nem  virtutis  in  2.  Eth.  (c.  7,  al.  6)  posi- 
tam  :  ergo  ipsa  est  nobilior  aliis  virtuti- 
bus.  —  Ibid.  arg.  1  Sed  contra ;  2.  Eth. 
1.  7. 

2.  Pra3terea,  habitus  proportionantur 
potentiis  in  quibus  sunt ;  sed  ratio,  inqua 
est  prudentia,  est  superior  aliis  viribus, 

*  Cap.  1-2,  al.  13.  Cf.  S.  Thomas  1.  10. 


DE  VIRTUTIBUS   -  QU.-EST.  XVIII  DE  SYNTERESI  -  ART.  I 


lo7 


in  qulbus  sunt  alias  virtutes  :  ergo  pru- 
dentia  est  nobilior  aiiis  virtutibus. — Ibid. 
arg.  2  Sed  conlra . 

Respondeo  dicexdum,  quod  prudentia 
inter  virtutes  cardinalcs  principalior  est, 
et  ad  ipsam  reducuntur  omnes  alia3  quasi 
ad  causam.  Et  hoc  sic  patet.  Virtus  enim, 
ut  dicit  Tullius  [Rlieior.  1.  2  *)  movet  in 
modum  naturae,  scilicet  per  quandam  in- 
clinationem  affectus.  Omnis  autem  natu- 
ra3  inclinatio  pra^exigit  aliquam  cognitio- 
nem,  qua3  et  fmeni  pra^stituat  et  in  fmem 
inclinet,  et  ea  quibus  ad  fmem  pervenitur 
pr^videat ;  ha3C  enim  sine  cognitionc  fieri 
non  possunt.  Propter  quod  etiam  dicitur 
a  philosophis  opus  naturas  esse  opus  in- 
telligentia3 ;  alias  qujB  natura  fiunt,  a  ca- 
su  acciderent.  Et  per  hunc  modum  opor- 
tet  quod  per  rationem,  quam  perficit  pru- 
dentia,  et  rectam  facit,  pra3stituatur  fmis 
aliis  virtutibus  non  solum  communis,  sed 
etiam  proximus,  qui  estattingeremedium 
in  propria  natura.  Aledium  autem  secun- 
du  mrationem  rectam  determinatur,utdi- 
citurin  2. £"//?.** — Secundo,per  rationem 
rectam  est  inclinatio  earum  in  finem  pro- 
prium,  qua3  est  intentio  fmis  in  virtutibus 
acquisitis,  in  quantum  ex  operibus  ra- 
tione  regulatis  habitus  virtutis  pra^dictam 
inclinationemcausans  inducitur;  et  quan- 
tum  ad  hoc  dicilur  operatrix  virtutum. 
—  Tertio,  per  prudentiam  rectificatur  via 
unicuique  virtuti,  qufe  tendit  in  fmem,  in 
quantum  per  consilium  et  per  electionem 
segregantur  utilia  a  nocivis  respectu  fmis 
virtutis ;  et  quantum  ad  hoc  moderatrix 
et  custos  dicitur  virtutum.  —  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  2,  a.  5,  c. 

Ad  primnni  ergo  dicendum,  quod  sa- 
nitas  corporalis  non  indiget  arte  medici- 
nas  ad  perficiendum  opera  sani  hominis ; 
et  ideo  sic  ad  sanitatem  habendam  nonin- 
diget  homo  ut  ipse  medicinam  habeat. 
Sed  actum  virtuosi  non  potest  homo  fa- 
cere  nisi  per  prudentiam,  quia  quanto 
virtus  est  intensior,   tanto  est  magis  no- 

*  2.   lihetor.  (sivo   de  Invenl.    Rhelor.)  c.    53 
(edit.  Taiirin.  1823). 
"  Cap.  (3.  Cf.  S.  Thomas  1.  7. 


civa,  nisi  adsit  discretio  prudentia3,  ut 
dicit  Philo.sophus.  G.  Elh.  (c.  13).  —  3. 
Sent.  I.  c.  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  virtus 
est  nomen  generis ;  sed  virtus  humana 
vel  virtus  moralis  est  nomen  speciei. 
Quamvis  ergo  illud  quod  est  virtutis,  in 
quantum  est  virtus,  sit  principalius  in 
fortitudine  propter  difficultatem,  tamen 
quod  sit  virtus  moralis  vol  humana,  hoc 
habet  ex  ratione,  per  quam  homo  est  ho- 
mo  et  electionem  habens  suorum  ope- 
rum.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sicut  ra- 
tio  speculativa  procedit  ad  conclusionem 
ex  principiis  per  se  notis  :  ita  ratio  pru- 
dentia3  procedit  ad  electionem  et  consi- 
lium  de  his  quas  sunt  ad  fmem,  ex  fme ; 
et  ideo  dicuntur  fmes  aliarum  virtutum 
esse  principia  prudentite.  Si  tamen  fmes 
pr^eexistunt  in  ratione  essentialiter  :  quia 
ad  hoc  tendit  virtus  moralis,  ut  appetitus 
rationi  concordet ;  unde  his  fmibus  ma- 
xime  prudentia,  quae  rationem  perficit,est 
affmis.  —  Ibid.  ad  6. 


QU^STIO   XVIII 

DE    SYNTERESI. 

Post  ha3C  considerandumestde  virtuti- 
businspeciali.  Et  quia  omnes  ad  quatuor 
principales  reducuntur,  scilicet  pruden- 
tiam,  justitiam,  fortitudinem  et  tempe- 
rantiam,  qute  sunt  quasi  cardines,  super 
quos  cetera3  volvuntur,  unde  dicuntur  car- 
dinales  :  icleo  circa  illas  consideratio  no- 
stra  pra3cipue  versabitur.  Sicut  autem  su- 
per  scientias  est  intellectus  principiorum, 
ita  etiam  super  has  virtutes  est  syntere- 
sis  ;  ideo  primo  agendum  est  de  illa. 

CIRCA  QUAM  QU^RUNTUR  TRIA  : 

1.  Utrum  synteresis  sit  polentia  vel  habi- 
tus. 

2.  Ulrmii  synleresis  possitpeccare. 

3.  Utrum  synteresis  in  aliquo   exslingua- 
tur. 


108 


TEHTIA  PARS  —  ETHICA 


ARTICULUS   I 

UTRUM    SYNTEHKSIS    SIT    POTENTIA. 

Vkletur  quod  synteresis  est  potentia. 

1.  Ea  enim,  qunc  veniunt  in  eandem 
divisionem,  sunt  ejusdem  generis  ;  sed 
synteresis  dividitur  contra  concupiscibi- 
lem,  irascibilem  et  ralionabilem,  ut  dici- 
tur  in  glossa  Ilieronymi  in  Ezech.  c.  l 
(Migne  t.  25,  col.  22)  ;  sed  irasci- 
bilis  et  concupiscibilis  et  rationabilis  sunt 
potentia?  :  ergo  et  synteresis.  —  de  Ve- 
rit.  q.  16,  a,  1,  arg.   1. 

2.  Sed  dicendum,  quod  non  significat 
potentiam  absolute,  sed  potentiam  cum 
habitu.  —  Sed  contra,  subjectum  cum  ac- 
cidente  non  dividiturcontra  subjectum  ab 
solute  sumptum  ;  non  enim  esset  divisio 
conveniens  animalium,  aliud  homo,  aliud 
homo  albus  ;  sed  liabitus  comparatur  ad 
potentiam  sicut  accidens  ad  subjectum  : 
ergo  non  debet  dividi  id  quod  dicit  poten- 
tiam  tantum,  scilicet  irascibilis,  concupi- 
scibilis  et  rationabilis,  contra  id  quod  no- 
minat  potentiam  cum  iiabitu.  —  Ibid. 
arg.  2. 

3.  Praeterea,  unius  potentins  contingit 
esse  diversos  habitus ;  si  igitur  ratione 
habitus  una  potentia  contra  aliam  distin- 
gueretur,  quot  sunt  habitus  potentiarum, 
tpt  membra  esse  deberent  illius  divisio- 
nis,  qua  partes  animae  ad  invicem  distin- 
guuntur.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  Praeterea,  nihil  idem  et  unum  potest 
esse  regulans  et  regulatum  ;  sed  potentia 
per  habitum  regulatur :  ergo  non  possunt 
potentia  et  habitus  in  idem  coincidere,  ut 
unum  nomen  potentiam  et  habitum  simul 
designet.  —  Ibid.  arg.  4. 

5.  Pr^eterea,  habitui  non  adscribitur 
aliquid,  sed  potentiiE  tantum  ;  sed  uni- 
versalia  principia  juris  naturalisdicuntur 
adscribi  synteresi :  ergo  etc.  —  Ibid. 
arg.  5. 

6.  Praeterea,  ex  duobus  non  potest 
unum  fieri  nisi  altero  transmutato  ;  sed 
habitus  naturalis,  quem  significare  dici- 
tur  synteresis  nomen,  non  mutatur,  quia 


oportet  manere  naturalia;  nec  iterumpo- 
tentia?  transmutantur  ;  ergo  ex  habitu  na- 
turali  et  potentia  non  potest  fieri  unum, 
ut  utrunique  uno  nomine  nominetur.  — 
Ibid.  arg.  6. 

7.  PrfBterea,  synteresi  opponitur  sen- 
sualitas,  quia  sicut  scnsualitas  semper  in- 
clinat  ad  malum,  ita  synteresis  semper  ad 
bonum  ;  sed  sensualitas  estpotentia  abso- 
lute  sine  habitu  :  ergo  et  synteresis.  — 
Ibid.   arg.  7. 

8.  Prasterea,  sicut  dicitur  4.  Metaphys. 
(text.  28  ;  1.3,  c.  1),  ratio,  quam  signifi- 
cat  nomen,  est  definitio  ;  ergo  illud  no- 
men,  quod  non  est  hoc  modo  unum  quo 
definibile  est,  uno  nomine  nominari  non 
potest  ;  sed  aggregatum  ex  subjecto  et 
accidente,  uthocquod  dico  «homoalbus», 
definiri  non  potest,  ut  probatur  7.  Meta- 
phys.  {text.  12  sqq.  ;  1 .  6,  c.  4)  :  ergo  nec 
aggregatum  ex  potentia  et  habitu ;  ergo 
non  potest  cum  habitu  potentia  uno  no- 
mine  nominari.  —  Ibid.  arg.  8. 

9.  PrjBterea,  superior  ratio  potentiam 
absolute  nominat ;  sed  synteresis  est  idem 
quod  superior  ratio,  ut  videtur  ;  dicit  enim 
Augustinus  (2.  de  Libero  Arbitrio  c. 
10  ;  —  Migne  t.  32,  col.  1257) :  «  In  natu- 
rali  judicatorio  (quod  synteresim  dici- 
mus)  adsunt  qu^dam  regulge  et  lumina 
virtutum,  et  vera  et  incommutabilia  ».  In- 
commutabilibus  autem  rationibus  adhse- 
rere  est  superioris  rationis,  secundum 
Augustinum  (12.  de  Trinit.  c.  2  ;  —  Mi- 
gne  t.  42,  col.  999)  ;  ergo  synteresis  est 
potentia  absolute.  —  Ibid.   arg.  9. 

10.Pra3terea,secundum  Philosophum  in 
2.Eth.  (c.  5,  al.4)omne  quodest  in  anima, 
aut  est  potentia  aut  habitus  aut  passio ; 
ergo  divisio  Philosophi  vel  est  insuffi- 
ciens,  vel  non  est  aliquid  in  anima  quod 
sit  simul  potentia  et  habitus.  —  Ibid. 
arg.  10. 

11.  Praeterea,  contraria  non  possunt 
esse  in  eodein  ;  sed  nobis  est  fomes  inna- 
tus,  qui  semper  inclinat  in  malum  ;  ergo 
in  nobis  non  potest  esse  aliquis  habitus 
semper  inclinans  ad  bonum  :  et  ita  synte- 
resis,  quae  semper  inclinat  ad  bonum,  non 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU/EST.  XVIII  DE  SYNTERESI  —  ART.  I 


159 


est  habitus,  vel  habitus  cum  potentia,  sed 
est  potentia    absolute.   —  Ibid.  arg.  1 1 . 

12.  Praaterea,  ad  operandum  sufficit 
potentia  et  habitus  ;  si  ergo  synteresis 
sit  potentia  cuni  habitu  innato,  cum  syn- 
teresis  inciinet  ad  bonum,  iiomo  sufficiens 
erit  ex  puris  naturalibus  ad  bene  operan- 
dum  ;  quod  videtur  hseresis  esse  Pelagii. 
—  Ibid.  arg.  12. 

13.  Praeterea,  si  synteresis  sit  poten- 
tia  cum  habitu,  non  erit  potentia  passiva, 
sed  activa,  cum  habeat  operationem  ali- 
quam.  Sicut  autem  potentia  passiva  fun- 
datur  supra  materiam,  ita  activa  supra 
formam.  In  anima  autem  humana  est  du- 
plex  forma  :  una,  per  quam  cum  angelis 
convenit  in  quantura  spiritus  est,  qujE  est 
superior;  alia,  per  quam  corpus  vivificat 
in  quantum  anima  est,  quse  est  inferior. 
Oportet  ergo  quod  synteresis  fundetur 
super  formam  superiorem  vel  inferiorem. 
Si  supra  superiorem,  est  superior  ratio  ; 
si  supra  inferiorem,  est  inferior.  Sed  tam 
superior  quam  inferior  ratio  nominat  po- 
tentiam  absolute.  Ergoetc. — Ibid.Qvg.  13. 

14.  Pra;terea,  si  synteresis  sit  potentia 
cum  habitu,  hoc  non  est  nisi  cum  habitu 
innato  ;  si  enim  cum  habitu  infuso  vel  ac- 
quisito,  possibile  est'synteresim  amittere. 
Sedsynteresisnon  nominat  habitum  inna- 
tum.  Ergo  potentiam  absolute.  Probatio 
mediajjomnis  habitus  qui  praesupponit 
aliquem  actum  temporalem,  non  est  ha- 
bitus  innatus  ;  sed  synteresis  praesuppo- 
nit  actum  temporalem  ;  est  enim  syntere- 
sis  malo  remurmurare  et  instigare  ad  bo- 
num  :  quod  non  potest,  nisi  prius  actuali- 
ter  intelligatur  bonum  et  malum  ;  ergo 
etc.  —  Ibid.  arg.  14. 

15.  Pra^terea,  officium  synteresis  vide- 
tur  esse  judicare,  unde  et  naturale  judi- 
catorium  dicitur  ;  sed  hberum  arbitrium 
a  judicando  nomen  accepit :  ergo  liberum 
arbitriumest  idem  quod  synteresis  ;  sed 
liberum  arbitrium  est  potentia  absolute  : 
ergo  etc.  —  Ibid.  arg.  15. 

16.  Prreterea,  si  synteresis  sit  potentia 
cum  habitu,  quasi  composita  ex  utroque, 
hoc  non    erit  compositione  logica,    qua 


species  ex  genere  et  differentia  componi- 
tur  :  quia  potentia  non  se  habet  ad  iiabi- 
tum  sicut  genus  ad  differentiam  ;  sic 
enim  quilibet  habitus  potentiae  superin- 
ductus  specialem  potentiam  constituerot. 
Ergoest  compositio  naturalis.  Sed  in  com- 
positione  naturali  compositum  est  aliud  a 
componentibus,  utprobatur?.  Mctaphys.* 
Ergo  synteresis  non  est  potentia  nec  ha- 
bitus,  sed  aliquid  praster  haec  ;  quod  esse 
non  potest.  Rclinquitur  igitur  quod  sit 
potentia  absolute.  —  Ibid.  arg.  16. 

Sed  contra  :  1.  Si  synteresis  sit  poten- 
tia,  oportet  quod  sit  potentia  rationalis  ; 
sed  rationales  potentijB  se  habent  ad  oppo- 
sita  :  ergo  synteresis  ad  opposita  se  habe- 
bit;  quod  est  falsum,quia  semper  instigat 
ad  bonum,  nunquam  autem  ad  malum. 
—  de  Verit.  q.  16,  a.  1 ,  arg.  i  Sed  contra. 

2.  Praeterea,  si  synteresis  est  potentia, 
aut  est  cognitiva  autmotiva  ;  sed  constat 
quod  non  est  cognitiva  absolute,  ex  hoc 
quod  actus  ejus  est  inclinare  ad  bonum  et 
remurmurare  malo  :  ergo  si  sit  potentia, 
erit  motiva  ;  hoc  apparet  esse  falsum, 
quia  potentiae  motivae  sufficienter  divi- 
duntur  per  irascibilem  et  concupiscibi- 
lem  et  rationalem,  contra  quas  dividitur 
synteresis,  ut  prius  dictum  est  :  ergo 
etc.  —  Ibid.  arg.  A  Sedcontra. 

3.  Praeterea,  sicut  in  parte  animae  ope- 
rativa  synteresis  nunquam  errat,  ita  in 
parte  speculativa  intellectus  principiorum 
nunquam  errat ;  sed  intellectus  principio- 
rum  est  habitus  quidam,  ut  patet  per  Phi- 
losophum  in  6.  Eth.  (c.  6):ergo  synteresis 
est  habitus .  —  Ibid.  arg.  5  Sed  contra. 

Respondeo  digendum,  quod  circa  hanc 
qu^stionem  diversa3  opiniones  sunt.  Qui- 
dam  enim  dicunt,  quod  synteresis  po- 
tentiam  absolute  nominat,  et  aliam  a  ra- 
tione,  ea  superiorem.  Alii  vero  dicunt, 
potentiam  quidem  absolute  esse,  sed  ean- 
dem  rationi  secundum  rem,  considera- 
tione  tamendiversam.  Consideratur  enim 
ratio  ut  ratio,  id  est  in  quantum  ratioci- 
natur  et  confert,  etsic  nominatur  vis  ra- 

*  Text.  26  sqq. ;  I.  0,  c.  8  et  9.  Cf.  S.  Thomas 
1.7  et8. 


100 


TEHTIA  PARS  — ETHICA 


tioualis  ;  et  ul  natura,  icl  est  in  quantum 
naturaiiter  cognoscit  aliquiil,  ol  sic  clici- 
tur  stjnteresis.  Alii  autem  dicunt  synte- 
rosini  nominare  ipsam  potentiam  rationis 
cum  aliquo  liabitu  nalurali. 

Quidautem  verius  sit,  sic  videri  polest. 
Sicut  dicit  Dionysius  {deDiv.  Nom.  c.)?, 
§  3  ;  —  Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  871),  di- 
vina  sapiontia  conjungit  fines  primorum 
principiissecundorum  :  natura?  enim    or- 
dinatae   ad    invicem  sic  se  iialjent  sicut 
corpora  contiguata,  quorum  inferius   in 
sui  supremo  tangit  superius  in  sui  infimo; 
undeetinferior  natura  attingit  in  sui  su- 
premo  ad  aliquidquod  est  proprium  supe- 
rioris  naturae,  imperfecte  illud   partici- 
pans.  Natura  autemanimaehumance  estin- 
fraangelicam,  si  consideremus  naturalem 
modum  cognoscendi  utriusque.  Naturalis 
enim  modus  cognoscendi  et  proprius  na- 
tura3  angelica^  est,  utveritatem  cognoscat 
sine  inquisitione   et  discursu  ;  humana? 
vero  proprium  est,  ut  ad  veritatem  co- 
gnoscendam  perveniat  inquirendo   et    ab 
uno  in  aliud  discurrendo.  Unde  anima  hu- 
mana  quantum  ad  id,  quod  in  ipsa  su- 
premum  est,  aliquid  attingit  de  eo  quod 
proprium  est  natura^  angelica3,ut  aliquo- 
rum  cognitionem  subito  et  sine  inquisitio- 
ne  habeat;  quamvis  quantum  ad  hoc  inve- 
niatur  angelo  inferior,  quod  in  his  verita- 
tem   cognoscere  non  potest  nisi  a  sensu 
accipiendo.    Invenitur  autcm  in  natura 
angelica    duplex    cognitio  :  speculativa, 
qua  ipsam  rerum  veritatem  simpliciter  et 
absolute  intuetur  ;  et  practica,  tam  secun- 
dum  philosophos,  qui  posuerunt  angelos 
motores  orbium,  etomnes  formas  natu- 
rales  pr^existere  in  eorum  cognilione  ; 
quam   secundum  theologos,  qui  ponunt 
angelos  Deo  in  ofliciis  spiritualibus  mi- 
nistrare,  secundum   quas  ordines  distin- 
guuntur.    Unde  et  in  natura  humana,  in 
quantum  attingit  angelicam,  oportet  csse 
cognitionem   veritatis  sine    inquisitione, 
et  in  speculativis  et  in  practicis.  Et  hanc 
quidem  cognitionem  oportet  esse   princi- 
piuni  totius    cognitionis   sequentis,  sive 
speculativce  sive  practicEe,  cum  principia 


oporteat  esse  stabiliora  etcertiora.—  Unde 
et  lianc  cognitionem  oportethomini  natu- 
raliler  inesse,  cum  hoc  quidem  cogno- 
scat  quasi  quoddam  seminarium  totius  co- 
gnitionis  sequentis,  sicut  et  in  omnibus 
naturis  sequentium  operationum  et  effe- 
ctuum  qua^dam  naturalia  semina  praeexi- 
stunt.Oportet  eliam  lianccognitionem  ha- 
bitualem  esse,  ut  inpromptu  existat  ea 
uti  cum  fuerit  nccesse.  Sicut  autem  ani- 
ma)  humange  est  quidam  habitus  natura- 
lis,  quo  principia  speculativarum  scien- 
tiarum  cognoscit,  quem  vocamus  intelle- 
ctum  principiorum  ;  ita  in  ipsa  est  qui- 
dam  habitus  naturalis  primorum  princi- 
piorum  operabilium,  quae  sunt  natura- 
lia  principia  juris  naturalis  :  qui  quidem 
habitusad  synteresim  pertinet.  Hicautem 
habitus  non  in  alia  potentia  existit  quam 
in  ratione;  nisi  forte  ponamus  intellectum 
esse  potentiam  a  ratione  distinctam,  cu- 
jus  contrarium  ostensum  est  (supra  in 
Tertia  Secundfe  q.  93,  a  1). 

Restat  igitur  ut  hoc  nomen  synteresis 
vel  nominet  absolute  habitum  naturalem 
similem  habitui  principiorum,  vel  nomi- 
net  ipsam  potentiam  rationis  cum  tali  ha- 
bitu.  Et  quodcunque  hoc  fuerit,  nonmul- 
tum  differt,  quia  non  facit  dubitationem 
nisi  circa  nominis  significationem.  Quod 
autem  ipsa  potentia  rationis,prout  natu- 
raliter  cognoscit,  synteresis  dicatur,  abs- 
que  omni  habitu  esse  non  potest :  quia  na- 
turalis  cognitio  rationi  convenit  secundum 
aliquem  habitum  naturalem,  ut  de  intel- 
lectu  principiorum  patet.  —  de  Verit.  q. 
16,  a.  1,  c. 

Ad  primum  evgo  dicendum,  quod  ali- 
qua  possunt  in  eandem  divisionem  venire, 
secundum  quod  in  aliquocommuni  conve- 
niunt,  quidquid  sit  illud  commune,  sive 
sit  genus  sive  accidens.  In  illa  igitur  di- 
visione  quadrimembri,  qua  synteresis 
contra  tres  potentias  distinguitur,  non 
distinguuntur  ad  invicem  raembra  divi- 
sionis,  secundum  quod  conveniunt  in  hoc 
communi  quod  est  potentia,  sedsecundum 
quod  conveniunt  in  lioc  communi,  quod 
est  principium  motivum.  —  Ibid.  ad  1. 


DE    VIRTUTIBUS—  QU^ST.  XVIII  DE  SYNTERESI  —   ART.  I 


181 


Ad  secundum  dicendum,  quod  quando- 
cunque  ex  accidente  supervenit  subjecto 
aliquid  speciale  proster  id  quod  convenit 
sibi  ex  sua  natura,  tunc  nihil  proliibet  ac- 
cidens  dividi  contra  subjectum,"  vel  sub- 
jectum  cum  accidente  contra  subjectum 
absolute  sumptum  :  sicut  si  dividerem 
superficiem  coloratam  contra  superficiem 
absolute  dictam.  In  quantum  enim  super- 
ficies  absolute  sumitur,  est  quoddam  ma- 
thematicum  ;  per  iioc  vero  quod  dicitur 
colorata,  trahitur  in  genus  naturee.  Ita 
ratio  nominat  cognitionem  secundum 
medium  humanum  ;  sed  per  habitum  na- 
turalem  traliiturad  alteriusgeneriscogni- 
tionem,  ut  ex  dictis  patet.  Undenihilpro- 
hibet  ipsum  habitum  dividi  contra  poten- 
tiam  in  divisione,.  qua  dividitur  princi- 
pium  motivum  ;  vel  ipsam  potentiam 
habitualem  dividi  contra  potentiam  abso- 
lute  sumptam.  — Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  habitus 
qui  insunt  potentia3  rationali,  eodem  mo- 
do  movent,  per  illum  modum  qui  est  pro- 
prius  rationi,  in  quantum  est  ratio  ;  et 
ideo  illi  habitus  distingui  non  possunt 
contra  rationem,  sicut  habitus  naturalis, 
a  quo  synteresis  nominatur.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  syntere- 
sis  non  dicitur  significare  potentiam  et 
habitum,  quasi  eadem  sit  potentia  et  ha- 
bitus ;  sed  quia  uno  nomine  signilicatur 
ipsa  potentia  cum  habitu,  cui  substerni- 
tur.  — Ibid.  ad  4. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  aliquid 
adscribi  alicui  constat  dupliciter:  unomo- 
do  sicut  subjecto ;  et  sic  animae  non  po- 
test  aliquid  adscribi,  nisi  quantum  ad  po- 
tentiam  ;  —  vel  sicut  concipienti  ;  et  sic 
nihil  prohibet  aliquid  habitui  adscribi, 
secundum  quod  dicimus  singula,  qucB  ad 
geometriam  pertinent,  ipsi  geometriEe 
adscribi.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  sejctum  dicendum,  quod  ratio  illa 
procedit,  quando  aliquid  fit  unum  ex  duo- 
bus  per  modum  mistionis.  Sic  autem  non 
fil  unum  ex  potentiaet  habitu  ;  sed  sicut 
ex  accidente  et  subjecto.  —  Ibid.  ad  6. 


Ad  septimum  dicendum,  quod  hoc 
quod  sensualitas  inclinat  semper  ad  ma- 
lum,  habet  ex  corruptione  fomitis  ;  qua3 
quidem  corruptio  inest  per  modum  cu- 
jusdam  habitus  ;  et  sic  etiam  syntcresis 
ex  aliquo  habitu  naturali  habct  quod  sem- 
per  ad  bonum  inclinet.  ■ —  Ibid.  ad  7. 

Ad  octavum  dicendum  est,  quod  homo 
albus  non  potest  defmiri  defmitione  pro- 
pria,  qualis  est  dcfinitio  substantiarum 
quaj  significant  unum  per  se  ;  sed  potest 
defmiri  definitione  quadam  secundum 
quid,  in  quantum  ex  sul)jecto  etaccidente 
fit  unum  secundum  quid  ;  et  talis  unitas 
sufficit  ad  hoc,  quod  unum  nomen  possit 
imponi.  Unde  Philosophus  ibidem  dicit, 
quod  subjectum  cum  accidente  potestuno 
nomine  nominari,  —  Ibid.  ad  8. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  synteresis 
neque  nominat  rationem  superiorem  ne- 
queinferiorem,  sed  quid  communiter  ha- 
bens  se  ad  utrumque.  In  ipso  enim  ha- 
bitu  universalium  principiorumjuriscon- 
tinentur  quasdam,  qua3  pertinent  ad  ra- 
tiones  aeternas,  uthoc  quod  est  Deo  esse 
obediendum  ;  qua^dam  vero  qua^  pertinent 
ad  rationes  inleriores,  utpote  secundum 
rationem  esse  vivendum.  Aliter  autem 
synteresis  diciturincommutabilibus  inten- 
dere,  aliter  ratio  superior.  Dicitur  enim 
aliquid  incommutabile  propter  incom- 
mutahilitatem  natura?;  etsicdivina  incom- 
mutabilia  sunt;  et  hoc  modo  ratiosuperior 
incommutabilibus  intendit.  Dicitur  etiam 
aliquid  incommutabile  propter  necessita- 
tem  veritatis,  quamvis  sit  circares  secun- 
dum  naturam  commutabiles  :  sicut  ista 
veritas  «omne  totum  est  majus  sua  parte» 
incommutabilis  est  etiam  in  commutabili- 
bus  rebus;  et  hocmodo  synteresis  incom- 
mutabilibus  intendere  dicitur. — Ibid.ad  9. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  quamvis 
omne  quod  est  in  anima,  sit  solum  habi- 
tus  vel  solum  potentia  velsolum  passio  ; 
tamen  non  omne  quod  nominatur  in  ani- 
ma,  est  alterum  horum  tantum  ;  illaenim 
qua3  secundum  rem  distincta  sunt,  potest 
intellectus  conjungere  et  uno  nomine  no- 
minare.  —  Ibid.  ad  10. 


SUMMJS  Philos.  V  —  11. 


162 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


A(f  nndecimum  dicendum,  quod  habl- 
tusille  inclinans  ad  malum  innalus  perti- 
net  ad  inferiorem  part-Mn  anima>,  qua 
corporiconjungitur  ;  iiabitus  autem  natu- 
raliter  inclinans  ad  bonum  pertinet  ad 
superiorem  partem  anim.T  ;  et  ideo  hi  duo 
contrarii  lial)itus  non  suntejusdem  secun- 
dum  idem.  — Ibid.  ad  1 1 . 

Ad duodecimimi  dicendum,  quod  habi- 
tus  cum  potentia  sufficit  ad  actum  qui  est 
illius  habitus.  Actus  autem  hujus  habi- 
tus  naturalis,  quem  synteresis  nominat, 
est  reniurmurare  malo,  et  inciinare  ad 
bonum  ;  etideoad  hunc  actum  homo  na- 
turaliter  potest.  Non  autem  sequitur  ex 
hoc,  quod  in  opusmeritoriumhomoexpu- 
ris  naturalibus  possit;  hoc  enim  naturali 
facultatiimputare  solummodo,  Pelagianas 
impietatis  est.  — Ibid.  ad  12. 

Ad  decimum  tertium  dicendum,  quod 
synleresis  secundum  quod  potentiamno- 
minat,  magis  videtur  nominare  potentiam 
passivam  quam  activam  ;  non  enim  di- 
stinguitur  potentiaactiva  a  passivaex  hoc 
quod  liabet  operationem,  quia  cum  cujus- 
libet  potentia?  animae  tam  activa?  quam 
passivae  sit  operatio  aliqua,  qu£elibet  po- 
tentia  animaa  essct  activa.  Cognoscitur 
autem  eorum  distinctio  per  comparatio- 
nem  potentise  ad  objectum.  Si  enim  ob- 
jectum  se  habeat  ad  potenliam  ut  patiens 
et  transmutatum,  sic  erit  potentia  activa  ; 
si  autem  e  converso  se  habet  ut  agens  et 
movens,  sic  erit  potentia  passiva.  Et  inde 
est  quod  omnes  potentia3  vegetabiles  ani- 
mae  sunt  activae,  quia  alimentum  trans- 
mutatur  per  potentiam  animse  tam  in  nu- 
triendo  quam  in  generando.  Sed  poten- 
tige  sensitiva?  omnes  sunt  passivse,  quia 
per  sensibilia  objecta  moventur  et  fiunt 
inactu.  Girca  intellectum  vero  aliqua  po- 
tentia  est  activa,  aliqua  passiva  :  eo  quod 
per  intellectum  intelligibile  in  potentia 
fit  intelligibile  actu,  quod  est  intellectus 
agentis  ;  etsicintellectusagens  est  poten- 
tiaactiva.  Ipsum  etiam  intelligibilein  ac- 
tu  facitintellectum  in  potentia  esse  intel- 
tum  in-actu  ;  etsic  intellectus  possibilis 
erit  potentiapassiva.  Nonautem  ponitur, 


quod  intcllcctus  agens  sit  subjectum  ha- 
biluum  ;  sed  magis  possibilis.  Unde  ipsa 
potentiu,  qu.nc  habitui  naturali  subjicitur, 
magis  videtur  essepotentia  passiva  quam 
activa .  Dato  quod  autem  sit  activa  po- 
tentia,  ulterius  non  recte  proceditur  ; 
non  enim  sunt  in  anima  duae  formae,  sed 
unatantum,  quae  est  ejus  essentia  ;  quia 
pcr  essentiam  suam  spiritus  est,  et  per 
essentiam  suam  forma  corporis,  non  per 
aliquid  superadditum.  Unde  ratio  supe- 
rior  et  inferior  non  fundantur  super  duas 
furmas,  sed  super  unam  essentiam  ani- 
mae.  Nec  etiamverum  cst  quod  ratio  in- 
ferior  fundetur  supra  essentiam  animaj 
secundum  illam  habitudinem  qua  est 
forma  corporis;  sic  enim  fundantur  in 
essentia  animae  illas  vires,  quae  sunt  or- 
ganis  affixae,  qualis  nonest  ratio  inferior. 
Dato  etiam  quod  illa  potentia,  quam  no- 
minat  synteresis,  sit  idem  quod  ratio  su- 
perior  vel  inferior,  nihil  prohibet  nomine 
rationis  nominari  illam  potentiam  abso- 
lute  ;  nomine  autem  synteresis  nominari 
eandem  cum  habitu  sibi  inhserente.  — 
/62G^.  adl3. 

Ad  decimum  quartum,  dicendum, 
quod  actus  cognitionis  non  prseexigitur 
ad  potentiam  vel  habitum  synteresis, 
sed  ad  actum  ipsius.  Unde  propter  hoc 
non  excluditur  quin  habitus  synteresis 
sit  innatus.  —  Ibid.  ad  14. 

Ad  decimum  quintum  dicendum,  quod 
judicium  est  duplex  :  in  universali,  et 
hoc  pertinet  ad  synteresim  ;  et  in  parti- 
culari  operabili,  et  hoc  est  judicium  ele- 
ctionis  et  pertinet  ad  liberum  arbitrium  ; 
unde  ratio  non  sequitur  quod  sint  idem. 
—  Ibid.  ad  15. 

Ad decimum  sextum  dicendum,  quod 
compositio  physica  et  naturalis  est  multi- 
plex,  Est  enim  compositio  misti  ex  ele- 
mentis  ;  et  in  hac  compositione  loquitur 
Philosophus,  quod  oportet  formam  misti 
esse  aliam  omnino  ab  ipsis  elementis.  Est 
etiam  compositio  formae  substantialis  et 
materia^,  ex  qua  resultat  tertium,  scilicet 
forma  speciei  ;  qujequidem  non  est  aliud 
omnino  a  materia  et  forma,  sed  se  habet 


DE  VIRTUTIBUS  —   QU.I^ST.  XVIII  DE   SYNTERESI  —  ART.  II 


m 


ad  eas  ut  totum  ad  partes.  Est  etiamcom- 
positio  subjecti  et  accidcntis,  in  qua  non 
resultat  aliquid  tertium  ex  utroque  ;  et 
talis  est  compositio  potentiae  et  habitus. 
—  Ibid.  ad  16. 

ARTICULUS  II 

UTRUM   SYNTERESIS    FOSSIT    PECCARE. 

Videtur  quod  synteresis  possitpcccare. 

l.Cum  enim  peccarenon  sit  habitus,pro- 
prie  loquendo,  nec  potentias,  sed  hominis, 
quia  actus  sunt  singularium  ;  dicitur  ta- 
men  aliquis  habitus  vel  potentia  peccare, 
secundum  quod  per  actum  alicujus  po- 
tenti^e  vel  habitus  homo  inducitur  ad  pec- 
candum.  Sed  per  actum  synteresis  homo 
inducitur  ad  peccandum  quandoque  : 
quia  dicitur  Joan.  16,  2  :«Venit  hora,  ut 
omnis  qui  interlicit  vos  »  etc.  ;  et  sic  ad 
occisionem  Apostolorum  aliqui  inclina- 
bantur  ex  hoc  arbitrio  quod  judicabant 
obsequendum  Deo,  quod  ad  synteresim 
pertinet.  Ergo  etc.  —  de  Verit.  q.  16,  a. 
2,  arg.  2. 

2.  Praeterea,  potentia  rationalis  se  ha- 
bet  ad  opposita,  secundum  Philosophum 
(  9.  Metaphys.  text.  2  ;  I.  8,  c.  2  )  ;  sed 
synteresis  est  potentia  rationalis  :  ergo 
se  habet  ad  opposita  ;  ergo  potest  bo- 
num  facereet  peccare.  —  Ibid.  arg.  4. 

3.  PrjBterea,  contraria  nata  sunt  fieri 
circa  idem  ;  sed  virtus  et  peccatum  sunt 
contraria  :  cum  igitur  in  synteresi  sit 
actus  virtutis,  quia  instat  ad  bonum, 
etiam  erit  in  ipsa  actus  peccati. —  Ibid. 
arg.  5. 

4.  Praeterea,  sicut  se  habet  habitus 
principiorum  in  speculativis,  ita  syntere- 
sis  in  operativis  ;  sed  omnis  operatio  ra- 
tionis  speculativae  ex  principiis  oritur: 
ergo  omnis  operatio  rationis  practica?  ex 
synteresi  initium  sumit ;  ergo  sicut  syn- 
teresi  attribuitur  operatio  rationis  pra- 
cticae  quoe  est  secundum  virtutem,ita  attri- 
tur  ei  operatio  rationis  qua'  est  secundum 
peccatum.  —  Ibid.  arg.  6. 

Sed  conira  :  1.  Bonum  potest  esse  ma- 


gis  purum  quam  malum  :  quia  aliquod 
bonum  est  cui  nihil  admiscetur  de  malo, 
niliil  autem  adeo  est  malum,  quod  non 
habeat  aliquid  de  bono  admixtum  ;  sed 
in  nobis  est  aliquid  quod  semper  inclinat 
ad  malum,  scilicet  fomes  :  ergo et aliquid 
erit  quod  semper  inclinat  ad  bonum  ; 
hoc  autem  non  videtur  esse  nisi  syntere- 
sis  :  ergo,  etc.  —  Ibid.  arg.  1  Sed  contra. 

2.Pra3terea,quod  naturaliter  inest,  sem- 
per  inest  ;  sed  naturale  est  synteresi 
quod  remurmuret  malo  :  ergo  ipsa  nun- 
quam  in  malum  conscntit.  —  Ibid.  arg.  2 
Sedcontra. 

Respondeo  digendum,  quod  natura  in 
omnibus  suis  operibus  semper  bonum 
intendit,  et  conservationem  eorum  qua? 
per  operationem  naturae  fmnt  ;  et  ideo  in 
omnibus  naturae  operibus  semper  princi- 
pia  sunt  permanentia  et  immutabilia,  et 
rectitudinem  conservantia;  principia  enim 
manere  oportet,  ut  dicitur  in  1.  Physi- 
corum.  Non  enim  posset  esse  aliqua  fir- 
mitas  vel  certitudo  in  his  quae  sunt  a 
principiis,  nisi  principia  essent  firmiter 
stabilita.  Et  inde  est  quod  omnia  muta- 
bilia  reducuntur  adaliquod  primum  im- 
mobile .  Inde  est  etiam  quod  omnis 
speculativa  cognitio  derivatur  ab  ali- 
qua  certissima  cognitione,  circa  quam 
error  esse  non  potest,  qu«  est  cogni- 
tio  primorum  principiorum  universa- 
lium,  ad  qucC  omnia  illa  cognita  exa- 
minantur,  et  ex  quibus  onmibus  omne 
verum  approbatur,  et  omne  falsum  re- 
spuitur.  In  quibus  si  aliquis  error  possit 
accidere,  nulla  certitudo  in  tota  sequenti 
cognitione  inveniretur.  Unde  et  in  operi- 
bus  humanis  ad  hoc  quod  in  eis  aliqua 
rectitudo  esse  possit,  oportet  esse  aliquod 
principiumpermanens,  quod  rectitudinem 
immutabilem  habeat,  adquodomnia  opc- 
ra  examinantur  :  ita  quod  illud  princi- 
pium  permanens  omni  malo  resistat  et 
omni  bono  assentiat.  Ethoc  est  synteresis, 
cujus  officium  est  remurmurare  malo  et 
inciinare  ad  bonum.  Et  ideo  concedimus, 
quod  in  ea  non  possit  esse  peccatum.  — 
de  Verit.  q.  16,  a.  2,  c. 


164 


TERTIA    PARS  —  ETHICA 


Ad  primum  ergn  dicendum,  quod 
quando  in  aliquo  syliogismo  conclusio 
falsa  inducitur  ex  duabus  propositionibus 
quarum  una  est  vera  et  alia  falsa,  pecca- 
tum  conclusionis  non  attribuitur  vera^ 
sed  falsa?.  Et  ideo  in  illo  arbitrio,  quo 
occisores  Apostolorum  arbitrabantur  se 
obsequium  prrestare  Deo,  peccatum  non 
proveniebat  ex  universali  judicio  syntc- 
resis  quod  est  Deo  obsequendum,  sed  ex 
falso  judicio  superioris  rationis,  quaB  ar- 
bitrabatur  occisionem  Apostolorum  esse 
beneplacitam  Deo  ;  et  ideo  non  oportet 
concedere,  quod  per  actum  syntcresis 
inclinarentur  ad  peccatum.  — /62(i.  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  poten- 
tia  rationalis,qu£e  de  se  se  habet  ad  oppo- 
sita,  per  habitum  quandoque  determina- 
tur  ad  unum,  et  maxime  si  sit  habitus 
completus  ;  synteresis  autem  non  nomi- 
nat  potentiam  rationalem  absolute,  sed 
perfectam  per  habitum  certissimum.  — 
Ibid.  ad  4. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  actus  syn- 
teresis  non  est  actus  virtutis  simpliciter, 
sed  pra^ambulum  ad  actum  virtutis,  sicut 
naturalia  sunt  prasambula  virtutibus  gra- 
tuitiset  acquisitis.  — Ibid.  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  sicut  in 
speculativis  ratiofalsa,  quamvisoriginem 
sumat  a  principiis,  nontamenaprincipiis 
primis  falsitatem  habet,  sed  ex  malo  usu 
principiorum  :  ita  etiam  in  operativis.  — 
Ibid.  ad  6. 

ARTIGULUS  III 

UTRUM  SYNTERESIS  IN  ALIQUO 
EXSTINGUATUR. 

Videturquod  synteresis  in  aliquo  pos- 
sit  exstingui. 

1.  Infideles  enim  non  habent  aliquem 
remorsum  conscientia3  de  sua  infidelitate  ; 
cum  igitur  officium  synteresis  sit  remur- 
murarepeccato,videtur  quod  ineis  ipsa  sit 
exstincta.  —de  Verit.  q.  16,  a.  3,  arg.  2. 

2.Pr8eterea,  per  Philosophum  7.  Eth.* 
ille   qul  habet  habitum  vitii,  est  corru- 

■  Cap.  y,  al.  0.  Cr.  S.  Tliomas  1.  !j. 


ptuscirca  principiaoperabiIium;sed  prin- 
cipia  operabilium  pertinent  ad  .syntere- 
sim  :  ergo  in  habente  vitii  alicujus  habi- 
tum  synteresis  exstincla  est.  —  Ibid. 
arg.  3. 

3.  Pra3terea,  in  beatis  amovetur  omnis 
inclinatio  ad  malum  ;  ergo  per  contra- 
rium  et  in  damnatis  omnis  inclinatio  ad 
bonum  ;  sed  synteresis  inclinat  ad  bo- 
num  :  ergo  etc.  —  Ibid.  arg.  5. 

Sed  contra  :  Isaire  ultimo  (66,  24): 
«Vermis  eorumnon  morietur»;  et  exponi- 
tur  de  verme  conscientiae,  secundum  Au- 
gustinum,  qui  est  remorsus  conscientiae  ; 
sed  remorsus  conscientias  causatur  ex 
hoc  quod  synteresis  remurmurat  malo  : 
ergo  synteresis  non  exstinguitur. —  Ibid. 
arg.  1  Sedcontra. 

Respondeo  dicendum,  quod  synteresim 
exstingui  intelligi  potest  dupliciter  :  uno 
moc/o  quantum  adipsum  lumen  habitua- 
le  ;  et  sic  impossibile  est  quod  synteresis 
exstinguatur,  sicut  impossibile  est  quod 
anima  hominis  privetur  lumine  intelle- 
ctus  agentis,  per  quod  principia  prima  in 
speculativis  et  operativis  nobis  innote- 
scunt  :  hoc  enim  lumen  est  de  natura  ip- 
sius  anim»,  cum  per  hoc  sit  intellectua- 
lis.  —  Alio  moofo  quantum  ad  actum  ;  et 
hocdupliciter  :  uno  modo,  ut  dicatur  ac- 
tus  synteresis  exstingui,  in  quantum  ac- 
tus  ejus  omnino  intercipitur  ;  et  sic  con- 
tingit  actum  synteresis  exstingui  et  in 
non  habentibus  usum  liberi  arbitrii  nec 
aliquem  usum  rationis  ;  et  hoc  propter 
impedimentum  proveniens  ex  laesione  or- 
ganorum  corporalium,  a  quibus  ratio 
nostra  accipere  indiget.  Alio  modo  per 
hoc  quod  actus  synteresis  ad  contrarium 
deflectatur;  et  sic  impossibile  est  in  univer- 
sali  actum  synteresis  exstingui.  In  par- 
ticulari  vero  operabili  exstinguitur  quan- 
docunque  peccatur  in  eligendo  ;  vis  enim 
concupiscentiae  vel  alterius  passionis  ita 
rationem  absorbet,  ut  in  eligendo  synte- 
resis  universale  judicium  ad  particularem 
actum  non  applicet  ;  sed  hoc  non  exstin- 
guit  synteresim  simpliciter,  sed  secun- 
dum  quid.  Unde  simpliciter  loquendo  di- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU^ST.  XIX  DE  PRUDENTIA  —  AHT.  1 


ioe 


cendum,  quocl  synteresis  nunquam  ex- 
stinguitur.  —  de  Verit.  q.  IG,  a.  3,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  in 
h£ereticis  non  remurmurat  conscienlia  eo- 
rum  infidelitati,  propter  errorem  qui  estin 
ratione  eorum  superiori,  exquo  contingit 
quod  judicium  huic  particulari  non  ap- 
plicetur.  In  universaii  enim  judicium 
synteresis  in  eis  manet.  Judicant  enim 
malum  esse  non  credere  his  qucB  a  Deo 
dicuntur.  In  hoc  autem  errant  secundum 
superiorem  rationem,  quia  non  credunt 
hoc  esse  a  Deo  dictum.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ille 
qui  habet  habitum  alicujus  vitii,  est  qui- 
dem  corruptus  circa  principia  operabi- 
hum,  non  quidem  in  universaii,  sed  in 
particulari  operabili,  in  quantum  scilicet 
per  habitum  vitii  deprimitur  ratio,  ne 
universale  judicium  ad  particulare  opera- 
bile  applicet  in  eligendo.  — Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  malum 
est  praeter  naturam  ;  et  ideo  nihil  prohi- 
bet  inclinationem  ad  malum  in  beatis  re- 
moveri  ;  sed  bonum  et  inclinatio  ad  bo- 
num  consequitur  ipsam  naturam,  unde 
natura  manente  non  potest  inclinatio  ad 
bonum  tolli  etiam  a  damnatis.  —  Ibid. 
ad  5. 


QU^STIO  XIX 

DE  PRUDENTIA. 

Deinde  considerandum  de  virtutibus 
cardinalibus  in  speciali ;  etprimo  quidem 
de  prudentia,  secundo  de  justitia,  tertio 
de  fortitudine,  quartode  temperantia. 

CIRGA  PRIiMUM   QLL^ERUNTUR   SEX    : 

\ .  Utrum  prudentia  recte  definiatur  a  Phi- 
losopho  habitus  cum  vera  ratione  aclivus 
etc. 

2.  Utrum  ad  prudentiam  pertineal  invenire 
modum  in  virtutibus  morahbus. 

3.  Utrum  recte  assignentur  partes  inlegra- 
les  prudenliae. 


4.  Ulrum  recle  assignenlur  partes   subjec 
tivae  prudenliaD. 

5.  Ulrum  recle  assignentur  partes  potentia- 
les  prudenliiE. 

6.  Ulrum  recte  enumerentur  vitia  opposita 
prudenliae. 

ARTIGULUS  I 

UTRUM  PRUDENTIA  REGTE  DEFINIATUR  A  PHI- 
LOSOPHO  nARITUS  CUM  VERA  RATIONE  AC- 
TIVUS  CIRGA  EA  QUiE  IIOMINI  BONA  ET  MA- 
LA   SUNT. 

Videtur  quod  prudentia  non  recte  defi- 
niatur  a  Philosopho  «  habitus  cum  vera 
ratione  activus  circa  ea  quae  homini  bona 
et  mala  sunt  ». 

1 .  Ad  prudentiam  enim  pertinet  eligere 
sagaciter,  ut  dicit  Augustinus  (I.  de 
Moribus  Ecclesice  c.  15  ;  —  Migne  t.  32, 
coL  1322)  :  ergo  deberet  poni  in  ipsa  de- 
finitione  habitus  «  electivus  »,  non  ac- 
tivus.  —  2a  2ae,  q.  47,  a.  i,  arg.  1.  et  2. 

2.  Pr^eterea,  habitus  activus  non  con- 
sistit  in  ratione  speculativa  ;  sed  pruden- 
tia  reperitur  in  parte  speculativa  ;  in  ea- 
dem  enim  parte  animas  ponitur  a  Philo- 
sopho  G.  Etli.  ( c.  3  )  ars  et  prudentia  ; 
sed  ars  non  solum  invenitur  in  practica, 
sed  etiam  in  speculativa,  ut  patet  in  arti- 
bus  liberalibus  :  ergo  male  defmitur  pru- 
dentia  habitus  activus.  —  Ibid.  a.  2, 
arg.  3. 

3.  Praeterea,  habitus  activus  est  tan- 
tum  singularium  ;  sed  prudentia  non  est 
singularium  ;  particularia  enim  per 
sensum  cognoscuntur,  universalia  vero 
per  intellectum  ;  prudentia  autem  non 
est  in  sensu,  sed  in  ratione  :  ergo  pru- 
dentia  male  definitur  habitus  activus.  — 
Ibid.  a.  3,  arg.  1  et  3. 

4.  Pr^eterea,  versari  circa  ea  quae  sunt 
homini  bona  vel  mala  per  rationem  est 
homini  naturale  ;  bonumenim  habet  ratio- 
nem  finis  et  estquod  omnia  appetunt ;  pru- 
dentia  autem  non  estnobisnaturalis:ergo 
prudentia  non  est  circa  ea  quae  sunt 
homini  bona  vel  mala.  —  Ibid.  a.  15,  c 


I(i6 


TRRTIA  PAHS  —  ETHICA 


5.  Pr.Tlorea,  pnidonliasiipponil  rectum 
appetituni  fmis  ;  ergo  non  magis  debuit 
de(iniri  habitus  cum  recta  ratione,  quam 
cum  recto  appetitu  activus.  —  G.  Elh. 
1.  7. 

Scd  contra  est  auctoritas  riiilosophi 
6.  Eth.  c.  5  prudentiam  sicdefmientis. 
—  G.  Eth.  1.  ']. 

Rkspgndeo  nicENDUM,  quod  optime   de- 
fmita  est  prudentia  a  Philosopho,  scilicet 
«  habitus  vera  cum  ratione  activus  etc.  » 
Ad  cujus  evidentiam  sciendum   est,  quod 
sic  oportet  assumere  de   prudentia    quid 
sit,  considerando  qui  dicantur  prudentes. 
Videtur  autem   ad  prudentem  pertinere, 
quod  sit  ootens  ex  facultate  habitus  bene 
consiliari  circa   propria   bona  et  utiha, 
non  quidcm  in  aliquoparticulari  negotio, 
puta  qualia  sint  bona  vel  utilia  ad  sanita- 
tem  vel  ad  fortitudinem  corporalem  ;  sed 
circa  ea  qua?  sunt  bona  vel  utilia  ad   hoc 
quod  tota  vita  humana  sit  bona.  (G.   Eth. 
1.4).  Illi  cnim   dicuntur   prudentes   non 
simpliciter,  sed  circa  aliquid   determina- 
tum,   qui  possunt  bene  ratiocinari  quiB 
sunt  bona  vel  utilia  ad  aliquem  finem  de- 
terminatum,dummodoille  fmissit  bonus, 
quia  ratioclnari   de   his    qua3    pertinent 
ad   malum   fmem   est    contrarium    pru- 
dentijie.    Si  igitur  ille  qui  est  bene  con- 
siliativus    ad    aliquid     particulare,    est 
prudens  particulariter  in   aliquo   nego- 
tio,    consequens  est,  quod  ille   sit  totah- 
ter  et  simpliciter  prudens   qui  est  bene 
consiliativus  de  his  quae  pertinent  ad  to- 
tam  vitam   {Ihid.).  Nullus  autem  consi- 
liatur  neque  de  his  quas  sunt  simpliciter 
impossibilia  aliter   se  habere,   nequo  de 
his  qu£e  nonsunt  in  potestate   ejus.  Cum 
ergo  scientia    sit  per  demonstrationem  ; 
demonstratio  autem  non   possit  esse   de 
his  quorum  principia  contingit    aliter  se 
habere —  aliter  omnia  qua3  ex   principiis 
illis  consequuntur,  possent  aliter  se   ha- 
bere  ;  non  enim  potest  esse  quod  princi- 
pia  debilius  esse  habeant  quam   ea    quae 
sunt  ex  principiis  :  —  sequitur  quod  pru- 
dentia  non  sit  scientia.  {Ibid. )  Quod  au- 
tem  non  sit  etiam  ars,  patet  per  hoc  quod 


aliud  est  genus  actionis  et  factionis  :  fmis 

enim  factionis  semper  est  aliquid  alterum 

ab  ipsa  factione,  sicut  fmis   a^dificationis 

est  aidificium  constructum  ;  ex  quo   patet 

quod  bonum  ipsius  factionis  non  est  in 

faciente  sed  in  facto.  Sic  igitur  ars,   quae 

est  circa  factiones,  non  est  circa  horninis 

bona  vel  mala,  sed  circa  bona  vel  mala 

arlificiatorum.  Sed  fmis  actionisnonsem- 

per  est  aliquid  alterum    ab  actione,  quia 

quandoque  eupraxia,id  est  bona  operatio, 

est  fmis  ipsi  sibimet,  vel  etiam  agenti. 

Quodtamennon  est  semper ;  nihil  enim 

prohibet  actionem  ordinari  ad  aliam  sicut 

ad   fmem  :   sicut  consideratio  effectuum 

ordinatur  ad  considerationem  causae.   Fi- 

nis  autem   est  bonum  uniuscujusque.  Et 

sic  patet,  quod  bonum  actionis  est  in   ipso 

agente.   Unde  prudentia,    qu?e  est  circa 

actiones,  dicitur  esse  circa  hominisbona. 

(Ibid.)    Ex    quo  patet,  quod    cum   pru- 

dentia  non  sit  scientia,    quae  est  habitus 

demonstrativus  circa   necessaria  ;    neque 

ars,  quaa  est  habitus   cum   recta  ratione 

factivus,   relinquitu  r   quod    sit    habitus 

cum  vera   ratione  activus,  non   quidem 

circa  factibilia  quae  suntextra   hominem, 

sed  circa  bona    et   mala  ipsius  hominis. 

—  G.  Eth.  1.  4  :  3.   Sent.  dist.  33,  q.2,a. 

2,  sol.  1  ;  2a  2a3,  q.  47,  a.  1  sqq.,  a.  15. 

yl<i /)nm?/m  ergo  dicendum,  quod  si- 

cut  Isidorusdicit  (in  Etymol.  1.    10,  n. 

202  ;   —  Migne  PP.    L.t.  82,  col.  388), 

«  prudens   dicitur  quasi  pori^o  videns  ». 

Prudens  enim    considerat  ea  quse   sunt 

procul,  in  quantum  ordinantur  ad  adju- 

vandum  vel  impediendum   ea  quse  sunt 

pr^sentialiter  agenda.  Unde  patet,  quod 

ea  quae   considerat  prudentia,  ordinantur 

ad  alia  sicut  ad  fmem.  Eorum  autem  quae 

sunt  ad  fmem  est  consilium  in  ratione  et 

electio  in  appetitu.  Quorum  duorum  con- 

silium  magis  proprie   pertinet    ad    pru- 

dentiam  ;  dicit  enim  Philosophus  in  6. 

Eth.  (c.  5),  quod  pnudens  est  bene  consi- 

liativus.  Sed  quia    electio     pr^esupponit 

consilium,  est  enimu  appetitus  praeconsi- 

liati  »,  ut  dicitur  in  3.  Eth.  (c.  3,  al.  5); 

ideo  etiam  eligereattribui  potest  pruden- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.-EST.  XIX  DI-:  PRUDENTIA  —  ART.  11 


167 


tias  consequciiter,  in  quantum  electionem 
per  consilium  dirigit.  —  2a  2x,  q.  47,  a. 
1,  inc.  et  ad2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  omnis 
applicatio  rationis  recta)  ad  aliquid  facti- 
biie  pertinot  ad  artem ;  sed  ad  pruden- 
tiam  non  pertinet  nisi  applicatio  rationis 
rectae  ad  ea  de  quibus  est  consilium  ;  et 
hujusmodi  sunt  in  quibus  non  sunt  via? 
perveniendi  determinata)  ad  finem,  ut  di- 
citur  in  3.  Eth.  (c.  3,  al  5).  Quia  ergo 
ratio  speculativa  quaedam  facit,  puta  syl- 
logismum,  propositionem  et  alia  hujus- 
modi,  in  quibus  proceditur  secundum 
certas  determinatas  vias,  inde  est  quod 
respectu  horum  potest  salvari  ratio  artis, 
non  autem  ratio  prudentias  ;  et  ideo  inve- 
nitur  aliqua  ars  speculativa,  non  autem 
aliqua  prudentia.  —  Ibid.  a.  2,  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ad  pruden- 
tiam  pertinet  non  solum  consideratio  ra- 
tionis,  sedetiam  applicatioad  opus,  quod 
(quae)  est  finis  practicae  rationis.  Nullus 
autem  potest  convenienter  alteri  aliquid 
applicare,  nisi  utrumque  cognoscat,  sci- 
licet  id  quod  applicandum  est  et  id  cui 
applicandumest.  Operationes  autem  sunt 
in  singularibus  ;  ideo  necesse  est  quod 
prudens  et  cognoscat  universalia  principia 
rationis,  et  cognoscat  singularia  circa 
qua3  sunt  operationes.  —  Ibid.  a.  3,  in  c. 

Ad  quartum  dicendum,  quod,  sicut 
dictum  est,  prudentia  includit  cognitio- 
nem  et  universalium  et  singularium  ope- 
rabilium,  ad  qua?  prudens  universalia 
principia  applicat.  Quantum  ergo  ad  uni- 
versalem  cognitionem,  eadem  ratio  est  de 
prudentia  et  de  scientia  speculativa,  quia 
utriusque  prima  principia  universalia 
sunt  naturaliter  nota.  Sed  alia  principia 
universalia  posteriora  non  habentur  per 
naturam,  sed  per  inventionem  secundum 
viam  experimenti  vel  per  disciplinam. 
Quantum  autem  ad  particularem  cogni- 
tionem  eorum  circa  quce  operatio  consi- 
stit,  est  iterum  distinguendum,quia  ope- 
ratio  consistit  circa  aliquid,  vel  sicut 
circa  finem  vel  sicut  circa  ea  quse  sunt  ad 
finem.  Fines  aulem  (recti)  humana^  vitte 


suntdeterminali,  unde  polestesse  natura- 
lis  inclinalio  respectu  horuni  finium.  Sed 
ea  qua3  sunt  ad  finem  in  rebus  humanis 
non  sunt  determinata,  sed  nmitipliciter 
diversificantur  secundum  diversitalem 
personarum  et  negotiorum.  Unde  quiain- 
clinalio  naturiie  semper  est  ad  aliquid  de- 
terminatum,  talis  cognitio  non  potest  ho- 
mini  inesse  naturaliter.  —  Ibid.  a.  13,  c. 
Ad  quintum  dicendum,  quod  pruden- 
tia  est  in  ratione  cognitiva  practica  sicut 
in  subjecto.  Sed  sciendum  est,  quod  sicut 
in  voluntatenon  potest  esse  virtusmoralis 
ex  parte  illa  qua  est  finis,  propter  natu- 
ralem  inclinationem  ;  ita  etiam  nec  in  ra- 
tione  exparteilla  qua  est  de  fine,  quia  fi- 
nisestprincipium  in  operativis.  Unde  sic- 
ut  in  ratione  speculativa  suntinnataprin- 
cipia  demonstrationum,  ita  in  ratione 
practica  sunt  innati  fines  connaturales 
homini  ;  unde  circa  illa  non  est  habitus 
infusus  aut  acquisitus,  sed  naturalis,  sicut 
synteresis ,  loco  cujus  Philosophus  6. 
Eth.  ponit  intellectum  in  operativis.  Re- 
linquitur  igitur  quod  prudentia  sit  in  ra- 
tione  practica,  secundum  quod  negotiatur 
de  illis  quse  sunt  ad  finem  ;  et  respectu 
horum  dicitur  habitus  cum  recta  ratione 
activus,  cum  respectu  finis  supponat  re- 
ctitudinem  appetitus.  —  3.  Sent.  dist.  33, 
q.  2,  a.   4,  sol.  4. 


ARTICULUS  II 

UTRUM   AD  PRUDENTIAM  PERTINEAT  INVENIRE 
MEDIUM    IN    VIRTUTIBUS   MORALIBUS. 

Videtur  quod  ad  prudentiam  non  per- 
tineat  invenire  medium  in  virtutibus  mo- 
ralibus. 

1.  Consequi  enimmedium  est  finis  mo- 
ralium  virtutum  ;  sed  prudentia  non  prae- 
stituit  finem  virtutibus  moralibus  ;  hoc 
enim  pertinet  ad  rationemnaturaIem,qu£e 
est  synteresis  :  ergo  non  invenit  in  eis 
medium.  —  2a  2ge,  q.  47,  a.  7,  arg  1. 

2.  Praiterea,  principalis  actus  pruden- 


168 


TKHTIA  PARS  —  KTHICA 


tioB  est  pnccipere  ;  sed  pr;oceptum  prae- 
supponit  inventionem  medii  :  ergo  non 
pertinet  ad  prudentiam  invenire  medium 
in  virtutibus  moralibus.  —  Ibid.  a.  8,  in  c. 

3.  PraBterea,  prudentia  operatur  secun- 
dum  modum  rationis  ;  sed  virtus  mora- 
lis  tenditad  medium  per  modumnatura^ : 
ergo  prudeiitia  non  prnestituit  medium 
virtutibusmoraiibus. —  Ibid.  a.  7,  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  in  supra  posita 
definitione  virtutis  moralis  dicitur,  quod 
«est  in  medietate  existens  determinata  ra- 
tione,  prout  sapiens  determinabit  ».  — 
Ibid.  a.  7,  arg.  Sed  contra. 

Respondeo  DiGENDUM,  quod  in  ratione 
practica,  sicutet  in  speculativa,  praBexis- 
tuniqucedam  ut  principia  naturaliter  nota, 
cujusmodi  sunt  fines  virtutum  moralium  ; 
quoidam  ut  conclusiones,  et  hujusmodi 
sunt  ea  qua3  sunt  ad  finem,  in  qua3  perve- 
nimus  ex  ipsis  finibus,  et  liorum  est  pru- 
dentia  applicans  universalia  principia  ad 
parlicularesconclusiones  operabilium.  Et 
ideo  ad  prudentiam  non  pertinet  pr^sti- 
tuerefinem  virlutibus  moralibus,  sed  so- 
lum  disponere  de  his  qua3  sunt  ad  finem 
(2a  2a3,  q.  47,  a.  G,  c), — scilicet  qualiter 
et  per  qu;e  homo  in  operando  attingatme- 
dium  rationis.  Licet  enim  attingere  me- 
dium  sit  finis  virtutis  moralis,  tamen  per 
rectam  dispositionem  eorum  qu;T3  sunt  ad 
finem,  medium  invenitur.  —  2a  2a3,  q. 
47,  a.  6  et  7,c. 

Et  sic  patet  solutio  ad  primum. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  pru- 
dentiee  sunt  tres  actus.  Quorum  primus 
est  consiliari,  quod  pertinet  ad  inventio- 
nem,nam  consiliari  est  quaerere.  Secun- 
dus  esijudicarede  inventis  ;  et  hocfacit 
speculaliva  ratio.  Sed  practica  ratio,  quse 
ordinatur  ad  opus,  procedit  ulterius  ;  et 
est  tertius  actus  ejus  prcocipere  ;  qui 
quidem  actusconsislit  in  applicatione  con- 
siliatorum  et  judicatorum  adoperandum. 
Et  quia  iste  actus  est  propinquior  fini  ra- 
tionis  practicse,  inde  estquod  iste  estprin- 
cipalisacfus  rationis  practic»,  et  per  con- 
sequens  prudentia3.   —  Et   hujus  signum 


est,  quod  perfeclio  artis  consistit  in  judi- 
cando,  non  autem  in  praecipiendo.  Ideo 
reputatur  melior  artifex  qui  volens  pec- 
cat,in  arte,quasi  haberet  rectum  judicium, 
quam  qui  peccat  nolens,quod  videturesse 
ex  defectu  judicii.  Sed  in  prudentia  est 
e  converso,  ut  dicitur  in  6.  Etti.  (c.  5) ; 
impruilentior  enim  est  qui  volens  pec- 
catquasi  deficiens  in  principali  actu  pru- 
dentiae,  qui  est  praecipere,  quam  qui  pec- 
cat    olens. —  Ibid.  a.  8,  inc. 

Ad  tertium  dicendum,quod  virtus  mo- 
ralis  per  medium  natura3  intendit  perve- 
nire  ad  medium.  Sed  quia  medium,  se- 
cundum  quod  medium,  non  eodem  modo 
invenitur  in  omnibus  ;  ideo  inclinatio  na- 
tura3,  quae  semper  eodem  modooperatur, 
ad  hoc  non  sufficit,  sed  requiritur  ratio 
prudentiae.  — Ibid.  a.  7,  ad  3. 

ARTIGULUS  III 

UTRUM     REGTE    ASSIGNENTUR    PARTES     INTE- 
GRALES  PRUDENTI^. 

Videtur  quod  non  recte  assignentur 
partes  integrales  prudentiae,  scilicet  me- 
moria,  intellectus,  docilitas,  solertia,  ra- 
tio,  providentia,  circumspectio  et  cautio. 

1.  Prudentia  enim  per  exercitium  ac- 
quiritur  etperficitur  ;  sed  memoria  inest 
nobis  a  natura  :  ergo  memoria  non  est 
pars  prudentiae.  —  2a  2«,  q.  49,  a.  1, 
arg.  2. 

2.  Prceterea,  ad  prudentem  pertinetbe- 
ne  consiliari  ;  sed  consilium  non  est  de 
pra3teritis  :  cum  igitur  memoria  sit  prae- 
teritorum,  videtur  quod  memoria  non  sit 
pars  prudentiae.  —  3.  Sent.  dist  33,  q.  3, 
a.  1,  qua3stiunc.  1,  arg.  2  ;  2a  2ce,  q.49, 
a.  1,  arg.  3. 

3.  Prseterea,  prudentia  est  singularium 
operabilium,  ut  dicitur  (lEth.  (c.  7  et  8) ; 
sed  intellectus  est  universalium  cogno- 
scitivus  et  immaterialium,  ut  patet  in  li- 
bris  de  Anima.  —  2a  2a3,  q.  49,  a.  2, 
arg.  3. 

4.  Praeterea,  eorum  quae  ex  opposito 


DE  VIRTliTIRUS  —  QU.^ST.  XIX  DE  PRUDENTIA  —  ART.  1! 


169 


dividunlur,  uniim  non  cst  pars  alterius  ; 
sed  intellectus  ponilur  virtus  inteliectua- 
lis  condivisa  prudenliiT),  ut  patet  G.  Eth. 
(c.  3)  :  ergo  intellectus  non  debet  poni 
pars  prudentiae.  —  Ibid.  arg.  1  ;  6.  Eth. 
1.3. 

5.  Pragterea,  docilitas  est  ex  natura  ; 
sed  prudentia  est  virtus  acquisita  vel  in- 
fusa  :  ergonon  debet  poni  pars  cjus.  — 3. 
Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1,  qua)stiunc.  2, 
arg.  2. 

6.  Pra)terea,  illud  quod  requiritur  ad 
omnem  virtutem  intellectualem,  non  de- 
bet  appropriari  alicui  earum  ;  sed  docili- 
tas  necessaria  est  ad  quamlibct  virtutem 
intellectualem,  secundum  Philosophum 
(2.  Eth.  c.  1) :  ergo  non  debet  poni  pars 
prudentia3.  —  2a2£e,  q.  49,  a.  3,  arg.  1; 
%Eth.  1.  1. 

7.  Pr^eterea,  ad  prudentiam  pertinet 
bene  consiliari,  ut  dictum  est  ;  sed  in 
bene  consiliando  non  habet  locum  soler- 
tia,  qui»  cst  eustochia  qua)dam,  id  est 
bona  conjecturatio,  quce  est  sine  ratione 
et  velox  ;  oportet  autem  consiliari  tarde, 
ut  dicitur  6.  Eth.  (c.  9,  al.  10):ergo  so- 
lertia  non  debet  poni  pars  prudentia^.  — 
2a  2«,  q.  49,  a.  4,  arg.2. 

8.  Pra3terea,  solertia  se  habet  ad  facile 
invenienda  media  in  demonstrationibus; 
sed  ratio  prudentii\3  non  est  demonstra- 
tiva,  cum  sitcontingentium  :ergoad  pru- 
dentiam  non  pertinet  solertia.  —  Ibid. 
arg.  1. 

9.  Praaterea,  subjectum  accidentis  non 
est  pars  ejus  ;  sed  prudentia  est  in  ra- 
tione  sicut  in  subjecto,  ut  dictum  est  : 
ergo  ratio  non  debet  poni  pars  pruden- 
tiae.  —  2a  2a3,  q.  49,  a.  5,  arg.  1 . 

10.  Pneterea,  illud  quod  est  commune 
multis,  non  debet  alicujus  eorum  poni 
pars  ;  vel  si  ponatur,  debetponi  pars  ejus 
cui  potissimum  convenit ;  ratio  autem  ne- 
cessaria  est  in  omnibus  virtutibus  intel- 
lectualibus,  et  praecipue  in  sapientia  et 
scientia,  qu«  utuntur  ratione  demon- 
strativa  :  ergo  ratio  non  debet  poni  pars 
prudentise.  —  Ibid.  arg.  2. 

11.  Praeterea,    providentia   idem  esse 


vidctur  quod  prudentia  •,  ergo  non  debet 
ei  assignari  ut  pars  ;  nihil  enim  est  pars 
sui  ipsius.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1, 
quaisliunc.  1 ,  arg.  3  ;  2a  2ae,  q.  49,*a.  6, 
arg.  1. 

12.  Pr^eterea,  principalis  actuspruden- 
tise  est  pra^cipere,  secundarius  autem  ju- 
dicareet  consiliari,  ut  dictumest ;  sed  ni- 
hil  horuni  videtur  iniportari  proprie  per 
nomen  providentia)  ;  ergo  providentia 
non  est  pars  prudentia^.  — 2a  2ae,  1.  c. 
arg.  3. 

13.  Pr^eterea,  qui  potest  videre  quae 
procul  sunt,  multo  magis  potest  videre 
qua3  circa  sunt  ;  sed  per  providentiam 
homo  est  potens  prospicere  qui^  procul 
sunt :  ergoipsa  sufficit  ad  considerandum 
ea  qua3  circumstant.  Non  ergo  oportuit 
pr^ter  provitlentiam  ponere  circumspe- 
ctionem  partem  prudentige.  —  2a  2a3,  q. 
49,  a.  7,  arg.  3. 

14.  Prceterea,  cavere  oppositum  perti- 
net  ad  quamlibet  virtutem  ;  ergo  cautio 
non  debet  poni  magis  pars  prudentiae 
quamaliarum  virtutum. —  3.  Sent.  diiii. 
33,  q.  3,  a.  1,  qua3stiunc.  2,  arg.  3. 

15.  Pr^elerea,  in  eis  in  quibus  malum 
non  potest  esse,  non  est  necessaria  cautio  ; 
sed  «  virtutibus  nemomale  utitur»  :  ergo 
cautio  non  pertinet  ad  prudentiam,  quse 
est  directiva  virtutum.  —  2a  2£e,  q.  49, 
a.  8,  arg.  1. 

16.  Sed  co?i^ra  es^ ;  Sollicitudo  perti- 
net  ad  prudentiam  ;  ergo  non  sufficien- 
ter  enumerantur  partes  integrales  pru- 
dentia3.  —  2a  2cie,  q.*47,  a.  9,  in  c.  ;  q. 
48,  a.  un.,  arg,  5.  ^ 

Respondeo  dicendum,  quod  omne  to- 
tuni  ad  tria  genera  reducitur,  scilicet  in- 
tegrale,  universale  et  potentiale  ;  et  si- 
militer  pars  triplex  inveniturdiclistribus 
respondens.  Integralis  enim  pars  intrat 
in  constitutionem  totius,  sicut  paries  do- 
mus  ;  universalis  vero  totius  pars  susci- 
pit  totius  praedicationem ,  sicut  homo 
animalis  ;  potentialis  vero  pars  neque 
pnedicationem  totius  recipit  neque  in  con- 
stitutionem  ipsius  oportet  quod  veniat,sed 
aliquid  depotentia  totius  participat,  sicut 


17U 


TEUTIAPAHS  —  ETIIICA 


l»atol  iii  aiiiiii;!.  Hntionaiis  eiiim  anima 
iola  aniiua  dicitur,  eoquod  iu  ipsa  om- 
nes  aniuue  potenlijp  congregantur.  Sensi- 
bilis  vero  in  brutis,  et  in  plantis  vegeta- 
bilis,  dicunlur  partes  anima3,  quia  ali- 
quid  depotentia  anim;u  habent,  sed  non 
totuni.  Undo  dicitur  in  lib.  cle  Planiis, 
quod  non  habent  animam,  sed  partes  ani- 
mx.  Et  secundum  hunc  modum  triplici- 
ter  assignantur  partes  prudentia»  et  aliis 
virtutibus.  Uno  enim  modo  assignantur 
ei  partes  quasi  integrales,  cum  scilicet 
partes  virtutis  alicujus  ponuntur  aliqua 
quai  exiguntur  ad  virtutem,  in  quibus 
perfectio  virtutisconsistit  ;  et  hsd  partes, 
proprie  loquendo,  non  nominant  per  se 
virtutes,  sed  conditiones  unius  virtutis 
integrantes  ipsam.  Alio  modo  per  mo- 
dum  partium  subjeciivarum  ;  et  sic  par- 
tes  illse  nominant  quidem  virtutes,  et  ad 
invicemdistinctas,  sednonquidem  a  toto, 
cujus  partes  assignantur,  quia  illud  de 
eis  prjEdicatur.  Tertio  modo  per  modum 
totius  potentialis,  in  quantum  scilicet  ali- 
qua?virtutes  participant  aliquid  de  modo 
qui  principaliter  et  perfecte  invenitur 
in  aliqua  virtute.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q. 
3,  a.  1,  sol.  i. 

Sic  igitur  possunt  accipi  octo  partes 
integrales  prudentia?,  scilicet  sex  quas 
enumerat  Macrobius,  quibus  addenda  est 
septima,  scilicet  memoria,  quam  ponit 
Tullius,  et  euslochia  sive  soltrlia,  quam 
ponit  Aristoteles.  Nam  sensus  prudentioe 
etiam  intellectus  dicitur ;  unde  Philoso- 
phus  dicit  in  G.  Eth.  (c.  11,  al.  12): 
«  Horum  ergo  oportet  habere  sensum ; 
hic  autem  est  intellectus  ».  Quorum  octo 
quinque  pertinent  ad  prudentiam,  secun- 
dum  id  quod  est  cognosciiiva,  scilicet 
memoria,  ratio,  intellectiis,  docilitas  et 
solertia;  tria  vero  alia  pertinent  ad  eam 
secundum  quod  est  prmceptiva.,  appli- 
cando  cognitionem  ad  opus,  scilicet  pro- 
videntia,  circumspectio  et  cautio.  —  2a 
286,  q.  48,  a.  un.,  c. 

Quorum  diversitatis  ratio  patet  ex  hoc 
quod  cifca  cognitionem  tria  sunt  consi- 
deranda  :  primo    quidem  ipsa  cognitio, 


qu.T  si  sit  pra^teritorum,  est  memoria,  si 
autem  pra^sentium,  sive  contingentium 
sive  nece.ssariorum,  vocatur  intellectus 
seu  intelligentia;  —  secundo  ipsa  cogni- 
tionis  acquisitio,  quae  fit  vel  per  disci- 
plinam,  et  ad  hoc  pertinet  docilitas',  vel 
per  inventionem,et  ad  hoc  pertinet  eusto- 
chia,  quas  est  bona  conjecturatio;  hujus 
autem  pars,  ut  dicitur  in  G.  Eth.  (  c.  9, 
al.  10),  estsolertia,  quas  est  velox  conje- 
cturatio  medii,  ut  dicitur  in  1.  Poster. 
{text.  ult.;  c.  ult.)  — Tertio  considerandus 
est  usus  cognitionis,  secundum  scilicet 
quod  ex  cognitis  aliquis  procedit  ad  alia 
cognoscenda  vel  judicanda,  et  hoc  perti- 
net  ad  rationem.  Ratio  autem  ad  hoc 
quod  recte  pragcipiat,  tria  debet  habere  : 

—  primo  quidem,  ut  ordinet  aliquid 
accomodatum  ad  fmem  :  et  hoc  pertinet 
ad  providentiam,  quas  importat  respe- 
ctum  quendam  alicujus  distantis  ad  quod 
ca  quae  in  pra^senti  occurrunt  ordinanda 
sunt  (2a  2^6,  q.  49,  a.  6,  in  c.)  ;  secundo 
ut  attendat  circumstantias  negotii  :  quod 
pertinet  ad  circumspectionem ;  tertio 
ut  vitet  impedimenta  :  quod  pertinet  ad 
cautionem.   —  2a  2£e,    q.  48,  a.  un.,  c. 

—  3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1,  quse- 
stiunc.  1  et  2 ;  2a  23b,  q.  48,  a.  un.  ;  q. 
49,  a.  1  sqq. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
sicut  prudentia  aptitudinem  quidem  habet 
ex  natura,  sed  ejus  complementum  est  ex 
exercitio  ;  ita  etiam  memoria  non  solum  a 
natura  perficitur,  sed  etiam  habet  pluri- 
mum  artis  et  industrise.  —  2a  2ae,  q.  49, 
a.  1,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ex  prae- 
teritis  oportet  nos  quasi  argumentum 
sumere  de  futuris,  et  ideo  memoria  prae- 
teritorum  necessaria  est  ad  bene  consi- 
liandum  de  futuris.  —  2a  2ae,  q.  49,  a. 
I,ad3. 

Vel  dic,  quod  memoria  praeteritorum 
indiget  prudens  non  propter  se  sed  in 
ordine  ad  priora  (1)  eligibilia. —  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  3,  a.  1,  quaestiunc.  1, 
ad2. 

(1)  Al.  «  plura  )/  vel  «  praesentia  ». 


DE  VIRrUTlBUS  —  QU/EST.  XIX  DK    P1{UDENTIA  —  ART.  III 


171 


Ad  tertium  diccndum,  quod  ipsa  rccla 
lestimatio  de  fme  particulari,  et  inlcllc- 
c^ws  dicilur,  in  quantum  est  alicujus  prin- 
cipii,  et  sensus,  in  quantum  est  particu- 
laris.  Et  hoc  est  quod  Piiilosoplius  dicil 
in  6.  Eth.  (c.  11,  al.  12)  :  «  Horum,  scili- 
cetsingularium,  oportet  iiabere  sensum  ; 
hic  autem  est  intellectus  ».  Non  autem 
hoc  est  intelligendum  de  sensu  particu- 
lari  quo  cognoscimus  propria  sensibilia, 
sed  de  sensu  interiori  quo  de  particu- 
lari  judicamus.  —  2a  ^ie,  q.  49,  a.  2,  ad 
3 ;  6.  Eth.  I.  6  et  7. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  ratio 
prudentise  terminatur,  sicut  ad  conclusio- 
nem  quandam,  ad  particulare  operabile, 
ad  quod  applicat  universalem  cognitio- 
nem.  Gonclusio  autem  singularis  syllogi- 
satur  ex  universali  et  singulari  proposi- 
tione.  Unde  oportet  quod  ratio  prudentige 
ex  duplici  intellectu  procedat ; — quorum 
unus  est,  qui  est  cognoscitivus  universa- 
lium  ;  quod  pertinet  ad  inlellectum,  qui 
ponitur  virtus  intellectualis,  qua  natura- 
liter  nobis  cognita  sunt  non  solum  uni- 
versalia  princlpia  speculativa,  sed  etiam 
practica,  sicut  «  nulli  esse  male  facien- 
duni  ».  Alius  autem  intellectus  est,  qui, 
ut  dicitur  in  6.  Eth.  (c.  11),  est  cogno- 
scitivus  extrcmi,  id  est  alicujus  principii 
(primi)  singularis,  seu  principii  contin- 
gentis  operabilis,  propositionis  scilicet 
minoris,  quam  oportet  esse  singularem 
in  syllogismo  prudentia?.  Hocautem  prin- 
cipium  singulare  est  aliquis  singularis 
fmis,  ut  dicitur  ibidem.  Unde  intellectus 
qui  ponitur  pars  prudentire ,  est  qua^dam 
recta  aBstimatio  de  aliquo  particulari 
fine.  —  2a  2a3,  q.  49,  a.  2,  ad  1. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  quamvis 
docilitas  habeat  principium  in  naturali 
dispositione,  tamen  complementum  habet 
per  consuetudinem,  ut  dicit  Philosophus 
in  1.  Eth.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1, 
sol.    2,   ad  2. 

Ad  sextum  diCQW^mJi ,  quod  etsi  doci- 
litas  utilis  sit  ad  quamlibet  virtutem  in- 
tellectualem,  pra3cipue  tamen  ad  pru- 
dentiam  ;  prudentia  enim   consistit  circa 


parlicularia  operabilia  :  in  quil»us  cum 
sint  quasi  inlinila)  diversitatcs,  non  pos- 
sunt  ab  uno  homine  suflicienter  omnia 
considerari,  nec  per  modicum  tempus,  sed 
per  temporis  diuturnitatcm.  Unde  in  iis 
qua3  ad  prudentiam  pertinent,  maxime 
indiget  homo  ab  alio  erudiri,  et  praicipue 
ex  senibus,  qui  sanum  intellectum  adep- 
ti  sunt  circa  fines  operabilium.  Unde  Phi- 
losophus  dicit  in  0.  Eth.  (c.  11,  al.  12)  : 
«  Oportet  attendere  expertorum  et  senio- 
rum  et  prudentium  indemonstrabilibus 
enuntiationibus  et  opinionibus,  non  mi- 
nus  quam  demonstrationibus  ;  propter 
experientiam  enim  vident  principia.  » 
Hoc  autem  pertinent  ad  docilitatem,  ut 
aliquis  sit  bene  discipliuie  susceptivus. 
Et  ideo  convenienter  docilitas  ponitur 
pars  prudentia3.  —  2a  2ae,  q.  49,  a.  3,  ad 
1  etin  c. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  Phi- 
losophus  unam  rationem  inducit  in  6. 
Eth.  (c.  9,  al.  10)  ad  ostendendum,  quod 
eubulia,quae  est  bene  consiliativa,non  est 
eustochia,  cujus  laus  est  in  veloci  con- 
sideratione  ejus  quod  oportet.  (6.  Eth. 
I.  8.)  Potest  autem  aliquis  esse  bene 
consiliativus,  etsi  diutius  consilietur  vel 
tardius.  Nec  tamen  propter  hoc  exclu- 
ditur  quin  bona  conjecturatio  ad  bene 
consiliandum  valeat  et  quandoque  ne- 
cessaria  sit,  quando  scilicet  ex  improviso 
occurrit  aliquid  agendum.  Et  ideo  so- 
lertia  convenienter  pars  prudentiae  po- 
nitur.  Sciendum  tamen,  quod  solertia 
hic  accipitur  pro  eustochia,  cujus  est 
pars.  Nam  eustochia  est  bene  conjectu- 
rativa  de  quibuscunque ;  solertia  autem 
est  «  facilis  et  prompta  conjecturalio  circa 
inventionem  medii  »,  ut  dicitur  in  1. 
Poster.  [text.  ult. ;  c.  ull.)  —  2a  2«,  q. 
49,  a.  4,  ad  2  et  in  c. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  solertia 
non  solum  se  habet  circa  inventionem 
medii  in  demonstrativis,  sed  etiam  in 
operativis,  ut  dictum  est ;  et  hoc  modo 
solcrtia  pertinet  ad  prudentiam.  —  Ibid. 
ad  1. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  ratio  non 


17-2 


TfiRTIA  PARS  —  ETHIGA 


suniitur  liic  pro  ipsa  potentia  rutionis, 
sed  pro  ejus  bonu  usu.  Opus  enini  pru- 
dentis  est  esse  bene  consiliutivuni,  ut 
didtuv  (L  E(h.  {c.  IJ)  ;  consiliuni  autem 
est  inquisitio  qutvdani  ex  quibusdani  ad 
alia  procedens  :  unde  ad  prudentiam 
necessarium  est  quotl  homo  sit  bene 
ratiocinativus.  Et  quia  ea  qua3  exigun- 
tur  ad  perfectionem  prudentia?,  dicuntur 
integrales  illius  partes,  inde  est  quod 
ratio  inter  partes  prudentiLC  connume- 
rari  debet.  —  2a  2ce,  q.  49,  a.  5,  ad  1  et 
in  c,  ;  G.  Et/i.  1.  8  et  9. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  certi- 
tudo  rationis  est  ex  intellectu  ;  sed  neces- 
sitas  rationis  est  ex  defectu  intellectus. 
llla  enim  in  quibus  vis  inteliectiva  ple- 
narie  viget,  ratione  non  indigent,  sed 
suo  simplici  intuitu  veritutem  compre- 
hendunt,  sicut  Deus  et  angeli.  Parti- 
cularia  autem  operabilia,  in  quibus  pru- 
dentia  dirigit.  recedunt  pr^ecipue  a  con- 
ditione  intelligibilium,  et  tanto  magis, 
quanto  sunt  minus  certa  seu  delerminata. 
Ea  enim  qua3  sunt  artis,  licet  sint  sin- 
gularia,  tamen  sunt  magis  detcrminata 
et  certa  ;  unde  in  pluribus  eorum  non 
est  consilium  propter  certitudinem.  Et 
ideo  quamvis  in  quibusdam  aliis  virtuti- 
bus  intellectualibus  sit  certior  ratio  quam 
in  prudentia,  tamen  ad  prudentiam 
maxime  requiritur  quod  sit  homo  bene 
ratiocinativus  et  possit  bene  applicare 
universalia  principia  ad  particularia,  quae 
sunt  varia  et  incerta.  — 2a  2ae,  q.  49,  a.5, 
ad2. 

Ad  undecimum  dicendum,  quod  quan- 
docunque  multa  requiruntur  ad  unum, 
necesse  esse  unum  eorum  esse  princi- 
pale,  ad  quod  omnia  alia  ordinuntur. 
Unde  in  quolibet  toto  necesse  est  esse 
unam  formalem  partem  et  pra^dominan- 
tem,  a  qua  totum  unitatem  habet.  Et 
secundum  hoc  providentia  est  principa- 
lior  inter  omnes  partes  prudentise  :  quia 
omnia  alia,  quae  requiruntur  ad  pru- 
dentiam,  ad  hoc  necessaria  sunt,  ut  ali- 
quid  recte  ordinetur  in  finem.  Et  ideo 
nomen  ipsius  prudentiie  sumitur  a  pro- 


videntia,  quae  est  formalis  pars  et  com- 
pletiva  prudentiae,  cujus  officium  est,  ut 
res  ad  finem  debite  ordinentur.  —  2a  2ae, 
q.  49,  a.  6,  ad  1  et  in  c.  ;  3.  Sent.  dist. 
33,  q.  3,  a.   1,   quastiunc.  1,  ad  3. 

Ad  duodecimum  (\icewd\im.y  quod  in 
recta  ordinatione  ad  finem,  quae  includi- 
tur  in  ratione  providentiae,  importatur 
rectitudo  consilii  et  judicii  et  prsecepti, 
sine  quibus  recta  ordinatio  ad  finem  esse 
non  potest.  —  2a  2se,  I.  c.  ad  3. 

Ad  decimum  tertium  dicendum,  quod 
sicut  adprovidentiam  pertinei  prospicere 
id  quod  est  per  se  conveniens  fini,  ita  ad 
circumspectionem  pertinent  considerare 
an  sit  conveniens  fini  secundum  ea  quas 
circumstant ;  utrumque  autem  hoc  habet 
specialem  difficultatem  :  et  ideo  utrum- 
que  eorum  seorsum  ponitur  pars  pru- 
dentifie.   —    2a   2£e,  q.  49,  a.  7,    ad   3. 

Ad  decimum  g?<ar/tm  dicendum,quod 
quia  prudentia  regulat  omnes  alias  virtu- 
tes,  ideo  omnes  participant  aliquid  pru- 
dentiae  :  sicut  irascibilis  et  concupiscibi- 
lis  participant  aliqualiter  rationem.  Unde 
illud,  quod  ad  alias  virtutes  pertinet 
participative,  cautio  scilicet,  ad  pruden- 
tiam  pertinet  essentialiter.  —  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  3,  a.  1,  quaestiunc.  2, 
ad3. 

Ad  decimum  quintuyn  dicendum,  quod 
cautio  non  est  necessaria  in  moralibus 
actibus,  ut  aliquis  sibi  caveat  ab  actibus 
virtutum,  sed  ut  sibi  caveat  ab  eis  per 
qu£e  actus  virtutum  impediri  possunt.  — 
2a  2ffi,  q.  49,  a.  8,  ad  1 . 

Ad  decimum  sextum  dicendum,  quod 
sollicitudo  includitur  in  ratione  provi- 
dentia3.  (2a  2a3,  q.  48,  a.  un.,  ad  5.)  Sicut 
enim  dicit  Isidorus  (\i\Elymol.\.  10,  n. 
2U;  —  Migne  PP.  L.  t.  82,  col.  393), 
sollicitus  dicitur  quasi  solers  citus.,  in 
quantum  aliquis  ex  quadam  solertia  ani- 
mi  velox  est  ad  prosequendum  ea  quae 
sunt  agenda  ;  unde  est  eadem  atquc  dili- 
gentia.  IIoc  autem  pertinet  ad  pruden- 
tiam  :  cujus  praicipuus  actus,  qui  conve- 
nit  providentia),   est  ordinare  de  praecon- 


DE  VIRTUTIRUS  —  QU/EST.  XLv  DE  PRUDENTIA  —  ART.   IV 


173 


siliatis  et   judicatis.  —  2a2aB,  q.48,  a. 
un.,  ad  5  ;  q.  47,  a.  9,  in  c. 


ARTIGULUS    IV 

UTRUM  REGTE  ASSIGNENTUR   PARTES 
SUBJECTIV^    PRUDENTI.E. 

Videtur  quod  non  recte  assignentur 
partes  subjectivae  prudentiae,  scilicet  re- 
gnativa  seu  legispositiva,  politica,oecono- 
mica  et  militaris. 

i.  Regnativa  enim  ordinatur  ad  ju- 
stitiam  conservandam  ;  dicitur  enim  in  5, 
Eth.  (c.  6),  quod  »f  princeps  est  custos 
justi  »  ;  ergo  regnativa  magis  pertinet  ad 
justitiara  quam  ad  prudentiam.  —  2a  2aB, 
q.  50,  a.  l,arg.  1 . 

2.  Praeterea,  secundum  Philosophum 
in  3.  Polit.  (c.  5,  al.  7)  regnum  est  una 
sex  specierum  politiarum ;  sed  nulla  spe- 
cies  prudentifB  sumitur  secundum  alias 
quinque  politias,  quse  sunt  aristocratia, 
timocratia,  tyrannis,  oiigocratia,  demo- 
cratia  :  ergo  nec  secundum  regnum  debet 
sumi  regnativa.  —  Ibid.  arg.  2;  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  3,  a.  1,  quaestiunc.  4, 
arg.  5. 

3.  Praeterea,  regnativa  est  pars  poli- 
ticae  prudentiae ;  sed  pars  non  debet  di- 
vidi  contra  totum  :  ergo  politica  non  de- 
bet  poni  alia  species  prudentiae.  —  2a  2ae, 
q.  50,  a.  2,  arg.  1. 

4.  Prseterea,  Philosophus  dicit  in  6. 
Eth.  (c.  8),  quod  politica  est  idem  quod 
prudentia  ;  ergo  non  est  pars  ejus.  —  3. 
Sent.  1.  c.  arg.  3. 

5.  Pra3terea,  non  admittitur  prudentia 
in  brutis,  quae  gubernantur  ab  homini- 
bus;  ergo  nec  debet  admitti  in  homi- 
nibus  subditis.  —  2a  2a3,  q.  50,  a.  2, 
in  c. 

6.  Prseterea,  Philosophus  dicit  in  6. 
Eth..  (c.  5),  quod  prudentia  ordinatur  ad 
bene  vivere  totum  ;  sed  oeconomica  ordi- 
natur  ad  aliquem  particularem  fmem, 
scilicet  ad  divitias,  ut  dicitur  in   1.  Elh. 


(c.  1)  :  ergo  oeconomica  non  est   species 
prudentiae.  —  2a  2«,  q.  50,  a.  3,  arg.  1. 

7.  Praeterea,  sicut  in  rcgno  invenitur 
principans  ct  subditus,  ita  etiam  in  domo; 
si  ergo  oeconomica  est  species  prudenliaj, 
sicut  et  pohtica,  deberet  etiam  paterna 
prudontia  poni,  sicut  et  regnativa  ;  non 
autem  ponitur  :  ergo  nec  OBConomica  de- 
bet  poni  species  prudentiae.  —  Ibid. 
arg.  3. 

8.  Pra^terea,  multa  alia  exercitia  sunt 
in  civitatibus  quam  militaris  ;  ergo  non 
debet  magis  ipsa  poni  species  prudentiae 
quam  alia  civitatis  officia ,  sicutestguber- 
natoria,  negotiativa  et  imjusmodi .  —  3. 
Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1,  qucestiunc.  4, 
arg.  4 ;  2a  2ae,  1.  c.  a.  4,  arg.  2. 

9.  Praeterea,  in  rebus  bellicis  pluri- 
mum  valet  militum  fortitudo ;  ergo  mi- 
litaris  magis  pertinet  ad  fortitudinem 
quam  ad  prudentiam.  —  2a  2ae,  1.  c.  a. 
4,  arg.  3. 

10.  Sed  contra  :  Videtur  quod  plures 
sint  partes  prudentige  quam  supradictae. 
Etenim  monastica  estuna  species  pruden- 
ti» ;  ergo  non  bene  assignantur  species 
subjectiv£e  prudentice. — l.Eth.  1.  1;  1. 
Polit.\.\. 

11.  Preeterea,  Rhetorica,  Dialectica  et 
Physicasuntetiam  partes  subjectivge  pru- 
dentia) ;  ergo  non  bene  assignantur  partes 
subjectiv£e  prudentite.  —  2a  2£e,  q  48,  a. 
un.,  in  c. 

Respondeo  digendum,  quod  prudentia 
potest  sumi  vel  absolute  vel  in  ordine  ad 
alios.  Et  si  quidem  sumantur  in  ordine 
ad  se,  quo  sensu  dicitur  monastica,  sic 
ei  non  assignantur  partes  subjectivae  ;  sed 
tantum  secundum  quod  sumitur  in  ordine 
ad  alios  et  secundum  esse  perfectum, 
quo  sensu  dicitur  polyarchica,  sic  divi- 
ditur  prudentia  polyarchica  in  diversas 
species  secundum  diversas  species  multi- 
tudinis.  —  Potest  autem  aliquis  coordi- 
nari  alii  dupliciter :  uno  modo  ad  aliquem 
actum  specialem,  sicut  scholares  in  iis 
quaj  ad  studium  spectant,  milites  in  his 
qufe  ad  pugnandum  ;  unde  talis  adunatio 
non    remanet  nisi  quamdiu   actus  talis 


174 


TERTIA  !>ARS  —  ETIIICA 


exeiretur  respectu  talis  coordinatioriis  ad 
aiterum  :  et  hanc  ordin^i mililaris,  quai 
est  linbitus  speculativus  et  practicusexer- 
citui  conferentium.  Afio  modo  coordina- 
tur  aliquis  alicui  in  vita  simpliciter  :  unde 
talis  coordinatio  nata  est  semper  manere, 
nisi  per  accidensdissolvatur.  Haec  autem 
i)e/ est  respectu  eorum  qui  sunt  in  domo 
una  ;  et  sic  est  ceconomica,  quas  est  habi- 
tus  speculativus,  id  est  considerativus,  et 
practicus,  id  est  activus,  domui  confcren- 
tium  ;  vcl  rcspectu  eorum  qui  sunt  in 
eadem  civitate  ;  et  sic  esipolitica,  quse  est 
habitus  speculativus  et  practicus  civitati 
conferentium  .  Unde  hse  sunt  partes  sub- 
jectivae  prudenti^.  —  3.  Sent.  dist.  33, 
q.  3,  a.  1,  sol.  4. 

Sed  quia  in  quolibet  multitudine  est 
duplex  ordo,  ut  dicitur  12.  Metaphys. 
(text.  52;  1.  11,  c.  10):  unus,  quo  ordina- 
tur  tota  multitudo  ad  fmem  communem, 
alius,quo  singulariter  partes  multitudinis 
ordinanturad  invicem  secundum  finespro- 
prios;  ideo  politica  habet  duas  partes : 
unam,  qua3  regi  civitatis  competit,  cujus 
est  bonum  commune  totius  multitudinis 
conjectare ;  et  liasc  dicitur  regnativa,  quae 
est  experienlia  ejus  quod  est  gubernare 
multitudinem  innocue,  vel  legis  positiva, 
ut  dicitur  in  6.  Eth.  (c.  8).  Alia  est,  quse 
competit  cuilibet  de  civitate,  secundum 
quod  ad  bonum  commune  ordinatur;  et 
ha3cpoIitica  dicitur,  qu;E  nomencommune 
retinet.  Et  ideo  dicit  Phiiosophus  in  6. 
Eth.  (c.  8),  quod  legis  positiva  est  archi- 
tectonica.  (3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1, 
sol.  4.)  Leges  enim  comparanturad  opera 
humana  sicut  universalia  ad  particularia. 
Et  sicut  legis  positiva  est  prteceptiva,  ita 
et  polilica  est  activa  et  conservativa  eorum 
qua3  lege  ponuntur.  (6.  Eth.  I.  7.)  Et  si- 
mihter  potest  dividi  militaris  in  ductivam, 
quae  competitduci  exercitus,  et  militarem 
simpliciter  ;  et  similiter  a3Conomica  in  pa- 
ternam,  qua3  competit  patrifamilias,  et 
oeconomicam  simpliciter.  —  3.  Sent.  dist. 
33,  q.  3,  a.  1,  sol.  i. 

Si  autem  prudentia  large  sumatur,  se- 
cundum   quod   includit  etiam  scienliam 


speculativam  (2a  2a3,  q.  48,  a  un.  in  c), 
vel  secundum  quod  ipse  actus  speculativae 
rationis,  prout  est  voluntarius,  cadit  sub 
electione  et  consilio  quantum  ad  suum 
exercitium,  et  per  consequens  sub  ordi- 
natione  prudentia3  (2a  28e,  q.  47,  a.  2,  ad 
2):  —  tunc  etiam  parles  ejus  ponuntur 
Rhetorica,  Dialectica  et  Physica,  secun- 
dum  tres  modos  procedenti  in  scientiis  :  — 
quorum  unus  est  per  demonstrationem  ad 
scientiam  causandam  ;  quod  pertinet  ad 
Physicam,  ut  sub  Physica  intelligantur 
omnes  scientia3  demonstrativas ;  —  alius 
ex  probal)iIibus  ad  opinionem  faciendam  ; 
quod  pertinet  ad  Dialeclicam ;  —  et 
tertius  ex  quibusdam  conjecturis  ad  su- 
spicionem  inducendam  vel  ad  aliqualiter 
pcrsuadendum  ;  quod  pertinet  ad  Rheto- 
ricam.  Potest  tamen  dici,  quod  haec  tria 
pertinent  ad  prudentiam  etiam  proprie 
dictam,  quae  ratiocinatur  interdum  qui- 
dem  ex  necessariis,  interdum  ex  proba- 
bilibus,  interdumetiam  ex  conjecturis.  — 
2a  2£e,  q.  48,  a.  un.,  in  c;  2a  2a3,q.  50,  a. 
i  sqq. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  om- 
nia  qufB  sunt  virtutum  moralium  perti- 
nent  ad  prudentiam  sicut  ad  dirigentem  ; 
unde  et  ratio  recta  prudentias  ponitur  in 
definitione  virtutis  moralis,  ut  supra  di- 
ctum  est.  Et  ideo  etiam  virtus  justitiae, 
prout  ordinatur  ad  bonum  commune, 
quod  pertinet  ad  bonum  regis,  indiget  di- 
rectione  prudentiae.  Unde  istce  dua3  virtu- 
tes  sunt  maxime  propri;i3  regi,  scilicet  ju- 
stitia  et  prudentia.  Quia  tamen  dirigere 
magis  pertinet  ad  regem,  exsequi  autem 
ad  subditos  ;  ideo  regnativa  magis  ponitur 
species  prudentioe,  quas  est  directiva,quam 
justiti?e,  qu«  est  exsecutiva.  —  2a  2a3,  q. 
50,  a.  1,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  secun- 
durn  Philosophum  (3.  Polit.  c  5,  al.  7) 
inter  species  citatas  politiarum  tres  sunt 
ordinata^ad  utilitatem  communem  ctsunt 
rectjB  politia3  :  regnum  scilicet,  in  quo 
unus  dominalur  :  avistocratia,  in  qua 
pauci  principantur  propter  bonum  com- 
mune  —  et  ha3c  politia  vocatur  status  opti- 


UE  VIRTUTinUS  —  QUv^ST.  XIX  DE  PRUDENTIA    —   ART.  V 


17!i 


matum,  vcl  quia  optimiprincipantur,sni- 
licet  virtuosi ;  vel  quia  ordinatur  talis  po- 
litia  ad  id  quod  est  optimum  civitatis  et 
omnium  civium  —  ;  sed  quando  multitu- 
do  principatur  intendens  ulilitatem  com- 
munem,  vocatur  respublica.  —  Tres  vero 
sunt  inordinatae  politiso  pn-cdictis  op- 
posita3,  in  quibus  qui  principantur  pro- 
priam  utilitatem  qua^runt,  scilicet  tyran- 
nis  quae  deficit  a  regno,  etest  principatus 
unius  intendens  utilitatem  propriam;  oli- 
gocratia  quae  deficit  ab  aristocratia,  et  est 
paucorum  status  intendens  ad  utilitatem 
divitum ;  et  democralia  qu£e  deficit  a  re- 
publica  et  est  popularis  status  ad  utilita- 
tempauperumordinatus  {'i.Polit.l.Q).  Sic 
ergo  quia  regnum  est  inter  alias  politias 
optimum  regimen,  ut  dicitur  in  8.  Eih. 
(c.  10,  al.  12),  ideo  species  prudentiae 
magis  debuit  denominari  a  regno  ;  ita  ta- 
men  quod  sub  regnativa  comprehendan- 
tur  omnia  alia  regimina  recta,  non  autem 
perversa,  qu^  virtuti  opponuntur,  unde 
non  pertinentad  prudentiam.  —  2a  Sae,  q. 
50,  a.  I,ad2. 

Ad  tertium  patet  solutio  ex  dictis ;  po- 
litica  enim  quae  est  prudentia  subditorum, 
retinuit  sibi  nomen  commune. —  2a  2a3,q. 
50,  a  2,  ad  I. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  politica 
nominat  prudentiam  completam.  Et  quia 
non  omnis  prudentia  habet  istam  com- 
pletionem,  ideo  ponitur  pars  ejus  sub- 
jectiva.  Tamen  in  eo,  in  quo  prudentia 
completum  habet  esse,  non  differt  secun- 
dum  substantiam  habitus  politic^e  et 
prudentiae,  sed  rationc  tantum. — 3.  Sent. 
dist.  33,  q.  3,  a.  1,  qucestiunc.  4,  ad  3. 

Ad quintum  dicendum,  quod  aliter  ir- 
rationabilia  et  inanimata  moventuret  gu- 
bernantur  a  suis  motoribus,  aliter  homi- 
nes.  Nam  inanimata  et  irrationabilia  agun- 
lur  solum  ab  alio,  non  autem  ipsa  agunt 
se  ipsa,  quia  non  habent  dominium  sui 
actus  per  liberum  arbitrium  ;  et  ideo  re- 
ctitudo  regiminis  ipsorum  non  est  in  ipsis 
sed  solum  in  motoribus.  Sed  homines 
servi  vel  quicunque  subditi  ita  aguntur 
ab  aliis  per  pra?ceptum,quod  tamen  agunt 


se  ipsos  per  liberum  arbitrium  ;  et  ideo 
requiritur  in  eis  qua^dam  rectitudo  regi- 
minis  per  quam  se  ipsos  dirigant  in  obe- 
diendo  principantibus  ;  et  ad.hoc  pertinet 
species  prudentiae  quae  politica  vocatur. 

—  2a2a3,  q.50,  a.  2,  in  c. 

/l(i  se.r^w7?i  dicendum,quod  diviti^  com- 
parantur  ad  oeconomicam  non  sicut  fmis 
ultimus,  sed  sicut  instrumenta  quaedam, 
ut  dicitur  in  i.Polit.  (c.  5  sqq.);  fmis  au- 
tem  ultimus  ceconomicae  est  totum  bene 
vivere  secundum  domesticam  conversa- 
tionem  ;  Philosophus  autem  \.Eth.  (c.  1) 
ponit  exemplificando  divitias  fmem  ooco- 
nomicae  secundum  studium  plurimorum. 

—  Ibid.  a.  3,  ad  1  ;  1.  Polit.  1.  6. 

Ad  septimum  patet  solutio  ex  dictis 
(inc). 

Ad  octavum  dicendum,quod  alia  nego- 
tia  qua3  sunt  in  civitate  ordinanturad  ali- 
quas  particulares  utilitates  ;  sed  militare 
negotium.  ad  tuitionem  boni  communis. 

—  2a  2ae,  q.  50,  a.  4,  ad  2. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  exsecutio 
militaris  pertinet  ad  fortitudinem,  sed 
directio  ad  prudentiam,  et  praecipue  se- 
cundum  quod  est  in  duce  exercitus. — 
Ibid.  ad  3. 

Ad  decimum  et  undecimum patet solu- 
tio  ex  dictis  (in  c). 

ARTIGULUS  V 

UTRUM     REGTE  ASSIGNENTUR    PARTES  POTEN- 
TIALES   PRUDENTI/E. 

Videtur  quod  non  bene  assignentur 
partes  potentiales  prudentias,  scilicet  eu- 
bulia,  synesis  et  gnome. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  in  G.  Etli. 
(c  5),quod  prudensest  tolaliter  consiliati- 
vus  ;  sed  eubulia  est  bona  consiliatio  :  er- 
go  idem  est  quod  prudentia  et  non  pars 
ejus.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a  1, 
qu£estiunc.  3,  arg.  1 ;  2a  2a3,  q.  51,  a.  2, 
arg.  1. 

2.  Praeterea,  eubulia  non  est  virtus  ;  vir- 
tus  enim  perfectio  qua^dam  est ;  sed  eubu- 
lia  circa  consilium  consistit,  quod  impor- 


nc 


TKHTIA   l'ARS  —  KTHICA 


tat  dubitationeni  et  inquisitionem,  qua; 
imperfectiones  sunt :  ergo  eubulia  non 
bene  poniturpars  prudcntia?.  — 2a  2ae,  q, 
51,a.  l,arg.2. 

3.  Praeterea,  synesis  est  bona  judicatio; 
sed  judicium  in  operabilibus  ost  ipsa 
electio:  cum  igitur  eligere  recte  sit  pru- 
dentias  proprium,  videtur  quod  synesis 
sid  idem  quod  prudentia  etnon  pars  ejus. 
—  3.  Sent.  1.  c.  arg.  2. 

4.  Frgeterea,  virtutes  non  insunt  nobis 
a  natura,  ut  dictum  est;  sed  synesis  inest 
aliquibus  a  natura,  ut  dicit  Philosophus 
in6.A7/i.(c.ll,al.l2):  ergo  synesis  non  est 
virtus,  et  proinde  nec  pars  prudentia3.  — 
2a  2a),  q.  51,  a.  3,  arg.  1  ;  6.  Eth.  I.  9. 

5.  Prffiterea,  judicium  mediumest  inter 
consilium  et  pr^ceptum  ;  sed  una  tantum 
virtus  est  bene  consiliativa,  scilicet  eu- 
bulia,  et  unatantuni  virtus  cst  bene  prge- 
ceptiva,  scilicet  prudentia:  ergoetiam  una 
est  tantum  virtus  bene  judicativa,  scilicet 
synesis ;  non  ergo  est  aliqua  alia  virtus 
bene  judicativa,  qu£e  gnome  dicatur.  — 
2a  2ae,  1.  c.  a.  4,  arg.  2  et  1. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  6. 
Efh.  (c.  9  sqq.,  al.lO  sqq.)  posttractatio- 
nem  deprudentiLi,  agit  de  eubulia  et  de 
synesietgnome  tamquam  de  pertinentibus 
ad  prudentiam.  —  6.  Eth.  1.8  et  9. 

Ri:spoNDEo  DiGENDUM.quod  partes  poten- 
tiales  alicujus  virtutisdicunturvirlutes  ad- 
junctae,qua3ordinanturad  aliquossecundos 
actus  vel  materias  quasi  non  habentes  to- 
tam  potentiam  principalis  virtutis.  Et  se- 
cundum  hoc  ponuntur  partes  prudenticne 
eubulia,  synesis  et  gnome.  —  Ad  cujus 
evidentiam  sciendum  est,  quod  ad  ratio- 
nem  pertinet  prgecipere  quod  faciendum 
est,  quia  aliae  vires  obediunt  aliqualiter 
rationi.  Ratio  autem  non  prajcipit,  nisi 
prius  in  se  perfecta  sit  quantum  ad  id 
quod  est  sui  ipsius,  sicut  nec  ali(|ua  res 
movet  ante  sui  perfectionem.  Perfectio 
autem  rationis  practicre,  sicut  et  specula- 
tivas,  consistit  in  duobus,  scilicct  in  in- 
veniendo  et  judicando  de  inventis.  Inven- 
tio  autem  in  agendis  consilium  est ;  et 
ideo  oportet  haberi  virtutem  per  quam  ra- 


tio  consilietur  ;  et  har!C  est  eubulia,  quae 
secundum  Philosophum  in  G.  Eth.{c.9, 
al.  10)  est  reclitudo  consilii,  qua  bonum 
inquiritur  convenientibus  mediis  secun- 
dum  debitum  tempus  et  alias  circumstan- 
tias.  {S.Sent.  dist.  33,  q.3,  a.l,sol.  3.)Et 
oportet  haberi  virtutem  qua  bene  judicet 
de  consiliatis  ;  et  ha:c  vel  esisijnesis,  quae 
est  circa  judicium  eorum,  quae  .secundum 
regulas  communes  fiunt ;  vel  gnome,  quae 
estcirca  judicium  eorum,  in  quibus  opor- 
tet  quandoque  a  communi  lege  recedere. 
Et  oportet  haberi  virtutem  quae  bene  prae- 
cipiat;  et  ha3C  est  prudentia,  ut  dictum  est. 
Sed  quia  in  operabilibiis  cogn  i  tio  ordinatur 
adopus,ideoconsiliumetjudicium  decon- 
siliatis  reducitur  ad  praeceptum  de  opere 
sicut  ad  finem  :  propter  hoc  prudentia  est 
usualis  et  principalis  respectu  omnium; 
et  alise  participant  modum  ipsius.  —  3. 
Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1 ,  sol.  3 ;  2a  2ae,  q. 
48,  a.  un.  ,  c;  q.  51,a.  1,  2,  3,  4;  Q.Eth. 
1 .  8  et  9. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  et 
consilium  et  judicium  pertinent  ad  pru- 
dentem,  non  sicut  principales  ejus  actus, 
sed  sicut  ea  quibus  utitur  ad  suum  ac- 
tum. —  3.  Sent.  1.  c.  quaestiunc.  3,   ad  1 

Ad  secundum  dicendum,  quod  etsi  vir- 
tus  sit  essentialiter  perfectioqu8edam,non 
tamen  oportet  quod  omne  illud,  quod  est 
materia  virtutis,  importet  perfectionem. 
Oportet  enim  circa  omnia  humana  perfici 
per  virtutes,  et  non  solum  circa  actus  ra- 
tionis,  inter  quos  estconsilium,  sed  etiam 
circa  passiones  appetitus  sensitivi,  quae 
adhuc  sunt  multo  imperfectiores.  —  Vel 
potest  dici,  quod  virtus  humana  est  per- 
feclio  secundum  modum  hominis,  quia 
non  potest  per  certitudinem  comprehcn- 
dere  veritatem  rerum  simplicium  intuitu 
simplici,  et  pra^cipue  in  agibilibus,  qu?e 
sunt  contingontia.  —  2a  2iB,  q.  51,  a.  1, 
ad  2. 

Ad  tertium  dicexvAnm,  quod  judicium 
consistitadhuc  incognitivisterminis;  sed 
eleclio  est  applicatio  cognitionis  ad  opus  ; 
unde  judiciumpraecedit  electiouem.  —  3. 
Sent.  I.c.  ad  2. 


DE  VIRTUTII3US  —  QU/KST.  XIX  DE  PRUDENTIA  —  AIIT.  VI 


177 


Adquarttim  dicendum,  quod  rectum  jii- 
dicium  in  lioc  consistit,  quod  vis  cogno- 
scitiva  apprehendat  rem  aliquam  secun- 
dum  quod  in  se  est ;  quod  quidem  provenit 
ex  recta  dispositione  virtutis  appreiiensi- 
va3 :  sicut  in  speculo,  si  fuerit  bene  disposi- 
tum,  imprimuntur  forma?  corporum  se- 
cundum  quod  sunt ;  si  vero  fuerit  mnle 
dispositum,apparentibi  imagines  distorta) 
et  prave  se  hajjentes.  Quod  autem  virlus 
cognoscitiva  sitbene  disposila  ad  recipien- 
dum  res  secundum  quod  sunt,  contingit 
quideni  radicaliter  ex  natura,consumma- 
tur  autem  ex  exercitio,  et  hoc  dupliciter: 
—  uno  niodo  directe  ex  parte  ipsius  co- 
gnoscitivas  virtutis,  puta  quia  non  est  im- 
buta  pravis  conceptionibus,  sed  veris  et 
rectis ;  ethoc  pertinet  ad  synesim,  secun- 
dum  quod  est  specialis  virtus ;  —  alio 
modo  indirecte  ex  bona  dispositione  appe- 
titiveepartis;  ex  qua  sequitur  quod  homo 
bene  judicet  de  appetibilibus  :  et  sic 
bonuni  virtutis  judicium  conse.quitur  ha- 
bitus  virtutum  moralium,  sed  circa  fines  ; 
synesis  autem  est  magis  circa  ea  quc\} 
sunt  adfmem.  —  2a2a5,  q.  51,  a.  3,  ad  1. 

Ad  quinium  dicendMm,  quod  habitus 
cognoscitivi  distinguuntur  secundum  al- 
tiora  vel  inferiora  principia  ;  sicut  sapien- 
tia  in  speculativis  altiora  principia  consi- 
derat  quam  scientia,  et  ideo  ab  ea  distin- 
guitur ;  et  ita  etiam  oportet  esse  in  ac- 
tivis.  Manifestum  est  autem  quod  illa, 
qucG  sunt  prailer  ordinem  inferioris  prin- 
cipii  sive  causiB,  reducuntur  quandoque 
in  ordinem  allioris  principii :  sicut  mon- 
struosipartus  animalium  sunt  prjDter  or- 
dinem  virtutis  activa)  in  semine ;  tamen 
caduntsub  ordine  altioris  principii,  scili- 
cet  ccelestis  corporis,  vel  providentia3  di- 
vinse  ;  unde  ille  qui  consideraret  virtutem 
activam  in  semine,  non  posset  certum  ju- 
dicium  ferre  de  hujusmodi  monstris,  de 
quibus  tamen  potest  judicari  secundum 
considerationem  divinte  proviclentia3.  — 
Contingit  autem  quandoque  aliquid  esse 
faciendum  pr^eter  communes  regulas 
agendorum,  puta  cum  impugnatori  pa- 
triae   non   est   depositum  reddendum.  Et 


ideo  oportet  dehujusmodijudicaresccun- 
dum  aliqua  altiora  principia,  quam  sint 
regulas  communes,  secundum  quasjucH- 
cat  synesis ;  et  secundum  illa  altiora  prin- 
cipia  exigitur  altior  virlus  judicativa,  quae 
vocatur  gnome,  qua)  importat  quandam 
perspicacitatem  animi,  ct  secundum  quam 
homines  dicuntur  eugnomones. —  2a  2a3, 
q.  51,  a.i,  c;  6.  Elh.  1.9. 

Quia  vero  judicium  debet  sumi  ex  pro- 
priis  principiis  rei,  inquisitio  autem  fit 
etiam  per  communia  —  unde  in  specu- 
lativis  dialectica  qua3  est  inquisitiva,  pro- 
cedit  ex  communibus,  demonstrativa  au- 
tem  qua3  est  judicaliva,  procedit  ex  pro- 
priis  — ;  ideo  cubulia,  ad  quam  pcrtinet 
inquisitio  consilii,  est  una  de  omniJHis; 
non  autem  synesis,  qua3  est  judicativa. 
Pra3ceptum  auteni  respicit  in  omnibus 
unam  rationem  boni ;  et  idco  etiam  pru- 
dentia  non  est  nisi  una.  —  2a  2aB,  q.  51, 
a.  4,  ad  2. 

ARTIGULUS  VI 

UTRUM    RKGTE   NUMEREXTUU    VITIA  OPPOSITA 
PRUDENTI^. 

Videtur  quod  non  recte  enumerentur 
vitia  opposita  prudentia),  scilicet  impru- 
dentia,  pra3cipitatio,  inconsideratio,  in- 
constantia,  negligentia,  prudentia  carnis, 
astutia,  dolus,  fraus. 

1 .  Imprudentia  enim  opponitur  virtuti 
prudentia3 ;  sed  pixecipitatio  opponitur 
consilio  :  ergo  pra^cipitatio  non  est  vitium 
sub  imprudentia  contentum.  —  2a  2£e,  q. 
53,  a.  3,  arg.  1. 

2.  Pra3terea,  genus  non  invenitur  extra 
species  ;  ergo  impnidentia  non  invenitur 
extra  pra3cipitationem,  inconsiderationem 
etc;  male  igitur  affertur  tamquam  spe- 
ciale  vitium  oppositum  prudentia^. 

3.  Pra3terea,  videtur  pnecipitatio  ad 
temeritatem  pertinere  ;  temeritas  autem 
pra3sumptionem  importat,  qua3  pertinet  ad 
superbiam  :  ergo  pra3cipitatio  non  est  vi-- 
tium  sub  imprudentia  contentum.  —  2a 
286,  q.  53,  a.  3,  arg.  2. 

4.  Preeterea,  inconstantia  videtur  in 


SUMM-€  Philos.  V  —  12. 


178 


TERTIA  PARS  —  ETIIICA 


hocconsistcre  quod  homo  non  persistal  in 
aliquo  diflicili ;  sed  persistere  in  diflicili- 
bus  pertinet  ad  forliludinem:  ergo  incon- 
stanlia  magis  opponitur  fortitudini  quam 
prudentia3.  —  IbuL  a.  5,  arg.  1. 

5.  Prteterea,  quicunque  consiliatur, 
oportet  quod  multa  consideret ;  sed  per 
defectum  consiiii  est  pnecipUatio,  et  per 
consequens  ex  defectu  consideralionis  : 
ergo  prc^cipitatio  sub  inconsideratione 
continetur  ;  non  ergo  inconsideratio  est 
speciale  vitium  imprudenti».  —  Ibid.  a. 
4,  arg.  2. 

6.  PrtBterea,  ille  videtur  esse  incon- 
stans,  qui  non  perseverat  in  eo  quod  pro- 
posuerat  :  quod  quidem  pertinet  in  dele- 
ctationibus  ad  incontinentem,  et  in  tri- 
stitiis  ad  mollem  sive  delicatum  ;  ergo 
i7iconstantia  non  pertinet  ad  impruden- 
tiam.  — Ibid.  a.  5,  arg.  3. 

7.  Pra3terea,  imprudcntia  est  circa 
aliquem  actum  rationis  ;  sed  negligentia 
non  importat  defectum  neque  circa  judi- 
cium,  in  quo  deficit  inconsideratio,  ne- 
que  circa  consilium,  in  quo  deficit  pras- 
cipitatio,  neque  circa  pra)ceptum,  in  quo 
deficit  inconstantia  :  ergo  negligentia  non 
pertinet  ad  imprudentiam.  —  2a  2ae,  q. 
54,  a.2,  arg.  3. 

8.  Praeterea,  caro  licite  amatur  ;  ergo 
prudentia  carnis  est  licita ;  ergo  non  bene 
ponitur  vitium  oppositum  prudentite.  — 
2a  2a3,  q.  55,  a.  l,arg.  2. 

9.  Prasterea,  verba  Sacra?  Scriptura? 
non  inducunt  aliquem  ad  vitium  ;  indu- 
cuntautem  ad  asiutiam,  secundum  illud 
Proverb.  1,4:  «  ut  detur  parvulis  as- 
tutia  ))  :  ergoastutia  non  est  vitium  con- 
tra  prudentiam. — Ibid.  a.  3,  arg.  1. 

10.  Preeterea,  vitium  in  perfectis  viris 
non  invenitur  ;  invenitur  autem  in  eis 
aliquis  dolus,  secundum  illud  2.  ad  Cor. 
12, 16 :  «  cum  essem  astutus,  dolo  vos 
cepi  )>  :  ergo  dolus  non  est  vitium  con- 
tra  prudentiam.  — Ibid.  a.  4,  arg.  1. 

11.  Pra^terea,  fraus  perlinere  videtur 
ad  illicitam  exceptionem  veireceptionem 
rerum  -,-  sed  illicite  usurpare  vel  retincre 
res  exteriores  pertinet     ad    injustiliam 


vel  illiberalitatem  :  ergo  fraus  nonestvi- 
tium  oppositum  prudentia*.  —  Ibid.  a. 
5,arg.  2. 

12.  Sed  contra  :  Sicut  fraus  et  dolus 
spectant  ad  astutiam,  ita  pigritia  et  tor- 
por  ad  negligentiani ;  ergo  videtur  quod 
non  sufiicienter  sunt  assignat*  species 
imprudentiae.  — 2a  2£e,  q.  54,  a.  2,  arg.  .1. 

Respondeo  DicENDUiM,  quod  vitia  oppo  • 
sita  prudentia^  in  duplici  genere  possunt 
considerari   :  in  primo  sunt  ea  quai  ma- 
nifeste  contrarietatem  habent  ad  p^ruden- 
tiam,  quae  scilicet  vitia  proveniunt  exde- 
fectu   prudentiiB,  vel  eorum  quae  ad  pru- 
dentiam  requiruntur  ;  in  secundo  suntea 
quae  habent  quandam  similitudinem  fal- 
sam  cum  prudentia,  qu£e  scilicet  contin- 
gunt  per  abusum    eorum  quge   ad  pru- 
dentiam   requiruntur    (2a  2£e,   q.  53,  in 
prologo).    Haec  autem  omnia  ad  impru- 
dentiam  revocantur.  Imprudentia  autem 
dupliciteraccipi  potest  :  uno  modo  pri- 
vative.,  alio  modo  contrarie.  ^^m  nega- 
tive  non  proprie  dicitur,  ita  sciiicet  quod 
proprie    importet  solam  carentiani  pru- 
dentije,  quaj  non  est  vitium.  Et  privative 
quidem  imprudentia    dicitur,  in  quan- 
tum  scilicet  caret  aliquis  prudentia  quam 
natus  est  et  debet  habere.  Contrarie  vero 
accipitur  imprudentia,  secundum  quod 
ratio  contrario  modo    movetur   vel  agit 
prudentite.  —  2a  2«,  q.  53,  a.  1,  in  c. 

Gum  autem  triplex  sit  actus  pruden- 
tiai,  ut  dictum  est,  scilicet  consiliari,  ju- 
dicare,  pr^cipere  ;  secundum  diversam 
oppositionem  triplici  huic  actui  pruden- 
ti^e,  est  diversitas  in  speciebus  impruden- 
ti£e  contrarie  sumptge.  Primum  ergo  est 
prcecipitatio,  quge  in  actibus  animas  me- 
taphorice  dicitur  secundum  similitudi- 
nem  a  corporali  motu  acceptam.  Dicitur 
autem  praecipitari  secundum  corporalem 
motum  quod  a  superiori  in  ima  pervenit 
secundum  impctum  quendam  proprii  mo- 
tusvel  alicujus  impellentis,  non  ordinate 
descendendo  per  gradus.  Summum  au- 
tem  anima?  est  ipsa  ratio ;  imum  autem 
est  ipsa  operatiopercorpusexercita  ;  gra- 
dus  autem  medii,  per  quos  oportetordina- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU^EST.  XIX  DE  PRUDENTIA  —  ART.  VI 


179 


te  descendcre,  sunt  memoria  privterito- 
ruin,  intelligentia  pra?sentium,  sollertia 
in  considerandis  futuris  eventibus,  ratio- 
cinatio  conferens  unum  alteri,  docililas 
per  quam  aliquis  acquiescit  scientia3  ma- 
jorum  ;   per  quos  quidem  gradus  aliquis 
ordinate  descendit  recte  consiliando.  Si 
quis  autem  feratur  ad  agendum  per  im- 
petum  voluntatis  vel  passionis,  pertrans- 
itis  ejusmodi  gradibus,  est  pr^cipitatio. 
Et  cum  inordinatio  consilii  adimpruden- 
tiam  pertiueat,  sic  manifestum  est  quod 
vitium    pra^cipitationis  sub  imprudentia 
continetur  {Ibid.  a.  3,  c).  — Sicut  autem 
inquisitio  pertinet  ad  rationem,  ita  judi- 
cium  pertinet  ad  intcliectum.  Unde  et  in 
speculativis  sQientia  demonstrativa,  scien- 
tia  dicitur  judicativa,  in  quantum  per  re- 
solutionem  in  prima  principia  intelligibi- 
lia  de  veritate  inquisitorum  judicatur.  Et 
ideo  consideratio  maxime  pertinet  ad  ju- 
dicium.  Undeet  defectusrectijudiciiadvi- 
tium  inconsiderationis  pertinet,    prout 
scilicet  aliquis  in  recte  judicandodeficit 
ex  tioc  quod  contemnit  vel  negligit  atten- 
dere  ea  ex  quibus  rectum  judicium  pro- 
cedit  {Ibid.  a.  4,  c).  —  At  si  defectus  in 
ratione  oriatur  ex  hoc  quod  ratio  deficiat 
in  pra)cipiendo  ea  qu3e  sunt  consiliata  et 
judicata,  vel  quodnon  possit  resistereim- 
pulsui   passionum  ex   debilitate   sua  vel 
ob  aliam  rationem  :  sic  est  inconstantia, 
qua)  in  quantum  est  defectus  in  ratione, 
pertinet  ad  imprudentiam.  Et  sicut  prge- 
cipitatio  est  ex  defectu  circa  actum  con- 
silii,  et  inconsidoratiocircaactum  judicii  ; 
ita   inconstantia  est  contra  actum  prce- 
cepti,  cum  scilicet  aliquis  deficit  prasci- 
piendo  quasi  ab  aliquo  impeditus,  ut  di- 
ctum  est  {Ibid.  a.  5,  c).  —  At  vero  si  hoc 
accidat  per  defectum  promptae  voluntatis, 
erit  negligentia,  qua)  opponitursollicitu- 
dini,  cujus  rectitudo  pertinet  ad  pruden- 
tiam,  et  per  consequens  ejus  oppositum 
ad  imprudentiam  (2a  2a),  q.  oi,  a.  2,  in 
c.  et  ad  3). 

Ad  considerationem  autem  eorum  qua? 
sunt  in  secundo  genere  sciendum  est, 
quod  prudentia  est  «    recta  ratio  agibi- 


lium   »,    sicut   scientia   est  «   certa  ra- 
tio  scibilium  ».    Contingit  autem   contra 
rectitudinem  scientia?  dupliciter  peccari 
in   speculativo  :  —  uno  quidem  modo, 
quando  ratio  inducitur  ad  aliquam  conclu- 
sionem  falsam,  qua^apparet  vera  ;  —  alio 
modo  ex  eo  quodratio  proccditex  aliqui- 
bus  falsis,  quae  videntur  esse  vera,  sive 
sint  ad  conclusionem  veram  sive  ad  fal- 
sam.  Ita  etiam  aliquis  defectus  potestesse 
contra  prudentiam  habens  aliquam  simi- 
litudinem  ejus  dupliciter  :  —  uno  modo, 
quia  judicium  rationisordinatur  ad  fmem 
qui  non  est  verebonus,  sed  apparens  :  et 
hoc  pertinet  ad  prudeniiani  carnis,  qua) 
proprie  dicitur    secundum  quod  aliquis 
bona  carnis  habet  ut  ultimum  finem  sua3 
vitie  (2a  2a9,  q.  55,  a.  1,  in  c)  ;  —  alio 
modo  in  quantum   aliquis  ad  finem  ali- 
quem  consequendum  vel  bonum  vel  ma- 
lum  utitur  non  veris  viis,  sed  simulatis 
et  apparentibus  :  et  hoc  pertinet  ad  vitium 
astutice  {Ibid.  a.  3,  in  c).  — Assumptio 
autem    harum   viarum    potest  dupliciter 
considerari :  —  uno  quidem  modo  in  ipsa 
cogitatione   viarum    hujusmodi  :  et  hoc 
proprie  pertinet  ad  astutiam,  sicut  etiam 
excogitatio  rectarum  viarum  ad  debitum 
finem  pertinet  ad  prudentiam.  Alio  modo 
potest  considerari  talium  viarum  assum- 
ptio  secundum  exsecutionem  operis  :  et  se- 
cundum  hoc  pertinet  ad  dolum  {ibid.  a. 
4,   in  c)  vel  fraudem,   qua3  important 
quandamexsecutionem  astutiaD  et  secun- 
dum  hoc  ad  astutiam  pertinent,  —  aliter 
tamen  et  aliter :  nam  dolus  pertinet  uni- 
versaliterad   exsecutionem  astutia^,  sive 
fiat  per  verba  sive  per  facta  ;  fraus  autem 
magis  proprie  pertiuet   ad  exsecutionem 
astutia3  secundum  quod  fit  per  facta  {Ibid. 
a.  5,  c).  —  2a  2a3,  q.  53,  prolog.  et  a.  I , 
2,  3,  4,  5  ;  q.  54,  a.  1  et  2  ;  q.  55,  a.  1  sqq. 
Ad  primum  dicendum,  quod  consilii 
rectitudo  pertinet  ad  virtutem  prudentiee ; 
et  ideo  pra3cipitatio  ex  hoc  quod  contra- 
riaturconsiiio,  contrariaturet  prudentige. 
—  2a  2«,  q.  53,  a.  3,  ad  1. 

Ad  secundum   patet  solutio  ex  dictis 
(in   c.)  ;  imprudentia  enim  dupliciler  ac- 


180 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


cipilur  :  privative,  quomodo  estspcciale 
pcccatumimprudeiili»  ;  et  contrarie,  quo- 
modo  dividitur  per  pra3cipitationem,  in- 
consideralionem,  ctc. 

Ad  tertiumdiceiulum,  quod  illa  dicun- 
tur  fieri  lemcre,  quce  ratione  non  regun- 
tur.  Quod  quidem  potest  contingere  du- 
pliciter  :  uno  modo  ex  impetu  voluntatis 
vel  passionis  ;  alio  modo  ex  contemptu 
regul»  dirigcntis  :  et  hoc  proprie  impor- 
tat  temeritas  ;  unde  videtur  ex  radice  su- 
perbia?  provenire,  qutu  refugit  subesse  re- 
gula)  alien*.  Pr;\}cipitatioautem  seliabet 
ad  utrumque  ;  unde  temeritas  sub  pra3ci- 
pitatione  continetur,  quamvis  pra3cipita- 
tio  magis  respiciatprimum.  — 2a  2a3,  q. 
53,  a.  3,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  bonum 
prudenti^  participatur  in  omnibus  virtu- 
libus  moralibus  ;  et  secundum  lioc  persi- 
stere  in  bono  pertinet  ad  omnes  virtutes 
morales,  praacipue  tamen  ad  fortitudi- 
nem,  qu«  paiitur  majorem  impulsum  ad 
contrarium.  —  Ibid.  a.  5,  ad  1. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  tota  con- 
sideratio  eorum  qua)  in  consilio  atten- 
duntur,  ordinatur  ad  recte  judicandum  ; 
et  ideoconsideratioin  judicio  perficitur  ; 
unde  etiam  inconsideratio  maxime  oppo- 
nitur  rectitudini  judicii.  —  Ibid.  a.  4, 
ad2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  continentia 
et  perseverantia  non  videntur  esse  in  vi 
appetitiva,  sed  solum  in  ratione.  Gonti- 
nens  enim  patitur  quidem  perversas  con- 
cupiscentias,  et  perseverans  graves  tristi- 
tias  (quod  designat  defectum  appetitiva3 
virtutis),  sed  ratio  firmiter  persistit,  con-. 
tinentis  quidem  contra  concupiscentias, 
perseverantis  autem  contra  tristitias.  Un- 
de  continentia  et  perseverantia  videntur 
esse  species  constontia3  ad  rationem  perti- 
nentis,  ad  quam  etiam  pertinet  inconstan- 
tia.  — Ibid.  a.  5,  ad  3. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  negli- 
gontia  est  circa  actum  priccipiendi,  ad 
quem  etiam  pertinet  sollicitudo.  Aiiter 
tamen  circa  actum  Iiunc  deflcit  negligens, 
etaliterinconstaus  ;  inconslans  euim  de- 


ficil  in  pra3cipiendo  quasi  ab  aliquo  impe- 
ditus,  negligens  autem  per  defectum 
promptae  voluntatis,  ut  dictum  est.  — 
2a  2a3,  q.  5'i,  a.  2,  od  3. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  caro  est 
propter  animam,  sicut  materia  propter 
formam,  et  instrumentum  propter  princi- 
pale  agens.  Etideo  siclicite  diligiturcaro, 
ut  ordinetur  ad  bonum  animaa  sicut  ad 
fmem.Si  autem  in  ipso  bono  carnis  consti- 
tuatur  ultimus  finis,  crit  inordinata  et 
illicitadilectio  ;  et  hoc  modo  ad  amorem 
carnis  ordinatur  prudentia  carnis.  —  2a 
2a3,  q.  55,  a.  I,ad2. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  sicut  Au- 
gustinus  dicit(4.  conlra  Julian.  n.  20  ;  — 
Migne  t.  44,  col.  748),  sicut  prudentia 
abusive  quandoque  in  malo'  accipitur,  ita 
etiam  astutia  quandoque  inbono,  et  hoc 
propter  similitudinem  unius  ad  alterum  ; 
proprie  tamen  astutia  inmalo  accipitur, 
sicutPhilosophus  dicit  in  C.  Eth.  (c.  12). 
—  Ibid.  a.  3,  ad  1. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  sicut  as- 
tutia  proprie  accipitur  in  malo,  abusive 
autem  in  bono,  ita  etiam  dolus,  qui  est 
astutia3  exsecutio.  —  Ibid.  a.  4,  ad  1. 

Ad  undecimum  dicendum  quod  exse- 
cutio  astutias  potest  fieri  per  aliquodaliud 
vitium,  sicut  et  exsecutio  prudentije  fit 
pervirtutes;  et  hoc  modo  nihil  prohibet 
defraudationem  pertinere  ad  avaritiam 
vel  illiberalitatem.  —  Ibid.a.  5,  ad2. 

Ad  duodecimum  dicendum,  quod  ne- 
gligentia  consistitin  defectu  interioris  ac- 
tus  ad  quem  pertinet  electio  ;  pigritia  au- 
tem  et  torpor  mogis  pertinent  ad  exsecu- 
tionem  :  ita  tamen,  quod  pigritia  impor- 
tat  tarditatem  ad  exsequendum,  torpor 
remissionem  quandam  importat  in  ipsa 
exsecutione.  Et  ideo  convenienter  torpor 
ex  acedia  nascitur,  quia  acedia  est  tristi- 
tia  aggravans,  id  est  impediens  animam 
ab  operando.  —  2a  2a3,  q.  54,  a.  2,  ad  1. 


DE  VIRTUTIDUS  —  QU^ST.    XX  DE   JUSTITIA  -  AHT.  I 


181 


QU^STTO  XX 


DE   JUSTITIA. 


Deinde  considcranclum  est  de  justitia. 


CIRCA  QUAM  QU/ERUNTUR  QUINQUE  : 

1.  Ulrum  juslilia  recte  definiutur  a  juris 
peritis  perpetua  et  constans  volunlas  elc. 

2.  Utrum  justitia  somper  sit  ad  allerum, 
et  an  sit  circa  operaliones,  et  an  medium  ju- 
stilite  sit  medium rei, et  an  sit  priecipua  i)iter 
virtutes  morales. 

3.  Ulrum  recte  dividatur  justitia  in  lega- 
lem  seu  generalem,  et  particularem,  ac  epi- 
kiam  ;  et  particularis  in  distributivam  et 
commutativam. 

4.  Utrum  i'ecte  assignentur  virtules  justi- 
litc  annexte. 

5.  Utrum  aliquis  possit  pati  injustum  vo- 
lens. 


ARTICULUS    I 

UTRUM     JUSTITIA    REGTE    DEFINIATUR. 

Videtur  quod  non  recte  definiatur  ju- 
stitia  a  jurisperilis,  quod  « justitiaest  per- 
pelua  et  constans  voluntas  jus  suum  uni- 
cuique  tribuens  ». 

1.  Justitia  enim  secuncUim  Philoso- 
phum  (5.  Etli.  c.  I),  cst  habitus  a  quo  sunt 
aliqui  operativi  justorum  ;  sed  voluntas 
nominat  potentiam  vel  actum  :  ergo  non 
rectejustitiadicitur  esse  voluntas.  — 2a 
2fB,  q.  58,  a.  I,arg.  I  ;  5.  EthA.  I. 

2.  Prteterea,  justitia  non  est  in  volun- 
tate;  est  enim  circa  ea  qua3  sunt  ad  alte- 
rum  ;  ordinare  autem  ad  alterum  est  ra- 
tionis  :  ergo  non  recte  dicitur  esse  volun- 
tas.  —  2a  2ae,  I.  c.  a.  4,  arg.  2. 

3.  Actus  justitia3  non  solum  est  red- 
dere  unicuique  quod  suum  est ;  ad  justi- 
tiam  enim  pertinet,  non  solum  res  dispeu- 


sarc  deliilo  modo,  sed  ctiam  injuriosas 
actiones  cohibere  ;  reddere  autem  f[uod 
suum  est,  videtur  solum  ad  dispensatio- 
neni  rerum  pcrtinere  :  ergo  non  recte  de- 
finitur  justitia  «  jus  suum  unicuique  tri- 
buens  ».  —  Ibid.  a.  11,  arg.  3. 

4-.  Pra^terea,  quilibet  habitusdebet  de- 
finiri  per  respectum  ad  actum  suum,  ha- 
bitus  cnim  est  propl:er  actum  ;  SGdjudi- 
cium  est  actus  juslitia)  :  ergo  justilia  de- 
buit  definiri  per  respectum  ad  judicium. — 
2a  2a),  q.  GO,  a.  1,  in  c.  et  arg.4. 

Scd  contra  est  auctoritas  juris  perito- 
rum.  —  2a2a3,  q.  58,  a.  I,  arg.  1. 

Rkspondko  digexdum,  quod  pniidicta 
justitia}  definitio  conveniens  est,  si  recte 
intelligatur.  Gum  enim  omnis  virtus  sit 
habitus,  utdictumest,  qui  est  principium 
boni  actus,  necesse  est  quod  virtus  defi- 
niatur  per  actum  bonum  qui  est  circa 
propriam  materiam  virtutis.  Est  autem 
justitia  circa  ea  qua3  sunt  ad  alterum  sicut 
circa  propriam  inateriam,  ut  infra  dice- 
tur  ;  et  ideo  actus  justitijB  per  compara- 
tionem  ad  propriam  materiam  et  objc- 
ctum  tangitur,  cum  dicitur  «  jus  suum 
unicuique  tribucns  »,  quia,  utlsidorus  (in 
Eiymol.  I.  10,  n.  125  ;  —  Migne  PP.  L.  t. 
82,  col.  380)  ait  :  «  justus  dicitur,  quia 
jus  custodit  ». 

Ad  hoc  autem  quod  aliquis  actus  circa 
quamcunque  materiam  sit  virtuosus,  re- 
quiritur  quod  sit  voluntarius,  et  quod  sit 
stabilis  et  firmus,  quia  Philosophus  dicit 
in  2.  Eth.  (c.  4,  al.  3),  quod  ad  virtutis 
actum  requiritur  primo  quidem,  quod  ope- 
retur  sciens,  secundo  autem  quod  eli- 
gens,  et  propter  debitum  finem,  tertio 
quod  immobililer  opcretur  (2.  Eth.  1.4). 
Primum  autem  iiorum  includitur  in  se- 
cundo,  quia  «  quod  per  ignoranliam  agi- 
tur,  est  involuntarium  »,  ut  dicitur  in 
3.  Eth.  (c.  I,  al.  2).Et  ideo  in  definitione 
justitiaj  primo  ponitur  voluntas  ad  os- 
tendendum,  quod  actus  justitiaBdebet  esse 
voluntarius  ;  additur  autem  deco;isifa;i/ea 
eiperpetuitatc  ad  designandam  actus  fir- 
mitatem. 

Et  ideo  pra3dicta  definitio  est  completa 


1M2 


TEHTIA  PARS  —  ETinCA 


delinitio  jii.sUlia,  iiisi  quod  actus  ponitur 
pro  habltu,  ([ui  per  actum  spccificalur ; 
luibitus  enini  ad  actum  dicitur.  Et  si  quis 
vellet  eam  in  debitam  formam  definitio- 
nis  reducere,  posset  sicdicere,  quod  « ju- 
stitia  est  liabitus  secundum  quem  aliquis 
constanti  el  pcrpetua  voluntate  jus  suum 
unicuique  tribuit  ».  Et  quasi  est  eadem 
definitio  cum  ea  quam  Philosopiius  ponit 
in  5.  Eth.  {c.  5,  al.  9)  dicens,  quod  «  justi- 
tia  est  habilus,  secunduni  quem  aliquis 
dicitur  operativus  secundum  electionem 
justi  ».  —  2a  2a3,  q.  58,  a.  1,  c.  ;  5.  Eth. 
1.  10. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  vo- 
/?/?i/ashicnominat  actum,non  potentiam. 
Est  autem  consuelum  quod  apud  auctores 
habitus  per  actus  definiantur.  —  2a  2a3, 
q.  58,  a.  l,ad  1. 

Ad  secundinn  dicendum,  quod  illa  po- 
tentia  est  subjectum  virtutis,  ad  cujus  po- 
tentia3  aclum  rectificandum  vlrtus  ordi- 
natur.  Justitia  autem  non  ordinatur  ad 
dirigendum  aliquem  actum  cognosciti- 
vum  ;  non  enini  dicimur  justi,  quod  recte 
aliquid  cognoscimus.  Et  ideo  subjectum 
justitiie  non  est  intellectus  vel  ratio,qua3 
estpotentia  cognoscitiva.  Sed  quia  justi 
dicimur  ex  hoc  quod  aliquid  recte  agi- 
mus,  proximum  autem  principium  actus 
est  vis  appetitiva,  necesse  est  quod  justi- 
tia  sit  in  aliqua  vi  appetitiva  sicut  in 
subjecto.  Non  est  autem  in  appetitu  sen- 
sitivo,  quia  apprehensio  sensus  non  se 
extendit  ad  hoc  quod  considerare  possit 
proportioneni  unius  ad  alterum  ;  sed  hoc ' 
est  proprium  rationis.  Unde  justitia  non 
potest  esse  nisi  in  voluntate.  Et  quia  vo- 
luntas  fertur  in  suum  objectum  conse- 
quenter  ad  apprehensionem  rationis,  ideo 
quia  ratio  ordinat  in  alterum,  voluntas 
potest  velle  aliquid  in  ordine  ad  alterum, 
quod  pertinet  ad  justitiam.  —  Ibid.  a.  4, 
inc.  et  ad  2. 

Ad  iertium  dicendum,quod,  sicut  Phi- 
losophus  dicit  in  5.  Eih.  (c.  -4),  omne  su- 
perfluum  in  iis  qua?  ad  justitiam  perti- 
nent,  lucrtim,  extenso  nomine,  vocatur, 
sicut  et  omne      od  minus,  vocatur  dam- 


nnni ;  et  [hoc]  ideo,  quia  justitia  prius  est 
exercita,  et  communius  cxercetur  in  vo- 
luntariis  commutationibus  rerum,  puta 
emptione  et  venditione,  in  quibus  proprie 
hjBC  nomina  dicuntur  ;  et  exinde  deri- 
vantur  hacc  nomina  ad  omnia  circa  quae 
potest  justitia.  Et  eadem  est  ratio  de  hoc 
quod  est  redderc  unicuique  quod  suum 
est.  —Ibid.  a.  11,  ad3;  5.  Eth.  1.  6. 

Ad  quartuni  dicendum,  quodjustitia 
in  principe  quidem  est  sicut  virtus  archi- 
tectonica,  quasi  imperans  et  prascipiens 
quod  justumest;in  subditis  autem  est 
tamquam  virtus  exsecutivaet  ministrans. 
Et  ideo  judiciuni  pertinet  ad  justitiam  se- 
cundum  quod  est  principaliori  modo  in 
prjBsidente.  —  2a  2a3,  q.  60,  a.  1 ,  ad  4. 


ARTICULUS  II 

UXnUM  JUSTITIA  SEMPER  SIT  AD  ALTERUM,  ET 
GFRCA  OPRRATIONES,  ET  UTRUM  MEDIUM 
JUSTITLE  SIT  MEDIUM  REI,  ET  AN  SIT  PR.E- 
CIPUA  INTER  VIRTUTES  MORALES. 

I.  Videtur  quod  justitia  non  sit  semper 
ad  alterum. 

1.  .Tuslitia  enim  Dei  est  a^terna  ;  sed  ni- 
hil  aliud  fuit  Deo  coa3ternum  :  ergo  de  ra- 
tione  justitia3  non  est  quod  sit  ad  alte- 
rum.  —  2a  2a3,  q.  58,  a.  2,  arg.  3. 

2.  PraBterea,  sicutoperaliones  quae  sunt 
adalterum,  indigent  rectificari,  ita  ope- 
rationes  quse  sunt  ad  se  ipsum ;  ergo  sic- 
ut  est  justitia  circa  operationes  quas 
sunt  ad  alterum,  erit  etiam  justitia  circa 
operationes  qure  sunt  ad  se  ipsum.  — 
Ibid.  arg.  4. 

Sed   contra  est,  quod  homo  dirigitur 
m  ordino  ad  se  per   virtutes  qua3  sunt 
circa  passiones  ;  at  justitia  non  est  circa 
passiones  :  ergo  justitia  est  in  ordine  ad 
alium.  —  Ibid.  in  resp.  ad  4. 

II.  Ulterius  videtur  quod  justitia  non 
sit  circa  operationes. 

1.  Non  potest  enim  esse  idem  materia 
et  actus  circa  materiam  ;  sed  actus  justi- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.^EST.  XX  DE  JUSTITIA  —  ART.  II 


183 


tia)  est  quajclam  operatio :  ergo  operatio- 
nes  non  possunt  esse  materia  justitia).  — 
3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  2,  qua?stiunc. 
3,  arg.  1 . 

2.  Fra?terea,  virtus  qua?  circuil  omnes 
virtutes,  non  liabet  specialem  materiam  ; 
sedjustitia  estejusmodi ;  justitiaenim,  ut 
dicit  Philosopims  5.  Eth. "  est  omnis  vir- 
tus. —  Ibid.  arg.  3,  et  arg.  1 .  Sed  contra. 

Sed  contra  est,  quod  non  solum  opor- 
tet  hominem  moderari  circa  passiones 
interiores,  sed  etiam  circa  actiones  exte- 
riores.  Si  autem  moderatio  circa  illa  sit 
per  ordinem  ad  agentem,  sic  eadem  est 
ratio  moderandi  actiones  exteriores,  et 
interiores  passiones  ;  unde  hoc  pertinet 
ad  alias  virtutes  quEe  sunt  circa  passio- 
nes.  Si  vero  in  ordine  ad  alium  cum  quo 
est  conveniendum,  sic  habet  specialem 
rationem  moderationis  ;  et  haec  est  justi- 
tia  propria.  Ergo  materia  justitiae  sunt 
operationes  secundum  quod  ordinantur 
ad  alterum.  — 3.  Sent.  1.  c.  qua^stiunc. 
3,  in  c. 

III.  Ulterius  videtur  quod  justitias  me- 
dium  non  sit  medium  rei. 

1.  Ratio  enim  generis  salvatur  in  omni 
virtute  ;  sed  virtus  moralis,  ut  in  2.  Et/i. 
(c.  6)  definitur,  est  habitus  electivus  in 
medietate  existens  determinata  ratione 
quoad  nos  :  ergo  et  in  justitia  est  medium 
rationiset  nonrei.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q. 
1,  a.  3,  qutestiunc.  2,  arg.  1 ;  2a  2ae,  q. 
58,  a.lO,  arg.  1. 

2.  PraHerea,  in  iis  quae  simpliciter 
sunt  bona,  non  est  accipere  superflicum 
et  diminutum,  etper  consequens  nec  me- 
diicm,  sicut  patet  de  virtutibus,  utdicitur 
in  2.  Eth.  (c.  6);  sed  justitia  est  circa 
simpliciter  bona,  ut  dicitur  in5.  Eth.  (c. 
1,  al.  2) :  ergo  in  justitia  non  est  medium 
rei.  —  2a  2ag,  q.  58,  a.  10,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  Philosoplms  in 
5.  Eth.  (c.  4,  al.  7)  assignat  medium  ju- 
stitias  secundum  proportionalitatem  arith- 
meticam,  quod  est  medium  rei.  —  5.  Eth. 
1.  6et  alibi. 

*  Cap.  2,  al.  3.  Cf.  S.  Thomas,  I.  2. 


IV.  Ultei'ius  vidctur  quod  justitianon 
sit  pra^cipua  inter  virtutes  morales. 

1 .  Majus  enim  est  darc  alicui  de  proprio 
quam  redderc  alicui  quod  ei  debetur  ;  sed 
primum  pertinet  ad  libcralitatem,  secun- 
dum  autem  ad  justitiam  :  ergo  videtur 
quod  liberalitas  sit  major  virtus  quam 
justitia.  —  la  2a3,  q.  06,  a.  4,  arg.  1  ;  2a 
2£e.  q.  58,  a.  12,  arg.  1, 

2.  Pra^terea,  magnanimitas  operatur 
magnum  in  omnibus  virtutibus,  ut  di- 
citur  in  4.  Eth.  (c.  3,  al.  7);  ergo  magni- 
ficat  etiam  ipsam  ju.stitiam  ;  est  igitur 
major  quam  justitia.  —  la2ce,  1.  c.  arg. 
3  ;  2a  2£e,  I.  c.  arg.  2. 

Sedcontra  est,  quod  Philosophus  dicit 
in  5.  Eth.  (c.  1,  al.  3),  quod  justitia  est 
praBciarissima  virtutum.  —  la  2£e,  1.  c. 
arg.  Sed  contra ;  5.  Eth.  1.  2. 

Respondeo  dicendum  adprimam  quce- 
stionem,  quod  justiti^e  proprium  est  inter 
alias  virtutes,  ut  ordinet  hominem  in  eis 
quae  sunt  ad  alterum.  Importat  enim 
quandam  ajqualitatem,  ut  ipsum  nomen 
demonstrat,  dicuntur  enim  vulgariter  ea 
quae  adsequantur/wstor?;  ?equalitas  au- 
tem  ad  alterum  est ;  nihil  enim  est  sibi 
agquale,  sed  alteri  (2a  2a3,  q.  57,  a.  1,  in 
c;  3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  2,  sol.  3).  Et 
quia  ad  justitiam  pertinet  actus  humanos 
rectificare,  necesse  est  quod  aequalitas 
ista,  quam  requirit  justitia,  sit  diversorum 
agere  potentium.  Actiones  autem  sunt 
suppositorum  et  totorum,  non  autem  pro- 
prie  loquendo  partium  et  formarumseu 
potentiarum  ;  non  enim  proprie  dicitur, 
quod  manus  percutiat,  sed  quod  homo 
per  manum  ;  neque  proprie  dicitur,  quod 
calor  calefaciat,  sed  ignis  per  calorem ; 
secundum  tamen  similitudinem  quandam 
h[ec  dicuntur.  Justitia  ergo  proprie  dicta 
requirit  diversitatem  suppositorum  ;  et 
ideo  non  est  nisi  unius  hominis  ad  alium. 
Sed  secundum  similitudinem  accipiuntur 
in  uno  et  eodem  homine  diversa  principia 
actionum,  quasi  diversa  agentia,  sicut 
7'atio,  et  irascibilis  et  concicpiscibilis ; 
et  ideo  metaphorice  in  uno  et  eodem  dici- 
tur  esse  justitia.    Unde  et   Philosophus 


m 


TEIITIA  PAKS  —  ETIHCA 


(5.  Elh.  c.  ull.)  vocal  hrviic  jii.sliliaui  «  sc- 
cumlum  metaphoram  «  diclani. —  2a  2a3, 
q.  58,  a.  2,  in  c;  3.  Senl.  q.  2,  a.  2, 
sol.  3;  5.  Eth.  1.  1  et2. 

Ad  primiim  dicendum,  quod  juslilia 
Dei  est  ab  seterno  secundum  ^ohmtatem 
et  propositum  a>ternum  ;  et  in  lioc  pneci- 
pue  justitia  consistit,  quamvis  secundum 
efTectum  non  sit  ab  a^terno,  quia  nihil  est 
Deo  coietcrnum. —  2a  2a3,  q.58,  a.  2,  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  actio- 
nes  qua}  sunt  hominis  ad  se  ipsum,  suf- 
ficienter  reclificantur  rectificalis  passio- 
nibus  per  alias  virtutes  morales  ;  sed 
actiones  qua3  sunt  ad  alterum,  indigent 
speciali  rectificatione,  non  solum  per  com- 
paration  m  ad  agentem,  sed  etiam  per 
comparationeni  ad  eum  ad  quem  fiunt. 
Et  idco  circa  cas  est  speciaHs  virtus,  qucC 
est  justitia.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  secwulcun  quceslionem  dicendum, 
quod  quia  justitia  est  circa  ea  qu^e  ad  al- 
terum  sunt,  ut  dictum  est,  nonautem  per 
passiones  interiores  immediate  ad  alte- 
rum  ordinamur,  ideo  justitia  circa  passio- 
nes  non  est,  sed  circa  operationes.  —  2a 
2jb,  q.  58,  a.  9,  in  c;  3.  Sent.  dist.  33,  q. 
2,  a.  2,  sol.  3  ;  la  2cne,  q.  59,  a.  4,  in  c;  5. 
Eth.  1. 1. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ac- 
tus  virtutum  primi  et  principales  sunt  ac- 
tus  interiores  ;  unde  si  ponimus  exteriores 
operationes  materiam  justitige,  non  erit 
idem  actus  et  materia.  —  3.  Sent.  1.  c. 
qua3stiunc  3,  ad  1. 

^(^  secim(/«m  diccndum,  quod  duplex 
est  materia  virtulumi,  scilicet  remota,  ut 
resexterioresqua3veniuntinusum  vitaBiet 
proxima,  ut  passiones  et  operationes.  Ju- 
stitia  igitur,  secundum  quod  specialis  est 
virtus,  ordinut  materiam  omnium  alia- 
rum  virtutum  rcmotam;  quia  illa3  ea^dem 
res,  qufe  sunt  natcC  inferre  passiones  vio- 
lentas,  possunt  assumi  ut  materia  opera- 
tionis  ad  alterum ;  tamen  qu^dam  assu- 
muntur  ut  materia  operationis  ad  alte- 
rum,  quas  non  multum  natae  suntinferre 
passionem,  sicut  pecunia3  et  hujusmodi. 
Et  ideo    quidquid   est  materia   cxterior 


aliarum  virlutum,  potcst  esse  materia  ex- 
terior  justitiic,  sed  non  convertitur.  Quan- 
lum autem  adniateriam  proximam  justitia 
specialiter  non  circuit  materiam  aliarum 
virtutum,  quia  ad  ipsam  non  spectat  qua- 
liter  homo  irascatur,  dummodononper- 
cutiat.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  tertiam  cjucestionem  dicendum, 
quod  in  justitia  oportet  esse  non  solum 
medium  rationis,  sed  etiam  rei.  Cujus 
ratio  est,  quia  justitia  est  circa  operatio- 
nes  et  secuntlum  ordinem  ad  alterum  ; 
unde  illum,  ad  quem  sunt  operationes  ju- 
stiticB,  accipiunt  quasi  regulam.  Et  ideo 
sicut  passiones  circa  quas  sunt  alias  vir- 
tutes  oportet  quod  a^quenturrationi,  ita 
oportet  quod  operationes  circa  quas  est 
justitia,  adasquentur  illi  ad  quem  estju- 
stitia  ;  quod  non  potest  esse  nisi  secundum 
rem  tantum  reddatur,  quantum  ei  debe- 
tur;  et  ideo  ibi  est  medium  rei. — 3.Se7it. 
dist.  33,  q.  1,  a.  3,  sol.  2;  2a  2ae,  q.  58, 
a.  10,  c 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  hoc 
medium  rei  est  etiam  medium  rationis : 
et  ideo  in  justitia  salvatur  ratio  virtutis 
moralis.—  2a  2a3,  q.  58,  a.  10,  ad  1 ;  3. 
Sent.  1.  c  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  bonum 
simpliciter  dupliciter  dicitur  :  uno  modo, 
quod  est  omnibus  modis  bonum,  sicut 
virtutes  sunt  bonas  ;  et  sic  in  iis  qufe  sunt 
bona  simpliciter,  non  est  accipere  me- 
dium  et  extrema  ;  alio  modo  dicitur  ali- 
quid  simpliciter  bonum,  quod  estabsolute 
bonum,  scilicet  secundum  suam  naturam 
consideratum,quamvis  per  abusum  possit 
fieri  malum,  sicut  patet  de  divitiis  et  ho- 
noribus ;  et  in  talibus  potest  accipi  super- 
fhium,  diminutum  et  medium,  quantum 
ad  homines,  qui  possunteis  uti  bene  vel 
male  ;  et  sic  circa  simplicitcr  bona  dicitur 
esse  justitia.  —  2a  2;e,  q.  58,  a ,  10,  ad  2. 

Ad  quartam  cjucestionc7n  dicendum, 
quod  virtus  aliqua  secundum  suam  spe- 
ciem  potest  dici  major  vel  minor,  vel 
simpliciter  vel  secundum  quid.  —  Simpli- 
citer  quidem  dicitur  major,  secundum 
quod  in  eamajus  bonum  ralionis  relucet; 


UE   VIRTUTIBUS    —    QU.€:ST.  XX    DE    JUSTITIA  —  ART.  III 


185 


et  secLinduni  hoc  jusUlia  \n[cr  onines  vir- 
tutes  morales  pra^ccllit,  tamquain  propin- 
quior  rationi.  Quod  patet  et  ex  subjecto 
et  ex  objecto  :  ex  subjeclo  quidcm,  quia 
est  in  voluntate  sicut  in  subjecto,  utpatet 
ex  hoc  quod  dictum  est  articulo  pnece- 
denti ;  secundum  autem  objeclwm  sive 
materiam,  quia  est  circa  operationes  qui- 
bus  homo  ordinaturnon  solum  in  se  ipso, 
sed  etiam  ad  alterum.  Unde  justitia  est 
praestantissima  virtutuni,  ut  dicitur  5. 
Eth.  (c.  1,  al.  3).  —  Secundum  quid  au- 
tem  dicitur  aliqua  virtus  esse  major,  se- 
cundum  quod  adminiculum  vel  ornamen- 
tum  pra3bet  principali  virtuti:  sicut  sub- 
stantia  est  simpliciter  dignior  accidente; 
aliquod  tamen  accidens  esl  sccundum 
quid  dignius  substantia,  in  quantum  per- 
ficit  substantiam  in  aliquo  esse  acciden- 
tali.  —  Ia2ge,q.  66, a.  'i,c.;  2a2£e,  q.  58, 
a.  12,c.;5.m.l.2. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ac- 
tus  liberalitatis  oportet  quod  fundetur 
super  actum  justitia) ;  non  enim  esset  libe- 
ralis  datio,  si  non  de  proprio  daret,  ut  in 
2.  Polit.  (c.  3,  al.  5)  dicitur.  Unde  libera- 
litas  sine  justitiaesse  non  potest,  qua3  se- 
cernitsuum  anonsuo;  justitia  autem  po- 
test  esse  sine  liberalitate.  Inde  justilia 
simpliciter  est  major  liberalitate,  tam- 
quam  communior,et  fundamentum  ipsius; 
liberalitas  autem  secundum  quid  major, 
cum  sit  quidam  ornatus  justitias,  et  sup- 
plementum  ejus.  —  la  23e,  1.  c.  ad  1;  2a 
2£e,  1.  c.  ad  1. 

Ad  secundum  (WcQwduva,  quod  magna- 
nimitas  non  potest  esse  nisi  aliis  virtuti- 
bus  prajexistentibus,  ut  dicitur  in  4.  Eth. 
(c.  3,  al.  7);  unde  comparatur  ad  alias  sic- 
ut  ornatus  earum  :  et  sic  secundum  quid 
est  major  omnibus  aliis,  non  tamen  sim- 
pliciter.  —  la  2£e,  1.  c.  ad  3;  2a  2a3,  I.  c. 
ad2. 

ARTIGULUS  III 

UTRUM  REGTE  ASSIGNENTUR  PARTES  JUSTITI/E, 
SGILICET  JUSTITIA  LEGALIS  SEU  GENEUALIS, 
EPIKIA,  PARTICULARIS  JUSTITIA  :  COMMU- 
TATIVA    ET  DISTRIBUTIVA. 

Videtur  quod  non   recte    assignantur 


partcs  justitia^,  scilicet  justitia  legalis  seu 
generalis,  epikia,  particularis  justitia, 
commutativa  et  distributiva. 

1.  Unum  cnim  et  mulia  non  divcrsifi- 
cant  speciem  virtutis  ;  sed  justitia  ordinat 
ad  alterum  :  ergo  sive  ii  ad  quos  ordina- 
tur  homo  sintmulti  sive  unus,  non  diver- 
sificatur  justitia.  —  2a  2a3,  q.  58,  a.  7, 
arg.2. 

2.  Praaterea,  in  virtutibus  nihil  est  su- 
perlluum,  sicut  nec  in  natura;  sed  justitia 
generalis  sufficienter  ordinat  hominem 
circa  omnia  qua3  ad  alterumsunt;  ergo 
non  est  necessaria  aliqua  justitia  particu- 
laris.  —  Ibid.  arg.  I . 

3.  Pr^eterea,  sicut  justitia  ponitur  vir- 
tus  cardinalis,  ita  etiam  temperantia  et  for- 
titudo  ;  sed  temperantia  vel  fortitudo  non 
ponitur  virtus  generalis  :  ergo  neque  ju- 
stitia  debet  aliquo  modo  poni  virtus  gene- 
ralis. —  Ibid.  a.  5,  arg.  2. 

4.  Pra3terea,  epikia  secundum  Philoso- 
phum  5.  Eth.  (c.  10)  estquidmeliusjusti- 
tia;  ergo  magis  debet  justitia  poni  pars 
ejus  quam  e  converso. —  S.Sent.  dist.  33, 
q.  3,  a.  4,  qu;estiunc.  5,  arg.  5. 

5.  Pra3terea,  inter  unam  singularem 
personam  et  multitudinem  civitatis  me- 
dia  est  multitudo  domestica  ;  si  ergo  ju- 
stitia  alia  est  particularispercomparatio- 
nem  adunam  personam,  pr^eter  justitiam 
generalem,  pari  ratione  debet  esse  alia 
justitia  oeconomica  quse  ordinet  hominem 
ad  commune  bonuni  unius  famili£e ;  quod 
quidem  nondicitur:  ergo  divisio  non  est 
conveniens. —  2a  2£e,  q.  58,  a.  7,  arg.  3. 

6.  Prasterea,  justitia3  actus  est  reddere 
unicuique  quod  suum  est,  ut  supra  habi- 
tum  est ;  sed  in  distributione  non  repen- 
ditur  alicui  quod  suum  erat,  sed  de  novo 
appropriatur  sibi  id  quod  erat  commune  : 
ergo  ad  justitiam  non  pertinet ;  male  ergo 
dividitur  justitia  in  commutativam  et  dis- 
tributivam.  —  2a  2«,  q.  61,  a.  1,  arg.  2. 

7.  Pra3terea,  justitia  non  solum  est  in 
principe,  sed  etiam  in  subditis  ;  sed  dis- 
tribuere  semper  pertinet  ad  principem  : 
ergo  distributiva  non  pertinet  ad  justi- 
tiam  ;  ergo  non  convenienter  justitia  di- 


iHi) 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


viditur  in  coinmiitativam  et  distfibuti- 
vam. —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  conlra  est  auctoritas  Philosoplii 
5.  Eth.  (c.  2.  al.  4)  justitiam  in  legalem, 
cui  adjungit  epikiam  (c.  10,  al.  10),  et 
peculiarem  :  hanc  autem  in  commutati- 
vam  et  distributivam  (c.  2,  al.  5)  divi- 
dcntis.  —  2a  2a3,  q.  01,  a.  1,  arg.  Sed 
conlra ;  5.  Eth.  1.  1,  2,  3,  4  et  16. 

Respondeo  digendum,  quod  homo,  ut 
dicitur  1.  Polit.  (c.  2),  est  animal  so- 
ciale ;  jiistitia  autem  ordinat  hominem, 
secundum  quod  dictum  est,  in  compara- 
tione  ad  alium  :  unde  justitia  specialiter 
ordinat  hominem  secundum  quod  ani- 
mal  sociale  est  et  convivit  cum  altero. 
Cum  autem  sint  plures  societates,  prima 
et  pra^cipua,  quiEque  ceteras  omnes  com- 
plectitur  et  est  flnis  omnium,  est  illa  qufB 
appellatur  civilis,  ut  dicit  Pliilosopiius 
ibidem.  Communitas  autem  est  quoddam 
totum  constitutum  ex  civibus  tamquam 
ex  partibus.  In  quo  triplex  ordo  potest  at- 
tendi.  Vel  enim  attenditur  cooperatio  par- 
tis  ad  totum,  vel  totius  ad  partem,  vel 
partis  ad  partem  ;  et  secundum  hanc  tri- 
plicem  comparationem  justitia  in  triplici 
genere  reperitur.  In  primo  quidem  repe- 
ritur  justitia  legalis.  Manilestum  est 
enim,  quod  omnes  qui  sub  communitate 
continentur,  comparantur  ad  communi- 
tatem  sicut  pars  ad  totum,  ut  modo  di- 
ctumest ;  pars  autem  id  quod  est,  est  to- 
tius  :  unde  et  quodlibet  bonum  partis  est 
ordinabile  ad  bonum  totius.  Secundum 
hoc  ergo  bonum  cujuslibet  virtutis,  sive 
ordinantis  aliquem  hominem  ad  se  ipsum, 
sive  ordinantis  ipsum  ad  (aliquas  alias) 
singulares  personas,  est  referibile  ad  bo- 
num  commune,  ad  quod  ordinat  justitia. 
Unde  etiam  actus  omnium  virtutum  pos- 
sunt  ad  justitiam  pertinere,  secundum 
quod  ordinat  hominem  ad  bonum  com- 
mune.  Et  quantum  ad  hoc  justitia  dici- 
tur  virtus  generalis.  —  2a  2Ee,  q.  58,  a. 
5,  c. 

Ad  hujus  autem  evidentiam  sciendum 
est,  quod  generale  dicitur  aliquid  dupli- 
citer  :  uno    modo   per    prasdicationem. 


sicut  animal  est  generale  ad  hominem  et 
equum  et  ad  alia  hujusmodi ;  et  hoc  mo- 
do  generale  oportet  quod  sit  idem  essen- 
tialiter  cum  his  ad  qua^  est  generale,  quia 
gonus  pertinet  ad  essentiam  specici  et 
cadit  in  delinitione  ejus.  Alio  modo  dici- 
turaliquid  generale  secundum  virtutem, 
sicut  causa  universalis  est  generalis  ad 
omnes  suos  effectus,  ut  sol  ad  omnia  cor- 
pora  qua3  illuminantur  vel  immutantur 
per  virtutem  ipsius ;  et  hoc  modo  gene- 
rale  non  oportet  quod  sit  idem  in  essentia 
cum  his  ad  quae  est  generale,  quia  non 
est  eadem  essentia  causse  et  effectus.  — 
Hoc  autem  modo  secundum  praadicta 
(hoc  art.)  justilia  legalis  dicitur  esse 
virtus  generalis,  in  quantum  scilicet 
ordinat  actus  aliarum  virlutum  ad  suum 
finem,  quod  est  movere  per  imperium 
omnes  alias  virtutes.  Quod  non  impedit 
quominus  sit  specialis  virtus  secundum 
suam  essentiam,  secundum  quod  respicit 
bonum  commune  ut  proprium  objectum. 
Et  sic  est  in  principe  principaliter  et  quasi 
architectonice,  in  subditis  autem  secun- 
dario  et  quasi  administrative.  Et  quia  ad 
legem  pertinet  ordinare  in  bonum  com- 
mune,  inde  est  quod  talis  justitia,  praedi- 
cto  modogeneralis,  dmtnrjustitia  lega- 
lis  :  quia  scilicet  per  eam  homo  concor- 
dat  legi  ordinanti  actus  omnium  virtu- 
tum  in  bonum  commune.  —  2a  2ae,  q. 
58,  a.  6,  c. 

Sed  quia  humani  actus,  de  quibus  le- 
gos  in  singularibus  consistunt,  infmitis 
modis  variari  possunt;  ideo  non  est  pos- 
sibile  aliquam  regulam  legis  institui, 
quae  in  nullo  casu  deflciat.  Sed  legislato- 
res  attendunt  ad  id  quod  iit  in  pluribus 
accidit,  secundum  hoc  legem  ferentes ; 
quam  tamen  in  aliquibus  casibus  serva- 
re  est  contra  a^qualitatem  justitias,  et 
contra  commune  bonum,  quod  lex  inten- 
dit :  sicut  lex  instituit,  quod  deposita  red- 
dantur,  quia  hoc  ut  in  pluribus  justum 
est ;  contingit  tamen  alliquando  esse  no- 
civum,  ut  si  furiosus  deposuit  gladium, 
et  eum  reposcat  dum  est  in  furia  ;  vel  si 
aliquis  reposcat  depositum  ad  patrias  im- 


DE  VIRTfTIBUS  —  QU/EST.  XX   I)E  JUSTITIA  —  ART.  III 


187 


pugnalionoui.  In  liis  ergo  et  siinilijjus 
casibiis  nialum  est  sequi  legem  po§iti- 
vam.  Bonuni  autemest,  pra^termissis  ver- 
bis  legis,  scqui  quod  poscit  justitia3  ralio 
et  communis  utiiitas.  Et  ad  hoc  ordina- 
tur  epikia,  qua3  apud  nos  dicitur  a^qui- 
tas  (2a  2«,  q.  120,  a.  1,  c.  ),  quae  est 
directiva  justi  legalis,  estque  respectu 
operandorum  propter  bonum  commune, 
quod  gnome  est  respectu  judicandorum. 
Gnome  enim  nihil  cst  aliud  quam  rectum 
judicium  ejus  quod  est  objcctum  epikiiT3 : 
qua3  correspondet  justitifB  legali  et  quo- 
dammodo  continetur  sub  ea,  et  quodam- 
modo  excedit  eam.  Si  enim  justitia  lega- 
lis  dicatur  qua3  obtemperat  legi  sive 
quantum  ad  verba  legis  sive  quantum  ad 
intentionem  legislatoris,  qua3  potior  est, 
sic  epikia  est  pars  potior  justitia3  legalis. 
Si  vero  justitia  legalisdicatur  solum  quae 
obtemperat  legi  secundum  verba  legis, 
sic  epikia  non  est  pars  legalis  justitia3, 
sed  est  pars  justitia3  communiter  dictie, 
divisa  contra  justitiam  legalem,  sicut  ex- 
cedens  ipsam  (z^ic/.  a.  2,  ad  1)  ;  et  de 
illa  justitia  per  prius  dicetur  quam  de  le- 
gali.  Nam  legalis  justitia  dirigitur  secun- 
dum  epikiam.  Unde  epikia  est  quasi 
superior  regula  humanorum  actuum.  Et 
quia  nulla  est  virtus  qucenon  possitrefer- 
ri  et  ordinari  ad  bonum  commune,  inde 
est  quod  epikia  sicut  et  justitia  legalis, 
quas  pra3cipue  intendit  bonum  commune, 
dioMwv  omnis  virius.  —  3.  Sent.  dist. 
33,  q.  3,  a.  4,  qua3stiunc.  5,  ad  5. 

Quod  non  impedit  prteter/Ms/^Yiam /e- 
galem,  qua3  ordinat  hominem  immediate 
circabonum  commune,  esse  alias  virtu- 
tes,  qua3  immediate  ordinant  hominem 
circa  particularia  bona  :  quae  quidem 
possunt  esse  vel  ad  se  ipsum  vel  ad  alte- 
ram  singularem  personam.  Sicut  ergo 
prjBler  juslitiam  legalem  oportet  esse 
aliquas  virtutes  particulares,  qua3  ordi- 
nant  hominem  in  se  ipso,  puta  tempe- 
rantiam  et  fortitudinem  :  ita  etiam  prte- 
ter  illam  oportet  esse  particularem  quan- 
dam  justitiam,quce  ordinet  hominem  circa 
ea  quae  sunt  ad  alteram  singularem  per- 


sonam,  juxta  socundam  et  tertiam  compa- 
rationem  prius  assignalam.  Si  ergo  atlen- 
(Utur  comparatio  partis  ad  partem,  cui 
simiiis  estordounius  privata)  persona3  ad 
aliam  :  huncordinemdirigit  justitia  com- 
mulaliva,  quaaconsistit  in  his  qua3  mu- 
tuo  fiunt  inter  duas  personas  ad  invicem. 
Si  autem  atlenditur  comparatio  totius  ad 
partem,  cui  assimilatur  ordo  ejus  quod 
est  commune  ad  singulas  personas  :  hunc 
ordinem  dirigitjustitia  distributiva,  quae 
est  distributiva  communium  sccundum 
proportionalitatcm.  —  Et  ideo  duce  sunt 
species  justitice  peculiaris,  scilicet  com- 
mutativa  et  distributiva  (2a  2fB,  q.  01,  a. 
1,  c.) :  qua3  quidem  in  suo  formali  et  ma- 
terialipartimconveniunt,  partimdifferunt: 
in  formali  quidem,  quia  cum  asqualitas 
sit  quasi  formale  justitiae,  ut  dicit  Philo- 
sophus  5.  Eth* ,  utraque  habet  aliquam 
aequalitatem,  in  qua  consistit  suum  me- 
dium  sed  aliteret  aliter.  In  distributiva 
enim  justitia  datur  aliquid  alicui  priva- 
i-dd  personas,  in  quantum  id  quod  est  totius, 
est  debitum  parti;quod  quidemtanto  ma- 
jusest,quanlo  ipsa  parsmajoremprincipa- 
litatem  habet  in  toto.  Et  ideo  in  distributi- 
va  justitia  tanto  plus  alicui  de  bonis  com- 
munibus  dutur,  quanto  illa  persona  majo- 
rcm  habetprincipalitatemincommunitate. 
Qua3quidem  principalitas  in  aristocratica 
communitate  attenditur  secundum  virtu- 
tcm,  in  oligarchia  secundum  divitias,  in 
democratica  secundum  libertatem,  et  in 
aliis  aliter.Etideojustitia  distributiva  non 
accipit  medium  secundum  asqualitatem 
rei  ad  rem,  sed  secundum  proportionem 
rerum  ad  personas,  ut  scilicet  sicut  una 
persona  excedit  aliam,  itaeliam  res  quse 
datur  uni  person^e,  excedat  rem  quas  da- 
tur  alii.  Et  ideo  dicit  Philosophus  {^.Eth. 
c.  3,al.  6).  quod  tale  medium  est  secun- 
dum  geometricam  proportionem,  in  qua 
attenditurcequale  non  secundum  quanti- 
tatem,  sed  secundum  proportionem  :  sic- 
ut  si  dicamus,  quod  sicut  se  habent  sex 
ad  quatuor,  ita  se  habent  tria    ad  duo, 

'  Cap.  3,  priiic,  al.   (3.  Cf.  S.  Thomas  I.  4,  et 
Silveslri  Mauri  Paraphrasis  in  h.  1. 


188 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


qiiia  ulrobique  cst  sesquiallera  proportio, 
in  qua  niajus  habet  lolum  minus  et  me- 
diani  partem  ejus. —  Sed  in  commutatio- 
nibus  quas  dirigit  juslitia  commutativa, 
redditur  aliquid  alicui  singulari  personfB 
propter  rem  ejus  qua^  accepta  est,  ut  ma- 
.xime  patet  inemi)tione  et  venditione,  in 
quibus  prinio  invenilur  ratio  commuta- 
tionis  ;  et  ideo  oportet  adaequare  rem  rei, 
ut  quanto  iste  plus  liabet  quam  suum  sit 
de  60  quod  est  alterius,  tantum  restituat 
ei  cujus  est.  Et  sicfitjTequalitas  secundum 
arithmeticam  medietatem,  qua)  attendi- 
tursecundiimparemquantitatisexcessum: 
sicut  quinque  est  medium  inter  sex  et 
quatuor  ;  in  unitate  enimexcedit  et  exce- 
ditur.  Si  ergo  a  principio  uterque  habeat 
quinque,  etunuseorum  accepit  unum  de 
eo  quod  est  alterius,  unus,  sciiicet  acci- 
piens,  habebit  sex,  et  alii  relinquentur 
quatuor.  Erit  ergo  justitia,  si  uterque  re- 
ducatur  ad  medium,  ut  accipiatur  unum 
ab  eo  qui  habet  sex,  et  detur  ei  qui  ha- 
bet  quatuor  ;  sic  enim  uterqus  liabebit 
quinque,  quod  est  raedium.  —  2a  2«, 
q.  61,  a.  2,  c. 

Undepatet,  quod  in  justilia  commuta- 
tivajustumestidem  quod  contrapassum, 
non  autem  in  distributiva.  Gontrapassum 
enim  importat  eequalem  recompensatio- 
nem  passionis  ad  actionem  pra3cedentem ; 
—  quod  propiissime  dicitur  in  passioni- 
bus  et  actionibus  injuriosis  ;  transhitum 
est  autem  etiam  advoluntarias  commuta- 
tiones,  in  quibus  utriusque  est  actio  et 
passio.  In  his  autemomnibus  debet  fieri 
secundum  rationem  justitiaj  commutati- 
VJB  recompensatio  secunduma^qualitatem, 
ut  scilicet  passio  recompensata  sit  a^qua- 
hs  actioni.  Nonautem  semper  esseta^qua- 
lis,  si  idem  specie  ahquis  pateretur.  Et 
ideo  ille  qui  percutit  principem,  non  so- 
lum  repercutitur,  sedmulto  gravius  pu- 
nitur.  Similiter  etiam  cum  quis  aliquem 
involuntarium  in  re  sua  damnificat,  ma- 
jor  est  actio,  quam  esset  passio  si  sibi  sola 
res  illa  auferretur,  quia  ipse  qui  damnifi- 
cavit  ahum  in  re  sua,  nihil  damnificare- 
tur;  et  ideopunitur  in  hoc  quodmultiph- 


cius  restituat.  Similitcr  etiam  nec  in 
commutationibus  voluntariis  esset  sem- 
per  ?equalis  passio,  si  quis  daret  rem  suam 
accipiens  rem  alterius,  quia  forte  res  al- 
terius  est  multo  major  quam  sua.  Et  ideo 
oportet  secundum  quandam  proportiona- 
tam  commensurationem  adcequare  pas- 
sionem  actioni  in  commutationibus  ;  ad 
quod  inventa  sunt  numismata.  Etsic  con- 
trapassum  est  commutativum  justum. 
Quodin  distributiva  justitia  locum  non 
ha])pt,  quia  in  distributiva  non  attenditur 
a^qualitas  secundum  proportionem  rei  ad 
rem,  vel  passionis  ad  actionem,  unde  di- 
citur  contrapassum  ;  sedsecundum  pro- 
portionalitatem  rerum  ad  personas,  ut 
dictum  est.  —  2a  2ae,  q.  61,  a.4,c. 

In  materiali  autem  partim  conveniunt 
partim  differunt,  quia,  sicut  supra  di- 
ctum  est,justitiaestcirca  quasdam  opera- 
tiones  exteriores,  scilicet  distributionem 
et  commutationem  :  quge  quidem  sunt 
usus  quarundam  exteriorum  rerum  vei 
pefsonarum  vel  etiam  operum  :  i^erum 
quidem,  sicut  cumaliquis  vel  aufert  vel 
restituit  alteri  suam  rem  ;  personarum 
autem,  sicut  cum  aliquis  in  ipsam  per- 
sonam  hominis  injuriam  facit,  puta  per- 
cutiendo  vel  convitiando;  operum  autem, 
sicutcum  aliquis  juste  ab  alio  exigit  vel 
alteri  reddit  aliquod  opus.  Si  ergo  acci- 
piamus  ut  materiam  utriusque  juslitiae  ea 
quorum  operationes  sunt  usus,  eadem  est 
materia  commutativas  et  distributiv^ 
justitia3  ;  nam  et  res  distribui  possunt  a 
communi  in  singulos,  et  commutari  de 
uno  inalium  ;  et  etiam  est  queedam  dis- 
tributio  laboriosorum  operum  et  recom- 
pensatio,  Si  auteni  accipiamus  ut  mate- 
riam  utriusque  justitia)  actiones  ipsas 
principales,  quibus  utimur  personis,  re- 
bus  et  operibus,  sic  invenitur  utrobique 
alia  materia.  Nam  distributiva  justitia  est 
directiva  distributionum  ;  commutativa 
vero  et  directiva  commutationum. —  2a 
2a3,  q.  61,  a.3,  inc. 

Et  secundum  hanc  materige  diversita- 
tem,  diversa  liabent  opposita  vitia.  Nam 
justitiw  distributivw  opponitur  tantum 


DE  VIRTUTIBUS  —   QU/EST.  XX   DE    JUSTITIA  —  ART.  III 


1 


acceptio  personarum,  qua?  toties  reperi- 
tur  quoties  ille  quidistribuit  non  consi- 
derat  in  eo  cui  confert,  proprietatem  il- 
lam,  propter  quam  id  quod  ei  confertur 
est  ei  debitum,  sed  solum  quod  est  iste 
homo,  putavel  Martinus  vel  Paulus.  — 
2a  2jb,  q.  G3,  a.  1,  inc. 

Jiistilkn  ^uiem.  commutativce  plurima 
vitia  opponuntur.  Quare  alia  consistunt 
in  facto,  ut  homicidium,  mutilatio,  in- 
carceratio,  verberatio,  qufe  fiunt  ratione 
persona3  ;  ratione  vero  rerum  :  furtum, 
quod  est  cum  quis  rem  alienam  occulte 
et  quasi  ex  insidiis  usurpat  ;  rapina,cum 
palam,  eoque  invito;  fraus,  qua  quis.al- 
teri  injuriam  facit  in  commutationibus 
voluntariis  ;  et  usura,  qua  quis  pro  usu 
pecunias  aliquid  accipit,  cum  tamen  ip- 
sius  ususin  ejus  consumptione  ac  distra- 
ctione  consistat. —  Alia  vero  consistuntin 
verbo,  et  sunt  duplicis  generis  ;  vel  enim 
fiunt  in  judicio,  et  hujusmodi  sunt  inju- 
stiti^e  judicis,  accusatorum,  rei,  testium, 
advocatorum  ;  vel  extra  judicium,  cujus- 
modi  sunt  contumelia  seu  convitium,  quo 
aliquis  id  quod  est  contra  honorem  alicu- 
jus,  verbis  deducif  in  notitiam  aiiorum, 
et  hoc  ipso  pra3sente  ;  detractio,  qua  id 
ipsum  fit,  sed  ipso  absente  ;  susurratio, 
qua?  quidem  convenit  in  materia  et  for- 
ma  sive  in  modo  loquendi  cum  detractio- 
ne,  sed  intendit  potissimum  amicitiam 
separare  ;  derisio,  qua  quis  facit  ut  alius 
erubescat,  cum  qua  convenit  in  fine 
subsannatio,  differt  autem  in  modo,  quia 
irrisio  fit  ore,  id  est  verbo  et  cacliinnis, 
subsannatio  autem  naso  rugato  ;  et  tan- 
dem  maledictio,  qua  optamusvel  impre- 
camur  alteri  malum.  —  2a  2«,  q.  6i 
sqq. usque  ad  q.  78. 

1.  Polit.  1.  1  et  8  ;  2a2te,  q.  58,  a.  5, 
6,7,8;  q.61,  a.  1,2,  3,  4;  q.  120,  a.  1,2  ; 
^.Eth.  1.  2,3,4,  5,  6;  6.  Eth.  1.  9  ;  3. 
Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  i,  qua3Sliunc.  5,  c. ; 
etq.  1,  a.  3,  qujestiunc.  2,  c. 

Ad prinium  orgo  dlcewluin,  quod  bo- 
num  communecivitatis,  etbonum  singu- 
lare  unius  person;e  non  differunt  solum 
secundum  multuni  et paucum,  sedsecun- 


dum  formalem  difTerentiam.  Alia  enim 
est  ratio  boni  communis  et  boni  sinsrula- 
ris,  sicut  alia  est  ratio  totius  et  partis.  Et 
ideo  Philosophus  (1.  Polit.  c.  1)  dicit, 
quod  non  bene  dicunt  qui  dicunt  civita- 
tem  et  domumetalia  hujusmodi  difTerre 
solurn  multitudine  et  paucitate,  et  non 
specie.  —  2a  2a3,  q.58,  a.  7,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  justitia 
icgalissufficienterquidem  ordinat  homi- 
nem  in  Iiis  qua?  sunt  ad  alterum,  quan- 
tum  ad  commune  bonum,  immediate  ; 
quantum  autem  ad  bonum  unius  singula- 
ris  persona3,  mediate.  Etideooportet  esse 
aliquam  particularem  justitiam,  qua)  im- 
mediate  ordinet  hominem  ad  bonum  alte- 
rius  singularis  persona^.  —  Ibid.  adl. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  temperan- 
tia  et  fortitudo  sunt  inappetitu  sensitivo, 
id  est  in  concupiscibili  et  irascibili.  Hu- 
jusmodi  autem  vires  sunt  appetitiva3  quo- 
rundam  bonorum  particularium,  sicutet 
sensus  est  parlicularium  cognoscitivus. 
Sed  justilia  est  sicut  in  subjecto  in  appe- 
titu  intellectivo,qui  potestesse  universalis 
boni,cujus  intellectus  est  apprehensivus. 
Et  ideo  justitia  magis  potest esse  virtus  ge- 
neralis  quam  temperantia  vel  fortitudo. — 
Ibid.  a.  5,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  epikia 
adjungitur  legali  justitite,  et  circa  eadem 
est,  quamvis  nonex  eodem  dirigit  :  quia 
legalis  dirigit  in  scripto  legis,  sed  epikia 
ex  intentione  legislatoris.  Et  quamvis  sit 
excellentior  quam  justitia  legalis,  non  ta- 
menpotest  dici  cardinalis  :  tum  quia  est 
in  supplementumlegalisjustitia3,etetiam 
quodammodo  pra3supponit  illam  ;  tum 
quia  estidem  omni  virtuti  aliqualiter, sic- 
ut  lcgalis  justitia.  —  3.  Sent.  dist.  33, 
q.  3,  a.  4,  quaestiunc.  5,  ad  5. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  dome- 
stica  multitudo  secundum  Philosophum 
in  1 .  Polit.  (c.  3)  distinguitur  secundum 
tres  conjugationes,  scilicet  uxoris  et  viri, 
patris  et  lilii.  domini  et  servi  ;  quarum 
personarum  una  est  quasi  aliquid  alte- 
rius  ;  et  ideo  ad  hujusmodi  personas 
non  est  simpliciter  justitia,  sed  qua^dam 


190 


TEHTIA  TARS  —  ETHICA 


justitiai  species,  scilicet  ceconomica,  ut 
dicituro.  Eth.  (c.  G,  al.  10;.  —  2a  i2a), 
q.  i)8,  a.  7,  ad  3  ;  1.  Polil.  1.  2  et  3  ;  5. 
Eth.  1.  11. 

Adsextum  dicendum,  quod  sicut  pars 
ettotum  quodammodo  sunt  idem,  ila  id 
quod  est  totius,  quodammodo  est  partis  ; 
et  ita  cum  ex  bonis  communibus  aliquid 
in  singulos  distribuitur,  quilibet  uliquo 
modo  recipit  quod  suum  est.  — 2a  2ae,  q. 
61,  a.  1,  ad2. 

Ad  septimmn  dicendum,  quod  actus 
distributionis  qui  est  communium  bono- 
rum,  pertinet  solum  ad  pra)sidentem 
communibus  bonis  ;  sed  tamen  justitia 
distributiva  est  etiam  in  subditis  quibus 
distribuitur,  in  quantum  scilicet  sunt 
contenti  justa  distributione.  Quamvis 
etiam  distributio  quandoque  fiat  bonorum 
communium,  non  quidem  civitati,  sed 
uni  famili^,  quorum  distributio  fieri  po- 
test  auctoritate  alicujus  privata^  persona^. 
—  Ibid.  ad  3. 

ARTIGULUS   IV 

UTRUM    REGTE   ASSIGNENTUR   VIRTUTES 
JUSTITI^    ANNEX^. 

Videtur  quod  non  recte  assignentur 
virtutes  justitia^  annexge,  scilicet  religio, 
pietas,  observantia,  veritas,  gratitudo, 
vindicalio,  liberalitas,  et  amicitia  seu 
affabilitas  :  — 

1.  quia  Philosophus  dicit  8.  Eth. 
(c.  11,  al.  13),  quod  servi  ad  dominum 
non  potest  esse  justitia  ;  Deus  magis  Do- 
minus  est  :  ergo  cum  religio  sit  hominis 
ad  Deum,  videtur  quocl  non  sit  virtus 
annexa  justitiag.  — 3.  Sent.  dist.  33,  q. 
3,  a.  4,  qugestiunc.  1,  arg.l. 

2.  Prseterea,  vindicatio  videtur  perti- 
nere  ad  vitiuin  iree,  quaeest  appetitus  vin- 
dicta?  ;  ergo  non  debet  poni  virtus;  aut 
saltem  si  sit  virtus,  videtur  esse  species 
justiti^  commutativ^e,  secundum  quam 
illatis  injuriis  vindicta  rependitur  ;  non 
ergo  debet  poni  inter  virtutes  justiti^e 
annexas.  -^  Ibid.  arg.  4  ;  2a  2a3,  q.  SO, 
a.  un.,  arg.  1. 


3.  Pra)terea,  a  quibusdam  aliis  ponun- 
turquinque  partes  justitias,  scilicet  obe- 
dietitia  respectu  superioris,  disciptina 
respcctu  inferioris,  cequilas  respectu 
asqualium,  fides  et  veritas  respectu  om- 
nium  ;  ergo  insufficienter  sunt  enume- 
ratae  virtutes  justitiee  annexa?. —  2a  2aB,I. 
c.  arg.  3  ;  3.  Sent.  1.  c.  qua^stiunc.  2, 
arg.  1,2,3,  4. 

4.  PrEeterea,  Andronicus  Peripateticus 
ponit  novem  partes  justitiae  annexas,  scili- 
cet  liberalitatem,  benignitatem,  vindi- 
cativam,  eugnomosynam,  eusebiam,  eu- 
charistiam,  sanctitatem,  bonam  com- 
m,utationem,  legispositivam  ;  ex  quibus 
etiam  TuUius  manifeste  non  ponit  nisi 
vindicativam ;  ergo  non  bene  enumeratae 
sunt  justiti»  partes  annexae.  —  2a  28e,  1. 
c.  arg.  4. 

5.  Praeterea^Macrobius  super  somnium 
Scipionis  ponit  septem,  scilicet  mnocen- 
tiam,  amicitiam,  concordia^n,  pietatem, 
religionem  ,  affectum ,  humanitatem  , 
quarum  plures  a  TuIIio  non  enumeran- 
tur  ;  ergo  non  bene  enumeratse  sunt  par- 
tes  annexae  justitiae.  —  2a  2a3, 1.  c.  arg.  2; 
3.  Sent.  1.  c.  quaestiunc.  2,  arg.  1. 

6.  Pr^eterea,  triplex  distinguitur  veri- 
tas,  scilicet  veritas  vitce  et  veritas  ju- 
stitice  et  veritas  doctrinai.  Sednullaista- 
rum  est  pars  justitije.  Nam  veritas  vitae 
continet  in  se  omnem  virtutem  ;  veritas 
autem  justitice  est  idem  justitia3,  unde 
non  est  pars  ejus  ;  veritas  autem  doctri- 
na)  pertinet  magis  ad  virtutes  intellectua- 
les.  Ergo  veritas  nullo  modo  est  pars  ju- 
stitia).  —  2a  2£e,  q.  109,  a.  3,  arg.  3. 

Sed  Gontra  :  Aristoteles  5.  Eth,  (c. 
10,  al.  14)  ponit  epikiam  justitiae  adjun- 
ctam,  de  qua  in  nulla  pr^emissarum  assi- 
gnationum  videtur  mentio  essefacta :  ergo 
insufllcienter  sunt  enumeratae  virtutes 
jusliti^B  annex£e.  —  2a  28e,  q.  80,  a.  un., 
arg.  5. 

Rkspondeo  DiGENDUM,  quod  in  virtuti- 
bus  quae  adjunguntur  alicui  principali  vir- 
tuli,  duo  sunt  consideranda  :  primo  qui- 
dein,  quod  virtutes  ilhe  in  aliquo  cum 
principali  virtute  conveniant   ;  se.cundo, 


UE  VIRTUTIBUS—  QU.EST.    XX    I)E  .JUSTITIA  —  ART.  IV 


191 


quodin  aliquo  deficiant  a  perfccta  ratione 
ipsius.Quia  vero  justitia  ad  alteruni  est,ut 
ex  supra  dictis  patet,  omnes  virtutes  qua3 
ad  alterum  sunt,  possunt  ratione  conve- 
nientijustitici3  annecti.  Ratio  vero  justitiie 
consistitin  hoc  quod  alteri  reddatur  quod 
ei  debetur  sccundum  asqualitatem,  ut  ex 
supra  dictis  patet. 

Dupliciter  ergo  aliqua  virtus  ad  alteruin 
existens  a  ratione  justitia3  deficit  :  uno 
quideni  modo,  in  quantum  deficit  a  ratio- 
ne  cequalis;  alio  modo,  in  quantum  defi- 
cit  a  ratione  debiti:  sunt  enim  qua^dam 
virtutes  quoe  debitum  quidem  alteri  red- 
dunt,  sed  non  possunt  reddere.aiquale. — 
Et  primo  quidem  quidquid  ab  homine  Deo 
redditur,  debitum  est ;  non  tamen  potest 
esse  asquale,  ut  scilicet  tantum  homo  ei 
reddat  quantum  debet.  Et  secundum  hoc 
adjungitur  justiLicC  religio^  qua)  dirigit 
hominem  in  cultu  divino  :  aliis  prgeferen- 
da  virtutibus  moralibus,  quia  magis  de 
propinquo  accedit  ad  Deum,  qui  est  finis 
omnium,ut  supra  dictum  est  ;  quas  autem 
sunt  fmi  propinquiora  tanto  sunt  meliora 
(2a  286,  q.  81,  a,  G).  Habct  autem  religio 
oppositum  secundum  excessum  supersti- 
tionem,  qui  tamen  excessus  intelligitur 
in  modo  etcircumstantiis  ;  secundum  de- 
fectum  vero  irreligiositatem ;  quaj  duo 
vitia  rursus  in  multa  alia  subdividuntur 
(2a  2a3,  q.  92,  prolog.). —  Secundo,  pa- 
rentibus  non  potest  secundum  Eequalita- 
tem  recompensari  quod  eis  debetur,  ut 
patet  per  Philosophum  in  8.  Eth.  (c.ult.) ; 
et  sic  adjungitur  justitioe  pietas,  qua  pa- 
rentibus,  consanguineis  et  concivibus  de- 
bitum  cultum  reddimus.  —  Terlio,  non 
potestsecundum  gequale  pr«mium  recom- 
pensari  ab  Iiomine  virtus,  ut  patet  per 
Philosophum  4.  Eth.  (c.  3,  al.  7)  ;  et  sic 
adjungitur  observantia,  qua  cultus  et 
honor  exhibeturpersonisindignitate  con- 
stitutis  ;  unde  sub  piotate  quoJainmodo 
continetur;  et  habet  duas  partes,  scilicot 
duliam,  qua  honorsuperioribus  exhibe- 
tur  ;  quod  si  fiat  ob  insignem  et  excellen- 
tissimam  corum  virtutem,  dicitur  hijper- 
dulia  ;  et  obedientiam,  qua  eorum  pra3- 


ccpto  tacito  vcl  expresso  obtemperatur. 
(2a  2a3,  q.  103,  prolog.)  — 2a2«,  q.  80,  a. 
un.,  c. 

A  ratione  vero  debiti  justitia3  defectus 
potest  attendi  secundum  quod  est  duplex 
dcbitum,  scilicel  morale  et  legale.  Unde 
et  PhiIo.sophus  8.  Eth.  (c.  13,  al.  15) 
secundum  iioc  duplex  justum  assignat. 
Debitum  quidem  legale  est,  ad  quod  rcd- 
dendum  aliquis  lege  adstringitur.  Et  tale 
debitum  proprie  attendit  justitia,  qua3  est 
principalis  virtus.  Debitumautem  morale 
cst,  quod  aliquis  debet  ex  honestate  virtu- 
tis.  Et  quia  debitum  necessitatem  impor- 
tat,  ideo  tale  debitum  habet  duplicem 
gradum.  Quoddamenim  cst  sic  nccessa- 
rium,  ut  sine  eo  honestas  moruni  conser- 
vari  non  possit.  Et  hoc  habet  plus  dc  ra- 
tione  debiti.  Et  potest  hoc  debitum  atten- 
di  ex  parte  ipsius  debentis;  et  sic  ad  hoc 
debitum  pertinct  quod  homo  talem  se  ex- 
hibeat  alteri  in  verbis  et  in  factis^qualis 
est.  Et  idco  adjungitur  justitia?  veritas, 
non  ea,  qua  aliquid  denominatur  verum, 
sed  ea  qua  quis  vcrum  dicit,  secundum 
quam  dicitur  verax  ;  et  est  virtus  qua 
exteriora  nostra  vel  verba  vel  facta  debite 
ordinanturad  aliquid  sicut  signum  ad  si- 
gnatum  (2a  2£e,  q.  109,  a.  i,  c).  Et  qui- 
dem  secundum  quod  ordinat  verba,  op- 
ponitur  ei  mendacium  sive  jocosum  sive 
officiosum  sive  perniciosum  (2a  2a3,  q. 
IIO)  ;  in  quantum  vero  facta,  opponitur 
ei  simulatio,  quse  est  quoddam  menda- 
cjumin  exterioribusfactorum  signis  con- 
sistens,  et  hijpoorisis,  qua  homo  se  aliam 
personam  simulat  quam  sit;  unde  h.iec 
simulatio  quaidam  est,  quamquam  nou 
omnis  simulatio  sit  Iiypocrisis  (2a  2je, 
q.  111).  Secundum  excessum  vero  quen- 
dam  opponitur  \e,Yii'di\  jactantia^qvLd.  quis 
plura  de  se  dicit  quam  siiit ;  ironia  vero, 
qua  minora  de  se  pra)fert  quam  siut. 
(2a2;i3,  q.  112  et  113).  —  Potcst  otiam 
debitum  attemh  ex  parte  ejus  cui  debe- 
tur,  proutscilicet  aliquis  recompensatali- 
cui  secundum  ca  qua3  fecit.  Quandoque 
quidem  in  bonis,  et  sic  adjungitur  justitias 
gratia  seu  gratitudo,  qua  benefactoribus 


192  TERTIA    l'AHS  —  ETrilCA 

beneficium  recompensamiis.  QiuTquidem  cum  unus  allorius  verbis  conlradicit.   In 

recompensaliosilit  in  justiliaelutiiiami-  qua  quidcm  contradictione  duo  possunt 

citia,    secundum  elTectum   magis    quam  attendi  :  quandoque  enim  contingit  con- 

secundum  aOectum  est  attendenda  ;    in  tradiclio  propter  personam  dicentis,  cui 

honesta  vero  amicitia  et  gratiamagis  se-  contradicens  consentire   recusat   propter 

cundum  afTectum,  ita  tamen  ut  vel  secun-  defcctum  amoris  animos  unientis  ;  et  hoc 

ilum    effectum,   vel  secundum   affectum  videtur  ad   discordiam  pertinere    cari- 

beneficium  benefactoris  superet  {2a  2a3,  tati  contrariam.  Quandoque  vero  contra- 

q.  106).  Quandoque  autem  in  malis  at-  dictiooriturrationepersona3,quam  aliquis 

tendilur  debitum  ex  parte  ejus  cui  dcl)e-  contristarc   non  veretur  ;   et  sic  fit  liti- 

tur;  et  sic  adjungiturjustitia)  vindicatio,  giani,  quod  praadictae  amicitiae  vel  affabi- 

qui^  est  virtus  qua  in  unoquoque  perfici-  bilitati  opponitur,  ad  quam  pertinet  de- 

tur  naturalis  inclinatio  ad  removendum  lectabiliter  aliis  convivere  (2a2a3,  q.  114  ; 

nocumenta,  et  per  quam  vis  aut  injuria  115  ;   116).  —  2a  2a3,  q.  80,  a.  un.,  c. 

aut  omnino  quidquid  ignominiosuin  est,  yl(ipr2W?^;>icrgo  dicendum,  quod  obje- 

aut  defendendo  aut  ulciscendo  propulsa-  ctio  illa  probat  quod  religio  non  sit  pars 

tur  {2a  2iB,  q.  108).  — Aliud  vero  debi-  subjectivajustitia3,non  autem  quodnonsit 

tum  est  necessarium  sicut  conferens  ad  pars  potentialis  propinqua.  —    3.  Sent. 

majorem   honestatem,   sine  quo    tamen  dist.  33,  q.  3,  a.  4,  qua^stiunc.    1,  ad  1. 

honestas  conservari  potest.  Quodquidem  Ad  secundum  dicendum,  quod  vindi- 

debitum  specialiter  attendunt  duii3  virtu-  care  ex  pcena3  desiderio,  vitiosum  est ;  sed 

tes,  quarum  prima   est  liberalitas,  quji3  ex  sola  justitia  et  secuudum  ordinem  ju- 

est  virtus,  qua  bene  utimur  omnibus  iis  ris,  justitia3  est.  Quod  quidem  si  fit  au- 

externisbonis,qua3  nobis  ad  nostram  sus-  ctoritatepublicfc  potestatis,secundumsen- 

tentationem  concessa  sunt  ;  unde  libera-  tentiam  judicis  pertinet  adjustitiam  com- 

litatis  propria  materia  sunt  pecunias  in  mutativam  ;  sed  vindicta  quam  quis  facit 

quarum  debito  usu  consistit  actus  libera-  proprio  motu,  non  tamen  contra  legem, 

litatis,  ac  potissimum  in  expendendo  illas  vel  quam  quis  a  judice  requirit,  pertinet 

cum  oportet,  quibus  oportet  et  quomodo  ad  virtutem  justitia3    adjunctam.   —   3. 

oportet.  Ad  liberalem  enim  non  pertinet  Sent.  1.  c.  ad  4  ;  2a  2fe,  q.  80,  a.  un., 

sic  divitias  emittere,  ut  non  sibi  remaneat  ad  1 . 

unde  sustentetur  ;  alioqui  esset  prodiga-  Ad  tertiuni  dicendum,  quod  obedientia 

litas  qxidd  opponitur  liberalitati  per  exces-  includitur  in  observantia,  ut  dictum  est ; 

sum,  sicut  avaritia  eideni  per  defectum  nam  pr^cellentibus  personis  debentur  et 

opponitur    {2a  2a3,  q.    117  ;  118  ;   119).  reverentia  honoris    et    obedientia  ;  iides 

—  Alia  est  affabilitas  sive  amicitia,  qu^e  autcm,  per  quam  fiuntdicta,  includiturin 

dirigit  hominem  ad  hoc  quod  convenien-  veritate  quantum  ad   observantiam"pro- 

ter  ordinetur  ad  alios  homines  in  com-  missorum  ;  veritas  autem  in  se  plus  ha- 

muni  conversatione,  tam  in  faclis  quam  bet,  ut  dictum  est  ;  disciplina  autem  non 

in  dictis,  ut  scilicet  ad  unumquemque  se  debetur  ex  debito  necessitatis,  quia  infe- 

habeat  secundum  quod  decet.  Huic  autem  riori  non  est  aliquis  obligatus  in  quantum 

opponitur  adulatio  secundum  excessum,  est  inferior  ;  potest  tamen  aliquis  supe- 

quaquisinomnibus  vultaddelectationem  riori  obligari,  ut  inferioribus  provideat ; 

altcri  loqui  ;  quod  tamen  si  faciat   sola  potcst  autem  contineri  sub  humanitate, 

intentionedelectandi,vocaturplacidus,sc-  quam  Macrobius  ponit  ;  icquitas  vero  sub 

cundum  PhiIosophum;siautem  faciat  Iioc  epikia    vel   amicitia,  de  quibus  dictum 

intentione  alicujus  lucri  consequendi,  vo-  est  {in  c.  et  art.  pra3ced.).  —  2a  'Idd,  1.  c. 

catur  blanditor  sive  adulator.   Per    defe-  ad  3  ;  3.  Sent.  1.  c.  sol.  2,  ad  argg. 

ctumvero  opponitur  ei  ^«Y?^/Mm,  quod  est  Ad  quartum  (yiCQHiXnvn,  quod    in  illa 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.EST.  XX  DE  JUSTITIA  —  ART.  IV  m 

enumera!ionc  ponuntiir   quoKlam    pcrti-  et  r<?//*7zo  ad  Dcum  ;  duo  vcro  ud  inforio- 

nenliaad  particularem  justiliam,qua3dam  res,  scWicet  rfffecius,  in  quantum  phiccnt 

autem  ad  logalem.  Ad  particularem  qui-  bona  eorum,  el/iumaniias,  pcrquam  sub- 

dem  bona  commutatio,  dc  quadicitquod  venitur  corum  defectibus.   Dicit  cnim  Isi- 

est  habitus  in  commutationibus  jcqualita-  dorus  in  hb.  Etijmol.  [\.  10,  n.  117  ;  — 

tem  custodicns.   Ad  legalem  autem  justi-  Migne  PP.  L.  t.  82,  coL  379),  c{\\o([  Jm- 

tiam,  quantum  ad  ea  qua)   communiter  mamis  dicitur  aliquis,  quia  habet  circa 

sunt  observanda,  ponitur   legispositiva,  hominem  amorem  et  miscrationis   affe- 

qu;c,  ut  ipse  dicit,  cst  scicntia  commuta-  clum;  undc  humanitas  dicta  est,  qua  nos 

tionum  politicarum  ad  communitatcm  re-  invicem  tucmur.  Et  sccundum  hoc  amici- 

jatarum.  Quantum  vero  ad  ea  qua^  quan-  tia  sumitur,prout  oi-dinatcxteriorem  con- 

doquc  particulariter    agenda   occurrunt  victum,  sicutde  ca  Philosophus  tractat  in 

pr^eter  communes  leges,  ponitur  eugno-  4.  Eth.  (c.  G,  al.  12).  Potcst  ctiam  amici- 

mosgna,  quasi  «  bona  gnome  »,  qua3  est  tia  sumi  secundum  quod  proprio  respicit 

in  taHbus  dircctiva,  ut  dictum  est  (in  art.  affectum,  proutdeterminalur  a  Philosopho 

praeced.)  ;  et  ideodicit  de  ea  quod  estfo-  in  8.  et  9.  Eth. ;  et  sic  ad  amicitiam  pcr- 

luniaria  justificcUio,  quia  scilicetex  pro-  tinent  tria,  scilicet  benevoleniia.,  quae  hic 

prio  arbitrio  id  quod  justum  est,  liomo  dicitur  affectus,  et  concordia,  et  benefi- 

secundum  eam  servat,  non  secunchnn  le-  centia,  qnve  hic  vocatur  humanitas.  Ha3C 

gem  scriplam.  Attribuuntur  autem  ha3C  autem  Tullius  prretermisit,  quia  parum 

duo  prudcntitD    secuudum    directionem,  habent  de  ratione  debiti,  ut  dictumest. — 

justitijD    vero   secundum    cxsccutionem.  2a  2a3,  1.  c.  ad  2  ;  3.  *S'e«/.  1.  c.  qua^stiunc 

^'«^se&mverodiciturquasi  «bonuscultus»,  2,  3  et  4. 

unde  est  idem  quod  religio  ;  ideo  de  ea  Ad  sextum   dicendum,    quod  veritas 

dicit,  quod  est  scientia  Dei  famulatus  ;  et  de  qua  nunc  loquimur,  differt  a  veritate 

loquitur  secundum  modum  quo  Socrates  vitce,  quia  veritas  vita3  est  veritas  secun- 

dicebat  omnes  virtutes  esse  scientias.   Et  dumquam  aliquid  est  verum.  Dicitur  au- 

ad  idem  Ye^ncMnv sanctitas.  Eucharistia  tcm  vita  vera,   sicut  et  qua^Iibet  alia  res, 

autem  est  idem  quod  bona  gratia.  Beni-  ex  hoc  quod  attingit  suam  regulam    et 

gnitas    autem   videtur   esse   idem   cum  mensuram,  scilicet  divinam  legem,  pcr 

affectu,  quem  ponit  ]\Iacrobius.  Undo  et  cujus  conformitatcmrectitudinem  habet  ; 

Isidorus  dicit  in  lib.  Etymot.  (1. 10,  n.  2i- ;  et  talis  veritas  communis  est  ad  quamli- 

—  Migne  PP.  L.  t.  82,  col.  370),  quod  bc-  bet  virtutem  (2a  2a3,  q.  109,  a.  2,  ad  3). 
nigmis  esi  vir  spontc  ad  benefaciendum  —  Veritas  auiemjusiitiai  dicitur  dupli- 
paratus,  et  dulcis  alloquio  ;  et  ipse  An-  citer  :  icno  moclo,  secundum  quod  ipsa 
dronicus  dicit,  quod  benignitas  est  habi-  justitia  est  rectitudo  quasdam  regulata  se- 
lus  voluntarie  benefactivus.  Libercdiias  cundum  regulam  divina3  legis  ;  et  secun- 
autem  videtur  ad  humanitatempertinere.  dum  hocdiffert  veritas  justitia3  a  vcritate 

—  2a  2a3,  1.  c.  ad4  ;  3.  Seni .  1.  c.  ad  2,  vita3  :  quia  veritas  vita3  cst,  sccundum 
3,  4.  quam  aliquis  vivit  in  se  ipso  ;  veritas  au- 

Ad  quintum  dicendum,  quod  Macro-  tem  justitia^  est  secundum  quam  aliquis 

bius  videtur  attendisse  ad  duas  partes  in-  rectitudinem  legis  in  judiciis  qua3  sunt 

tegralesjustitia^,  scilicet  declinarea  malo,  ad  alterum,  servat ;  et  secundum  hoc  ve- 

ad  quod  pertinet  innoceniia :  et  facere  ritas  justitiie  non  pertinet  ad  veritatem, 

bonum,  ad  quod  pertinent  sex  alia  ;  quo-  de  qua  nunc  loquimur,   sicut  nec  veritas 

rum  duo  videntur  pertinere  ad  a3quales,  vita3.  xUio  modo  potest  inlelligi  veritas 

scilicet  amicitia  m  QxieviQv'].  convictu,  et  justitia3,  secundum  quod  aliquis  ex  justi- 

concordia  interius  ;  duo  vero  pertinent  tia  veritatem  manifestat ;  et  ha3c  veritas 

ad  superiores,  scilicet  p/e/r^s  adparentcs,  est  quidam  particularis  actus  justitiie,  et 

SuM.MiC  Philos.  ^'  —  i;i. 


194 


TERTIA  PARS  -  ETIIICA 


non  pertlnet  directe  ad  liano  veritatem,  de 
qiia  nunc  loquimur,  quia  scillcet  in  liac 
nianifestatione  veritatis  principaliter  lio- 
mo  intendit  jus  suum  altefi  reddere.  Ve- 
ritas  autem  doclrinic  consistit  in  qua- 
dam  manifestatione  eorum  de  quibus  est 
scicnlia.  Unde  nec  ista  veritas  pertinet  ad 
hanc  virtutem,  sed  solum  veritas  quaali- 
quis  in  vita  et  sermone  talem  se  demon- 
strat  qualis  est,  et  non  alia  t[uam  circa 
ipsum  sint,  nec  majora  nec  minora.  — 
2a  2a\  q.  109,  a.  3,  ad  3 ;  cf.  ibid.  a.  % 
ad  3. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  epikia 
non  adjun^"itur  jusliti;e  particulari,  sed 
legali,  et  videtur  esse  idem  cum  ea  qua) 
dicta  est  eugnomosina.  —  2a  2ce,  q.  80, 
a.  un.,  ad  5. 


ARTICULUS  V 


UTHUM   ALIQUIS   PATI    POSSIT    INJUSTUM 
VOLENS. 


Videtur  quod  aliquis  pati  possit  iiiju- 
stum  volens. 

1.  Quod  cniin  volens  opcratur  id  quod 
scit  sibi  esse  nocivum,  volens  nocet  sii)i ; 
sed  ipse  incontinens  volens  operatur  id 
quod  scit  sibi  esse  nocivum  :  ergo  aliquis 
volens  pati  potest  nocivum.  Sicut  autein 
se  habet  facere  injustum,  ita  se  liabet 
pati  injustum  ;  at  facerc  injustum  nihil 
est  aliud  quain  volens  facere  id  quod  cst 
nocivum  alteri  ;  ergo  pati  injustum  nihil 
est  aliud  quam  volens  pati  id  quod  sibi 
est  nocivum  ;  si  crgo  potest  aliquis  vo- 
lens  pati  quod  est  sibi  nocivum,  potest 
volens  pati  injuslum.  —  2a2a3,  q.  59, 
a.  3,  arg.  1. 

2.  PrEeterea,  nullus  secundum  legeni 
civilcm  punitur  nisi  propter  hoc  quod 
fecit  aliquam  injustitiam  ;  sed  illi  qui  in- 
terimunt  so  ipsos,  puniuntur  secundum 
legos  civitatum,  in  hoc  (piod  privabanlur 
antiquitus  lionore  sepultura3,  ut  patetper 


Philosophum  in  5.  Eth.  (implicite  in  c. 
ult.)  :  ergo  polest  aliquis  facere  sibi  ipsi 
injustum,  et  ita  contingit  quod  aliquis 
patilur  injustum  volens.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Pra^terea,  nullus  facit  injuslum  nisi 
alicui  patienti  injustum  ;  sed  contingit 
quod  aliquis  faciat  injustum  alicui  hoc 
volonti,  puta  si  vendat  oi  rem  carius 
quam  valeat  :  ergo  contingit  ali({uem  vo- 
lentem  aliquid  injustum  pati.  —  Ibid. 
arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  injustum  pati  est 
oppositum  ei  quod  est  injustum  facere  ; 
sod  nuUus  facit  injustumnisi  volens  :  er- 
go  per  oppositum  nullus  patitur  inju- 
stum  nisi  nolons. —  Ibid.  arg.  Sed  con- 
tra. 

Respondeo  digendum,  quod  actio  de  sui 
ratione  procedit  ab  agonte  ;  passio  autom 
secundum  propriam  rationem  est  ab  alio. 
Undenonpotestesseidem  secundum  idem 
agens  et  patiens,  ut  dicitur  in  8.  Phys. 
{text.  40  ;  c.  5).  Principium  autem  pro- 
priuin  agendi  in  hominibus  est  volunlas  ; 
et  ideo  illud  proprie  et  per  se  homo  facit, 
quod  volens  facit  ;  et  e  contrario  illud 
proprie  homo  patitur,  quod  praeter  volun- 
tatern  patitur :  quia  in  quantum  est  volens, 
principium  est  ex  se  ipso ;  et  ideo  in  quan- 
tum  est  ejusmodi,  magis  est  agens  quam 
patiens.  Dicendum  est  orgo,  quod  inju- 
stum,  per  seet  formalitor  Ioquendo,nul- 
lus  potest  facere  nisi  volens,  nec  pati  nisi 
nolens  ;  per  accidens  autem,  et  quasi 
materialiter  loquondo,  potost  aliquis  id 
quodest  de  se  injustum,  vel  facere  nolens 
(sicut  cum  quis  prajter  intentionem  ope- 
ratur),  vel  pati  volcns  (sicut  cum  alicjuis 
plus  alteri  dat  sua  voIuntatec{uam  debeat). 
—  2a  2a3,  q.  59,  a.  3,  c. 

Ad primum  ergo  dicendum,quod  nul- 
lus  vult  completa  voluntate  pati  injustum, 
neque  etiam  incontinens  ;  sed  incontinens 
opcratur  sibi  nociva  prajter  voluntatem  : 
habet  enim  per  se  voluntatem  bcni,  sed 
per  concupiscenliam  trahitur  ad  malum. 
Et  hoc  probat  Philosophus  (5.  Elh.  c.  9, 
al.  11)  per  hoc,  quod  cum  voluntas  ap- 
pctentis  sit  boni,  nullus  vult  id  quod  non 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU.EST.  XXI  DE  FORTITUDINE  —  ART.  I 


loy 


existimatesse  bonum.  Incontinensautem 
extra  passioncm  existcns  non  reputat  i)0- 
nuni  illucl  quod  facit,  undc  ajjsolutc  non 
vuit  illud;  scd  tamcnoperaturillud  quod 
existimat  non  oportere  operari,  propter 
concupiscenliam  qua3  estin  appclitu  scn- 
sitivo  ;  voiuntas  autcm  est  in  ratione.  — 
Ad  illud  vcro,  quod  dicitur,  quod  inju- 
stum  pati  sequiturinjustunifacere,dicitur 
quod  definitio  simpliciter  posita  ejus  quod 
est  injustum  facere,  nonest  recta,  sedde- 
bet  apponi  ut  dicatur,  quod  injustum  fa- 
cere  est  aliquem  scientem  circumstantias 
nocere  alicui  prieter  ipsius  voluntatem. 
Et  secundum  hoc  scquitur,  quod  licet  ali- 
quis  volens  kDdatur  et  patiatur  per  acci- 
dens  ea  qua3  sunt  injusta,  tamen  nullus 
volens  patitur  injustum  per  se  loquendo  ; 
exquoper  se  injustum,  facere  est  inferre 
nocumentum  alicui  pra^ter  ejus  volunta- 
tem.  —  5.  Eth.  1.  1  i-  ct  17 ;  2a2cT3,  q.  59, 
a.  3,  ad  1. 

Ad  secnndum  diQQwdnm.,  quod  aliqua 
persona  singularis  potest  dupliciter  con- 
siderari  :  —  uno  modo  secundum  se  ;  et 
sic  si  sibi  aliquod  nocumentuni  inferat, 
potest  quidem  habere  rationem  alterius 
peccati,  puta  intemperantia}  vel  impru- 
dentiie,  non  tamcn  rationem  injustitia?  : 
quia,  sicut  justitia  scmper  est  ad  alterum, 
ita  etiam  injustilia.  Aliomodo  potestcon- 
siderari  aliquis,  nempe  in  quantum  est 
aliquid  civitatis,  scilicetpars,  vel  in  quan- 
tum  esl  aliquid  Dei,  scilicet  creatura  et 
imago  ;  etsic  qui  se  ipsum  occidit,  inju- 
riam  quidem  non  sibi  facit,  scd  civitati  et 
Deo ;  et  ideo  punitur  tam  secundum  legem 
divinam  quam  legem  humanam.  —  2a  2<e, 
q.  59,  a.  3,  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  passio  est 
efYectus  actionis  extcrioris.  In  hoc  autem 
quod  est  facere  et  pati  injustum,  id  quod 
materiale  est,  attenditur  secundum  id 
quod  exterius  agitur,  prout  inse  conside- 
ratur,  ut  dictum  est  (2a  2ie,  q.  59,  a.  2, 
0.)  ;  id  autcm  quod  est  ibi  formale  et  per 
se,attenditur  secundum  voluntatem  agen- 
tis  et  paticntis,  ut  ex  dictis  (in  c.)  patet. 
Dicendum  est  ergo,  quod  aliquem  facere 


injustum,  et  alium  pati  injustum,  mate- 
rialiler  loquendo  scmpcr  sc  comitantur  ; 
sed  si  formaliter  loquamur,  facere  aliquis 
potest  injustum,  intcndens  injuslum  face- 
re,  ct  tamen  alius  non  paticturinjustum 
quia  volens  patietur ;  et  e  converso  potest 
aliquis  pati  injustum,  si  nolens  iil  quod 
est  injustum,  patiatur  ;  et  tamen  ille  qui 
hocfacit  ignorans,nonfacictinjustum  for- 
maliter,  sedmatcrialitcr  tantum.  —  Ibid. 
ad  3. 


QUiESTJO   XXI 


DE    FORTITUDINE. 


Deinde  considerandum  est  de  fortitudinc. 


GIRGA  QUAM    QU.ERUM  UR    DUO  : 

1.  Ulruin  recle  definialur  forLiludo  «  virlus 
irascibilis  non  facile  obslupefaclibilis  a 
linioribus  qui  sunl  circa  mortein  ». 

2.  Utrum  recle  enumerenlur  parles  fortilu- 
dinis. 


ARTIGULUS  I 

UTRU.M  REGTE  DEFINI.\TUR  FORTITUDO  «  VIR- 
TUS  IRASGIBILIS  NON  FAGILE  OBSTUPEFA- 
GTITILIS  A  TIMORIBUS  QUI  SUNT  CIRGA 
MORTEM    ». 

Videtur  quod  non  recte  deliniatur  for- 
titudo  ab  Andronico  «  virtus  irascibilis 
non  facile  obstupefactibilis  a  tiinoribus 
qui  sunt  circa  mortem  » . 

1.  Virtus  enim  maxime  consistit  in  ani- 
ma  ;  sed  fortitudo  videtur  consistere  in 
corpore  vel  saltem  corporis  complcxionem 
scqui  :  ergo  male  fortitudo  delinitur  vir- 


196 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


tus  irascibilis.  —  2a  2a3,  q.   123,    a.    1, 
arg.  3. 

2.  Praiterea,  dicit  Piiilosopluis  in  Eth. 
lil).  1  (c.  8,  al.  9)  et  Iii3.  2  (c.  3,  al.  2),  quod 
operationes  virtutuni  sunt  delectabiles  ; 
sed  operatio  fortitudinis  non  est  delecta- 
bilis ;  dicit  enim  idem  Pliilosophus  in  3. 
Eth.  (c.  9,  al  12),  quod  fortis  in  suo  actu 
nihil  delectabile  vidctur  habere  :  ergo 
fortitudo  non  est  virtus.  —  3.  Eth.  I.  18. 

3.  Praiterea,  nomen  fortitudinis  a  fir- 
mitate  sumptum  essc  videtur  ;  sed  firmi- 
tersehaberepertinetad  omnem  virtutem, 
ut  dicitur  in  2.  Eth.  (c.  4,  al.  3)  :  ergo 
videtur  quod  fortitudo  potius  est  genera- 
lis  virtus,  ac  proinde  non  bene  definilur 
tamquam  virtus  specialis. — 2a  2«,q.  123, 
a.  2,  arg.  3. 

4.  Praeterea,  sicut  aliqui  propter  iram 
opera  fortitudinis  vehementius  exsequun- 
tur,  ita  etiam  propter  tristitiam  vel  con- 
cupiscentiam  ;  sed  fortitudo  ad  actum 
suum  neque  tristitiam  neque  concupi- 
scentiam  assumit :  ergo  pari  ratione  non 
debet  assumere  iram  ;  ergo  male  defmi- 
tur  virtus  irascibilis  etc.  —  Ibid.  a.  10, 
arg.  3. 

5.  Prffiterea,  materia  virtutis  salvatur 
in  omnibus  qua3  ex  niateria  vel  circa  ma- 
teriam  liunt ;  sed  fortitudo  est  quietans  a 
passionibus  :  ergo  passionesnonsuntma- 
teria  ejus  ;  crgo  male  delinitur  «  non  fa- 
cile  obstupefactibilis  a  timoribus  ».  —  3. 
Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  2,  qusestiunc.  2, 
arg.  1. 

6.  Praeterea,  fortitudo  est  medietascir- 
ca  timores  et  audacias,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (3.  Eth.  c.  G,  al.  9)  ;  ergo  male  defi- 
nitur  «  non  facile  obstupcfaclibilisa  timo- 
ribus  )).  —  3.  Eth .  I.  14  ;  2a  2?e,  q.  123, 
a.  o,  c. 

7.  Pra?terea,  oportet  omnes  passiones 
animge  per  aliquam  virtutem  ad  medium 
reduci ;  sed  non  est  dare  aliquam  aliam 
virtutem  reducentem  ad  medium  aliosti- 
morcs  ;  ergo  furtitudo  non  solum  est  circa 
timores  mortis,  sed  etiam  circa  alios  ti- 
mores.  —  2a  2a3,  q.  123,  a.  4,  arg.  2. 

8.  Praeterea,  nulla  virtus  est  in  extre- 


mis  ;  sed  timormortis  est  in  extremis, 
quia  est  maximus  limorum,  ut  dicitur  in 
3.  Eth.  (c.  G,  al,  9)  :  ergo  fortitudo  non 
est  circa  limores  mortis.  —  Ibid.  arg.  3. 

9.  Pra^terea,  Philosophus  dicit  in  3. 
Eth.  (c.  6,  al.  9),  quod  fortitudo  maxime 
est  circa  qua3cunque  qua)  inferuntmortem 
repentina  existentia  ;  sed  non  omnia  peri- 
cula  mortis  sunt  repentina  :  ergo  forti- 
tudo  non  est  simpliciter  circa  timores 
mortis.  —  3.  Etli.  1.  14. 

Sed  conim  est  auctoritas  Philosophi 
(3.  EtJi.  c.  G,  al.  9)  dicentis  fortitudinem 
esse  medietatem  circa  timore^  ct  audacias; 
et  paulo  post,  eam  esse  maxime  circater- 
ribilissimum,  scilicet  mortem.  —  3.  Eth. 
1.  1  i  et  15. 

Rkspondeo  DiGENDUM,  quod  ad  virtutem 
humanampertinet,  ut  bonum  faciat  homi- 
nem  et  opus  ejus  secundum  rationem. 
Quod  quidem  tripliciter  contingit  :  uno 
modo,  secundum  quod  ipsa  ratio  rectifi- 
catur,  quod  fit  per  virtutes  intellectuales ; 
alio  modo,  secundum  quod  ipsarectitudo 
rationis  in  rebus  humanis  instituitur,quod 
pertinet  ad  justitiam  ;  tertio  modo,  se- 
cundum  quod  tolluntur  impedimenta  hu- 
jus  rectitudinis  in  rebus  humanis  ponen- 
da\ — Dupliciter  autemimpeditur  voluntas 
humana  ne  rectitudinem  rationis  sequa- 
tur  :  uno  modo  per  lioc  quod  attrahitur  ab 
aliquo  dclectabili  ad  aliquid  aliud  quam 
rectitudo  rcquirat ;  et  hoc  impedimentum 
tollit  virtus  temperantias,  ut  dicetur  in- 
fra  ;  alio  modo  per  hoc  quod  voluntas  re- 
pellitur  ab  eo,  quod  est  secundum  ratio- 
nem,  propter  ali(]uod  difficile  quod  in- 
cumbit  ;  et  ad  hoc  impedimentum  tollen- 
dum  requiritur  fortitudo  mentis,  qua 
scilicet  hujusmodi  difficultatibusresistat: 
sicut  et  homo  per  fortitudinem  corporalem 
impedimenta  corporalia  superat  et  repel- 
lit.  —  2a  2^6,  q.  123,  a.  1,  c. 

Quod  autem  aliquis  retrahatur  ab  ali- 
quodifficili,  pertinet  ad  rationem  timoris, 
qui  importat  recessum  quendam  a  malo 
difficultatem  habente,  ut  dictum  est.  Et 
ideo  fortitudo  principaliter  est  circa  timo- 
res  difficilium  rerum,  qua3  retrahere  pos- 


DE  VIRTUTinUS  —  QUiEST.  XXI  DE  FORTITUDINE    —  ART.  I 


l'J7 


sunt  voluntatem  a  sequela  rationis.  Opor- 
tet  autem  hujusmocli  rerum  clifficilium 
impulsum  non  solum  lirmiler  sustinere 
cohibendo  timorem,  sed  etiam  moderate 
aggredi,  quando  scilicet  oportet  ea  exter- 
minare,  ad  securitatem  in  posterum  ha- 
bendam,quod  pertinet  ad  ralionem  auda- 
cise  {Ibid.  a.  3,  c).  Fortitudo  tamen  est 
magis  circa  timores  reprimemlos  quam 
circa  audacias  moderandas.  Difficiiius 
cnim  est  timorem  reprimere  quam  auda- 
ciam  moderari,  co  quod  ipsum  periculum, 
quod  est  objectum  audacia?  et  timoris,  de 
se  confert  aliquid  ad  repressionem  auda- 
ciae,  sed  operatur  ad  augmenlum  timo- 
ris.  Aggredi  autem  pertinet  ad  fortitudi- 
nem  secundum  quod  moderatur  auda- 
ciam,  sed  sustinere  sequitur  repressionem 
timoris.  Et  ideo  principalior  actus  fortitu- 
dinis  est  sustinere,  id  est  immobiiiter  si- 
stere  in  periculis,  quam  aggredi. —  Ibid. 
a.  6,  c.  et  ad  1. 

Oportet  autem  bonum  rationis  firmiter 
tenere  contra  quodcunquc  malum,  quia 
nullum  bonum  corporale  a^quivalet  bono 
rationis.  Et  ideo  oportet  quod  fortiludo 
dicatur,  quae  firmiter  retinet  voluntatem 
hominis  in  bono  ralionis  €ontra  maxima 
mala  :  quia  qui  stat  lirmus  contra  majora, 
consequens  est  quod  stet  firmus  conlra 
minora,  sednon  convertitur.  Et  hoc  etiam 
ad  rationem  virtutis  pertinet  ul  respiciat 
ullimum.  Maxime  autem  terribile  inter 
omnia  corporalia  mala  est  mors,  qu« 
tollit  omnia  corporalia  bona.Et  ideovirtus 
fortitudinis  est  circa  timores  periculorum 
mortis.  Unde  patet,  quod  forlitudo  bene 
defmitur  ab  Andronico  virtus  irascibilis,  id 
est  in  irascibili  existens,  non  facile  obstu- 
pefactibilisa  timoribus  qui  suntcircamor- 
tem.  —  2a  2ce,  q.  123,  a.  1  sqq.  ;  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  2,  a.  2,  sol.  2  ;  a.  4,  sol.  2  ; 
q.  3,  a.  3,  sol.  1  ;  de  Virt.  Card.  a.  1,  c; 
3.  Eth.  I.  14,  15,  16,  17,  18. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ad 
similitudinem  corporalis  fortitudinis  dici- 
tur  fortitudo  animre,  qua?  ponitur  virtus, 
ut  dictum  est,  nec  tamen  est  contra  ratio- 
nem  virtutis,  quod  ex  naturali  complexio- 


ne  aliquis  habeat  naturalem  inclinationcm 
ad  virtutum.  —  2a  2«,  q.  123,  a.  1,  ad  3. 
Ad  secundum  dicendum,  quod  duplex 
estdelectatio :  unaquidemcorporaIis,quae 
consequitur  tactum  corporalem  ;  alia  au- 
tem  animalis,  quic  consequitur  apprehen- 
sionem  animoD  ;  et  ha3c  proprie  consequi- 
tur  opera  virlulum,  quia  in  eis  considera- 
tur  bonum  rationis.   Principalis  vero  ac- 
tus  fortitudinis  est  sustinere  aliqua  tri- 
stia  secundum  apprehcnsionem  anima3, 
pula  quod  homo  amittatcorporalemvitam 
(quam  virtuosus  amat,  non  solum  in  quan- 
tum  est  quoddam  bonum  naturale,  sed 
etiam  in  quantum  necessaria  est  ad  opera 
virtulum,  et  qua3  ad  ea  pertinent) ;  et  ite- 
rum  sustinere  aliqua  dolorosa  secundum 
tactum  corporis,  pula  vulnera  vel  flagella. 
Et  ideo  fortis  ex  una  parte  habet  unde  de- 
lectatur,  scilicet  secundum  deleclationem 
animalem,  scilicet  de  ipso  actu  virtutis  et 
de  fme  ejus  ;  ex  alia  veroparte  habet  unde 
doleat,    et   animaliter,    dum    considerat 
amissionem  propria3  vitge,  et  corporaliter. 
Sensibilis  autem  dolor  corporis  facit  non 
sentiri  animalem  delectationem  virtutis. 
Facit  tamen  virtus  fortitudinis,  ut  ratio 
non  absorbeatur  a  corporalibus  doloribus. 
Tristitiam  autem  animalem  superat  dele- 
ctatio  virtutis,  in  quantum  homo  prasfert 
bonum  virtutis  corporali  vita3  et  quibus- 
cunque  ad  eam  pcrtinentibus.  Et  ideo  Phi- 
losophus  dicit  in  3.  Eth.  (c  9,  al.  12), 
quod  a  forti  non  requiritur  ut  delcctetur 
quasi  delectationcm  sentiens,  sed  sufficit 
quod  non  tristetur.  —  2a  2[b,  q.  123,  a. 8, 
c  ;  3.  Eth.l.  18. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  nomen 
fortitudinis  dupliciter  potest  accipi  :  uno 
.modo,  secundum  quod  absolute  importat 
quandam  animi  firmitatem;et  secundum 
hoc  est  generalis  virtus,  vel  potius  condi- 
tio  cujuslibet  virtutis.  Alio  modo  potest 
accipi  fortitudo,  secundumquod  importat 
flrmitatem  tantum  in  sustinendis  et  re- 
pellendis  his  in  quibus  maxime  difficile 
est  firmitatem  habere,  scilicet  in  aliqui- 
bus  periculis  gravibus  ;  et  sic  fortitudo 
ponitur  specialis  virtus,  utpote  materiam 


108 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


habens  detorminatam.  Objec.tio  autem 
proceditdefortitucline  primomodo  dicta. 
—  2a  2a3,  q.  123,  a.  2,in  c.  etad3. 

Ad  quartiim  dicendum,  quod  cum  for- 
litudo,  sicut  diclum  est,  iiabeat  duos  ac- 
tus,  scilicet  sustiuere  et  aggredi,  non  as- 
sumit  iram  ad  actum  sustinendi,  quia 
huncaclum  solaratioper  se  facit  ;  sed  ad 
actum  aggrediendi,  ad  quam  magis  as- 
sumit  iram  quam  alias  passiones,  quia  ad 
iram  pertinet  insilire  in  rem  contristantem 
etsic  directe  cooperatur  fortitudini  in  ag- 
greihendo.  Tristitiaautem  secundum  pro- 
priam  rationem  succumbit  nocivo  ;  sed 
peraccidens  coadjuvat  ad  aggrediendum, 
vel  in  quantum  tristitia  est  causa  ir^e,  vel 
in  quantum  aliquis  exponit  se  periculo 
ut  trisliiiam  fiigiat.  Similiter  et  concu- 
piscentia  secundum  propriam  rationem 
tendit  in  bonum  delectabile,  cui  per  se 
repugnat  aggressio  periculorum  ;  sed  per 
accidens  quandoque  coadjuvat  ad  aggre- 
diendum,  in  quantum  scilicet  aliquis  vult 
potius  in  pericula  incurrere  quam  dele- 
ctabili  carere.  —  Ibid.  a.  10,  ad  3. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  virtutes 
non  omninoexstingunt  passiones,  sed  mo- 
derantur  cas  ;  unde  Philosophus  dicit  in 
2.  Eth.  (c.  3,  al.  2),  quod  «  quidam  dicunt 
virtutes  impassibilitates  et  quietes  ;  non 
autem  bene  »,  sicut  ex  supra  dictis  mani- 
festum  est.  —  3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a. 
2,  qua3stiunc.  2,  ad  1. 

Ad  sextum  patet  solutio  ex  dictis  :  for- 
titudo  enim  estcirca  timores  et  audacias, 
quasi  coiiibitiva  timorum,  et  audaciarum 
moderativa  ;  sed  principaliter  est  circa  ti- 
mores,  quos  facit  sustinere,  unde  potissi- 
mum  defmitur  in  ordine  ad  hunc  actum, 
qui  est  sustinere.  —  2a  2a3,  q.  123,  a.  3, 
c.  ;  a.  6,  inc.  et  ad  1 . 

Ad  septimum  dicendum,  quod  quia 
timor  ex  amore  nascitur,  qua3cunque  vir- 
tus  nioderatur  amorem  aliquorum  bono- 
rum,  consequcns  est  ut  moderetur  con- 
trariorum  malorum  timorem  :  sicut  libe- 
ralitas,  qua3  moderatur  amorem  pecunia- 
rum,  per  consequens  etiam  moderatur 
timorem  amissionis  earum.  Sed   amare 


propriam  vitam  estnaturale.  Et  ideo  opor- 
tuit  esse  specialem  virtutem,  quae  mode- 
raretur  limores  mortis. —  Ibid.  a.  4,  ad2. 

Ad  octaoum  dicendum,  quod  extre- 
mum  in  virtutibus  attenditur  secundum 
excessum  rationis  recta3  ;  et  ideo  si  ali- 
quis  maxima  pericula  subeat  secundum 
rationcm,  non  est  virtuti  contrarium.  — 
Ibid.  ad  3. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  in  opera- 
tione  fortitudinisduo  sunt  consideranda  : 
—  uniim  quidem  quantum  ad  electioneni 
ipsius  ;  et  sic  fortitudo  non  est  circa  re- 
pentina  ;  eligit  enim  fortis  prgemeditari 
pericula  qua3  possunt  evenire,  ut  eis  re- 
sisterepossit,  aut  facilius  ea  ferre.  Aliud 
vero  considerandum  est  in  operatione  for- 
titudinis,  quantum  ad  manifestaUonem 
virtuosi  habitus  ;  et  sic  fortitudo  ma- 
xime  est  circa  repentina,  quia  secun- 
dum  Philosophum  in  3.  Eth.  (c.  8,  al.  11) 
in  rcpentinis  periculismaxime  manifesta- 
tur  fortitudinis  habitus  ;  habitus  enim 
agit  in  modum  natura^;  unde  quodaliquis 
absquepr£enieditatione  facit  ea  qu?e  sunt 
virtutis,  cum  necessitas  imminet  propter 
repentina  pericula,  hoc  maxime  manife- 
stat,quod  sitfortitudo  habitualis  inanima 
confirmata.  —  Ibid.  a.  9,  c.  ;  3.  Eth.  1. 
liet  17. 


ARTIGULUS  II 

UTHUM  COxWENlENTER  ASSIGNENTUIt    PAHTES 
FOHTITUDINIS. 

Vidctur  quod  non  recte  assignentur 
partesfortitudinis.  magnanimitas,  magni- 
ficentia,  patientia  etperseverantia. 

1 .  Magnanimitas  enim  est  circa  magnos 
Iionores,  qua3  inter  Lona  computantur, 
utdicitur  in  4.  Eth.  (c.  3,  al.  7) ;  fortitudo 
autem  estcirca  audacias  et  timores  :  ergo 
magnaniinitas  non  est  fortitudinis  pars, 
cum  sit  circa  oppositam  materiam.  —  3. 
Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  3,  qua3stiunc.  2, 
arg.  1. 


DE  VIRTrTIBUS  —  QU.IilST.  XXI  DE  FORTITUDINE  —  ART.  II 


199 


2.  Praeterea,  cujuslibet  virtulispi-oprie- 
tates  sunt  laudabiles.  Sed  mao'naniniilatis 
qua}dani  proprietates  sunt,  p)-inio,  indiffe- 
rentes,  ut  cuin  dicit  Piiilo.sophus  \.  Elh. 
(c.3,ai.  8),  quod  motus  lentus  magnanimi 
videtur,  vox  gravis  et  locutio  stabilis  ;  — 
secunclo,  vituperabiles,  primo  quidem 
quia  non  est  memor  beneficiorura,  secun- 
do  quia  est  otiosus  et  tardus,  tertio  quia 
utitur  ironia  ad  multos,  quarto  quia  non 
potest  aIiisconvivere,quintoquia  possidet 
magis  infructuosa  quam  fructuosa.  Ergo 
magnanimitas  non  est  virtus,  el  proinde 
non  est  pars  fortitudinis.  —  2a  2cT,  q. 
129,  a.  3,  arg.  3,  4,  5  ;  4.  Eth.  I.  10. 

3.  Praiterea,  magnificentia  videtur  ad 
liberalitatein  pertinere,  quia  utraque  est 
circa  pecunias,  et  «  necesse  est  magnifi- 
cum  liberalem  esse  »,  ut  Pliilosophus  di- 
citin  4.  Eth.  (c.  2,  al.  4) ;  sed  liberalitas  est 
pars  justitia3,  ut  supra  Iiabitum  est  :  ergo 
magnificentia  non  debet  poni  pars  forti- 
tudinis. —  2a  2ie,q.  128,  a.un.,  arg.  ]  ;  3. 
Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  3,  qua?stiunc.  1, 
arg.  1. 

4.  Prasterea,  patientia  importat  diffici- 
lium  perpessionem  ;  sed  Iioc  pertinet  ad 
fortitudinem  :  ergo  non  debet  poni  pars 
ejus.  — 2a  2ic,  ({.  128,  a.  un.,  arg.  4;  3. 
Sent.  I.  c.  arg.  3. 

5.  Prjeterea,  ad  perseveranliam  perti- 
nere  vitletur  immobiliteroperari ;  sed  hoc 
in  onini  virtute  requiritur,  ut  dicit  Pliilo- 
sophus  in  2.  Eth.  (c.  4,  al.  3)  :  ergo  perse- 
verantia  non  debet  poni  pars  fortitudinis. 
—  3.  Sent.  1.  c.  arg.  4;  2a  2a3,  l.c.  arg.5. 

Sedcontra  :  6.  Macrobius  ponit  soptem 
partes  fortitudinis  :  magnanimitatem,  fi- 
duciam,  securitatem,  magnificentiam, 
constantiam,  tolerantiam,  firmitatem.  An- 
dronicus  etiam  ponit  septeni  virtutes  an- 
nexas  fortitudini,  qua?  sunt  :  eupsychia, 
lenia,  magnanimitas,  virilitas,  perseve- 
rantia,  magnificentia,  andragathia.  Ergo 
videtur  quod  insufficienter  enumeratiB 
sint  partes  fortitudinis. —  2a  2a3,q.  128,  a. 
un.  arg.  6 ;  3.  Sent.  I.c.  qua3stiunc.2,  arg.  1 . 

7.  Pra3terea,  Aristoteles  in  3.  Eth.  (c. 
8,  al.  11)  ponit  quinque  partes  fortitudi- 


nis,  quarum  prima  est  politica.,  qua^  for- 
lilor  operatur  proplor  timorom  vcl  exho- 
norationis  velpo^na)  ;  secunda  oslmi/ita- 
ris,  qua3  fortiter  operalur  propter  artem  et 
e.xperientiam  rei  bellica3 ;  tertia  est  (for- 
tiludo),  qucU  fortiter  operatur  ex  passione 
pni3cipue  ira3  ;  quarta  est,  qu;i3  fortiter 
operatur  propter  consuetudinem  patriaB  ; 
quinta  est,  qu;u  fortiter  operatur  propter 
inexiierientiam  periculorum.  Ilas  autem 
forliludinis  partes  pra^dicta  cnumeratio 
non  continet.  Ergo  insufiicienter  enume- 
ratie  suiit  partes  fortitudinis. —  2a  2a3,  q. 
128,a.un.,arg.  7;3.Sent.\.c.  quagstiunc. 
3,arg.  1  et2;  3.  Eth.  l.lGetl7. 

Responueo  dicexdum,  quod,  sicut  supra* 
dictum  est,  alicujus  virtutis  partes  pos- 
sunt  esse  triplices,  scilicet  subjeclivae,  iii- 
tegrales  et  potentiales.  Eortitudinis  au- 
tem,  secunduin  quod  est  specialis  virtus, 
non  possunt  assignari  parles  subjectivse, 
eo  quod  non  dividitur  in  multas  virlutes 
specie  differentes,  quiaest  circa  materiam 
valde  specialem.  Assignantur  autem  ei 
partes  quasi  intograles  et  potentiales  :  in- 
tegrales  quidem,  secundum  ea  qu«  opor- 
tet  concurrere  ad  actum  fortitudinis ;  po- 
tentiales  autem,  secundum  quod  ea  quas 
fortitudo  observat  circa  difficillima,  scili- 
cet  circa  pericula  mortis,  aliqua3alia3  vir- 
tutes  observant  circa  quasdam  alias  ma- 
terias  minusdifficiles,  qu;i3  quidom  virtu- 
tes  adjunguntur  fortitudini  sicut  secun- 
daria3principali. — 2a  2;e,  q.l28,  a.  un.,c. 

Estautem,  sicut  supra(a.  1)  dictum  est, 
duplex  fortitudinis  actus,  scilicet  aggredi 
et  sustinere.  Ad  actum  autem  aggredien- 
di  duo  requiruntur.  Quorum  primum 
pertinet  ad  animi  pra^parationem,  ut  sci- 
licet  aliquis  promptum  animum  habeat  ad 
aggrediendum  ;  et  quantum  ad  hoc  poni- 
tur  animi  fidentia  seu  fiducia. —  Secun- 
dum  pertinet  ad  operis  exsecutionem,  ne 
scilicet  aliquis  deficiat  in  exsecutione  illo- 
rum  qu.^B  fiducialitcr  inchoavit  ;  et  quan- 
tum  ad  hoc  ponitur  magnificentia.  Heec 
ergo  duo  si  coarctenlur  adpropriam  nia- 
teriam  fortitudinis,   scilicet  ad  pericula 

*  QuEest.  19,  a.  8,  iu  c. 


200 


Ti;u'i'i.\  PAHS  —  ircifrcA 


mortis,    erunt    quasi    partes    iiitegrales 
ipsius ;  ct  siiie    liis  forlitudo    esse   non 
potest  ;  si  auteni   referantur  ad  aliquas 
alias  niaterias,  in  quibus  est  minus  diffi- 
cultatis,  sic    constiluentur  dua3  virtules 
(listinctie  a  fortiludinc  secunduni  speciem 
suam  ;  et  tamen  adjungentur  ei  sicut  se- 
cundarium  principali.  *  —  2a2te,  q.  128, 
a.  un.,  c.  —  Quarum  prima  est  magnani- 
milas,  quie   quidem    de    sui  ratione  est 
circa  niag-nos  lionores  (2a  2«,  q.  128,  a. 
un.,  c),  in  quanlum  liabent  rationem  ali- 
cujus  ardui.  Circa  mediocres  enim  hono- 
res  est  aliqua  alia  virtus  innominata  ;  qua) 
lamen  nominatur  ex  suis  extremis,   qu^e 
sunt  philotiinia,  id  est  amor  honoris,  et 
aphilotimia,  id  cst  sinc    amore  hono- 
ris  ;  et  h:'jc  virtus  non  potest  pertinere  ad 
fortitudinem,  quiamediocres  lionoresnon 
habent  rationem  ardui.  Magnanimus  au- 
lemintenditmagnos  honores,sicut  quibus 
est  dignus,   vcl  etiam  sicut   minores   liis 
quibus  est  dignus  :  quia  sciiicet  virtus  suf- 
ficienter  non  potest  Iionorari  ab  homine, 
cui  honor  debetur  a  Deo.  Et  ideo  non  ex- 
tollitur  ex  magnishonoribus,quia  non  re- 
pulateos  supra  se ;  sed  magis  eos  contem- 
nit.  Et   similitcr    dehonorationibus   non 
frangitur  ;  sed  eas  contemnit,  ulpote  quas 
reputatsibiindigne  afferri.  Et  sic  magna- 
nimus    non  habet   excessum  sccundum 
quantitalem  ejusin  quod  tendit,  quia  ten- 
dit  in  maximum  ;  sed  constituitur  in  me- 
dio  secundum  proportionem  ad  p]*opriam 
facultatem  {Ibid.  q.  129,  a.  1  sqq.).  Quam 
si  excedit  tendendo  in  majora  quam  sibi 
conveniant,  prcesumptio  est  {Ibid.  q.  130, 
a.    1   et  2).  JSi  vero  non  tendit  eo  ordine 
quo  debet,  puta  nonpropter  fmeni  quem 
debet,  aut  non  ad  eum  lionorem   quem 
meretur,  ambitio  est,  vel  inanis  gloria, 
qua3  respectu  glorioB   id  ipsum  est,  quod 
amjjitio  respectu  honoris  [Ibid.  q.  131  et 
132).  Si  vero  deficiat  ab  hoc,  quod  tendat 
ad  honorem  vel  gloriam  tantam  quantam 

Addil  S.  Thomas  (po  l  principali)  :  sicut 
mcKjnificentia  n  Pliiiosoi)lio  (i.  Elk.  c.  2,  al.  4) 
poiiilur  circa  uiaij,nos  sumplus,  magnnniviitas 
auleiii,  qu;c  vidclur  idciu  essc  fiducice,  circa 
magnos  Iionores. 


potest  consequi,  pusillanimilas  est  oppo- 
sita  magnanimitati  per   defectum,    cum 
homo  non  secundum  suam  facultatem  res 
lionore    dignas    prosequitur    {Ibid.    q. 
133).  —  Secunda  virtus  quti3   adjungitur 
fortitudini,  dicitur  magni/icentia,   quae 
quidem  si  sumatur  ab  eo  quod  est  facere 
magnuin,  secunduni  quod  facere  commu- 
niter  suniitur,  sic  non  est  specialis  vir- 
tus  ;  si  vero  sumatur  secundum  quod  fa- 
ctionem   alicujus  magni  importat,  prout 
factio  proprie  dicitur,  sicest  specialis  vir- 
tus.  Gujus  propria   materia   sunt    magni 
sumptus,  quibus    magnilicus    utitur    ad 
magnum  faciendum,  et  ipsa  pecunia  qua 
utituradmagnossumptusfaciendos,  prout 
lia3C  rationem  ardui  habent  et  difficultates 
liabent  propter  dispendium  {Ibid.  q.  131). 
Quod  tamen  si  fiat  perexcessum,  ut  scili- 
cet  plus  expendat,  quam  sil  operi  propor- 
tionatum,  est  vitium  quod  grtece  quidem 
dicitur  banausia,  a  furno  dicta,  quia  vi- 
delicet  ad  modum  ignis,  quiest  in  furno, 
omniaconsumit  ;  vel  dicitur  apgrocalia, 
id  est  sine   bono  igne,    quia  ad  modum 
ignis  omnia  consumit  non  propter  bonum  ; 
unde  latine  lioc  vitium  potest  nominari 
consunipiio.  Cujus  oppositum,  esi  parvi- 
ficentia,  qua3  delicit  a   proportione  qua3 
debetesse  secundum  rationem  inter  sum- 
ptus  et  opus  {Ibid.  q.  135).  —   2a  2te,  q. 
128  usque  ad  135. 

Ad  aliuni  auleui  actuni  forlitudinis, 
qui  est  susiinere,  duo  requiruntur  :  quo- 
rum  priniuni  est,  ne  diflicultate  immi- 
nentium  malorum  animus  frangatur  per 
tristitiam,  et  decidat  a  sua  magnitudine. 
Et  quanlum  ad  lioc  \:)omim'  patientia  {2a 
2x,  q.  128,  a.  un.,  c),  qua  bonum  ratio- 
nis  conservatur  contra  tristitiam,  nescili- 
cet  ratio  ei  succumbat  (2a  2«,  q.  136,  a. 
1,  in  c),  seu  longaniniitas  ;  quamquam 
longanimitas  majorem  convenicntiam  vi- 
detur  iialjere  cum  magnanimitate  quam 
cum  patientia  (2a2;D,  q.  130,  a.  5,  inc) : 
sicut  enim  illa  cst  per  quam  habet  ali- 
quis  animum  lendendi  in  magna,  ita 
etiam  hascestper  quam  aliquis  liabet  ani- 
nmm  tendendi  in  aliquid  quod  in  longin- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QIJ.EST.  XXI  DE  FORTITUDINE  —  ART.  II 


201 


quum  dislat.  —  2a  2je,  q.  128,  a.  un.,  c. ; 
(j.  I3G,  a.  1  sqq. —  Aliud  autem  quod  re- 
quiritur  atl  acluni  fortitudinis  qui  est 
suslinere,  est  ut  ex  diulurna  dinicilium 
passione  nonfatigelur  usque  ad  iioc  quod 
desistat  ;  etquantuni  ad  hoc  ponitur  pcr- 
severantia  (2a  2a3,  q.  128,  a.  un.,  c),  ad 
quam  pertinet  indiflicilibus  virluosis  ope- 
ribus  diflicullatem  sustinere  prout  necesse 
est  (2a  2i\3,  q.  137,  a.  1,  in  c).  Quod  per- 
tinet  etiam  ad  constanliam,  secundum 
lioc  quod  est  firmiter  persistere  in  ali- 
quo  bono.  Differt  lamen  constantia  a  per- 
severantia  in  lioc,  quod  virtus  constanti;e 
proprie  facit  firmiter  persistere  in  bono 
contra  diflicultatem  qua?  provenit  ex  qui- 
buscunque  exterioribus  impedimentis  ; 
perseveranlia  vero  facit  lirmiter  persi- 
sterc  hominem  in  bono  contra  difficulta- 
tem  qua3  provenit  ex  ipsa  diuturnitate 
aclus  {ibid.  a.  3,  c)  ;  quod  tamen  si  fiat 
per  excessum  et  inordinate,  pertinacia 
est  vel  pervicacia,  secundum  quam  di- 
cuntur  Iiomines  pervicaces  vel  secundum 
Philosoplmm  in  7.  Eth.  (c.  9,  al.  10)  is- 
chyrognomones,  id  est  fortis  sententia3,vel 
idiognomones,  idest  propriaj  sententia3  1, 
quia  scilicet  perseverant  in  propria  sen- 
tentia^  plusquam  oportet  (2a  2<e,  q.  138,  a. 
2,  c.) ;  sicut  mollities,  qua3  per  defectum 
perseveranti;\)  opponitur,  est  qua  homo 
recedit  a  bono  propter  trislitias  causatas 
ex  defectu  delectationum  ;  quod  est  quasi 
cedere  debili  moventi.  Non  enim  judica-. 
tur  aliquid  molleex  hoc  quod  cedit  forti- 
ter  impellenti  ;  nam  et  parietes  cedunt 
machime  impellenli.  Et  ideo  non  i-eputa- 
tur  aliquis  mollis,  si  cedit  aliquibus  gra- 
viter  impallentibus.  Unde  Philosophus  di- 
cit  in  7.  Eth.  (c  7,  al.  8),  quod  si  quis 
a  fortibus  et  superexcellentibus  delectatio- 
nibus  vel  tristitiis  vincitur,  non  est  admi- 
rabile,  sed  condonabile  si  contra  tendat 
{Ibid.  a.  1,  c). —  2a  2a3,  q.  128,  a.  un., 
c  ;  q.  137 ;  q.  138. 

Hsec  autem  duo,  scilicet  patientia  et 
perseveranlia,  si  coarctentur  ad  propriam 
materiam  fortitudinis,  erunt  partes  quasi 
integrales  ipsius  ;  si  vero  ad  quascunque 


maleriasdifficiies  reforantur,  erunt  virtu- 
tesa  fortitutiine  (listinct;e,  ut  dictuni  est, 
et  tamen  ei  adjungentur  sicut  sccundariae 
pi-incipali  (2a  2a3,  q.  128,  a.  un.  ,c  ;  q. 
13C,  a.  i,  c  ;  q.  137,  a,  2,  c)  —  2a  2a8, 
q.  128  usque  ad  q.  138 ;  3.  Sent.  dist.  33, 
q.  3,a.  3  ;  3.  ^7/<.I.14sqq.;-i.  Etli.  1.1  sqq. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quodma- 
gnanimitas  quamvisnonconveniat  ia  ma- 
teria,  convenit  tamen  in  modo,  ut  dictum 
est.  —3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  3,  sol.  2, 
ad  I. 

Ad  secundum  dicendum,  quodpropric- 
tates  qua3  aiferuntur  magnanimi,  sunt 
superexcedenter  laudabiles.  Quod  enim 
primo  dicitur  de  motibus  corporis,  scien- 
dum  est,  quod  corporales  motus  diversifi- 
cantur  secundum  diversas  anim«  appre- 
hensiones  et  affectiones  ;  et  secundum  Iioc 
contingit  quod  ad  magnanimitatem  con- 
sequuntur  qua3dam  accidentia  determina- 
ta  circa  motus  corporales.  Velocitas  enim 
motus  provenit  cx  eo  quod  homo  ad  mul- 
ta  intendit  qua3  explere  festinat  ;  sed  ma- 
gnanimusintendit  solum  ad  magna,  qu£e 
pauca  sunt,  qua)  etiam  indigent  magna 
attentione  ;  et  ideo  habet  motum  tardum. 
Similiter  etiam  acuitas  vocis  et  velocitas 
pra3cipue  competit  iis,  qui  de  quibuslibet 
contendere  volunt ;  quod  non  pertinet  ad 
magnanimos,  qui  non  intromittunt  se  nisi 
de  magnis.  Et  sicut  pra3dicta3  dispositio- 
nescorporalium  motuum  conveniunt  ma- 
gnanimis  secundum  modum  affectionis 
eorum,  ita  etiam  in  his  qui  sunt  natura- 
liter  dispositi  ad  magnanimitatcm,  lales 
conditiones  naturaliterinveniunlur.  —  2a 
2a3,  q.  129,  a.  3,  ad  3  ;  4.  Eth.  1.  10. 

Quod  autem  in  sequentibus  conditioni- 
bus,  qua3  numerantur  ut  vituperabiics, 
dicitur  primo,  quod  magnanimus  non  ha- 
bet  in  memoria  a  quibus  recipit  beneficia, 
intelligendum  est  quantum  ad  hoc  quod 
non  est  sibi  delectabile  quod  beneficia  ab 
aliquibus  recipiat,  quin  illis  majora  re- 
compenset :  quod  pertinet  ad  perfectionem 
gratiludinis,  in  cujus  actu  vult  superex- 
cellere  sicut  etin  actibus  aliarum  virtu- 
tum.  Unde  dicit  Philosophus  (4.  Eth.  c. 


:o5j 


TERTFA  PARS  —  ETIIICA 


3,  ul.  8)  de  ipso,  qiiod  t\st  retributiviis 
pluriinum,  a  nullo  autem  aut  vix  pctit, 
cum  tamen  beneficium  prompte  miuistret. 
—  Similiter  etiam  secundo  dicitur,  quod 
est  otiosus  et  tardus,  non  quia  deficiat  ab 
operando  ea  qu{\)  sibi  conveniunt,  sed  qma. 
non  ingerit  se  quibuscunque  operibus, 
sed  solum  magnis,  qualia  decent  eum. — 
Dicitur  eliam  tertio,quo(l  utitur  ironia,non 
secundum  quod  opponitur  veritati,  utsci- 
licet  dicat  de  se  aliqua  vilia  qua)  non 
sunt,  vel  neget  aliqua  magna  qua3  sunt ; 
sed  quia  non  totam  magnitudincm  suam 
monstrat,  maxime  quantum  ad  inferiorem 
magnitudinem:quia,sicut  eliam  Pliiloso- 
phus  (k  Elh.  c.  3,  al.  8)  dicit,  «  ad  ma- 
gnaniinum  pcrtinet  magnum  esse  ad  eos, 
quiin  dignitate  et  bonis  forlunc\3  sunt,  ad 
medios  autem  moderatum  ».  —  Quarto 
etiam  dicitur,  quod  ad  alios  non  potest 
convivere,  scilicet  familiariter,  nisi  ad 
amicos  :  quia  omnino  vitat  adulationem 
seu  simulationem.  Unde  dicit  Pliilosophus 
(1.  c),  quod  non  est  admirativus  nec  liu- 
maniIoquus,id  est  qui  loquatur  de  rebus 
humanisin  particulari,  sed  tota  ejus  in- 
tentio  est  circa  communia  et  divina.  Unde 
nec  de  se  ipso  multum  loquitur  nec  de 
aliis ;  non  enim  est  laudativus  aut  vitupe- 
rativus  aliorum.  Gonvivit  tamen  omnibus, 
et  magnis  et  parvis,  secundum  quod  opor- 
tet. —  Quinto  etiam  dicitur,  quod  vult  lia- 
bere  magis  infructuosa,  non  qufficunque, 
sed  bona,  id  est  honesta;  naminomnibus 
praeponit  honesta  utilibus,  tamquam  ma- 
jora;  utilia  enim  qugeruntur  ad  subve- 
niendum  alicuidefectui  quimagnanimitati 
repugnat. —  2a2a3, 1.  c.  ad5;4.£'//i.  I.  10. 
Ad  id  vero  quod  dicitur,  quod  humili- 
tati  opponitur,  dicendum,  quod  in  homine 
invenitur  aliquid  magnum  quod  ex  dono 
Dei  possidet,  et  aliquis  defectus  qui  com- 
petit  ei  ex  infirmitate  naturiB.  Magnani- 
mitas  ergo  facit,  quod  Iiomo  se  magis 
dignificet  secundum  considerationem  do- 
norum  qu£e  possidet  ex  Deo  :  sicut  si  ha- 
bet  magnam  virtutemanimi,  magnanimi- 
tas  facit,  quod  ad  perfecta  opera  virtutis 
tendat;  et  similiter  est  dicendum  de  usu 


cujuslibet  allerius  boni,  puta  scientiae  vel 
exteriorisfortuna?.  Ilumilitas  autem  facit, 
quod  se  ipsum  homo  parvipendat  secun- 
dum  considerationem  proprii  defectus. 
Similiter  etiam  magnanimus  contemnit 
alios,  secundum  quod  deficiunta  donis  Dei; 
non  enim  tantum  alios  appretiatur,  quod 
proeis  aliquid  indecens  faciat.  Sed  humi- 
liter  alios  honorat  et  superiores  asstimat, 
in  quantum  in  eis  aliquid  inspicit  de  do- 
nis  Dei.  Et  sic  patet,  quod  magnanimitas 
et  humilitas  non  sunt  contraria,  quamvis 
in  contraria  tendere  videantur,  quia  pro- 
cedunt  secundum  divcrsas  consideratio- 
nes.  —  2a  2aD,  i.  c.  ad  4. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  magnifi- 
centia  circa  maleriam  liberalitatis  addit 
quandam  magnitudinem,  qua3  pertinet  ad 
rationem  ardui,  quod  est  objectum  irasci- 
bilis,quainprincipaliter  perficit  fortitudo; 
et  cx  hac  parte  pertinet  ad  fortitudinem. 
—  2a  286,  q.  128,  a.  un.,  ad  1. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  patientia 
non  solum  perpetitur  pericula  mortis, 
circa  qua3  est  fortitudo,  absque  supera- 
bundanti  tristitia,  sed  etiam  qua3cunque 
aliadifficilia  sivc  periculosa;  et  secundum 
hoc  ponitur  virtus  adjuncta  fortitu- 
dini ;  in  quantum  autem  estcirca  pericula 
mortis,  est  pars  integralis  ipsius,  ut  di- 
ctum  est.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  perseve- 
rantia  uno  modo  dicitcontinuationemvir- 
tutis,  et  sic  est  actus  omnium  virtutum  ; 
alio  modo  dicit  propositum  persistendi, 
etsic  est  specialis  virtus :  quia  habet  spe- 
cialem  rationem  objecti,  scilicet  laborio- 
sum  opus  prout  natum  est  tristitiam  in- 
ferre. —  3.Sent.  dist.  33, q.  3,  a.  3,  sol.  1, 
ad  4;  2a  2ae,  1.  c.  ad  5. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  fiducia  et 
securitas  allatae  a  Macrobio  sunt  quaedam 
perfectiones  magnanimitatis  seu  couditio- 
nes ;  nam  fiducia  importat  spem  hominis 
ad  magna,  secz^ritos  autem  excludittimo- 
rem;qua3  duo  necesse  est  magnanimum  ha- 
here.  Constantiatn  vero  addit,  prout  sub 
magnificentia  comprehendi  potest ;  opor- 
tet  enim  in  his quae  magnifice  aliquis  facit, 


DK  VIRTUTIBUS  —  QU.EST.  XXII  DE  TEMPERAi\TI.\  —  ART.  I 


203 


constantem  animum  liabere.  Poi'  toleran- 
tiam  vero  ei  firmitatem  intelligit  patien- 
tiam  et  perseverantiam.  —  Qua3  vero  ab 
Andronico  afTeruntur,  aut  sunt  tantum 
perfectiones  earum  quas  attulimus,  aut 
cum  illiscoincidunt.  Lenia  enimestidem 
quod  paticntia.  Eupsychia  autem,  id  est 
animositas,idem  videtur  esse  quod  secu- 
ritas  ;  dicit  enim,  quod  est  robur  animee 
ad  perficiendum  opera  ipsius.  Virilitas 
autem  videtur  esse  idem  quod  fiducia. 
MagnificentUe  autem  addit  andraga- 
thiam  (\\\d.s\  virilem  bonitatem,  qua)  apud 
nos  strenuitas  dici  potest.  Ad  magnificen- 
tiam  enim  pertinet  non  solum  quod  homo 
persistat  in  e.xsecutione  magnorum  ope- 
rum,  quod  pertinet  ad  constantiam,  sed 
etiam  cum  quadam  virili  prudentia  et  sol- 
licitudine  eaexsequatur,  quod  pertinet  ad 
andragathiam  :  unde  dicit  quod  andraga- 
thiaestviri  virtus  adinventiva  communi- 
cabilium  operuni.Et  sic  patet,  quod  omnes 
hujusmodi  partes  ad  quatuor  principales, 
de  quibus  supra  dictum  est,reducuntur. — 
2a  2a3,  q.  128,  a.  un.,  adG  ;  3.  Sent.  1.  c. 
sol.  2et  4. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  illa 
quinque,  quji^  ponit  Arisloteles,  deficiunt 
a  vera  ratione  virtutis,  quia  etsi  conve- 
niant  in  actu  forlitudinis,tamen  dilTerunt 
in  motivo.  Et  ideo  non  ponuntur  partes 
fortitudinis,sed  quidam  fortitudinis  modi, 
quibus  homines  dicuntur  tantum  simili- 
tudinarie  fortes.  —  2a  2a3,  1.  c.  ad  7;  3. 
Sent.  I.  c.  sol.  3;  3.  Eth.  1.  IG  et  17. 


QU.ESTIO  XXIJ 


DE    TEMFERANTIA. 


Deindeconsiderandum  est  detemperantia. 

GIRGA  QUAM   QU/ERUNTUR  DUO  : 

1.  Utrum  temperantia  recte  definiatur  virlus 
moderaliva  concupiscentiarum  el  delecla- 
lionum  taclus. 


2.    ULrum  convenienler  assignentur  parles 
lemperantijfi. 


ARTIGULUS  I 

AN  IIECTE  DEFIXIATUR  TE.MPERANTIA  VIRTUS 
MOUERATIVA  CONCUPISCENTIARUM  ET  I)E- 
LECTATIONUM  TACTUS. 

Videtur  quod  non  recte  definiatur  tem- 
perantia  «  virtus  moderativa  concupi- 
scentiarum  et  delectationum  tactus  ». 

1.  Nulia  enim  virtus  repugnat  inclina- 
tioni  naturag,  eo  quod  innobis  est  natura- 
lis  aptitudo  ad  virtutem,  ut  dicitur  in  2. 
Eth.  (c.  1  princ);  sed  temperantia  re- 
traliit  a  delectationibus  ad  quas  natura 
inclinat,  ut  dicitur  in  2.  Eth.  (c.  2  et  al.)  : 
ergo  temperantia  male  definitur  virtus  mo- 
derativa  etc.  —  2a  2se,  q.  141,  a.  1,  arg.  1. 

2.  Prrcterea,  virtutes  sunt  connexse  ad 
•nvicem,  ut  dictum  est;  sed  aliqui  habent 
^emperantiam  qui  non  liabent  alias  virtu- 
les ;  multi  eniin  inveniuntur  temperati, 
qui  tamen  sunt  avari  vel  timidi  :  ergo 
temperantia  nonestvirtus. —  lOid.  arg.  2. 

3.  Prasterea,  virtus  est  circa  difficile  et 
bonum  ;  sed  difUcilius  videtur  esse  tem- 
pcrare  timorem,  maxime  circa  pericula 
mortis,quammoderari  concupiscentias  et 
delectationes,  qu?e  propter  dolores  et  peri- 
cula  mortis  contemnuntur :  ergo  male 
definitur  temperantia  virtus  moderativa 
concupiscentiarum  et  delectationum.  — 
Ibid.  a.  3,  arg.  2. 

4.  Pr^eterea,  ea  qua3  sunt  unius  generis, 
videntur  eadem  ratione  pertinere  ad  ma- 
teriam  alicujus  virtutis  ;  sed  omnes  dele- 
ctationes  sensuum  videnturesse  unius  ge- 
neris  :  ergo  pari  ratione  pertinent  ad  ma- 
teriam  temperantias ;  ergo  non  bene  defi- 
nitur  temperantia  virtus  moderativa  de- 
lectationum  tactus.  —  Ibid.  a.  4,  arg.  3. 

5.  Praiterea,  sicut  in  7.  Eth.  (c.  4,  5,7, 
al.  6  et  8)  dicitur,  circa  eadem  sunt  tem- 
perantia  et  intemperantia,  continentia  et 
incontinentia,  perseverantia  et  mollities ; 
sed  ad  delicias  videtur  pertinere  delecta- 


204 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


tio  quic  iiicst  saporibiis  :  ergo  temperantia 
est  circa  deleclalioiies  giislus,  iion  tactus. 

—  Ibid.  a.  5,  arg.  3;  7.  Eth.  1.  4,  5,  7. 
Sed  contra  est,  quod  Pliilosoplius  di- 

cit  in  3.  Eth.  (c.  10,  al.  13),  quod  tempe- 
rantia  proprie  est  circa  concupiscentias  et 
deleclationes  tactus.  —  2a  2a3,  q.  141,  a. 
4,  arg.  Sedco)itra;  3.  Eth.  I.  19. 

liKsro.NDKO  DiGENDUM,  quod  nomcn  teui- 
perantkc  dupliciter  accipi  potest:  uno 
modosecundum  communitatem  sua)  signi- 
ficationis ;  et  sic  non  est  virtus  specialis 
sedgeneralis,quia  nomen  temperantia)  si- 
gnilicat  quandam  temperiem,  id  est  mo- 
derationem,  quam  ratio  ponit  in  humanis 
operationibus  et  passionibus ;  quod  est 
commune  in  omni  virtute  morali.  Si  vero 
consideretur  antonomastice  temperantia, 
secundum  quod  refra^nat  appetitum  ab 
liis  quie  maxime  alliciunt  liominem,  sic 
est  specialis  virtus,  utpote  habens  specia- 
lem  materiam.  —  2a  2a3,  q.  141,  a.  2,  c. 

Ad  cujus  evidentiam  sciendum  est, 
quod  motus  passionum  animae  estduplex : 
unus  quidem,  secundum  quod  appetitus 
sensitivus  prosequitur  sensibilia  et  cor- 
poralia  bona ;  alius  auteai,  secundum 
quod  refugit  sensibilia  et  corporalia  mala. 

—  Primus  autem  motus  pra3cipue  repu- 
gnat  rationi,  per  immoderantiam.  Nam 
bona  sensibilia  et  corporalia,  secundum 
suam  speciem  considerata,non  repugnant 
rationi,  sed  magis  serviunt  ei  sicut  in- 
strumenta,  quibus  ratio  utitur  ad  consecu- 
tionem  proprii  fmis ;  repugnant  autem  ei 
pr£ecipue  secundum  quod  appetitus  sen- 
sitivus  in  ea  tendit  non  secundum  modum 
rationis.  Et  ideo  ad  virtutem  moralem 
pertinet  proprie  hujusmodi  passiones  mo- 
derari,  qua3  importunant  prosecutionem 
boni.  —  Motus  autem  appetitus  sensitivi 
refugientis  mala  sensibilia  pra3cipue  con- 
trariatur  rationi,  non  quidem  secundum 
suam  immoderantiam,sed  maximesecun- 
dum  suum  discessum,  prout  scilicet  ali- 
quis  refugiendo  mala  sensibilia  et  corpo- 
ralia,qua3  interdum  concomitantur  bonum 
rationis,'per  consequens  discedit  ab  ipso 
bono  rationis  ;  et  ideo  ad  virtutem  mora- 


lem  pertinet  in  hujusmodi  discessu  firmi- 
tateni  pra3stare  in  bono  rationis. —  2a2ae, 
q.  141,  a.  3,  c. 

Sicut  ergo  virtus  fortitudinis,  de  cujus 
ratione  est  firmitatempraestare,  pra3cipue 
consistit  circa  passionem  pertinentem  ad 
fugam  corporalium  malorum,  scilicetcirca 
timorem ;  ex  consequenti  autem  circa  au- 
daciam,qua3  aggreditur  terribilia  sub  spe 
alicujus  boni :  —  ita  etiam  temperaniia , 
qujB  importat  moderationem  quandam, 
pra3cipue  consistit  circa  passiones  tenden- 
tes  in  bona  sensibilia,  scilicet  circa  con- 
cupiscentiam  et  delectationem  ;  ex  conse- 
quenti  autem  circa  tristitiasqutecontin- 
gunt  ex  absentia  talium  delectationum. 
Nam  sicut  audacia  praesupponit  terribilia 
ita  etiam  tristitia  talis  provenit  ex  absen- 
tia  pra3dictarum  delectationum.  —  2a  2a3, 
I.  c,  a.3,  c.  —  Et  quemadmodumfortitudo 
est  circa  timores  et  audacias,  respectu 
maximorum  malorum,  quibus  ipsa  natura 
exstinguitur  (qua3  sunt  pericula  mortis) ; 
—  ita  ctiam  oportet  quod  temperantia  sit 
circa  concupiscentias  maximarum  dele- 
ctationum.  Et  quia  delectatio  consequitur 
operationem  connaturalem,  tanto  aliquas 
delectationes  sunt  vehementiores,  quanto 
consequunturoperationesmagisnaturales. 
Maxime  autem  naturales  animalibus  sunt 
operationes  quibus  conservatur  natura 
individui  et  natura  speciei ;  et  ideo  tem- 
perantia  est  circa  delectationes  harum 
operationum.  —  2a  2a3,  1.  c.  a.  4,  c. 

Gui  per  excessum  opponitur  intenipe- 
rantia;  per  defectum  vero  vitium,  quod 
Philosophus  Eth.  Iib.2  (c.7)etlib.3.(c.ll, 
al.  14)  dicit  esse  innominatum,  quia  pau- 
ci  autnulli  reperiuntur  qui  hoc  vitio  pec- 
cent ;  dicit  autem  posse  nominari  insensi- 
bilitateni,  qua  quis  omnes  delectationes 
vitat  absque  ratione,  sicut  homines  agre- 
stes  (2.  Eth.  I.  8;  3.  Eth.  I.  21).  Nec  ta- 
men  ex  hoc  accipitur,  quod  virginitas, 
qua  quis  abstinet  ab  his  delectationibus, 
sit  vitium;  ab  hisenim  abstinetsecundum 
rationem  rectam :  quemadmodum  etiam 
non  est  vitiosum,  quod  aliqui  milites  ab 
illis  abslineant  se,  ut  liberius  vacent  re- 


DE  VIRTUTinUS  —  QU^ST.  XXII  DE  TEMPERANTIA  —    ART.  II 


20S 


On    Qn 


bus  bcllicis.   {2.  Eth.  I.  2.)  —  iia  1-Xi,  q. 
142,  a.  1,  c. 

Et  pcr  hoc  patet,  quod  bene  dofiniatur 
temperantia  «  virtus  moderativa  concu- 
piscentiarum  etdelectationum  tactus  ». — 
2a  2«,  q.  141  et  142 ;  3.  Sent.  dist.  33,q. 
l,a.  1  sqq.;  3.  EthA.  19,  20,  21,22;  de 
Virt.  Carcl.  a.  1,  2,  3. 

Ad  primiim  crgo  dicendum,  quod  na- 
tura  inclinat  in  id  quod  est  conveniens 
unicuique.  Undo  homonaturaliterappetit 
deiectationem  sibi  convonientcm.  —  Quia 
vero  iiomo,  in  quantum  hujusmodi,  est 
rationalis,  consequens  est  quod  delecta- 
tiones  sunt  homini  convenientes  qu^e  sunt 
secundum  rationem  ;  et  ab  his  non  retra- 
hit  temperantia,  sed  potius  ab  his  quae 
sunt  contra  rationem.  Unde  patet,  quod 
temperantia  non  contrariatur  inclinalioni 
natura)  humanas,  sed  convenit  cum  ea. 
Contrariatur  tamen  natura3  bestiali  non 
subjecta^  rationi.—  2a  2a3,q.  141,a.l,ad  1. 

Ad  secundum  iUccndum,  quod  tempe- 
rantia,  secundum  quod  perfecte  habet  ra- 
lionem  virtutis,  non  est  sine  prudentia, 
qua  carent  quicunque  vitiosi.  Et  ideo  illi 
qui  carent  aliis  virlutibus,  oppositis  vitiis 
subdili,  non  habenttcmperantiam,quaDest 
virtus,  sed  operantur  actus  temperantiae 
ex  quadam  nalurali  dispositiono,  prout 
virtutes  qua^dam  imperlectaj  sunt  liomi- 
nibus  naturales,  ut  diclum  est,  vel  per 
consuetudinem  acquisita3,  quse  sine  pru- 
dentia  non  habent  perfectionem  rationis. 
—  Ibid.aid'!. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  concupi- 
scentia  importat  impetum  quendam  appe- 
titus  in  delectabile,  qui  indiget  refra^na- 
tione,  quod  pertinetad  temperantiam;  sed 
timor  importat  retractionem  quandam 
animi  ab  aliquibus  malis,  contra  quod 
indiget  homo  animi  firmitate,  quam  pra3- 
stat  fortitudo.  Et  ideo  temperantia  pro- 
prie  est  circa  concupiscentias,  fortitudo 
circa  timores.  —  Ibid.  a.  3,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  dclccta- 
tiones  aliorum  sensuum  aliter  se  habent 
in  hominibus  et  aliter  in  aliis  animalibus. 
lu  aliis  enim  animalibus  ex  aliis  sensibus 


non  causantur  delectationesnisi  in  ordine 
ad  sensibilia  tactus:  sicut  leo  delectatur 
videns  cervum  vel  audiens  vocem  ejus, 
propter  cibum.  Homo  autem  delectatur 
secundum  alios  sensus,  non  solum  autem 
propterhoc,  sed  etiam  propter  convenien- 
tiamsensibilium.  Etsiccircadclectationes 
aliorum  sensuum,  in  quantum  referuntur 
ad  delectationes  tactus,  est  temperantia, 
non  principaliter,  sed  ex  consequenti ;  in 
quantum  autem  sensibilia  aliorum  sen- 
suumsunt  delectabilia  propter  sui  con- 
venientiam  (sicutcumdelectatur  homo  in 
solo  benc  harmonisato),ista  delectatio  non 
perlinet  ad  conservationem  natura3 ;  unde 
non  habent  hujusmodi  passiones  illam 
principalitatem,  ut  circa  eas  antonoma- 
stice  temperantia  dicatur.  —  Ibid.  a.  4, 
ad3. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  delicise 
principaliter  quidem  consistunt  in  ipsa 
substantia  alimenti,  sed  secundario  in 
exquisito  sapore  et  prseparatione  cibo- 
rum.  —  Ibid.  a.  5,  ad  3. 

ARTICULUS    II 

UTRU.M  GO.NVEXIENTER  ASSIGXENTUR    PARTES 
TEMPER.\NTL-E. 

Videtur  quod  non  recte  assignentur 
partes  temperantiae  verecundia  et  hone- 
stas,  quasi  integrales;  abstinentia,  sobrie- 
tas  et  castitas,  subjectiva3 ;  continentia, 
clementia  etmodestia,  potentiales. 

1.  Dicit  enim  Fhilosophus  2.  Eth.  (c.7) 
et  4.  Eih.  (c.  9,  al.  15),  quod  verecundia 
non  est  virtus  ;  ergo  male  ponitur  pars 
integralis.  —  2a  2?e,  q.  144,  a.  i ,  arg.  Sed 
contra. 

2. Pra3terea, non  est  possibile  quod  idem 
respectu  ejusdem  sit  pars  et  totum'  ;  sed 
tomperantia  est  pars  honesti,  ut  Tullius 
dicitin  2.Rhetor.' :  ergo  honestas  non  est 
pars  integralis  temperantiae.  — 2a  2jb,  q. 
145,  a.  4,   arg.   1. 

3.  Pra3terea,  omnis  virtus  in  medio 
consistit,  ut  dicitur  in  2.Eth.  (c.  6  et  7  )  ; 

*  -2.  Rhelor.  (sivc  de  Invenl.  Rhetor.)  c.  5i  ;  ed. 
Taurin.  1823. 


20« 


TERTIA  PARS  —  ETIIICA 


sed  iibsliiienlia  iioii  viclcturin  inedio  con- 
sislcro,  sod  in  dclVoUi,  cuin  ex  subtra- 
ctione  nominelur:  ergo  abstinentia  non  est 
virtus  ;  ergonon  beneponitur  pars  sub- 
jectiva  potentia?.  —  2a  2a3,  q.  liG,  a.  1, 
arg  :5. 

i.  Piwterca,  sicut  in  his  qua)  ad  nu- 
Iritionoin  pertincnt,  distinguitur  cibus  a 
polu  ;  ita  etiani  distinguuntur  diversa 
genera ciborum  et  diversa  genera poluum. 
Si  ergo  sobrietas  est  qucudam  spccialis 
virtus,  videturquod  circa  quamlibet  dif- 
ferentiam  potus  vel  cibi  sit  qua3dam  spe- 
cialisvirtus  ;  quod  estinconveniens.  Non 
ergovideturquod  sobrietas  sit  specialis 
virtus,  necproinde  parssubjectiva  tempe- 
rantia3.  —  2a  2x,  q.  149,  a.  2,  arg.  3. 

5.  Pra^terea,  castitas  non  est  virtus  di- 
stincta  ab  abstinentia  ;  circa  matcriam 
enim  unius  generis  sulTicit  una  virtus  ; 
sed  unius  generis  videntur  esse  quce  per- 
tinent  ad  unum  sensum  :  cum  ergo  de- 
lectatio  circa  quam  est  castilas,  el  dele- 
ctatio  circa  quam  est  abstinentia,  perti- 
neant  ad  tactum,  ex  lioc  videtur  quod  ca- 
stitas  non  sit  virtus  distincta  ab  abstinen- 
tia,  ac  proinde  non  sit  specialis  pars 
temperantia^. —  2a2as,  q.  151,  a.  3,  arg.  1 . 

6.  Prajterea,  continentia,  ut  dicit  Phi- 
losophus  7.  Et/i.  c.  1  (2)  et  9  (10),  divi- 
ditur  contra  virtutem  universalem  ;  ergo 
non  debet  poni  pars  temperaiitia3.  —  2a 
2ae,  q.  155,  a.  1,  arg.  1. 

7.  Pra3terea,  clcmentia  est  diminutiva 
pa?narum  ;  hoc  autem  Pliilosophus  5.  EUi. 
(c.  10.  al.  14)  attribuit  cpikiic,  quas  per- 
tinet  adjustitiam,  ut  dictum  est  (supraq. 
20,  a.  3):  ergo  clementia  non  est  pars 
temperantiie.  —  2a  2a3,  q.  157,  a.  3, 
arg.  1 . 

8.  Pra3terea,  temperantia  est  circa 
concupiscentias  ;  clementia  autem  respi- 
cit  iram  et  vindictam  :  non  ergo  debet 
poni  pars  temperantias.  — Ibid.  arg.    2. 

9.  Pra3terea,  modestia  a  modo  dicitur  ; 
sed  in  omnibus  virlutibus  requiritur  mo- 
dus  :  ergomodestia  estgeneralis  virtus  ; 
ergo  non  debel  poni  pars  temperantite.  — 
2a2ae,  q.   luO,  a.    1,    arg.  1    ;  3.   ^ent. 


dist.  33,  q.  3,  a.  2,  qua3Stiunc.  1,  arg.   3. 

10.  Sed  contra  :  Andronicusdicit.quod 
familiares  temperantiae  sunt  austeritas, 
continentia,  hiunilitas,  simplicitas,  or- 
natus,  bona  ordinatio,  per  se  sufficien- 
tia;  ergo  non  sufficienter  enumeranturpar- 
testemperantia?. —  2a2a3,  q.  143,  a.  un., 
arg.  4. 

Uespoxdko  dicendum,  quod,  sicut  su- 
pra*  dictum  est,  alicujus  virtutis  cardina- 
lis  tripliciter  partes  esse  dicuntur,  scili- 
cet  integrales,  subjectivfe  et  potentiales. 
—  Etdicuntur  7Jar^e5  integrales  alicujus 
virtutis,  conditiones  quse  necesse  est  con- 
currere  ad  virtutem.  Et  secundum  hoc 
sunt  dufe  partes  integrales  temperantiae, 
sQ\\\Q.Qiverecundia,  perquam  aliquis  re- 
fugit  turpitudinem  temperantige  contra- 
riam ;  et  honestas,  per  quam  scilicet  ali-- 
quis  amat  pulchritudinem  temperantiae 
(2a  2a3,  q.  143,  a.  un.,  c).  —  Harum 
autem  partium  prima  quidem  est  magis 
laudabilis  quasdam  passio  quam  virtus, 
nisi  secundum  quod  communiter  nomen 
virtutis  sumitur  pro  eo  omni  quod  est 
bonum  et  laudabile  in  humanis  actibus 
vel  passionibus  (/6«c/.  q.  144,  a.  1,  c). 
Secunda  vero,  proprie  loquendo,  in  om- 
ni  virtute  reperitur  ;  sed  quia,  ut  ex  di- 
ctis  patet,  temperantia  inter  virtutes  vin- 
dicat  sibi  qucndam  decorem,  et  vitia  tem- 
perantife  maxiine  turpitudinem  habent ; 
ideo  honestas,  quae  nihil  estaliud  quam 
decorum  aliquod  spiritale,  speciali  qua- 
dam  ratione  attribuiturtemperantigetam- 
quam  pars  ejus  non  quidem  subjectiva, 
vel  sicut  virtus  adjuncta,  sed  pars  inte- 
gralisipsius,  sicutquaedam  ejusconditio. 
Verecundia  vero  eidem  adjungitur,  in 
quantum  est  id  quod  homini  turpissimum 
et  indecentissimum  repellit,  scilicet  bru- 
tales  voluptates  {Ibid.  q.  145,  a.  l  sqq.). 

Partes  autem  subjectivce  alicujus  vir- 
tutis  dicuntur  species  cjus.  Oportet  au- 
tem  diversificarespecies  virtutum  secun- 
dum  diversitatem  materiaj  vel  objecti.  Est 
autem  temperantia  circa  delcctationes 
tactus,  quci3  dividuntur  in  duo    genera. 

'  (^uaest.  l'J,  a.  3,  in  o. 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU/EST.  XXII  DE  TEMPERANTIA  —  ART.  11 


207 


Nam  qua3(lain  ordinant  ad  nutrimentum. 
Et  in  liis  quantum  ad  cibiim  est  abslinen- 
tia  {2a  2a3  q.  143  a.  un.,  c),  quce  mode- 
ratur  delectationes  ciborum,  in  quantum 
nata3    sunt  abstraliere  hominem  a  bono 
rationis,   tum  propter  earum  magniludi- 
nem,  tum    etiam    propter  necessitatem 
ciborum,   quibus  liomo  indiget  ad   vita3 
conservationem     quam    maxime    homo 
desiderat   {Ibid.  q.  146,  a.  2  ).  Quantum 
autem  ad  potum  proprie  ponitur  sobrie- 
tas  {ibid.  q.  143,  a.  un.,  c.  ),  qux  prout 
speciahter  sumitur,  attenditur  circa   po- 
tum  non  quemcunque,  sed  eum  qui  sua 
fumositate  natus   est  caput  conturbare, 
sicut  vinum  et  omne  quod  inebriare  po- 
test,  in  quantum   ejus  usus    moderatus 
multum  confert,  etmodicus  excessus  mul- 
tum  la3dit  {Ibid.  q.  149,  a.  1   sqq.).    Huic 
aulem  utrique  virtuti,  scilicet  abstinen- 
ti£e  et  sobrietati,  opponitur  gula,  qua3   est 
inordinatus  usus  cibi  et  potus.  Qua3  di- 
\k\iiur  mcommessa  (ionem  et  ebrietatem, 
quarum  prima  dicit  proprie  superfluam  et 
nimis  accuratamcomestionem  secundum 
conditionem  personiB  ;  secunda  vero  dicit 
excessum  in  usu  vini  {Ibid.  q.   118,  a.  1 
sqq-)   —    Qua3dam  autem  delectationes 
tactus  ordinantur  ad   vim  .generativam. 
Et  in  his  quantum  ad  actum  principalem 
csi  castitas  {2ix  23d,  q.    143,   a.    un.,  c), 
qu£e  ex  hoc  nominatur   quod    per  ratio- 
nem  concupiscentia  castigatur,    qua3   ad 
modum  pueri  est  refra^nanda,  ut  patetper 
Philosophum  in  3.  Eth.,  et  hoc,   quia  si 
concupiscentia  beneratione  persuadeatur, 
ad  quoddam  dominium    et    ad   multum 
augmentum  perveniet.  Et  hujus  ratio  est, 
quia  appetitusdelectationis  est  insatiabi- 
lis,  quinimo  quanto    plus  gustatur,   plus 
concupiscitur ;  et  inde  est  quod,  sicut  puero 
et  insipienti,    ita   etiam    concupiscentia3 
propria  operatio  auget  conatum  {Ibid.  q. 
151,  a.  1  sqq.).  Circa  circumstantias  vero 
acius  csi  piidicitia{ibid.  q.  li-S,  a.    un., 
c),  a  pudore  dicta,  quod  maxime  est  circa 
illa  de  quibus  homines  magis  verecun- 
dantur  {Ibid.  q.  151,  a.  4,c.).  Atque  huic 
utrique  virtuti  opponitur  luxuria,  a  qua 


luxuriosus  dicitur  quasi  solutus  in  volu- 
ptates,  ut  dicit  Isidorus  in  lib.  Etymol. 
(1.  10,  n.  IGl  ;  —  Mignc  t.  8,  col.  381) ;  et 
hoc  ideo,  quia  per  ejusmodi  voluptates 
maxime  anima  hominis  solvitur  {Ibid. 
q.  153  et  154). 

Par tes  auiem  potentiales  alicujus  vir- 
tutis  ut  principalis  dicuntur  virtutes   se- 
cundaria),  qua^modum,  quem  principalis 
virtus  observat  circa    aliquam  principa- 
lem  materiam,  eundem  observat  in  qui- 
busdamaliis  materiis,  in  quibus   non  est 
ita  difficile.  Pertinet  autem  ad  tcmperan- 
tiam  moderari  delectationes  tactus,   quas 
difficillimum  est  moderari.    Unde   quse- 
cunque    virtus  moderationem  quandam 
operatur  in  aliqua  materia,  et  refrienatio- 
nem  appetitus  in  aliquid  tendentis,   poni 
potest  pars  temperantias    sicut  virtus   ei 
adjuncta.  Quod  quidem  contingit  triplici- 
ter  :  uno  modo   in    interioribus  motibus 
animi,  alio  modoin  exterioribus  motibus 
et  actibus  corporis,tertio  modo  in  exterio- 
ribusrebus. —  2a2a3,q   143,  a.  un.,   c. 
Pnetermotum  autem  concupiscentiae, 
quem  refra^natet  moderatur  temperantia, 
tres  motus  inveniuntur  in  anima   in  ali- 
quid  tendentes.  Pr^mws  quidem  est  mo- 
tus  voluntatis  commotae  ex  impetu    pas- 
sionis.  Et   hunc  motum   refrasnat   conti- 
nentia{2di  2ce,  q.  143,  a.  un.,  c),  quse  in 
tantum  habet  de  ratione  virtutis,  inquan- 
tum  scilicet  per  illam  ratio  firmatur  con- 
tra  passionesinsurgentes,  ne  ab  eis  de- 
ducatur  ;   non    tamen  attingit  ad  perfe- 
ctam  rationem  virtutismoralis,  secundum 
quam  etiam  appetitus  sensitivus  subditur 
rationi  sic,  ut  in  eo  non  insurgant  vehe- 
mentes  passiones  rationi    contrarice.    Et 
ideo  Philosophus  dicit  in  4.  Eth.  (c  ult.), 
quod  continentia  non  est  virtus,  sed  mix- 
ta,  in  quantum  scilicct  habet  aliquid  de 
virtute,    obfirmando    voluntatem   contra 
impetumpassionis,  et  deficit  in  aliquo  a 
virtute,  in  quantum  patitur  concupiscen- 
tias  pravas  vehemenles  (2a  2ie,  q.   155  ;  4. 
Eth.  1.  ult.) .  Iluic  aulem  opponitur  incon- 
tinentia,  in  hoc  distincta  dih  intemperan- 
tia,  quod  in  eo  qui  est  incontinens,  volun- 


208 


TERTIA  PARS  —  ETHICA 


tas  incliiKiliir  ;i(l  peccandum  ex  aliqua 
passione  veliementi  ;  in  eo  autem  qui  est 
intcmperatus  volunlasinclinatur  ad  pec- 
candum  ex  propria  electione,  qua)  proce- 
dit  ex  hal)itu  per  consuetudinem  acqui- 
sito.  Et  quia  passio  cito  transit,  iiabitus 
autcm  eslqualitasdilTici]omobilis,inde  est 
quod  incontinens  statim  pocnitet  transeun- 
tepassione;  quod  nonacciditdeintempera- 
to,  quinimo  gaudet  se  peccasse,  eo  quod 
operatio  peccati  facta  esteiconnaturalisse- 
cundum  liabitum.  Et  inde  est  quod  in- 
continens  est  mclior  intempcralo,  quia 
salvatur  in  co  optimum  principium,  scili- 
cet  recta  a3stimatio  de  fme,  ut  dicit  Phi- 
losophus7.  Eth.  (c.  8,  al.  9).  Ilinc  ctiam 
patet,  quod  continentia  et  incontinentia 
non  sunt  in  concupiscibili  sicut  in  sub- 
jecto :  quia  omnis  virtus  in  aliquo  sub- 
jecto  existens  facit  illud  diflerre  a  dispo- 
sitione,  quam  habet  cumsubjicitur  oppo- 
sito  vitio  ;  concupiscibilis  autem  eodem 
modo  se  habet.  —  2a2«,  q.  155  et  15G  ; 
7.  Eth.  1.  7,8,9,  10. 

Alius  autem  molus  interior  in  aliquid 
tcndens  est  motus  spei  et  audacia3,  qiia3 
ipsam  consequitur  ;  et  hunc  motum  mo- 
deraturseu  refrjBnat  Innmlifas{2a  2ae,  q. 
143,  a.  un.,c.  ),  qua3  temperat  animum, 
ne  immoderate  tendat  in  excelsa.  Cui  op- 
ponitur  superbia,  qu£e  est  inordinatus 
propria3  exccllentia3  appetitus.  Superbus 
enimdicitur,  ({\i\  sujjer  vult  videriquam 
est,  ut  dicit  Isidorus  in  lib.  Et>jmol.  (1. 
10,  n.  248;  —  Migne  PP.  L.  t.  82,  col. 
393).  —  2a  2a3,  q.  IGl,  a.  1,  c.  ;  q.  1G2, 
a.  1,  c. 

Teriius  motus  est  irns  tendens  in 
vindictam,  quem  refraenat  mansuetudo 
sive  clementia  (2a  2a3,  q.  143,  a.  un.,  c), 
C{uas  quidem  in  quantum  refra^nant  im- 
petum  irfB,  concurrunt  in  eundeni  effe- 
ctum  ;  differunt  tamen  ab  inviccm,  in 
c{uantum  mansuetudo  proprie  diminuit 
passionem  irae,  in  qua  si  excedatur,  est 
vitium  irce  sive  iracuadlce,  quas  est 
inordinatus  appetitus  vindictae.  Glemen- 
tia  autem  est  moderativa  exterioris  pu- 
nitionis;  in  qua  si  cxcedatur,  dicitur  esse 


crudclitas ;  qua3  in  hoc  a  soivitia  seu  fe- 
ritate  distinguilur,  quod  haec  in  poenis 
inferendis  non  considerat  aliquam  cul- 
pam  ejus  qui  punitur,  sed  solum  hoc 
c{uod  dclectetur  inhominum  cruciatu. — 
2a  2a3,  q.  157,  a.  1,  c.  ;  q.  158,  a.  1  et  2; 
q.  159,  a.  1  et  2. 

Circa  motus  autcm  corporales  mode- 
rationem  et  rofraenationem  facit  mode- 
5^2ia  (2a2a3,  q.  143,  a.  un.,  c),  qua3  in 
hocdiffert  a  temperantia,  quod  tempe- 
rantia  cst  moderativa  corum  quaedifficil- 
limum  cst  refrjenarc,  modestia  autem 
est  moderativa  eorum  qu?e  in  hoc  me- 
diocriter  se  habent. 

Quao  quidem  praecipue  videntur  esse 
quatuor.  Quorum  unum  est  motus  ani- 
mi  ad  aliquam  exccllentiam  ;  quam  mo- 
cleratur  humilltas,  de  qua  jam  dictum 
est. 

Secundum  estdesidoriumeorum  qua3 
pertinent  ad  cognitionem;ethoc  modera- 
tur  studiositas,  qu«i  opponilur  curiosita- 
ti  {ibid.  q.  160,  a.  1  et2);  licetenim  ve- 
ritatiscognitio  per  se  bona  sit,  ipse  ta- 
men  appetitus  vel  studium  cognoscen- 
dsd  veritatis  potest  habere  rectitudinem 
vel  perversitatom  ( Ibid.  q.  1G7,  a.  1,  c). 

Tertium  autcm  est,  quod  pertinet  ad 
corporales  motus  et  actioncs,  ut  scilicet 
deccnter  et  honeste  fiant  tam  in  his 
qua3  serio  quam  in  his  quae  ludo  aguntur 
{ibid.q.  IGl,  a.  2,  c)  ;  et  circa  boc  est 
virtus  quam  Philosophus  (4.  Eth.,  c  8, 
al,  14)  vocat  eutrapeliam.  Dicitur  autem 
aliquis  eutrapclus  a  bona  conversione, 
quia  scilicet  bene  convertit  aliqua  dicta 
vel  facta  in  solatium  :  quia  sicut  homo 
indiget  quiete  corporali,ad  corporis  re- 
focillationem,  ita  etiam  ex  parte  animcB, 
incujus  operationibus  tanto  magis  fati- 
gatur,  quanto  vchemcntius  opcribus  ra- 
tionis  intendit.  Sicut  autem  fatigatio  cor- 
poralis  solvitur  per  quictem  cprporis, 
ita  eliam  oportet  quod  fatigatio  animalis 
solvatur  per  anima)  quietem.  Quies  au- 
tem  anim»  est  delectatio,  qua3  consistit 
in  dictis  vel  factis,  qua3  quatenus  in  illis 
non  qua^ritur  nisi  delcclatio  anima),   vo- 


DE  VIRTUTIBUS  —  QU/EST.  XXII  DE  TEMPERANTIA  —  AHT.  II 


209 


cantur  ludicra  vel  jocosa.  Et  icleo  neccsse 

est  talibiis  interdum  uti  quasi   ad  quan- 

dam  anima^  quietem.  — 12a  2ae,  q.  108,  a. 

2,  c. —  Girca  qua)  tamcn  videntur  esse  tria 

prsecipue  cavenda.  Quorum  primum  ct 

principale  est,  quod  pra3dicta  delectatio 

non  qui^^ralur  in    aliquibus  operationi- 

bus  vel  verbis  turpibus  vel  nooXms.  Aliud 

autem  attendendum  est,  ne  totaliter  gra- 

vitas  anima}  resolvatur.  Unde  Ambrosius 

dicit  in  l.  de  Officiis  (c.  20,  n.  85   ;  — 

Migne    t.    16,  col.  49):«  Caveamus,  ne 

dum  relaxare  animum  volumus,  solva- 

mus  omnem  harmoniam   quasi   concen- 

tum  quendam  bonorum  operum  ».    Unde 

in  joco  semper  aliquid  probi  ingenii  elu- 

cere  debet.  Terlio    autem   attendendum 

est,  sicutet  in  omnibus  aliis  humanisac- 

tioni])us,  ut  congruat  persona3  et  tempo- 

ri  et  loco,  et  sccundum  alias  circumstan- 

tias  debite    ordinetur,  ut  scilicet  sit  et 

lempore  et  homine  dignus  (2a    2a3,    q. 

lOS,  a.   2,  c).  Et  si  unum  istorum  pra3- 

termittatur,    erit  vitium   oppositum  per 

e.xcessum  eutrapeIiie,quod  vocat  Philoso- 

phus  (2.  Etli.  c.  7)  bomolochiam,  nos  au- 

tem  scurrilikitem  dicere  possumus,   qua 

quis  nihil  aliud  qui\3rit   quam  risum  fa- 

cere  et  sua  et  aliorum  dicta  et  facta  con- 

vertere  in  risum  ;  et  talia    dicit,  quorum 

nullum  diceret  homo  gratiosus  et  virtuo- 

sus,  sed  necaudiret.  Qui  veroin   his  lu- 

dicris  et  jocosis  deficit,  vocatur  agrestis, 

quodinutilis  sit   ad    tales   collocutiones 

ludicras  ;  nihil  enim  confert  ad  eas,   sed 

in  omnibus  contristatur,  quod  vitium  est, 

licet  minus  quam  scurrilitas.  —  2.  Eth. 

1.  9  ;  4.  Eth.  1.  IG. 

Quartum  autem  est,  quod  pertinet  ad 
exteriorem  apparatum,  puta  in  vestibus 
etin  ahis  ejusmodi,  circa  quem  multiplex 
virtus  et  vitium  esse  contingit,  quse  com- 
muni  nomine  modestice  aut  immodestioi 
appellantur  (2a  2a3,  q.  169,  a.  1  et  2).  — 
2a  2;e,  qq.  113  usque  ad  169  ;  3.  Sent. 
dist.  33,  q.  3,  a.  2  ;  3.  Eth.\.  19  sqq.  ; 
4.  Eth.  1  16  et  17;  7.  Eth.  I.  4   sqq. 

Ad  primum  patet  solutio  ex  dictis  (in 
c.  ). 


Ad  secundum  dicendum,quod  tempe- 
rantia  ponitur  pro  subjectiva  parte  hone- 
sti,  prout  sumitur  in  sua  communitate, 
sicut  dictum  est  ;  sic  autem  non  ponitur 
tcmperantia3  pars.  —  2a  2as,  q.  143,  a.  4, 
ad  1 . 

Adtertium  dicendum,  quod  ad  tempe- 
rantiam  pertinet  refra^nare  delectationes 
qu£e  nimis  animum  ad  se  alliciunt,  sicut 
ad  fortitudinem  pertinet  firmare  animum 
contra  timores  a  bono  rationis  repellentes. 
Et  ideo  sicut  laus  fortitudinis  consistit  in 
quodam  excessu,  et  ex  hoc  denominantur 
omnes  partes  fortitudinis  ;  ita  etiam  laus 
temperantia3  consistit  in  quodam  de- 
fectu,  et  ex  hoc  ipsa  et  omnes  partes  ejus 
denominantur.  Undeet  abstinentia,  quia 
est  pars  temperantifc,  denominatur  a 
defectu,  et  tamen  consistit  in  mcdio,  in 
quantumest  secundum  rationem  rectam. 
—  2a2a3,  q.  146,  a.l,ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  in  omni- 
bus  polibus  inebriare  valentibus  est  una 
et  eadem  ratio  impediendi  rationis  usum  ; 
et  sic  illa  potuum  diversitas  per  accidens 
se  habet  ad  virtutem  ;  et  propter  hoc  se- 
cundum  hujusmodi  diversitatem  virtutes 
non  diversificantur.  Et  eadem  ratio  estde 
diversitate  ciborum.  —  2a  2«,  q.  149,  a. 

2,  ad  3. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  tempe- 
rantia  non  consistit  simpliciter  circa  de- 
lectationes  tactus  quantum  ad  judicium 
sensus  de  tangibilibus,  quod  est  ejusdem 
rationisinomnibus,  sed  quantum  ad  ipsum 
usum  tangibilium,  ut  dicitur  in  3.  Eth. 
(c.  10,  al.  13) ;  est  autem  alia  ratio  utendi 
tangibilibus,putacibis  et  potibus  et  aliis; 
et  ideo  oportet  essediversas  virtutes,  licet 
sit  unus   sensus.  —   2a  2a3,  q.   lol,  a. 

3.  adl. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  continen- 
tia  tripliciter  dicitur  :  uno  modo  secun- 
dum  quod  aliquis  habet  rationemrectam, 
quir  a  passionibus  excellentibus  nondum 
edomilis  vefrasnat ;  et  est  circa  eadem  ac 
temperantia,  utin7.  Eth.  (c.  9,  al.  10)  di- 
citur  ;  sicenim  Philosophus  continentiam 
accipit  ;   et  differt  a  temperantia  in  hoc 


SUMM.€"  Philos.  V 


210 


TRRTIA  PARS  —  ETHICA 


quotl  teinperatus  hujusmotli  passionesnon 
patilur  ;  et  secundum  hoc  contincntia  non 
esl  virtus,  quia  operatur  quod  cst  bonum 
non  delectabililer  et  faciliter,  quod  requi- 
ritur  ad  virtutem.  Et  ita  reducitur  ad 
temperantiam  sicut  imperfeclum  ad  per- 
fectum,  et  ut  pars  potenlialis.  Alio  modo 
diciturcontinenlia,secundum  quam  homo 
se  refra^nat  non  solum  ab  illicilis  delecta- 
tionibus,  sed  etiam  a  licitis  ;  ct  sic  dicit 
quendam  perfectum  statum  temperantife, 
sicut  virginitas  ;  undc  reducilur  ad  tem- 
perantiam  per  modum  partis  subjectiva^. 
Tertio  modo  dicitur  continentia,per  quam 
reducimus  animum  a  quibuslibet  concu- 
piscenliis  ;  ct  hanc  acccplionem  ponit 
etiam  Fhilosophus  7.  E/h.  (1.  c.)  ;  unde 
sic  ponitur  pars  temperantia^,  in  quan- 
tum  modum  temperantia?  servat  etiam 
circa  alienum.  —  3.  SenL  dist.  33,  q.  3, 
a.  2,  qua^stiunc.  l,ad  1  ;  2a  2a^,  q.  135, 
a.  1 ,  ad  1 . 

Ad  septimum  dicendum,  quod  in  di- 
minutione  pcenarum  duo  sunt  conside- 
randa  :  quorum  unum  est  ut  diminutio 
poenarum  fiat  secundum  intentionem  le- 
gislatoris,  licet  non  secundum  verba  le- 
gis  ;  et  secundum  hoc  pertinet  ad  epi- 
kiam.  Aliud  autem  est  qua^dani  modera- 
tio  affectus,  ut  homo  non  utatur  sua  po- 
testate  in  inflictione  poenarum  ;  et  hoc 
proprie  pertinet  ad  clementiam.  Propter 
quod  Seneca  2.  de  Clementia  *  dicit, 
quod  clementia  est  temperantiaanimi,  in 
potestate  ulciscendi.  Et  ha3C  quidem 
moderatio  animi  provenit  ex  quadamdul- 
cedine  affectus,  qua  quis  abhorret  omne 
illud  quod  potest  alium  contristare.  Et 
ideo  dicit  Seneca**,  quod  clementia  est 
quaedam  lenitas  animi  ;  nam,  econver- 
so,  austeritas  animi  videtur  esse  in  eo 
quod  non  veretur  alios  contristare.  —  2a 
2«,  q.  157,  a.  3,  ad  1. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  adjunctio 
virtutum  secundariarum  ad  principales 
magis  attenditur  secundum  modum  vir- 

*  Cap.  3  (ed.  Taurin.  1828,  p.  ^SO). 
"■  Ibid.  :  dici  potest  (clementia)  el   inclinatio 
anirai  ad  lenitatem  in  poena  exigenda. 


tutis,  qui  est  quasi  quasdam  forma  ejus, 
quam  secundum  materiam  ;  clementia 
autem  convenit  cum  temperantia  in  modo, 
ut  dictum  est,  licet  non  conveniat  in  ma- 
teria.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  nomen 
communius  quandoquc  appropriatur  iis 
quae  sunt  infima,  siciit  nomen  commime 
angelorum  appropriatur  infimo  ordini 
angelorum.  Ita  etiam  et  modus  qui  com- 
muniter  observatur  in  qualibet  virtute, 
appropiiatur  specialiter  virtuti  qua?  in 
minimis  modum  ponit.  —  2a  2a3,  q.  160, 
a.  1,  ad  1.  — Veldic,  quod  modestia  non 
dicitur  ex  hoc  quod  imponat  modum  in 
qualibet  materia,  secundum  quod  hic  ac- 
cipitur,  sed  tantum  in  exterioribus  parti- 
bus,  ut  scilicet  in  eis  maturitas  debitaob- 
servetur  ;  et  hujus  virtutis  pars  potissima 
esteutrapelia,  quamPhilosophus  (4-.  Eth. 
c.  8,  all'i)  ponit,  quia  etiam  in  ludicris, 
in  quibus  est  difficilius,  modum  non  ex- 
cedit.—  3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  2,  sol.  1, 
ad3. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  Andro- 
nicus  modestiam  in  tria  dividit.  Ad  quam 
primum  pertinet  discernere  quid  sit  fa- 
ciendum,  et  quid  dimittendum,  et  quid 
quo  ordine  sit  agendum,  et  in  hoc  firmum 
persistere  ;  et  quantum  ad  hoc  ponit  bo- 
nam  ordinationem.Aliud  autem  est,quod 
homo  in  eo  quodagitdecentiamobservet  ; 
et  quantum  ad  hoc  ponit  ornatum.  Ter- 
tium  autem  est  in  colloquiis  amicorum 
vel  quibuscunque  aliis  ;  et  quantum  ad 
hoc  ponitur  austeritas.  —  Girca  exteriora 
vero  moderatio  dupliciterestadhibenda : 
primo  quidem  ut  superflua  non  requiran- 
tur,  et  quantum  ad  hoc  ponilur  per  se 
sufficienfiaseuparcitas;  secundo  utnon 
nimis  exquisita  homo  requirat,  et  quan- 
tum  ad  hoc  pomtur  simpliciias.  — 2a  2a3, 
q.  143,  a.  un.,  c.  ;  3.  Sent.  dist.  33,  q.3, 
a.  2,  sol.  3. 


DE  VIRTUTinUS  —  QU^ST.  XXIII  DE  VIRT.  HEROICA  -  ART.  I 


211 


QU/ESTIO    ULTIMA 

DE  VIRTUTE  HEROIGA, 

Post  considerationem  de  quatuor  virlu- 
tibus  cardinalibus,  ad  complendum  to- 
tum  hoc  opus  morale,  sequitur  consi- 
derare  de  virtute  heroica. 


GIRCA  QUAM  QU/ERITUR  UNUM  : 

AN    SIT    VIRTUS    IIEROICA. 

Videtur  quod  non  detur  virtus  hero- 
ica. 

i.  Vel  enim  est  virtus  communis  vel 
aliqua  ex  virtutibus  specialibus  ;  non  est 
autem  una  ex  virtutibus  specialibus,  inter 
relatas  enim  enumerari  debuisset  ;  non 
potest  etiam  esse  communis  virtus,  com- 
mune  enimnon  reperiturnisi  in  suisparti- 
cularibus  :  ergo  non  datur  aliqua  virlus 
heroica.  —  7.  Eth.  I.  1. 

2.  PriBterea,  omnis  virtus  habet  ali- 
quod  vitium  sibi  opposilum  ;  at  virtutis 
heroicae  convenienter  oppositum  assignari 
non  potest.  Oppositum  enim  virtutis  con- 
sistit  in  excessu  vel  in  defectu.  In  excessu 
autem  virtuli  heroica?  nihil  opponitur  ; 
dicitur  enim  in  hoc  consistere  quod  mo- 
dum  humanum  excedat.  Nec  etiam  per 
defectum  ;  deficere  enim  ita  quod  aliquis 
supra  humanum  modum  non  excedat,non 
est  vitium.  Ergo  non  potest  convenienter 
assignari  oppositum  heroicse  virtutis.  Er- 
go  videtur  quod  non  detur  virtus  heroica. 
—  Ibid. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  7. 
Eth.  (c.  1)  contra  virtutem  simpliciter 
dictam  dividit  virtutem  heroicam,  quam 
divinam  dicit,  eo  quod  per  excellentiam 
homo  fit  quasi  Deus.  —  7,  Eth.  I.  1  ; 
la2«,  q.  G8,  a.  1,  ad  1. 

Respondeo  DiGENDUM,quodcumvirtus  in 
omnibus  rebus  inveniri  possit,  secundum 
quod  habent  aliquas  propriasoperationes, 


in  quibus  ad  bene  operandum  ex  propria 
virtute  perficiuntur  (la  2iii,  q.  5;i,  a.  3  et 
4  ;  q.  G8,  a.  I,  c.)  ;  —  loquentes  (antum 
in  morali  materia  de  virtute  intelligimus 
de  virtute  humana.,  qua)  quidem  ad  ope- 
rationem  humanam  bene  agendam  perfi- 
cit.  Operatio  autem  hominis  potest  dici 
tripliciter  :  —  primo  ex  potentia  eliciente 
vel  imperante  operationem:  sicut  operatio 
rationis,  vel  alicujus  potentiaiquaiobedit 
rationi,  quiaratione  habet  homo  quod  sit 
homo;  nutrire  autem  et  sentire,  non  sunt 
operationes  hominis  in  quantum  est  ho- 
mo,  sed  in  quantum  est  vivum  et  animal. 
Etsecunduni  hoc  omneshabitusperficien- 
tes  adoperationes  aliquas,  in  quibus  non 
communicat  homo  cum   brutis,   possunt 
dici  virtutes  humange.  —  Secundo  dicitur 
operatio  humana  ex  materia  vel  objecto, 
sicutilla,  quashabet  pro  objecto  passiones 
sive  operationes  humanas  ;  sic  enim  vir- 
tutes  morales  proprie  virtutes   humanas 
dicuntur.Unde  dicitPhilosophus  10. Eth.*, 
quod  opus  speculativ£e  virtutis  est  magis 
divinum  quam  humanum,  quia  habet  ne- 
cessaria  et  aeterna  pro  materia,  non  autem 
humana.  —  Tertio  operatio  dicitur  hu- 
mana  ex  modo,  quia  scilicet  in  operatio- 
nibus  humanis  vel  primo  vel  secundo  mo- 
do  sumptis  etiam  modus  humanus  serva- 
tur.  Si  autem  ea  quae  hominis  sunt,  supra 
humanum  modum  quis  exsequatur,  erit 
operatio  non  humana  simpliciter,sed  quo- 
dammodo  divina.  Unde  Philosophus  in 
7.  Etli.  (c.  I)  contra  virtutem  simpliciter, 
dividit  virtutem  heroicam,  quam  divinam 
dicit,  eo  quod  per  excellentiam  virtutis 
homofitquasiDeus.  — la  2ae,  q.  68,  a.  1, 
ad  1 ;  2a  2ae,  q.  159,  a.  2,  ad  I  ;  3a,  q.  7, 
a.2,  ad  2. 

Ad  cujus  evidentiam  considerandum 
est,  quod  anima  humana  media  est 
inter  superiores  substantias  et  divinas, 
quibus  communicat  per  intellectum,  et 
animalia  bruta,  quibus  communicat  in 
sensitivis  potentiis.  Sicut  ergo  affectiones 
sensitivie  partis  aliquando  corrumpuntur 
in  homine  usque  ad  similitudinem  bestia- 
•  Cap.  8.  Cf.  S.  Thomas  [0.  Elh.  1.  1-2. 


:J12 


Ti;i{TIA  PAHS  —  ETllICA 


ruiii,  uiide  vocuulur  beslialcs,  supra  liu- 
niiuiam  lualitiaui  ;  ita  cliam  rationalis 
pars  quandoque  perficitur  in  iioniine,  et 
formalur  ultra  connnunem  modum  Im- 
manie  perfectionis,  quasi  ad  similitudinem 
substantiarum  separatarum,  in  quo  con- 
sistit  divina  virtus,  supra  liumanam  vir- 
tulemetcomnumem,  seu  Jicroica.  Ileroes 
enim  gentiles  vocabant  animas  defuncto- 
rum  virorum  insignium,  quos  etiam  esse 
deificatos  dicebant.  —  7.  E(/i.  1.1;  cf.ex- 
pos.  epist.  ad  Galat.  c.  5,  lect.  G. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ^ir- 
tus  lieroica  vei  divina  non  differt  a  virtute 
communiter  dicta  nisi  secundum  perfe- 
ctiorem  modum,  in  quantumscilicet  ali- 
quis  est  dispositus  ad  bonum  quoddam 
altiori  niodo,  quam  communiter  omnibus 
competat.  —  3a,  q.  7,  a.  2,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  oppo- 
situm  virtutis  lieroica?  est  bestialitas, 
qua  liomines  dicuntur  bestiales.  Tres  au- 
tem  modos  ponit  Pliilosophus,  secundum 
quos  aliqui  fiunt  bestiales.  Quorum  pri- 
mus  est  ex  conversatione  gentis,  sicut 
apud  barbaros,  qui  rationalibus  legibus 
non  utuntur,  propter  malam  communem 
consuetudinem  aliqui  inciduntinmalitiam 
bestlalem.  Secundo  contingit  aliquibus 
propter  ^egritudines  et  orbitates,  id  est 
amissiones  carorum,  ex  quibus  in  amen- 
tiam  incidunt  et  quasi  bestialesfiunt.Ter- 
tio  propter  magnum,augmentum  malitia) 
(7.  Eth.  I.  1).  — Quod  utintelligatur,  praj- 
ter  ea  qu»  de  moralibussupra  dicta  sunt, 
ab  alio  principio  resumendum,  ut  dica- 
mus,  quod  eorum  quas  sunt  circa  mores 
fugienda,  tres  species  sunt,  scilicet  mali- 
tia,  incontinentia  et  bestialitas.  Et  horum 
quidem  differentiam  oportet  sic  accipere. 
Gum  enim  bona  actio  non  sit  sine  ratione 
practica  et  appetitu  recto,  per  hoc  quod 
aliquid  horum  duorum  pervertitur,  con- 
tingit  quod  aliquid  sit  in  moribus  fugien- 
dum.  Si  quidem  igitur  sit  perversitas  ex 
parteappetitus,  et  ratio  practica  remaneat 
recta,  erit  incontinentia,  quoe  scilicet  est 
quando  aliquis  rectam  aBstimationem  lia- 


bet  de  eo  quod  est  faciendum  vel  vitan- 
dum,  sed  propter  passionem  appetitus  in 
contrarium  trahit.  —  Si  vero  in  tantum 
invalescat  appetitus  perversilas,  utrationi 
dominetur,  ratio  sequitur  id  quo  appeti- 
tus  corruptus  inclinat,  sicut  principium 
quoddam,  lestimans  illud  ut  fmem  opti- 
mum.  Unde  ex  electione  operabitur  per- 
versa,  ex  quo  aliquis  dicitur  malus,  utdi- 
citur  5.  Elli.  (c.  8,  al.  10).  Unde  talis  dis- 
positio  dicitur  malitia  {^.  Eth.  I.  13).  — 
Est  autem  considerandum,  quod  perver- 
sitas  in  unaquaque  recontingit  ex  eo  quod 
corrumpitur  temperantia  debita  illius  rei : 
sicut  cegritudo  corporalis  in  homine  con- 
tingit  ex  hoc  quodcorrumpitur  humorum 
proportio  debita  huic  homini.  Etsimiliter 
perversitas  appetitus,  qui  interdum  ratio- 
nem  pervertit,  in  hoc  consistit  quod  cor- 
rumpitur  commensuratio  humanarumaf- 
fectionum.  Talis  autem  corruptio  noncon- 
sistit  in  indivisibili,sed  habetlatitudinem 
quandam,  ut  patet  de  temperantia  humo- 
rum  in  corpore  humano.  Salvatur  enim 
natura  humana  cum  riaajori  vel  minori 
caliditate  ;  et  similiter  contemperantia  vi- 
ta3  humana3  salvatur  secundum  diversas 
materias  affectionum.  Uno  igitur  modo 
potest  contingere  perversitas  in  tali  con- 
sonantia  ita,  quod  non  procedat  extra  li- 
rnites  humana3vita3  ;  et  tunc  dicetur  sim- 
pliciter  incontinentia  vel  malilia  humana, 
sicut  a3gritudo  Immana  corporalis,  in  qua 
salvari  potest  natura  humauix.  Alio  modo 
potest  corrumpi  contemperantia  humana- 
rum  affectionum  ita,  quod  progrediatur 
extra  limites  humanae  vita3,  in  similitudi- 
nem  affectionum  alicujus  bestise,  puta 
leonis  autporci  ;  et  hoc  est  quod  vocatur 
bestialitas  (7.  Eth.  I.  1).  Ex  quo  contin- 
git  quod  quosdam  superexcellenter  dif- 
famamus  dicentes  eosbestiales.  Sed  sicut 
virtus  divina  seu  heroica  raro  in  bonis 
invenitur,  ita  bestialitas  raro  in  malis. — 
7.  Eth.  1.  1. 

Et  sic  cum  laude  Dei  fmimus  Philoso- 
phiam  moralem,  qui  sitbenedictus  in  sa3- 
cula  saeculorum.  Amen. 


INDEX 


QUiESTIONUM  ET  ARTICULORUM 


QUJ;  IN  HAG  TERTIA  PARTE  SUMMiE  PHILOSOPHlGiE 


E  D.  THOM^  DOCTRINA  CONTINENTUR 


QU.ESTIO  I 

DE  PHILOSOPHIA  MORALI,  QUALIS  SIT 
ET  AD  QU^  SE  EXTENDAT 


Art.     I.  — 

II.  — 
III.  — 

IV.— 

V.  — 


Utrum  subjectum  Philosophiae 
moralis  sit  actio  humana  or- 
dinata  in  finem 

UtrumPhilosophia  moralis  recte 
dividatur  in  monasticam , 
oeconomicam  et  politicam.     . 

Utrum  scienlia  civilis  seu 
politica  pragemineat  omnibus 
scientiis  activis 

Utrum  Philosophia  moralis  sit 
idem  atque  prudentia  .     .     . 

Utrum  Philosophia  moralis  sit 
scientia 


QU^STIO  11 


5 
6 

7 


Arl.  III.  —  Utrum  bonum  recte  dividatur 
per  honestum,  utile  et  de- 
lectabile 12 

QZJ^STIO  IV 

DE  ULTIMO  FINE  IN  COMMUNI 

Arl.     I.  —  Utrum  sit  aliquis  finis  ultimus 

actionum  humanarum.    .    .      13 
II.  —  Utrum  possit  aliquis  simul  plu- 

res  ultimos  fines  intendere.      14 

III.  —  Utrum  Deus  sit  ultimusfinis.    .      16 

IV.  —  Utrum  omnia  appetant  ultimum 

finem 17 

QU^ESTIO  III 

DE  FINE    OBJECTIVO  SEU  BEATITUDINE 
OBJECTIVA 

Art.    I.  —  Utrum  beatitudo  consistat  in  ali- 

quo  bono  creato 19 


DE  BONO 

Art.     I.  —  Utrum  bonum  recte    definiatur 

id  quodomnia  appetunt    .     .        9 
II.  —  Utrum  bonum  habeat  rationem 

causae  finalis 11 


QU^STIO  V 

DE   BEATITUDINE  FORMAH 

Art.     I.  —  Utrum  beatitudo  formalis  con- 
sistat  in  operatione.    .    .    . 


22 


Art.    11. 

Ifl. 
IV. 


INDEX 


V.— 


1'trum  beatitudo  foriualis  con- 
sislat  etiain  in  operalionc  scn- 
sitiva!  partis,  an  inlellectivae 
tantuin 23 

rtruin  heatitudo  fornnalis  con- 
sistat  in  operatione  voluntatis.       25 

Utrum  beatitudo  formalis  con- 
sistat  in  operatione  intelle- 
ctus 28 

Utruin  in  hac  vita  possimus 
consequi  beatitudinem.     .     .      32 


QU.4-STI()  IX 
DE  ACTIBUS  A  VOLUNTATE  IMPERATIS 

Art.     1.  —  Utruin  imjjcrare  sit  aclus  ratio- 

nis  vel  volunlalis GO 

II.  —  Utruin  actus  rationis,  volunta- 
tis,  appetitus  sensitivi  ct  ex- 
terioruin  membrorum  impe- 
rentur 61 


QU^STIO  VI 

Dfi    VOLUNTARIO     ET     INVOLUNTARIO     ET 
CIRCUMSTANTIIS  ACTUUM  HUMANORUM 

Arl.      1.  —  Utrum  recte  definiatur  a  Philo- 
.sopho  voluntarium  et  invoiun- 

tarium 35 

II.  —  Utrum  convenienter  enume- 
rentur  circumstantiEe  actuum 
humanorum 38 


QU^STIO  VII 

DE    VOLUNTATE 

Art.     I.  —  Utrum    aliqua  potentia    animae 

moveat  voluntatem.     ...       H 
II. —  Ulrum  voluntas  moveatur  a  solo 
Ueo   sicut  ab  exteriori  prin  - 
cipio 43 

QU.ESTIO  VIII 
DE  ACTIBUS  A  VOLUNTATE  ELICITIS 

Art.       I.  —  Utrum  recte  assignentur  actus 

a  voluntate  eliciti  ....      46 
II.  —  Utrum    intentio  sit  aclus   vo- 

luntatisinordineadrationem      48 

III.  —  Utrum  frui  conveniat  omnibus 

rebus {JO 

IV.  —  Utrum     electio     sit    appeti  - 

tus  praeconsiliativus    ...      M 
V.  —  Utrum  consilium  sit  inquisi- 
tio  rationis  de  omnibus  quae 
a  nobis  aguntur  in  ordine  ad 
finem 54 

VI.  —  Utrum  consensus  sit  actus  ap- 

petitivae  virtutis  de  iis  quae 
sunt  ad  finem,  pertinens  so- 
lum  ad  superiorem  animae 
parlem 56 

VII.  —  Utrum  usus  sit  actus  volunta- 

tis  ejus  quod  est  ad  finein, 
subsequens  electionem    .     .      57 


QUiESTIO  X 

DE  BONITATE  ET  MALITIA  ACTUUM 
HUMANORUM 

Art.     I.  —  Utrumconvenienterassignentur 
diversae  bonitates  actus.     .     . 

II.  —  Utrum   sint  aliqui  actus  indiffe- 

rentes 

III.  —  Utrum  bonitas  voluntatis  depen- 

deat  ex  objecto 

IV.  —  Utrum  bonitas  et  malitia  exte- 

rioris  actus  pendeat  ex  boni- 
tale  vel  malitia  voluntatis.     . 


QU^STIO  XI 
DE  PASSIONIBUS  SECUNDUM  SE 

Art.      I.  —  Utrum    passio    sit    tantum    in 

parte  appetitiva  senliliva.     . 

II.  —  Utrum  contrarietas  et  diversi- 

tas  inter  passiones  attendatur 

secundum  bonum  et  malum. 

III.  —  Utrum  omnis  passio   sit   mala 

moraliler 

(l.Utrum     passiones      irascibilis 
sint  priores  passionibus  concu- 

piscibilis 

l2.Utrum  amor  sit  prima  passionum 


IV. 


64 


06 


68 


70 


73 


75 


78 


80 
80 


Art.     I. 


QU.^STIO  XII 

DE   PASSIONIBUS  CONCUPISCIBILIS 

l.Utrum  amor  sit  passio  concu- 
piscibilis 83 

2.Utrum  habeat  pro  causa  bo- 
num,cognitionemetsimilitudi- 
nem 

'a.Utrum  habeat  pro  effectibus 
unionem,  mutuam  inhaesio- 
nem,  ecstasim  et  zelum  .  . 
II.  —  Utrum  odium  sit  dissonantia 
appetitus  ad  id  quod  appre- 
henditur  ut  repugnans  et  no- 
civum 88 


83 


83 


INDEX 

Art.  III.  —  Ulrum  concupisccnlia   sil    spc-  Arl.     V. 

cialis  passioin  appetilu  sensi- 

tivo 90  VI. 

IV.  —  Utrum  delectatio  sit  passio  in 

appetitu  scnsitivo     ....       91 
V.  —  Utrum  trislitia  sitpassio  appeti- 

tus  sonsitivi 9{j 


QUitlSTIO  XIII 
DE  PASSIONIBUS  IRA.SCIBILIS 

Art.      I.  —  Utrum  .spes    et  desperatio  sint 

passiones  in  irnscibili  ...      98 
II.  —  Utrum    limor  et   audacia    sint 

passiones  in  irascibili  .     .     .     100 
III.  —  Utrum  ira  sit   specialis  passio 
vis  irascibilis,  qua  appetitur 
vindicta 103 


QU^STIO  XIV 

DE  HA.BITIBUS  SEGUNDUM  SE 

Art.  I.  —  Utrum  necessarii  sint  habitus.  105 
II.  —  Utrum  habitus  recte  definiatur 
disposilio  secundum  quara 
bene  vel  raale  disponitur  dis- 
positum  aut  secundura  se  aut 
ad  aliud 108 

III.  —  Utrum    solse   facultates   animee 

spirituales  sint  subjectum  ha- 
bilus 109 

IV.  —  Utrum  habitus  causentur  e.xac- 

tibus 11^2 

V.  —  Utrum  quilibet  actus  augeat  ha- 

bitum 11  y 

VI.  —  Utrum  per  actus   cessationem 

diminuantur  vel   corrumpan- 

tur  habitus 11(5 

VII.  —  Utrum     habitus  distinguantur 

secundura  objecta    .     .    .     ,    119 

QU^STIO  XV 

DE  VIRTUTIBUS   IN  COMMUNI 

Art.  I.  —  Utrura  virtus  sit  habitus,  .  .  1520 
II.  —  Utrum  voluntas  sit  subjeclum 
virlutis,  an  eliam  potentia  in- 
tellectiva,  an  irascibilis  et 
concupiscibilis,  an  potentiae 
apprehensivae  sensitivag    .     .     124 

III.  —  Utrum    virtutes    recte    distin- 

guantur 127 

IV.  —  Utrum    virtutes    consislant   in 

medio 131 


Utrum  sit  connexio  inter  virtu- 

lcs  uioralos  ot  inlellocluaics. 

Ulrum  virlus  insil  nobis  a  na- 

tura 


215 

133 
13JJ 


Art.      I.  — 
II.  — 

III.  — 

IV.  — 

V.  — 
VI.- 


QU^STIO  XVI 

DE  VIRTUTE  MORALI 

Utrum  virtusraoralisrecle  defi- 
niatur  a  Philosoplio  ....    138 

Utrum  virtus  moralis  sit  circa 
passiones 140 

Utrum  virtus  moralis  sit  una 
tantum 141 

Utrura  virtutcs  raorales  distin- 
guantur  secundum  diversa 
objecla  passionura  ....     14Ej 

Utrum  virtutes  raorales  sint 
connexae 147 

Utrum  virtules  sint  sequales    .    150 


QU^STIO  XVII 


DE  VIRTUTIBUS  CARDINALIBUS  IN  GENERE 


Art,     I. 


I.Ulrum  aliquae  virtutes  raorales 


«3 
53 


Art.      I. 

II. 

III. 


debeant  dici  cardinales.     .     , 

2.Utrura  sint  tantum  quatuor.     . 

II.   —  Utrum  aliae  virtutes  cardinales 

reducanturad  prudentiam  sic- 

ut  ad  principaliorem  et  cau- 

sam 15G 


QUiESTIO  XVIII 

DE  SYNTERESI 

Ulrum  synleresis  sit  potentia 
vel  liabitus lo8 

Utrum  synteresis  possit  pec- 
care 163 

Utrura  synteresis  in  aliquo  ex- 
stinguatur 164 


Art.     I.  — 


II.— 


III.  — 


QUiESTIO  XIX 

DE  PRUDENTIA 

Utrum  prudentia  recte  definia- 
tura  Philosopho  habitus  c  im 
vera  ratione  activusetc.     .     .     166 

Utrura  ad  prudentiam  pertineat 
invenire  medium  invirtutibus 
moralibus 167 

Utrum  recte  assignentur  partes 
integrales  prudenliae    .    .    .     168 


316 


INUEX 


Art.  IV.  —  Ulrum  recte  assignentur  parles 
suhjectivcE  prudenliae  .     .     . 

V.  —  Utrum  recte  assignentur  partes 

potenliales  prudentice  .     .     . 

VI.  _  Utrum  recte  enumerentur  vitia 

opposita  prudentise  .... 


173 


i/b 


177 


QU^^STIO   XX 

DE    JUSTITIA 

]^i.t.      I.  —  Utrum  juslitia  rccle  definiatur 
a   juris  perilis    perpetua     et 
conslans  voluntas   jus  suum 
unicuique  tribuendi    .     .     .     IHl 
'I.Utrum  justilia   semper  sit  ad 

alterum 182 


2.Ulrum  sit  circa  operationes.     . 
II.   (iKUtrum  justiticc  medium  sit  me- 

dium  rei 

4.Utrumjustitia   sil  prajcipua  in- 
ter  virtutcs  morales.     .     .     . 

III.  —  Utrum  recte  dividatur  justitia 

in  legalem,  parlicularem  ac 
epikiara,  et  particularis  in 
distributivam  et  commutati- 
vara 

IV.  _  Utrum  recte  assignentur  virtu- 

tes  justitiae  annexse  .... 


183 


185 


11)0 


y^rt.    V.  —  Utrum  aliquis  possit  pati   inju- 

stum  volens 194 


QU^ESTIO  XXI 

DE   FORTITUDINE 

Art.      I.  —  Utrum  recte  definiatur  fortitu- 
do  virtus  irascibilis  non  facile   . 
oljslupefactibilis  a  timoribus 
qui  sunt  circa  mortem.     .     ,     195 
II.  —  Utrum  recie  enumerentur  par- 

tes  fortitudinis 198 

QU^STIO  XXII 
DE  TEMPERANTIA 

Utrum  temperantia  recte  defi- 
niatur  virtus  moderativ*a  con- 
cupiscentiarum  et  delectatio- 

num  tactus 203 

II.  —  Utrum  convenienter  assignen- 


18-i      Art.      I. 


183 


tur  partes  temperantiae 


205 


QU.^STIO  XXIII 

DE    VIRTUTE  HEROICA 

An  sit  virtus  heroica    ....     211 


ADDENDA   ET  CORRIGENDA. 


Pag.  103,  a  lin.  'JOsupra  :  addatur  hi  titulo  articuli :  qu«  appetitur  vindicta. 

171^  a    —  G  iafra  :  \n  i.  Eth.  —  annolelur  :  Ca\).  4,  ai.  2.  Cf.  S.  Thom.  1.  Elh.  14. 
207,  a   —   l.j    •■     :  in  3.  Eth.  —  aiviotetur  :  Cnp.  ult.  Gf.  S.  Thom.  3.  Eth.  1.  22. 


SUMMA   PHILOSOPHIiE 


D.    THOM.E   AQUINATIS 


nOCTKIlNA 


TOM.  III.  SECT.  VI.  —  METAPIIYSICA 


JMPUIMATUR 


Fr.  Raphael  PIEROTTl,  0.  P. 


S.  P.  A.  Magi.s^ler. 


CONSPECTUS 


TOTIXJS    or»E;DFtis 


TOMI    THES,   IN    SEX    SEGTIONES    DIVISI 


TOMUS  I 


TOMUS  II 


TOMUS  m 


Sectio  r. 

SeCTIO    11. 


Logica. 


-  Physica,  pars  prima. 

-  Pliysica,  pars  secunda. 

-  Physica,  pars  iertia. 

5ECTI0  V.    —  Elhica. 
(     Sectio  VI.    —  Metaphysica. 


SeCTIO    III. 
SeGTIO    IV. 


\  S' 


BIBLIOTHECA    THEOLOGIyE    ET     PHILOSOPHI/E    SCHOLASTIC^ 

SELECTA     ATQUE     COMPOSITA 

A    Francisco    EHRLE,    S.   J. 


SUMMA 

PHILOSOPHIit 

EX    VARIIS    LIBIIIS 

D.  THOM^  AQUrNATIS  DOGTORIS  ANGELIGI 


IN    OHDINEM 


CURSUS    PHILOSOPHICI 

ACCOMMODATA 

A  COSMO  ALAMANNO,  S.  J. 

EDITIO   JUXTA    ALTERAM    PARISIENSEM   VULGATAM    A    CANONICIS    REGULARIBUS 
ORD.  S.   AUG.  CONGREGATIONIS  GALLICAN^ 

ADORNATA 

AB  AuGUSTiNo  BRINGMANN,  Soc.  Jes.  Pkesb. 


TOMUS  III  —  SEGTIO  VI  —  METAPHYSICA 

A    COSMO    ALA.MANNO    IN    EDITIONE   TICINENSI    ADUMBRATA,    A    CANONICIS    VERO    REGULARIBLS 
S.    AUG.    CONGREG.    GALLIC.    IN    EDHTONl!:    PAHISIENSl    AMPLIATA. 


PARISIIS,     MDCCCXCIV 

SUMPTIBUS    P.    LETHIELLEUX,    EIBLIOP.-EDITOIIIS 

10,     VIA    DICTA     ((    CAS.-IETTK   )),     10 
KT    APCD    FUED.    PUSTET,   S.    SEDIS   APOSTOL.    TVl'.,   ll.\TISBON.E    KT    XBO-EBORACI. 


DE  METAPHYSICA  SUMMit  PHILOSOPHIC^ 

COSMI    ALAMANNI 
IN    EDITIONE    PARISIENSI    ANNI     1639 

AMPLIATA 


Poslremiim  hiijns  operis  voliimen  vulgalurus  de  duobus  imprimis  eos,  ad 
quorum  mauus  perveniel,  praemonendos  esse  censui. 

Ptimiim  esl,  volumen,  quod  (lixi,  non  inlegre,  sed  parlim  tantum  ab 
Alamanno  esse  conscriptum,  partim  vero  esse  suppletum  ab  illis  ipsis,  quibus 
voluinen  quiulum  inlegrum  debemus,  Canouicis  Hegularibus  ordinis  S.  Augu- 
stini  congregationis  Gallicana\  Qui  cum  in  ea  quam  paulo  post  (1)  habes, 
pr.efalione  ipsi  nos  doceant,  quo  consiho  quaque  ratione  id  pra?stiterinl,  non 
est,  cur  illud  hic  repelam. 

At  curaudum  sane  erat,  ut  primo  quasi  conspectu  qua^  Alamanni  sunt,  ab  iis 
possent  secerni,  quie  aCanonicis  Keguhiribus  sunt  adjuucta.  Quare  in  indice  quai- 
stionum  eas  asterisco  distinxi,  qua»  in  sola  editione  Ticinensi  leguntur. 

De  allero.  quod  prcemoneudum  occurrit,  paulo  copiosius  dicam  oporlet, 
nimirum  de  tractatibus  Y/e  Formls  et  de  Principio  Individuationis ,  ex  quibus  ii 
quos  dixi  Canonici  liegulares  illum  Metaphysicse  ab  ipsis  supplet;p  adjunxerunt 
(quij)pe  ex  quo  liaud  exiguam  sui  laboris  partem  accepissent),  huuc  vero  complu- 
ries  laudant. 

Ac  de  priore  quidem  traclalu  de  Formis  opinantur  Cauonici  (2)  vel  tninimum 
in  S.  Doctoris  libris  versato  luce  meridiana  clarius  futurum^  idque  ita  ut  testato 
non  sit  opus,  tractatum  ab  eis  S.  Thoma^  de  Aquino  ndscriplum  ejus  vere  prolcm 
esse.  Cui  quidem  opiuioni  assentire  non  possum.  Quare  rem  accuratius  ac  penilius 
indagandam  esse  censui. 

Atque  in  primis,  cum  in  hujusmodi  conlroversiis,  quid  magislro,  quid  lldeli 
sagacique  discipulo  sit  tribucndum,  ex  solis  argumentis  qua^  interna  dicunt, 
doctrina  nimirum  et  scribendi  ratione,  vix  quidquam  cerli  iudu])itatique  possit 
erui,  ad  historia?  teslimonia  est  confugiendum.  Quod  eo  magis  esl  necessarium, 
quod  neque  Qm^tif  et  Echard,  neque  qui  eos  fere  exscripsit  de  Hubeis  eam  qu;e- 
stionem  ullatenus  altigerint,  licet  de  singulis,  qui  S.  Doctori  Iribuuntur,  scriplis 


1)    P.    XVI. 

(2)  V.  paiilo  post,  p.  XVI. 


VI 


(•(>|>i()S(>  ;icctiiMl('(iiii'  (iis|nil('nl.  Oiiarc  (nioin  |)ra'  manihiis  liabemiis,  Irarlatiisde 
loi  iiiis  S.  riioma'  iiomiiic  iiolalus  coriim  diligeiiliam  omniiio  riigis.se  videUir. 

Dolendiimsane,  quod  Canonici  liegulares,  cuin  tractalum  typis  describerent, 
ne  uno  quidem  vcrbo  nos  docuerint,  ex  quonam  eum  exscripsissent  codice  manu 
exarato,  quo  sjeculo  isesset  exaratus;  utrum  in  eo  «  prima  »,  quain  dicunt,  manu, 
an  vero  miillo  recentiore  qusestiones  S.  Tbom;e  tribuerentur.  Hoc  unum  nos 
inonenl,  Iraclalum  apud  paucos  /ia/)eri  ac  se  aliquod  ejus  exemplar  manu  exara- 
Umi  prx  manlbus  habuisse.  Jejuna  sane  rei  notilia. 

Itaque  adsexcentas,  qu«  per  Europam  sparscp  sunt,  codicum  manu  scripfo- 
rum  coilectiones  est  recurrendum,  iu  iis  requirendws  tractatus,  ac  quaerendum, 
cuinam  in  anliquissimis  codicibus  Iribuatur.  At  hunc  sane  laborem  nemo  jure  a 
me  exigal.  IVa^stilerunt  id  procul  dubio  viri  illi  doclissimi,  qui  operibus  S.  Doc- 
loris  accuralius  recensendis  insudant.  Ab  iis  igilur  exspectamus  hujus  contro- 
versi*  cerUim  supremumque  judicium, 

Nihiiominus,  ne  legentes  interim  plane  jejunos  remillam,  ea  saltem  profe- 
ram,  qu»  in  schedas  meas  retuli,  cum  ante  complures  annos  aliis  quiestionibus 
euodandis  intenlus  aliquas  perluslrarem  bibliotliecas. 

Ac  profeclo  Fiorenlia^  in  bibliotheca,  quam  «  Nalionalem  »  appellant, 
incidi  in  codicem,  qui  omnino  ad  rem  nostram  facit.  Notalus  est  is  :  iii.  7.  63 
(ohm  J.  ui,  7),  ac  foliis  constat  cartaceis  et  membranaceis  inter  se  permixtis, 
numeris  nondum  distinclis.  Circa  aiinum  1445  a  iibrario  quodam  Dordrecht  no- 
mine  videlur  exaratus.  Krat  olim  Fratrum  ordinis  Pr*dicatorum  in  conventu 
s.  iMarci  Florentia^. 

lam  vero  conlinel  1)  B.  Alberli  Magni  secundam  partem  Summae  de  homine. 
In  calce  adpiclum  esl  :  <c  Dordreclit  anno  Domiui  millesimo  CCCC45,  28  die 
ianuarii  ». 

2)  «  Clarissimi  philosophi  commenlaloris  Averrois  de  substantia  orbis  Irac- 
tatus  ». 

3)  ((  Ciarissimi  philosoplii  Sancti  Thome  questiones  de  formis  feliciter  inci- 
piunl.  —  Dortrecht.  —  Omnes  homines  nalura  scire  desiderant.  \.  Met.  »...  — 
Desinit  :  <(  ex  hoc  non  concludilur  ydentilas  numeri  sed  speciei  »,  ita  ut  sine 
ulla  alia  subscriptione  interposila  sequatur  : 

4)  ((  Utrum  sit  dare  primum  et  ultimum  inslans,  in  quo  res  permanens 
liabet  esse.  —  Et  quia  Philosophus  dicit,  quod  esl  dare  primum...   » 

Habemus  igilur  in  lioc  codice  eum  quem  requirimus  tractatura,  a  librario 
quodam  anni  1445  S.  Thomae  attributum.  Q.iare  is  egregie  opinionem  Canoni- 
corum  Regularium  videlur  confirmare. 

At  vero  alterum,  quod  ex  scliedis  meis  hausi,  omnino  eis  conlradicit.  Per- 
spexi  enim  eam,  quam  liic  prae  manibus  tcuemus,  commenlationem,  non  esse 
nisi  partem  aliquam  allerius  multo  diffusioris,  quae  jam  ineunte  saeculo  sexto 
decimo  typis  est  descripta,  idque,  quod  caput  est,  ita  ut  Herveo  Natalis  ordinis 
Pra;dicatoram  ministro  generah  (1318  —  1323)  tribuerelur.  Cum  enim  Venetiis 


VII 


anno  lolll  praler  quodlihela  quatuor  magna  Hervei,  ibidem  jam  anno  ISoi 
impressa,  alia  scptemjoarw  vulgarentur  (1),  adjecti  sunt  tractatus  sive  quxstiones 
oclo,  quorum  sexta  «  dc  pluralitale  sive  de  unilatc  formarum  »  inscribilur. 
Occupat  folia  7r-100'.  Jam  vero  quod  ii  quos  dixi  Canonici  Hegulares  anno  lOliO 
S.  ThomcB  de  Aquino  tribuerunt,  id  hic  in  foliis  71 '"-83'  continetur;  ([uare  non 
aliud  esse  videtur  nisi  tertia  fere  pars  eius  commentationis,  quae  hic  Ilcrvci  esse 
dicitur. 

Ac  profecto  qu«slionem  illam  a  Canonicis  Hegularibus  vulgalam  mutilam 
esse,  vel  obiter  eam  percurrcnti  facile  apparebat.  Aulor  enim  f.  ^C'  promittit, 
se  disputaluruni  «  quarto  et  ultimo  de  formis  in  comparatione  ad  suppositum  », 
postquam  tcrtio  loco  de  eis  «  in  comparalione  ad  materiam  »  egisset.  At  in  editione 
Parisiensi  commcnlatio  post  hanc  tertiam  quaestionem  praepropere  abrumpitur. 
Quaj  in  ea  desunt,  in  editione  Venetiana  operum  Hervei  nobis  praeslo  sunl.  In  ea 
enim  disputalio  illa  quarta,  quam  auclor  (2)  promiseral,  bis  adneclilur  verbis : 

«  Postquam  actum  est  in  precedentibus  de  formis  in  se  consideratis  et 
«  eorum  proprielatibus,  nec  non  et  de  ipsis  secundum  quod  comparantur  ad 
«  operationes  proprias  et  ad  actus  rationis  et  ad  ipsam  materiam;  iam  nunc 
'<  ultimo  reslat  de  ipsis  considerare  per  comparationem  ad  suppositum;  sic 
«  enim  de  ipsis  principaliter  iutendimus.  Et  circa  hoc  queraliir  unum  solum, 
i  videlicet,  utrum  sint  plures  [forme  substantiales  in  uno  et  codcm  supposito, 
"  et  quia  hoc  pkires]  et  diversorum  generum  difficultates  includat,  eo  quod 
«  quasdam  pertiuentes  ad  logicam,  quasdam  pertinenles  ad  naturalem  philo- 
«  sophiam,  quasdam  autem  pertinentes  ad  fidem  catholicam  invenimus,  tamen 
«  quia  omnes  videntur  ab  invicem  dependere,  melius  esse  indicavimus,  totum 
«  sub  una  questione  tradere,  ut  sic  et  brevitas  ex  vitata  multiplicalione  questio- 
«  num  fastidium  tollat  mentis  et  continualio  sermonis  sit  connexe  (!)  sibi 
«   invicem  elucidatio  verilatis. 

«  Queslio  Wlll. 

«  Videtur  quod  in  uno  et  codem  supposilo  necessario  sint  plures  forme 
«  subslanliales.  Cum  enim  omne  esse  sit  a  forma,  ubi  inveniuntur  plura  esse, 
«  inveniuntur  plures  forme...   » 

'  Manifestum  est  igitur,  qua;stionem  de  formis,  a  Canonicis  Regularibus 
S.  Thoma'  attributam,  esse  particulam  quamdam  ejus  commentationis,  quae 
integra  inter  qu.-estiones  Hervei  anno  1513  Venetiis  prodierat.  Quod  eo  quoque 
confirmatur,  quod  in  posteriori  parte,  quaj  in  editione  Parisiensi  excidir,  ali- 
quoties  (3)  loci  ex  priori  partc  laudentur,  qui  in  ea  editione  habentur, 

(1)  Adjungaiii  inscrlptionem  ranssimm  illius  editionis  anni  i"il3  :  a  Expliciiint  subtilissime  questionos 
"  quodlibetales  quod  ]  libetorum  umlecim  necnon  tractatus  de  lieatiludine,  de  |  verbo,  de  eternitate  mundi, 
II  de  materia  celi,  de  relatioo  |  ibus,  de  unitate  formarum.  ile  virlutil)us,  de  motu  an  |  gcli  aculissimi  doctoris 
«  in  theologia  magistri  Hervei  Na  |  talis  Britonis,  nunc  primum  in  lucein  edila  acuralissi  [  meque  eiuendata 
«  mandato  et  impensis  heredum  no  |  bilis  viri  domini  Octaviani  Scoti  civis  Modoetiensis  et  |  sociorum. 
«  Impressa  Venutiis  summa  diligentia  per  |  Georgium  Arrivabenum  anuo  recouciiiate  nativi  |  tatis  1513  die 
<>  priuio  octobris  ». 

(2)  V.  paulo  ante,  f.  76^«.  —  In  hac  nostra  editione,  pag.  550. 

(3)  In  ed.  Venet.  ff.  96'",  'JGfb,  «Jlva. 


VIII 


ScHiiiiliir  jaiu,  uL  liiuLTiiinus,  cujusea  sil  coimncnLatio,  ac  primuin  qLiidem, 
uliiiin  S.  Tlioma^  au  vero  Hervei. 

Ac  niilii  profeclo  manifesle  conslare  videtur,  eam  non  esse  S.  Thoma^.  Quod 
(juidem  duobus  locis  omnino  confici  puto,  quos  ex  ea  liuc  Iranscribam. 

Opinionem  enim  de  formarum  unilate  rationibus  confirmaturus  (1)  :  «  Et 
.(  primo,  inquit,  ponatur  ratio  nostri  doctoris  in  llieologia,  fratris  Thome  de 
((  Aquino,   qui  huius  positionis  et  condusionis  fuit  auctor   precipuus    et   de- 

((   fensor  »  (2). 

Ipsa  vero  commentatio  his  concluditur  verbis  (3)  :  «  Non  enim  idem  est 
((  corruptio  et  resolulio,  ut  supra  ostendimus.  —  Ad  aucloritates  Ambrosii 
(.   dicendum,  qiiod  intelligunlur  de  unitate  simplici,  quae   esL  unilas   supposili. 

((  i*aLet  ergo  ex  diclis,  necessariam  esse  unam  solam  formam  substanlialem 
<(  in  supposito,  et  quod  rationes  in  contrarium  non  concludunt;  quin  potius 
«  posilio  pro  qua  inducuntur,  debili  et  vano  innitilur  fundamento.  Patet  etiam, 
«  quod  nostra  posilio  non  esL  fantastica  et  falsa,  ut  ipsi  finguut,  sed  consona 
«  tidei  et  calholice  veritaLi;  illa  vero  de  piuralitale  formarum  et  fidei  et  veritali 
«  caliiolice  contradicit,  ul  supra  est  oslensum. 

«  SunL  alie  mulLe  demonslrationes  ad  partem  istara,  que  demonstrativa 
«  necessitate  veritatem  concludunt,  quas  propter  brevitatem  obmisimus,  et  quia 
«  suprapositam  falsitalem  sufficienter  impugnant  ad  Iionoremetgloriam  veritatis 
«  eterne  et  beati  Dominici  patris  nostri  necnon  et  auctoris  et  defensoris  precipui 
«  veritatis  iam  dicte,  videlicet  gloriosi  doctoris  in  tlieologia,  fralris  Thome  de 
«  Aquino,  ordinis  fratrum  predicatorum,  qui  iaui  in  celi  palatio  elerne  veritatis 
«  lumine  splendidus  et  divina  visione  beatus  cum  Deo  PaLre  luminum  giorialur 
«  et  gaudet  in  secula  secuiorum,  amen.  —  Expiicit  perutiiis  et  subtilis  Iractatus 
«  de  unitaLe  formarum  ediLus  a  magistro  Herveo  Nataii  ordinis  Predicatorum  ». 

Jam  quis  S.  Doctorem  hac  ratione  de  se  ipso  scripsisse  opinetur.  Preelerea 
compluribus  iocis  (4)  auctor  lam  acerbe  ruditatis  alque  ignoranti»  quin  eliam 
haerelicoB  pravitatis  adversarios  suos,  doctores  utique  cathoiicos  ac  reiigiosos, 
accusat,  ut  a  modeslia  S.  Thoma?  absit  longissime. 

Ceterum,  quos  protuli  loci  piura  nobis  pra^bent  veri  auctoris  indicia. 
Imprimis  enim  ex  eis  elucet,  commentalionem  ante  annum  1323,  quo  Aquinas 
inler  sanctos  est  adscriptus,  esse  compositam,  cum  bis  «  fraler  »>  appeiletur. 
Praeterea  facile  paLeL,  Lractatum  lunc  essc  conscriptum,  cum  pauio  posL  morlem 
S.  Doctoris  {-{-  1274)  ac  maxime,  postquam  qujedam  ejus  opiniones  immerito 


(1)  EJ.  Veiiet.  f.  81''''. 

(2)  Cf.  ibiiicm  f.  88'»  a  ut  Doctoris  Theologi  demonstratio  concludebat  ». 

(3)  Ibidfm  f.  lOOrb. 

(4)  Ibidpiu  f.  Sl^b  „  1,^  isij^  autem  ratiijne  nulla  propusitio  est  dnbia  nec  probalionc  egens;  sed  lanun 
«  quia  intcllectiis  quorundam  se  habet  ad  proposiiiones  verissimas  et  certas,  sieut  ocnlus  noctue  ad 
a  lucein  solis,  ideo  ip-a-<  ruditer  explanando  confirmahiinu-i,  ut  sic  rudibiis  ingeniis  probationis  locum 
«  ohtiueal  explaiiali(j  verilalis.  »  —  F.  9'M^  <.  Nam  prima  dicla  opinio  toUit  Iraductiunem  originalis  peccati 
((  et  per  con-eqnens  sacraiucntum  baptismi.  »  —  I'\  94^^  «  Vel  ij^si  nescinnt  modiiin  traductiuuis  huius 
<.  peccati,  vel  ceia  scieutia  dcfendunt  hereticam  pravilatein  ».  Cf.  f.  91^''. 


IX 


Parisiis  et  Oxonii  anuo  1277  essent  proscriptcTs^l),  per  complures  annos  in  scholis 
acerrime  ca  agitaretur  controversia.  Qii;e  (jiiidem  omnia  egregie  in  Herveum 
quadrant. 

Is  igitur  proximc  in  qua^stionem  venit.  \n  qua  instituenda  sane  primum 
adeundai  sunt  antiquiores  auctorum^  qui  in  ordino  Pra^dicatorum  exstiterunt, 
recensiones.  Jam  in  duatjus  prioribus  (2),  (quarum  allera  c.  an.  1293  inclioata  et 
fere  ad  an.  1330  est  perducta,  altera  c.  an.  1410  a  Laurentio  Pignon  (3)  est  com- 
posila)  inter  Ilervei  opera  qua;stio  de  formis  non  rccensetur.  Apud  solum  Ludo- 
vicum  Valleolilanum  (4)  an.  141 3  prima  eius  quaestionis  occurrit  mentio,  qua 
sola  a^que  larda  parum  proficimus.  Hoc  unum  enim  habcmus  ex  Valleolitano, 
scripsisse  Ilerveum  aliquam  de  formis  commenlationem ;  at  qufpnam  ea  sit,  ne 
verbo  quidem  nobis  indicat. 

Ad  codicum  igitur  manu  scriptorum  collectiones  denuo  confugiendum  est. 

Nullum  hucusque  nactus  sum  codicem  antiquum,  qui  commentalionem,  de 
qua  dispulamus,  contineretintegram;  qui  ejus  aliquamexhiberent  partem,  inveni 
duos.  Priorem  enim  partom  is,  quem  paulo  ante  (5)  descripsi,  codex  Florentinus 
suppedilal;  alleram  partem,  quae  in  eo  codice  alque  in  edilione  Parisiensi  desi- 
deratur,  habes  in  codice  L,  27  coUegii  Caio-Gonvillensis  Canlabrigice  (6).  Ilic  pro 
re  nostra  eo  majoris  estmomenti,  quod  reliqua  omnia  quae  in  eoliabentur,  certo 
sint  Hervei.  Secundum  in  eo  locum  occupat  qujestio  de  pluralilate  formarum, 
qucfi,  si  Quetif-Echardfidesesl,  his  incipit  verbis  :  «  Videtur  quodin  uno  et  eodem 
supposito  necessario  sint  plures  forme  substantiales  »  ;  iisdem  nimirum  verbis, 
quibus  in  ed.  Veneta  qu<Tstionem  18.  inchoari  pauUo  ante  (7)  demonslravi. 
Frustra  Venetiis  et  Patavii  in  eum  inquisivi  codicem,  quo  Anlonius  Zimara  in 
editione  operum  Hervei  Veneta  anni  1513  adornanda  est  usus. 

Porro  pneler  hanc,  si  ejus  sil,  alias  duas  commenlaliones  de  formis  Herveo 
tribuendas  esse,  e  codicibus  coUigiLur.  Id,  ut  hoc  obiter  liic  moneam,  ex  ipso 
catalogo  bibliolhecae  convenlus  S.  Maria^  Novell»  Florenlia^  (8)  anno  1489 
confecto  manifeste  apparet.  In  eo  enim  recensetur  prieter  «  quesliones  de  pkira- 
litate  formarum  magistri  Hervei  »  etiam  «  Herveus...  conlra  Henricum  de  Gan- 
davo,  de  unilate  forme  ». 

Iliias  qu«stiones  habes  1)  in  cod.   1  io72  bibliolheciie  nalionalis  Parisiensis 


(1)  V.  Denifi.e-Chatelain.  Charluiarium  universilalh  Parisiensis  1,  543,  558  et  commentationem,  quam 
inscripsi  :  Dcr  Auf/uslinismus  und  Aristolelismus  in  der  Scholasli/c  gegcn  Ende  des  13.  Jahrhunderts  \i\ 
Archiv  filr  Litleratur  u.  Kirchenf/eschichte  des  Millelallers,  t.  V.  003,  G35. 

(21  V.  Denifle  0.  Pr.,  Quellen  zur  Gelehrtengeschiclile  des  Predigerordens,  in  Archiv,  1.  c.  t.  II  (1886), 
pp.  194  s.,  201. 

(3)  V.  de  eo  Q\\elU'-EchQ.rd,  Scriplores  ordinis  Praedicaloruni.  I.  1,  p.  804. 

(4)  V.  Quetif-Echard,  1.  c,  t.  I,  p.  189  s. 

(5)  P.  VI. 

(6)  {lievnRi\\usl  Catalogus  manuscriploi  uin  Angliae  et  lliberniac.  Oxoiiii  1697.  T.  I.  p.  3»,  p.  110,  n.  803. 

(7)  P.  VII. 

(8)  Is  nunc  Florentije  in  luhliolhi^ca  Xationali  a=3ci'vilur. 


X 


(olim  rod.  1171  S.  Vicloris),  qnom  j.im  Ouetif-Ecliard  (ommemoriirunl,  ff.  116"- 
\i:\\  Ad  ojus  calcem  eadem  manus,  qua^  sa^culo  quarlo  decimo  Iraclalum 
exaravit,  subjunxit  :  «  Kxplicit  tractatus  de  formis  ediLus  a  reverendo  patre 
.(  magistro  Hervoo  Natalis  ordinis  predicalorum,  magislro  ordinis  eiusdem  ». 
Tractatus  incipit  :  »  Ut  ordinatius  possint  inveniri  et  per  consequens  ad  ea  re- 
((  sponderi  argumenta,  que  solent  fieri  contra  unitatem  forme  ».  Desinit  vero  in 
lijt^c  verba  :  «  quam  de  aliis,  que  videntur  esse  eadem  numero,  de  quo  satis 
((  dictum  est  supra  ».  —  2)  PraUerea  invenitur  in  cod.  192  bibliotheccT.  muni- 
cipalis  Tolosana',  sjt^culi  quarti  decimi,  ff.  149"-170\  In  eo  tractalus  inscri- 
bilur  :  ((  Incipit  tractatus  magistri  liervei  de  unitate  forme  substantialis  in  eodem 
supposito  ».  — 3)  Denique  invenitur  in  cod.  859  bibliothecjB  Vatican»,  ff.  98*- 
118%  cui  fortasse  eadem,  qu«  ipsum  exaravit  tractatum,  certe  manus  sseculi 
quarti  decimi  adpr;«fixit  :  ((  Traclatus  Ilervei  de  formis  ».  Cujus  in  hoc  codice 
ultima  verba  sunt  h*c  :  ((  dispositiones  accidentales  carnis  et  ossis  ». 

Quare  h«c  commenlatio,  cum  in  tribus  codicibus  a  librariis  s«culi  quarti 
decimi  Herveo  attribualur,  ejus  censenda  est,  nisi  gravia  argumenta  aliud 
suadeant. 

Nec  minus  certo  Herveo  tribuenda  est  commentatio  ((  contra  Henricum  de 
(iandavode  unitaleforme  ».  Suppetitnobis  incod.  Theol.  42  bibliothecaeS.  Marci 
Venetiis,  in  cod.  859  bibUothecae  Vatican»  aliisque.  Incipit :  ((  Magisler  H[e/incM^] 
((  in  primo  suo  quolibet  queritquestione  prima,  utrum  sit  ponere  in  Divinis  boni- 
((  talem  essencialem  et  personalem  ».  Tertia  vero  qu«stio  h*c  est  :  ((  Eodem 
((  quolibet  \primo],  questione  iiii  querit,  ulrum  separata  anima  Chrisli  in  morte, 
((  successit  ei  alia  forma  substancialis,  etarguit  primo  ».  Denique  ultima  qusestio 
incipit  :  ((  Ad  xii  eiiisdem  quolibet  [duodecimi\,  qua  querit,  utrum,  si  Chrlstus 
((  fuisset  mortuus  senio,  fuisset  putrefactum  corpus  eius,  dico,  quod  quando- 
((  cunque  Christus  »;  desinit  :  <(  per  hoc  quod  materia  in  potentia  ad  aliam  for- 
((  mam,  que  omnia  fuerunt  in  Christo  ». 

At  licel  has  duas,  quas  modo  recensui,  commenlationes  certo  putem  Herveo 
tribuendas,  non  lamen  ex  hoc  ei  illam  sub  nomine  S.  Thomae  a  Canonicis  Begu- 
laribus  vulgalam  negabo.  Quis  enim  dubilaverit,  tres  Herveum  potuisse  con- 
scribere.  Verum  quominus  hanc  ei  eadem,  qua  illas,  certitudine  tribuam,  Ires 
obstant  loci,  quos  in  ea  ex  alio  suo  libro  auclor  commemorat. 

Legimus  in  editione  Veneta  :  l)f.  71'"  ((  Omnia,  quae  lucent,  in  tantum  sunt 
«  luminosa,  in  quantum  participant  naluram  et  esse  lucis  primae,  quae  est  in 
«  sole,  ut  probavimus  in  secundo  libro  Naturalis  Philosophiae  ».  —  2)  f.  72'* 
«  per  formam  non  solum  datur  esse  composito,  sed  etiam  confertur  ulterius 
«  composito  quaedam  virtus,  qua  mediante  ipsum  potest  sibi  simile  producere 
«  in  nalura,  ut  alibi  oslensum  est,  scilicetin  Summa  libro  primo  ».  —  3)  f.  81" 
«  Sicut  probatum  est  in  secundo  libro  Summae  Naturahs  Philosophiae,  materia 
«  prima,  cum  sit  omnino  simplex,  non  est  in  potentia  ad  formam  per  aliquam 
«  potentiam,  quaesit  aliuda  subslantia  sua  ».  Praiterea  moneo,  hos  locos  iisdem 


XI 

oiiinino  verl)is  legi  in  codice  qnoqne  Plorenlino,  qnein  punlo  iinle  com  cmo- 
ravi, 

Habemus  igitur,  auclorem  commentationis  de  foniiis  a  Canonicis  Regula- 
ribus  vulgatae  I)  fuisse  sodalem  ordinis  Praidicalorum ;  2)  scripsisse  illam  com- 
menlalionem  ante  an.  1323;  3)  composuisse  ante  illam  commentalionem 
summam  quandam  Philosophiae  Nalurahs  in  compluros  libros  dislinclam.  Jam 
vero  illa  duo  oj^lime  in  Herveum  convenire,  jam  paulo  ante  dixi.  At  tertium 
dul)ium  manet,  cum  nemo,  ne  Qu6tif-Echard  quidem,  inter  Hervei  opera  ejus 
generis  suinmam  recensuerit.  Quare  res  penilius  indaganda  est. 

Ad  quam  inquisitionem,  ut  pro  viribus  meam  quoque  partem  conferam, 
reliquas  commentationes  eo,  de  quo  dispulamus,  tempore  pro  unilate  formae 
conslituenda  conscriptas,  quae  eliain  nunc  in  bibliothecis  delilescunt  vel  in 
quaeslionem  veniunt,  colligam  ac  recensebo. 

Primum  duas  describam  commenlationes,  quai  nomen  S.  Thomai  preese- 
ferunt. 

1)  Cod.  637  bibliolhecae  academic»  Erlangensis,  saiculo  quarlo  decimo 
exaratus,  f.  332'"  habet  antiquA  manu :  «  Incipit  tractatus  beati  Thome  de 
unitate  forme  per  modum  questionis.  —  Queritur  an  in  eadem  re  sit  tantum  una 
forma  substantiaiis  vel  plures.  »  Desinit  autem  f.  337"":  «  Quo  parles  quantificate 
sunt  multiplices  in  infinitum  per  divisionem.  —  Explicit  Iraclalus  sub  forma 
questionis  de  unitate  formarum  beali  Thome.   » 

2)  Cod.  F.  79  bibliotheCcE  Amplonianae  Erfurtensis,  saeculi  quarti  decimi, 
habet  f.  107'' :  «  Incipit  tractatus  fralris  Thome  de  eadem  materia  (i.  e.  de  gra- 
dibus  formarum).  —  In  hoc  opere  tria  principaliter  possumus  notare  ».  Desinil 
vero  f.  113''  :  «  Maleriam  et  hec  dicta  nobis  sufficiant.  » 

3)  Cod.  491  bibliothecai  civilatis  Brugensis  dicitur  secundo  loco  exhibere 
traclalum  quendam  Thomae  Anglici  contra  pluralilalem  formarum,  de  quo  alia 
occasione  dicam  accuratius. 

4)  Alius  quidam  tractatus  de  unitate  forma^  incipit  :  «  Deus,  sicutdicit  Eccle- 
siaslicus  7",  fecil  hominem  rectum  ...  Est  ergo  prima  queslio,  utrum  in  uno  sup- 
posilo  possunt  esse  plures  forme  substanliales;  circa  quam  ut  plenius  veriLas 
elucescat,  sex  sunt  querenda  :  Primo,  an  elemenla  maneant  in  mixto  secundum 
suum  actum.  Secundo,  utrumforma  unialur  materie  per  aliquod  medium...  Sexto, 
utrum  corpus  Christi  fuerit  idem  numero  vivum  et  mortuum.  »  Desinit  autem : 
«  Propter  unitatem  supposili.  » 

Hanc  commentalionem  inveni  a)  pra^fatione  et  fine  mulilatam,  in  cod.  III. 
C.  47  bibliolhecae  nationalis  Neapolitanee ,  sa^culo  quarto  decimo  ineunle 
exaralo,  ff.  18r-190'',  ubi  f.  i^T'  hanc  praefixam  habet  inscriptionem  :  «  Sub- 
scriptas  questiones  disputavit  quidam  de  predicatorum  ordine  Anglicus.  »  —  b)  In 
cod.  J.  VII,  47  bibliothecee  nationalis  Florentinae  ff.  87'-106,  seeculi  quarti 
decimi  ineunlis,  in  quo  dicitur:  «  Tractatus  de  unilate  forme  sublilis  fratris  Jo.  de 
Fa.  (vel  de  Pa).  »  —  cj   In  cod.  B.  VII.  9  bibliothecae  academicae   Basileensis, 


Ml 


sa'ciili  quiirli  (lociini,  IV.  i:]^-;{l\  —  d)  Deniqui^  in  cod.  802  bihliolhecae 
Valiciina»  s;eculo  (luarlo  decimo  exaralo,  IV.  07'"-l1b''. 

5)  lluc  eliam  spechil  Iraclalus  fratris  Egidii  de  Lessinis  de  unilale  forma- 
rum,  (|ui  incipil:  «  Quoniam  in  queslione  de  unih-^le  forme  in  uno  ente,  circa 
quam  doclores  lam  in  llicologia  quam  in  philosoj^hia  autenlici  el  famosi  diver- 
simode  senliunl.  » 

Suppelil  nohis  a)  in  cod.  Ii)9()2  hihlioLhecje  nalionahs  Parisiensis 
IV.  I8r-I02'.  —  h)  In  cod.  87.)  hihliolheca^  liurgundicje  Bruxellensis,  lertio  loco. 

0)  Cummcmorandus  quoquc  esl  .Egidii  de  Columna,  ordinis  Eremilarum 
S.  Aug.  traclatus  contra  gradus  et  pluralilates  formarum,  qui  incipiL  :  «  Dixisli 
doinine  .Ihcsu  Christe,  Dei  virlus  et  l)ei  sapientia,  ([ui  elucidanl  me.  »  Is  s.T.pius 
ty[)is  est  descriptus,  ut  Palavii  1493,  Venetiis  1500  et  1502. 

7)  In  cod.  8i4  hihliothecie  Vaticana?  ff.  3r-()(l''  continetur  post  /Egidii  de 
Columna  Theoremata  de  hostia  consecrata  commentatio  de  formis,  qufle  inscrip- 
tione  et  nominc  aucloris  caret,  cujus  prologus  incipit:  «  Si  sapienciam  invocaveris 
et  inclinaveris  cor  tuum  prudencie.  »  Auctor  se  de  septem  qua^stionihus  dispula- 
turum  promittit.  Quarum  prima  est  haec:  «  Queritur,  utrum  generis,  difVerencie, 
speciei  et  individui  sit  lantum  una  forma  ydeahs  in  Deo.  EL  quod  sic  videtur 
primo  auctorilale  ponenciura  ydeas.  »  Desinit  vero  commentatio  :  «  Videor 
michi  dehitum  suscepli  operis  adjuvanle  Domino  reddidisse,  quihus  parum  vel 
quihus  nimium,  michi  ignoscant,  quihus  autem  salis  est,  non  michi,  sed  Deo 
mecum  gracias  gratulanles  aganl.  Amen.  » 

Atque  h«c  quidem  de  qua^stionibus  de  formis  ;  qua?  etsi  non  sufficiant  ad 
controversiam  definiendam,  lamen  haud  inutilia  iis  erunt,  qui  inquisilionem 
incoepLam  prosequi  et  ahsolvere  voluerint. 

Heslat,  ut  do  ratione  dicam,  quam  lcnnimus  in  recensendis  quaistionihus  de 
formis  a  nohis  denuo  vulgalis.  Cura  recensio  Parisiensis  anni  1639  plurimis 
deturpata  sit  mendis,  texlum  ad  editionem  V^enetam  anni  1513  exegimus,  cum 
qua  codex  quoque  Elorentinus  plerum([ue  consentit.  Nihilominus  aliqui,  licet 
pauci,  loci  e\  edilione  Parisiensi  erant  emendandi,  cujus  reliquas  lecliones 
variantes,  ex  quihus  aliquid  utilitatis  videhatur  posse  redundare,  in  imis  paginis 
adnotavimus.  Neque  rcliquara  qua»stionura  |)artem  ex  editionc  Venela  supple- 
vimus,  cum  laulae,  quanta'  paulo  anto  dixi,  sit  raolis,  idquo  ad  oani,  ([iiara 
vulgamus  Alamanni  Summara  philosophicam  non  perlineret  eliam  ex.hoc,  quod 
pars  supplenda  imprimis  in  explicandis  argumentis  theologicis  versaretur. 

Aliam  quoque  adjeci  qu«slionem,  nimiriira  de  Prindpio  lndiDiduatioiils, 
quippe  ex  qua  articuli  lerlius  el  quartus  a  Caiionicis  Hegularibus  qua^stioni  vice- 
simse  quarljB  Alamanni  adjuncti,  magna  ex  parte  essent  extracti.  Alque  h;Bc 
quidem  qu^stio  probe  distinguenda  ost  ah  opusculo  S.  Doctoris  de  |)rincipio 
individuationis  (opusc.  29  in  edilione  lU)mana  amii  1570). 

Primus  illam  qua^stionem  operihus  S.  Tlioma;  ingessil  Thomas  Boninse- 
gnius  0.  Pr.,  quam  cum  in  codice  convenlus  S.  Alarci  Elorenti;e  juxta  qu.'esliones 


\ 


Mll 


(lispulalcis  S.  J)ocloris  invenissel,  ex  lioc  soliini  genuinum  ejus  fa^lum  ralus  eam 
recensioni  SummcT  Theologicae  anno  1588  Venetiis  vulgatcE  adjunxit  (1).  At  facile 
perspexerunt  errorem,  qui  post  Boninsegnium  opera  S.  Thoma^  lypi^  descri- 
pserunt,  alquequjeslionem  ab  eis  excluserunt.  Licet  enim  S.  Doctoris  sapiatdoc- 
trinam,  certo  tamen  ei  adscribi  non  poluil  ex  hoc  solo,  quod  in  codice  aliquo 
(3oque  sa^culi  quinli  dccimi  una  cum  genuiuis  S.  TliomjB  scriptis  conjuncla  inve- 
nirelur. 

Quare  cum  edilio  Veneta  anni  lo88  esset  rarissima,  ne  legenlcs  ad  quccstio- 
nem  remitlerem,  cujus  exem|)lar  vi\  ullis  priesto  esset,cam  hicdenuo  vulgandam 
esse  censui. 

Vix  est  currepelam,  quod  in  primo  volumine  de  operc  loto  monui,  in  hoc 
quoque  volumine  aliquas  opiniones,  maxime  de  natura  malericfi  prima',  de  prin- 
cipio  individualionis,  de  conceptu  entis  ut  sic,  tribui  S.  Do(;tori,  quas  fortasse  alii 
ejus  fuisse  negenl.  Id  nemo  mirabilur,  qui  animadverterit,  de  compluribus  doc- 
trinae  capilibus  dispulatum  esse  et  eliam  nunc  dispulari,  quse  fueril  S.  Docloris 
seutentia. 

Indicem  secundum  litleras  alphabeti  dispositum,  quem  imprimis  lironibus 
utilem  et  gratum  fore  spero,  debemus  praecipue  diligenlic-e  sollerliaique  Georgii 
Fell,  S.  J. 

Framciscus  EHHLE,  s.  j. 


Additiuis  hoc  loco  lum  ea  quie  jam  in   editione.   Ticinensi  a  Gosmo  Alamanno  Meta 
physicje  praMnissa  leguntur,  tuni  utramque  pra^fationem  editionis  Parisiensii;  auni  1639. 

Attestatio  Rever.  F.  Fratris  Francisci  Gheti  de  Cotno,  Sacrce  Theologice  Lectoris  primi  in  conventu 

S.   Thomce  de  Papia  Oi-dinis  Prcedicatorttm. 

Metaphysicam  acutissimam  Cosmi  Alamannii  Societatis  Jesu  in  via  nostri  Angelici 
Doctoris  D.  Thoma^  Aquinalis  descriptam,  ex  commissione  Adm.  Rev.  Patris  Inquisiloris 
summa  animi  mei   voluptate  legi  et  considoravi,  nihil(]ue  in  ca,  quod  Regulis  novi  Indicis 


(1)  Inscribitur  editio  :  a  Siiinma  lotius  theologia' S.  Tiiouitv  de  Aquino  cuui  commentariis  et  opusculis 
«1  Thomie  de  Vio  Cajetani  etc.  Venetiis  apud  Juntas  1388  »,  4  voll.  in-^".  Ad  calcem  primi  Vdluminis  adjunc- 
tus  est  fasciculus  sopteui  foliuruni.  quurum  primum  hauc  exhibet  inscriptionem  :  «  (Ju;pstiones  dua'  S.  Tho- 
«  mse  de  Aquino  nuper  reperlu'  ac  in  lucem  editfp,  una  de  priucipio  individuationis,  altera  vero  de  motoribus 
coelestium  corpurnm,  qu;e  nuper  reperf;r  fuerunt  Florentiae  in  bibliotheca  S.  Marci. 

Fol.  2  r.  continet  inslruujcnluni  notarii,  datum  die  "i  ni.  junii  an.  1387,  attcstantis  exhibitum  sibi  esse 
ccdicem  «  quem.  inquit,  scribi  fccit  magnificus  vir  Cosnuis  Joaiinis  de  Medicis  pro  dicta  bibliolheca  [convcntu 
<<  S.  Marci].  lu  quo  co(lice  sunt  qua^stiones  disputahK  de  poleiitia  Dei  D.  ThouKP  Aquinatis,  qu.-e  impresste 
«  communiter  inveuiimtur;  et  in  (ine  dicti  codicis  repeiiuntur  ad  287,  288,  280,  et  290  duie  qii;estiones 
«  sub  titulo  ejusdem  doctoris  Divi  Thomfe,  script;p  eodem  caractere  et  eisdem  litleris...,  el  tituii  sive  sumnia- 
«  ria  dictarum  duarum  qu;pstiouum  reperiuntiir  registrata  iii  prima  fiicie  dicti  codicis  in  repertorio  cum 
aliis  titulis  sive  summariis  qu;i'stionum  disputatarum  de  potentia,  qu;B  in  illo  codice  conscriptap  sunt...  » 

Fol.  2  V.  sequitur  prffifutio  Thomu-  Boniiisegnii,  in  qua  duas  illas  (|urc>tiones  S.  Doctori  vindtcat,  tum 
quod  ejus  doclrinam  redoleant,  tum  quod  eo  quc.ni  dixi  mi^xlo  in  illo  codicc  cum  qusestionibus  de  potentia 
permixt;p  inveniantur 

Denique  du;p.  de  quibus  agitur,  qua-stiones  folia  3-7  occupant. 

Cf.  etiam.  ()vf.Tif-EcR.\HD,  Scriptores  ordinis  Praed.  1,  ;{S4. 


.VI V 


Librorum  contnirielur,  observavi ;  quin  potius  oam  lamquam  continentcm  plures  Thomi- 
sticas  subtililates  clare  propositas,  docte  et  resolute  decisas  onmibus  ingeniosis  veram  et 
peripaleticam  Metapbysicam  protitentibus  maxime  proficuam  fore  exislimavi  :  haic  velut 
^ranum  sinapis  iicet  parva  sit  (juantitate  molis,  maxima  lamen  est  quantitate  virtulis.  Ha>c 
suum  auctorem  Tbomislam  doctissimum,  verumque  peripateticum  demonstrat.  Quapropter 
hanc  Melaphysicam  omni  titulo  impressione  di^niissimam  judicavi. 

Datum  Papia'  die  19  Julii  1G23. 

Ila  est.  Fr.  Franciscus  Guetius  de  Como, 
Sacri.e  Tbeologiaj  Lector,  Ordlnis  Pra'dicatorum,  etc. 

DielDJulii  10-23.  Imprimatur. 

Fr.  Deodatus  SiiGinnus  de  Lauda,  Inquisitor  Papia^. 

Vidit  SACCUS,  pro  Excellenlissimo  Senatu,  etc. 


Ilkislrissimo  D.  Jo.  Baptisljt^  Grimoaldo 
Cosmus  Alamannius  S.  D. 

Quam  difficile  sitet  laboriosum,  Wir  illustrissime,  nodos  solvere  debitorum,  et  quibus 
astringimur  officiorum  vincula  relaxare,  moralis  doctrin;e  scientissimus  Aristoteles  in 
Ethicorum  libris  de  beneficiis  remunerandis  accurate  disputans  nullum  nobis  dubitandi 
locum  reliquit.  Gratije  virtus,  inquit  ille,  liberalitatem  respicit  gratuitam,  non  necessariam, 
sine  ullo  pr;emio  benignam,  non  mutuatam  voluptatibus,  non  prsemiorum  mercedibus 
evocatam.  Dicam  apertius,  quid  tantus  Philosophus  sentiat:  ea  ratione  respicit  beneficium, 
qua  fuit  a  benevola  conferentis  voluntate  non  debitum,  qua  gratis,  et  sponte,  nullo  scilicet 
impellente  collatum.  Ex  hoc  veluti  principio  necessaria  consecutione  conclusio  ista  confi- 
citur,  eum,  qui  magnis  beneficiis  ornatus  bene  merenti  vicem  rependere,  justamque  ac 
debitam  gratiam  remunerando,  cumulandoque  voluerit,  aliquid  illi  debere  similiter  perse 
ipsum,  et  sua  sponte,  non  aliena  exercitatum  tribuere,  ad  quod  ei  tribuendum  nulla  omnino 
lege  a  nemine  provocatus  anteateneretur.  Quoniam  vero  gratuito  aliquid  alicui  gratiam 
relaturus  conferre  non  censetur,  nisi  id,  quod  bene  merenti  confert,  ei,  quod  ab  illo  gratis 
accepit,  magnitudine  atque  praestantia  longius  antecellat  —  quandiu  enim  is  vel  minus  vel 
^Equale  rependit,  neque  gratuito  aliquid  confert,  neque  compensat  acceptum,  sed  tantum- 
modo  reddit  quod  accepit  — ;  propterea  pro  viribus  illi  conandum  est,  ut  quid  majus 
atque  pra^stantius  amico  largitori  retribuat.  Quantis  ego  a  te  beneficiorum  acceptorum 
premar  oneribus,  res  est  nota  ac  manifesta  quamplurimis.  Tam  eximiam  tuam  erga  me 
liberalitatem  ad  Ticinensis  Residentia^  Patres  etiam  derivatam  eeterna  illi  memoria  prose- 
quentur.  Ne  tot  igitur  ac  tanta  beneficia  apud  ingratum  hominem  posita  et  male  collocata 
cuiquam  viderentur,  ac  onere  tam  gravi  non  magna  tantum  ex  parte,  sed  gratiam  cumu- 
lalissime  referendo  penitus  liberarer,  quam  plura  diu  muUumque  mecum  animo  revolvens, 
hac  demum  una  me  ratione,  quod  sequor,  assequi  me  posse  judicavi,  si  philosophicorum 
operum  postremum  cum  meo,  tum  Angelici  Doctoris  nomine,  cujus  ego  personam  in  illo 
sustineo,  cujus  tu  festo  die  segregatus  e   matris  utero  solem  hunc  ejus  munere  singulari 


XV 


conspicerc  cciepisti  ;  cujus  tleni(jue  doclriiiam,  quo  temporc  lMiilos(jpliia'  dedisti  operam, 
(|uam  avidissime  hausisti,  tibi  dicatum  in  luccm  emitterem,  et  te  patrono  ac  propugnatore 
divulgarem.  Sic  enim  tnecum  ipse  ratiocinatus  sum,  ct  nisi  forte  me  communis 
cptXauTia  decepit,  liaud  inepte.  Ad  gratiam  cumulate  referendam,  ct  beneficia  pari  munere 
compensanda,  duo  illa  potissimum  requiruntur,  ul  id,  quod  bene  merenti  redditur, 
accepto  muneri  sit  pariter  aiqualiterque  respondens,  et  eum  ipsum,  qui  gratiam  rofert, 
nullum  genus  ofliciorum  anteverterit,  et  ad  benc  merendum  incitarit.  Si  primum  igitur 
attendas,  qua?  tu  mihi  dona,  Vir  illustrissime,  liberalissime  contulisti,  eo  genere  bonorum 
contineri  quis  neget,  quo  pars  hominis  corporea  diutius  conservatur,  et  vita  illa  quiete 
tranquilleque  traducitur,  qua;  nobis  est  cum  brutis  animantibus  communis.  Qua>  vero  gratis 
ego  tibi  memor  beneficiorum  ofTero,  nemo  non  inficiabilur  ad  illa  bona  pnestantissima 
pertinere,  quibus  altera  spiritualis  pars  mirabiliter  adornatur,  qua  nihil  omnino  fuit  ab 
optiino  genitore  melius  procreatum.  Si  vero  alterum  spectes,  ut  non  repugno  mc  tibi  parem 
gratiam  refcrre  non  posse,  ita  benevolentissimam  Doctoris  Angelici  voluniatem  tuic  libera- 
lissinicc  non  a^quari  tantum,  sed  mirandum  in  modum  excellere  propugno.  Nam  si  tua;  in 
me  singularis  beneficentia  ad  vicem  reddendam  excitavit,  sapientissimi  Doctoris  in  te 
collatum  beneficium  tuam  antevertit  voluntatem,  eamque  sibi  arctissimis  benevolentia; 
vinculis  astrinxit.  Accipe  igitur,  Vir  illustrissime  ac  humanissime,  pro  tuis  in  me  maximis 
beneficiis  hoc  percxiguum  et  impar  munus,  si  molem  ipsam,  si  animum,  vel  gratum, 
spectes;  si  vero  materiam,  qua  de  agitur,  et  sapientissimi  Doctoris  angelicam  volun- 
latem,  longe  pra-stantius  et  inter  maxima  numerandum. 


PR^FATIO  EDITIONITICINENSI  PR^MISSA 


Ad  benignum  Leclorem. 

Ecce  tibi  postremus,  benigne  Lector,  non  melior  foetus  et  grandior,  non 
clarior  el  carior,  sed  plane  rudis  el  inchoatus,  minime  generosus  et  gratus  :  qui 
te,  tibi  non  ut  fueram  certo  pollicitus,  ad  Divinae  Majestatis  irailationem  et 
cultum  lua  sponte  currentem  incitet  et  inflammet,  sed  incitatum  polius  et  incen- 
sum  reprimat  ac  retardet.  Cur  ita,  inquies,  quod  ut  generosum  parentem  referat 
ejusque  lineamenta  et  formam  effmgat,  non  pauca  desideret?  quod  ad  sui  abso- 
lutionem  perfectionemque  praecipuarum  qusestionum  explicatione  quasi  quadam 
coloris  specie  pr»terita  quam  plurima  requirat?  quod  ita  sit  quodammodo 
mancus  et  imperfectus,  ut  molem  potius  quandam  exprimat  impolitam  et  rudem 
quam  opus  artis,  ut  tibi  forte  persuaseras,  omnibus  numeris  absolutum  ? 

Verum  ipse  me  consolor  cum  conscientia  bonee  mentis,  tum  specie  non  inani 
ac  tenui,  foetu  perfectiore  profusi  compensandi  ruditatem,  etcumulatius  utriusque 
nostrum  satisfaciendi  desiderio.  Interim  si  quid  tibi  forte  minus  placuerit,  bonam 
in  partem  accipe,  et  magnam  iliustrioris  prolis  cxspectalionem  sustine. 


XVI 


/icrrr.  nfi/ris   Fr.  1'ranrlsci  CllF/nida  Comn.  Sacnr   Tlteoloijuc  Lectoris  primi 
in  ronrrnla  Sanrti  T/iow;c  dc  Papia,   Ordinis  Prpedicalonim, 

KPKillAMMA     I.N    I.Al  DKM    AUCTOKIS 
Ad   Lectortm. 

lin  Cosmi  prodil  pulchrum  et  insigue  voluuien; 

F(rtus  adost  nol)is  Palladis  exinu'us. 
Divinuui  ])ra>l)et  se  transcendentia  tractans: 
Interpres  hrevis  cst,  atque  Thomista  bonus. 

liunc  lihrum,  Leclor,  lege,  si  vis  doctus  haheri. 
Doctus  eris  forsau?  Doctior  evenies. 


PB/EFATIO  QU.€  IN  EDITIONE  PARISIENSI 

ANNI    1689  HUIC  QUART^  PARTI 

SUMMit    PHILOSOPHICi^   EST  PRiEFIXA 


Lectori  Benevolo.  Diu  mulUiuique  duhitavi,  henevok^  Lector,  tihine  hancce  Melaphy- 
sicam,  prout  in  manus  venerat,  inchoatani  scilicet  et  imperfectam,  an  vero  suis  partibus 
absolutam  ac  desiderato  sihi  complemento  adauctam  exhibeiem.  Gupieham  id  quidem,  et 
iegre  ferebam  potiorem  ac  nobiliorem  hujusce  Philosophia^  partem  sic  mancam  muliianique 
e  mauibus  avolare.  Nec  me  laboris  difficuitas  aut  ingenii  tenuitas  deterrebat  quo  ad  hoc 
opus  animum  minus  appellerem,  sed  aliud  omnino.  Verebar  scilicet  ne  in  alterius  messem 
falcem  injecisse  viderer,  aut  locum  darem  suspicandi  me,  dum  in  alienum  opus  involo, 
parenti  prolis  perfectionem  simul  et  gloriam  invidere.  Quod  ita  fuit  ab  instituto  alienum, 
ut  in  hacce  libri  editione  id  in  primis  animo  priefixum  habuerim  nihil  in  ipsum  inducere, 
quod  sui  Authoris  ciaritati  et  gh)ricB  vel  minimum  ohscuritatis  afTerret.  Justum  quippe 
judicavi  hominem  de  omni  Philosophia  bene  meritum  non  apud  Italos  tantum,  sed  apud 
Gallos  et  ubicunque  gentium  tot  laboribus  ac  vigiliis  parto  ac  sibi  debito  honore  potiri. 
Cupiebam  ergo,  nec  audebam  tamen,  cum  nihilominus  prodiret  opus  et  desperato  sui 
complemento,  ac  fine  incompleto,  ad  finem  properaret;  sed  tandem  precibus  multorum  et 
amore  victus  (quorum  studio  obsecundatum  vehementer  cupiebam)  statui  hancce  Metaphy- 
sicam  quomodocunque  ahsolutam  et  undique  completam  efficere.  Quia  vero  Reverendus 
Pater  Alamannius,  ut  in  antiquo  codice  videre  est,  in  praefatione  ad  Lectorem  hujusce 
partis  a  se  composita'  tenuitatem   confessus,   receperat  sese  ampliorem  at(}ue  perfectam 


XVII 

quampriinuin  concessurum,  diligenter  anquisivi,  num  apud  aliquos  in  manus  venisset, 
eosque  potissimum  conveni,  hac  de  re  qui  me  certiorem  facere  possent.  Sed  nihilo  ditior 
faclus,  ego  ipse  animum  induxi  eam  ex  Divi  Thomrn  lihris  exccrplam,  hic  inserere  ;  ac  licet 
temporis  angustiis  prcmerer,  diligentia  tainen  ac  labore  feci  ut  ad  optatum  fincm  perve- 
niret.  Circa  hanc  autem  duo  sunt,  de  quibus  te  prnomonitum  velim.  Primum,  si  quid  in 
hocce  complemento  obscuri  aut  intricati  ofTcndas,  ut  probe  memineris,  me  hic  inlerpretis 
aut  commcntatoris  nomcn  non  profiteri,  sed  ejus  qui  eandem  ipsam  Divi  Thomru  Philoso- 
phiam  referat  iisdein  verbis,  eodem  prorsus  ordine,  quantum  fieri  potest.  Adde  quod  sa^pe 
apud  rudes  et  Pliilosophin^  tirones  id  pro  intricato  et  obscuro  habetur,  quod  peritis  ac 
rebus  philosophicis  apprime  versatis  subtile  est  et  admiratione  plenum.  Alterum  est  quod 
plerosque  omnes  immensitatis  articulorum  disteedebit.  Verum  vix  aliter  fieri  potuit,  aut 
ipsa  arliculorum  cxiguitas  in  multitudinem  eorundem  odiosam,  et  totius  libri  molem  nimio 
plus  grandem  redundasset.  Deinde  vero  quod  huic  concisum  est  ac  contractum,  alteri 
decurtatum  videbitur,  quodque  landabit  aliquis  ut  compendiosum,  tamquam  mutilum  alteri 
displicebit,  et  potissimum  hic  loci,  ubi  non  est  animus  Philosophiam  D.  Thomai  in  compen- 
dium  conferre,  sed  eandem  ipsam  (ut  primam  excusationem  retexam)  ad  verbum  reddere. 
Importuna  plane  est  immensitas,  qure  tantummodo  verbis  foeta,  inani  vocum  multitudine 
mentein  obruit;  at  hic  aliter  res  habet,  idque  senlies,  si  pertendis  naviter,  et  animum  non 
despondes.  Yale. 

Quidnam  in  hac  Metaphysica   fuerit  additum,  id  in  indice  sequenti  parebit,  in  quo 
quicunque  a  Reverendo  Patre  Alamannio  sunt  articuli,  asterismo  affixi  videntur. 


PR^FATIO    IN    EDITIONE    ANNI    1689 
TRACTATUI  «  DE  FORMIS»  PR^FIXA 


Qua?stiones  angelici  atque  sanctissimi  Doctoris  Thomae  Aquinatis  de  Formis. 

Lectori  benevolo.  Quid  causse  fuerit,  benevole  Lector,  cur  hunc  tractatum  de  Formis 
inter  additos  hujus  Metaphysicae  articulos  non  inseruerim,  id  nimirum  eo  feci,  ne  aut 
Melaphysicam  rebus  ad  se  non  pertinentibus  implerem,  aut  huncce  tractatum  laceratum  ac 
distractum  proferrem  :  qui  cum  apud  paucos  habeatur,  satis  fore  judicavi,  solidum  ac 
totum  hic  annectere,  ut  servato  ordine,  quo  eum  sanctus  Doctor  edidit,  cum  in  legendo 
jucundior,  tum  in  intelligendo  facilior,  ceteroqui  difficillimus,  haberetur.  Ipsum  autem 
nolui  prorsusab  hoc  libro  exchisum,  cum  [ut]  prsemanibushaberetur,  tum  quod  res  omnino 
philosophicas  continct,  quo  proinde  hfec  D.  Thoma;  Philosophia  carere  non  debuit,  maxime 
cum  hujusce  auctorem  latuisse  videatur,  quippe  qui  illum  nuUibi  locorum  alleget ;  lum  ut 
Thomistai'um  sludio  faverem,  quorum  plerique  omnes  enixe  petierunt,  plurimam  ejus  ut 
ipsis  copiam  facerem,  quandoquidem  liceret.  Ceterum  hunc  sancti  Doctoris  vere  prolem 
esse  testato  non  est  opus,  cum  id  luce  meridiana  clarius  futurum  sit  vel  minimum  in  ejus 
libris  versato. 


BREVIS    CONSPECTUS 


SCRIPTORUM   S.    THOM^ 

QU.^  IN  EDITIONE  ROM.^  AN.   1570  VULGATA 


COTINENTUR 


SuMMA  TiiEOLOCi^;  la  (scil.  prima  pars), 
la  2re  (scii.  priina  pars  secundic  partis), 
2a  2se  (scil.  secunda  pars  secundrc  parlis), 
3a  (scil.  terlia  pars). 

SuMMA  coNTRA  Gentiles;  11.  4  c.  Gcnt. 

Qu-ESTiONES  DiSPUTAT^  de  potentia  Dei,  de 
malo,  de  spiritualibus  creaturis,  de  anima, 
de  unione  Verbi,  de  virtutibus  in  com- 
muni,  de  caritale,  de  correctione  fraterna, 
de  spe,  de  virtutibus  cardinalibus,  de  veri- 
tate. 

QUODLIBETA    12. 

ScRiPTUM  in  4librosSententiarum. 

CoMMENTARii    iu    2    Hb.    Periiierm    e 

2  lib.  Posteriorum  Analylicorum,  inSlib. 
Physicorum,  in  4  lib.  de  Coelo  et  Mundo, 
in  2  lib.  de  Generatione  et  Corruplione,  in 
4  lib.  Meteorum,  in  3  lib.  de  Anima,  in 
lib.  de  Sensu  et  Sensalo,  de  Memoria  et 
Reminiscenlia,  de  Somno  et  Vigilia*,  de 
Somniis  *,  de  Divinatione  per  Somnum  *, 
in  12  lib.  Metaphysicorum,  (de  Causis), 
in  10  lib.  Ethicorum,  in  8  lib,  Politicorum. 

Opusclla  :  1.  Conlra  errores  Gmocorum.  — 
2.  Compendium  theologioe.  —  3.  Declaratio 
quorundam  articulorum  contra  Grpecos, 
Armenos  et  Saracenos.  —  4.  De  duobus 
praeceptis  carilatis.  —  5.  De  articulis  fidei 
et  sacramentis  ecclesine.  —  6.  Exposilio 
super  symbolum  Apostolorum.  —  7.  Expo- 
silio  orationis  dominic.ne.  —  8.  Expositio 
salutationis  angelicne.  —  9.  Responsio  de 
108  articulis*.  —  10.  Responsio  de  42  arli- 
culis.  —  11.  Responsio  de  36  articulis.  — 
12.  Responsio  de  6  articulis  ad  lectorem 
Risuntin.  —  13.  De  differentia  divini  verbi 
et  humani.  —  14.  De  natura  verbi  inlel- 
lectus.  —  15.  De  substanliis  separalis.  — 
16.  De  unilate  inlelleclus  contra  Averroi- 
stas.  — 17.  Conlra  retrahentes  a  religionis 
ingressu.  —  18.  De  perfectione  vilai  spiri- 
tualis.  —  19.  Conlra  impugnantes  Dei  cul- 
tum  et  religionem.  —  20.  De  regimine 
principum.  —  21.  De  regimine  Judaeorum. 
—  22.  De,  forma  absolutionis.  —  23.  Expo- 


sitio  prima^  decretalis.  —  24.  Expositio 
super  secundam  decretalem.  —  25.  De 
sortibus.  —  26.  De  judiciis  astrorum.  — 
27.  De  aeternitate  mundi.  —  28.  De  falo.  — 
29.  De  principio  individuationis.  —  30.  De 
ente  et  essenlia.  —  31.  De  principiis  na- 
tura;.  —  32.  De  natura  materiae  et  dimen- 
sionibus  interminatis.  —  33.  De  mixtione 
elementorum.  —  34.  De  occultis  operibus 
nalurse.  —  35.  De  motu  cordis.  —  36.  De 
instantibus.  —  37.   De  quatuor  oppositis. 

—  38.  De  demonslralione.  —  39.  De  fal- 
laciis.  —  40.  De  proposilionibus  niodali- 
bus.  —  41.  De  natura  accidenlis.  —  42.  De 
natura  generis  *.  —  43.  De  potentiis  ani- 
mae  *.  —  44.  De  tempore.  —  45.  De  plura- 
litate  formarum  *.  —  46.  De  dimensionibus 
interminalis.  Cf.  n.  32.  —  47.  De  natura 
syllogismorum  *.  —  48.  Sumriia  totius  Lo- 
gicae  Aristot.  *.  —  49.  De  sensu  resp.  sin- 
gularium  et  intellectu  resp.  universalium  *. 

—  50.  De  invenlione  medii  *.  —  51.  De 
natura  luminis  *.  —  52.  De  natura  loci  *. 

—  53.  De  intellectu  et  intelligibili  *.  — 
54.  De  quo  est  et  quod  est  *.  —  55  et  56. 
De  universalibus  *.  —  57.  Officium  de  festo 
corp.  Chr.  —  58.  De  fcacramento  altaris  *. 

—  59.  De  sacramenlo  eucharistiae  *.  — 
60.  De  humanilate  J.  Chr.  *.  —  61.  De 
dileclione  Chr.  et  proximi  *.  —  62.  De 
divinis  moribus.  *.  —  63.  De  beatitudine  *. 

—  64.  De  modo  coofitendi  *.  —  65.  De 
officiosacerdutis*.  —  66.  Expositio  missae*. 

—  67.  De  emptione  et  vendilione  ad 
tempus  *.  —  68.  Epistola  de  modo  acqui- 
rendi  scientiam  *.  —  69.  Expositio  in  lib. 
Doethii  de  hebdomadibus.  —  70.  Quae- 
stiones  in  lib.  Roethii  de  Trinitate.  — 71. 
De  vitiis  et  virtutibus  *.  —  72.  De  concor- 
dantiis  *.  —  73.  De  usuris  *. 

ExrosiTio  :  in  Job,  in  Psalmos,  in  Canlica 
Canticorum,  in  Isaiam,  in  Jeremiam,  in 
Threnos,  [in  Matthaeum  et  Joannem]  ; 
Catena  aurea  in  qualuor  evangelia  ;  expo- 
sitio  in  epist.  S.  Pauli,  in  Genesim  *,  in 
Danielem  *,  in  lib.  Machabaeorum  *,  in 
epist.  canonicas  *. 


S  U  M  M  M 


P  H  I L  0  S  0  P II I  c  j; 


E  MVI  THOM.E  DOCTORIS  ANGELICI 

DOCTRINA 

QUARTA    PARS 


-^J-OSO^-i 


*  Post  considerationem  eorum  quee  a 
materia  neque  secundum  esse  neque  se- 
cundum  ralionem  sunl  separala,  quse 
ad  Philosophiam  naturalem  perlinent,  et 
eorum  quaj  speclant  moralia,  scquilur 
consideralio  corum  quaj  ab  eadem  mate- 
ria  sunt  et  secundum  esse  et  secundum 
rationem  separala,  circa  qux  versatur 
Theologia  naliiralis  seu  Melaphijiica .  Et 
primum  quidem  agemus  de  ipsa,  deinde 
de  his  quae  sunt  consideralioin's  ipsius, 
ut  eundem  ordinem  sequamur,  quem 
secuti  sumus  in  tractatione  Philosophiae 
naturalis.  Prior  autem  consideralio  erit 
biparlita ;  nam  primum  agemus  de  Mela- 
physica  absolute  et  secundum  se,  tum  de 
eadem  comparative  ad  alias  scientias  natu- 
rales. 

*  Ere  partes  hujus  Meta^^hysica',  quibus  asleris- 
cum  *  prteflgimus,  ab  ipso  Gosmo  Alamanno  sunt 
ccmpositse ;  reliquse  autem  a  Ganonicis  Regulari- 
bus  S.  Augustini  in  edit.  Paris.  1639-40  acldit;c.  Cf. 
qupe  diximus  in  praifalionibus  scc  .  1,  pag.  VII,  et 
secl.  5,  pag.  VI. 


QU^STIO  I 


DE    SCIEMIA    METAPIIYSICA. 

CmCA   SCIENTIAM    METAPHYSICAM 
QU.ERUNTUR  OCTO : 

*  1.  UtruiTi  Metaphysica  siL  scientia. 

*  2.  Utrum  sit  una  vel  plures. 

*  3.  Utrum  sit  speculativa. 

*  i.  Utrum  sit  sapientia. 

*  5.  Utrumsitde  rebus  amateria  et  motu  se- 
cundum  esse  et  rationem  separatis. 

*  G.  Quod  sitsubjeclam  ejus. 

*  7.  ULrum  considereL  omnes  quidditaLes  re- 
rum  in  parliculari. 

*  8.  ULrum  demonsLreL  per  omnes   quatuor 
causas. 


ARTICULUS  I 


*  UTRUM   METAPHYSICA    SIT    SCIENTIA. 


Videturquod  Mctaphysica  non  sit  scien- 
lia. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  1.  Posler. 
{texl.  o  ;   c.  2),    quod  scientia    est   co- 


SuMM.E  Philos.  YI  —  1. 


2  or.MrrA  pars 

gnilio  rci  pcr  propriain  causain  ;  sed 
Mctuphysica  non  esl  hujusniocli ;  cst  cnini 
maxime  de  subslanliis  separalis,  qucne  vcl 
non  habent  causam,  ut  Doiis,  vcl  habcnt 
nobisoccultam,  ut  angcli  :  crgo  Metnphy- 
sica  non  cst  sciontia.  —  1 .  Posler.  1.  i  (3) ; 
Opusc.  70,  q.  0,  a.  ^j,  arg.  2  Sed  c.onlm. 

2.  Prseterea,  scientia  non  est  dc  sin- 
gularibus,  sed  de  universalibus,  ut  dicit 
Pliilosophus  1.  Poster.  {lcxt.  h2  ;  c.  30) 
et  2.  dc  Anima  {text.  GO;  c.  u) ;  sed  Me- 
taphysica  maxinic  agit  dc  primo  cnle, 
puta  Deo,  qui  cst  singularis  :  crgo  McLa- 
physica  non  est  scientia.  —  1.  Postcr.  1. 
42  (40);  2.dc  Anima  1.  12. 

3.  Pra3lerea,  sapienlia  contradistingui- 
lur  scientia3  a  Pliilosopho  6.  Eth.  (c.  3); 
sed  Metaphysica  cst  sapientia,  ut  dicit 
Philosophus  1.  Metaphys.  (c.  2)  :  ergo 
Metaphysica  non  cst  scientia.  —  Opiisc. 
70,  q.  2,  a.  3,  arg.  1  ;  1.  Melaphys.  1.  3. 

4.  Prreterea,  qucelibet  scienlia  iiabet 
speciale  et  determinatum  subjeclum  et 
ens  circa  quod  versetur,  ut  dicitur  4. 
Metaphys.  {tcxt.  7;  1.  3,  c.  3);  sed  Mela- 
physica  non  habet  parliculare  subjecLuni 
vel  ens  circa  quod  vcrsetur,  cum  lanlum 
consideret  ens  in  communi,  ut  doccL  idem 
Philosophus  ibidem  et  11.  Melaphys. 
(sum.  2,  c.  1  ;  al.  1.  10,  c.  3)  :  crgo  MeLa- 
physica  non  esl  scicntia.  —  4.  Mctaphys. 
1.  5;  11.  Metaphys.  1.  3. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  6. 
Melaphys.  {text.  2  ;  1.5,  c.  1)  scientiam 
dividit  in  practicam  et  speculativam,  et 
hanc  dividiL  in  Physicam,  Mathematicam 
et  Melaphysicam,  et  1.  Metaphys.  (c.  2 
et  3)  vocat  Metaphysicam  scientiam  cL 
divinissimam.  —  G.  Meiaphys.  !.  1;  1. 
Metaphys.  I.  2  et  3. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  MeLaphy- 
sica  est  scientia  et  omnium  scientiaruni 
nobilissima.  Gujus  ralio  duplex  afferri  po- 
test  :  nna  ex  ratione  scientia^ ;  ha3C  enim 
est  cognilio  rci  per  propriam  causam,  ut 
dicitur  1.  Poster.  {text.  5  ;  c.  2) ;  cst  au- 
tem  hujusmodi  Metaphysica  :  habet  enim 
proprium  subjeclum  dislinctum  a  sub- 
jecto  ceterarum  scientiarum,   ens  nimi- 


—  METAPIIYSIOA 


rum  in  communi,  illiusquc  causam  pri- 
mam  eLaltissimam  consideral,  puta  Deum. 
Solius  enim  Dei  cLTcclus  est  ens  et  esse. 
Quod  manifeste  patet  ex  hoc,  quod  qua- 
Hs  est  ordo  eflectuum,  Lalis  esL  eL  causa- 
rum ;  cns  auLem  creaLum  esl  LaHs  cfl^ec- 
tus,  quiani  rumalinm&upponit,sed  suppo- 
ntur  ab  omnibus  :  ergo  et  causa  entis 
debct  csse  lalis,  quod  nullam  aliam  sup- 
ponat,  sed  supponatur  ab  omnibus  ;  nulla 
aulem  alia  causa  est  talis  praiter  primam, 
qua3  est  Deus.  —  1.  Poster.  1.  4  (3) ;  la, 
q.  45,  a.  4  et  5;  dc  Pot.  q.  3,  a.  4. 

Altera  ralio  sumilur  ex  ralione  sapicn- 
li.e.  Ha3C  enim  scienlia  esL  eL  scicntiarum 
dea,  ut  docet  Pliilosoplms  1.  Metaphys. 
(r.  2) ;  nam  omnes  alias  ordinaL  cL  regu- 
laL,  ctse  iiabcL  ad  sclenLiam  ex  addilione, 
non  aritem  Lamquam  opposiLum  ad  oppo- 
siLum.  Ulraque  enim  esL  cogniLio  conclu- 
sionum  cx  causis  :  sapientia  quidcm  cx 
causis  allissimis  et  primis,  scientia  vcro 
ex  causis  inferioribus.  Me(aphysica  vero 
cst  sapientia  ;  considerat  enim  altissimas 
et  universalcs  ac  primas  causas  omnium 
entium,  puLa  subsLanlias  separaLas  ;  eL 
ordinaL  ac  regulaL  omnes  ahas  scienlias, 
uL  doccL  Philosophus  ibidem.  Unde  mani- 
fesLum  est,  quod  MeLaphysica  est  scien- 
Lia  eL  aliarum  omnium  dignissima.  — 
Procem.  in  libros  Metciphys.,  et  1.  Mela- 
phys.  1.  1,  2,  3;  Opusc.  70,  q.  2,  a.  2, 
in  c. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  MeLa- 
physica  agiL  de  subslanLiis  separalis,  non 
lamen  tamquani  de  subjecto,  sed  tani- 
quam  dc  primis  causis  et  principiis  illius. 
—  Proccm.  in  libros  Metaphys. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  de  Deo 
haberi  i  oLcslscienLia,IiccL  non  sit  univer- 
salis,  quia  univcrsale  catenus  est  intelli- 
gibile  ct  scibile,  quia  est  a  materia  abs- 
Iractum  (separatum) ;  unde  illa,  qurc  non 
sunt  per  actum  nostri  intellectus  separa- 
la,  sed  per  se  ipsa  sunt  ab  omni  materia 
libera,  maxime  cognoscibilia  sunt  ;  et 
sic  Deus  maxime  cognoscibilis  est,  quam- 
vis  non  sit  universalis.  —  de  Veril.  q.  2, 
a.  2,  ad  4. 


DE  METAPHYSICA  —  QUJilST.  I  METAl^HYS.  SECUNDUM  SE  —  AUT.  II 


Ad  tertium  patet  ex  dictis  (in  c).  Yel 
dic,  quod  sapientia  est  scienlia  in  quantum 
est  de  conclusionibus,  differt  aulem  a  re- 
liquis  scienliis  in  quantnm  est  de  prin- 
cipiis. 

Ad  qxiarlxim  dicendum,  quod  habitus 
specificanlur  ex  objectis  suis  secundum 
rationcm,  quam  principaliter  attendunt. 
Ratio  aulem  objecti  sumitur  secundum 
proportionem  rei,  circa  quamest  operatio 
habitus  vel  polentia^  ad  aclum  anima),  in 
qna  sunt  habitus  vel  potentia).  Vcrum 
quia  per  operationem  anima)  quandoquc 
dividuntur  quae  secundum  rem  non  sunt 
conjuncla,  sed  summe  unum  sunt  ;  ideo 
conlingit  quod  ubi  res  cst  eadem,  sunt 
diversac  rationes  objecti  :  sicut  eadem  res 
est  objectum  liberalitatis,  ut  est  dona- 
bilis,  et  justitia),  ut  habet  rationem  de- 
biti.  Et  similiter  ubi  res  est  conmmnis,  est 
ralio  objecti  particularis  et  propria :  sicut 
carilas  est  virtiis  speciahs,  licet  ejus 
objectum,  quod  est  bonum  divinum,  ali- 
quaUter  in  omnibus  bonis  sit  commune 
secundum  rem  ;  in  hoc  enim  quod  est 
commune  secundum  rem,  habet  specia- 
lem  rationera  (1.  Posicr.  1.  41,  al.  39). 
Et  similiter  est  in  proposito.  Metaphysi- 
ca  est  specialis  scientia,  quamvis  consi- 
deret  ens,  quod  est  commune  omnibus^ 
quia  specialem  rationem  entisconsiderat, 
sccundum  quod  non  dependet  a  raateria 
ct  molu.  —  Vel  dic,  quod  ex  eo  quod  unus 
habitus  vel  scientia  habet  objectum  ma- 
cfis  commune,  una  scienlia  dicitur  esse 
communior  quam  alia.  Et  sic  in  proposito, 
cum  cujuslibet  scientia?  unitas  secundum 
unilatem  subjecti  attendalur,  sicut  unitas 
unius  generis  subjecti  est  communior 
quam  alterius,  puta  enlis  quam  corporis 
mobilis,  ita  una  scientia  est  communior 
aHa.  Et  sic  Metaphysica,  quae  est  deente, 
est  communior  quam  Physica,  quaD  est  de 
corpore  mobili.  —  la  286,  q.  57,  a.  2,  ad 
1  et  2  ;  2a  2x,  q.  9,  a.  2,  in  c.  ;  prooem. 
in  11.  Sent.  q.  1,  a.  3,  sol.  1  ;  \.Sent.  dist. 
3^,  q.  3,  a.  2,  ad  3  ;  dist.  35,  q.  un.,  a.  1, 
ad  3  ;  3.  Sent.  dist.  27,  q.  2,  a.  4,  quai- 
stiunc.  2,  in  sol.  et  ad  3. 


ARTICULUS   II 

*  UTRUM   METAPnVSICA    SIT   UNA    SClEiNTJA 
VEL    PLURES. 

Videtur  quod  Metaphysica  non  sil  una 
scicntia. 

1.  Dicit  enim  Pliilosophus  1.  Poster. 
{texl.  42;  c.  28),  quod  <c  una  scientia  est, 
qn^L^  est  unius  generis  subjecti  ».  Sed 
Deus  et  res  creala),  de  quibus  agit  Meta- 
physico,  non  continentur  sub  uno  genere 
subjecti  sive  univoce  siveanalogice.  Nam 
qua?  conveniunt  in  uno  genere  univoce 
vel  analogice,  participant  aliquid  idem 
secundum  prius  et  poslerius,  sicut  sub- 
stantia  et  accidens  rationem  entis  ;  vel 
aequaliter,  sicut  bos  et  cquus  ralionem 
aniraalis.  Deus  autem  et  res  crealae  non 
participant  aliquid  idem,  quia  illud  esset 
prius  et  simplicius  utroque.  Ergo  Mela- 
physica  non  est  una  scientia.  —  1  a,  q.  1,  a. 
3,  arg.  1  ;  proasm.  in  11.  Sent.  q.  1,  a.  2, 
arg.  2;  l.  Poster.  1.  20  (19). 

2.  Pra^terea,  Philosophus  11.  Metaphys. 
(sum.  1,  c.  1 ;  al.  1.  10,  c.  1)  dicit  Meta- 
physicam  non  esse  unam  scientiam ;  id- 
que  probat  hoc  ratione  :  quia  plura,  de 
quibus  consideratur  in  una  scientia,  sunt 
contrario,  eo  quod  unum  contrariorum 
est  ralio  cognoscendi  alterum;  et  prop- 
terea  videntur  sub  una  arte  cadere.  Sed 
principia  rcrum,  cum  sint  plura,  non 
sunt  contraria  ;  alioqui  non  possent  con- 
venire  in  uno  prlncipiato.  Ergo  Metaphy- 
sica,  quffi  est  de  principis,  non  videtur 
esse  una  scientia.  —  11.   Metapkys.  I.  1. 

3.  Pra^lerea,  ex  Philosopho  (ibid.) 
eadem  scientia  non  potest  esse  de  pluri- 
bus,  quia  una  scienlia  est  unius.  Sed 
Metaphysica  est  de  pluribus,  irao  de 
omnibus;  cum  enim  sit  sapientia,  debet 
omnia  scire,  ut  dicit  Philosophus  1.  Meta- 
phys.  (c.  1) ;  praeterea  agit  de  oranibus 
substantiis,  ut  dicitur  U.  Metaphys.  (sum» 
1,  c.  1  ;  al.  1. 10,  c.  1).  Ergo  Metaphysica 
non  est  una  scientia.  —lbid.;\.  Meta^ 
phys,  1.  2. 


4  QUAUTA  l'ARS  - 

4.  Pi;L'lerea,  si  Melaphysica  est  una 
scienlia,  vel  est  una  generc  vel  una  spc- 
cie  ;  sed  neutrum  esl.  Non  enini  est  una 
genere,  quia  ens,  quod  est  subjcctuni  Mc- 
taphys-ica',  ut  docct  IMiilosophus  4.  Me(a- 
phijs.  inilio  {text.  1  ;  1.  3,  c.  1),  non  est 
genus,  ut  diclum  est  cx  eodem  (in  Logi- 
ca  (l)  q.  9,  a.  2,  c).  Neque  cst  una  spe- 
cie,  quia  ens  in  communi  non  e=>t  spccies, 
ut  pcr  se  manifestum  csL ;  unitas  autem 
scienli;e  sumitur  ex  subjeclo,  ut  dictum 
est  ex  Pliilosopho  (in  arg.  1  el  in  Logica  (2) 
q.  32,  a.  2,  arg.  1).  —  4.  Melaphys.  1.  1. 

Sed  conlra  est,  quod  Philosophus  in 
sua  Melaphysica  agit  de  illa  tamquam  de 
una  scientia  ;  et  cxpresse  41.  Metaphys. 
(sum.  1,  c.  1 ;  al.  1.  10,  c.  1)  dicit  Meta- 
physicani  esse  unam  scienliam.  — Prooem. 
in  II.  Melaphijs.;  11.  Metaphys.  I.  1. 

Respondeo  dicendum,  quod  Metaphy- 
sica  est  una  scienlia  tum  aliquo  molo 
secundum  (jemis,  lum  simpliciter  et  abso- 
lute  secundum  speciem.  —  Quod  enim  sit 
una  probalur  :  quia  est  unius  subjecli, 
puta  entis  in  communi,  ut  dicilur  in  4. 
Metaphys.  initio  {text.  1  ;  I.  3,  c.  1); 
et  quia  omnia  qua.'  considerat,  sub  una 
ratione  formali,  puta  sub  ratione  entis, 
illa  considerat,  ut  dicit  Philosophus  11. 
Meiaphys.  (sum.  2,  c.  1  ;  al.  I.  10,  c.  3); 
unilas  aulem  scientiae,  sicut  et  habitus  et 
potenticc,  sumitur  ex  ratione  formali 
subjecli.  —  Quod  aulem  sit  una  aliquo 
modo  secundum  genus,  manifestum  est  : 
quia  illascienlia  est  una  secundum  genus, 
prtesertim  si  sit  speculaliva,  ut  est  in 
proposito,  qu;ie  versaLur  circa  unum 
genus  speculabile ;  scientia)  enim  specu- 
lativa)  distinguuntur  secundum  distin- 
clionem  vel  unitalem  generis  speculabilis 
ut  speculabile  est.  Constat  autem  triplex 
esse  genus  speculabile  :  quoddam  eorum 
quai  dependent  a  maLeria  secundum  esse 
et  intelleclum,  sicut  entia  naturalia,  de 
quibus  est  Philosophia  naturalis,  in  quo- 
rum  deiinitionibus  ponitur  materia  sen- 
sibilis ;   aliud    eorum  quse   depcndent   a 

(1)  Intellige  luijus  Siunmx  Philosophix.   sect.  1, 
pag.  105.  —  (2)  Ibid.,  pag.  338. 


METAPIIYSICA 

materia  secundum  esse,  sed  non  secun- 
dum  intellectum,  ut  enlia  maLhemalica, 
in  quorum  definitionibus  non  ponitur 
materia  sensibiiis;  lertium  eorum  qu;c 
neutro  modo  dependent  a  materia,  cujus- 
raodi  sunt  Deus,  intelligenti;c  et  ens  in 
communi.  Et  de  hoc  tertio  genere  agit 
McLaphysica,  ac  proinde  dici  potest,  quod 
sit  una  sccundum  r/eniis.  —  4.  Meiaphys. 
I.  1  et3  (1)  ;  2.  Metaphys.  I.  1;  la,  q.  1, 
a.  3,  c. ;  prooem.  in  II.  Sent.  q.  1,  a.  2, 
c. ;  Opusc.  70,  q.  5,  a.  1,  c.  —  Est 
autem  absolute  et  simpliciter  una  secun- 
dum  speciem,  quia  illa  scientia  vel  habi- 
tus  vel  poLentia  (eadem  enim  est  ratio 
horum  trium),  est  una  specie,  in  qua 
nulla  est  diversitas  secundum  illam  ralio- 
nem  formalem,  sccundum  quam  conside- 
rat  objectum;  ut  patet  similiter  in  poten- 
tia  visiva.  Visio  enim  albi  et  nigri  sunt 
ejusdem  speciei,  quia  ralio  visibilis,  sub 
qua  potentia  tendit  in  objectu.m,  est  unius 
speciei.  Ita  vero  se  habent  omnia  quce 
considerantur  in  Metaphysica ;  consi- 
derantur  enim  omnia  quatenus  entia 
sunt,  et  quatenus  sunt  separata  secun- 
dum  esse  et  rationem  a  materia.  —  la, 
q.  1,  a.  3,  c. ;  3.  Sent.  dist.  27,  q.  2,  a. 
4,  sol.  1,  ad  3 ;  dist.  33,  q.  1,  a.  1,  sol. 
1  ;  11.  Metaphys.  I.  3;  Opusc.  70,  q.  5, 
a.  1  et  4. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet 
Metaphysica  consideret  ha)c  tria,  Deum, 
intelligentias  et  ens  in  communi,  est  ta- 
men  una  :  quia  solum  ens  in  communi 
consider&tut  subjectum,  reliqua  vero  duo 
considerat  ut  causas  sui  subjecti ;  ejus- 
dem  autem  et  unius  scientioc  est  consi- 
derare  causas  proprias  sui  subjccti  et 
ipsum  subjectum.  —  Prooem.  iu  11.  Meta- 
phys.  ;  Opusc.  70,  q.  5,  a.  4. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ratio 
Philosophi  adducta  est  per  moduni  dubi- 
taiionis,  ut  patet  intuenti  texlum.  Veritas 
autem  hujus  est,  quod  Mctaphysica  cst 
una  scientia,  quse  lamen  considerat  plura 
principia,inquantum  reducunturad  unum 
genus,  quia  et  hac  ratione  contraria  sub 
unam  scicntiam  cadunt,  in  quantum  sunt 


DE  METAPHYSICA  —  OLIKST.  I  METAPHYS.  SECUNDUM  SE  -  ART.  111 


Melaphys.  {iexi.  2  ;  1.  5,  c.  1)  docet, 
qiiod  si  cst  aliquid  immobile  et  separa- 
bile  et  sempilernum,  palam  quia  cst  Theo- 
ricu  id  nosse.  —  G.  Melaphys.  1.  1. 

2.  Pr.Tlerea,  Philosophus  1.  Melaphys. 
(c.  2)  dicit,  quod  Mclapiiysica  non  est  ac- 
liva,  sed  speculativa  ;  ct  (.i.  Metaphys. 
initio  {lext.  2  ;  I.  5,  c.  1)  scientiam  spe- 
culativam  dividit  in  Pliysicam,  Metaphy- 
sicam  et  Mathemalicam.  —  1.  Mela.phys, 
I.  3  (2)  ;  G.  Metaphys.  I.  1. 

Respondeo  DicRNDUM,  quod  Melaphysica 
est  scientia  speculaliva.  Cujus  triplex  ra- 
tio  afferri  polest  :  —  prima  est  ex  ralione 
scientia)  practicce.  Dividitur  enim  scienlia 
practica  in  activam  et  factivam  ;  Mela- 
physica  autem  neque  acliva  est  neque  fa- 
ctiva.  Non  hcpx  quidem,  quia  principinm 
factivarum  scienliarum  est  in  faciente, 
non  in  facto,  quoJ  est  artificiatum.  Prin- 
cipium  autem  corum  qua'  metaphysicus 
considerat,  non  est  in  faciente.  Cum  enim 
VideturquodMetaphysicanonsitscien-     f^^cere   sit    secundum    operationem    quoc 


uiiius   gcneris.    —   11.   Metaphys.    I.    1. 

Ad  tertium  dicendum  similiter,  quod 
argumcntum  allatum  est  per  modum  du- 
bitationis  a  Philosopho  ;  et  veritas  est, 
quod  Metaphysica  est  de  omnibus  sub- 
stantiis,  licet  de  quibusdam  principalius, 
scilicel  de  substantiis  separalis,  in  quan- 
lum  omncs  conveniunt  in  uno  genere,  quod 
cst  ens  per  se.  —  Ibid. 

Ad  (/uartum  dicendum,  quod  Metaphy- 
sica  ct  est  una  aliquo  modo  secundum 
genus  speculabile,  quia  agit  dc  separalis 
secundum  esse  et  rationem  a  materia  ;  et 
est  una  secundum  speciem,  quia  sub  una 
ratione  formali  indivisibili  considerat  om- 
nia  qucio  ad  ipsius  subjectum  pertinent,  ut 
dictum  est  (in  c). 

ARTICULUS  III 

*  UTRUM    MnXAPHYSICA    SIT    SCIENTIA 
SrECULATIVA. 


lia  speculativa. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (4.  Metaphys. 
texl.  5  ;  I.  3,  c.  2),  quod  circa  idem 
genus  versatur  Logica  et  ]\letaphysica  ; 
sed  Logica  non  est  scientia  speculativa, 
ut  dictum  est  (in  Logica  q.  1,  a.  4,  c.)  : 
ergo  nequc  Metaphysica  erit  scienlia  spe- 
culativa.  —  4.  Metaphys.  1.  4  (1). 

2.  Pra?terea,  sacra  doctrina  seu  Theo- 
logia  supcrnaturalis  non  est  pure  specu- 
laliva,  sed  simul  est  practica  ct  specula- 
liva  ;  sed  eadem  videlur  esse  ratio  Theo- 
logiae  naturalis,  qua?  est  Melaphysica  :  ergo 


transit  exterius  ad  materia>  transmutatio- 
ncm,  scienliai  factivae  dicuntur  artes  me- 
chanica? ;  Metaphysica  autem  non  est  ars 
mechanica,  cum  non  habeat  operationes 
exterius  transmuLantes  materiam  ullam, 
ut  patet.  Neque  illa,  quia  principium  ac- 
tivarum  scientiarum  est  in  agente,  et  est 
clectio  ;  idem  enira  est  agibile  et  eligi- 
bile;  Metaphysica  vero  non  versatur  circa 
agibile  vel  eligibile,  sed  circa  ens  com- 
mune,  quod  non  est  agibile  ;  praiterquam 
quod  scientia'  practicse  est  determinare 
tantum  ea,  quaj  sunt  operabilia  ab  homine, 


Metaphysica  non  est  scienlia  })ure  specu-  ut  moralis  de  actibus  humanis,  et  a^difi- 

lativa.  —  la,  q.   1,  a.  4,  c.  ;   prcoem.  in  cativa  de  a^dificiis   (la,  q.  1,  a.   4,  arg. 

II.  Senl.  q.  1,  a.  3,  sol.  1.  Sed  contra)  ;  Melaphysica  aulem  non  est 

3.  Pia^terea,  ordinare  et  regulare  per-  de  rebus  operabilibus  a  nobis,  ut  per  se 

lincnt    ad    intellectum    practicum,    quia  manifeslum  est. — iSecwnc/a  est  ex  ratione 

inlcllcctus  speculalivus  sistit  tantum   in  scientia?  spec!</a/iyfe.  Tripliciter  enim  ali- 

cognitione  veritalis,  ut  dicit  Philosophus  qua  scientia  dicitur  speculativa  :  primo 

1.  Metaphys.  (c.  2)  ;  scd  Melaphysica,  ex  cx  parle  rerum  scitarum,  qua?  non  sunt 

Philosopho  {ibid.),  ordinat  et  regulat  om-  opcrabiles  a  sciente  ;  secundo   ex   parte 

nes  scienlias  ;  ergo  Metaphysica   non  est  considerandi,  puta  si  considerelur  aliquid 

scientia  S[)eculativa.  —  1.  Metaphys.  \.  1,  definiendo  et  dividendo  et  considerando 


2,  3  (2). 

Sed  contraest :  1.  quod  Philosophus  6. 


ejus  principia  ;  tertio  ex  parte  finis  ;  nam 
intellectus  practicus  difTert  a  sDeculativo 


6  QUARTA  PARS  -  .MI-TAPIIYSICA 

finc,  ul  dicitur  in  3.  de  Anima  lexl.  49  ;  c.  ulla  scientia  cx  philosophicis.  —  la,  q. 

10.  (la,  q.  1'i,  a.  IG,  in  c.)   ScU  Mela-  1,  a.  4,  c.  ;  prowm.  in  11.  Senl.  q.  1,  a.  3, 

physicQ  est  speculativa  his  tribus  modis  :  sol.  1. 

qiiia  considerat  ea,  qn;u  non  sunt  opera-  Ad  lcrlium  dicendum,  quod  regulare  et 

bilia  a  nobis,  pula  ens  ul  ens,  et  superio-  ordinare  opus  externum  pertinet  ad  mtel- 

res  causas,  ut  diclum  cst;  et  h.TC  consi-  leclum  ct  habilum  pracLicum,  non  autem 

derat  definiendo    et    dispiitando  et   non  ordinaic  opus  intcrnum,   cujusmodi  est 

ordinando  ad  opus  ;   et  tota  Metaphysica  cognitio  cujuslibet  scientiae  ;    practicum 

ordinatur,  ut  inquit  Philosophus  1.  Mcta-  enim  dicitur  ab  opere  exteriori,  specula- 

p/ii/.<f.  (c.  I)  ad  veritatiscognitioncm;nam  tivum  aiitcm   ab  opere  interiori.  —  1a 

inter  scientias  speculativas  est  maxime  2cC,  q.  1,  a.  6,  ad  1  et  2  ;  q.  3,  a.  5,  ad  2 

gralia  sui,  ut  inquit  Philosophus  ibidem.  et  3  ;  q.  13,  a.  4,  ad  2;  q^57,  a.  1,  ad  1  ; 

Terlia  est  ex  ratione  sapienlice.  Haec  a.  3,  ad  3  ;  2a  23e,   q.  179,  a.  2,  c.  ;  de 

enim  cum  sit  nobilissima  omnium  scien-  Venl.  q.  14,  a.  4,  c. 
tiarum,  est  sui  gratia,  atque  adeo  specu- 

lativa,  ut  docet  Philosophus  1.  Melaphys.  ARTICULUS  IV 
(c.   2),  non  autem   propter  ullum  opus, 

quod  estpropriura  scicntia^  practica?.  Est  *  utrum  metapuysica  sit  sapientia. 
aulem  Metaphysica   sapientia,    ut   docet 

Philosophus  ibidem  ex  condilionibus  sa-  Videtur  quod  Metaphysica  non  sit  sa- 

pienticV,  quai  Metaphytica)  conveniunt.  —  pientia. 

Unde  manifestum  est,  quod  Metaphysica  l.  Dicit  enim  Philosophus  1.  Metaphys. 

est  scienlia  spcculativa. — i}.Melaphys.\.\.  (c.  2),  quod  sapientia  debet  versari  circa 

Ad  primwn  ergo  dicendum,  quod  ideo  omnia  ;   sed   Metaphysica   non    versatur 

LogicaetPrima  Philosophiadicuntur  ver-  circa  omnia  ;  tantum  enim  agit  de    his, 

saricirca  idem  genus,  quia  versantur  circa  qua3  sunt  secundum  rem  et  ralionem  abs- 

ens  ;  differunt  autem,  quod  Logica  versa-  tracla  a  materia,  ut  dicit  Philosophus  6. 

lur  circa  ens  rationis,  Prima  vero  Philo-  Metaphys.  {texl.  2  et  3  ;  I.  5,  c.  3)  :  ergo 

sophia  versatur  circa  ens  reale  seu  ens  Metaphysica  non  est  sapientia.  —'[.Meta- 

natura}  ;  quae  duo    entia    asquiparantur,  phys.  1.  2. 

quia  omnia  entia  naturae  sub  considera-  2.  Prceterea,  sapientia,  ut  dicit  Philo- 

lione  rationis  cadunt.  Cur  vero    Logica  sophus  ibidem  (1.  Melaphys.  c.  2),  versa- 

neque  sit  speculativa  scienlia  neque  pra-  tur  circa  maxime  difficilia ;  sed  Metaphy- 

ctica,  dictura  est   (in  Logica  q.   1,  a.  4,  sica  non  versatur  circa  hujusmodi  ;  ver- 

c),  et  feimiliter  dictura  (in  c),  quare  Me-  salur  enira  circa  maxime  universalia,  quae 

laphysica   sit   scienlia   speculativa,    non  sunt  prirao  nobis  nota,  ut  dicit  Philoso- 

autem  practica.  —  4.  Metaphys.  I.  4  (1).  phus  1.  Phys.  initio  {text.  3  et  4  ;  c  1),  et 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ideo  in  ideo  magis  facilia  :  ergo  Metaphysica  non 

scientiis  philosophicis  alia   est   specula-  est  sapientia.  —  Ibid. 

tiva   alia    praclica,   el    per    consequens  3.  Prseterea,   sapientia  est  certior  aliis 

Metaphysica,  quse  Theologia  naturalis  di-  scientiis,  quia  est  ex  paucioribus,  ut  dicit 

citur,    est  scienlia   speculaliva    tantura,  Philosophus  1.  Metop/i^/s.  (c  2) ;  sed  Me- 

Theologia  vero  divina  et  supernaturalis  taphysica  non  est  ex  paucioribus,  cum  se 

seu  sacra  doctrina  simul  estscientia  pra-  extendat  ad  omnia,  quippe  qua^  scit  om- 

ctica  etspeculativa:quiaha3c  habet  ralio-  nia,  ut  dicit  Philosophus  ibidem  :   ergo 

nem  formalera  se  extendentem  ad  ea,  quai  Metaphysica  non  est  sapicntia.  —  1.  Mc- 

pertinent  ad  scientias  practicas  et  specu-  iaphys.  1.  2. 

lativas,  puta  cognoscibilitatem  per  divi-  4.  Prreterea,  quanto  aliquid  magis  ca- 

num  lunien,  quam  rationem   non   habet  pitur  sensu,  a  quo  nostra  cognitio  oritur, 


DE  METAPHYSICA  —  QU.EST.  I  METAPHYS.  SEGUNDUM  SE  —  AUT.  IV  7 

laiilo  cst  certius,  sed  ea,  qusc  secunduni  cere    est   scienliam    in    aliquo    causare. 

essc  et  rationem  dependent  a  materia,  de  Qiiinto,   cst  magis  per  se  eligibilis,  sou 

quibusest  Pliysica,  magiscapiunlursensu  gratia  scientirc  volila,  quia  est   maxime 

quara  quse  secundum  neutrum  a  materia  de  scibilibus,  de  primis  nimirum  causis 

dependent,  dc  quibus  est  Metaphysica  :  et  principiis  rcrum  omnium.  Dcmum,  se 

crgo   Melaphysica   non   est   ccrtior  aliis  habet  ad  ceteras  scienlias  ut  principalis 

scicnliis,  et  consequcnter  non  est  sapicn-  etarchitectonica,  quiaconsiderat  causam 

tia.  —  Ibid.  finalem  rerum  omnium,  scu  bonum  tolius 

5.  Pra3lerea,  sapientia  docere  debet  cau-  universi,  quod  est  optimum  in  natura.  — 

sas  cujuslibet  quacsiti,  ut  dicitur  1.  Meta-  1.  Melaphys.  1.  2  ;  ct  proccai.  in  11.  Meta- 

phys.  (c.  2) ;  sed  hoc  non  facit  ]\Ietaphy-  phys. 

sica;  nam  cum  scire  sit  cognoscere  rcm  Ad primitm  ergo  dicendum,  quod  Mela- 

per  causas,   per  quas  est,  ut  dicitur   1.  physica  dicilur    scire   omnia,   quia    scit 

Poster.  {lext.  5  ;   c.  2),  quselibet  scientia  maxime  universalia,  quibus  omnia  subji- 

docet  causas  proprii  subjecti  :  ergo  Meta-  ciuntur.  Considerat  enim,  inquit  Philo- 

physica  non  est  sapienlia.  —  Ibid.  et  6.  sophus  11.  MetapJiys.  (sum.  2,  c.  1 ;  1.  10, 

Metaphys.  1.  1  ;  1.  Poster.  I.  2  (1).  c.  3),  omnia  entia,   quatenus  reducuntur 

6-  Praiterea,  Metaphysica  per  studium  ad  unum,  puta  ad  ens  in  communi,  et  qua- 

acquiritur,  sapientia  vero  per  infusionem  tenus  continentur  in  primis  et  universa- 

habetur,  unde  inter  dona  Spiritus  Sancti  libus  causis  omnium  cnlium.  —  Ibid.  et 

numeratur  {Is.  11,  2)  :  ergo  Metaphysica  11.  Metaphys.  1.  3. 

non  est  sapientia. —  la,  q.  1,  a.  6,  arg.  3.  Ad  secundwn  dicendum,   quod  magis 

Sed   conlra   est,  quod   Philosophus   1.  universalia  secundum  simplicem   appre- 

Melaphys.  (c.  2)  docet,  quod  Metaphysica  hensionem  sunt  prius  nota.  Nam  primo  in 

est  sapientia.  —  1.  Metaphys.  1.  2.  intellectum  cadit  ens,  ut  dicit  Avicenna, 

Respondeo  DicENDUM,    quod   Metaphy-  et  prius  in  intellectum  cadit  animal  quam 

sica  est  sapientia  naturalis.  Cujus  ratio  homo  ;  sicut  etiam  in  esse  naturce,  quod 

e^t,  quia  sapienlia,  ut  colligilur  ex  Phi-  de  polentia  in  actum  procedit,  prius   est 

losopho  (1.  Metaphys.  c.  2),  omniuni  phi-  onimal  quam  homo.  Sed  quantum  ad  in- 

losophorum   consensu   est    scientia,    per  vestigalionem   naturalium    proprietatum 

quam  quis  scit  omnia  ctiam  difficillima  per  et  causarum,  prius  sunt  nota  minus  cora- 

cerlitudinem   et   causam,   estque    magis  munia,  eo  quod  per  causas  particulares, 

opla  ad  docendum,  et  scire  propter  se  qua3  sunt  unius  generis  vel  speciei,  per- 

quoerit,  et  se  habet  ad  alias  ut  principa-  veniraus  ad  causas  universales.  Ea  vero, 

liset  architectonica.  Hujusmodiautera  est  qua3  sunt  universalia  in  causando,  sunt 

Metaphysica.  Nam,  primo,  per  illam  quis  posterius  nota  quoad  nos,  licet  sint  prius 

scit  orania,  scit  enira  maxirae  univcrsa-  nota  secundum  naturara  ;  quaravis  uni- 

lia,  quibus  orania  subjiciuntur.  Secundo,  versalia  per   prajdicationera  sint   aliquo 

scit  difficillima  ;  nam  scit  ea,  quae  a  sen-  raodo  prius  nota  quoad  nos  quara  minus 

sibus  maxime  remota  sunt,  puta  Deum,  universalia,  licet  non  prius   nota  quam 

intelligenlias  et  ens  in  communi.  Tertio,  singularia  :   nam  cognilio  sensus,  qui  est 

est  raaxirae  certa,  quia  pauciora  in   sui  cognoscilivus  singularium,  in  nobis  prae- 

consideralione  tractat,   cum  non  habeat  cedit  cognitionem  intellcctivara,  quae  est 

objectum  suum  ex  addilione,  sicut  ceterai  universalium.  —  1.  Metaphys.  l.  2. 

scienlias,  qua?  proinde   raulto  plura  con-  Ad  tertium  dicendura,  quod  licet  Meta- 

siderare  debent.  Quarto,  est  raagis  apta  physica  se  extcndat  ad  omnia.  est  tamen 

ad  docendum,  quia  docet  causas  primas  ex  paucioribus,  quia  universale  compre- 

omnium  causarum   atque   adeo  oranium  hendit  quidem  plura  in  potentia,  sed  pau- 

rerum  ;  scire  autem  est  per  causas,  et  do-  ciora  in  actu;  tanto  autem  aliqua  scienlia 


H  nlAKTA   1'AllS  - 

est  ccrlior,  qucinto  ad  sui  subjecli  consi- 
(lerationcni  j^auciora  aclu  consitlcranda 
requiruntur.  Uiulescienliie  opei-aliva^sunt 
incerlissim;v,  (juia  oj)orlet  quod  conside- 
renl  multas  singularium  ojDerabilium  cir- 
cumstanlias.  — Ibid. 

Ad  quarlxnn  dicendum,  quod  res  phy- 
sica;  sunt  certiores  quoad  nos,  non  autem 
simpliciter  ;  et  per  consequens  Metaphy- 
sica  est  certior  simpliciter  omnibus  scien- 
tiis,  cst  tamen  incerticr  quam  Physica 
secundum  nos.  —  Opusc.  70,  q.  U,  a.  1, 
ad  9  et  10. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  Metaphy- 
sica  dicitur  causas  rei  cujusHbet  docere, 
quia  docet  primas  CQUsas  omnium  causa- 
rum  et  consequenter  omnium  rerum,  quse 
£unt  altributa  divina,  j)uta  sapientia,  bo- 
nitas  et  hujusraodi.  —  Ibid.  et  6.  Mela- 
pJiys.  1.  1;  dc  Pot.  q.  1,  a.  4,  c. 

Ad  sextum  diceiuhim ,  quod  cum  judi- 
cium  ad  sapientem  jDcrtineat,  secundum 
duplicem  modum  judicandi  dujDliciter  sa- 
pientia  sumitur.  Contingit  enim  ahquem 
judicare  iino  mudo  per  modum  incUnalio- 
nis,  sicut  qui  habet  habitum  virtutis, 
recte  judicat  de  his  qua:  sunt  secundum 
virtutem  agenda,  in  quantum  ad  illa  in- 
clinatur  ;  unde  et  in  10.  Eth.  (c.  5)  dici- 
tur  quod  virtuosus  est  mensura  et  regula 
octuum  humanorum.  Alio  modo  per  mo- 
dum  cognilionis,  sicut  aliquis  instructus 
in  scientia  morali  posset  judicare  de  acti- 
bus  virtutis,  etiam  si  virtutem  non  habe- 
ret.  —  Primus  igitur  modus  judicandi  de 
rebus  divinis  pertinct  ad  sapienliam,  quac 
ponitur  donuui  Spiritus  Sancli,  secundum 
ilUid  1.  Co)\  (2,  15)  :  Spiritualis  homo 
judicat  omnia.  —  Secundus  autem  modus 
judicandi  pertinet  ad  Metaphysicam  et 
sacram  doctrinam  ;  Metaphysica  enim  ju- 
dicat  de  omnibus  rebus  crealis,  quatenus 
considerat  aUissimas  causas  iUarutn  ; 
sacra  doclrina  vero  judicat  de  rebus  divi- 
nis  et  de  crcatis  per  ordineni  ad  Deum. 
—  la,  q.  1,  a.  G,  ad  3 ;  la  2ae,  q.  58,  a. 
2,  c.  et  ad  1  ;  q.  66,  a.  5,  c. ;  2.  c.  Genl. 
0.  4  et  24  ;  1.  Etli.  1.  1  ;  1.  Melaphys.  1. 
2. 


MITAPIIYSLCA 

ARTICULUS  V 

*UTRUM  METAPHYSICA  SIT  I)E  REKUS  A  MA- 
TERIA  ET  MOTU  SECUNDUM  E3SE  ET 
RATIONEM    SEPARATIS. 

Videtur  quod  Melaphysica  non  sit  dc 
rebus  a  materia  et  motu  separatis. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  1.  Metaphys. 
(c.  2),  quod  Metaphysica  est  scientia  di- 
vina,  quia  maxime  tractat  de  Deo  et  rebus 
divinis;  sed  ad  Dei  cognitionem  pertin- 
gere  non  possumus  nisi  per  effoctus  visi- 
biles,  qui  sunt  in  maleria  ct  motu  con- 
stituti  —  sic  Philosophus  8.  Phys.  et  12. 
Metaphys.  ex  motu  invesligat  primum 
motorem  et  subslantias  separatas — :  er- 
go  Metaphysica  non  abstrabit  a  materia 
et  motu.  —  1.  Metaphys.  1.  3  (2);  Opusc. 
70,  q.  5,  a.  4,  arg.  1. 

2.  Procterea,  iUud  cui  motus  aU'quo 
modo  convenit,  non  est  omnino  a  motu 
et  materia  separatum.  Sed  motus  aliquo 
modo  convenit  substantiis  separatis.  Nam 
de  sapientia  divina  dicilur  Sap.  7,  24, 
quod  est  mobilis  et  mobilior  omnibus  mo- 
bilibus ;  et  Plato  posuit  primum  movens 
movere  se  ipsum ;  et  quod  angeU  ctiam 
moveanlur,  patet ;  nam  movenlur  secun- 
dum  alterationem  (electionem),  nam  de 
bonis  facti  sunt  quam  plures  mali ;  et 
secundum  locum,  quando  miltuntur.  Er- 
go  iUa,  de  quibus  Metaphysica  tractat, 
non  sunt  ornnino  separata  a  maleria  et 
molu.  —  Opusc.  70, 1.  c.  arg.  2  et  3. 

3.  Praeterea,  dicit  Commentator  inilio 
Physicorum  (1.  Phys.  text.  1),  quod  om- 
ne  quod  est,  vel  est  maleria  pura  vel 
forma  pura  vel  compositum  ex  materia  et 
forma.  Sed  angelus  non  est  forma  pura, 
quia  sic  esset  actus  purus,  quod  cst  so- 
Uus  Dei  ;  nec  est  materia  pura  :  ergo  est 
compositum  ex  materia  et  forma.  Et  sic 
Metaphysica,  quse  tractat  de  angelis,  non 
abstrahit  a  materia.  —  Ibid.  arg.  4. 

^i.  Praelerea,  Metaphysicae  subjectum  est 
ens,  et  specialiler  ens  quoJ  est  substan- 
tia  ;  sed  ens  et  substantia  non  abstrahunt 
a  materia,   alias  nuUum  ens  inveniretur 


DE  METAPHYSICA  —  QU.E5T.  I  MK 

quod  haberet  maleriam  :  ergo  Melaphy- 
sica  non  abstrahit  a  materia  et  molu.  — 
Jbid.  arg.  5. 

V>.  Praiterea,  sccundum  Philosophum 
(1.  Posier.  text.  1 ;  c.  1)  adscienliam  per- 
linct  considerare  non  solum  subjcclum, 
sed  eliam  partes  ct  passiones  subjectij 
sed  ens  est  subjectum  Metaphysica!  :  er- 
go  ad  ipsam  pertinet  considerare  de  om- 
nibus  entibus;  sed  materia  et  motus  sunt 
qrajJam  entia  :  ergo  Metaphysica  ab  eis 
non  abstrahit.  —  Ibid.  arg.  6. 

0.  Pra3tcrea,  sicut  dicit  Commentator 
1.  Phys.  {icxl.  1),  scientia  divina,  qua) 
est  Metaphysica,  demonstrat  per  tres 
causas,  elficientem,  finalem  et  formalcm. 
Scd  causa  efficiens  non  potest  conside- 
rari  sine  consideralione  motus  ;  similiter 
nec  finis,  ut  dicitur  in  3.  Metaphys.  (text. 
3  ;  1.  2,  c.  2);  undc  in  mathematicis, 
quia  sunt  immobilia,  nulla  demonstratio 
pcr  hujusmodi  causas  datur.  Ergo  Meta- 
physica  non  abstrahit  a  molu.  —  Ibid. 
arg.  7. 

7.  Praeterea,  ad  eandem  scientiani  spe- 
ctat  agere  de  ente  ut  ens  est,  et  de  iis  qu?n 
consequuntur  ens  ut  ens,  qualia  sunt 
necessarium  et  conlingens  ;  sed  contin- 
gentia  sunt  variabilia,  materialia  et  mo- 
tibus  subjecla  :  ergo  Metaphysica  non 
est  de  his,  qua>  sunt  separata  a  materia 
ct  molu.  —  1.  Metaphys.  1.  1;  G.  Meta- 
phys.  1.  4. 

8.  Pra^lerea,  scientiae  distinguunlur  ex 
objectis,  ut  dictum  est  in  logicis  (q.  33 
sqq.);  sed  Theologia  est  de  separalis  a 
materia  et  moLu  :  ergo  de  his  non  erit 
Metaphysica.  —  Opiisc.  70,  q.  5,  a.  4,  c. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  6. 
Melaphys.  {text.  2;  I.  5,  c.  1)  et  11.  Meta- 
phys.  (sum.  3,  c.  1 ;  I.  10,  c.  7)  dicit, 
quod  Prima  Philosophia  agit  de  separa- 
bilibus  et  immobilibus;  sed  Metaphysica 
cst  Prima  Philosophia,  ut  dicit  Philoso- 
phus  1.  Metaphys.  (c.  2)  :  ergo  Metaphy- 
sica  est  de  rebus  abstractis  a  materia  et 
motu.  —  6.  Metaphys.  I.  1 ;  11,  Metaphys. 
I.  7  ;  Opusc.  70,  q.  a,  a.  4,  arg.  1  Sed 
contra. 


TAPHY9.  SEGUNDU.M  SE  -  .\RT.  V  9 

2.  Pranerea,  de  separatis  a  motu  et 
mateiia,  cura  de  illis  possit  haberi  scien- 
lia,  debet  considerare  aliqua  pars  scien- 
tia?  speculati\a>,  alias  Philosophia  non 
esset  convenienter  tradita.  Sod  nulla  alia 
scientia  de  iilis  potest  esse  praUer  Meta- 
physicam.   Nam  Physica  agit   de    rebus 

•materialibus  et  mobihbus  ;  Mathematica 
vero  considerat  solum  separala  a  materia 
et  motu  secundum  rationem,  non  autem 
secundum  essc.  Ergo  Melaphysica  cst  de 
abslractis  omnino  a  materia  et  motu.  — 
6.  Metaphys.  1.1. 

3.  PreTlerea,  Melaphysica,  ut  dicit  Phi- 
losoiihus  6.  Metaphys.  {text.  2;  I.  S,  c. 
1),  est  scientia  divina  agens  de  nobilissi- 
mis  entibus,  et  pr?cterea  est  dc  principiis 
et  causis  primis;  scd  hujusmodi  divina 
entia  ct  prima  principia  sunt  immateria- 
lia  et  immobilia  :  ergo  Melaphysica  agit 
do  abstraclis  a  materia  el  motu.  —  G. 
Melaphys.  I.  1 ;  Opusc.  70,  I.  c.  arg.  2  et 
3.  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  Metaphy- 
sica  est  de  his  qu?e  ab>trahunt  a  materia 
et  molu.  Cujus  ratio  est  e.x  diclis  mani- 
festa.  Nam  cum  h.TC  scienlia  tria  sortia- 
tur  nomina  ex  rebus,  circa  quas  versa- 
tur  —  dicitur  enim  Metaphysica,  quia 
agit  de  ente  et  iis  qu.T  consequuntur  ip- 
sum;  dicitur  vero  Prima  Philosophia, 
quia  primas  rerum  causas  considerat ; 
dicitur  demum  Theologia,  qui  substan- 
tias  separatas  et  immobilesconsiderat —  ; 
non  nisi  de  rebus  abstractis  a  moteria  et 
raolu  agere  potest.  NampivTdicta  triasunt 
hujusmodi  :  nisi  quod  ens  in  communi,  et 
qua3  illud  consequuntur,  ut  substantia, 
actus  et  polentia,  a  materia  et  raotu  se- 
parata  dicuntur,  quia  de  ratione  corum 
non  est  in  raateria  et  raotu  esse,  seu  quia 
non  universaliter  et  de  necessilate  habent 
essein  raateria,  sicut  mathematica,  quara- 
vis  quandoque  sint  in  materia  et  raotu  : 
sicut  animal  abstrahit  a  rationali,  quam- 
\is  aliquod  animal  sit  rationale  ;  —  primae 
vero  causa3  rerum  omnium  et  substantia) 
separalai  dicuntur  abstrahere  a  materia 
etraotu,  quia  de  ratione  earum  est  esse 


10  QUARTA  PAR^^  - 

sine  nialciia  ct  molu.  —  Opiisc.  7<i,  q. 
U,  a.  ^,  c;  procc.n.  in  11.  Mclapliys.  ;  1. 
Melaphijs.  I.  1,  2,  3  (1,  2);  0.  Melaplnjs. 
1.  1  ;  1.  1'liys.  1.  1. 

Ad  primitm  ergo  diccndum,  quod  ca 
quse  assumuntur  in  scicntia  ad  manife- 
slalioncm  aliorum,  non  pcrtincnt  pcrsc  ad 
scicntiam,  sed  quasi  per  accidens.  Sic 
cnini  in  mathematicis  quasdam  naturalia 
assumuntur.  Et  per  hunc  modum  nihil 
prohibet  in  scienlia  divina  esse  qua^dam, 
qua)  sunt  in  maleria  et  motu.  —  Opusc. 
70,  i.  c.  ad  1. 

Ad  seciindum  diccndum,  quod  moveri 
Deo  non  attribuitur  proprie,  sed  mcta- 
phorice.  Et  hoc  duplicitur  :  —  nno  modo, 
secundum  quod  improprie  operatio  intel- 
lectus  vcl  voluntalis  motus  dicilur;  cL 
secundum  hoc  aliquis  movere  se  ipsum 
dicitur,  qiiando  intelligit  et  diligit  se.  EL 
hoc  modo  verificari  poLest  dictum  PlaLo- 
nis,  quod  primus  motor  movet  se  ipsum, 
quia  scilicct  inLelligit  et  diligit  se,  ut 
CommenlaLor  diciL  8.  Phys.  {text.  33  et 
39).  —  Alio  modo,  sccundum  quod  ipse 
effluxus  causatorum  a  primis  causis  poLest 
nominari  processio  sive  motus  quidam 
causa3  in  causatum,  in  quantum  in  ipso 
etTecLu  relinquitur  similitudo  causa} ;  et 
sic  causa,  qua^  prius  erat  in  se  ipsa,  post- 
modum  fit  in  effectu  per  similiLudinem 
suam.  Et  hoc  modo  Dcus,  qui  suam  si- 
militudinem  omnibus  creaturis  imperti- 
tus  est,  quantum  ad  aliquid  per  omnia 
moveri,  vel  ad  omnia  procedere  dicitur; 
quo  loquendi  modo  Irequcnter  uLiLur  D. 
Dionysius.  Et  secundum  hunc  modum 
videtur  intelligendum  quod  dicitur  Sap. 
1,  24,  quod  omnibus  mobilibus  mobilior 
est  sapienLia,  et  quod  atlingit  a  fine  usque 
ad  finem.  Hoc  autem  non  est  propric  mo- 
veri  :  et  idco  ratio  non  sequiLur.  —  Si- 
militer  el  angelis  (quos  philosophi  intel- 
b"genLias  vocant,  et  eodem  modo  conside- 
rant  quo  primam  causam,  qua;  est  Deus, 
quatenus  nimirum  ipsi  eliam  sunt  prin- 
cipia  secunda,  saltem  permoLum  orbium) 
nullus  moLus  physicus  accidere  potesl. 
Molus  autem  qui  est  secundum   electio- 


METAPHYSIGA 

ncm,  reducitur  ad  illum  motum,  quo 
operalio  inLellectus  vel  voluntatis  dicitur 
motus  :  quod  est  impropric  et  melapho- 
rice  dictum.  Motus  aulem  quo  dicuntur 
secundum  locum  moveri,  non  est  secun- 
dum  circumscriplionem  localem,  sed  se- 
cundum  operalionem  quam  exerccnt  in 
hoc  vel  illo  loco,  aut  secundum  habitudi- 
nem  aliquam  aliam,  quam  habent  ad  lo- 
cum,  omnino  a^quivocam  ad  illam,  quam 
habet  corpus  locatum  ad  locum.  Unde 
manifestum  est  quod  illis  non  convenit 
moLus  secundum  quod  naLuralia  rnoveri 
dicuntur.  —  Ibid.  ad  2  et  3. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  actus  et 
poLentia  sunt  communiora  quam  materia 
et  forma;  et  ideo  licct  in  angelis  non 
inveniatur  compositio  materia}  et  forma:, 
poLcst  Lamen  in  eis  inveniri  poLentia  et 
actus.  Materia  cnim  et  forma  sunt  parLes 
composiLi  ex  maLeria  et  forma ;  et  ideo 
in  illis  tantum  invenitur  composiLio  matc- 
rire  et  formse,  quorum  una  pars  se  habet 
ad  aliam  ut  potentia  ad  acLum.  Quod  au- 
tcm  potestesse,  potcst  etiam  non  esse;  et 
ideo  possibile  est  unam  partem  inveniri 
cum  alia  et  sine  alia.  Et  ideo  compositio 
materia>  et  forma;  non  invenitur,  secun- 
dum  Commentatorem  (in  1.  de  Ccelo  et  in 
7.  Metaplujs.),  nisi  in  his  qua;  sunt  per 
naturam  corporalia.  Nec  obslat  quod  ali- 
quod  accidens  in  aliquo  subjecLo  pcrpctuo 
conservatur,  sicut  figura  in  coelo,  cum  ta- 
men  corpus  ccelesLe  impossibile  siL  esse 
sinc  tali  figura,  quia  figura  et  omnia  alia 
accidenLiaconsequuntur  subslantiam  sicut 
causam.  Et  ideo  subjectum  se  habet  ad 
accidentia  non  solum  ut  potenLia  passiva, 
sed  cLiam  quodam  niodo  ut  poLcnLia  acti- 
va.  Et  ideo  aliqua  accidentia  naturaliter 
perpetuantur  in  subjccLis  suis.  Materia 
aulem  non  hoc  modo  est  subjectum  for- 
m;^  ;  et  ideo  omnis  materia  qua3  subslat 
alicui  forma3,  potest  etiam  non  subesse, 
nisi  foitassis  a  causa  exLrinseca  conti- 
neatur,  sicut  virtute  divina  ponimus  ali- 
qua  corpora,  quae  ex  contrariis  composila 
sunt,  essc  immortalia  (incorruptibilia),  ut 
corpora    resurgentium.    Essenlia    autem 


m  META1>UYSIGA  —  QU.EST.  1  METAPHYS.  SECUNDUM  SE  —  AllT.   VI  11 

angcli  secuiulum  suam  naturam  esl  incor-  sensibilia  et   materialia,  quatenus  cntia 

ruptibilis;  et  ideo  non  est  in  eo  composi-  sunt,  ut  dictum   est  (ad  5  et   6).   —  1. 

lio  matericC  ct  formae.  Sed  quia   angelus  Metaphys.  1.  1;  4.  Melaphys.  1.  ^t. 

non  habet  esse  a  se  ipso,   idco   se    habct  Ad  oclavum  dicendum,  quod  Theologia 

in  potentia  ad  esse,  quod  accipit    a  Deo;  est  de  ilhs  separalis  a   materii  et  motu, 

et  sic  esse   a   Deo  acccptum   comparatur  de  quorum  ralione  est  quod    nullo  modo 

ad  essentiam  illius  simplicem  ut  actus  ad  sint  in  maleria,  tamquam  de  subjecto  ;  et 

polentiam.  Et  hocest,  quod  dicitur,  quod  Mclaphysica  est  de    separatis   a  materia 

sunt  compositi  ex  quo   esl  et  qiiod  est,  ut  tamquam  de  subjecto,  de  quorum  ratione 

ipsum  esse  intelh*gatur  quo  est,  ipsa  vero  non  est  quod  sinl  in  materia  et  motu. 

natura  nugeVi  intelligatur  ^j/orf  es^  Tamen 

si  ex  materia  et  forma  essent  angeli  com-  ARTICULUS    YI 

posili,  non  tamen  ex  materia  sensibili,  a 

qua  oportet  mathematica  esse   abstracta  *  quodnam  sit  sub.jegtUxM  metapiivsice. 

et  raetaphysica  separata.  —   Ibid.  ad    4. 

Ad  quarlum  dicendum,    quod   ens   ct  I.  Videtur  quodsubjectum  Metaphysica^ 

substantia  dicuntur  csseseparata  a  mate-  sint  substatUicT  separata^. 

ria  et  motu,  non  quia  de  eorum    ralionc  j.  Dicit  enim  Philosophus  6.  Metaphys. 

sit  csse  sine  maleria  et  motu,  sed   quia  [text.  2  et  3  ;  1.  l^,  c.  1),  quod    Metaphy- 

de  ratione  corum  non  est   in  materia   ct  sica  agit  de  substantiis  immaterialibus  et 

motu  esse,   quamvis   quandoque  sint   in  immobilibus,  sicut  Physica  agit  de   sub- 

matcria,  ut  dictum  est   (in  c).    —   Ibid.  slantiis    materialibus    et    moljilibus ;    et 

ad  5.  quod  si  non  esscnt  substantia)  scparata), 

yld  ^t/m/wm  dicendum,  quod  melaphy-  Physica   esset    prima    Philosophia;    sed 

sicus  considerat  eliam  singula  entia,  non  Physica   agit    de    substantiis    mobilibus 

secundum    proprias    rationes    per    quas  tamquam  dc  proprio  subjecto  :  ergo  Meta- 

sunt  tale  vel  tale  ens,sed  secundum  quod  physicae  subjectum  sunt  substantise  sepa- 

participant  communem  rationem  entis  ;  et  rala).  —  6.  Meiaphys.  1.  1  et  2. 

sic  etiam  pertincnt  ad  ejus  consideratio-  2.  Preeterca,  de  substantiis  immateria- 

nem  materia  et  motus.  —  Ibid.  ad  6;  3.  libus  in  aliqua  scientia  speculativa  deter- 

Metaphys.  1.  h  ;  6.  Metaphys.  1.  1.  minari   debet  ;    quselibet    enim   scientia 

Ad  sextum  dicendum,   quod   agcre  et  agens   de    substantia    particulari    habet 

pali  non  convenit  cntibus  secundum  quod  iljam  pro  subjecto  ;  sed  in  nulla  alia  scien- 

fcunt   in    consideratione,    sed    secundum  tia  agitur  do  substanliis  separatis  quam 

quod  sunt  in  esse.   Malhematicus  autem  jn  Metaphysica  :  ergo  Melaphysica   agit 

considerat  res   abstractas  in   considera-  de  illis  tamquam  de  subjecto.  —  Opusc. 

lione    tantum;  et  ideo    res  illae,    prout  70,  q.  6,  a.  4,  arg.  2. 

cadunt  in  consideralionem   mathcmatici,  3.  Praetcrea,  Metaphysica  dicitur  Theo- 

non  possunt  esse  principium  et  finis  mo-  logia  naturalis,  sicut  sacra  doctrina  dici- 

lus;  et  idco  Mathematica  non  demonstrat  tur  Theologia  supernaluralis ;  sed  Theo- 

per  causam  efficienlem  et  finalem.   Res  bgia  supcrnaturalis  habet  pro   suo  sub- 

autem  quas  coni^iderat  Metaphysica,  sunt  jecto  Deum  :  ergo  et  Theologia  naturalis 

separalae,    existentes   in    rerum   natura.  habebit  pro  suo  subjecto  Doum  vel  certe 

Tales  autem  possunt   esse   principium  et  substantias  separatas,  cum  codem  modo, 

finis  motus  ;    unde   nihil   prohibet   quin  ut  dictum  est  (art.  praeced.  ad2),  Philoso- 

per  causam  efficientemet  finalemdemon-  phia  considerct  Deum   atque   intelligen- 

stret.  —  Opusc.  70,  q.  5,  a.  4,  ad  7.  tias.   —  Ibid.  arg.   1  ;   in  prooem.  ad  II. 

Ad septimum  dlcendum,  quod  metaphy-  Sent.  q.  1,  a.  4,  arg.  1. 

sicus  considerat  contingentia,    sicut   et  4.    Praelerea,   ultima  felicitas  hominis 


\Z  gUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

seciiniluni  Pl)iIo?oj)liiim  consislit  iii  inlel-  7.  Practerea,  dicit  Philosoplius  (4.  Me- 

liiiendo  subslanlias  separalas.  Cuni  enini  taphijs.  text.  4  ;  1.  3,  c.  2),  quod  tot  sunt 

felicitas  sit  operalio  j)erfeclissinio,  opor-  jjartcs  Piiilosophiae,  quot  sunt  substan- 

let  quod  sit  optiinoruin   sub   intellectuin  lia3;etquod  sicut  dujjlex  est  substantia, 

cadenlium,  ut  j^otett  accijii  ex  Philosopho  materialis  et  immalerialis,  ita  est  duplex 

\0.  fJh.  {c.  7.)  Est    enim  felicitas    illa,  scienlia.  Sed  scientia  qu?c  considerat  sub- 

de  qua  j^iiilosophi  loquunlur,   oj)oralio   a  stantias  maleriales,  habet  illas  pro  sub- 

saj)iei)lia  j)roccdcns,    cum  sapientia    sit  jccto  ada^quato,   puta  Pliysica.  Ergo  cum 

perfeclissima  virtus  jDcrfcctissimai  potcn-  Metaphysica   consideret    subslaulios  im- 

tia),  puta  intcllectus  ;  et  lia^c  opcralio  est  materiales,    habebit    illas    pro    subjeclo 

felicilas,  ut  dicilur  10.  Elh.  (c.  7.)  Ergo  ada^quato.  —  k.  Metaphys.  1.  2  (i). 

per   sapientiam   intelliguntur  substantia}  Sed  contra  est,  quod  in  scienliis  spccu- 

separala)  taraquam  proprium  ipsius  sub-  lativis  investigantur  definiliones,  quibus 

jcctum.  Sed  sapientia  est  ij3sa   Metaphy-  propriorum  subjectorum  essentine  intclli- 

sica,  ut  dicit  Ptiilosophus  (1.   Melaphys.  guntur  per  viam  dcfinitionis,  generis  sci- 

c.  2).  Ergo  Melaphysicae  subjectum   sunt  'icet  ct  differentiae,   et  per  invesligatio- 

substantiae  separotae.  —  Opusc.  70,  1.  c  i^em  causarum  et   accidcnlium   ipsorum 

arg.  3.  subjectorum,  qua^  magnam  portem  con- 

5.  Picelerea,  frustra  est  quod  non  jootest  ferunt  ad  cognitionem  quod  quid  est.  Sed 
pertingerc  ad  finem  proptcr  quem  est.  de  substantiis  immaterialibus  non  possu- 
Sed  omnium  scientiarum  speculalivorum  nnis  naturaliter  cognoscere  quod  quid  est, 
consideralio  ordinalur  sicut  ad  finem  ad  quia  naturaliter  loquendo  non  conveniunt 
(in)  cognitioncm  substantiarum  separa-  i"  genere  cum  istis  substantiis  sensibili- 
tarum,  quia  perfectissimuni  in  quolibet  bus  naturaliter  nobis  nolis;  causam  au- 
generc  cst  finis.  Ergo  &i  nulla  dotur  tem  vel  non  hab-^nt,  ut  Deus,  vel  est 
scienlia  speculalivo,  per  quom  scientifice  nobis  occultissimo,  ut  causa  angelorum. 
cognoscunlur  substantioe  separala^  tam-  Accidentia  etiam  ipsorum  sunt  nobis  igno- 
quam  subjeclum,  omnes  scicntiae  erunt  tissima.  Ergo  non  potest  esse  ulla  scienlia 
frustra,  quod  cst  inconveniens.  —  Ibid.  naturalis,  qua3  sit  de  substantiis  separalis 
arg.  4.  tamquam  de  subjecto.   —  Opusc.  70,  q. 

6.  Praeterea,  omne  quod  ordinatur  na-  6,  a.  4,  arg.  2  Sed  contra. 

turaliler  in   aliquem   finem,  hab.t    prse-  11«  Vjdetur  quod   subjectum   Metaphy- 

indita  aliqua  principia,  quibus  potcst  per-  sicaj  sit  subslantia. 

venire  in  illum  finem  ;    naturalium  enim  1-  Hhid  enim  est  subjectum  Metaphy- 

motionum  principium  est  nalura(l).  Sed  sicse,  de  quo  primo  et  tanlum  speculatur 

homo  est  naturoliter  ordinatus  ad  cogni-  Melaphysica.  Sed  hoc  est   substantia,  ut 

tionem  substanliorum  immaterialium  si-  dicitur  7.  Melaphys.  {text.  5;   1.  6,  c.  1), 

cut  ad  fincm,   ut  a   philosophis  Iraditur;  ubi   sic   Philosophus  concludit  :   «  Qua- 

ergo  habet  in  se  aliqua    principia    illius  propter  nobis  maxiine  etprimum  et  solum, 

cogitalionis  naturaliter  indila.  Scd  omne  nt  est  dicere,  de  sic  cnte,  speculatum  est 

illud    in    quod    possumus    pervenire    ex  quid  est  »;   et  12.  Metaphys.  {tcxt.  1;  1. 

principiis  naturoli  er  notis,  j^crlinet  tom-  11,    c.  1)  dicilur  :   «  Speculatio  de  sub- 

quam  subjeclum  ad  considerationem  ali-  stanlia  est,  siquiclem  subslanliarum  prin- 

cujus    scientise   speculativoe.    Ergo   sub-  cipia  et  causas  quserimus. — l.Metaphys. 

stantiae  immateriales  pertinent  ut  subje-  h  1;  12.  Metaphys.  I.  1. 

ctum  ad  aliquam  scientiam  speculativam.  2.  Praeterea,  dicit  Philosophus  0.  Meta- 

—  Ibid.  arg.  5.  phys.  {text.  2  et  3;  I.  5,  c.  1),  quod  Meta- 

{{■)  M    .,  nnh„.oi;„.v,  .,•  V,  ^  V  ^          •    •  ■  phvsica  versatur,   tamquam  circa  subje- 

li;  -H.   «  naturalium  eniin   motionum   prinopia  ^    "^                            '           n                              J 

sunt  intra'».  ctum,  circa  abstracta  a  motu  et  materia  ; 


DE  METAPHYSIGA  —  QU.EST.  I  METAPHYS.  SEGUNDUM  SE  —  ART.  VI 


13 


sed  hujusmodi  maxiiiie  est  ratio  substan- 
licG  :  ergo  substonlia  est  subjectum  Meta- 
physicaj.  — G.  Melaphys.  l.  1  ct  2. 

3.  Pra^lerea,  ilhid  est  subjectum  in 
scienlia.,  quod  definitur  ut  sit  medium 
dcmonstrationis,  ct  ad  quod  reducuntur 
omnia  qua)  considcrantur  in  scienlia.  Sed 
hoc  in  MetapliYsica  est  substantia,  ut  pa- 
(et  ex  Pliiiosopho  3.  Melaphijs.  [lext.  G; 
1.  2,  c.  2),  4.  Melaphys.  versus  initium 
{lexL  1  et  2;  I.  3,  c.  1  et  2),  7.  Melaphys. 
{lext.  13;  I.  6,  c.  4)  et  9.  Metaphys.  in 
fino  {texl.  22 ;  1.  8,  c.  10),  ubi  dicit  quod 
quid  esse  tantum  in  subslanliis,  et  ad 
subslanliam  revocari  omnia  accidentia. 
Ergo  subslantia  est  subjectum  Melaphy- 
sica^.  —  Proocm.  in  11.  Sent.  q.  1,  a.  1  et 
2;  1.  Poste.r.  \.  2  (1)  ;  3.  Metaphys.  1.  6; 


non  sunt  principia  substanliiv;,  cum  sub 
illa  contincantur  tamquam  specics  :  ergo 
subjeclura  Metaphysicse  non  est  ens  ut 
dividitur  in  decem  praeJicamenta. 

3.  Prseterea,  subjectum  cujuslibet  scien- 
l'\rc  humanitus  inventa)  debet  contineri 
sub  objeclo  intellectus  humani,  cum  sit 
medium  inter  polentiam  et  actum,  ut  di- 
ctum  est  (in  Logica  q.  31,  a.  2,  arg.  4 
Sed  contra).  Sed  cns  divisum  in  decem 
praidicamenla  non  conlinetur  sub  quiddi- 
tate  rei  malerialis,  quae  est  objectum  no- 
stri  intellcctus  in  via ;  nam  substantia) 
separal£e,  quoe  coniinentur  in  praidica- 
mento  subslantise,  ut  dictum  est  (in  Lo- 
gica  q.  9,  a.  G,  c),  sunt  immateriales. 
Ergo  subjeclum  Metaphysicae  non  cst  ens 
divisum  in  decem  prsedicamenta.    —  V. 

1  et  4  ;     in  Tertiae  Secundae  (1)  q.  98,  a.  un.,  c. 

4.  Pra3terea,  dicit  Philosophus  1.  Eth. 
Sed  contra  est,  quod  illud  esl  subjeclum     (c.  G,  al.  4  ;  rf.  1.  Magn.  Moral.  c.  2,  al. 

in  scientia,  sub  cujus  ralione  formali  con-  1),  quod  non  potest  esse  una  scientia  de 
linenluromnia  quse  considerantur in  illa;  bono  vel  de  ente,  quia  utrumque  analo- 
sed  in  Metaphysica  plurima  consideran-  gum  est,  et  invenitur  in  omnibus  praidi- 
tur,  et  non  sub  ralione  formali  substan-  camentis  :  crgo.  — 1.  Eth.  1.  6. 
liae,  ut  accidentia  :  ergo  substantia  non  Sed  contra  est  :  \.  quod  Philosophus  4. 
est  subjectuni  Metaphysicai.  —  Prooem.  Metaphys.  {lext.  1  ct  o ;  1.  3,  c.  1  ct  2) 
in  II.  Sent.  q.  1,  a.  4,  arg.  Sed  contra,  et  ponit  subjcct(jm  Metaphysicae  ens  divi- 
in  c. ;  11.  Metaphys.  I.  3;  12.  Metophys.  sum  in  decera  pricdicamenta.  —  'k.  Meta- 
1.  1.  phys.  1.  1  et4(l). 

IIL  Videtur  quod  ens  in  communi,  ut  2.  Praelerea,  omnis  scienliaquccrit  cau- 
dividitur  in  deccm  genera,  non  sit  sub-  sas  sui  subjecti ;  sed  Metaphysica  qua^rit 
jectum  MelaphysicK.  causas  et   principia  entis  divisi  in  decera 

1.  Subjeclum  enim  scientia?  debet  esse  prsedicamcnta  :  ergo  subjectum  Metaphy- 
definibile,  quia  definitio  subjecti  debet  sicse  est  ens  divisum  in  decem  prtedica- 
essc  mediura  ad   demonstrandam  passio-     menta.  —  4.  Metaphys.  \.  1  et  5  (2). 


4.  Metaphys.  I.  1  ;  7.  Metaphys. 
9.  Metaphys.  I.  11  (3). 


nera  de  subjecto,  ut  dicit  Philosophus  2. 
Poster.  {text.  1  et  8;  c.  1  et  8).  Sed  ens 
non  potest  dcfiniri,  quia  omnis  definilio 
dalur  per  priora,  ut  dicitur  2.  Poster. 
{text.  21  ;  c.  13) ;  ens  autem  non  habet 
aliqua  priora.  Ergo  ens  in  coramuni  non 
est  subjectum  Metaphysicse.  —  2.  Poster. 
].  1,  7et  15. 


Respondeo  dicendum  ad  primam  quce- 
stionem,  quod  substanlia^  separalae,  sive 
quoad  quod  quid  sive  quoad  proprielates 
distincte  cognoscibiles,  non  sunt  subje- 
ctura  Metaphysica^  ncque  ullius  scientise 
naturali  luraine  acquisitae.  Cujus  ratio 
duplex  afi^erri  potest  :  —  iina  desumpta 
ex  me:lio  demonstrationis.  Hoc  enim  in 


2.  Pr£Elerea,  substanlia}  separalse  sunt  qualibel  scientia  est  quod  quid  subjecli ; 

principiasubjecli  Metaphysicffi,  ut  dictum  per   nullara   autcra  scientiam  naturalem 
est  (a.  3,  ad.  2).  Sed  subslanlise  separalae 

non  sunt  principia  entis  in  coramuni  ut  -i)  ,,1  ^st  in  hujus  Summcc  PhUosophue  sect.  4, 

dividitur  in   decem  praedicamenta,  quia  pag.  32i  sq. 


14  QIARTA  PAHS  - 

possumus  iii  hac  vila  scire  quocl  quid 
substanliarum  scparaluin.  Ad  hoc  enini 
quod  de  rc  ahqua  scianuis  quod  quid  est, 
oporlct  quod  iiitellcclus  nostcr  feralur  in 
ipsius  rci  quidditatcm  vel  esscnliam,  vel 
iminediatc,  vel  meJiantdnis  ahquibus  quac 
&ufricientcr  cjns  quidJitatein  dcmon- 
strent.  Neutro  autem  moJo  ferri  potest 
intcllcctus  nostcr  sccundum  staLum  via3 
in  csscnliam  divinam  et  alias  separatas 
esscnlias.  Non  qiiidcm  immediale^  quia 
immcdiate  extcnditur  ad  phantasmata,  ad 
quse  comparotur  sicut  visus  ad  colorcm, 
ut  dicilur  in  3.  de  Anima  {lext.  18  ct  30 ; 
c.  5  ct  7) ;  i>olest  lamcn  immediale  con- 
cipero  noster  intellcclus  quiddilalcm  rci 
scnsibilis.  Undc  dicit  D.  Dionysius  (c/e 
Ccelcsti  Hierarchia  c.  2  ;  Migne  PP.  Gr. 
L.  3,  col.  135  sqq.),  quod  noslra  analogia 
non  valet  immediate  extendi  in  invisibiles 
contemplationes.  Neque  etiam  mediatey 
quia  licet  quaedam  invisibilia  sint,  quo- 
rum  quidditas  et  natura  perfecte  expri- 
mitur  cx  quidditatibus  rerum  sensibi- 
lium  nolis  —  et  de  talibus  intelligibilibus 
possumus  mediale  scire  quid  est  :  sicut 
cx  hoc  quod  ecitur  quid  cst  homo  et  quid 
est  animal,  sufficicnter  innotescit  habi- 
ludo  unius  ad  aUerum  ;  ct  ex  hoc  scitur 
quid  est  genus  et  quid  cst  species  — ; 
nalurac  tamen  sensibiles  intcllcclaj  non 
sulficientcr  exprimunt  divinam  essen- 
tiam  ;  neque  etiam  aliquas  essentias  sepa- 
ratas,  cum  non  sint  unius  gencris,  natu- 
rahter  loqucndo  ;  et  quiddilas  et  omnia 
hujusmodi  nomina  fere  oequivoce  dicun- 
tur  dc  sensibilibus  et  de  illis  substantiis. 
Unde  simililudines  rerum  sensibilium  ad 
substantias  immateriales  translatas  vocat 
I).  Dionysius  {de  Coelesti  Ilierarcliia  c.  2  ; 
Migne  1.  c.  col.  143  sqq.)  «  dissimiles  si- 
milationes  }->,  alio  modo  intelleclualibus 
habentibus,  qua;  aliquo  modo  sensibilibus 
distributa  sunt ;  ct  sic  per  viam  simili- 
ludinis  non  sulficienter  ilhxj  subslantio)  ex 
his  innotescunt.  Neque  etiam  per  viam 
causalitatis,  quia  illa,  qunc  ab  illis  sub- 
stanliis  inveniuntur  effecta  in  hisinferiori- 
bus,  non^unt  effectus  adiuquantes  eorum 


Mi':TAiMnsinA 

virtutes,  ut  sic  perveniri  possit  ad  scien- 
dum  quod  quid  est  de  causa.  Quare  de 
substanliis  illis  immaterialibus  secundum 
statum  via)  ncc  mcLliatc  ncc  immediate 
l)0ssumus  sciro  quid  est :  non  solum  per 
viam  naturalis  cognilionis;  sed  nequc 
etiam  per  viam  rcvclationis,  quia  divina3 
revelationis  radius  ad  nos  pervenit  secun- 
dum  modum  nostrum,  ut  dicit  D.  Diony- 
sius  {de  Coelesti  Ilierarchia  c.  1)  (1).  Quam- 
vis  enim  per  revelationem  elcvemur  ad 
aliquid  cognoscendum,  quod  alias  nobis 
esset  ignolum  ;  non  tamcn  ad  hoc  quod 
alio  modo  cognoscamus  nisi  per  sensi- 
bilia;  via  aulem  qua)  est  per  sensibilia 
non  sufficit  ad  ducendum  in  substantias 
separatas  secundum  cognitionem  quidest. 
Et  sic  restat  quod  formae  immaterialos 
non  sunt  nobis  nolcB  cogintione  quid  est, 
sed  solum  cognitione  an  est,  sive  naturali 
ralione  cx  cffeclibus  creaturarum,  sive 
etiam  cx  rcvelatione,  qua3  est  per  simili- 
tudines  a  sensibihbus  acceptas.  —  Opusc. 
70,  q.  6,  a.  3,  c. ;  4.  Metaphys.  1.  1  et 
5(2). 

Altera  ratio  est  ex  prcecognitione  requi- 
sita  in  omni  cognitionc  dcfinitiva  et 
demonstraliva.  In  omnibus  enim  scien- 
tiis  pra^sertim  speculativis  semper  proce- 
ditur  ex  aliquo  prius  nolo  tam  in  demon- 
strationibusconclusionum  quam  in  invcn- 
tionibus  definilionum.  Sicutenim  ex  pro- 
positionibus  prsecognitis  aliquis  devenit 
in  cognitionem  conclusionis,  ita  ex  con- 
ceplione  generis  et  differentiae  et  aliarum 
causarum  rei  devenilur  in  cognitionem 
speciei.  Hoc  autem  non  est  possibiie  pro- 
cedere  in  infinitum,  quia  sic  omnis  scien- 
tia  periret  et  quantum  ad  demonstratio- 
nes  et  quantum  ad  definitiones,  cum  infi- 
nita  non  sit  pertransire.  Unde  omnis 
consideratio  scientiarum  speculativarum 
rcducitur  in  aliqua  principia,  quse  qui- 
dem  homo  non  debet  ex  necessitate  addi- 


(i)  Migne  1.  c.  col.  122  :  Xec£ue  enim  polcat  aliter 
dlVino-principalis  ille  radius  nobis  illuccscere, 
nisi  sacrorum  varietate  opcrimcntorum  anagogicc 
obvelalus,  nobis  quoque  palerna  providcnlia  con- 
naturaliter  ac  propiie  sit  accommodatus. 


DE  METAPIIYSICA  —  QU.EST.  I  MET 

scere  aut  invenire,  ne  oporleat  in  infini- 
lum  procedere,  sed  eoruni  noliliam  nalu- 
raliler  habet.  Et  hujusmodi  sunt  princi- 
pia  demonslralionum  indemonstrabilia,  ut 
est  «  omne  tolum  est  majus  sua  parle  » 
et  hujusmodi,  in  qua3  omnes  demonstra- 
liones  scienliarum  reducuntur;  et  eliani 
primai  conccpliones  intellectus,  ut  entis, 
unius  et  hujusmodi,  in  qua)  oportet  redu- 
cere  omnes  dcfiniliones  scientiarum  prav 
diclarum.  Ex  quo  palet  quod  nihil  potest 
sciri  in  scicntiis  speculativis  neque  per 
viam  definitionis  nequc  dcmonstralionis, 
nisi  ea  tanlum,  ad  qua>  prsedicla  natu- 
raliter  cognita  se  extendunt.  Hujusmodi 
autem  naturaliter  cognita  liomini  mani- 
festantur  ex  luraine  inlcllectus  agentis, 
quod  est  homini  nalurale  :  quo  quidcm 
lumine  nihil  nobis  manifestalur,  nisi 
in  quanlum  per  ipsum  phantasmata 
fiunt  intelligibilia  in  actu  ;  hic  enim  est 
octus  inlellectus  agcntis,  ut  dicitur  in  3. 
de  Anima  (fext.  17  sqq.  ;  c.  5).  Phantas- 
mata  autem  a  sensu  accipiuntur.  Unde 
principium  cognitionis  praedictoruni  prin- 
cipiorum  est  a  sensu  et  memoria,  ut  patet 
pcr  Philosophum  in  fine  2.  Posler.  [text. 
27;  c.  19).  Et  sic  hujusmodi  principia 
non  ducunt  nos  uUerius  nisi  ad  ea  quo- 
rum  cognitioncm  acquirore  possumus  ex 
his  quic  a  sensu  comprehenduntur.  Quicl- 
ditas  autem  subslantiarum  separatarum 
non  polest  cognosci  per  ea  qua3  sensu 
pcrcipimus,  ut  dictum  cst  (hic,  in  corp.), 
quamvis  pcrvenire  possimus  per  sensibi- 
lia  ad  cognoscendum  hujusmodi  subslan- 
lias  essc,  et  quid  noii  sint,  et  aliquas 
earum  conditiones  {Opiisc.  70,  q.  6,  a.  4, 
c),  seu  aliquid  sccundum  simililudinom 
in  rebus  inferioribus  inventam.  Et  ideo 
per  nullam  scientiam  speculalivam,  et  per 
consequens  nec  per  Metaphysicam,  potest 
sciri  de  aliqua  substantia  separata  quod 
quid  cst  illius.  Et  multo  minus  per 
quod  quid  cst  scire  possumus  proprieta- 
tes  illius  ;  cum  tamen,  ut  dictuni  est  (cf. 
in  Logica  q.  21,  a.  4,  c,  et  a.  0,  c),  in 
omni  scientia  quod  quid  est  subjecti  sit 
medium  sciendi  proprietates  illius.  Unde 


APIIYS.  SECUNDUM  SE  -  ART.  VI  15 

manifcstum  est  quod  substantiic  separalvne 
non  possunt  esse  subjoctum  Metaphysicoe 
ncc  ullius  alterius  scienliai  naturalis.  — 
Opusc.  70,  q.  G,  a.  4,  c.  ;  cf.  q.  1,  a.  3, 
c  ;  1.  Poster.  1.  41  (39);  3.  Melaphys. 
1.4;  9.  Mctaphys.  I.  11  (o);  2.  Melaphys. 

1.  1. 

Ad  primuni  crgo  diccndum,  quod  Phy- 
sica)  sul)jcctum  est  substanlia  mobilis, 
qnia  in  hujus  essentiam  devenire  possu- 
mus  naturaliter,  vel  immediate  vel  me- 
diate,  ut  dictum  est  (in  c  ;  cf.  infra  ad 
3) ;  sccus  vero  in  esscntiamsubstanliaeim- 
mobilis.  Unde  licetsi  non  esset  substantia 
iramobilis,  Physica  csset  prima  Philoso- 
phia  ;  non  taraen  inde  sequitur  quod  cum 
dctur  talis  substantia,  debeat  esse  subje- 
ctum  Metuphysicse,  sicut  substantia  mo- 
bilis  est  subjectum  Physicse  :  quia  cum 
substantia  immobilis  non  possit  per  na- 
turalem  scientiam  quidditative  cognosci, 
non  potest  in  ulla  sclentia  naturali  tra- 
ctari  ut  subjectum,  sed  lantum  ut  princi- 
pium  subjecti  ;  secus  vero  substantia 
mobilis,  ut  dictum  est  (in  c). 

Ad  sccundum  dicendum,  quo.l  sub- 
stantiai  immateriales  non  sunt  a  nobis 
cognoscibiles  nisi  per  efTectus  inadaequa- 
tos;  et  ideo  non  potest  haberi  scientia 
naluralis  de  illis  tam  juam  de  subjecto. 
—  Opusc.  70,  q.  6,  a.  4,  ad  2. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  alia  est  ra- 
tio  Metaphysico}  seu  Theologiio  naturalis, 
et  sacra'  doctrina)  seu  Thcologiae  super- 
naturalis.  Nam  illa  est  tantum  de  Deo 
tamquara  de  prima  causa  priraoque  prin- 
cipio  sui  subjecti ;  haec  vero  est  dc  Deo 
taraquara  de  subjeclo.  Et  ralio  diversita- 
tis  est,  quia  licet  Deus  et  substantia? 
separalae  sint  in  se  maxime  nota,  nostcr 
tamen  intcllectus  se  habet  ad  illa  sicut 
oculus  noctu£e  ad  lumen  solis,  ut  dicitur 

2.  Metaphys.  (tcxt.  1  ;  I.  1  min.,  c  1).  Et 
ideo  per  lumcn  naturalis  rationis  non 
potest  in  ea  perveniri  nisi  per  cfTecLus  ; 
et  hoc  modo  philosophi  in  ea  pervene- 
runt,  ut  dicitur  Pom.  1,  20  :  «  Invisibilia 
Dei  j>,  etc  Unde  et  hujusmodi  res  divina^ 
non  tractantur  a  philosophis,  nisi  prout 


16  QUARTA  PARS  —  METAPHYSIGA 

biint   rcruiu   oinniuin  piincipia;   et  ideo  lur  in  finem  uUimum,  non  tamen   potest 

Iraclantur  in  illa  doclrina,  in  qua  ponun-  naturaliter  illum  consequi,  sed  solum  per 

tur  ca  qu:D  suntcommunia  omnibus  enli-  graliam  ;  et  hoc  est  propter  eminenliam 

bus,  quac  liahel  fcubjeclum  ens  in    quan-  illius  finis.  —  Ibid.  ad  5. 

lum    cns;    ct    lia;c    scienlia    a|)ud    iptos  Ad  seplimum  dicendum,   quod   sensus 

Ecienlia  divina  dicitur  ;  et  est   Melapiiy-  Philosophi  cst,  quod  tot  sunt  partcs   Pri- 

sica,  ut  dicil  Piiilosophus  \.  Melaphys.  (c.  nKO  Philosophia),  quod  sunt    partes  sub- 

2.)  —  Est  autem  alius  modus  cognoscendi  stantise,  de  qua  dicitur  principaliler  ens 

hujusmodi  res,  non  secundum   quod  pcr  ct  unum,  ct  de  qua  principalis  est  hujus 

efiectus     manifoslantur,    scd    fcccundum  scientia'  consideratio  ct  inlentio.  Et  quia 

quod  ipstc  se  ipsns  manifestant,  qucm  mo-  partes  substantise  sunt  ordinaloB  ad  invi- 

dum  ponit  Apostolus  1.  Cor.  (2,  11.  12),  cem,    nam    substantia     immatcrialis    cst 

cum  ait  :  «  Ea  quae  Dci  sunt,   nemo  no-  piior    substantia    sensibili     naturaliter  ; 

vit  (1)  nisi  Spirilus  Dei.  Nos  autcm  »,  et  ijeo  nccesse  est  inter  partes  Philosophiae 

cetera.  Et  ibidem  (2,  10)  :  «  Nobis  autem  esse  quamdam   primam.  Illa  tamen,  quce 

revelavit  ».  Et  per  hunc  modum  Iractan-  est  de  substantia   scnsibili,  est  prima  or- 

tur  res  diviiia)  secundum  quod  in  seipsis  dinedoclrincT,  quiaanotioribusnobisopor- 

subsistunt;  ct  non  solum  prout  sunt  rc-  tetincipere  disciplinam:  et  de  hac  detcr- 

rum  principia;  ct  ideo  possunt  csse  sub-  minatur  in  7.  (G.)  et  8.  {1 .)  Melaphys.  Illa 

jeclum  alicujus    scicntiiTo.    Et   hoc  modo  vero,  quae  est  de  substantia  immateriali, 

tractat  de  Dco  sacra  doctrina  seu  Theolo-  est  prior  dignitate  ct   intcntione    hujus 

gia    supernaturalis.  —  Opnsc.  70,  q.  B,  a.  scientiae,  de  qua  traditur  in  12.  (11.)  Me- 

4,  c.  taphys.  Et  tamen  qu;ccunque  sunt  prima, 

Ad  quarium  dicendum,  quod  duplex  est  neccsse  est  quod  sint  conlinua  aliis  parti- 

felicilas  hominis  :  una    imperfecta,   quse  bus,  quia  omnes  parles   liibent  pro  ge- 

est   in  via,  de  qua   determinat   Philoso-  nere  unum  et  ens.  Unde  in  consideratione 

phus;  et  haic  consistit  in  cognitionc  sub-  unius  el  entis  diversse  partes  hujus  scien- 

stantiarum  separatarum  per  habitum  sa-  Ha}  uniuntur,  quamvis   sint   de   diversis 

pie<ntia?,  imperfecta  tamen,    id    est  talis,  partibus  substanliae  ;  ut  sic  sit  una  scien- 

qualis  in  via  est  possibilis.  Alia  est   per-  lia,  in  quantum  partes    praediclse  conse- 

fecla  in  palria,  qua  ipse  D(3us  per  essen-  quuntur  unum   ct  ens,   sicut  communia 

tiam  videbitur,  et   ali?e  substantise  sepa-  substantise.  — 4.  Melaphys.  I.  2  (1). 

ralse ;  et  hsec  felicitas  non   erit   pcr    ali-  Ad    secundam    qucestionem  dicendum, 

quam   scientiam   spcculaLivam,    sed   per  quod  subsLantia  non  est  subjectum  adaj- 

lumen  gloriie.  —  Ibid.   q.  6,  a.  4,  ad  3.  quatum  seu  communiter  consideratum  in 

Ad  quintum  dicendum,  quod   scientia^  Metaphysica,  est   tamen  subjectum  prin- 

speculaliva:^    ordinantur   in   cognitionem  cipale.  ~  Quod  non  sit  adccquatum,  pro- 

subslantiarum  scparatarum  imperfectam ;  batur :  quia  neque  Metaphysica  considerat 

et  propterea  non  potcst  ulla  scientia  spe-  omnes  substantias  secundum  proprias  ra- 

culaliva  naturalis  esse  de  illis  ut  de  sub-  tiones,  quia  sic  consideraret  etiam  omnia 

jeclo.  —  Ibid.  ad  3  et  4.  accidenlia,  cum  nulla  scientia  sit,  quai  non 

Ad  sextum  dicendum,  quod  nobis  sunt  demonslret    accidentia  de    suo  subjecto  ; 

indita    principia,   quibus    possumus   nos  undescqueretur  non  esse  nisi  unam  scien- 

pncparare  ad  illamcognitionemperfectam  tiam.   Neque   considerat   substantiam   ut 

subslantiaium   separatarum,   non  autem  sic  :  quia  cum  sitMctaphysicascienLiauni- 

quibus     possumus   ad    eam    pertingere.  versalis  et  non  particularis,  debet,  ut  dicit 

Quamvis  enim  homo  naturaliter  incline-  Philosophus  (4.  Metaphys.  text.\\\.  3,  c. 

1),  considcrare  non  solumsubstantias,  sed 

(1)  Vuig.  « cognovit ».  ctiam  accidenlia,  atque  adeo  communia 


DE  METAPHYSICA 


QU.EST.  I  METAPIIYS.  SECU.NDIM  SE 


ART.  VI 


17 


illa  preodicala,  qua)  tam  subslantiis  quam 
accidentibus  conveniunt,  cujusmodi  est 
ens  in  communi.  Qusecunque  enim  com- 
muniter  unius  recipiunt  praedicationem, 
licet  non  univocam  sed  analogam,  ad 
unius  scienliae  considerationcm  pertinenl; 
cns  autem  hoc  raodo  prseJicatur  de  om- 
nibus  entibiis  atque  adeo  de  substantiis 
et  accidentibus.  —  3.  Melaphys.  1.  6;  4. 
Metaphys.  1.  i;  11.  Melaphys.  1.  3. 

Quod  vero  substanlia  sit  subjcctumprin- 
cipale,  probatur  a  Philosoplio  4.  Metaphys. 
(text.  2;  1.  3,  c.  2)  :  quia  omnis  scientia, 
qua3  est  de  pluribus  quse  dicunlur  ad 
unum  primum,  proprie  et  principaliter 
est  iUius  primi,  ex  quo  alia  dependent 
secundum  esse,  et  propter  quod  dicuntur 
secundum   nomen.  Substantia  autem  est 


neant  ad  considerationem  unius  scientiae, 
quce  est  generahs,  puta  Melaphysicae,  ct 
per  consequens,  quod  diversa3  species  en- 
lium  pertineant  ad  diversas  species  illius 
scientiae  generalis.  Non  enim  oportet 
quod  scienlia  generalis  consideret  de  om- 
nibus  speciebus  unius  generis  secundum 
proprias  rationcs  singularum  specierum, 
sed  secundum  quod  conveniunl  in  genere; 
secundum  proprias  autem  rationes  perti- 
nent  ad  particularcs  et  speciales  scien- 
lias ;  ut  est  in  proposito.  (4.  Metaphys. 
1.  1.)  Nam  omnes  substantitie  in  quanlum 
substantia3  sunt  et  enlia,  pertinent  ad 
considerationem  Metaphysicae ;  in  quan- 
tum  vero  sunt  tales  vcl  tales  substantiae, 
ut  bos,  leo  et  simiha,  perlinent  ad  spe- 
ciales  scienlias,  puta  ad   Physicam ;   nisi 


hoc  primura  et  principale  inler  orania  en-     ^^^^^  J"^«^   substantias   Metaphysica  agit 


lia,  ut  probat  Philosophus  (7.  Melaphys. 
text.  2;  1.  6,  c.  1),  quia  quod  est  per  se 
et  simpliciter  in  unoquoque  genere,  est 
prius  eo  quod  est  per  ahud  et  secundum 
quid.  Substanlia  autem  est  ens  simplici- 
ter  et  propter  se  ipsam,  omnia  autem  alia 
genera  a  substantia  sunt  entia  secundum 
quid  et  propter  substantiam,  ut  palet  tuni 
ex  modo  loquendi  et  prai.Ucandi  :  nam 
s:ola  illa,  qua)  significant  substantiam, 
dicunt  quid  est  aliquid  absolute ;  quae  au- 
lem  prrodicant  vel  signilicant  qualitatem, 
non  dicunt  quid  est  iilud,  de  quo  praedi- 
catur  absoUite,  sed  quale  quid  ;  et  simile 
est  de  quanlitate  et  aliis  generibus  ;  — 
iwn  quia  alia  entia  non  sunt  entia,  nisi 
secundum  quod  referuntur  ad  substan- 
tiam;  —  lum  quia  ex  substantia  depen- 
det  cognitio  accidentium  ;  —  demum  quia 
haec  ab  illa  separari  non  possunt.  —  Ibid. 
et  7.  Melaphys.  1.  1 


de  substantiis  separatis,  quia  raagis  ha- 
bent  rationera  entis  quam  substantiae  sen- 
sibiles;  et  easdem  considerat  non  solum 
ut  substantiae  sunt,  sed  etiam  ut  tales 
substantite  :  quia  ut  sic  abstrahunt  a  ma- 
teria  secundum  csse  et  ralionem,  cujus- 
modi  abstracta  considerat  Metaphysica, 
ut  dictum  cst  (art.  praeced.).  Substantias 
vero  sensibiles  non  considerat  ut  tales 
substantias,  sed  tanlum  ut  substanliae 
sunl,  quia  ul  tales,  cum  non  abstrahant  a 
materia  secundum  esse,  ad  Metaphysicara 
non  pertinent,  sed  ad  Philosophiaai  natu- 
ralem,  ut  dictura  est.  —  4.  Metaphys.  1. 
1;  7.  Melaphys.  1.  11;  3.  Metaphys.  I.  4 
et  6  ;  6.  Mdaphys.  1.  1 ;  12.  Metaphys.  1.  1 . 
Ad  pr-imum  ergo  diccndura,  quod  sen- 
sus  Philosophi  est,  quod  quia  substantia 
gst  prima  inter  omnia  entia  cognitione, 
definilione  et  terapore,  de  illa  in  Meta- 
physica  agendum  est  maxime,  et  primum, 


Tractat  aulem  Metaphysica  de  omnibus     et  solum,  ut  est  dicere  :  maxime  quidem, 

quia  de  illa  principaliter  intenditur;  pri- 
mum  vero,  quia  per  illam  alia  cognoscun- 
lur;  et  soliim,  ut  est  dicere,  quia  de  sub- 
stantiasoladeterminando  de  oranibus  aliis 
notiliam  facit.  Et  ita  quodammodo  solum 
de  substantia  Metaphysica  determinat ;  et 
quodammodo  non  solura,  hoc  enim  signi- 
ficatur  per  illa  verba  «  ut   est  dicere  >  ; 


substantiis,  quia,  ut  docet  Philosophus  (4. 
Metaphys.  iext.  2  ;  I.  3,  c.  2),  omnium 
eorum  quae  sunt  unius  generis,  est  unus 
sensus  et  una  scientia  :  sicut  visus  est  de 
omnibus  coloribus,  et  Grammatica  de 
omnibus  vocibus.  Cura  ergo  oranes  sub- 
stantiae  sint  aliquo  raodo  unius  generis, 
oportet   quod   omnes    species  ejus  perti- 


SUMM.E  Philos.  VI 


18  QCAUTA  PAIIS  -  METAPHYSICA 

vel  corte   per  illa  significalur  quod  con-  nalurse.  Sed  non  nibi  entis  divisi   in   de- 

suevimus  dicerc   de  his,    qua3    non  sunt  ccm  praedicamenla;  —  non  autem  ue/ en- 

usquequaque   vera.    12.   vcro    Melaphys.  lis  communis  Deo  el  creaturis  :  quia  Deus 

(text.  2;  1.  11,  c.  1)  tantum  vult  Pliiloso-  causam  non  iiabet;   et  causa   angelorum 

phus,  ut  patet   ex    4.  Metaphys.  (lcxt.  2  J  est  occuUissima,    fcicut  et  ignola  sunt  eo- 

1.  3,  c.  2),  quod  quia  substantia  est  pri-  rum  accidentia;  —  vel  entis  ut  dividitur 

mum  inter  omnia  enlia,  Philosophus,  qui  in  ens  per  se  et  ens  per  accidens  ;  —  vel 

considerat  omnia  enlia,  primo  et  princi-  iii  ens  realc  et  rationis  :  nam  entis  per 

paliler  debet  habere  in  sua  consideralio-  accidens  causa  est  indeterminata,  et  ideo 

ne  principia  et  causas  substantiarum.  —  non  cadit  sub  artem  ;  entis  vero  rationis 

7.  Metaphys.  1.  1  ;  4.  Metaphys.  1.  4  (1).  causa  est  operalio   intellectus,  unde  per- 

Ad  secundum,  diceudum  quod  licetMe-  linet  ad  scientiam  de   intellectu  ;  et  quia 

taphysica  verselur  circa   abstracla  a  ma-  tam  ens  por  accidens  quam  rationis   sunt 

teria  tamquamcircasubjectum,  non  lamen  circa  aliquod  genus   entis,    non  circa  ens 

hoc  verum  est   de  quibuscunque  abstra-  simpliciter  per  se,  quod  est  in  rebus;  et 

ctis;  nam  solum  ens  ut  ensincommuniest  non   ostendunt    aliquam   aliam   naturam 

subjeclum  Metaphysicae  ;  subslantire  vero  entis  existentem  extra  per  se  entia.  Patet 

separalee  considerantur  in  Metaphysica  ut  enim,  quod  ens   per  accidens  est  ex  con- 

principia   subjecti,  ut  dictum  est  (quse-  cursu  accidentali    entium  extra  animam, 

stiunc,  praeced.,  in  c).  —  Prooem.  in  II.  quoi'um  unumquodque  est  pcr  se.  Et  si- 

Metaphys.  militer  inlellectus  facit  entia  rationis  cir- 

A d  tertium  dicendum,  quod  tam  in  sub-  ca  res  quae  sub  praedicamentis  continen- 

slantiis  quam  in   accidentibus,   sicut   est  tur;    unde   si    determinctur    sufficienter 

quidditas,  ita  et  definitio  ;  nam  analogice  illud   genus  entis,    quod   continetur  sub 

utrumque    ulrisque    convenit,    primo    et  prsedicamento,  manifestum  erit  et  de  ente 

simpliciter  substantiis,  consequenter  seu  per  accidens,  et  de  ente  rationis;   et  pro- 

posterius  etsecundum  quid  accidentibus  :  pter  hoc  hujusmodi  entia  non  continentur 

et  ideo  potest  quidditas  accidentis  sumi  sub   objecto  Metaphysicae.  —  Piseterea, 

ut  medium  demonstrationis.  —  4.  Meta^  quia  omnes  antiqui   quserentes   elementa 

phys.  1.  1.  reruni  secundum  quod  sunt   entia,  quse- 

Ad  tertiam  qucestionem  dicendum,  quod  rebant  hujusmodi  prima  principia  et  altis- 

ens  divisum  in  decem   prsedicamenta  est  simas  causas;  ergo   in  hac  scientia  quae- 

subjectum  adsequatum    Metaphysicse.  —  runtur   principia   entis  in  quantum  ens, 

Cujus  ratio  estj  quia  subjectum  adsequa-  ut  tamen   dividitur   in   decem    praedica- 

tum  alicujus  scientise   est  id,  cujus  prin-  menta  ;  unde  hoc  erit  subjectura  adsequa- 

cipia  et  causa3  quaBruntur  in  iila  scientia,  tum  in  Metaphysica  ;    licet  etiam  tractet 

ut  docet  Philosophus  4.  Metaphys.   {text.  de  substantiis  separatis  :  quia  in  illis  sai- 

1  ;  1.  3,   c.    1).  Sed  in  Metaphysica  quse-  valur  perfectior  ratio  entis,  et   quia  cum 

runtur  causse  et  principia   entis  divisi  in  in   particulari  eorum  natura  sit   occulta, 

decera    praedicamenta  :  ut   patet  tura  ex  de  illis  non  polestesse  scientia  particula- 

Metaphys.  libris  4,  5,  7,  8,  9   et  12  (locis  ris,  sed  tantum  comraunis.    —  4.   Meta- 

supra  citatis) ;  tum  quia,    ut  argumenta-  phys.  1.  1  et  17  (4);   1.  Metaphys.  1.  1  et 

tur  Philosophus  4.  Metaphys.    {text.  3;  I.  3;  Opusc.  70,  q.  6,  a.  4,  c. ;  Opusc.  42,  c. 

3,  c.  2),   omne   principium    et  causa   est  6  (al.  Opusc.  39,  c.  13). 
per  se  principium  et  causa  alicujus  natu-         Ad  primum  ergo  dicendum,   quod  licet 

rse.  Sed  quseruntur  in  Metapliysica  prima  definitio  proprie  conveniat  univoco,  potest 

rerum  principia  et   altissimse  causa^,   ut  tamen   etiam   compelere    analogo,  atque 

docet    Philosophus    (1.   Meiaphys.   c.  2).  adeo  enti ;  sic  enim  et  definiri  potest  sa- 

Ergo  taha  sunt  principia   pcr  se  alicujus  num^  quod  est  analogum  respectu  medi- 


DE  METAPHYSICA  —  QU.EST.  I  METAPHYS.  SEGUNDUM  SE  —  AllT.  VH 


cinsG  et  animalis. —  4.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a. 
I,  sol.  3,  ad  5. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  subslan- 
lia)  separalEe  dicuntur  principia  enlis 
crcali,  quia  inter  subslantias  separatas 
primo,  qua2  est  Deus,  est  prima  causa 
cmnium  rerum  crealarum,  et  reliqua;  per 
molum  orbium  sunt  caufse  secundarise 
omnium  generabilium  et  corruplibilium, 
ut  dictum  est  (a.  b  hujus  qut\?3t.,  ad   2). 

Ad  terUum  dicendum,  quod  licet  sub- 
slantise  separalae  non  contineanlur  directe     dum  species   et  genus,   nisi   cognoscatur 


19 

particulari,  practer  Metaphysicam  daren- 
tur  alia^  scientiae  quae  considerarent  quod 
quid  est  rei  ;  ergo  Metaphysica  confcide- 
rat  quiddilates  substantiarum  sensibilium 
in  particulari.  —  6.  Melaphys.  1.  1. 

2.  Praeterea,  ad  sapientiam,  quae  est 
Metaphysica,  perlinet  cognoscere  omnia 
secundum  species  et  genera,  et  raajori 
cerlitudine  quam  communiter  habeatur, 
uL  docet  Philosophus  (1.  Melaphys.  c.  2); 
sed  non  potest  certo   cognosci  res  secun- 


m  quo  conveniat  etin  quo  difTerat  a  cete- 
ris,  ut  dicLum  est  (in  Logica  q.  28,  a.  1, 
arg.  2);  hoc  autem  est  cognoscere  quid- 
ditates  rerum  in  parliculari  :  ergo  Meta- 
physica  illas  considerat.  —1.  Metaphys. 
1.  2  ;  2.  Poster.  1.  15. 

3.  Praiterea,  dicit  Philosophus  (4.  Mc- 
taphys.  text.  2;  I.  3,  c.  2),  quod  omnium 
eorum,  quse  sunt  unius  generis,  est  unus 
sensus  et  una  scienlia,  ut  visus  versatur 
circa  omnes  colores,  et  Grammatica  circa 
omnes  voces ;  ergo  et  Metaphysica  versa- 
bitur  circa  omnes  quidditates;  sed  visus 
ita  versatur  circa  colores,  ut  cognoscat 
omnes  species  colorum  in  particulari ;  et 
similiter  Grammatica  omnes  species  vo- 
cum  :  ergo  eL  Metaphysica  considerabit 
omnes  quidditates  rcrum  in  particulari. 
—  4.  Metaphys.  I.  1. 

4.  Pr3Qlerea,  7.  Metaphys.  (texl.  39 ;  1. 
6,  c.  11)  dicit  Philosophus,  quod  primae 
Philosophiae  est  definire  etiam  de  sensibi- 
libus  substantiis  ;  nam  olficium  secundae 
Philosophia3  est  aliquo  tantum  modo  illas 
contemplari.  Sed  hoc  est  primam  Philo- 
sophiam  considerare  quiddilatfs  substan- 
tiarum  sensibilium  in  particulari ;  nam 
definitio  explicat,  quid  sit  res  in  particu- 
lari ;  et  si  id   prsestaret  secunda  Philoso- 

Videtur  quod   Metaphysica  consideret     phia,  non  tantum  aliquo  modo  sed  abso- 


sub  quidditale  materiali,  per  res  tamen 
materiales  deducimur  in  earum  cognitio- 
nem,  ut  dictum  est  (supra,  qusestiunc.  1 
hujus  art.,  in  c).  — Vel  dic,  quod  sub- 
stanlice  scparata?  continenlur  sub  objecLo 
materiali  intellectus  collective  sumpto, 
non  exclusive,  quod  est  ens  communissi- 
me  sumptum,  ut  comprehendit  Deum  et 
crealuras,  utdictum  est  (supra,  in  Terliae 
Secunda?  q.  98,  a.  un.,  c). 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  sensus 
Philosophi  est,  quod  nullius  facultatis  et 
scienLiae  est  de  communi  bono  vel  ente  ita 
disputare  et  agere,  ut  disputet  et  ogat  de 
quocunque  bono  et  enle  particulari.  Nara 
hoc  spectat  ad  particulares  scientias  ;  nara 
bonura  quod  est  in  medicina,  medicus 
novit,  et  quando  bonum  est  navigare,  gu- 
bernator  ;  neque  medicus  quod  est  in  gu- 
bernaloria  bonum  cognoscit,  neque  gu- 
bernator  quod  in  medicina.  —  1.  Eth.  I. 
6;  —  aliara  solutionera  vide  in  q.  1  de 
Malo  a.  2,  ad  4. 

ARTICULUS    VII 

*   UTRUM    METAPHYSICA    CONSmERET    QUIDDI- 
TATES  RERUM  SENSIBILIUM  IN  PARTIGULARI. 


quidditates  rerura   sensibiliura   in  parli- 
culari. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (6.  Metaphys. 
text.  1;  I.  5,  c  1),  quod  nulla  scientia 
pra;ler  Metaphysicara  considerat  quod 
quid  est  rei  ;  at  si  Physica  consideraret 
quidditales  substanLiarura  scnsibilium  in 


luLe  et  simpliciler  illas  consideraret.  Ergo 
Metaphysica  considerat  quidditates  rerura 
omniura  in  parLicuIari.  —  7.  Metaphys. 
I.  11. 

3.  PiseLerea,  ejusdera  scientise  est  con- 
siderare  totum  et  partes,  ut  dicitur  1. 
Poster    {text.  42  ;  c.  28) ;  sed  Metaphysica 


•it)  QUAUTA  l'AUS  ■ 

consideral  quiddilales  rcruaiin  conimuni, 
ut  constat  ex  G.  Mftaphys.  [texl.  2  et  3  ; 
1.  5,  c.  1)  :  ergo  et  considerabit  quiddila- 
tes  rerum  in  parliculari.  —  1.  Postcr.  1. 
Al  (39). 

Sed  cordra  cst,  quod  Philosophus  (4. 
Mctaphys.  text.  7  ;  I.  3,  c.  3)  diclt,  quod 
Metaphysica  non  considerat  substantias 
sensibiies  in  parliculari  sccunduni  pro- 
priani  rationem,  sed  lantum  secundum 
communem  rationem  entis  et  substantiyj. 
—  4.  Metaphijs.  1.  5  (2). 

Respondeo  dicendum,  quod  Metaphysica 
considerat  quiddilates  substantiarum  sen- 
sibilium  in  universali,  non  autem  in  par- 
ticulari,  —  Et  quidemquod  illas  conside- 
reliniiniversali,  probatur  :  —  elprimum 
quidem,  quia  ad  eandem  scienliam  spectat 
ogere  de  ente  in  communi  et  de  quolibet 
ente  in  parliculari,  ut  ens  est,  et  simili- 
ter  de  quidditate  in  communi  et  de  quid- 
ditate  rei  particularis,  iit  quidditas  est ; 
ad  solam  autem  Metaphysicam  perLinet 
agere  de  enle  in  communi,  et  de  quolibet 
enle,  ut  ens  est,  ut  manifestum  est  ex 
Philosopho  in  Metaphys.  :  ergo  et  ad  illam 
solam  spectabit  agere  de  quidditatibus 
rerura  particularium  secundum  commu- 
nem  rationem  quidditatis. —  Deincle,  quia 
sola  Melaphysica  versatur  circa  abstracta 
a  motu  et  materia  secundum  esse  et  ratio- 
nem,  ut  dictum  est  (supra,  a.  5);  quod 
quid  aulem  in  communi,  vel  particularis 
rei  sed  in  communi  sumptum,  absLrahit  a 
materia  et  motu  secundum  esse  et  ratio- 
nem;  nam  reperitur  eliam  in  substantiis 
immaterialibus,  nam  tam  his  quam  maLe- 
rialibus  convenit  definiLio,  ut  patet  ex 
Philosopho  7.  Metaphys.  (in  primis  texti- 
bus;  1.  6,  c.  1  et  2).  —  6.  Melaphys.  1.  1. 

Quod  vero  Metaphysica  non  considerct 
quidditates  subslantiarum  sensibilium  in 
particidari,  manifestum  etiam  est,  quia 
quidditates  sic  consideralae  cura  non  abs- 
trahant  a  materia,  scd  illara  involvant  et 
per  illara  definiantur,  pertinent  ad  illam 
scientiam,  qua3  considerat  substantias 
sensibiles  ct  materiales,  ut  tales  sunt,  et 
quse  illas'per  materiam  definit,  quse  sola 


-  METAIMIYSICA 

Physica  est,  utpaiet  ex  Philosopho  G.  Me- 
taphys.  [text.  2;  c.  1)  et  7.  Metaphys. 
{text.  39;  1.  6,  c.  11).  Unde  manifeslura 
est,  quod  Aletaphysica  non  considerat 
quidditates  rerura  in  particulari.  —  6. 
Metaphys.  1.   1  ;  7.  Metaphys.  1.  11. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  sen- 
sus  Philosophi  est,  quod  sola  Metaphy- 
sica  considerat  quiddiLates  rerum  parli- 
culariura,  id  quidditates  sunt,  inquirendo 
in  generali  de  quidditatibus  substantia- 
rura  cL  accidenLium,  ex  quibus  et  qua- 
libus  consLituta3  sint,  et  osLendendo  in 
substantiis  quoraodo  se  habeat  quod 
quid  ad  id  cujus  est,  et  similia,  ut  videre 
est  in  G.  et  7.  (al.  5.  et  G.)  Metaphys. ;  non 
autem  illas  consideraL  ut  tales  quidditates 
id  est  ut  concernenLes  raateriam  tam- 
quam  partem,  neque  descendit  ad  osten- 
dendas  in  particulari  differentias  speci- 
ficas  alicujus  substantia)  sensibilis,  neque 
urara  quidditaLem  speciei  specialissimse 
inquirit.  —  6.  cL  7.  Metiphys.  1.  1,  2,  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  sapien- 
tia  dicilur  onmia  scire,  non  quia  habeat 
certara  cognilionem  singularum  rerura  in 
particulari,  sed  quia  scit  raaxirae  uni- 
versalia,  quibus  omnia  sunt  subjecta  ; 
quicunque  enira  scit  illa,  aliquo  raodo 
scire  dicitur  ea  quae  sunt  illis  subjecta, 
quia  scit  illa  in  primis.  —  1.  Metaphys. 
1.  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  Metaphy- 
sica  versatur  circa  oranes  quidditatcs 
rerura  particulariura,  quatenus  quiddi- 
tates  sunt,  sicut  et  versatur  circa  omnia 
entia,  quaLenus  entia  sunt;  et  reliquae 
scientias  sunt  circa  tales  quidditates  et 
definitiones,  puta  cum  raateria,  ut  dic- 
tura  est  (ad  1),  et  circa  talia  enlia  secun- 
dura  proprias  rationes.  Non  est  autem 
Metaphysica  circa  quidditates  in  parti- 
culari,  sicut  potentia  visiva  est  cognosci- 
tiva  colorum  in  particulari  :  quia  ralio 
formalis  subjecLi  Melaphysicae,  quae  est 
ratio  entis,  ut  dicitur  4.  Metaphys.  {text. 
1;  1.3,  c.  1),  non  est  sufficiens  ad  spe- 
cialem  rerura  oraniura  cognitionem  (pro- 
oem.'in  II.  Sent.  q.  1,  a.  2,  c).  Nam  ratio 


DE  MRTAPHYSICA  -  QU.EST.  1  METAPHYS.  SECUNDUM  SK  —  ART.  VIII  21 

entis  est  muUiplicala  et  diversificata  in  1.  Probat  enini  Piiilosophus  (3.   Meta- 

divcrsis ;   potentia   vero  visiva  S'ib   una  plii/s.  iexl..  3;  1.  2,  c.  2),  quod  conside- 

ratione  formali  oninino  eadeni  tendit  in  rare  omnia  quatuor  genera  causarum  non 

omnes    species    colorum  ;    et   propterea  perlinet  ad    unam  scienliam  :  quia  cum 

visio   albi  et   visio   nigri    non   difTerunt  omnia  diversa,  quae  sunt  contraria,  per- 

spccie,  quia  conveniunt  in  eadem  ralione  lincant  ad   eandem   scienliam,   sequilur 

formali  immulandi  visum,  ut  dictum  esl.  quod  qiiatuor  cau?ae,  qua)  sunl  principia 

—  Procem.  in  11.  Sent.  q.   1,  a.  2,  c. ;  3.  diversa  et  non  contraria,  non  pertineant 


Sent.  dist.  27,  q.  2,  a.  4,  sol.  1,  ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  non  dicit  absolute  et  simpliciter  ad 
primum  philosophum  spectare  considera- 
lionem  substantiarum  sensibilium,  sed 
lanlum,  ut  ibidem  (7.  Metaphys.  text.  39; 
I.  6,  c.  11)  expresse  docet,  gratia  sub- 
stantiarum  immaterialium.  Cum  enim 
consideret  abstracta  secundum  esse  et 
rationem    a    materia,    per    se  considerat 


ad  eandem  scietUiam.  Unde  Metaphysica 
non  demonslrablt  pcr  omnes  qualuor 
causas.  —  3.  Mctaphys.  1.  4. 

2.  Pjaeterea,  in  immobilibus  neque  est 
principium  unde  molus,  puta  causa  effi- 
ciens ;  neque  causa  finalis,  seu  bonum 
bonique  natura  :  nam  bonum  est  termi- 
nus  aclionis,  omnis  autem  actio  videtur 
esse  cum  motu,  unde  in  mathematicis, 
quae  abstrahunt  a  materia  et  motu,  nihil 


subslantias  immateriales,  de  quibus  spe-  demonstratur    per  causani  finalem.    Sed 

culalur  non  solum  in  quantum  sunt  sub-  Metaphysica    est   de   immobilibus   et    de 

stantiai,  sed  etiam  in  quantum  sunt  tales  abstiactis  a  maleria  et  motu,    ut  dictuni 

subslantiae,  id  est  immateriales;  de  sub-  est  (supra,   a.   5).  Ergo  Metaphysica  non 

stanliis  autem  sensibilibus  non  specula-  demonstrat  per  omnes  causas.  —  Ibid.  et 

tur   in  quantum   sunt   tales  substantise,  i\.  Metapliys.  1.1. 

sed    in    quantum    sunt    substantiae    aut  3.  Praeterea,  dicit  Piiilosophus  3.  Me- 

enlia,  et  in  quantum  per  eas   manuduci-  taphys.    (a   text.    3  ;  I.    2,    c.    2),    quod 

mur  in  cognitionem  substantiarum  imma-  scientia    divina   demonstrat   tantum   per 

terialium.  Physica  vero  e  converso  dicit  causam  efficientem,  formalem  et  finalem  ; 

de  substanliis  sensibilibus  non  in  quan-  sed   Melaphysica  est  sciontia   divina,   ut 

lum   sunt   substanlia),    sed   in   quantum  dicitur    ibidem  et   1.    Metaphys.    (c.  2)  ; 


sunt  tales  substanlia3,  id  est  materiales 
ct  habentes  in  se  principium  motus.  — 
7.  Metaphys.  1.  II. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  Metaphy- 
sica  considerat  quidditales  rerum  parli- 
cularium,  sed  non  in  particulari,  ut  lales 
quidditates  sunt,  sed  tantum  in  communi. 
Et  ratio  est,  quia  ralio  formalis  subjecti 


ergo  Metaphysica  non  demonstrat  per 
omnes  quatuor  causas.  — 3.  Metaphys.  I. 
4;  Opusc.  70,  q.  5,  a.  4,  arg.  7. 

4.  Praeterca,  scieutia  demonstrat  per 
causas,  ut  per  illas  cognoscat  esse  effec- 
tus  et  proprielates,  ut  dicitur  1.  Posiep. 
[lext.  S;  c.  2);  sed  causa  materialis  non 
polest  esse  principium  cognoscendi,  quia 


Metaphysica3,   quod  est  ens   ut  ens,  non     cognitio  non  fit  per  id  quo.l  est  in  poten 


est  sufficiens  ad  cognoscendas  quiddita- 
les  rerum  particularium  in  parliculari. 
—  Prooem.  in  II.  Sent.  q.  1,  a.  2,  c. 


lia,  sed  per  id  quod  est  in  actu  :  ergo 
MeLaphysica  non  demonstrat  per  causam 
malerialem.  —  3.  Metaphys.  1.  4;  1.  Po- 
ster.  1.  4  (3). 

Sed  contra  esl,  quod  ad  eandem  scien- 
liam  pertinet  tractare  de  materia  et  for- 
ma,  ut  fuse   probat  Philosophus  2.  Phys. 
(a  text.  22;  c.  2)  ;  sed  Metaphysica   con- 
Videlur    quod     Metaphysica    non   de-     siderat  et  demonstrat  per  causam  forma- 
monstret  per  omnes  quatuor  causas.  lem,   ut  dicitur  3.   (al.  2.)  Metaphys.,  et 


ARTICULUS  VIII 

*  UTRUM  METAPHYSICA  DEMONSTRET  PER 
OMNES  QUATUOR  CAUSAS. 


■22  orAUTA  PAltS   - 

colligilur  ex  4.,  11.  cl  12.  (al.  3.,  10.  el 
11.)  Melaphys.  :  ergo  Melaphysica  ile- 
monstrat  per  omnes  causas.  —  2.  Phijs. 
1.    4;    cf.   3.   Phys.  I.  4;   II.    Melaphys. 

1.  1. 

Rrspondeo    dicendum,    quod    Metaphy- 
s^ica    dcmonslrat    prcTcipue    per    causam 
formalem,  finalem  et    efficientem.    Quod 
pote^t   esse    manifestum   ex   diiobus  :  et 
pi^imo  quidem    ex   eo    quod  Metaphysica 
est   sapientia,  ut    probat  Philosophus  3. 
Metaphys.   (a   texl.  3    ;   1.  2,  c.   2).   Quia 
enim  haec   est  dignissima  omnium  scicn- 
tiarum,   ac  proinde  iilis   dignitate    prior, 
et  auctorilatequadam  aliasordinandiprin- 
cipalior,  debet  procedere   per  illam  cau- 
sam,  quae  est   quodam   modo  causa  om- 
nium  aliarum  ;  hsec  autem  cst  causa  fina- 
lis.  Similiter,  quia  sapientia  est  primarum 
causarum,  etejusquod  est  maxime  scibile 
et  quodestmaxime  certum,  propterea  de- 
bet  maxime  considerare   formalem,   quia 
inter  diversosmodossciendi  magisdicimus 
scire  illum,   qui  scit   aliquid  esse,  quam 
qui  scit  aliquid  non  esse;  unde  1.  Poster. 
{text.  40;  c.  19,    al.  25)  probat  Philoso- 
phus,  quod  demonstratio  affirmativa  est 
potior    negativa.    Inter    eos    autem    qui 
sciunt  affirmare  aliquid,  unum  alio  magis 
dicimus  scire ;  sed  inter   omnes   maxime 
dicimus   illum   scire.   qui  cognoscit  quid 
sit  res,  non  autemqui  scit  quantares  sit, 
vel  qualis.  Quin  el   in   ipsis  accidentibus 
idem    conlingit  ;     magis   enim    scimus, 
quando  scimus   illorum  quod   quid   est  ; 
quod  quid  autem  ad   causam   forraalem 
spectat.  Demum,    cum  sapientia   sit  ejus 
quod  est   maxirae  certura,    debet    eliara 
considerare  et  demonslrare   per  causam 
efficientem ;  nam    circa    generationes    et 
actiones  et  circa  oranera  transmutationem 
maxime    dicimur   aliquid    scire,   quando 
cognosciraus  principium  raotus,  et  quod 
motus  nihil  aliud  sit  quam  aclus  raobilis 
a  movente,    ut  dicitur  3.    Phys.  {lext.   6 
sqq. ;  c.  1).  —  3.  Metaphys.  1.  4  et  5  ;  1. 
Phys.  I.  1. 

Secundo  probatur  ex  iis,  quae  Metaphy- 
slca  considerat.  Quia  enim  isla   scientia 


•  METAPHYSIGA 

considerat  ens  in  quantum  cns,   ejus  est 
considcrare  primas  causas  primasque  sub- 
stanlias,  non   autem   scientiae   naturalis, 
quia   supra    substantiam    mobilem    sunt 
alicc  substanliae;  omnis  aulem   substan- 
lia  vcl  est  ens  per  se  ipsam,  si  sit  forraa 
tantum,  vel  si  sit  composila   ex  materia 
et  forma,  est  cns  per  suara  formam ;  et 
idoo  quatcnus  scienlia  est  considerativa 
entis,  considerat  maxime  causam  forma- 
lcin.  Quamquam   quia   primae  sub;tanliae 
non  cognoscuntur  a  nobis,  ut  sciamus  de 
illis  qnoJ  quid  e>t,   ut  diclum  est  (supra, 
a.  5  et   6),    in    earum  cognilione  locum 
non  habet  causa  formalis.  Rursum  vero, 
quia    praedictas    substanliae  ,    licct    sint 
immobiles   secundum   se  ipsas,    sunt  ta- 
men    causa  motus  aliorum  pcr    raodum 
finis;  ideo  ad  hanc    scientiara,   quatenus 
est  considerativa   primarum  substantia- 
rum,  praecipue  pertinet  causa  formalis  et 
finalis  et  causa  etiara  efficiens  :  quia  qui 
est  ultimus  finis,  est  primum  movens  ira- 
mobile,  ut  probat   Philosophus  8.   Phys. 
et  12.  (11.)  Metaphys.  Causam  vero  m,ate- 
rialem,  quatenus  coincidit  cura  raateria, 
nullo  modo   secundum  se  ipsam   conside- 
rat  :  quia  materia   non  convcnienter  est 
causa  entis,  sed  alicujus  generis  determi- 
nati,  scilicet  substantiae  mobilis.  Agit  ta- 
men  de  ipsa  quatenus  est  ens,  sicut  etagit 
de  motu  et  de  particularibus  entibus  se- 
cundum  quod  conveniunt  in  ratione  entis. 
Consideratautera  Metaphysica  causara  raa- 
terialem,  quatenus  coincidit  cum  potentia 
passiva  laliusque  patet  quam  materia,sic- 
ut  et  actus  potentiae  passivae  respondens 
quam  forma  {Opusc.  70,  q.  5,  a.  4,  c.  et 
ad  4) ;  nam  actus  et  potentia  nuraerantur 
inter  abstracla  a  materia  secundum  esse 
et   rationeni,  ut  dictum   est  (supra,  a.  5, 
c.  et  ad  4) ;  praeterea,   quia  agit  de  sub- 
stantia  et  accidentibus,  respectu  quorum 
substanlia  habet   rationera    causae  mate- 
rialis,   et  non    materiae,    quando  praeser- 
tim   accidentia  perpetuantur    in  subslan- 
tia,  ut   dictum  est   (in  Logica  q.  6,  a.  2, 
c). —  Unde  raanifestura  est  quod  Meta- 
physica   quatuor  genera  causarum  consi- 


DE  METAPHY;?ICA  —  QU.EST.  II  MKT 

derat,  et  per  illa  demonstrat,  sed  prceci- 
pue  per  tria  :  sicut  Mattiemalica  non 
demonstrat  nisi  per  causam  formalem, 
Physica  vero  denionstrat  per  omnes  qua- 
tuor  causas.  —  Procem.  in  II.  Melaphys.; 
3.  Metaphys.  I.  4;  Opusc.  70,  q.  5,  a.  4, 
ad  7;  1.  Phys.  1.  1 ;    11.  Melaphys.  1.  1. 

^d  pnmwm  ergo  dicendum,  quod  niiiil 
prohibct  diversas  causas  ad  hanc  scien- 
tiam  pertinere,  licet  non  sint  contrariaj, 
quia  reducuntur  ad  unum,  sciUcet  ad 
ens  commune.  Et  similiter  nihil  prohibet 
quod  non  qua^libet  scientia  consideret 
omncs  causas,  et  quod  ahqua  scientia 
possit  considerare  omnes  vei  plures  ea- 
rum,  in  quantura  reducuntur  ad  aliquod 
unum.  —  3.  Melaphys.  1.  4". 

Ad  secundum  dicendum,  quod  in  im- 
mobihbus  potett  considerari  et  princi- 
pium  motus  et  finis  sive  bonum,  quando 
talla  immobiha  sunt  moventia,  ut  sunt 
prima;  substantia3.  Secus  autem  esl  in 
imraobihbus  qu;io  nec  raovent  nec  raoven- 
tur.  In  his  enira  neque  est  consideralio 
principii  raotus,  nec  finis  sub  ratione 
finis  raolus  ;  quaravis  possit  considerari 
finis  sub  ratione  finis  alicujus  operatio- 
nis  sine  raotu,  sicut  si  ponantur  esse 
substantise  intelhgentes  non  moventes, 
ut  Platonici  ponebant ;  nihilorainus  taraen 
in  quantura  habent  intellectum  et  volun- 
tatem,  opoEtet  in  eis  ponere  finera  et  bo- 
nura,  quod  est  objectum  voluntatis.  Ma- 
thematica  autem  nec  movent  nec  moven- 
lur  nec  habent  voluntatera  ;  unde  in  eis 
non  consideratur  bonum  sub  nomine  boni 
et  finis  ;  consideratur  tamen  in  eis  id  quod 
est  bonura,  scilicet  esse  et  quodquid  est ; 
et  ratione  hujus  probat  Philosophus 
(11.  Metaphys.  sum.  1,  c.  1),  quod  in  ma- 
Iheraaticis  est  bonum.  —  Ibid. ;  11.  Me- 
taphys.  1.  1. 

Ad  lertium  dicendura,  quod  ideo  dici- 
tur  a  Philosopho  Metaphysica  deraon- 
strare  per  tres  causas,  quia  per  illas  prse- 
cipue  deraonstrat,   ut  dictum  est  (in  c). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quia  id 
quod  est  causa  materialis  respectu  alicu- 
jus  formge,  potest  etiara  esse  non  solum 


\l>tns.  ET  ALi.K  SCIENTi.E  -  AUT.  I  23 

potenlia  passiva,  sed  etiara  activa  re- 
spectu  illius  quod  de  materia  dici  potest, 
ut  dictum  est  (supra,  a.  5,  ad  5) ;  ideo 
per  causam  raaterialcm  potcst  haberi 
cognilio  deraonstraliva  in  Metaphysica 
de  re  aliqua,  secus  autem  per  mate- 
riam. 

Adquintum  (sive  ad  arg.  in  conlrarium) 
dicendum,  quod  forma  latius  patet  quara 
raateria  ;  nam  dalur  substanLia  completa, 
quae  dicitur  et  est  forma  tantum,  et  non 
dicit  ordinem  ad  materiara;  et  datur  sub- 
stantia  quaeest  composita  e.x  materia  et 
forraa,  quae  dicit  ordinem  ad  materiam. 
Sicut  ergoMetaphysica  tractatde  forma  et 
non  de  materia,  ila  non  tractat  de  forma 
quae  cum  raateria  coraponit  sub  ratione 
forrase  inforraantis  materiam.  Nam  hujus 
consideratio  spectat  ad  Physicara,  ad 
quara  spectat  considerare  de  materia 
respiciente  talera  forraam.  Considerat  ta- 
men  illam  sub  ratione  communi  forrase, 
seu  sub  rationc  formae  ut  forma  est  (in  c. 
et  supra,  a.  5,  ad  3). 


QU^STIO    II 

*  DR    MET.YPHYSICA    CONSIDERATA    CO.MPARA- 

TIVE   AD     RELIQUAS    SCIENTIAS. 

Deinde  considerandum  est  de  Meta- 
physica  considerala  coraparative  ad  reii- 
quas  scientias. 

CIRCA  QUOD  QU^RUNTUR  TRIA  : 

*  1.  Ulrum  Melaphysica  sit  rectrix  et  guber- 
natria  aliarum  scientiarum. 

*  2.  Utrum  ostenclat  an  sil  et  quid  sit  de  sub- 
jectis  aUarum  scientiarum. 

*  3.  Utrum  demonstret  principia  prima  scien- 

tiarum. 

ARTICULUS  I 

*  UTRUM    METAPHYSICA  SIT    RECTRl.X    ET    GU- 

BERNATRI.X  ALIARUM  SCIENTIARUM. 

Videtur  quod  raetaphysica  non  sit  rec- 
trix  et  gubernatrix  aliarura  scientiarura. 


2i  OUAUTA  PAUS  - 

1.  Rcgere  enim  el  gubernarc  cum  fiat 
per  direclioncin  et  imperiuin,  spcctat  ad 
intelleclum  ;  scd  Mclai  hysica  non  cst 
intelleclus  :  ergo  non  est  rectrix  et  gu- 
bernatrix  scienliarum.  —  la  2x,  q.  17, 

a.  1,  c. 

2.  Prreterea,  qusecunque  scientia  est 
aliarum  rectrix,  utitur  illis  lamquam  an- 
cillis;  sed  Metaphysica  non  utilur  omni- 
bus  aliis  scienliis  ut  ancillis ;  non  enim 
sic  ulitur  sacra  doclrina  ncc  scientia  mo- 
rali,  quia  haec  non  continctur  sub  Meta- 
physica,  sed  est  pars  Philosophiai  secun- 
dum  genus  contradislincta  a  Melaphy- 
sica,  ut  dictum  est  (in  Logica  q.  33,  a. 
1,  et  q.  35,  a.  1)  :  ergo  Metaphysica  non 
est  rectrix  aliarum  omnium  scientiarum. 
—  Prooem.  ad  11.  Melaphys. 

3.  Praeterea,  illa  scientia  non  est  rec- 
trix  aliarum  qiiae  resolvit  usque  ad  indi- 
vidua,  cum  hsec  sint  minime  intelligibilia 
ex  natura  rei ;  scienlia  vero  rectrix  alia- 
rum  dobeat  versari  circa  maxime  univer- 
saha,  quoe  sunt  maxime  inlelligibilia ; 
sedMelaphysica  resolvit  usque  ad  indivi- 
dua,  ut  patet  ex  Philosopho  2.  Metaphijs. 
{iext.  11  ;  1.  1  min.,  c.  2)  :  ergo  non  est 
reclrix  aliarum  scienliarum.  —  2.  Mela- 
phys.  1.  4. 

Sed  contra  est,  quod  in  omnibus  arli- 
bus  et  scicntiis  illa  quae  est  alLior,  et 
quse  considerat  rationes  magis  universa- 
les,  est  ceterarum  omnium  rectrix  et  gu- 
bernalrix,  ut  palet  in  scientiis  aclivis. 
Quia  enim  civilis,  quse  cst  ceterarum 
prseslantissima,  considerat  bonum  huma- 
num  absolute,  militaris  vero  considerat 
hoc  quidem,  sed  secundum  quod  deter- 
minatur  ad  res  bellicas,  et  equestris  ilJud 
idem  considerat,  sed  magis  etiam  deler- 
minate,  et  sic  deinceps;  civilis  dicitur 
ordinativa  militaris  et  cquestris,  et  hse 
continentur  sub  illa,  et  ab  illa  accipiunt 
sua  principia.  Ergo  simililer  in  specula- 
tivis  illa  scienlia,  quse  considerat  raliones 
magis  universales,  erit  ceterarum  ordi- 
natrix.  Sed  hsec  cst  Metaphysica;  nam 
considerat  ens  ut  ens,  et  ceterse  scienlise 
considerant  ens  determinatum,  ut  diclum 


MGTAPUYSICA 

est.  Ergo  Metaphysica  est  rcclrix  et  ordi- 
natrix  aliarum  scientiarum.  —  2.  Sent. 
q.  3,  a.  2,  c. ;  q.  24,  quaestiunc.  2,  a.  2, 
ad  4  ;  3.  c.  (ient.  c.  25,  n.  6;  6.  Elh.  1.6; 
prooem.  in  11.  Metaphys. 

Respondeo  digendum,  quod  Melaphysica 
estscientia  reliquarum  scientiarum  regu- 
latrix  et  rectrix.  Ad  cujus  evidentiam 
considerandum  est,  quod,  sicut  docet  Phi- 
losophus  in  suis  Politicis,  quando  aliqua 
plura  ordinantur  in  unum,  oportet  unum 
eorum  esse  regulans  aut  regens  et  alia 
regulata  seu  recta.  Quod  quidem  patet 
in  unione  animse  et  corporis  ;  nam  anima 
rationalis  imperat ,  et  corpus  obedit. 
Similiter  etiam  inter  animse  vires  ;  irasci- 
bilis  enim  et  concupiscibilis  naturali  or- 
dine  per  rationem  reguntur.  Omnes  au- 
tem  scientise  et  artes  ordinantur  in  unum, 
scilicet  ad  hominis  perfectionem,  quse 
est  ejus  beatiludo.  Unde  necesse  est  quod 
una  earum  sit  aliarum  omnium  rectrix : 
quae  nomen  sapientise  recte  sibi  vindicat, 
nam  sapientis  est  alios  ordinare. 

Quse  autem  sit  hsec  scienlia,  et  circa 
qualia,  considerari  potest,  si  diligenter 
inspiciatur  quo  modo  est  aliquis  ido- 
neus  ad  regendum.  Sicut  enim,  ut  in  l. 
Polit.  (c.  3,  al.  5)  dicit  Philosophus,  ho- 
mines  intellectu  vigentes  naturaliter  alio- 
rum  rectores  et  domini  sunt,  homines 
vero  qui  sunt  robusti  corpore,  intelleclu 
vero  deficientes,  sunt  naturaliter  servi,  ita 
scientia  debet  esse  aliarum  regulatrix, 
quse  maxime  intellectualis  est.  Hsec  autem 
est,  quse  circa  maxime  intelligibilia  ver- 
satur.  Maxime  autem  inlelligibilia  tripli- 
citer  accipere  possumus  :  —  primo  qui- 
dem  ex  ordine  intelligendi.  Namex  quibus 
intellectus  certitudinem  accipit,  videntur 
esse  magis  intelligibilia.  Unde  cum  certi- 
luclo  scientiae  per  intellectum  acquiratur 
ex  causis,  causarum  cognitio  maxime  in- 
tellectualis  esse  videtur;  unde  et  illa 
scientia,  quoe  primas  causas  considerat, 
videtur  esse  maxime  aliarum  regulatrix, 
—  Secundo,  ex  comparatione  inlellectus 
ad  sensum.  Nam  cum  sensus  sit  cognitio 
singularium,  intellectus  per  hoc  ab  ipso 


DE  METAPHTSICA  -  Qr.EST.   11  METAPHYS.  ET  ALI.E  SCIENTI.K  —  ART.  11  2:> 

differre    vidclur,  quod  universalia   com-  in  fincm  ;  formabter  vero,  quatenus  alia; 

prehendit.   Unde  et  illa  scientia   maximc  scienti.T  sumunt  sua  principia  a  Melaphy- 

cst    inlellecluolis,    qua)    circa    principia  sica  ;    ct   aliquo    modo   cliam  effirienler, 

maxime   universalia  versalur  :  qua)  qui-  quotenus    Mclaphysica,    ulpote   superior 

dem  sunt  cns  et  quse  consequuntur  ens,  dignilale  celcris,  utitur  illis,  quse  suntin 

ut  unum    et   muUa ,    actus  et   potenlia.  aliis  scientiis  probata,  ct  per  consequens 

TeWio,  ex  ip-a  cognitione  inlelleclus.  Nam  illis  imperat  tamquam  ancillis.  — 1a  2ae, 

cum    unaquseque   res     ex  hoc  ipso  vim  q.    1",  a.    1,  c.  ;  1.   Melaphys.  I.    3  (2); 

ititelleclivam  habeat,  quod  est  a  materia  Opusc.  70,  q.  ^,  a.  1,  c.  et  od  9;  q.  2,  a. 

immunis,  oporlet  illa  esse  raaxime  intel-  3,  ad  7;  q.  G,  a.  1,  c.  ;  1.  Postcr.  I.  5  (4). 

ligibilia,  qua3  sunt  maxime  a  maleria  se-  Vel  dic,  quod  imperare  et  ordinare  cst 

parata.   InlcUigibile  cnini  et   intelleclum  actus  ralionis  ut  principii  directivi  quoad 

oportet   esse  proportionota    et   unius  ge-  esse  rei  imperata)  et   ordinaloe,  est  vero 

neris,  cum    intelligibile  et  intellectus  in  aclus  scientia)  quoad  bene  esse  rei  scita) 

actu  sint  unum.  Ea  vero  sunt  maxime  a  ut  scila  est.  —  Tabula  Concord.  n.  1113. 

maleria  separata,  quae  non  tantum  a  ma-  Ad  secimdum  6'icendum  est,  quod  Theo- 

teria    signata   abstrahunt,    sicut    form.To  logia  est  duplex,  una  naturalis,  altera  su- 

naturalesin  universali  acceplas,  de  quibus  pernaturalis,  quae  dicitur  sacra  doctrina  ; 

Iractat  scienlia   naluralis;  sed  omnino  a  illa    imperfecta,    haec   perfecta  ;    et   huic 

matcria  scnsibili ;  et  non  solum  secundum  omnes    scientiae  famulantur,  eliam  ipsa 

ralionem   sicut   malhemalica,    sed  eliam  Theologia  naturalis,  quae  est  Melaphysica. 

secundum  es£e,sicut  Deus  et  intelligentise  Melaphysicse  vero  serviunt  scienliae  tan- 

et  ens  comraune.    Unde  scientia   quse  de  tum  reliquae  naturales,  etiam  ipsa  mora- 

istis  considerat,  maxime  videtur  esse  in-  lis,  cum  hujus  finis   sub  illius  fmc  com- 

tclleclualis   et  aliarum  princeps  et  domi-  prehendatur,  ut  dictum  est  (in  I^ica  q; 

no.   Haec  autem   est   Metaphysica.    Nam  33,  a.  5).  —  Opiisc.  70,  q,  2,  a.  3,  ad    7. 

illa  tria  non  possunt  considerari   ut  sub-  q.  5,  a.  1  sqq. ;    q.  6,  a.  4. 

jecla    in  uUa  scientia  naturali,  ut  dictum  Ad   tertium  dicendum,    quoJ    quando 

est,  sed  priora  duo  considerantur  ut  prin-  Philosophusdocet  de  rationc  scientiae  esse 

cipia  subjecti,  tertium  vero  ut  subjeclum;  et  consequenter  cujuslibet  scientiae,  atque 

unde  ad  unam  et  eandem  scienliam  perli-  adeo   Metaphysicae,    resolvere    usque   ad 

nent.  Ejusdem  enim  scientiae  est  conside-  individua\   per    individua   vd    intelligit 

rare  causas  proprias  alicujus  generis  et  specicra  quaenon  dividiturper  differentias 

genus   ij)sum  ,    sicut    scientia    naturalis  formales;  yeZ  genussupremum,  quod  non 

considerat  principia  corporis  naturalis,  et  dividitur  per  genus  et  differentiam  tam- 

corpus  ipsum  nalurale.  Sola  vero  Meta-  quom  per  parLes    definientes  ;  vel  propo- 

physica  est    quoe  Iiabet  pro  subjecto  ens  silionem    immediatam ;  et   haec  tria  sunt 

commune,  ut   dictum   est.  Quare  et  illa  maxime  intelligibilia,  ut  per   se  manife- 

sola    erit    omnium   aliorum  scientiarum  stum  cst.  —  2.  Metaphys.  I.  4. 
regulatrix  ct  domina. — Prooem.  adll.  Me- 

taphys.;  cf.  supra,  q.  1,  a.  6.  ARTICULUS  II 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ordi- 

nare  effective   pertinet  ad   rationem,  est  *  utrum  metaphvsica  ostendat  an  sit  et 

enim  proprius  actus  ejus  ;  ordinare  vero  quid  sit  de  subjecto  aliarum  scientia- 

finalitcr  et  formaliter   pertinet  ad  Meta-  rum. 
physicam  :  finaliter  quidem,  quia  cum  illa 

sit  maximepropterse,  et  consideret  ulti-  Videtur  quod  Metaphysica  non  osten- 

mum  et  universalem  finem  omnium,  om-  dat  de  subjectis  aliarum  scientiarum  an 

nes  alii\3  scientiae  ordinantur  in  illam  sicut  sit  et  quid  sit. 


2(5  OUARTA  PAllS  —  iMETAIMI YSICA 

1.  Dicit  enim  Pljilo^ophus  (k  Melaphys.  Sed  conlm  esL  :  l.  qiiod  Philo.-^.oplius, 
(texl.  1  ;  1.  'S,  c.  1)  el  II.  Metaphys.  [swn.  6.  Melaphys.  (lext.  1  ;  I.  5,  c.  1)  et  11. 
3,  r.  1  ;  al.  1.  10,  c.  7),  f|uod  alifpia)  Melapltys.  (suin.  3,  c.  1  ;  al.  1.  10,  c.  7) 
scionlire  supponunt  suum  subjectuQi  esse,  dicit,  quod  ostendere  an  sit  et  quid  sit 
oliquai  non,  sed  illud  probant;  ergo  Me-  do  subjectis  reliquarum  scientiarum  per- 
taj)hysica  non  ostendit  de  subjectisomni-  tinet  ad  metaphysicum.  —  6.  Metaphys. 
um  scientiarum  quod   sint   et  quid   siiit,  1.  1  ;  11  Mctaphys.  1.  7. 

sod   ulrumque   possunt    aliqu?c  scientiae  2.  Prseterea,  sola  Metaphysica  consido- 

ofctendere.  —  G.  Melaphys.  1.  1  ;  11.  Meta-  rat  abstracta  a  materia  secundum  esse  et 

phys.  1.  7.  rationem  ;    sed    hujusmodi    sunt   ens  et 

2.  Proelerea,  scientia  est  tantum  de  quod  quid,  quia  unumquodque  habet 
universalibus  ;  sed  de  ratione  universalis  esse  per  suam  quidditatem  ;  ergo  Meta- 
non  est  actu  existere,  sed  hoc  esl  propri-  physica  de  subjeclis  aliarum  scientiarum 
um  individuorum  :  ergo  Metaphysica,  ostendit  quod  quid.  —  6.  Metaphys.  1.  1  ; 
qufc   est   scientia,  non   polest   oslendere  v.  qua3st.  praiced.  a.  5. 

de  ulla  re,  quam  considerat,  existenliam,  Respondeo    dicendum,  quod  ad  nullam 

et  consequenter  nec  de  subjectis  aliarum  scientiam  particularem   spectat  determi- 

scientiarum  .    —    Tabula    Aurea ,    voce  nare  vel    ostendere  de  proprio  subjecto 

«  scientia  i>   n.   48;   voce  «  individuum  »  quod   quid  est,  et  dicere  de  eodem  quod 

n.  12.  sit  vel  non  sit  ;  sed  utrumque  spectat  ad 

3.  Prajlerea,  in  qualibet  scientia  ad  Metaphysicam.  Ratio  hujus  est,  quia  om- 
sciendum  an  est  et  quid  est  alicujus  rei,  nes  scientiae  particulares  suntcirca  unum 
oporlet  uti  pro  medio  quid  nominis,  non  aliquod  particulare  genus  entis,  ut  circa 
autem  quid  rei,  quia  hoc  scquitur  quae-  numerum  vel  magnitudinem  vel  quid 
slionem  an  esl ;  sed  in  qualibet  scientia  hujusmodi,  et  unaquaeque  ila  tractat  de 
habetur  cognitio  quid  nominis  subjecti  ;  isto  subjecto  quod  non  de  alio.Nulla  enim 
ergo  Metaphysica  non  ostendit  an  sit  et  determinat  de  ente  in  communi,  nec  de 
quid  sit  de  subjectis  aliarum  scientia-  aliquo  particulari  ente  in  quantum  est 
rum.  —  la,  q.  2,  a.  2,  ad  2;  1.  Poster.  ens,  ut  Arithmetica  non  tractat  de  nume- 
I.  2.  ro  in  quantum  est   ens,  se;l  in  quantum 

4.  Praeterea,  definitio  seu  quod  quid  numerus.  De  quolibet  enim  ente  ut  ens 
maxime  complectilur  causam  formalem,  est,  et  de  ente  incommuni,  proprium  est 
quse  est  causa  intrinseca,  et  longe  perfe-  raetapliysici  considerare.  Et  quia  ejusdem 
ctior  quam  materia  ;  sed  multae  scientiae  est  considerare  de  ente  in  quantum  est 
demonslrant  per  causam  formalem,  ut  ens,  et  de  eo  quod  quid  est  seu  de  quid- 
dictum  est  (qusest.  prajced.  a.  7)  :  ergo  ditate,  quia  unumquodque  habet  esse  per 
niuUa^  ostendunt  quod  quid   sui  subjecti.  suam  quidditatem  ;  ideo  etiam  alise  scien- 

5.  Prseterea,  Melaphysica  non  conside-  tia3  particulares  nullam  determinationem 
rat  res  parlicuiares  secundum  propriam  faciunt  de  quidditate  rei  et  de  definitione, 
naturam,  quia  ratio  entis  ut  ens  est,  quae  quse  i|)sam  significat,  sed  ex  ipso  quod 
est  ralio  formalis  subjecti  ipsius,  non  est  quid  est  ad  alia  procedunt,  utentes  co 
sufficiens  ad  specialemrerumcognitionem,  quasi  demonstrato  principio  ad  alia  pro- 
cum  sildiversificata  in  diversis  ;  sed  qnid-  banda.  Ipsum  autem  quod  quid  est  sui 
ditas  rei  nihil  est  aliiid  qiiam  propria  subjecti  aliae  scientiae  faciunt  esse  mani- 
nalura  et  essenlia  rei  :  ergo  Metaphysica  festum,  vel  per  sensum  :  ut  scientise  de 
non  considerat  neque  ostendit  quod  qiiid  animalibus  accipit  quid  est  animal  per 
ullius  subjecti  alterius  scientise.  —  Pro-  sensum  et  motum,  quibus  animal  a  non 
03m.  in  II.  Sent.  q.  1,  a.  2,  c.  ;  v.  qua^st.  animali  distinguitur  ;  vel  per  suppositio- 
pra?ced.  a.  6.  nem  ab  aliqua  aliasciontia,  sicut  Gcome- 


PE  METAPHYSIGA    -  QU.KST.   11  METAPHYS.  ET  ALI.E  SCIENTl.E  —  AlVr.  III  27 

tria   accipit  quid  cst  inagnitudo  a  prinio  gnitionem  an  est,  cognitio  auteni  perfecta 

philosopho.  Et  sic  ex  ipso  quod  quid  est  et  distincta  illamconsequitur. —  Opusc.lO, 

noto  per  sensum  vel    per  suppositionem  q.  G,  n.  3,  c. 

demonstrant  scientia3  proprias  passiones,  Ad  quartum  dicendum,    quod   reliqucT. 

quae  secundum  se  insunt  subjecto,  circa  scientice  in    suis   demonstralionibus  affe- 

quo  1   sunt.  Nam  definilio  est  raedium  in  runt  quidditatem  et  definitionem  sui  sub- 

demonstrationepropter  quid.  Sicut  autem  jecti,  sed  vel  per  sensum  acceptam  vel  a 

nuUa     scientia    particularis    dicit    quod  prima  Philosophia,   ut   dictum  est  (in  c.) 

quid  est,  ita  etiam  nulla  earum  dicit  de  Vel  dic,  quod   siciit   reliquae  scientiae 

subjecto,    circa   quod  versatur,    est   aut  considerant  tale  ens  ut  tale  ens,   ita   et 

non  est.  Et  hoc  rationabiliter  accidit,  quia  considerant    definitiones    et    quidditates 

ejusdem   scientiae  est  determinarc   qua3-  suorum  subjectorum  ut   tales  sunt,  puta 

stionem  an  est,   et  manifestare  quid  est.  e.x  materia  et  forraa,  ut  dictura  est(qua)st. 

Oportet  enim  quod  quid  est  accipere  ut  pra^ced.  a.  7).  — 6.  Metaphys.  1.  1  ;  cf.  8. 

mediumadostendendum  an  est;et  utrum-  Metaphys.  1.2. 

que  considerare  est  philosophi,  qui    con-  Ad  quintum  dicendura,  quod  Metaphy- 

siclerat    ens   in    quantum    ens.    Et   ideo  sica  considerat  omnes  quidditates  parti- 

quaelibet  scientia  parlicularis  supponit  de  cularcs  rerum  oraniura,  sed  non  in  par- 

suo  subjecto  quia  est,  et  quid  est,  ut  dici-  ticulari,  quomodo  illas  considerant  scien- 

tur  in  1.  Poster.  {text.  1  ;  c.  1 ;  cf.  lect.  2,  tia3   particulares,  afferendo   illas   et  illis 

al.   1).  Et  hoc    est  signura,   quod   nulla  utendo  secundura  quod  cognosci  possunt 

scienlia  parlicularis  deterrainat   de  cnte  per     rationem    formalem    subjecti    talis 

simpliciter,   nec  de  aliquo  ente  in  quan-  scientise;  sed  tantum  in  universali,  osten- 

lum  est  ens.  Unde  manifestum  est,  quod  dendo  scilicet  ex  quibus  et  qualibus  par- 

utruraque   ostendere  ad  solara  Metaphy-  tibus  constituatur  definitio,  cujus  signifi- 

sicam  spectat,  sicut    sola  considerat  ens  catura  est  ipsum  quod  quid  est.— Prooera.      ^ 

in  quantum  ens.  —  6.  Metaphys.  1.  1.  in  II.  Sent.  q.  1,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  nulla 
scientia  probat  et  demonstrat  de  suo  sub- 

jecto   quid  sit  et  an  sit,    scd   utrumque  *  utrum    metaphysica    consideret   prim.\ 

accipit  per  sensum   manifestum,  ut  dici-  principia   scientiarum  omnium    et   de- 

tur  6.  Metaphys.  {text.  1  ;  1.  5,  c.  1)  et  11.  monstrationum. 
Metaphijs.  (sura.  3,  c.  1 ;  al.  I.  10,  c.  7) ; 

quaraquam,   quia   dcfinitio   est    medium  Videtur  quod  Metaphysica  non   consi- 

demonslralionis,  non  potest  esse  demon-  derelprima  principia  omnium  scientiarura 

slratio  de  quidditate  rei,  sed   hae^  debet  et  deraonstrationura. 

alio  raodo  ostendi,  pula  divisione  et  aliis  1.  Ut  enim  argumentatur   Philosophus 

raodis  posilis  a  Philosopho  in  2.  Poster.,  3.  Metaphys.    {texl.   4  ;    1.    2,  c.  2),  cura 

quibus   modis  non    utuntur  parliculares  oranes  scientiae  utantur  prciedictis  princi- 

scientisD.  —  ^.Metaphys.\.\  ]i\.  Metaphys.  piis,  nulia  ratio  esse  videtur,  quare  raa- 

1.  7  ;  2.  Post-ir.  I.  7.  gis  perlineant  ad  unam  quam  ad  aliam. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  univer-  Nec  ctiam  videlur  ralionabile,  quod  eo- 

sale  existit  in   suis  singularibus;   et   de  rum    consideratio     perlineat  ad   omnes 

subjecto   sufficit   quod  ostendatur    quod  scientias,  quia  sic  sequeretur  quod  idera 

sit  vel   in   suis  individuis  vel   in    causa  tractaretur  in  diversis  scienliis  ;  quod  es- 

vel  in  aliqua  cognitione,  ut  dictum  est  (in  set  superfluum.  Videlur  ergo  quod   nulla 

Logica  q.  21,  a.  9).  scientia  tradit  cognitionem  de  hujusmodi 

Ad  tertium  dicendum,  quod  imperfecta  principiis,  et  per  consequens  nec  scientia 

etconfusa  cognitio  quid  est  antecedit  co-  metaphysica.  — 3.  Metaphys.  1.  5. 


ARTICULUS  III 


28 


orAHTA  PAUS 


2.  PraHerca,  duplex  est  modus  cogno- 
scendi  in  scienliis,  unus  pcr  definitionem, 
aller  per  dcmonslraiionem.  Scd  neulro 
raodo  copnosci  possDntpicTdicta  principia. 
'Howprimo  :  Itnn  quia  lalium  cognitiopra3- 
fcupponilur  ante  omnesscienlias,  cum  sta- 
tim  a  principio  cognoscantur  termiiii,  ex 
quibus  componunlur,  perquorum  cogni- 
lionem  slalim  ipsa  principia  cognoscun- 
lur  ;  tum  quia  talis  cognitio  principiorum 
inest  nobisstatim  a  nalura.  Nequc  secnndo 
modo,  quia  si  esset  aliqua  demonstralio  de 
eis,  oporteret  Iria  tunc  principia  conside- 
rari,scilicet  genus  subjectum,passioneset 
dignilates  ;  impostibile  aulem  eA  de  his 
omnibus  esse  demonslrationem.  Non  enim 
dcmonstrantur  subjecta,  scd  de  subjeclis 
pastiones.  De  subjeclis  vero  oportet  pra3- 
cognoscere  an  est  et  quid  est,  ut  dicitur 
in  1.  Postev.  {text.  1  ;  c.  i.)  Et  hoc  ideo, 
quia  necesse  est  demonslrationcm  esse 
ex  ahquibus  sicut  cx  principiis,  quse  sunt 
dignitates,  et  circa  ahquod,  quod  est  sub- 
jectum,  ct  aliquorum,  quse  sunt  passiones. 
Et  hinc  patet  quod  dignitates  non  demon- 
slrantur,  quia  oporleret  quod  haberent 
ahquas  dignitates  priores,  quod  cst  im- 
possibile.  Unde  rehnquitur  quoJ  nullo 
modo  ad  Metaphysicam  speclatconsiderare 
prima  principia  scientiarum  et  demon- 
slrationum.  —  Ibid. 

3.  Prseterea,  docet  Philosophus2.  Poster. 
in  fine  (lext.  27;  c.  19),  quod  prima  prin- 
cipia  demonstralionum  perlinent  ad  in- 
tellectum,  qui  est  habitus  principiorum, 
non  autem  ad  scienliam;  sed  Metaphysica 
non  est  intelleclus  sed  scientia,  ut  dictum 
esl  (qua3St.  pr^eced.  a.  1)  :  ergo  ad  Me- 
laphysicam  non  perlinet  considerare  pri- 
ma  principia  demonstrationum. —  2.  Po- 
ster.  l.  ult. 

4.  Praeterea,  Melaphysica  versaturcirca 
difficihima,  cum  sit  sapienti.i,  ut  dicit 
Philosophus  1.  Melaphys.  c.  2  ;  sed  prima 
principia  omnium  scientiarum  et  demon- 
strationum  sunt  per  se  nota,  cum  eorum 
lermini  in  conceptionem  omnium  cadant : 
ergo  Metaphysica  non  considerat  prima 
principia  omnium  scientiarum.  —  1.  Me- 


■  METAPllYSIGA 

tapliys.  1.  2;  3.   Metaphys.  1.  5  ;  4.  Meta- 
phys.  1.  \j  (2). 

;j.  Praiterea.  vcl  Metaphysica  conside- 
rat  ha3C  principia  illa  supponendo  vel 
illa  demonstrando  vel  illis  utendo.  Noii 
primum,  quia  hoc  idom  faciunt  aliai 
scientifc,  ut  dictum  cst  (art.  prseced.). 
Neque  secundum,  quia  demonstrationis 
non  potest  esse  demonstratio,  nec  scien- 
tia  de  principio  scientise,  ut  docet  Philo- 
sophus  2.  Posler.  {text.  27  ;  c.  19)  et  4. 
Metaphys.  {text.  7  et  8  ;  1.  3,  c.  3) ;  hoc 
autem  contingeret,  si  Metaphysica,  quse 
est  scientia  demonstrativa,  prima  princi- 
pia  omnium  scientiarum  consideraret. 
Neque  tertium,quia  omnesscientiae  utun- 
tur  primis  principiis,  ut  patet  in  Mathe- 
matica,  quse  utilur  ho3  principio  «  omne 
lotum  est  majus  sua  parte  ».  Ergo  Mela- 
physica  non  considerat  prima  principia 
demonstrationum.  —  2.  Poster.  1.  ult.  ; 
4.  Metaphys.  1.  S  (2) ;  3.  Metaphys.  1.  5  ; 
11.  Metaphys.  1.  1. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  4. 
Metaphys.  {text. 1  elS  ;  1.  3,  c.  ^),!.  Phys. 
(text.  8  ;  c.  2)  et  H.  Metaphys.  (sum.  1, 
c.  4  ;  al.  1.  10,  c.  1)  dicit,  quod  ad  Meta- 
physicam  spectat  considerare  prima  prin- 
cipia  deraonstrationum  el  scientiarum. — 
4.  Metaphys.  1.  5(2)  ;  1.  Phys.  1.  2  ;  11. 
Metaphys.  1.  1. 

2.  Prseterea,  qua^cunque  communia  a 
scientiis  particularibus  particulariter  ac- 
cipiuntur,  secundum  quod  accipiuntur  in 
sui  communitate,  pertinent  ad  considera- 
tionem  Metaphysica^  :  cum  incognita  non 
debeant  permanere,  quia  ex  eorum  co- 
gnitione  alia  dependent.  Sed  prima  prin- 
cipia  demonstrationis  accipiuntur  a  parti- 
cularibus  scientiis  particulariter .;  nam 
utuntur  principiis  communibus  applicalis 
propriee  materiae,  ut  hoc  principium  com- 
mune  «  si  ab  sequalibus  aiijualia  demas, 
quse  "remanet  sunt  aequalia  »  Mathema- 
lica  applical  ad  determinatani  quantita- 
tem,  puta  Arithmelica  ad  numeros  et 
Geometrica  ad  magnitudines.  Prima  vero 
Phiiosophia  principia  communia  conside- 
rat  in  sua  communitate  ;  nam  considerat 


DE  METAPHYSIGA  —  QU.KST.  II  METAPHYS.  ET  ALI.E  SCIENTI.E  —  AllT.  111  20 

ens  ut  ens  in   communi.  Ergo    ad  Meta-  milibus.   Et   quia   hujusmodi  communes 

j)hysicam     perlinet     considerare     ])rima  lermini    perlincnt    ad     considorationem 

principia  demonslralionum.  —  11.  Mela-  philosophi,  ideo  considerarc  h£EC  princi- 

phys.  1.  1  ;  4.  Melaphys.  1.  5  (2).  pia  spectat  ad  philosophuni  primum.  I)e- 

3.  Pia3terca,  qua^cunque  insunt  etcon-  terminat  nulem    ea  primus    philosophus 

veniunt  omnibus  entibus    ct    non  solum  non  dcmonslrando,  sed  ralioncs  termino- 

alicui  gencri   cnlium    separalim  ab  aliis,  rum  tradendo,  ut  qui  1  totum,  quid  pars, 

pcrtinent  ad  considerationcmPrima^  Phiio-  ct  sic  de  aliis.  Hoc  enim  cognito   veritas 

sophiaj  scu  Meta|  hysicai.  Sed  prima  prin-  praedictorum  principiorum  manifesta  re- 

cipia  demonslralionis    sunt    hujusmodi  ;  liiKjuitur.  —  4.  Metaphys.  1.  5  (2). 

nam  omnes  scientia:  illisuluntur,  quatenus  Ad  prhnum  ergo   dicendum,  quod  ad 

lermini    propriorum  principiorum    acci-  primiim  philosophumpolius  pertinet  con- 

piunt  prajdicationem  terminorum,  ex  qui-  sideraliodignilatum,  in  quanlumadipsum 

bus  componuntur  pra^dicla  principia,  qui  perlinet  consideratio   entis   in  communi, 

sunt  ens,    non  ens,  totum,   sequale,  inse-  ad  quod  perse  perlinent  hujusmodiprima 

quale,  idem  et  divcrsum.  Ergo  illa  princi-  piincipia,  ut  maxime  apparet  in  eo,  quod 

pia  sunt  considerationis  Melaphysicae.  —  est  maxime  primum  principium,   sciHcet 

Ibid.  d  impossibile  est  idem  esse  et  non  esse». 

KnspoNDEO  DiCENDUM,    quod    ad    Mela-  Unde  omnes  scientise  particulares   utun- 

physicam    perlinel     considerare    prima  tur  hMJusmodi    principiis,   sicut  uluntur 

principia  dcmonstrationis.  Ad  cujus  evi-  ipso  enle,  quod    lamen  principaliter  con- 

dentiam    sciendum,    quod     propositiones  siderat  primus   philosophus.   —  3.  Meta- 

per  se  notai  sunt,    quse  slatim,  nolis  ter-  phys.  1.  5. 

minis,  cognoscuntur,  ut  dicitur  1.  Poster.  Ad  secundum  dicendum,  quod  Philoso- 

text.^\    c.  2.   Hoc    aulem    contingit    in  phus  non  considerat  hujusmodi  principia 

illis  propositionibus,  in  quibus    praidica-  laraquam  faciens  ea  scire  definiendo    vel 

lum  ponitur   in  definilione    subjecti,  vel  absolute  demonstrando,  sed   solum  elen- 

prjBdicalum  est  idem  subjecto.  Sed  con-  chice,  id   est    conlradicendo   dispuLative 

tingit  aliquam  propositionem,quantum  in  negantibus   ea,  uL    dicit    Pailosophus  4. 

se  cst,  esse  per  se  notam,  non  tamen  essc  Metaphys.    [text.  9  ;  1.  3,  c.  3)  de    primo 

per  se    notam  omnibus  qui  ignorant  de-  principio  «  impossibile   est   idem   esse  et 

finilionem  pra^dicati  et    subjecti.    Unde  non   esse  j.  — Ibid.  e\,  k.  Metaphys.  1.  o 

Boelhius  dicit  in  lib.  de  Hebdom.  (Migne  et  G  (2). 

PP.  Lat.  t.  64,  col.  1311 ;  cf.  S.  Thomas  Ad  tertium  dicendum,  quod    veritas  et 

in  h.  1.  Opusc.  69,  lect.  1),  quod  qua>dam  cognitlo  principiorumindemonsLrabilium, 

sunt  per  se   nota  sapientibus,  quae    non  quai  sunt  principia  demonstrationis,  de- 

sunt  per  se  nota  omnibus.  Illa  autem  sunt  pendet  ex  ratione   terminorum  ;   cognito 

per  se  nota  omnibus,  quorum  termini  in  enim  quid    cst    totum  et   quid    est  pars, 

conceptionem  omnium  cadunt.  Hujusraodi  slatim  cognoscitur,  quod  omne  loLum  est 

autem  sunt   coramunia,  eo  quod    nosLra  raajus  sua  parte.  Cognosccre    auLem  ra- 

cognitio  a  communibus  ad  propria  perve-  tionem  entiset  non  entis,  et  LoLius  et  par- 

nit,  ut  dicitur  in  1.  Phys.  {text.  4  ;  c.  1).  tis,  et  aliorum  qu3e  consequunLur  ad  ens, 

Et  ideo  isla^.  propositiones  sunt  prima  de-  ex  quibus  sicut  cx  terrainis  consLiluuntur 

monstrationura  principia,  quae  componun-  principia    indemonslrabilia,    pertineL   ad 

Lur  ex  lerminis  communibus,  sicuL  LoLum  sapienLiam,    quam   diximus    supra    cum 

et  pars,  ut  <r  omne  totura  est  raajus   sua  Philosopho  esse  Metaphysicara  :  quia  ens 

parte  »,  et  sicut  sequale   et  insequale,  ut  coramuneest  proprius  effectus  causce  altis- 

«  qua;  uni    et  eidem   sunt    sequalia,  sibi  sirase,  quam  considerat  Metapliysica,  puLa 

sunl  aequalia  ».  Et  eadem  ralio  esL  desi-  Dei.    EL  ideo  sapientia    seu    Melaphysica 


:{U  OLARTA  PAUS 

non  soIlhh  ulilui'  principiis  inclemonstra- 
bilibus,  qiiorum  est  intcilcctus,  conclu- 
dendo  ex  eis,  sicut  cliani  ala^.  scienlia), 
sed  etiam  judicando  de  eis,et  dispulando 
contra  neganles  illa.  —  la  2a),  q.  66,  a. 
5^  ad  4.  —  Unde  sapienlia  continet  in 
se  intellectum  et  scienliam.  F^t  ita  non 
est  mirum,  quod  versetur  circa  illa 
circa  quae  vcrtatur  habitus  principiorum, 
puta  inlellcctus,  sicul  etiamversatur  circa 
conclusiones,  de  quibus  est  scienlia.  — 
1a2a),  q.  57,  a.  2,  ad  1  et2;  la,  q.  1,  a. 
8,  c. ;  prccem.  in  11.  Senl.  q.   1,   a.  3;  6. 

ElhA.lj. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  iicet  prin- 
cipia  ralione  communium  terminorum 
sint  quoad  simplicem  apprehensionem 
maxime  nobis  et  primo  nota:sunt  tamen 
posterius  nola  aique  adeo  magis  diffici- 
iia  quantura  od  investigationem  natura- 
lium  proprietalum  el  causarum,  eo  quod 
per  causas  parliculares,  quge  sunt  unius 
generis  vel  speciei,  pcrveniraus  in  causas 
universoles. —  1.  Metaphys.  1.  2. 

Ad  quinlum  dicendura,  quod  Metaphy- 
sica  considerat  prima  principia  demon- 
slrationis,  utendo  illis  secundum  quod  se 
extendunt  ad  omnia  entia,  sicut  nalura- 
lis  iisdem  utilur  secundum  quod  se  ex- 
lendunt  ad  cntia  mobilia  et  non  ulterius, 
et  illa  deraonstrando,  non  quidera  sira- 
pliciter,  quia  sic  peterelur  principiura, 
sed  redarguitive  contra  negantes  illa.  — 
3.  Metaphys.  1.  5  ;  4.  Metaphys.  1.  5  et  6 
(2);  11.  Melaphys.  1.4;  1.  Poster.  1.  20(19); 
6.  Eth.  1.  5  ;  la  2a3,  q.  57,  a.  2,  a.  1  et  2; 
q.  66,  a.  5,  ad  4. 


QU.4i:STI0  III 

i)einde  considerandura  est  de  iis  circa 
quae  versalur  Metaphysica.  Quae  quia  sunt 
abstracla  a  materia  et  raotu,  et  sunt 
in  duplici  differentia  —  nom  qucedam 
ita  dicuntur,  quia  de  ratione  earura  non 
est  esse  in  raateria  et  raotu  (supra,  q. 
1,  a.  5,  ad  4),    seu    qula   non    universa- 


■  .METAPIIYSIGA 

iiter  et  dc  necessitate  habent  esse  in 
raateria,  licet  quandoque  sint  in  male- 
ria  et  motu,  ut  ens  in  coaimuni,  et  quae 
illud  consequuntur,  ut  substantia,  ac- 
lus  et  potcntia  ;  et  ad  hoc  caput  j)0lest 
etiam  revocari  anima  rationalis  sepa- 
rata  ;  qucedam  vero  ita  dicuiitur,  quia 
de  ralione  eorum  est  esse  sine  materia  ; 
et  hujusmodi  sunt  Deus  et  intelligen- 
tia3  —  ;  ideo  consideratio  abstraclorum 
a  materia  erit  quadiuplex  juxta  qua- 
tuor  genera  praedicta.  Primum  (1)  au- 
tera  agemus  de  ente  in  comrauni,  lum 
de  intelligenliis,  deinde  de  aniraa  sepa- 
rata,  postremo  de  Deo. 

Circa  priraura  quatuor  considerabiraus: 
prirao  quidera  ipsura  ens  in  communi, 
deinde  principia,  terlio  passiones,  quarto 
divisiones  entis. 

CIRCA  PRIMUM  QUiGRUiNTUR  TRIA  : 

*  1.  ULrum  ens  prsBdicelur  univoce  an  vero 
analogice  vel  eequivoce  de  Deo  et  creatu- 
ris. 

*  2.  Utrum  ens  prsediceLur  univoce  an  vero 
analogice  vel  aequivoce  de  subsLantia  et 
accidente. 

*  3.  ULrum  conceptus  entis  sit  prsecisus  a 
concepLu  substantise  et  accidentis. 

ARTICULUS    I 

*  UTRUM  ENS  PR^DIGETUR   UNIVOCE  AN  VERO 

ANALOGICE     VEL     .t^QUlVOCE     DE     DEO     ET 
CREATURIS. 

I.  Videtur  quod  ens  praeiicatur  uni- 
voce  de  Deo  et  creaturis. 

1.  Mensura  enim  est  homogcnea  raen- 
surato,  ut  dicitur  iO.  Metaphys.  {texl.  4  ; 
I.  9,  c.  1)  ;  sed  Deus  est  raensura  prima 
oraniura  entium,  ut  dicitur   ibidem  (2)  : 

(1)  Edlt.  Ticin.habet  :  «  Primum  autem  agemus 
de  ente  in  communi,  lum  de  anima  scparata, 
deinde  de  Deo,  postrcmo  de  inlelligenliis.  —  Circa 
primum  tria  considerabimus:  primoquidem  ipsum 
ens  in  communi,  deinde  passioncs,  lertio  divisio- 
nes  entis  ». 

(2)  Potius  in  commentatione  S.  Thom?o,  uhi  ad 
text.  5  sic  dicitur  :  «  Ut  scienUa  arlilicis  est  mcn- 
sura  artificiatorum...  hoc  modo  se  habet  scientia 
Dei  respectu  omnium  t>. 


DE  E.NTt:  -  QU.KST.  III  DE 

ergo  Deus  est  honiogeneus  creaturis  ;  et 
sic  nomen  entis  univoce  praedicabitur  de 
Deo  et  creaturis.  —  la,  q.  13,  a.  o,  arg. 
3  ;  de  Pot.  q.  7,  a.  7,  arg.  1. 

2.  Prseterea,  similia  sunt  quse  commu- 
nicant  in  forma  ;  sed  creatura  potest  Deo 
asbimilari,  ju.xta  iliud  Gencs.  (1,  26)  : 
«  Facianius  liominem  ad  imaginem  et  si- 
miiitudinera  nostram  d  :  ergo  creatur;xi  ad 
Deum  est  aliqua  communicatio  formic  ; 
de  omnibus  autem  communicantibus  in 
forma  polest  illa  forma  univoce  prsedi- 
cari  :  ergo  cum  Deus  et  creatura  com- 
municent  in  entilate,  polerit  ens  univoce 
proidicari  de  illis.  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  2  ; 
la,  1.  c.  arg.  2. 

3.  Praiterea,  niliil  cognoscitur  nisi  per 
speciem  unius  rationis  ;  non  enim  albedo 
quae  est  in  pariete,  cognosceretur  per  spe- 
ciera  qua^  est  in  oculo,  nisi  esset  unius 
rationis ;  sed  Deus  per  suura  esse  co- 
gnoscit  omnia  enlia,  sicut  per  suam 
bonitatera  cognoscit  orania  bona  :  ergo 
esse  Dei  et  creaturae  sunt  unius  rationis, 
et  sic  ens  univoce  dicitur  de  Deo  et  crea- 
turis.  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  d. 

4.  Prseterea,  doraus  quae  est  in  raente 
arlificis,  et  domus  qu£e  est  in  materia, 
sunt  unius  ralionis ;  sed  omnia  enlia 
creata  processerunt  a  Deo  sicut  arlificiata 
ab  artifice  :  ergo  cntilas  qua3  est  in  Deo, 
est  unius  rationis  cum  entitate  qua?  est 
in  creatura  ;  et  sic  idem  quod  prius.  — 
Ibid.  arg.  6. 

5.  PrcTterea,  omne  aequivocum  redu- 
citur  od  univocura  sicut  multa  ad  unum; 
nam  si  hoc  nomen  cmiis  sequivoce  dicilnr 
de  latrabili  et  raarino,  oportet  quod  de 
aliquibus  univoce  dicatur,  scilicet  de  ora- 
nibus  latrabilibus  ;  aliter  enira  esset  pro- 
cedere  in  infinitura.  Inveniunlur  autera 
qucEdara  agentiaunivoca,  quae  conveniunt 
cura  suis  effectibus  in  noraine  et  defini- 
lione,  ut  homo  generat  hominera  ;  quae- 
dani  vero  agenlia  aequivoca,  sicut  sol  cou- 
sat  colidura,  cura  taraen  ipse  non  sit  ca- 
iidiis  nisi  sequivoce.  Videtur  igitur  quod 
primura  agens,  ad  quod  orania  agentia 
reducuntur,  sit  agens    univocura ;  et  ita 


ENTE  IN  COMMUNI  —  ART.  1  :31 

ens,  quod  de  Deo  et  creatura  dicitur,  uni- 
vocc  pra?Jicabitur.  —  Ibid.  arg.  7;  la,  1. 
c.  arg.  1. 

Sed  contra  :  l.quod  univoce  depiuribus 
prsedicatur,  utroque  illoruni,  ad  rainus  se- 
cundum  intellectum,  est  simplicius  ;  seJ 
Deo  neque  secundura  rera  neque  secun- 
dura  intellectura  potest  aliquid  esse  sim- 
plicius  :  ergo  nihil  dc  Deo  et  creaturis 
potest  univoce  priedicari,  et  consequen- 
ter  nec  nomen  ens.  —  1.  c.  Geat.  c.  32, 
rat.  4. 

2.  Prselerea,  quod  depluribus  praeJica- 
tur  univoce  secundura  parlicipationera, 
cuilibet  eorura  convenit  de  quo  praeJica- 
tur  ;  nam  species  participat  genus,  et  in- 
dividuura  speciera.  Sed  de  Deo  nihil  dici- 
tur  per  parlicipalionera  ;  nam  omne  quoJ 
participalur,  determinatur  ad  modum 
pai  ticipati  ;  et  sic  partialiter  seu  particu- 
lariter  habetur,  et  non  secundum  oin- 
nera  perfectionis  raodum.  Oportet  ergo 
nec  ens  nec  ullum  aliud  nomen  univoce 
de  Deo  et  creaturis  praeJicari.  —  Ibid. 
rat.  b. 

II.  Videlur  quod  ens  cequivoce  praeJi- 
cetur  de  Deo  et  creaturis  : 

1.  quia  quidquid  prjedicatur  de  aliqui- 
bus  secundura  i  lera  noraen,  sed  non  se- 
cundum  eandera  ralionem^  non  praiiica- 
tur  univoce,  se.l  cequivoce.  Sed  nullum 
nomen  convenit  Deo  secundum  illam  ra- 
tionem,  secuudum  quam  dicilur  de  crea- 
tura  ;  nam  esse  non  est  de  essentia  crea- 
turae,  sicut  cst  de  cssentia  Dai ;  nam  Dous 
est  suura  esse,  non  sic  creatura.  Ergo  ens 
dicitur  de  Deo  et  creatura  3equivo:e.  — 
ia,  q.  13,  a.  5,  arg.  1  Sed  contra. 

2.  Praeterea,  Deus  plus  distat  a  creatu- 
ris  quara  qusecunque  creaturae  ab  invi- 
cera  ;  sed  propter  distantiara  quarundara 
creaturarura  contingit  quod  nihil  univoce 
de  eis  piaedicari  potest,  sed  sequivoce, 
sicutde  his  quae  non  coraraunicant  in  ge- 
nere  :  ergo  raulto  minus  de  Deo  et  crea- 
turis  polerit  aliquid  dici  univoce,  seJ 
lantura  sequivoce.  —  Ibid.  arg.  2  Sed 
contra. 

3.  Praeterea,  dicit    Philosophus    quod 


32  OUAHTA  PAUS 

ajlerno  el  lcmporuli  niliil  estcommuiio 
nisi  nonien,  quod  est  esse  coniinuno 
aequivoce  ;  sed  l)eusesl  aeternus,  creatu- 
ra  teniporalis  :  eri.o  nihii  polest  csse 
commune  Deo  et  crealuris  nisi  secundum 
nomen,  ct  conscqucnler  a)quivoce.  —  de 
Poi.  q.  7,  a.  7,  arg.  1  Sed  contra. 

Sed  coiitra  :  1.  In  his  qua)  sunt  aequi- 
voca,  idem  nomcn  imponitur  uni  rei 
nullo  habito  rcspectu  ad  rem  aliam  ;  sed 
in  nomino  cntis  consideratur  ordo  cau- 
soli  et  cauj-a?  :  crgo  nomen  entis  non  di- 
cilur  dc  Deo  et  creatura  sequivoce.  — 
1.  c.  Gent.  c.  33,  rat.  1  ;  Opusc.  2,  c. 
27. 

2.  Prselerea,  ubi  cst  pura  sequivocalio, 
nulla  simililudo  in  illis  rebus  altenditur, 
scd  solum  unitas  nominis  ;  sed  crealurce 
ad  Deum  est  aliquis  modus  similitudmis, 
cum  de  natura  agentis  sit  ut  sibi  simile 
ogat  :  ergo  nomcn  entis  de  Deo  et  crea- 
lura  non  dicitur  cequivoce.  —  1.  c.  Genl. 
c.  29  et  33. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  ens  neque 
univoce  prasdicatur  de  Deo  et  creaturis, 
neque  sequivoce,  sed  analogice.  Et  qui- 
dem  quod  ens  non  pra^dicetur  iinivoce, 
probatur  primo,  quia  omnis  efTectus  uni- 
voci  agenlis  adasquat  virtutem  illius  ;  nul- 
la  autem  creatura,  cum  sit  finita,  potest 
adgequare  virtutem  primi  agentis,  cum 
sit  infinita.  {de  Pot.  q.  7,  a.  7,  c.)  Se- 
ciindo,  quia  diversa  habitudo  ad  csse  im- 
pedit  univocam  prsedicationem  entis. 
Proplerea  enim,  ut  infra  (a.  2)  dicemus, 
ens  non  dicitur  univoce  de  subslantiaet 
accidente,  quia  subslantia  est  ens  tam- 
quam  per  se  habens  esse,  accidens  vero 
tamquam  cujus  esse  est  inesse.  Deus  au- 
tem  alio  modo  sc  habet  ad  esse  quam  ulla 
creatura  ;  nam  ipse  est  suum  esse,  quod 
nulli  alii  crealurae  convenit.  Unde  nullo 
modo  univoce  de  Deo  et  creatura  dicitur; 
et  per  consequens  nec  aliquid  aliorum 
pra3dicabilium,  inter  quae  primum  est 
ipsum  ens.  —  de  Pot.  1.  c. 

Quod  vero  nequc  pure  cequivoce  dica- 
turens  de  Deo  et  creaturis,  manifestum 
etiam  cst,    qvia  in    pure   sequivocis  quae 


—  METAPH^SICA 

Philosophus  (l)  nominat  k  a  casu  aiqui- 
voca  D,  non  dicitur  aliquid  de  uno  pcr 
respectum  ad  alterum.  Omnia  autem 
quaj  dicuntur  de  Deo  et  creaturis,  nedum 
cns  solum,  dicuntur  de  Deo  secundum 
aliquem  respectuni  ad  creaturas,  vel  e 
converso,  ut  patet  per  omnes  opiniones 
quaj  circumferuntur  de  exposilione  divi- 
norum  nominum.  Unde  impossibile  cst 
quod  sit  pura  a^quivocafio.  Ilem,  cum 
omnis  nostra  cognitlo  de  Deo  ex  crcaturis 
sumalur,  si  non  crit  nisi  convenienlia  in 
nomine  enlis,  nihil  sciemus  de  Deo,  cum 
dicimus:  Deus  est  cns,  nisi  nomen  tan- 
tumvanumcui  rcs  non  subsit.  Unde  se- 
querctur  ctiam,  quod  omnes  deraonstra-  V 
liones  a  philosophis  da!se  di  Deo  esscnt 
sojjhisticse,  v.  g.  si  dicatur  quod  omne 
quod  est  in  potcntia,  reducitur  ad  actum 
per  ens  actu,  et  ex  hoc  concluderetur, 
quod  Deus  est  ens  actu,  quia  per  ipsum 
omnia  in  esse  educunlur,  eiit  fallacia 
cequivocalionis ;  et  sic  de  omnibus  aliis. 
Et  prceterea  oportet  causatum  esse  aliqua- 
liter  simile  causoe;  unde  oportet  de  cau- 
fato  et  causa  nihil  pure  sequivoce  dici.  — 
de  Pol.  1.  c. ;  la,  q.  13,  a.  5,  c. 

Et  ideo  aliter  dicendum  cst,  quod  ens 
prasJicatur  de  Deo  et  creatura  analogice. 
Quoniam  vero  prsedicationis  analogics& 
duplex  est  modus  :  unus,  quo  aliquid 
prsedicatur  de  duobus  per  respectum  ad 
aliquod  tertium,  sicut  ens  de  quantitate 
et  qualitate  per  respectum  ad  substan- 
tiam;  alius  vero,  quo  aliquid  praedicatur 
de  duobus  per  respectum  unius  ad  alte- 
rum  ;  —  ens  non  prsedicatur  de  Deo  et 
crcatura  primo  modo  analogise  sed  se- 
cundo.  Nam  in  primo  modo  prsedicationis 
oportet  esse  aliquid  prius  duobus,  ad  quod 
ambo  respectum  habent,  sicut  subslantia 
ad  quantitatem  et  qualitatem  ;  in  secundo 
autem  non,  sed  necesse  est  unum  essG 
prius  altero;  Deo  autem  nihil  est  prius, 
sed  ipse  est  prior  creatura. —  Et  sic  mani- 
festumest,  quodens  neque  univoce  neque 

(1)  1.  Eth.  c.  G,  al.  4.  Cf.  S.  Thomas  lect.  7  versus 
lin. 


DE  RXTE  —  QU.EST.  III  DE 

purc  rcquivoce,  sed  analogicc  de  Deo  eL 
creaLura  piaedicaLur.  —  de  PoL  q.  7,  a. 
7,  c. ;  1  a,q.  13,  a.  li,  c.  ;  1.  Senl.  proasin. 
q.  un.,  a.  2,  ad  2  ;  de  Veril.  q.  -2,  a.  11, 
a.l2. 

Ad  primum  ergo  diccndum,  quod  Deus 
non  esL  mensura  adaequaLa  et  proporLio- 
naLa  mensuratis;  ct  ideonon  oporteLquod 
in  genere  cL  in  eadem  oranino  ralione 
convcniaL  cum  creaLuris.  —  la,  1.  c.  ad 
3;  de  Pot.  1.  c.  ad  1. 

Ad seciindum  diccndiim ,  quod  similiLudo 
crealurae  ad  Deum  esL  imperfecLa,  aLquc 
adeo  deficiens  a  similiLudine  univocorum 
in  duobus:  —  primo,  quia  non  est  per 
participationem  unius  formaj,  sicut  duo 
calida  sccundum  parLicipaLionem  unius 
caloris ;  esse  enim,  quod  nomine  enLis 
proedicaLur  de  Deo  cL  croaLuris,  de  Deo 
prsedicatur  per  essentiam,  de  creaLuris 
vero  per  parlicipationem.  Secundo,  quia 
ipsum  esse  in  creaLura  parlicipaLum  defi- 
cit  a  raLione  ipsius  esse,  quod  esL  Deus. 
—  de  Pol.  l.  c.  ad  2  ;  la,  1.  c.  ad  2. 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  in  quan- 
tum  species  inLelligibilis  erainenLior  est 
in  aliquo,  Lanto  ex  ea  relinquiLur  perfe- 
cLior  cognitio,  sicut  ex  specie  lapidis  in 
inLellcctu  quara  in  sensu.  Undc  per  hoc 
Deus  pcrfectissime  potcst  cognoscere  res 
per  suam  essentlam,  in  quanLum  sua 
essenlia  est  supereminens  sirailitudo  re- 
rum  et  non  adsequala.  —  de  Pol.  1.  c.  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  inter 
creaLurara  et  Deum  est  duplex  sirailiLudo  : 
una  creaLurce  ad  inLellecLum  divinum,  et 
sic  forraa  intellecta  per  Deura  est  unius 
rationis  cuni  re  intellecta,  licet  non  ha- 
beat  eundem  raodum  essendi,  quia  forma 
intellecLa  esL  tantum  in  intellecLu,  forraa 
autem  creaturse  est  ut  in  re.  Alio  modo 
secundum  quod  ipsa  divina  essentia  est 
omnium  rerum  simiUtado  superexcel- 
lens,  et  non  unius  rationis.  Et  ex  hoc 
modo  siraihtudinis  contingit  quod  ens  et 
bonum  et  hujusraodi  prsedicenLur  cora- 
muniler  de  Deo  et  creaLuris,  non  auLem 
cx  prirao.  Non  enim  haec  est  raLio  Dei, 
cum  dicimus  quod  Deus  est  ens  vel  quod 


ENTE  IN  COMMUNI  —  AUT.  I  33 

esL  bonuri,  quia  enLilalem  vel  bonititem 
creatura3  inLelligiL,  cum  nec  eliura  domus 
qua)  est  in  mente  arLificis,  cum  dorao 
quse  est  in  inateria,  est  univoce  domus. 
—  Ibid.  ad  6. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  licet  in 
prsedicaLionibusoporleataiquivoca  ad  uni- 
voca  reduci,  in  acLionibus  Lamen  agens 
non  univocura  ex  necessiLate  praecedit 
agens  univocum.  Agens  enim  non  univo- 
cura  est  causa  universalis  toLius  speciei, 
ut  sol  est  causa  gencrationis  oranium 
horainura.  Agens  vero  univocura  non  cst 
causa  agens  universalis  LoLius  speciei, 
alioqui  esset  causa  sui  ipsius,  cura  sub 
specie  contineatur,  sed  est  causa  parti- 
cularis  respectu  hujus  individui,  quod  in 
parlicipatione  speciei  constiLuit.  Causa 
igitur  universalis  toLius  specici  non  est 
agens  univocura.  Causa  autem  universa- 
lis  est  prior  particulari.  Hoc  auLem  agens 
universale  licet  non  sit  univocum,  non 
tamen  csL  oranino  sequivocura,  (juia  sic 
non  facercL  sibi  simile,  sed  potest  dici 
agens  analogicum;  sicuL  in  prasdicaLioni- 
bus  omnia  univoca  reducunLur  ad  unum 
primum  non  univocura,  sed  analogicum, 
quod  est  ens.  —  la,  1.  c.  ad  1 ;  de  Pot.  1. 
c.  ad  7. 

Et  ex  his  patet  ad  sextum  et  septimum 
(sive  ad  primum  et  secundum  in  contra- 
rium),  oclavum  et  nonum  (sive  ad  pri- 
mum  et  secundum  quccstionis  secundce), 
quse  tanlum  concludunt,  quod  ens  non 
prsedicatur  univoce  de  Deo  et  creaLuris. 

Ad  decimum  (sive  ad  tertium  qucestio- 
nis  secundce)  dicendura,  quod  Philoso- 
phus  loquilur  de  coraraunitaLe  naLurali- 
ter,  et  non  logice.  Ea  vero  que  habent 
diversura  raodura  essendi,  non  comrauni- 
cant  in  aliquo  secundura  esse,  quod  con- 
siderat  naturalis;  possunt  taraen  commu- 
nicarein  aliquacomrauni  intentione,  quara 
considerat  logicus.  Et  prseterea  etiara 
secundura  naturales  corpus  elementare  et 
coelesLe  non  sunL  unius  creneris ;  sed  se- 
cundura  logicura  sunt.  Nihilominus  ta- 
raen  Philosophus  non  intendit  excludere 
analogicam  communitatem,  sed  nnivocam 


SUMM^  PmLOS.   VI  —  3. 


34  Ol'ARTA  PARS  - 

lanlum  ;  vull  cnim  oslcndeie,  quod  cor- 
ruplibile  et  incorrupliljilc  non  communi- 
cant  in  genere.  —  de  Pol.  <.\.  7,  a.  7,  ad 
1  in  contrarium. 

ARTiCULUS  II 

*  UTRUM  ENS  PR^DTCETUR  UiNIVOCE  AN  VERO 
iT^QUIVOCE  VEL  ANALOGICE  DE  SUBSTAN- 
TIA    ET    ACCIDENTE. 

I.  Videtur  quod  ens  pr?cdicctur  univoce 
de  substantia  et  accidente. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  10.  Metaphys. 
{text.  6  sq.;  1.  9,  c.  2),  quod  ens,  sicut 
et  unum,  non  significant  substantiam 
eorum  de  quibus  dicuntur,  et  ideo  signi- 
ficant  aliquid  quod  contrahitur  per  illa 
quse  constiluunt  rationem  substantise  et 
accidentis.  At  hoc  est  ens  esse  univocum 
substantiae  et  accidenli  :  quia  si  esset 
eequivocum  vel  analogum,  significaret  ra- 
tionem  subslanlise  etaccidentis.  Ergo  ens 
prajdicatur  univoce  de  substantia  et  acci- 
dente.  —  10.  Metaphys.  1.  3  (1). 

2.  Prseterea,  Philosophus  3.  Metaphys. 
[text.  10 ;  1.  2,  c.  3)  vocat  ens  et  unum 
prima  generum ;  sed  omne  genus  est  uni- 
vocum  iis  de  quibus  prsedicatur,  ut  dictum 
est  (in  Logica  q.  9,  a.  2,  c.)  ex  Philoso- 
phus  4.  Top.  c.  3  et  in  Prcedicam.  cap.  de 
substantia  :  ergo  ens  eot  univocum  sub- 
stantise  et  accidenli.  —  3.  Metaphys.  1.  8. 

3.  Praeterea,  illud  pra^dicalur  univoce, 
quodpraedicatursecundumidem  nomen  et 
secundum  eandem  rationem,  ut  dictum 
est  ex  Philosopho ;  sed  ens  praeJicatur 
secundum  idem  nomen,  ut  patet,  et  se- 
cundum  eandemrationemde  substantia  et 
accidenle  ;  natura  enim  entitatis  est  unius 
ralionis  in  omnibusentibus,  et  de  ratione 
cujuslibet  entis,  ut  dicitur  4.  Metaphys. 
[text.  3 ;  1.  3,  c.  2) :  ergo  ens  est  univo- 
cum  substantiae  et  accidenli.  —  4.  Meta- 
phys.  1.  2  (1). 

4.  Praeterea,  probat  Phiiosophus  4. 
Metaphys.  {text.  2 ;  1.  3,  c.  2),  quod  datur 
una  scientia  metaphysica  de  ente  ut  ens 
est,  hac  ratione  :  omnium  eorumquse  sunt 
unius    generis  est   unus   sensus    et    una 


METAPIIYSICA 

scicntia,  sicut  visus  cst  de  omnibus  colo- 
ribus,  et  Grammalica  considerat  omnes 
voces;  sed  omnia  entia  sunt  unius  gene- 
ris  :  ergo  aliqua  scienlia  una  debet  consi- 
derare  ens  ut  ens.  Qua)  ratio,  ut  patet, 
supponit  rationem  entis  esse  omnino  unam 
et  consequenter  univocam.  —  4.  Meta- 
phys.  1.  1. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosophus  pluri- 
bus  in  locis  negat  ens  esse  genus,  ut  di- 
ctum  est;  seJ  si  ens  esset  univocum  ad 
omnia  entia,  esset  genus,  quia,  ut  di- 
ctum  est  (in  Logica  q,  9,  a.  2,  c),  genus 
est,  quod  univoce  prccdicatur  de  pluribus 
speciedifferenlibus  :  ergo  ens  non  estuni- 
vocum  substantiae  et  accidenti.  —  1.  c. 
Gent.  c.  32. 

IL  Videtur  quod  ens  prsedicetur  cequi- 
voce  desubstantia  etaccidente: 

1.  quia  ubi  nulla  est  simiHtudo,  ibi 
nihil  polest  communiter  prsedicari  nisi 
sequivoce;  sed  inter  substantiam  et  acci- 
dens  nulla  est  similitudo,  cumsimilitudo 
sit  rerum  differentium  eadem  qualitas : 
ergo  ens  dicitur  sequivoce.  — de  Verit.  q. 
2,  a.  11,  arg.  1;  de  Pot.  q.  7,  a.  7,  arg, 
4  et  arg.  3  et  5  Sed  contra. 

2.  Prselerea,  plus  differunt  substantia 
et  accidens,  quse  in  nullo  genere  conve- 
niunt,  quam  canis  latrabilis  et  piscis  ma- 
rinus,  quse  conveniunt  in  uno  genero, 
cum  sint  species  substantise;  sed  canis 
latrabilis  et  marinus  pure  sequivocantur 
in  nomine  canis,  eo  quod  non  conveniunt 
una  propria  ratione  canis  :  ergo  a  forliori 
substantia  et  accidens  erunt  pure  sequi- 
voca  sequivocala  ipsius  entis.  —  de  Verit. 

I.  c.  arg.  7. 

3.  Praiterea,  dicit  Porphyrius  {Isag.  c. 
3)  (1) :  Si  quis  omnia  entia  vocet,  aequivoce 
nuncupabit  et  non  univoce.  Ergo  ens  dici- 
tur  sequivoce  de  substantia  et  accidente. 

Sed  contrd  est,  quod  Philosophus  4. 
Metaphys.  initio  dicit,  quod  ens  multis  qui- 
dem  diciiur  raodis,  sed  ad  unum  et  unam 
aliquam  naturam,  et  non  aequivoce. 

(1)  V.     apud    Silvestrum    Maurum,    Aristotelis 
Opera  Omnia,  odit.  Paris.  1885  sqq.,  sect.    1,  pag. 

II,  n.  8. 


DE  ENTE  —  QU.EST.  III  DE  ENTE  IN  COMMLNl  -  AUT.  II 


35 


Rlspondeo  DicENDUM,  quod  ens  neque 
univoce  praedicalur  de  subslanlia  et  acci- 
denle,  neque  ajquivoce,  sed  anaio.^ice. 
Non  quidem  univoce,  quia  diversa  habi- 
ludo  ad  aliquod  praidicaLum  impedit  uni- 
vocalionem  iliius ;  est  autem  in  substan- 
lia  el  accidente  diversa  liabitudo  ad  esse; 
nam  substanLia  est  ens  per  se  iiabens 
esse,  accidentis  vero  esse  est  inesse.  (de 
Pol.  q.  7,  a.  7,  c.)  Item,  quia  quod  pra^- 
dicatur  de  aliquibus  secundum  prius  et 
posterius,  non  praidicatur  univoce;  nam 
prius  in  definitione  posterioris  includitur; 
al  ens  praedicatur  de  substantia  et  acci- 
dente  stcundum  prius  et  posterius,  nam 
substantia  ponitur  in  definitione  acciden- 
tissecundum  quod  est  ens.  (1.  c.  Gent.  c. 
32,  rat.  6.)  Neque  cequivoce,  quia  seque- 
retur  quod  omnes  demonslraliones  dala) 
a  philosophis  de  subsLanLia  essenl  sophi- 
slicae,  v.  g.  si  de  illa  prsedicalur  ens  vel 
aliquid  perLinens  ad  ens ;  nam  erit  falia- 
ciaasquivocaLionis.  {de  Pot.  I.  c.)  Prsetc- 
rea,  quia  quando  unum  de  pluribus  se- 
candum  puram  a^quivocationem  praeJi- 
catur,  non  possumus  uno  eorum  duci  in 
cognitionem  aiterius  :  nam  cognitio  rerum 
non  dependet  ex  vocibus,  sed  ex  ralione 
nominis;  sed  ex  accidenlibus  devenimus 
in  cognitionem  sub&tanlise,  uL  paLeL  l.  de 
Anima  (text.  11  ;  c.  1),  ubi  dicitur,  quod 
accidentia  magnam  parlem  conferunt  ad 
cognoscendum  quod  quid  est.  (1.  de  Ani- 
ma  I.  1.)  —  Unde  manifestum  esL  quod 
ens  neque  univoce  neque  aequivoce  diciLur 
de  subsLanLia  eL  accidenle.  Unde  sequiLur 
quod  dicaLur  analogice.  Analogica  nam- 
que  praedicaLio  media  esL  inler  puram 
aequivocalionem  eL  simpjicem  univocaLio- 
nem.  Neque  enim  in  his  quae  anaiogice 
dicunLur,  esl  una  raLio  sicut  in  univocis, 
neque  toLaliLerdiversa  sicuL  in  aequivocis; 
sed  nomen,  quod  sic  dicilur  multipliciLer, 
significal  proporLiones  ad  unum,  ul  ma- 
nifeste  patet  in  ente  respectu  substantiae 
et  accidenlis ;  ens  enim  significat  omiiia 
accidentia  per  ordinem  ad  subslantiam. 
Quod  confirmatur,  quia  illa  praedicantur 
dealiquibus  analogice,  quae  deillisdicun- 


tur  ordine  quodam  per  respectum  ad  ali- 
quod  unum;  cns  aulemsic  pra^dicatur  de 
substantia  et  accidente,  nam  accidcns 
noc  liabet  esse  nisi  a  substantia,  quia 
accidens  est  magis  entis,  quam  sit  ens, 
ut  dicit  Pinlosoplms  7.  Metaphys.  text. 
2;  1.  G,  c.  I.  (7.  Metaphys.  1.  1.)  Dicen- 
dum  ergo  est  quod  ens  praedicatur  ana- 
logice  de  substantia  et  accidente.  —  1. 
c.  Gent.  c.  34 ;  4.  Metaphys.  1.  1. 

Ad  primum  ergo  diccndum,  quod  Plii- 
losophus  loco  cilaLo  duo  diciL  :  unum 
esL,quodunuraeL  ensnon  sunL  substanLiae 
eorum  de  quibus  dicunlur;  alLerum  est, 
quod  ens  et  unum  non  praeJicant  aliam 
naturam  ab  his  de  quibus  dicuntur.  Quae 
duo  videntur  conLraria,  non  tamen  sunt, 
si  recte  Philosophus  intelligatur.  Sciendum 
est  igilur,  quod  substantia  dicitur  dupli- 
citer :  uno  modo  suppositum  in  genere 
substantiae,  quod  dicitur  subsLanLia  prima 
eL  hypostasis,  cujus  proprie  est  subsi- 
stere;  alio  modo  quod  quid  est,  quod 
etiam  dicitur  natura  rei.  Secundum  ergo 
Platonis  opinionem,  cam  universalia  sint 
res  subsistentes,  significant  substantiam 
non  solum  secundo  modo,  sed  etiam 
primo.  Aristoteles  vero  probat  in  7.  Me- 
taphys.  {text.  44  sqq. ;  1.  6,  c.  13),  quod 
universalia  non  subsistunt.  Unde  sequi- 
tur  quod  universalia  non  sunt  subslantiae 
primo  modo,  sed  secundo  tantum.  Prop- 
ter  quod  dicitur  in  Pnedicamentis  (c.  6, 
al.  5)  (1),  quod  secundae  substantiae,  quse 
suiit  genera  et  species,  non  significant 
«  hoc  aliquid  i),  quod  est  substantia  sub- 
sisLens,  sed  significanL  «:  quale  quid  », 
id  est  naturam  quandam  in  genere  sub- 
stantiae.  Sic  igitur  Philosophus  supra 
(10.  Mttaphys.  text.  6  ;  1.  9,  c.  6)  proba- 
viL,  quod  unum  et  ens  non  significant 
subsLanLiam,  quae  esL  hoc  aliquid,  sed 
quod  oporLet  quaerere  quod  siL  unum  et 
ens :  sicuL  quaeriLur  aUquid  quod  sit  homo 
vel  animal,  uL  Socrates  vel  PlaLo.  Postea 

(1)  Aristoteles  Grcece,  ex  recens.  J.  Bekkeri, 
Berolini,  1831,  pag.  3,  b,  lin.  13  sqq.  —  Gf.  versio- 
nem  latinam  et  paraphrasin  apud  Silv.  Maurum, 
1.  c.  sect.  I,  pag.  36,  n.  12. 


%  QUAUTA  PARS  - 

vero  (ibiil.  text.  8)  oslcndit,  quoLl  signifi- 
cant  naUiram  eorum  de  quibus  dicunlur, 
et  non  aliquid  addilum,  sicut  accidentia. 
In  lioc  enim  differunt  communia  ab  acci- 
denlibus,  quamvis  utrisque  sit  cominune 
non  csse  lioc  aliquid:  quia  communia 
siiinificant  Ipsam  naturam  suppositorum, 
non  autcm  accidentia,  sed  aliquam  natu- 
ram  addilam.  —  10.  Melaphys.  1.  3  (1). 

Ad  secitndum  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  ioco  citato  probat  contra  antiquos, 
prima  genera  non  esse  prima  rerumprin- 
cipia,  quanto  sunt  magis  universalia,qnia 
inde  se({ueretur  quod  ens  et  unum,  qua3 
sunt  maxime  universalia,  e&sent  genera, 
quod  probat  esse  falsum,  co  quod  cns 
non  potcst  esse  genus,  sicut  ncc  unum. 
—  3.  Metaphys.  1.  8. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ens  non 
praedicalur  secundum  candcm  omnino 
rationcm  de  subslantia  ct  accidente,  quia 
prsedicatur  de  accidente  per  respectum 
ad  substantiam.  —  1.  c.  Gent.  c.  34;  cf. 
1.  Sent.  prooem.  q.  un.,  a.  2,  ad  2;  2. 
Sent.  dist.  i,  q.  1,  a.  1,  c. ;  Quodl.  2,  a, 
3,  c. ;  4.    Metaphys.  1.    1,   2,  3  et  4   (al. 

1.  1). 

Ad  quarium  dicendum,  quod  omnia 
enlia  dicuntur  esse  unius  generis,  quia 
.sunt  aliquo  modo  unius  generis,  puta 
unius  analogi,  quod  cst  aliquo  modo  ge- 
nus.  —  4.  Metaphys.  1.  1. 

Ad  quintum  (sive  ad  pinmum  sccundse 
partis)  dicendum,  quod  secundum  acci- 
dens  non  potest  e&se  aliquid  simile  sub- 
stantiai  similitudine  qua3  attenditur  secun- 
duni  formam  unius  ratioiiis  ;  sed  secun- 
dum  similitudinem  quae  est  inler  causa- 
tum  ct  causam,  nihil  prohibet.  —  dc  Pot. 
q.  7,  a.  7,  ad  5  m  conlrarium. 

Ad  sextum  (sive  ad  secundum  secundae 
partis)  dicendum,  quod  licct  inter  duas 
species  substantise  sit  major  convenientia 
quam  inter  accidcns  et  substantiam,  ta- 
men  possibile  est  ut  nomen  non  impona- 
tur  illis  speciebus  diversis  secundum 
considerationem  alicujus  convenienliae 
quae  sit  inter  ca,  et  tunc  erit  nomen  pure 
eequivocum  ;  nomcn  vcio  quod   convenit 


METAPHYSICA 

substanlia)  et  accidcnli,  potest  essc  in^- 
positum  sccundum  considerationem  ali- 
cujus  convenentia3  inter  ea,  unde  non 
erit  ajquivocum,  sed  analogum.  —  de 
Verit.  q.  2,  a.  11,  ad  7. 

Ad  septimum  (sive  ad  tertium  secunda) 
partis)  dicendum,  quod  a^quivoca  sunt 
duplicia,  a  casu,  et  secundum  analogiam 
scu  proportionem;  ens  est  aequivocum 
omnibus  entibus  posteriori  modo,  non 
priori.  —  1.  Eth.  1.  7  vcrsus  fin. 

ARTIGULUS  III 

*  UTRUM  CONCEPTUS    ENTIS  SIT  PRyECISUS    A 
CONCEPTU   SUBSTANTL4=:  ET  ACCmENTIS. 

Videtur  quod  conceptus  entis  non  sit 
prsecisus  a  conceptu  substantise  et  acci- 
dentis. 

1.  Quod  enim  praescindit  ab  aliquibus, 
est  prius  illis ;  sed  ralio  entis  non  est 
piior  ratione  substantiae  et  accidentis, 
sicutob  eandem  rationem,  quia  non  prae- 
scii.d^t  a  Deo  et  creaturis,  non  est  prior 
Deo  :  ergo  conceptus  entis  non  prescindit 
a  conceptu  substantise  et  accidentis.  — 
Opiisc   42,  c.  1  et  2. 

2.  Prsetera,  quidquid  praescindit  etabs- 
trahitur  ab  aliquibus,  contrahitur  et  de- 
terminatur  in  ilhs  per  aUquid  additum; 
sed  nihil  potest  addi  enti  vcl  contrahere 
et  determinare  ens  ad  substantiam  el 
accidens,  quod  non  sit  ens :  ergo  concep- 
tus  entis  non  potest  esse  pi  secisus  a  con- 
ceptu  subtantise  et  accidentis.  —  4.  Me- 
taphys.  1.  1. 

3.  Prseterea,  quidquid  muUipliciter  di- 
citur,  non  significat  unam  rationem  et 
unum  conceptum,  sed  immediate  plures; 
sed  ens  multij)Hciter  dicitur,  ut  dicit  Phi- 
losophus  4.  Metaphys.  initio  {text.  2;  I. 
3,  c.  2)  :  ergo  conceptus  entis  non  est 
praecisus  a  conceptu  substanlise  et  acci- 
dcntis.  —  4.  -Metaphys.  I.  4  (1). 

Sed  contra  est  :  1.  quod  quando  aliqua 
plura  paiticipant  aliquol  unum  secun- 
dum  prius  et  postcrius,  necesse  est  quod 
conceptus  repraesentans  illud  unum  abs- 


J 


DE  ENTE  —  Or.^^ST.  III  DE 

Irohat  a  conceptu  reprajsenlantc  piur.i 
participantia  illud  ununi ;  sed  substantia 
ct  accidcns  participant  rationcni  cntis 
secunduni  prius  et  posterius  :  crgo  con- 
ceplus  entis  abstrahit  a  conccptu  sub- 
stontia)  et  accidentis.  —  1.  Senl.  dist.  35, 
q.  1,  a.  4,  c. ;  3.  Senl.  dist.  1,  q.  1,  a. 
1,  c.  in  fine;  Opnsc.  42,  c.  1  et  2. 

2.  Prseterca,  lunun  abstrahit  a  plura- 
litate,  sicut  idem  a  diversis,  cuni  inter  se 
opponantur;  sed  ratio  entis  est  unius  ra- 
lionis  in  substantia  et  accidcntc  :  crgo 
conceptus  entis  abstrahita  conceptu  sub- 
stanlicc  ct  accidentis.  —  4.  Mdaphys.  1. 
2(1). 

3.  Picielerea,  ille  conceptus  praescindit 
a  conceptibus  aUquorum,  qni  est  notis- 
sinius,  primus  et  simplex,  et  ad  queni 
omnia  prae  Hcamenta  et  transcendentia 
addunt,  et  in  quein  resolvuntur  omncs 
aHi  conccptus.  Sed  conceptus  entis  est 
priino  notus,  est  simplex,  ad  illum  ad- 
dunt  conceptus  praedicamenlorum  et  tran- 
scendenlium,  et  in  illum  resolvuntur. 
Ergo  conceptus  entis  praescindit  a  con- 
ceptu  substantia)  et  accidentis.  —  dcVeril. 
q.  1,  a.  1,  c. 

Respondeo   dicendum,   quod   conceptus 
cntis  abstrahit  a  conceptu  substanticie  ct 
accidentis.     Ad     cujus     manifestationem 
sciendum  est,  quod  aliler  dividunturscqui- 
vocum,  analognm  et  univocum.  /Equivo- 
cum  enini  dividitur  secunduin  res    signi- 
ficatas  ;    et    inde    est   quod    sequivocum 
immcdiate  significat  rationes  diversas,  ut 
dictum  est.    Univocitm  vero  dividitur  se- 
cunduin  (diversas)   difTerentiTS  ;   et  ideo 
significut    una   omnino    rationem,    qunni 
non   participant   difierentiae,  ut  similiter 
dictuin  est.  Sed  analor/um   dividitur  sc- 
cundum  diversos  modos  ;    unde  ciim  ens 
dividatur  in  decem    proedicamenta,  divi- 
ditur  in  illa  jecundum  diversos  modos  tum 
l)ra)dicandi  tum  essendi.    (1.    Sent.   dist. 
22,  q.  1,   a.  3,  al  2.)  Omnis  autein  ralio 
analoga  abstraidt  a  modis  per  quos  con- 
Irahitur ;  sic  enim  ratio  persona3  anaioga 
ad  personas  divinas,  angelicas  et  huma- 
nas,  dicit  dislinctionem  in  communi,   ct 


ENTE  L\  COMMUNI  —  A1'T.  III  37 

abslrahit  a  quoiibet  mo  lo  distinctionis. 
Simiiiler  et  ens,  quo  l  sumitur  ab  actu 
essendi,  tantuin  dicit  «^sse,  non  autem  per 
sc  esse  quod  convenit  substantia^,  et  inesse 
quod  convcnit  accidcnti.  Cumque  analo- 
guin  opponatur  sequivoco,  non  debet  im- 
mcdiate  significarc  plures  rationes,  sicut 
significat  ^iequivocum,  sed  debet  significare 
unam  rationcm,  non  tamen  sequaliter  par- 
ticipatam  ab  analogis  (nam  hoc  est  pro- 
prium  univocorum),  sed  ina^quaiiter,  ct 
per  prius,  et  posterius,  quomodo  ens  si- 
gnificat  unam  communem  rationera  sub- 
stantiae  et  accidanti,  ut  dictum  est  (hic 
in  arg.  1  Sed  conlra).  Unde  manifestum 
est  quod  conceptus  entis  prn3scindit  ct 
abslrahit  a  conceptu  substantipc  et  acci- 
dentis. 

^(iprimitmergodicendum,  quodquando 
tolaratio  analogi  saivatur  tantum  in  uno 
analogato,  taie  analogum  non  est  prius 
analogatis ;  secus  vero  quando  in  nullo 
analogorum  salvatur ;  ita  vero  se  res  ha- 
bet  in  proposito;  nam  tota  ratio  entis  sal- 
vatur  in  Dco,  non  autein  in  substantia 
vel  accidcnte;  et  ideo  ens  non  est  prius 
Deo,  est  tamen  prius  substantia  ct  acci- 
dente.  —  Opusc.  42,  c.  1. 

Ad  secundwn  dicendum,  quod  duplici- 
ter  potest  unus  conccptus  pra^scindere  et 
abslrahere  ab  alio,  sicut  ct  dupliciter  po- 
test  fieri  aHcui  contraliibiii    ct   dctermi- 
nabili  adJitio  :  uno  modo,    sicut   genus 
dicitur  pra^scindere  et  abstrahere  a  dif- 
ferentis,    et  ha3  dicuntur  ilH  addi.  Et  hoc 
modo  non  abstrahit  ens  a  substantia   et 
accidente;  nequc  ha3C  dicuntur  iili  addi  : 
nain  difi^erentia  adduntur  generi  tamquam 
extranea  natura,    quaeiibet  autem  natura 
essentiaiiter    est    ens.    Alio   modo    sicut 
exprimens  inodum  rei  contraiiibilis,  quem 
non    cxpiicat    nomen    significans    ipsum 
contrahibiie.    Et    Iioc   iLodo   potest   fieri 
additio    enti,    ct  conceptus  entis   dicitur 
praicisus  a  conceptu  substantise  et  acci- 
dentis.    Secundum    enim   hoc  aiiqua   di- 
cuntur   addere  supra   ens,    in    quantuin 
exprimunt  ipsius  modum  sp3cialein,quem 
non   exprimit  nomen    entis.    Cum    enim 


38  OUARTA  PARS 

sint  divcrsi  gradus  enlis,  secundum  q;;os 
accipiunliir  divcrsi  modi  essendi,  juxta 
hos  modns  accipiuntur  diversa  genera 
rerum,  quaj  propterea  dicuntur  addere 
supra  ens,  quia  exprimunt  spccinlem 
modum  entis,  quem  non  exprimit  nomen 
ens.  Suiistantia  enim  non  adrlit  supra 
ens  aliquam  differentiam  qna3  significet 
aliquam  naturam  superadditam  enii,  sed 
nomine  substantiai  exprimitur  quidani 
modus  specialis  csscndi,  scilicet  per  se 
ens,  et  ila  est  in  aliis  eeneribus.  —  de 
Veril.  q.  1,  a.  1,  c. ;  cf.  de  Veril.  q.  23, 
a.  1,  c. 

Ad  tcrlium  diccndum,  quod  quia  cns 
est  analogum,  medium  inter  univoca  €t 
sequivoca,  liabet  duplex  significatum  : 
unum  immediatum,  et  est  ratio  una  abs- 
trahens  a  modis  quibus  rntio  entis  con- 
trahitur,  diversimode  lamen  participala 
ab  analogatis,  per  prius  scilicet  et  po- 
sterius,  et  non  omnmo  geiualiter,  ut  est 
in  ratione  univoci  ;  alterum  medialum, 
et  sunt  analogata,  quorum  unum  prius 
significat  quam  alterum,  ut  dictum  est 
(art.  1  et  2  huj.  q.,  et  in  c.  huj.  art.). 


-  METAPHYSICA 


QUyESTIO    IV 

DE    FIRMISSIMO    PRINCIPIO     COGNITIONIS. 

Post  considerationera  de  ente  in  com- 
muni  scquitur  considerare  de  principiis 
enlis.  Et  quia  primum  phiiosophus  debet 
con^iderare  certistima  et  firmissima  prin- 
cipiacirca  entia,  de  quibus  ipse  considerat 
eicut  de  genere  sibi  subjecto  —  hsec  enim 
esl  una  de  condilionibus  sapienlis,  ut  sit 
cerlissimus  cognilor  causarum,  quia  ipse 
debet  esse  certissimus  in  suacognitione— ; 
ideo  videndura  est  prius,  quodnara  sit 
certissimura  et  firmissimum  cocfnilionis 
principium.  —  4.  Metaphys.  1.  G  (2). 


CIRCA    QUOD    QU/ERUNTUR    DUO  . 

i.  Utrum  hoc  sit  flrmissimum  et  cerLissimum 
principium  :  «  impossibile  est  idem  simul 
eidemine=seetnon  inesse  secunduin  idem.» 

2.  Utrum  in!er  propositiones  contradictorias 
possit  dari  medium. 


ARTICULUS    I 

UTkUM  HOC  SIT  FIRMISSIMUM  ET  CERTISSI- 
MUM  PRINCIPIUM  :  «  IMPOSSIBILE  EST 
IDEM  SIMUL  EIDEM  INESSE  ET  NON  LNESSE 
SECUNDUM    IDEM    )). 

Videtur  quod  hoc  non  sit  firraissimura 
et  certissiraura  cognilionis  principium  : 
«  impossibile  est  idem  «imul  eidem  ines<=e 
et  non  inesse  secundum  idem  ». 

1.  Dicit  enim  Philosophus  4.  Metaphys. 
[Uixt.  8;  1.  3,  c.  3)  et  11.  Melaphys. 
(sum.  2,  c.  4 ;  al.  1.  10,  c.  5),  quod  fir- 
missiraura  principiorura  est  contra  quod 
mentiri  impossibile  est  ;  at  Heraclitus 
contrarium  hujusce  principii  asseruit  : 
ergo  illud  non  est  firmissimum  et  certis- 
siraum  cognitionis  principiura.  —  4.  Meia- 
phys.  1.  6  (2)  ;  11.  Melaphys.  1.  5. 

2.  Praeterea,  irapossibile  cstdemonstrari 
primum  et  firmissimum  cognitionis  pr:n- 
cipiuni;  sed  dicit  Philosophus  (4.  Meta- 
phy^.  text.  9;  1.  3,  c.  4\  quod  hoc  pri:;- 
cipium,  scilicet  supra  dictum,  est  deraon- 
strare  argumentative  :  ergo  supradictura 
principium  non  est  primura  et  firraissi- 
mum  principium.  —  4.  Metaphys.  I.  6  (2). 

3.  Praeterea,  ex  ali()uo  uno  fiunt  con- 
traria,  sicut  ex  aqua  fit  uer  qui  est  cali- 
dus,  et  terra  quae  est  frigida;  sed  omne 
quod  fit,  fit  ex  prius  inexistente;  quod 
enim  non  est,  non  contingit  fieri,  cum  ex 
nihilo  nihil  fiat  :  ergo  oportet  quod  res 
eaJera  sit  siraul  habens  conlradictionera, 
quia  si  ex  uno  et  eoilera  fit  calidum  et  fri- 
gidum,  fit  per  consequens  calidum  et 
non  calidum,  et  sic  in  eodera  idcra  siraul 
incst  ct  non  incst ;  crgo  princijjiura  praj- 


DE  ENTE  —  QU.EST.  IV  DE  PEINCIPIO  GONTRADIGTIONIS  —  ART.  I  39 

dictum  non  est  certissimum.  — 4.  Meta-     et  sajiienlis  dc  folsitate  et  veritate  quam 
phys.  1.  10  (3);  11.  Metaphys.  I.  G.  judicio  infirmi  et  insipienlis.  —  4.  Meta- 

4.  Practcrea,    videtur  quod  omnia  quai     phys.  1.  11  (3). 


apparent  esse  vera,  sint  vera;  scd  con- 
tradictoria  aliquando,  si  non  eidem,  sal- 
tem  diversis  apparent  esse  vera  :  ergo 
sunt  vera;  ergo  principium  supra  dictum 
non  videtur  esse  infallibile.  Quod  autem 
quae  apparent  csse  vera,  sint  vera,  pro- 
batur,  quia  cum  dc  eisdem  sensibilibus 
inveniantur  contrariae  opiniones  diverso- 
rum  (ut  cum  quibusdam  videtur  dulce, 
quod  aliis  videtur  amarum  esse,  et  quse 
snnt  sapida  bovi  et  asino,  mali  saporis 
ab  homine  judicantur),  et  cum  idem  homo 
in  diversis  temporibus  diversimodo  judi- 
cet  de  sensibilibus ;  —  non  potcst  assi- 
gnari  ratio  certa,  per  quam  fiat  manife- 
stura,  quae  opinionum  istarum  sitvera  aut 
quae  sit  falsa,  quia  non  magis  una  earum 
videtur  vera  uni  quara  alteri  altera. 
Ergo  oportet  quod  sequaliter  sint  veroe 
vel  sequaliter  faisse.  —  4.  Metaphys.  1. 
11  (3). 


G.  Praiterea,  firmissimum  principium 
non  debet  advcnire  homini  peracquisitio- 
nem,  ut  dicit  Philosophus  4.  Melaphys. 
{text.  8  ;  I.  3,  c.  3);  sed  omnis  doctrina 
ex  prscexistente  fit  cognitione,  ut  dicit 
idem  Philosophus  1.  Poster.  initio  {iext. 
1  ;  c.  1):  ergo  nullum  datur  firmissimum 
principium.  —  4.  Metaphys.  1.  6  (2)*,  1. 
Poster.  1.  1. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  as- 
serentis  4,  Metaphys.  {text.  8 ;  I.  3,  c.  3) 
principium  certissimum  et  firmissimum 
esse  supra  dictum,  et  11.  Metaphys.  (sum. 
2,  c.  4  et  5;  al.  1.  10,  c.  6)  opinionem 
Heracliti  et  Anaxagorae  circa  hoc  impro- 
bantis.  —  4.  Metaphys.  1.  6  (2)  ;  11.  Me- 
taphys.  l.  G. 

Respondeo  digendum,  quod  supra  dic- 
tum  principium  est  certissimura  et  fir- 
missimum.  Tres  enim  sunt  conditiones 
firmissimi   principii,  secundum   Philoso- 


5.  Sed  dices,  quod  aliqua  regula  potest     phum  (4.  Metaphys.,  l.  c.  in  arg.  Sed  con- 


sumi,  per  quam  discernilur  inter  contra- 
rias  opiniones,  quoi  earura  sit  vera  :  ut 
videlicet  dicamus,  quod  illud  est  verum 
judicium  de  sensibilibus  quod  dant  sani, 
non  quod  dantsegrotantes  ;  et  de  veritate 
hoc  est  verum  judicium,  quod  dant  sa- 
pientes  et  intelligentes,  non  autem  quod 
dant  insipientes  vel  stulti.  —  Sed  contra, 
judicium  certum  de  veritate  non  conve- 
nienter  potest  sumi  ex  muilitudine  et 
paucitate,  ut  scilicet  dicatur  esse  verura 
quod  mullis  videtur,  falsum  autem  quod 
paucis;  cum  quandoque  illud  quod  est 
pluribus  opinabile,  non  sit  ?irapliciter  ve- 
rum.  Sanitas  autera  aut  a3gritudo,  sive 
sapieniia  et  stultitia  non  videntur  dif- 
ferre  nisi  secundura  niultitudinera  et 
paucitatera.  Si  enira  omnes  vel  plures 
essent  tales,  quaies  sunt  illi,  qui  nunc 
rcputantur  desipienteset  slulti.  illi  repu- 
larentur  sapicntes,  et  qui  nunc  reputan- 
tur  sapientes,  reputarentur  stulti  Et  si- 
militer  est  de  sanitale  ct  aigritudine.  Non 
ergo  credendnm  est   magis  judicio   sani 


tra).  Prima  est,  quod  circa  hoc  non  pos- 
sit  aliquis  mentiri  sive  errare.  Et  hoc  pa- 
tet,  quia  cum  horaines  non  decipiantur 
nisi  circa  id  quod  ignorant,  ideo  circa 
quod  aliquis  non  potest  decipi,  oportet 
esse  notissiraura.  Secunda  conditio  est, 
ut  sit  «  non  conditionale  d,  id  est  non 
propter  suppositionera  habitura,  sicut  illa 
quse  ex  quodara  condicto  ponunlur.  Et 
hoc  ideo,  quia  illud  quod  necessarium  est 
habere  intelligentem  quaecunque  enlium, 
non  est  suppositum,  sed  oportet  esse  per 
se  notum.  Et  hoc  ideo,  quia  ex  quo  ipsum 
est  necessariura  ad  intelligendum  quod- 
cunque,  oportet  quod  quilibet  quia  alia 
est  cognoscens,  ipsura  cognoscat.  Tertia 
conditio  est,  ut  non  acquiratur  per  de- 
monstrationera  vel  alio  simili  modo,  sed 
adveniat  quasi  per  naturara  habenti  ip- 
sum,  quasi  ut  naturaliter  cognoscatur  et 
non  per  acquisitionem.  Ex  ipso  enim  lu- 
minc  naturali  intellectus  agentis,  priraa 
principia  sunt  cognita,  nec  acquiruntur 
per  ratiocinationes,    sed  solum  per  hoc 


/lO  OUARTA  PARS  —  METAPIIYSICA 

quod  eorum   lermini   innoloscunt.   Quod  advenit  iiabenli,  cl  non  liabelur  pcr  acqui- 

quideni  fit    pcr  lioc  quod   a  sensijjilibus  sitionem.  —  Ad  iiujus  autem  evidentiam 

accipitur  memoria,  et  a  mcmoria  experi-  sciendum  est,  quod  cum  duplex  sit  ope- 

mentum,  et  ab  experimenlo  iliorum  ter-  ratio  intellectus :  una,  qua  cognoscit  quod 

minorum   cognitio,    quibus    cognitis    co-  quid  est,  qurc  vocatur  indivisibilium  in- 

gnoscuntur  luijusmocli  propositionescom-  telligentia  ;   alia,  qua  componit  et  divi- 

munes,  quct!  sunt  arlium  el   scienliarum  dit  ;  —  in  ulraquc  est  aliquod  primum. 

principia.     Maiiifestum    cst    ergo,    quod  In  prima  quidem    operatione  est  aliquod 

cerlissimum  principium  sive  firmissimum  primum,  quod  cadit  in  conccptione  intel- 

tale  debet  esse  ut  circa  id  non  possit  er-  lectus,  scilicet   hoc  quod   dico  ens  :  nec 

rari,  et  quod  non  sit  suppositum,  et  quod  abquiJ  hac  operatione  potesl  menle  con- 

adveniat  naturaliter.  —  4.  Melaphys.   1.  cipi,    nisi  intelligatur  ens.    Et  quia  hoc 

6  (2).  I  rincipium  :    »r    impossibile   est    esse   et 

Tale  autem  principium  est  illud :  «  im-  non  esse  simul  »  dependet  cx   intellectu 

possibile   est  eidem  simul   inesse  et   non  enlis,  sicut  hoc  principium:  «  omne  totum 

inesse  idera  secundura  idera  »,   quia  im-  est  majus  sua  parte  »  ex  intellectu  totius 

possibile   est   queracunque  opinari   quod  et  partis ;  —  ideo  hoc  etiani   principium 

idem  siraul  sit  et  non  sit.  Sequeretur  enini  est  naturaliter   primum  in  secunda  opc- 

hoc  inconveniens,  quod  contingit  et  con-  ratione   inlellectus,    scilicet  componentis 

traria    eidem   simul   inesse.    Dicit  enira  et  dividenlis.  Nec    aliquis  polest  secun- 

Philosophus   in  fine  Pcrihcrmenias  (I.    2,  cium  hanc  operationem  intcllectus  aliquid 

c.  4;  al.  c?e /«/erpre/.  c.  14),  quod  opinio-  intelligere  nisi  hoc   principio    intellecto. 

nes  sunt  contrarias,  non  quae  sunt  con-  Sicut  enira   totum  et  partes   non  intelli- 

trariorum,  scd  qua3   siint   contradictionis  guntur    nisi  intellecto   cnte,  ita  nec    hoc 

per  se  loquendo.  Ha3  enim  non  sunt  con-  principiura  :  «  omne  totuin  est  majus  sua 

trariae  opiniones  primo  et  per  se,   ut  si  parte  j>  nisi  intellecto  praedicto  principio 

unus  opinetur  quod   Socrates  est  albus,  firraissirao.  —  4.  Metaphyi.  1.  6  (2). 

et  alius  opinetur  quod  Socrates  est  niger;  ^(i  pnmwm  ergo  dicendura,   quoA  ve- 

sed  quod  imus   opinetur  quod    Socrates  rura  est  quod  HeracUtus  dixit,  idera  siraul 

est  albus,  et  alius  opinetur  quod  Socrates  esse  et  non  esse.   Non  taraen  hoc  potuit 

non  est  albus.  Si  igitur  quis  opinetur  si-  opinari  ;  non  enira  necessariura  est  quod 

mui   duo   contradictoria  esse   vera,  opi-  quidcpiid  aliquis  dicit,  hsec  raeiUe  susci- 

nando  simul  esse  et  non    esse,   habebit  piat  vel  opinolur  (4.  Metaphyi.  1.  6  circa 

simul  contrarias  opiniones;  et  ita  conlra-  mCLl.),  ut  dicit  Philosophus  (4.  Metaphys. 

ria  simul  inerunt  eidem  :   quod  cst  ira-  lext.  9  ;  I.  3,  c.  3).   Dupliciter  autera  ali- 

possibile.  Non    igitur   contingit   ali^juera  qui  incidunt  in  hujusmodi  absurdas  posi- 

circa  hsec  interius  mentiri,  et  quod  opi-  liones:  — quidam  enim  ex  dubitatione  ; 

netur  simul   iJcra  csse    et    non    esse.  Et  cum  enim  eis  occurruntaliquai  sophisticcie 

}  ropter  hoc  omnes  demonstrationes   re-  raliones,  ex  quibus  videantur  sequi  pra^- 

ducunt   suas   propositiones  in  hanc  pro-  dicta)  positiones,  et  eas  nesciunt  solvere, 

positionera  sicut    in    ultiraara  opinionera  conceclunt    conclusionem,    unde    eorum 

omnibus  comraunera.  Ipsa  enim  est  natu-  ignorantia  est  facile  curabilis  ;  non  enim 

raliter    piincipium    ct    dignitas    omnium  obviandum    est   eis  vel  occurrendum  ad 

digni',\tura.  —  Et   sic  patent    alire   dua3  rationes  quas  ponunt,    sed    ad  mentera, 

condiiiones  :    quia    in    quantuni  in   lianc  ul  scilicet  solvatur  dubitalio  de  raentibus, 

reducunt  dcmonstrantes  omnia,  sicut  in  perquara  in  hujusraodi  opiniones  incide- 

ultimum  resolvendo,  patel  quod  non  iia-  runt,  ct  tunc   ab  istis  |)Ositionibus  rece- 

betur  ex  suppositione  ;  in  quantum  veio  dunt.  Alii  vero  praidictas  positiones  pro- 

est  naturoliler  piincipiura,  h.icpatel  quod  scquiitur  non   propler  aliquara  dubit.itio- 


DE  INTE  —  0U.E3T.  IV  DE  PRINGIPIO  CONTIUDIGTIONIS  —  ART.  I 


41 


i 


nem  eos  ad  hujusmodi  inducenlcm,  scd 
solum  causa  oratiuuis,  id  cst  cx  cjuadam 
protervia,  volentcs  liujusmodi  rationes 
impossibiles  sustincrc  propter  se  ipsas, 
quia  contraria  eorum  demonstrari  non 
possunt.  — 4.  Melapliys.  1.  10  (3). 

Et  verum  est  quidem  quod  supra  dic- 
tum  p)Mncipium  dcmonslrari  non  potest, 
ut  dictum  est  (in  c.  art.),  licet  fuerint 
aliqui  qui  praeilictum  principium  demon- 
strare  volebant  propter  inerudilionem 
sive  indisciplinationem,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (4.  Metaphys.  texl.  9  ;  1.  3,  c.  4).  Est 
enim  ineruditio,  quod  homo  nesciat,  quo- 
rum  oporteat  qnoerere  demonstrationem, 
et  quorum  non.  Non  enim  possunt  omnia 
demonstrari.  Si  enim  omnia  demonstra- 
rentur,    cum   idem   per   se   ipsum    non 


cum  hoc  deJerit,  jam  slutim  erit  do:non- 
stratio  contra  eu;a  ;  stutim  cnim  invenitur 
ahquid  definitum  et  determinatuia  quod 
pcr  nomeu  siguificatur  distinctum  a  suo 
contradictorio.  Sed  tamen  hoc  non  erit 
demonstrans  pra^dictum  principium  sim- 
pliciter,  sed  tantum  erit  ratio  sustinens 
contra  negantes.  Ille  enim  qui  destruit 
sermonem  suum,  dicen  lo  quod  nomen 
nihil  significat,  oporlet  quod  sustineat, 
quia  hoc  ipsum  quod  negat  proferre  non 
potest  nisi  loquendo  et  aliquid  signifi- 
cando.  —  4.  Metaphys.  1.  7  (3). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  dicit  praedictum  principium  demon- 
strari  posse  «  argumentalive  ».  In  graeci 
est  «  elenchice  »,  quod  melius  trans- 
fertur  «:    re.larguitive  ».    Nam  elenchus 


demonslretur,    sed   per  aliud,    oporteret     est  syllogismus  ad  contradicendum.  Unde 


esse  circulum  in  demonstrationibus,  quod 
esse  non  potest,  quia  tic  idem  esset 
notius  et  minus  notum,  ut  patet  in  I. 
Poster.  (text.  6 ;  c.  3.  Cf.  S.  Thomas  ibid. 
lect.  8,  al.  7.)  Vel  oporteret  procedere  in 
infinitum  ;  sed  si  in  infinitum  procedere- 
tur,  non  esset  demonstratio  :  quia  qua3- 
libet  demonslrationis  conclusio  redditur 
certa  per  rcduclionem  ujus  in  primum 
demonstrationis  principium.  Patet  igitur 
quod  non  sunt  omnia  demonslrabilia.  Et 
si  aliqua  sunt  non  demonstrabilis,  non 
possunt  dicere,  quod  aliquod  principium 
sit  magis  indemonstrabile  quam  prLcJic- 
tum.  (4.  Metaphys.  1.  6  )  —  IMedela  ergo 
conlra  eos,  qui  contrarium  praedicti  prin- 
cipii  dicunt,  est  non  demonstratio,  sed 
argumenlatio  vel  arguilio,  per  hoc  quod 
ipsa  vox  «  orationis  »  aliquid  significat 
{ibid.  1.  18)  :  ita  quod  non  accipiatur 
pro  principio  aliqua  proposilio  qua  as- 
seratur  aliquid  de  re  vel  negetur  ab  ea  : 
hoc  enim  esset  quaerere  princij)ium  ; 
sed  oportet   accipere  pro  principio,  quod 


inducitur  ad  redarguendam  aliquam  fal- 
sam  propositionem.  Et  propter  hoc  isto 
modo  osteni,ii  polest,  quod  impossibile  sit 
idem  esse  et  nonesse.  Sed  hoc  soluai,  si 
ille  qui  ex  aliqua  dubitatione  negat  illuJ 
principium,  aliquid  nominc  significat  ut 
supra  {ad  primiim)  dictum  est.  Si  vero 
niliil  dicit,  derisibile  est  qua^rere  aliquam 
ralionem  ad  illum  qui  nulla  utitur  ratione 
loquendo.  Talisenim  in  hac  disputatione, 
qui  nihil  significat,  similis  erit  plantae. 
Animalia  enim  bruta  etiam  sigificant  ali- 
quid  per  talia  signa.  —  Difi"ert  autem 
demonstrare  simpliciter  prmcipium  prae- 
diclum  et  demonslrare  argumentative 
sive  elenchice:  quia  si  aliquis  vellet  de- 
monstrare  simpliciter  praedictum  princi- 
pium,  videretur  pelere  principium,  ut 
supra  {ad  primum)  dictum  est,  quia  non 
posset  aliquid  sumere  ad  ejus  demon- 
strationem,  nisi  aliqua  quai  ex  veritate 
hujus  princij)ii  dependerent.  Sed  cum 
hujusmodi  processus  a  minus  notis  ad 
hoc  magis  notuai  principium  fiat  cau.sa 


nomen  significet  aliquid,  et  ip^i  qui  pro-     alteiius  hominisqui  hoc  negat,  tunc  pote- 


fert,  in  quantum  se  loquentem  intelligit, 
et  alteri  qui  eum  audit.  Si  autem  hoc 
non  concedit,  tunc  lalis  non  habcbit  pro- 
positum,  nec  secum  nec  cum  alio ;  unde 
supjrfluum  erit   cum  eo   disputare.   Sed 


rit  cise  argumeutatio  sive  elencluis,  ct 
non  dcmonslratio,  scilicet  syllogismus 
contradicens  ei  poterit  esse,  cum  id  quod 
est  minus  notura  simpliciter  cst  conces- 
sum  ab  adversario,  ex  quo  poterit  proceJi 


42  OUARTA  PARS  ■ 

ad  prncdictum  principium  ostcndendum 
qnantum  ad  ipsum,  licet  non  simj)liciter. 
—  4.  Mclaphys.  1.  G  (2). 

Adierlium  dicendum,  quod  hoec  est 
ratio,  quare  Pleraclilus  et  alii  dixerunt 
idem  posse  simul  csse  et  non  esse  ;  qui- 
bus,  sicut  diclum  est,  obvianclum  est  ad 
menlem.  Dicendum  igitur  in  pra^dicta 
ratione,  quod  quodammodo  rccte  dicunt, 
ct  quodammodo  ignorant  quod  dicunt, 
inconvenienter  loquentes.  Ensenim  dupli- 
citer  dicitur,  ens  actu  et  cns  in  polentia. 
Cum  igitur  dicunt,  quod  ens  non  sit  ex 
non  ento,  quodammodo  verum  dicunt  et 
quodammodo  non.  Nam  ens  fit  ex  non 
ente  aclu,  ente  vero  in  potentia.  Unde 
etiam  aliquo  modo  idem  potest  esse 
simul  ens  et  non  ens,  et  aliquo  modo  non 
potest.  Contingit  enim  quod  idem  sit  con- 
traria  in  potentia,  non  tamen  in  actu.  Sic 
enim  lcpidum  est  in  potentia  calidum  et 
frigidum,  non  tamen  in  aclu.  — 4.  Mela- 
phys.  1.  10  (3)  ;  11.  Metaphys.  1.  6. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  antiqui 
hoc  opinabantur,  quod  prudentia  sive 
sapientia  vel  scientia  non  esset  nisi  sen- 
sus.  Non  enim  ponebant  differentiam 
inter  sensum  et  intellectum.  Cognilio 
autem  sensus  fit  per  quandara  alteratio- 
nem  sensus  ad  sensibilia.  Et  ita  quod 
sensus  aliquid  sentiat,  provenit  ex  im- 
pressione  rei  sensibilis  in  sensum ;  et  sic 
semper  cognitio  sensus  correspondet 
naturae  rei  sensibilis,  ut  videtur.  Oportet 
igitur  secundum  eos  quod  illud,  quod 
videtur  secundum  sensum,  sit  de  neces- 
sitateverum.  Cum  autem  conjunxerimus, 
quod  omnis  cognitio  est  sensiliva,  sequi- 
lur  quod  omne  quod  alicui  apparet  quo- 
cunque  modo,  sit  verum.  Hsec  autcm 
ratio  non  solum  deficit  in  hoc  quod  ponit 
sensum  et  int<'Ileclum  idem,  sed  et  in  hoc 
quod  ponit  judicium  sensus  nunquam  falli 
de  sensibilibus.  FalliLur  enim  de  sensibi- 
libus  communibus  et  per  accidens,  licet 
non  de  sentibilibus  propriis,  nisi  foite  ex 
indispositione  organi.  Nec  oportet  quod, 
quamvis  sensus  alteretur  a  sensibilibus, 
judicium  sensus  sit  vcrum  ex  conditioni- 


METAPHYSICA 

bus  rei  sensibilis.  Non  enim  oportet  quod 
actio  agcntis  recipiatur  in  paticntc  secun- 
dum  moJum  agentis,  sed  secundum  mo- 
dum  patientis  et  recipientis.  Et  inde  est 
quod  sensus  non  est  quandoquc  dispositus 
ad  recipienduin  forniam  sensibilis  secun- 
dum  quoi  est  in  ipso  sensibili ;  quare  ali- 
ter  aliquando  judicat  quam  rei  veritas 
se  liabcat.  —  4.  Melaphys.  I.  12  (3)  ;  1. 
de  Anima  1.  3. 

Nunquam  taraen  sensus  fallitur  circa 
passionem  ipsara  sensibilera,  sed  circa 
passionis  subjectura  :  verbi  gratia,  cum 
de  eoJem  subjecto,  scilicet  vino,  gustui 
quandoque  vidclur  quod  est  dulce,  et 
quandoque  quod  non  est  dulce.  Quod 
provenit  vel  propter  rautationera  corpo- 
ris  sensibilis  vcl  instruraenti  quoJ  est 
infectura  amaris  huraoribus,  et  sic  quid- 
quid  gustat,  ei  non  dulce  videtur,  vel 
propter  rautationera  ipsius  vini.  Sed  nun- 
quam  gustus  mutat  judicium  suum,  quin 
ipsara  dulcedinera  talera  judicet  esse  qua- 
lera  perpendit  in  dulci,  quando  judicavit 
eara  esse  dulcem ;  sed  de  ipsa  dulce- 
dine  semper  verum  dicit,  et  semper 
eodem  modo.  Unde  si  judiciura  sensus  est 
verum,  sicut  ipsi  ponunt,  sequitur  etiara 
quod  natura  dulcis  ex  necessitate  sit 
talis,  et  sic  erit  aliquid  deterrainate  verum 
in  rebus.  Sequitur  eliara  quod  nunquam 
affirmatio  et  ncgatio  sunt  simul  vera, 
quia  nunquara  sensus  siraul  dicit  aliquid 
esse  dulce  et  non  dulce.  —  4  Metaphys. 
1. 14  (3). 

Cum  vero  dicitur,  quod  de  eodem  sen- 
sibili  diversi  diverso  modo  judicant, 
dicendum,  quod  dignura  est  admirari,  si 
aliqui  de  hoc  quaerunt  vel  dubitant, 
utrura  raagnitudines  tales  sint  quales 
videntur  a  remoLis,  vel  quales  videntur  a 
propinquis.  Quasi  enira  per  se  verum  est, 
quoJ  sensus  propinquas  magnitudines 
juJicat  tales  esse  quales  sunt,  remotas 
autem  minores  quara  sunt :  quia  quod  a 
reraotiori  videlur,  vidctur  minus,  ut  in 
perspecLiva  probatur.  Et  siraile  est,  si 
quis  Jubitat,  utrum  colores  sint  tales 
quales   viJentur    a  reraotis,   vel    quales 


DE  INDE  —  QVJEST.  IV  DE  PRINCIPIO  CONTRADICTIONIS  -  ART.  I  43 

videntur    a    propinquis.     Constat    enim  et  vigilansa  dormicnte,  et  snpiensa  stulto, 

quod     virlus    agentis     quanto    plus    in  et   breviter  quonio  io  in  omnibus  diver- 

remotis  porrigitur  in  agendo,  tanto  defi-  sitatibus  opinionum  possit  discerni,  quis 

cientior    ejiis   invenitur    efTectus.    Ignis  illorum  judicet  rectoin  omnibus,  cum  qui- 

enim  minus  calefacit  quce  distant  quam  busdam  videatur  aliquis  esse  sapiens,qui 

quae    sunt    prnpinqua.    Et    propter    lioc  aliis  videtur  stullus,  et  sic  de  aliis.  Simi- 


verius  est  judicium  S(  nsus  de  coloribus 
sensibilibus  in  propinquo  quam  in  rc- 
moto.  Et  simile  est  eliam,  si  quis  dubi- 
tat  ulrum  aliqna  tah'a  sint  qualia  viden- 
tur  sanis   aut  qualia   videntur   infirmis. 


les  enim  sunt  iHi  dubitationi,  qua  dubi- 
talur  utrum  nunc  dormiamus  an  vio-i- 
lemus.  Horum  enim  omnium  distinctio 
per  se  non  est.  Omnes  enim  dubitationes 
pra?dictae  idem   valent,    quia   ex  eadem 


Sani  enim  habent   organa  sensuum  bene  radice  procedunt.   Volunt  enim   isti   so- 

disposita,  et  ideo    species   sensibihum  in  phistae,  quod  omnium  possunt  accipi  ra- 

eis  recipiuntur  prout  sunt,  et  propterhoc  tiones   demonstrativa^.  Patet  enim,  quod 

vcrum  est  judicium  sanorum  de  sensibi-  ipsi  quaerebant  ahquod  principium,  quod 

hhus.  Organa  vero  infirmorum  sunt  indis-  esset  eis  quasi  regula  ad   discernendum 

posita;  unde  non  convcnienter  immutan-  inter  infirmum  et  sanum,  inter  vigiian- 

lur  a  scnsibihbus;  et  propter  hoc  eorum  tem  et  dormientem.  Noc  erant   contenti 

judicium  de  eis  non  e?t  rectum,  ut  patet  istam  regulam  quahtercunque  scire,  sed 

in  gustu,  cujus  organum   quia    in  infir-  eam  volebant  per  demonstrationem  acci- 

mis,  corruplis  humoribus,  est  infectum,  pere.Sed  haecest  infirmitasmentis  eorum, 

ea  quae  sunt    boni    saporis  eis   insipida  quod  quserant  rationem  demonstrativam 

vidcntur.    Et  simile   iterum  esl,    utrum  eorum,  quorum  non  est  demonstratio.  Et 


pondera  sint  ita  gravia,  sicut  videntur 
debih"bus,  vel  sicut  videntur  robustis. 
Conslat  enim  quod  robusti  de  ponde- 
ribus  judicnnt  secundum  quod  sunt  ; 
non  autem  ita  est  in  debihbus,  in  quibus 
difficultas  ad  sustinendum  pondus  non 
solum  provenit  ex  magnitudine  ponderis, 
qucmadmodum  in  robustis,  sed  etiam  ex 


hoc  est  eis  facile  ad  credendum,  quia  non 
est  hocdifficile  sumere  etiam  per  demon- 
strationem.  Ratio  enim  per  demonstrativa 
probat,  quod  non  omnia  demonstrari  pos- 
sunt,  quia  sic  esset  abire  sic  infinitum. 
—  4.  Metaphys.  I.  15  (3). 

Docet  autcm   Philosophus  expositione 
ejusmodi    sophistarum    eis    resistere   et 


paucilale  virtutis,  unde  etiam  parva  pon"     praehctum  inconveniens  evitare,  dicens, 


dcra  eis  magna  videnlur.  Simile  est,  si 
ahqui  dubitant,  utrum  veritas  sic  se 
habeat  sicut  videtur  dormientibus,  aut 
sicut  videtur  vigiiantibus.  In  dormienti- 
bus  enim  hgali  sunt  scnsus,  et  ita  judi- 
cium  eorum  de  sonsibilibus  non  potest 
esse  liberum,  sicut  est  judicium  vigilan- 
lium,  quorum  sensus  sunt  soluti.  —  4. 
Melaphys.  1.  14  (3). 

Unde  patet  rationem  esse  nuHam,  qua 
poncbant  omne  quod  videtur  esse  verum; 
lioc  enimponebant,  quia  diversarum  opi- 
nionum  non  potcst  accipi  qua3  verior  sit, 
sicut  supra  diclum  est. 

Ad  qninlum  dicendum,  quodislaB  dubi- 
lationes  stuIlaD  sunt,  quomodo  possit  diju- 
dicari  sanus  percertitudinem  ab  infirnio 


quod  nisi  ponantur  omnia  quse  sunt  esse 
ad  aliquid,  non  potest  dici  quod  omne 
apparens  sit  verum.  Si  enim  sunt  quae- 
dam  in  rebus,  quae  secundum  se  habent 
esseabsoIutum,nonperreIationemai  sen- 
sum  vel  opinionem,  non  erit  idem  eis  esse 
quod  apparere  :  hoc  enim  dicit  relationcm 
ad  sensum  vel  opinionem,  quia  apparens 
alicui  apparet.  Patet  igitur,  quod  qui- 
cunque  dicit  om  lia  apparentia  esse  vera, 
facit  omnia  entia  esse  ad  ali  {uid,  scilicet 
in  respectu  ad  opinionem  vel  sensum,  Et 
ideo  contra  praedictas  sophistas,  qui  quae- 
runt  vim  in  oratione,  si  aliqui  dignantur 
concedere  hanc  positionem  quam  ipsi 
ponunt,  observandum  est  eis,  ne  dedu- 
cantur    ad    concedendum  contradictoria 


il                                                  Ol'ARTA  PARS  -  METAPIIYSIGA 

siniul  esse  vera.   Quia  non  est  cliccndum  1.  Omnis  enim  mutalio  estinler  termi- 

absoIutt>,fiuoclomne  upparens  ost  vcrum;  nos  inconlingenles  et  conlradictorios,  ut 

sed  ciuod  apparct  est  vcrum  cui  apparct,  dicit  Phiiosoplius  (l.  Phys.  lcxl.  42  ad  4o  ; 

et  cjuanlum  apparct,  et  quando  apparet,  c.  5);   sed   in   cpiibusdam   mutationibus 

et  sicut  apparet.  Ex  hoc  enim  non  sccjui-  est  assignare  aliquod  medium   (-'i.   Senl. 

tur  contradicloria    simul  esse  vcra ;  esse  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  sol.  2,  ad.  3)  :  ergo 

enim  huic  verum,  et  non  csse  verum  illi,  inler  lerminos  contraiiictorios  polest  dari 

non  est  contradiclorium.  El  ha^c  respon-  medium.  —  1.  Phys.  1.  10;  k.  Melaphys. 

sio  est  ad   homincm.    Sufficit   autem,    ut  1.  16  (4). 

ostendatur    fulsam   absoUite    esse   illam  2.  Prajterea,  semper  unum  contrario- 

opinionem,  quod  dicatur,  quod  manircsle  rum  se  habet  ut  contradictorium  respectu 

falsum  cst  idem  esse  in  rebus  essc  quod  alterius;  idem   enim  est  homo  niger  et 

apparere,  ut  probat  Philosophus  4.  Mcta-  homo    non   albus ;    sed   inter    contraria 

phys.   {lexl.  21   sqq. ;  1.  3,  c.  \j,  G  et  7.)  polest  dari  medium  :  ergo   et  inter  con- 

—  1.  Melaphys.  1.  15(3).  tradictoria;  ergo  ct  inter  conlradictorias 

Ad  sexlinn  dicendum,  quod  diiplex  est  propo&itiones.  —  Opusc.  37,  c.  2  ;  4.  Mela- 

rognilio.  Quaidam  e&isensiliva,  et  ha^c  est  phys.  I.  16  (4). 

duplex  :   exterior,   qua  aliquid  cognosci-  Sed  contra  est  :  1.  auctoritas  Philoso- 

tur  per  sensus  exteriores,  ut  per  visum  ;  phi  4.   Mctaphys.   {text.  27;    1.   3,   c.  7) 

et  interior,  qua   aliquid    cognoscilur  per  asserentis  et   probanlis,  quod  inler  con- 

sensus  interiores,  ut  per  sensum  commu-  tradictiones  quidquam  medium  esse  non 

nem.  Alia  estcognitio  intellecliva ;  el  talis  contingit.  —  4.  Metaphys.  1.  16  (4). 

etiam   est  duplex  :  quaedam  est  cognitio  2.  Prseterea,  inlellectus  in  omni  con- 

terminorum;  alia  est  cognitio  propositio-  ceptione  sua,  qua  sentit  et  intelligit,  aut 

num  ;  et   ista  est   duplex,  alia  est  cogni-  affirmat  aliquid   aut   negat.   Sive  aulem 

tio  pra^missarum  sive  principiorum,  alia  affirmet  sive   neget,    oportet   ut   verum 

est  cognilio  conclusionum,  —  Unde  inter  dicat  aut  mentiatur  :  quia  quando  intel- 

hascognitiones  talis  est  ordo.  Nam  omnis  lectus   sic  componit  vel   affirmando   vel 

cognitio   intellecliva  conclusiomim  fit  ex  negando,   sicut  est  in  re,   verura  dicit ; 

praeexistenticognitione  prremissarumsive  quando  autem  non  sic,   mentitur.   Et  ita 

principiorum;  cognilio  autem  inlellecliva  patet,  quod  semper  oportet  quod  sit  vera 

prccmissarum  fit  ex  pra^exislenli  cogni-  vel  affirmatio  vel  negatio  :  quia   oportet 

lione  intellectiva  terminorum.  Sed  cogni-  quod  aliqua  opinio  sit  vera,  et  omnis  opi- 

lio  intellectiva  tcrminorum  fit  ex  praiexi-  nio  negatio  est  vel  affirmatio.  Et  sic  non 

slenli  cognitione  sensitiva   exteriori ;    et  est  medium  in  contradictione.  —  Ibid. 

ibi  est   status.  Cognitio  igitur  primi  prin-  3,  Pi  aeterea,  si  quis  interrogaret,  utrum 

cipii  fit  ex  praeexistenti  cognilione  intellec-  homo  vel  aliquid  aliud  sit  album,  oportet 

tiva  terminorum,  cujus  cognitio  est  nobis  qnod  respondens  vel   assentiat  vel  non 

naturalis,  quia  scilicet  non  acquiritur  per  assentiat.    Et   si    assenliat,    planum   est 

deductionem    syllogisticam.     —     Tabula  quod  dicit  affirmationem  esse  veram ;  si 

Aurea  \oce  «  principium  d  n.l9;  Tabula  autem   non   assentiat    respondendo  non, 

Concord.  n.  1056.  constat  quod   negat.    Nec  negat  aliquid 

aliud  quam  illud,  quod  ille  inlerrogavit. 
Relinquitur    ergo    quod    respondens    ad 

UTRUM  iNTER  PROPOSiTioNES  coNTRADicTO-  qua^stioncm  vel  necesse  habct  concedere 

RiAs  PossiT  DARi  MEDiuM.  affirmationeni  vel  proferre  negativam.  — 

Ibid. 

Videtar  quod  inter  propositiones  con-  Respondeo   niCENDUM  cum    Philosopho 

tradictorias  possit  dari  medium.  4.   Mctaphys.   {icxt.  27  ;    1.  3,    7).   quol 


ARTICULUS    II 


t)E  ENTE  —  QU.EST.   IV  DE  PRINCIPIO  CONTRADICTIOMS  —  ART.  II 


sicut  conlradicloria  non  possunt  essc 
simul  vera,  ita  nec  potest  esse  medium 
inter  contradictionem  ;  sed  de  uno  quo- 
que  necessarium  est  aut  affirmare  aut 
negare.  —  Et  hoc  manifestum  est  primo 
ex  definitione  veri  aut  falsi.  Non  enim 
aliud  est  m.agis  falsum,  quam  dicere  non 
esse  quod  est,  aut  esse  quod  non  est.  Et 
nihil  aliud  est  magis  verum,  quam  dicere 
esse  quod  est,  aut  non  esse  quod  non 
est.  Patet  igitur  quod  quicunque  dicit 
aliquid,  aut  dicit  verum  aut  dicit  falsum. 
Si  dicit  verum,  oportet  ita  esse,  quia  ve- 
rum  est  esse  quod  est  ;  si  dicit  falsum, 
oportet  illud  non  esse,  quia  falsum  nihil 
aliud  est  quam  non  esse  quod  est.  Et 
similiter  si  dicit  hoc  non  esse  :  si  dicit 
falsum,  oportet  esse  ;  si  verum,  oportet 
non  esse  ;  ergo  de  necessitate  aut  affir- 
mativa  aut  negativa  vera  est.  Sed  ille, 
qui  ponit  medium  inter  conlradictionem, 
non  dicit  quod  necesse  sit  dicere  de  ente 
esse  vel  non  esse,  neque  quod  necesse 
sit  de  non  ente  ;  et  ita  nec  affirmans 
nec  nesans  de  necessitate  dicit  verum 
vel  falsum.  —  4.  Meiaphys.  1.  16  (4). 

Secundo  id  manifestatur,  quia  medium 
inter  duo  aliqua  accipi  potest  luio  modo 
vel  participatione  utriusque  extremi, 
quod  est  medium  in  eodem  genere,  sicut 
viride  vel  pallidum  inter  album  et  ni- 
grum  ;  a'io  modo  per  abnegationem,  quod 
eliam  est  diversum  in  genere,  sicut  inter 
hominera  et  equum,  quod  nec  est  homo 
nec  est  equus,  ut  lapis.  Si  ergo  inter 
contradictoria  est  medium,  aut  hoc  erit 
primo  modo  aut  secundo.  Si  secundo 
modo,  tunc  nihil  permutatur,  quod  sic 
patet.  Omnis  enim  permutatio  est  ex  non 


id  est  alterius  generis,  nulla  polcrit  esse 
mutatio  de  extremo  in  mediimi,  et  ita 
per  consequcns  de  extremo  in  cxtre- 
mum.  —  Si  autem  primo  raoJo,  scilicct 
quod  sit  raedium  in  contradiclionc  quasi 
ejusdem  generis,  participatione  utrius- 
que,  sicut  pallidum  inter  album  et  ni- 
grum,  sequilur  hoc  inconveniens,  quo.l 
sit  aliqua  generatio  quai  terminelur  ad 
album,  et  non  fiat  ex  non  albo  :  quia  aJ 
unum  extremum  non  tantum  fit  mutalio 
ex  alio  extremo,  sed  eliam  ex  medio.  Hoc 
autem  non  videtur  esse  verum,  scilicet 
quod  sit  aliqua  generatio  terminala  ad 
album,  quae  non  fiat  ex  non  albo.  — 
4.  Metaphys.  I.  16  (4j. 

Ad  primum  ergo  diccndum,  quod  in 
mulatione  quse  est  inter  affirmationem 
et  negalionem,  non  potest  secundum  sc 
accipi  raedium  ;  per  accidens  autera  po- 
test  accipi  ex  parte  negationis,  cui  ali- 
quid  adjungitur,  quod  raagis  vel  rainus 
distat  ab  affirmatione,  sive  illud  sit  con- 
trarium  in  eodem  genere  directe,  sive 
dispositio  contraria  :  —  sicut  inler  non 
album  et  album  accipitur  per  accidens 
medium  ex  parte  coloris,  cui  conjungitur 
negatio  albedinis,  secundum  quod  magis 
vel  minus  distat  ab  albedine  ;  et  inter 
non  ignem  et  ignera  accipitur  raedium, 
secundum  quod  aliquid  est  magis  vel 
minus  frigidura  aut  huraidum.  Unde  in 
omnibus  rautationibus,  in  quibus  est  af- 
firmatio  et  negatio  tanlum,  seu  privatio 
et  forma  tantum,  per  se  loquendo,  non 
potest  inlelligi  medium,  sicut  nec  reces- 
sus  a  termino  a  quo,  vel  accessus  ad 
terminum  ante  perventionem  ad  ultimum 
terminum.  —  4.  Sent.  dist.  11,   q.  1,  a. 


bono  in  bonum,  aut  ex  bono  in  non  bo-     3,  sol.  2,  ad  3,  circa  med. 


num  ;  quare  etiam  cum  est  rautatio  inter 
contraria,  ut  inter  albura  et  nigrum,  est 
mutalio  inter  conlradictorie  opposita,  nam 
nigrum  est  non  album.  Non  potest  autera 
esse  mutatio  nisi  inter  conlraria  et  me- 
dia  quae  sunt  unius  generis  ;  nec  potest 
esse  mutatio  de  uno  extremo  in  alterum 
nisi  per  medium.  Si  igitur  est  mediura 
inler  contradicloria   per   abnegationeni, 


Ad  secundum  dicendura,  quod  in  con- 
trariis  non  reperitur  contradictio  abso- 
lute;  unde  Socrates  est  albus,  Socrates 
non  est  albus,  non  est  contradictio  abso- 
lute,  sed  contradictio  parlicipata  in  con- 
trariis,  in  albo  scilicet  et  in  nigro ;  et 
ideo  in  omnibus  talibus  proposilionibus 
utrumque  exlremum  est  in  genere.  Quod 
autcra  propositiones  contradictoriae  sint 


fS  QUARTA  PAllS 

in  genere,  pula  liomo  albus,  homo  non 
albus,  homo  cuiril,  homo  non  currit, 
iioc  non  est  per  naturam  conlradictionis 
simpliciler,  sed  propler  resolutionem  pro- 
positionum  conlrariarum  in  contradicto- 
rias,  ex  quibus  naturam  oppositionis  acci- 
piunl.  Et  quod  inter  aliqua  contraria  sit 
medium,  hoc  non  convenit  eis  ex  ratione 
contradictiunis  quai  est  in  eis,  sed  ratione 
adjuncti  ad  negationem ;  et  sic  non  sequi- 
tur,  si  inter  illa  sit  medium,  quod  sit 
et  inter  contradictoria.  —  Opusc.  37,  c. 
2;  4.  Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  sol.  2,  ad 
3,  circa  raed. 


QUiESTIO  V 

DE    PRINCIPIO    PRODUCTIVO    ENTIS    REALIS. 

Post  hoc  considerandum  de  principiis 
entis  realis,  quae  quidem  vel  sunt  inlerna 
vel  externa  :  inlerna  sunt  ut  potentia  et 
actus  et  alia  htijusmodi,  de  quibus  infra 
agetur;  externa  autem  sunt  finis  et  effi- 
cieiiS.  Et  quia  de  fine  tum  in  Physica  tum 
in  Morali  sufficieater  dictum  est,  ideo 
hic  tantum  de  efficiente  tractabitur. 

CiRCA  QUOD  QU.ERUNTUK  QUATUOR: 

1.  Utrum  in  genere  entium  necesse  sit  dari 
unum  primum  ens,  quod  sit  causa  cetero- 
rum. 

2.  Utrum  primum  ens  sit  suum  esse. 

3.  Utrum  primum  ens  sit  summe  et  maxime 
ens  ac  proinde  infmitum. 

4.  Ulrum  possinl  esse  plura  prlma  entia,  an 
necessario  siL  unum. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  IN  GENERE  ENTIUM  NECESSE  SIT 
DARI  UNUM  PRIMUM  ENS,  QUOD  SIT  CAUSA 
CETERORUM. 

Videtur  quod  in  genere  entium  non 
necesse  sit  dari  unum  primum  ens,  quod 
sit  causa  ccterorura. 


-  METAPH^SIGA 

1.  Quod  enim  potest  compleri  pjr  pau- 
ciora  principia,  non  (it  per  plura  ;  sod 
videtur  (|uod  Oinuia  qua3  apparent  in 
mundo,  possint  compleri  per  alia  princi- 
pia,  absque  hoc  quod  detur  unum  \  ri- 
mum  ens  quod  sit  causa  ceterorum  : 
quia  ea  quae  sunt  naluralia,  reducunlur 
in  primum  quod  est  natura  ;  ea  vero 
quae  sunt  a  proposito,  reducuntur  in 
principiura  quod  est  ralio  huraana  vel 
voluntas  :  nuUa  est  ergo  necessitas  po- 
nere  unuin  primura  ens  quod  sit  causa 
ceterorum.  —  la,  q.  2,  a.  3,  arg.  2. 

2.  Prseterea,  ens  dicitur  ab  esse  ; 
ergo  et  priraum  ens  habet  esse  ;  sed,  ut 
dicitur  in  lib.  de  Causis  (propos.  4), 
prima  rerum  creatarura  est  esse  :  ergo 
et  esse  prirai  entis  sidaretur,  esset  crea- 
tura ;  ergo  non  esset  causa  oraniura  en- 
tiura,  quia  nihil  est  causa  sui  ipsius.  — 
de  Caiisis  lect.  4. 

3.  Praeterea,  nihil  quod  est  in  aliquo 
genere,  est  univei  salis  causa  eorura  quse 
sunt  in  genere  illo  ;  ergo  nihil  quod  est 
in  genere  enliura,  potest  esse  causa  om- 
niura  entiura.  — 4.  c.  Gent.  c.  7,  rat.  14. 

Sed  contra  est,  quod,  ut  dicit  Philosophus 
10.  Metaphys.  {text.  2  ;  I.  9,  c.  1),  in  quo- 
libet  genere  oportet  esse  unura  priraum, 
quod  est  siraplicissimura  in  genere  illo, 
et  mensura  omnium  quae  sunt  illius  gene- 
ris  ;  sed  primum  in  unoquoque  genere 
est  causa  ceterorura  quae  sunt  in  genere 
illo  :  ergo  in  genere  entiura  necesse  est 
dari  unura  primura  ens  quod  sit  causa 
ceterorum.  —  10.  Metaphys.  I.  2  (1)  ;  1. 
Posler.  I.  36  (34)  ;  la,  q.  lOS,  a.  3,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est 
in  quolibet  genere  dari  unum  priraura, 
quod  sit  causa  celerorum,  ac  proinde 
etiam  in  genere  entiura.  Oportet  enira, 
si  aliquid  unum  communiter  in  pluribus 
invenitur,  quod  ab  aliqua  una  causa  in 
illis  causetur  ;  non  enim  potest  esse  quod 
illud  commune  utrique  ex  se  ipso  con- 
veniat,  cum  utrumque,  secundura  quod 
ipsum  est,  ab  altero  distinguatur,  el  di- 
versitas  causarura  diversos  effectus  pro- 
ducat.  Cura  ergo  esse  inveniatur  omni- 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  V  DE 

bus  1'cbus  commune,  quae  secundumillud 
quod   sunt  ad    invicem   disLinctae    sunt, 
oportet  quod  de  nccessitate  eis  non  ex  se 
ipsis  conveniat,  sed  ab  aliqua  una  causa 
essc  allribuatur.  Et  hsec  est  causa,  quai 
dicitur  primum  ens.  —  de  Pol.  q.  3,  a.  5, 
c.  —  Secundo  id  manifestatur    sic.  Cum 
aliquid  diversimode   a  pluribus   invcni- 
tur  parlicipatum,  oporlet  ut  sit  aliquod 
in   quo   illud    perfectissime    inveniatur. 
Nam  ea  qu£e  posilive  secundum  magis  et 
minus  dicuntur,    hoc  habent  ex  accessu 
remotiori   vel    propinquiori    ad   aliquid 
unum,  quod  esl  maxime  et  perfeclissime 
taie  :  sicut  magis  calidum,  quod  appro- 
pinquat  maxime  calido.  Si  enim  unicui- 
que  eorum  ex  se  ipso   illud  conveniret, 
non   esset  ratio,    cur  perfectius   in    uno 
quam  in   alio  inveniretur.  Est  ergo  po- 
nere  ununi  ens  perfectissimum  et  veris- 
simum.    Patet    autem   inductione,   quod 
illud  quod  est  perfectissimum  et  primum 
in  aliquo  genere,   est   causa   ceterorum 
quae  sunt  illius  generis  :  sicut  ignis,  qui 
est  maxime  calidus,  est  ca!idorum  ;   et 
sol,  qui  est   maxime  lucidus,    est  causa 
ceterorum   lucidorum  ;   et  sic    de   aliis. 
Ergo  primum  et  maximc  cns  erit  causa 
oranium  entium.  —  Ibid.  et  la,  q.  2,  a. 
3,  rat.  4.  —  Tertio  probatur  sic  :   lilud 
quod  est  per  alterum,  reducitur  sicut  in 
causam  ad  illud  quod  est  per  se  ;  unde 
si  esset  unus  calor  per  se  existens,  opor- 
leret  ipsum  esse  causam   omnium  cali- 
dorum,   quae  per  modum  parlicipationis 
calorem   habent.   Est  autem  ponere  ali- 
quod  ens   quod  est  ipsum   suum   esse  ; 
quod  ex  lioc  probatur,  quia  oportet  esse 
aliquod  primum  ens,  quod  sit  actus  pu- 
rus,    in  quo  nulla  sit  compositio.    Unde 
oportet  quod  ab  uno  illo  ente    omnia  alia 
sint,    quaicunque   non  sunt   suum  esse, 
sed  habent  esse  per  modum  parlicipatio- 
nis.  Et    hiaec  est  ratio  Avicennae.  —  de 
Pot.  q.  3,  a.  5,  c. 

Adpriinum  ergo  dicendum,  quod  omnis 
raultitudo  procedit  ab  unitate  ;  unde  cum 
assignetur  aliud  principium  iis  qute  fiunt 
naturaliter,  et  aliud  iis  quae  fiunt  a  pro- 


47 


PRINCIPIO  PRODUCTIVO  —  ART.  I 

posito,  necessarium  estquod  utrumque  ad 
unum  aliquod  primum  referatur.  Et  vide- 
mus,  quod  cum  natura  propter  determi- 
natum  finem  operetur,  necesse  est  quod 
operetur  ex  directione  alicujus  superioris 
agentis  ipsi  finem  praefigentis.  Ergosupra 
naturam  est  aliquod  principium  ipsam 
movens  et  dirigens.  Et  similiter  etiam 
quse  ex  proposilo  fiunt,  oporlet  reducere 
in  aliquam  altiorem  causam,  qua)  non  sit 
ratio  et  voluntas  humana  :  quia  haec 
mulabilia  sunt  et  defectabilia ;  oportet 
autem  omnia  mobilia  et  deficere  possibi- 
lia,  reduci  in  aliquod  primum  principium 
immobile  et  per  se  necessarium  ;  et  illud 
est  primum  ens.  —  ia,  q.  113,  a.  3,  c. ; 
q.  2,  a.  3,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  haec  pro- 
positio  est  secundum  sententiani  Plato- 
nis ;  unde  etiam  propositionem  hanc 
Proculus  in  suo  libro,  qui  intitulatur 
Elevaiio  Theologica,  ponit  sub  his  verbis, 
quoniam  «  participanlium  divina  pro- 
prietate,  et  deificatorum  primum  est  et 
superprimum  ens  ».  Cujus  quidem  ratio 
est  secundum  positiones  Platonicas,  quia 
quando  aliquid  est  communius,  tanto 
ponebant  illud  esse  raagis  separatum,  et 
quasi  prius  a  posterioribus  parlicipatum, 
et  sic  esse  posteriorum  causam  ;  in  ordine 
autem  eorum  quse  de  rebus  dicuntur, 
communissimumponebantPlatoniciunum 
et  bonum,  communius  eliam  quam  ens, 
quia  bonum  vel  unum  de  aliquo  inveni- 
tur  pr^edicari,  de  quo  non  prsedicatur  ens 
secundum  eos,  scilicet  de  materia  prima, 
quam  Plato  conjungebat  cum  non  ente, 
non  distinguens  inter  materiam  et  pri- 
valionem,  ut  habetur  in  1.  Phys.  {iext.  79, 
80,  81 ;  c.  9) ;  et  tamen  materiae  attribue- 
bat  unitatem  et  bonitatem,  in  quantum 
habet  ordinem  ad  formam.  Bonum  enim 
non  solum  dicitur  de  fine,  sed  de  eo  quod 
est  ad  finem.  Sic  igitur  summum  et  pri- 
mum  rerum  principium  ponebant  Plato- 
nici  ipsum  unum  et  ipsum  bonum  sepa- 
ratum.  Sed  post  unum  et  bonum  nihil 
invenilur  ita  commune  sicut  ens;  et  ideo 
ipsum  ens  separatum  ponebant  quidena 


43 


OCARTA  PARS 

crcnliim,  nlpoto  pnrticipans  bonitatcm  et 
unitatem  iii  numero,  seil  ponebant  ipsum 
primum  inter  omnia  creala.  Dionysius 
autem  ordiiicm  qnidem  separatoruin  abs- 
tiilit  dicens,  quod  non  est  aliud  ipsuni 
bonum  et  ipsum  esse,  et  ipsa  vita  et  ipsa 
sapientia,  scd  unuin  et  idein  quod  est 
Deus,  a  quo  derivalur  in  res  et  quod  sint 
etquod  vivant  et  quod  inteliigant  [de  Div. 
Nom.  prolog.  comment.,  et  c.  7,  lect.  1  et 
3).  Ponit  tamen  eundem  ordinem  in  per- 
fectionibus,  quas  ceterae  res  parlicipant 
ab  uno  principio,  quod  est  primum  ens 
ct  Deus.  Unde  in  cap.  4  de  Div.  Nom. 
(§  3;  —  Migne  col.  G98)  pra^ordinat 
nomen  boni  omnibus  divinis  noininibus, 
ct  dicit,  quod  ejus  participatio  usque  ad 
non  ens  exlenditur,  intelligens  per  non 
cns  materiam  primam.  {Ibid.  c.  4,  lect.  1 
et  2.)  Sed  inter  ceteras  perfectiones  a  Deo 
participatas  in  rebus  primo  ponit  esse, 
sicut  enim  dicit  in  cap.  5  de  Div.  Nom. 
(§  5  ;  —  Migne  col.  819),  «  ante  alias  Dei 
participationes  esse  prajpositum  est;et 
est  ipsum  secundum  se  esse,  senius  eo 
quod  est  per  se  vitam  esse,  et  eo  quod 
est  per  se  sapientiam  esse,  et  eo  quod  est 
persedivinam  similitudinem  esse  i.  (Ibid. 
c.  b,  lect.  1.)  Et  secundum  hunc  sensum 
Quctor  lib.  de  Caiisis  (propos.  4)  dicit, 
quod  prima  rerum  creatarum  est  esse ; 
dicit  enim,  quod  hujus  ratio  est,  quia 
esse  est  supra  sensum  et  supra  animam 
et  supra  inteHigentiam.  —  de  Causis  lect. 
;  de  Div.  Nom.  11.  cit. 
Ad  terlium  dicendum,  quod  primum 
quod  in  unoquoque  genere  est  causa 
celerorum,  non  est  univocum  respectu 
illorura,  quorura  est  causa  universalis : 
quia  agens  univocura  non  habet  causa- 
litatem  super  totam  speciem,  alias  esset 
causa  sui  ipsius,  sed  tantum  super  ali- 
quod  individuum  speciei ;  agens  autem 
aequivocum  habet  causalitatem  super 
!olam  speciem.  Undc  causae  univocse  sunt 
quasi  instrumenta  causarum  oe(|uivoca- 
rum,  sicut  corpora  inferiora  corporum 
superiorum,  et  sic  palet  quod  piumum 
ens,  ut  est  primum   agens,    est  aequivo- 


METAlMlYSlCA 

cum.  —  2.  c.  Genl.  c.  21,  rat.  4  ;  Quodl. 
3,  a.  G,  ad  1  ;  de  Pol.  q.  7,  a.  7,  a  1  7  ; 
Opusc.  70,  q.   1,  a.  4,  ad  4. 

ARTICULUS  11 

UTRU.M     PRIMU.M     EN3    NECESSARIO    SIT     SUUM 

ESSE. 

Videtur  quod  priraura  ens  non  sit 
necessario  suum  esse. 

1.  Si  enira  hocsit,  tunc  adejus  esse  nihil 
additur ;  sed  esse  cui  nulla  fit  additio, 
est  esse  commune,  quod  de  omnibus  prae- 
dicatur  :  sequitur  ergo  quod  priraum 
ens  sit  ens  praedicabiie  de  omnibus;  hoc 
autem  est  falsura:  ergo  priraum  ens  non 
est  suuai  esse.  — la,  q.  3,  a.  4,   arg.  1. 

2.  Praeterea,  de  primo  cnte  scimus  an 
sit,  ut  modo  probatum  est ;  de  ipso 
autem  scire  quid  sit,  aut  dilficillimum 
aut  impossibile  est :  ergo  non  est  idem 
esse  et  quod  quid  est  ejus.  —  Ibid. 
arg.  2. 

Sed  contra,  quod  non  est  suum  esse, 
habet  esse  ab  alio;  sed  primura  ens  non 
potest  esse  ab  alio,  alias  non  est  priraum  : 
ergo  primum  ens  est  suum  esse.  —  Pro- 
batio  majoris  est,  quia  quod  non  est 
suum  esse,  aut  habet  esse  a  principiis 
essentise;  et  hoc  esse  non  potest,  quia 
nihil  est  sibi  causa  essendi ;  aut  habet  ab 
extrinseco ;  et  sic  quidquid  non  est 
suum  esse,  habet  esse  ab  alio.  —  Ibid., 
in  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  necessario 
primum  ens  est  suum  esse.  Ostensum  est 
enira  supra  (1.  c.  Gent.  c,  15),  quod  per 
se  necesse  est  esse  primum  ens.  Hoc  igi- 
tur  esse,  quod  necesse  est,  si  est  alicui 
quidditati  conjunctum,  quae  non  est  quod 
ipsum  est,  aut  est  dissonum  ilii  quiddi- 
tati  seu  repugnans,  sicut  per  se  existere 
quidditati  albedinis;  aut  ei  consonum 
seu  afilne,  sicut  albedini  esse  in  alio.  Si 
primo  modo,  illi  quidditati  non  conveniet 
esse  qnoi  est  per  se  necesse  esse,  siciit 
nec  albedini  per  se  existere.  Si  autem 
secundo    modo,    oportet    quod    vel   esse 


DE  PBODUCTIONK  ENTIS  —  QU.  V  DE 

hujusmodi  dependeat  ab  essentia,  vci 
ulrumque  ab  alia  causa,  vel  essentia  ab 
csse.  Prima  duo  sunt  conlra  rationem 
ejus,  quod  est  per  se  necesse  esse  :  quia 
si  ab  alio  dependet,  jam  non  est  necesse 
esse;  non  enim  est  amplius  primum.  Ex 
lertio  vero  sequitur,  quod  illa  quiddilas 
accidentaliler  advenit  ad  rem,  quae  per 
se  necesse  est  esse:  quia  omne  quod 
sequitur  ad  esse  rei,  est  ei  accidentale  ; 
et  sic  non  erit  ejus  quiddilas.  —  Prse- 
lerea,  omnis  res  est  per  lioc  quod  liabet 
esse  ;  nulla  igitur  res  cujus  essentia  non 
cst  suum  esse,  est  per  essentiam  suam, 
sed  parlicipalione  alicujus,  scilicet  ipsius 
esse.  Quod  autem  est  per  parlicipationem 
alicujus,  non  potest  esse  piimum  ens, 
quo  niiiil  est  prius.  —  l.  c.  Genl.  c.  22, 
rat.  1  et  6. 

Adprimiim  ergo  dicendum,  quod  ali- 
quid  cui  non  fit  additio,  potest  intelligi 
dupliciter  :  tmo  modo,  ut  de  ralione  ejus 
sit  ut  non  fiat  ei  additio  :  sicut  de 
ralione  animalis  irrationalis  est  ut  sit 
sine  ratione.  Alio  modo  intelligitur  ali- 
quid  cui  non  fit  additio,  quia  non  est  de 
ratione  ejus  quod  sibi  fiat  additio  :  sicut 
animal  commune  est  sine  ratione,  quia 
non  est  de  ratione  animalis  communis  ut 
habeat  rationem,  sed  nec  de  ratione  ejus 
esl  ut  careat  ratione.  Primo  igitur  modo 
primum  ens  est  esse  sine  additione ; 
secundo  modo  esse  sine  additione  est 
esse  commune.  —  la,  q.  3,  a.  4,   ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  esse 
dupliciter  dicitur :  uno  modo  significat 
actum  essendi,  alio  modo  significat  com- 
positionem  propositionis,  quam  anima 
adinvenit  conjungens  praedicatum  sub- 
jecto.  Primo  modo  accipiendo  esse,  aut 
ditficile  aut  impossibile  est  scire  esse 
primi  enlis;  sed  solum  secundo  modo. 
Scimus  enim  quod  hsec  propositio,  quam 
formamus  <i  est  aliquod  primum  princi- 
pium  entium  »,  est  vera;  et  hoc  scimus 
ex  multitudine  entium,  quam  necesse  est 
reducere  ad  unum  primum  ens,  quod  sit 
causa  ceterorum.  —  Ibid.  ad  2. 


PRINGIPIO  PRODUGTIVO  —  AIIT.   III  49 

ARTICULUS    III 

UTRUM     PRIMUiM    EN3   NliCESSARIO   SIT   SUMME 
ET   MAXIME   ENS,    AC    PROINDE    INFINITUM. 

Videtur  quod  primum  ens  non  neces- 
sario  sit  summe  et  maxime  cns,  nec 
proinde  infinitum. 

1.  Quod  enim  est  in  hoc  loco  et  non  in 
alio,  est  terrainatum  in  ratione  locati ; 
ergo  similiter  quod  hoc  est  et  non  aliud, 
est  terminatum  in  ratione  entis;  sed  pri- 
mum  ens  est  hoc  et  non  aliud;  non  enim 
est  quodlibet  ens:  ergo  primum  cns  non 
est  summe  ot  maxime  ens,  sed  termina- 
tum,  ac  proinde  finitum.  —  la,  q.  7,  a. 
1,  arg.  3. 

2.  Prseterea,  dalur  primum  in  alio 
genere,  puta  primum  lucidum,  quod  non 
est  infmitum  ;  ergo  nec  summe  lucidum: 
quia  quolibet  finito  potest  dari  majus  ; 
ergo  similiter  primum  ens  non  est  neces- 
sario  summe  et  maxime  ens,  ac  proinde 
non  est  infinitum.  —  3a,  q.  7,  a.  12, 
arg.  1 ;  cf.  a.  11,  c. 

Sedcontra:  1.  Unumquodque  perfec- 
tum  esl,  in  quantum  est  actu  ;  imperfec- 
tum  autem,  secundum  quod  est  in  poten- 
tia,  cum  privalione  actus  ;  id  igitur  quod 
nuUo  modo  est  in  potentia,  sed  est  actus 
purus,  quale  est  primum  ens,  est  perfec- 
tissimum.  —  1.  c.  Gent.  c.  28,  rat.  3. 

2.  Prseterea,  ipsum  esse  absolute  con- 
sideratum,  infinitum  est,  nam  ab  infini- 
tis  et  infinitis  modis  participari  possi- 
bile  est.  Si  igitur  alicujus  esse  sit  fini- 
tum,  oportet  quod  limitetur  illud  esse 
per  aliquid  aliud  quod  sit  aliqualiter 
causa  illius  esse,  vel  receptivum  ejus.  Sed 
esse  primi  entis  non  potest  habere  cau- 
sam,  alioqui  non  est  primum,  et  etiam 
quia  ipsum  per  se  necesse  est  esse  ;  nec 
esse  ejus  habet  receptivum,  cum  ipsum 
sit  suum  esse  ;  ergo  ipsum  est  summe  et 
maxime  ens,  ac  proinde  infinitum.  —  1. 
c.  Geiit.  c.  43,  rat.  4. 

3.  Praeterea,  quod  liabet  aliquam  per- 
fectionem,    tanto  est  perfectius,    quanto 


SuMM^  Philos.  VI   -  i- 


r.U  QUARTA  I^UIS  - 

illain  perfeclionemmauis  et  plenius  j^arli- 
cipat.  Sed  non  pole&t  essc  aliquis  motius 
nec  etiam  cogitari,  quo  plenius  liabeatur 
aliqua  perfeclio,  quam  ab  eo,  quod  per 
suam  essentiam  est  perfectimi,  ct  cujus 
esse  est  sua  perfeclio.  Frgo  primum  ens 
est  perfectissimum,  ac  proinde  summe  et 
maxime  ens.  —  Ibid.  rat.  G. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  oranis  nobi- 
litas  cujuscunque  rei  est  sibi  secundum 
suum   esse ;   nulla  enim   nobilitas    esset 
homini  ex   sua  sapientia,   nisi  per    eam 
sapiens   esset,  et  sic   de    aliis.  Sic   ergo 
secundum  modum  quo  res   habet   esse, 
est  suus  modus  in    nobililate.   Nam  res, 
secundum  quod    suum    essc  contrahitur 
ad  aliquem  specialem  modum  nobilitatis 
majorem     vel     minorem,     dicitur     esse 
secundum  hoc  nobilior  vel  minus  nobiiis. 
Igitur  si  aliquid   esl,   cui   competit   tota 
virlus  essendi,  ei  nulla  virtus   nobilitatis 
deesse    potest,  qu»  alicui  rei  conveniat. 
Sed  rei  qua3  est  suura  esse,  competit  esse 
secundura    tolam    essendi   potestatera    : 
sicut  si  esset  aliqua  albedo  separata,   ni- 
hil  ei  de  virtute  albedinis  deesse  posset; 
nara  alicui  albo  aliquid  de  virtule  albe- 
dinis  deesse  polest  ex  defectu  recipientis 
albedinera,  qui    eara    secundura    raodum 
suum  recipit,  et  fortasse  non    secundum 
lotura  posse  albedinis.  Priraura  ens    igi- 
tur,  quod  est   tolum   suum   esse,   habet 
esse   secundura   totara    virtutem    ipsius 
esse;  non  potest  ergo  carere  aliqua  nobi- 
liLate,  qu?e  alicui    rei    conveniat.    Sicut 
autem  oranis  nobiiitas  et   perfectio   inest 
rei  secundura  quod  est,  ita  omnis  defec- 
lus  inest  ei   secundura   quod    aliqualitcr 
non  est.  Sicut  autera  primura  ens  habet 
esse  totaliter,  ita  ab  eo  totaliter  absistit 
non  esse :  quia   per    raodura,    per   quera 
aliquid  habet  esse,  deficit  a  non  esse.  A 
prirao  ergo  ente  omnis  defectus  absistit ; 
est  igitur  uni\ersaliter  perfectum.  Cetera 
vero,  quae  sunt  ab  ipso,  imperfecta  sunt, 
non  propler  iraperfectionem  ipsius   esse 
absoliiti;    non    enim    ipsa    habent    esse 
secundum  totura  suura  posse,  sed  parti- 
cipaht   esse    per  quendara  particularem 


MKTAIMIYSICA 

modum    et   imperfectissimum.    —  1.  c. 
Genl.  c.  28,  c. 

Id    praitcrea    manifcstatur    sic :    Quod 
lerminatur,     aut    terrainatur    tamquam 
materia  per  formara,  aut  taraquam  forma 
pcr  materiara.  Materia  quidem  finitur  el 
terrainatur  per  formam,  in  quantum  ma- 
leria  antequam   recipiat    forraam,  est   in 
potentia    ad    multas    formas ;    sed    cum 
recipit  unam,terminatur  perillam.  Forma 
vero    finitur  per  materiam,   in   quantum 
forma  in  se  considerata  comraunis  est  ad 
raulta,    sed    per   hoc  quod    recipitur    in 
raateria,  fit  forraa  deterrainate  hujus  rei. 
Materia    autera   perficitur    per   formara, 
per  quara  finitur;  et  ideo  infinitura,  se- 
cundura  quod  attribuitur  materise,  habet 
rationem    iraperfecti   :    est   enim   quasi 
materia  non  habens  formara.  Forraa  au- 
tera    non  perficitur    per  raateriam,   sed 
magis  per  eara  ejus  amplitudo  coutrahi- 
tur  ;  unde  infinitura,  secundura  quod  se 
tenet  ex  parte  formge,  habet  ralionem  per- 
fecti.  Illud  autera,  quod  est  maxime  for- 
male  omnium,  est  ipsum  esse.  Cum   igi- 
tur  esse  primi  entis  non  sit  esse  receptum 
in  aliquo,  sed  ipsum  sit  suum  esse  subsi- 
stens,    ut   ostensum  esl    (art.    prseced.), 
manifestura  est,  quod  ipsum  est  surarae 
et  maxirae  ens,  ac  proinde   infinitum.  — 
la,  q.  7,  a.  1,  c. 

Ad  'priinum  ergo  dicendum,  quod  ex 
hoc  ipso,  quod  primum  ens  est  sumrae 
et  raaxirae  ens,  distinguitur  ab  oranibus 
aliis,  quia  sunt  entia  parlicularia:  quee 
tamen  sicut  causa  continet,  licet  nihil  sit 
nimiura,  in  quantura  ea  superexcedit. 
—  la,  q.  7,  a.  1,  ad  3;  expos.  in  lib.  de 
Div.  Nom.  c.  1,  1.  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  lux  in 
sole  vel  calor  in  igne  dupliciter  potesl 
considerari :  —  imo  modo  secundum  quod 
est  quoddara  ens;  et  sicnecessc  est  quod 
sit  ens  finitum.  Est  enim  lux  in  sole  vel 
calor  in  igne  sicut  in  subjecto;  sol  autem 
vel  ignis  est  creatura  quosdara  habens 
capacitatera  fmitam  :  unde  esse  lacis  vel 
caloris,  cum  non  excedat  suura  subjec- 
tura,  nonpotest  esse  infinitum.  Alio  modo 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  V  DE 

potest  considerari  secundurn  rationcm 
propriam  lucis  aut  caloris  ;  et  sic  lux  solis 
potest  dici  infinita  et  calor  ignis  infinitus, 
quia  et  lux  in  sole  ct  calor  in  igne  habent 
quidquid  polest  perlinere  ad  rationem 
lucis  et  caioris  ;  nec  datur  soli  et  igni 
secundum  aliquam  certam  mensuram  id 
quod  ad  rationem  lucis  ct  caloris  pertinet : 
—  ila  ut  in  utrocjue,  scilicct  in  sole  et 
igne,  luxet  calor  augeri  non  possint :  ne- 
que  ex  parle  subjecli,  quia  subjecluni 
eorum  attingit  ad  ullimum  gradum  in 
participatione  suse  forma),  puta  sol  in  par- 
ticipatione  lucis,  et  ignis  iii  participa- 
lione  caloris;  neque  ex  parte  formce, 
quia  ulrumque  subjectum  attingit  ad 
ultimam  perfeclionem,  quam  polest  sua 
forma  habere  in  natura.  —  3a,  q.  7, 
a.  11  et  12,  in  c.  —  Cum  vero  dicitur, 
quod  quolibet  finilo  potest  dari  mojus, 
dicendum.  quod  si  loquamur  de  quantita- 
libus  malhematicis,  cuilibet  finilaj  quan- 
titati  potest  fieri  additio,  quia  ex  porte 
quanlitatis  finilse  non  est  aliquid  quod 
repugnet  additioni.  Si  vero  loquamur  de 
quantitate  nalurali,  sic  potest  esse  repu- 
gnantia  ex  parte  formse,  cui  debetur  deter- 
minata  quantilas,  sicut  et  alia  accideutia 
determinala;  unde  Philosophus  dicit  in 
2.  de  Anima  {text.  41  ;  c.  4),  quod  omnium 
nalura  constantium  est  terminus  etratio 
magniludinis  et  augmenti.  Mullo  igitur 
magis  in  ipsis  formis  consideratur  aliquis 
terminus,  ultra  quem  non  progrediuntur. 
Sic  ergo  sicut  primum  luciilum  est  sum- 
me  et  maxime  lucidum,  quo  non  potest 
dari  majus  :  ita  primum  ens  est  summe 
et  maxime  ens,  ac  proinde  infinitum.  — 
3a,  q.  7,  a  12,  ad  1. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM    POSSINT    ESSE    PLURA    PRIMA    KNTIA, 
AN    NECESSARIO    SIT    UNUM. 

Videtur  quod  sint  plura  primaentia,  et 
quod  non  necessario  sit  unum. 

1.  Quae  enim  sunt  ab  uno  principio, 
habent    conformitatem  ad  invicem,   quia 


PRINGIPIO  PRODUGTIVO  -  ART.  IV  51 

principiatum  imitatur  priiicijiium:  sed  in 
rebus  reperitur  magna  conlrarictas  ct 
diversitas:  ergo  oportet  eam  in  principia 
contraria  reducere.  —  2.  Sent.  dist.  1,  q. 
1,  a.  1,  arg.  4. 

2.  Praeterea,  materia  el  agens  nunquam 
incidunt  in  idem,  ut  in  2.  Phys.  (text. 
70;  c.  7)  dicitur,  nec  etiam  agens  et  for- 
ma  inidem  numcro;  sed  res  habent  prin- 
cipia  et  formalia  et  materiolia  et  acliva  ; 
ctin  singulis  est  dcvenire  ad  unum  pri- 
mum,  ut  in  2.  Metaphys.  (lext.  5  ad  13  ; 
I.  1  min.,  c.  2)  probatur:  ergo  oportet 
multa  prima  principia  esse.  —  Ibid.  arg. 
5;  Hannibaldus  in  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1, 
a.  2,  arg.  2. 

Sed  conira  :  1,  Omnem  multitudinem 
prsecedit  unitas,quia  pluralitasex  unilate 
noscitur  ;  si  ergo  ponantur  plura  princi- 
pia,  oportet  esse  eis  prius  unum  princi- 
pium  ;  sed  primo  non  est  aliquid  prius ; 
ergo  impossibile  est  ponere  plura  prima 
principia.  — 2.  Sent.  1.  c.  arg.  1  Sed  con- 
tra. 

2.  Piaeterea,  quajcunque  conveniunt 
in  aliquo  et  in  alio  differunt,  oportet 
esse  composita;  sed  si  ponantur  plura 
prima  principia,  oportetin  aliquo  conve- 
nire  ex  quo  habent  rationem  principii,  et 
cum  sint  plura,  in  aliquo  differre  :  ergo 
oportet  ea  esse  composita  ;  sed  nullum 
compositum  est  primum  :  ergo  idem  quod 
prius.  —  Ibid.  arg.  2  Sed  contra. 

3.  Praeterea,  si  essent  plura  prima 
principia,  aut  e?sent  similia  aut  contraria. 
Si  similia,  aut  utrumque  per  se  sufficiens, 
et  sic  alterum  superfluerel ;  aul  utrumque 
per  se  insulficiens,  sed  conjuncta  suffice- 
rent  ad  principiandum  res  ;  et  sic  non 
essent  prima  principia,  tum  quia  indige- 
rent  conjungente  quod  esset  prius  eis; 
tum  quia  agerent  per  aliud  additum  es- 
sentiae,  scilicet  per  conjunctionem  ipsam, 
et  nullum  tale  est  principium  primum.  Si 
autem  sunt  contraria,  omne  autem  con- 
trarium  dcstruit  et  impedit  contrarium 
suum  ;  ergo  si  sint  aeque  potentia,  unum 
impedirct  alterum,  adeo  quod  nullus  se- 
queretur  effectus.  Si  vero  alterum  tuerit 


b2  OUARTA  PARS  - 

polenlius,  omnino  destruit  alterum.  Ergo 
impossibile  cst  dari  plura  prima  princi- 
pia.  —  Ibid.  arg.  3  Sed  conlm. 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est 

esse    taiilum  unum  primum  principium. 

Quod  duplici   ralionc  ad   i^rscsens    potest 

manifcslari.  Cujus  enim  rei  quidditas   est 

suumesse,  hci}c  non  potest  esse  nisi  una 

et    prima,   quia  impossibile    est    ut    fiat 

plurificatio   alicujus,  nisi    vel  per  addi- 

tionem  alicujus  difTerentia>,   sicut  mulli- 

plicatur  natura  generis  in  speciebus;  vel 

per   hoc  quod  forma  recipitur  in   diver- 

sis  materiis,  sicut   multiplicatur  natura 

speciei  in  individuis  diversis  ;  vel  per  hoc 

quod  unumestabstractum,  et  aliud  in  ali- 

quo  receplum:  sicut  si  essetquidamcolor 

separalus,  csset  alius  a  colore  non  sepa- 

rato,  ex  ipsa  sua  separatione.  Si  autem 

ponatur  aliqua  res  qua3  sit  esse  tantum, 

ita  ut  ipsum  esse  sit  subsistens,  hoc  esse 

non  recipiet  additionem  difFerentia^,  quia 

jam  non  esset  esse   lantum,   sed  esse  et 

pra)ter  hoc  forma  aliqua.  Et  multo  minus 

recipiet   additionem   materia},   quia  jam 

esset  (esse)  non  subsistens,   sed    mate- 

riale.   Unde  relinquitur  quod  talis  res, 

quae  sit  suum  esse,  non  potest  esse  nisi 

una ;  ac  proinde  primum  ens,   quod  est 

suum  esse,  est  unum  tantum.  —  Opusc. 

30,  c.  5.  —  Secunda  ratio  est  :   Nihil  eo- 

rum    quse    conveniunt   huic  signato,    in 

quantum  est  hoc  signatum,   possibile  est 

alii  convenire,  quia  singularilas  alicujus 

rei  non  inest  alteri  prseter  ipsum  singu- 

lare;  sed  ei  quod  est  necesse  esse,  quale 

est   primum  ens,  sua  necessitas  essendi 

convenit,  in  quantum   hnbet  esse  hoc  si- 

gnatum  :  ergo  impossibile  est  quod  alicui 

alteri   conveniat ;  et  sic  impossibile   est 

quod  sint  plura  primaentia.  Probatio  me- 

dise  est  :  Si  enim  illud  quod  est   necesse 

esse,  non  est  hoc  signalum,  in  quantum 

est  necesse  esse,  oportet  quod  designatio 

sui  esse  non  sit  necessaria  secundum  se, 

sed  ex  aliquo  dependeat ;    unumquodque 

autem,  secundum  quod  est  actu,  est    di- 

stinctym  ab  omnibus  aliis,  quod  est  esse 

hoc  signatum  ;  ergo  quod  est  necesse  esse, 


METAPHYSICA 

dependet  ab  alio  quantum  ad  hoc  quod 
est  esse  actu  ;  quod  est  contra  rationem 
ejus  quod  est  necesse  esse,  et  quod  est 
primum  cns.  —  1.  c.  Gent.  c.  42,  rat.  10. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  res 
habent  contrarietatem  ad  invicem  quan- 
tum  ad  proximos  effectus  ;  sed  tamen  con- 
cordant  etiam  contraria  in  ultimo  fine,  ad 
quem  ordinantur  secundum  harmoniam 
quam  conslituunt,  sicut  patet  etiam  in 
mixto,  quod  componitur  etiam  ex  contra- 
riis  ;  et  ex  hoc  sequitur,  quod  agentia 
proxima  sunt  contraria,  licet  agens  pri- 
mum  sit  unum,  quia  judicium  de  agente 
et  fine  est  idem,  cum  ha3  duse  causse  in 
idem  incidant.  —  2.  Senl.  1.  c.  ad  4. 

Ad  secundmn  dicendum,  quod  primum 
dicitur  dupliciter,  scilicet  primum  simpli- 
citer,  et  primum  in  genere  vel  in  ordine 
aliquo.  Si  secundo  modo  sumatur  pri- 
mum,  sic  secundum  genera  causarum 
sunt  plura  prima  principia,  ut  materiale 
primum,  quod  est  materia,  et  formale  pri- 
mum,  quod  est  esse,  et  sic  de  aliis ;  et 
ulterius  descendendo  ad  diversa  genera, 
inveniuntur  diversa  prima  principia  in 
diversis,  etiam  secundum  idem  genus 
causa3 :  sicut  in  liquabilibus  prima  mate- 
ria  est  aqua,  et  in  animalibus  semen  vel 
menstruum.  Sed  primum  simpliciter  im- 
possibile  est  esse  nisi  unum.  Et  quamvis 
nullo  modo  sit  materia,  nihilominus  ta- 
men  ipsum  esse,  quod  materia  habet  im- 
perfectum,  prout  dicitur  ens  in  potentia, 
habet  ab  illo,  et  reducitur  in  ipsum  sicut 
in  principium.  Similiter  et  forma,  quse 
pars  est  rei,  est  similitudo  agentis  primi 
fluens  ab  ipso ;  unde  omnes  formse  redu- 
cunlur  in  primum  agens  sicut  in  princi- 
pium  exemplare.  Et  sic  patet,  quod  est 
unum  principium  simpliciter,  quod  est 
primum  agens  et  exemplar  et  finis  ulti- 
mus.  —  2.  Sent.  1.  c.  in  c,  el  ad  5. 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  -  QU. 


QU.ESTIO  VI 

DE    POSSIBILITATE    RERUM. 

Deinde  videndum  est  de  modo,  quo  res 
sunt  a  primo  principio,  quod  est  Deus;  et 
primo  quantum  ad  earum  possibilitalem, 
secundo  quanlum  ad  earum  fieri,  lerlio 
quanlum  ad  earum  esse,  quarto  quantum 
ad  distinctioncm  et  mulliludinem,  quinto 
quantum  ad  ordinem. 

CIRCA  PRIMUM  QU.ERUNTUR  TRIA: 

1.  Utrum  res  dicatur  possibilis,  quia  Deus 
eam  potest  producere,  an  ideo  Deus  potest 
eam  producere,  quia  est  possibilis ;  et  simi- 
liler  an  res  sit  impossibilis,  quia  Deus  eam 
non  potest  facere,  an  vero  Deus  eam  non 
potest  facere,  quia  est  impossibilis. 

2.  Ulrum  res  sit  judicanda  possibilis  vel  im- 
possibilis  secundum  causas  superiores  vel 
inferiores. 

3.  Utrum  Deus  possit  facere  quidquid  est 
alteri  possibile. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  RES  DICATUR  POSSIBILIS,  QUIA  DEU3 
EAM  POTEST  PRODUCERE,  AN  VERO  DEUS 
EAM  POTEST  PRODUCERE,  QUIA  EST  POS- 
SIBILIS  ;  ET  SIMJLITER  AN  RES  SIT  IM- 
POSSiniLlS,  QUIA  DEUS  EAM  NON  POTEST 
FACERE,  AN  VERO  DEUS  EAM  NON  POTEST 
FACERE,    QUIA    EST   IMPOSSiBlLIS. 

I.  Videlur  quod  res  non  slt  possibilis, 
quia  Deus  eam  potest  producere,  sed  e 
contra  quod  Deus  eam  potest  producere, 
quia  est  possibilis. 

Possibile  enim  et  impossibile  dicilur 
ex  habitudine  terminorum;  sed  non  ideo 
termini  sunt  cohaerentcs,quia  Deus  potest 
rem  facere,  sed  potius  e  contra  ideo 
Deus  potest  rem  facere,quia  termini  sunt 
cohaerentes,  nec  involvitur  contradictio. 
—  la,  q.  25,  a.  3,  c. 

Sed  conira  est,  quod  Philosophus  (5. 
Metaphys.  text.  17;  l.  4,  c.  12)  reducit 
modos,    secundum  quos   aliquid   dicitur 


VI  DE  PbSSIBILlBUS  -  AUT.  I  53 

esse  possibile  et  in  potcntia,  ad  poten- 
tiam  activam  :  quia  omnia  alia  possibilia 
dicuntur  pcr  respectum  ad  istam  poten- 
tiam.  Aliquiij  eiiim  dicitur  possibile,  se- 
cundum  quod  aliqiiid  aliud  habct  poten- 
tiam  activam  in  ipsum,  secundum  quod 
dicitur  possibilc  sccundum  potentiam  pas- 
sivam;  ergo  universaliter  dicitur  possibile 
pcr  respectum  ad  potcntiim  universalem; 
at  haec  est  potenlia  Dei  :  ergo  res  dicun- 
tur  possibiles,  quia  Deus  eas  potest  pro- 
ducere.  —  5.  Melaphys.  1.  14  (17). 

II.  Ulterius  videtur  quod  res  dicatur 
impossibilis,  quia  Dous  eam  non  potest 
producere,  non  vero  quod  Deus  eam  non 
possit  producere,  quia  est  impossibilis. 

Philosophusenim  (o.  Metaphys.text.  17; 
I.  4,  c.  12)  rcducit  ea  quae  sunt  impossi- 
bilia,  ad  unam  impoteutiam  activam,  quse 
non  potest  in  ea  agcre,  sicut  ea  quse  sunt 
possibilia  ad  potentiam  activam,  quse  po- 
test  in  ea  agere  ;  ergo  sicut  res  dicilur 
possibilis  quia  Deus  eam  potest  facere, 
ita  dicitur  impossibilis  quia  Deus  non  po- 
test  eamfacere.  — -  5.  MetapJujs.  I.  14  (17) 
in  fine. 

Sed  contra  :  Omne  agens  agit  in  quan- 
tum  actu  est;  secundum  modum  igitur 
actus  uniuscujusque  agentis  est  modus 
suae  virtulis  in  agendo;  sed  Deus,  utpote 
priinum  ens,  omnium  perfectiones  in  se 
pra^habet,  est  igitur  sua  virtus  activa 
perfecta  ad  omnia  so  liabens :  si  ergo  se- 
cundum  ipsum  impossibile  judicetur,  oni- 
nino  nihil  erit  impossibile,  quod  est  in- 
convenicns.  —  2.  c.  Genl.  c.  22,  rat.  3; 
de  Pol.  q,  1,  a.  4,  arg.  4  Sed  contra. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  secundum 
Philosophum  in  (5.  Melaphys.  (ext.  17;  1. 
4,  c.  12)  possibile  et  impossibile  dicunlur 
tripliciler:  uno  modo  secundum  aliquam 
potentiam  aclivani  vel  passivara,  sicut 
dicitur  homini  possibile  aiiibulare  secun- 
duni  potenliam  gressivam,  volare  vero 
impossibile.  Alio  modo  non  secundum 
potentiam  aliquam,  sed  secundum  seip- 
sum  :  sicut  dicimus  possibile,  quod  non 
est  impossibile  esse,  et  impossibile  dici- 
mus,  quod   necesse  est  non  esse.    Teriio 


5'i  OUARTA  PARS  — 

modo  diciliir  possibile  sccundum  poten- 
tiani  nuithcmalicam,  quac  et-t  in  aeomc- 
tricis,  proiit  dirilur  linca  potcnlia  com- 
mensurabili-,  quia  qu 'dratum  cjus  cst 
commcnsural)ilc.  Tlocaulem  possibiii  prrc- 
tcrmisso  circa  alia  duo  considorcmus.  — 
Sciendum  cstcrg-o,  quod  impossibile  quod 
dicitur  secundum  niillam  polenliam,  sed 
secundura  se  ipsum,dicitur  rationc  disco- 
haerenlise  lerminorum;  omnis  autem  dis- 
coha^rentia  lerminorum  est  ratione  alicu- 
jus  opposilionis  ;  in  omni  autem  opposi- 
tione  includitur  affirmatio  et  negatio,  ut 
probalur  Mj.  Metaphijs.  {iexl.  lo;  1.  9,  c. 
k).  Unde  in  omni  lali  impossibili  implica- 
tur  affirmationeni  et  negationem  esse 
simul ;  hoc  autem  nulli  activse  potenliae 
attribui  polest  :  qiiod  sic  patet.  Omnis 
acliva  potentia  consequitur  actualitatem 
el  entitatem  ejus  cujus  est ;  unumquod- 
que  auteni  ap:ens  cst  natuin  agere  sibi  si- 
mile  :  unde  omnis  actio  activ^e  potentia^ 
lcrminatur  ad  esse  ;  etsi  enim  aliquando 
fit  per  actionem  non  esse,  ut  in  corrup- 
tione  patet,  tamen  hoc  non  est  nisi  in 
quantum  esse  unius  non  compatitur  esse 
alterius,  sicut  esse  calidi  non  compatitur 
esse  frigidi,  et  ideo  calor  ex  principali 
intentione  generat  calidum,  sed  quod  cor- 
rumpat  fiigidum  hoc  non  cst  nisi  ex  con- 
sequenti.  Hoc  aulem,  quod  est  alfirmatio- 
nem  et  negationem  esse  simul,  rationem 
entis  habere  non  potest,  nec  etiam  non 
entis  :  quia  esse  lollit  non  esse,  et  non 
esse  tollit  esse  ;  unde  nec  principaliter  nec 
ex  consequenti  potest  esse  terminus  ali- 
cujus  actionls  poLentiae  activse.— Impossi- 
bile  vero,  quod  dicitur  secundum  aliquam 
potentiam,  polest  altendi  dupliciter  :  uno 
modo  propter  defectum  ipsius  potentise  ex 
se  ipsa,  quia  videh"cet  ad  illum  effectum 
non  potest  se  extendere,  utpote  quando 
non  potest  agens  naturale  transmutare 
aliquam  materiam  ;  alio  modo  ab  extrin- 
seco,  ut  patet,  cum  potentia  alicujus  im- 
peditiir  vel  ligatur.— Sic  ergo  aliquid  di- 
citur  impossibile  fieri  tribus  modis  :  uno 
modo  propter  defecLum  activae  potentia^, 
alio  niodo  propter  aliquod   resistens  vel 


METAI'nySIC.\ 

impediens,  tertio  modo  propter  hoc  quod 
id  quod  dicitur  impossibile  fieri,  non  po- 
tcst  esse  terminus  actionis.  —  Ex  quibus 
manifestum  esl,  quod  id  quod  dicitur  im- 
possibilc  Deo,  non  dicitur  primo  aut  se- 
cundo  modo,  quia  cum  Dei  potentia  sit 
infiiiita,  in  nullo  defectum  patitur  ;  defec- 
tus  enim  se  tenet  ex  parte  non  entis;  in 
primo  autcm  nihil  est  non  entis,  ut  supra 
ostensum  est ;  et  similiter  in  nullo  ei  re- 
sisti  potest.  Ergo  quidquid  Deo  impossi- 
bile  est,  tcrlio  modo  impossibile  est :  ita 
quod  Deus  illud  facere  non  potest,  quia 
cum  sit  maximum  et  principale  ens,  ejus 
actio  non  nisi  ad  ens  terminari  potest 
principaliter,  et  ad  non  ens  consequenter. 
Et  ideo  non  potest  facere  quod  affirmatio 
et  negatio  sit  simul  vera,  nec  aliquod  eo- 
rumin  qnibus  hoc  impossibile  includitur. 
Nec  hoc  dicitur  non  posse  facere  propter 
defecUim  suse  potentiae,  sed  propterdefec- 
tum  possibilis,  quod  a  ratione  possibilis 
deficit,  propter  quod  dicitur  a  quibusdam 
quod  Deus  potest  facere,  sed  non  potest 
fieri.  —  de  Pot.  q.  1,  a.  3,  c.  ;  5.  Meta- 
phys.  1.  14(17);  la,  q.  25,  a.  2,  3,  4  ; 
Quodl.  12,  a.  2.  —  Cf.  infra  q.  28  de  po- 
tenlia. 

Et  sic  patet  responsio  ad  secundam 
qucBstionem. 

Ad  primam  autem  consequenter  eodem 
modo  respondendum,  quod  si  loquamur 
de  possibili  primo  modo  sumpto,  res  est 
possibilis,  quia  Deus  eam  potest  facere. 
Si  vero  loquamur  de  possibili  secundo 
modo  sumpto,  Deus  potest  rem  facere, 
quia  est  possibilis,  id  est  non  involvens 
terminos  discohssrentes.  Sed  tamen  quia 
illud  genus  possibilis  est  in  ratione  tan- 
lum,  ifa  quod  secundum  ipsum  non  tam 
res  sit  quam  dicitur  aut  judicatur  possi- 
bilis ;  ideo  melius  secundum  hoc  dicitur, 
quod  judicamus  quidem  Deum  posse  hoc 
facero,  quia  hoc  modo  possibile  est,  id  est 
quia  nulla  est  discohaerentia  terminorum, 
quam  dicaturquo  l  Deus  potest  hoc  facere, 
quia  hoc  est  hoc  modo  possibile  :  quia,  ut 
dicLuin  est,  secundum  hoc  possibile  res 
non   est,  sed  judicalur   possibilis.    Unde 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QV. 

simpliciter  verum  est,  quod  res  estpossi- 
bilis  quia  Beus  eam  polest  facere ;  non 
lamen  scmper  judicamus  rem  possibilem 
quia  Deus  eam  potesl  faccre,  sed  e  con- 
verso.  —  5.  Metaphys.  I.  14  (17). 

Per  ha3C  similitcr  patet  sokitio  ad  argu- 
menta  pro  ulraquc  quajslione.  Primwn 
enim  fatemur,  secundum  quod  agil  tan- 
tum  de  co  quod  dicitur  possibile  ex  habi- 
tudine  terminorum,  modo  nunc  expiicato. 

Secundum  non  concludit,  quia  Philoso- 
phus  I.  c.  impossibile  illud  reducit  ad 
impotentiam,  quod  primo  aut  secundo 
tantum  modosumitur.  —  5.  Melaphys.  1. 
14  (17). 

ARTICULUS  II 

UTRUM  RES  SIT  JUDICANDA  POSSIBILIS  VEL 
1MP0SSIBIL1S  SECUNDUM  CAUSAS  SUPERIO- 
RES    VEL    INFERIORES. 

Videtur  quod  res  sil  judicanda  possi- 
bilis  secundum  causas  superiores. 

1.  Secundum  enim  Philosophum  in  10. 
Melapkys.  (text.  3  ;  1.  9,  c.  1)  illud  quod 
est  primum  in  omni  genere,  estmensura 
omnium  quse  sunt  illius  generis ;  sed  di- 
vina  polentia  est  prima  potentia  :  ergo 
secundum  eam  debet  aliquid  judicari  pos- 
sibile  vel  impossibile.  —  de  Pot.  q.  1,  a. 
4,  arg.  2;  cf.  Hannibaldum  in  1.  iSe*i<. 
dist.  42,  q.  un.,  a.  4,  arg.  1. 

2.  Pr5>terea,  quanto  causa  magis  influit 
in  effectum,  tanto  secundum  eam  judi- 
cium  debet  magis  sumi;  sed  causa  prima 
magis  influit  in  eiTectum  quam  causa  se- 
cunda  :  ergo  secundum  causara  primam 
magis  debet  judicari  de  effectu ;  ergo  ju- 
dicandi  sunt  possibiles  vel  impossibiles 
secundum  causas  superiores.  —  de  Pot. 
1.  c.  arg.  3. 

3.  Prseterea,  illuminare  caecum  est  im- 
possibile  secundum  causas  inferiores,  et 
tamen  hoc  est  possibile  cum  quandoque 
fiat;ergo  non  est  judicandum,  si  aliquid 
impossibile  sit  secundum  causas  inferio- 
res,  sed  secundum  superiores.  —  Ibid. 
arg.  4  ;  I.  Sent.  dist.  42,  q.  2,  a.  3,  arg.  3. 

4.  Praeterea,  mundum  fore  fuit  possi- 


VI  DE  POSSIBILinUS  -  ART.   II  r,5 

bile  anlequam  esset;  non  auLern  fuit  pos- 
sibile  sccundum  causas  inferiores  :  erco 
idem  quod  prius..  —  de  Pot.  I.  c.  arg.  5. 
Sed  confra:  1.  Secundum  illam  causam 
effcclus  debot  judicari  possibilis,  a  qua 
rccipit  possibilitalem  vel  contingentiam 
auL  eliam  nccessitaLem  ;  sed  effectus  reci- 
pit  possibiliLaLem  vel  conlingentiam  aut 
etiam  ncccssilaLem  a  causa  proxima.  non 
a  remota  :  sicut  meritum  recipit  conlin- 
gentiam  a  libero  arbitrio,  qnod  est  causa 
proxima,  non  auLcm  necessitatem  a  pra^- 
desLinalionc  divina,  quae  est  causa  re- 
mola  :  ergo  secundum  causas  inferiorcs, 
quse  sunt  proxima^,  debet  judicari  aliquid 
possibile  vel  impossibile.  —  Ibid.  arg.  1 
Sed  contra. 

2.  Prncterea,  quod  est  possibile  secun- 
dum  causas  inferiores,  est  etiam  possibile 
secundum  omnem  modum;  sed  quod  est 
po?sibiIe  secundum  omnem  modum,  est 
possibilc  simpliciier  :  ergo  secundum  cau- 
sas  inferiores  cst  aliquid  judicandum  pos- 
sibilo  simpUciter.  —  Ibid.  arg.  2  Sed 
contra. 

3.  Pra3terea,  causse  superiores  sunt  ne- 
cessariae ;  si  ergo  secundum  eas  essent 
judicandi  effectus,  omnes  effectus  essent 
necessarii  ;  quod  est  impossibile.  —  Ibid. 
arg.  3    Sed  contra. 

4.  Praeterea,  Deo  sunt  omnia  possibi- 
lia  ;  si  ergo  secundum  ipsum  possibile  et 
impossibile  judicetur,  omnino  nihil  est 
impossibile  ;  quod  est  inconveniens.  — 
Ibid.  arg.  4  Sed  conlra. 

5.  PrseLerea,  nominibus  uLendum  est 
secundum  quod  plures  utuntur  ;  sed  de 
poLenLia  hoc  modo  homines  loquuntur, 
quod  sint  ita  ordinatcc,  potentia,  dispo- 
sitio,  nccessitas  et  acLus ;  hsec  autem  in- 
veniuiiLur  in  causis  inferioribus,  non  su- 
perioribus  :  ergo  non  est  judicandura  de 
pOirsibilitate  rerum  secundum  causas  su- 
pcriores,  sed  secundum  iiiferiores.  — 
Ibid.  arg.  5  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  judicium  de 
possibili  et  impossibili  potest  considerari 
dupliciter  :  uno  modo  ex  parte  judican- 
tium,   alio  modo   ex  parte  ejus   de   quo 


56  OUARTA  PARS 

judicatur.  Quanlum  ad  primuin  sciendum 
est,  quod    si  sunt  duo)  scienli<'T^,  quarum 
una   considerat    causas  altiorcs   et    alia 
minus    altas,    judicium  in    utraque    non 
eodem  modo  sumetur,  sed  secundum  cau- 
sas  quas  utraque  consiJerat,  ut  patet  in 
medico  et  astrologo,  quorum  astrologus 
considerat  causas  supremas,  medicus  au- 
tem     causas    proximas.     Unde    medicus 
dabit  judicium  de  sanitate  vel  morte  in- 
firmi  secundum  causas  proximas,  il  est 
virtutem  naturae  et  virtutem  morbi ;  as- 
trologus  vero  secundum  causas  remotas, 
scilicet    secundum    positionem    siderum. 
Eodem  modo  est  in  proposito.    Est  enim 
duplex  sapientia,  scilicet  mundana,  quae 
dicitur  Philosopliia,  qua^  considerat  cau- 
sas  inferiores,  scilicet  causas  causatas,  et 
secundum  eas  judicot ;    et   divlna,    quaj 
dicitur  Theologia,  qua3  considerat  causas 
superiores,  id  est  divinas,  secundum  quas 
judicat.  Dicuntur  autem  superiores  causse 
divina  attributa,  ut  sapientia,  bonitas  et 
voluntasdivina,ethujusmodi. —  Sciendum 
tamen,  quod  ista  qusestio  frustra  move- 
tur  de  effectibus,  qui  non  possunt  esse 
nisi   superiorum   causarum,   id  est  quos 
solus  Deus  facere  potest ;  illos  enim  non 
convenit  dici  possibiles  vel   impossibiles 
secundum    causas   inferiores.    Sed    hac 
qucestio  movetur  de   illis  efTectibus,   qui 
sunt  causaruminferiorum  :  hi  enim  effec- 
tus   sunt  inferiorum  et  superiorum  ;   sic 
enim  potest  in  dubitationem  verti.  Simi- 
liter  etiam  ista  qu3estio  non  habet  locum 
in  illis  possibilibus  et  impossibilibus,  qua3 
non   dicuntur  secundum  aliquam  potcn- 
tiam,  sed  secundum  se  ipsa.  EfTectus  au- 
tem  causarum    secundarum,    de    quibus 
est  quKstio,  secundum  judicium  theologi 
dicunturpossibileset  impossibiles  secun- 
dum  causassuperiores;  secundum  autem 
judicium    philosophi  dicuntur  possibiles 
vel  impossibiles  secundum   causas  infe- 
riores.  Si  autem  consideretur  istud  judi- 
cium   quantum  ad  naturam  ejus  de  quo 
judicatur,   sic  patet  quod  effectus  debent 
judicari  possibiles  vel  impossibiles  secun- 
dum  causas  proximas,  cum  actio  causa- 


—  METAPIIYSIGA 

rum  remotarum  secundum  causas  proxi- 
mas  determinetur,  quas  proecipue  effectus 
imitantur;  et  ideo  secundum  eas  prceci- 
pue  judicium  de  effectibus  sumitur.  Et 
hoc  patet  eliam  per  simile  de  potentia 
passiva.  Nammateria  non  dicitur  proprie 
in  potentia  ad  aliquid,  quae  est  remota, 
sicut  terra  ad  scyphum,  sed  quae  est  pro- 
pinqua,  uno  motore  potensexire  in  actum, 
ut  patet  per  Philosophum  (9.  Metaphys. 
texl.  12  ;  I.  8,  c.  7),  sieut  aurum  est  in 
potentia  scyphus,  sola  arte  educente  in 
actum  ;  et  similiter  effectQs,  in  quantum 
est  ex  sui  natura,  non  nisi  propinquis 
causis  possibileset  impossibiles  dicuntur. 
—  dePot.  q.  1,  a.  4,  c. ;  1.  Sent.  dist.  42, 
q.  2,  a.  3,  c. ;  Hannibaldus  in  1.  Senl. 
dist.  42,  q.  un.,  a.  4,  c. 

Adprirniim  ergo  dicendum,  quod  com- 
paratio  possibilis  ad  potentiam  non  ett 
sicut  mensurati  ad  mensuram,  sed  s'cut 
objecti  ad  potentiam.  Gonvenit  tamen 
divinse  potentiseomnium  potentiarum  esse 
mensuram.  —  de  Pot.  1.  c.  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  licet 
causa  prima  maxime  influat  in  effectum, 
laraen  ejus  influentia  per  causam  proxi- 
mam  determinatur  et  specificatur  ;  et  ideo 
ejus  similitudinem  imitatur  effectus.  — 
Ibid.  ad  3. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  quamvis 
illuminare  ca^cum  sit  Deo  possibile,  non 
tamen  potest  dici  omnino  possibile.  — 
Ibid.  ad  4. 

Adquartum  dicendum,  quod  mundum 
fore  fuit  possibile  respectu  causarum 
superiorum ;  unde  hoc  non  pertinet  ad 
quseslionem  prsesentem.  Et  praeterea  istud 
dictum,  mundum  fore,  est  possibile  non 
solum  secundum  divinam  potentiam  acti- 
vam,  sed  etiam  secundum  se  ipsum,  quia 
termini  non  sunt  discohaerentes.  —  Ibid. 
ad  5. 

Ad  primum  quod  m  contrarium  objici- 
tur,  dicendum,  quod  ratio  illa  procedit 
quantum  ad  naturam  effectus  de  quojudi- 
catur.  —  Ibid.  ad  1  Sed  contra. 

Ad  secundu m  dicendum,  quod  licet  illud 
quod  est   possibile  secundum  causas  in- 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU. 

* 

feriores,  sit  eliam  possibile  secundum  su- 
periores,  non  tamen  est  ita  de  impossi- 
bili,  imo  magis  e  contrario;  unde  non 
sequitur  quod  judicium  debeat  sumi  uni- 
vcrsale  vel  universoliler  secundum  cau- 
sas  inferiores  de  possibili  et  impossibili. 
—  Ibid.  ad  2  Sed  conlra. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  non  judi- 
cantur  aliqua  impossibilia  vel  possibilia 
secundum  aliquas  causas,  quae  sint  simi- 
les  illis  causis  in  possibilitate  vel  in  im- 
possibilitale,  sed  quia  causis  illis  sunt 
possibiles  vel  impossibiles.  —  Ibid,  ad  3 
Sed  contra. 

Ad  quartiim  dicendnm,  quod  secundum 
considerationem  theologi  omnia  illa  quae 
non  sunt  in  se  impossibilia,  possibilia  di- 
cuntur.  —  Ibid.  ad  4  Sed  conlra. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  licet  om- 
nia  illa  in  causis  superioribus  non  inve- 
niantur,  lamen  causis  superioribus  sunt 
subjecla;  et  propterea  objectio  iila  proce- 
dit  de  potentia  passiva,  non  de  activa,  de 
qua  nunc  loquimur.  —  Ibid.  ad  5  Sed 
contra. 

ARTICULUS   III 

UTRUM    PRIMA     CAUSA    POSSIT   F.VCERE    QUID- 
QUID  EST  ALTERl  P03SIBILE. 

Videlur  quod  prima  causa  possit  facere 
quidquid  est  altcri  possibile. 

1.  Omnis  enim  potenliacreata  est  exem- 
plata  a  potentia  ipsius,  sicut  omne  bonum 
a  bonitate  ipsius  ;  sed  quidquid  est  in 
exemplalo,  verius  et  perfectius  est  in 
exemplari  :  ergo  potentia  primae  causse  se 
extendit  ad  omnia,  ad  quae  se  extendit 
polentia  inferioris  causae.  —  1.  Sent.  dist. 
42,  q.  2,  a.  1,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  quod  polestvirtus  inferior, 
potest  et  superior  {de  Pot.q.  I,  a.  6,  arg. 
8) ;  ergo  quod  potest  virtus  causse  infe- 
rioris,  potest  et  virtus  causae  superioris, 
ac  proinde  causae  primae. 

Sed  contra  :  Prima  causa  non  potest 
non  esse,  quia  necesse  est  eam  esse,  nec 
potestesseimperfecta,  quia  estsuum  esse. 


VI  DE  POSSIBILIBUS  —  ART.  lU  57 

ut  supra  (q.  5,  a.  2)  probalum  cst ;  sed 
quaedam  dicitur  causa  inferior  posse  sua 
infirmitate  vel  imperfcctione,  sicut  pati, 
mori  et  hujusmodi  :  ergo  vidctur  quod 
causa  prima  non  omnia  potest  quae  potest 
causa  inferior.  —  1.  Sent.  I.  c.  arg.  1  Sed 
contra. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  primamcau- 
sam  non  posse  aliquid  dicilur  dupliciter  : 
uno  modo  ratione  ipsius  potentiae,  alio 
modo  ralionepossibilis.  Potentia  siquidem 
ejus,  quantum  in  se  est,  cum  sit  itifinita, 
in  nullo  deficiens  invenitur,  quod  ad  po- 
tentiam  pertineat.  Scd  qiiae.Iam  sunt  quje 
secundum  nomen  potenliam  important, 
quae  sccundum  rem  sunt  potentiae  defec- 
lus,  sicut  mullae  negationes  sunt,  qu£e 
in  affirmationibus  includuntur  :  ut  cum 
dicitur  posse  deficere,  vidctur,  secundum 
raodum  loquendi,  quaeiam  pofentia  im- 
portari,  cum  magis  potentiae  defeclus 
importetur.  Et  propter  hoc  potentia  aii- 
qua  dicitur  essc  perfecta,  secundum  Phi- 
losophum  [^.  Mctaphys.  texl.  17;  I.  4,  c. 
12),  quando  ista  non  potest.  Sicut  enim 
illae  affirmationes  habent  vim  ncgationum 
secundumrem,  istaistae  negaliones  habent 
vim  affirmalionum.  Et  propter  hoc  dici- 
mus,  primam  causam  non  posse  deficere, 
et  per  consequens  non  posse  moveri(rfuia 
motus  et  defectus  quandam  imperfectio- 
nem  important),  et  per  consequens  non 
posse  eam  ambulare,  nec  aiios  actus  cor- 
poreos  exercere,  qui  sine  motu  non  fiunt 
{de  Pot.  q.  1,  a.  6,  c.)  :  quia  necesse  est 
eam  esse  immaterialem,  ut  postea  proba- 
bilur.  Ratione  vero  possibilis  dicilur  prima 
causa  aliquid  non  posse  facere,  quia  id 
contradictionem  implicat,  ut  exsupra  dic- 
tis  patet  {ibid.).  —  de  Pot.  1.  c.  ;  5.  Meta- 
phijs.  I.  14  (17). 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  quid- 
quid  perfectionis  in  creatura  est,  tolum 
est  exemplariter  eductum  ex  perfectione 
primientis,  quod  est  primum  principium 
efllectium,  exemplare  et  finale  tolius  entis, 
ut  cx  dictis  palet ;  ita  tnmen,  quod  illam 
perfectionem  imperfectius  creatura  habet, 
quam  sit  in  eo.  Et  ideo  potentia  creaturae, 


5S  OUARTA  PARS 

in  quantuni  doficit  a  repraesentatione  po- 
lenliae  primientis,  deficita  perfeclo  posse. 
Unde    qiiod    allribuilur    sibi    secunduni 
quod  est  in  tali  gradu   partici|)ata,   non 
oporletquod  prima'  potentia^  atlribnatur  : 
sicut  eliam  necesse  est  dicere  essentiam 
lapidis   exemplatam   a    primo  ente,    nec 
lamen  dicimus  primum  ens  esse  lapidem  ; 
ila  etiam  nondicimus  ejus  polentiam  esse 
potentiam  nmbulandi  vel  patiendi,  quasi 
proximum    prlncipium    ambulationis    et 
passionis,  ita  quod  ipsum  ambulet  vel  pa- 
lialur.   —    Sciendum    tarnen,    quod    est 
ordinatio  potcnliarum  inferiorum,  secun- 
dum  quod  una  plus   vel  minns  deficit  a 
perfectione  primcc  potenti?e.  Et  ideo  scien- 
dum  est,  quod  quamvis  nullus  actus  pro- 
prius  tiarum  potentiarum  secundum  gra- 
dus  determinatosconveniat  primae  poten- 
tise  sicut  principio  proximo,  tamen  oranes 
actus  proprii    harum  potentiarum,  egre- 
dientes  ab  eis  secundnm  rationem  ordinis 
in  quo    constittilae  sunt,   reducuntnr   in 
illam    sicut    in    causam   priraam.    Undc 
quaravis  non  dicamus,  quod  Deus  (qui  est 
prima  causa  et  prima  potentia  et  prinium 
ens,  de  quibus  est  mentio)  possit  anibu- 
lare  vel  pali  ;  dicimus  tamen,  quod  creat 
ambulalionem  vel  passionem  in  aliis.  Sed 
aclus  qui  egrediuntur  a  delerminatis  po- 
tentiis  preeter   dictam  rationem   crdinis, 
nullo   raodo    in  causalilatem   prim^  seu 
divinae  potentias  reducuntur  ;  non    enira 
diciraus  quod  possit  peccare,  nec  in  aliis 
peccatura  facere.  —  i.  Sent.  i.  c.  in  c. 
Et  per  hoc  patet  ad  secundiim. 


QU^STIO  VII 

DE  FIERI  ET  FLUXU  RERUM  A   PRIMO  PRINCIPIO 
ET  FORMIS   EXEMPLARIBUS. 

Postea  considerandum  cst  de  fieri  crea- 
turarura  et  fluxu  carura  a  primo  princi- 
pio. 


~  METAPHYRIGA 

CIRCAQUOD  QU^RUNTURSEPTEM: 

1.  Ulrum  res  fiant  immediate  a  summo  rerum 
principio,  velsecundum  ordinem  quendam. 

2.  Utrurn  diversi  gradus rerum  in diversas cau- 
sas  referantur. 

3.  Utrum  res  sint  a  primo  ente  per  participa- 
tionem. 

4.  Utrum  immediate  res  participent  essentiam 
et  naturam  primi  entis. 

5.  Utrum  formac  exemplares  rerum  sint  in 
primo  ente  an  extra  illud. 

6.  Utrum  illaB  formas  exemplares  per  prius 
respiciant  res  quantum.  ad  naturamsingula- 
rem,  quam  quantum  ad  naturam  speciei. 

7.  Utrum  materiaet  accidentia  habeant  suas 
formas  exemplares. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  RE3  FIANT  IMMEDIATE  A  SUMMO  RE- 
RUM  PRINCIPIO  AN  SECUNDUM  ORDINEM 
QUENDAM. 

Videtur  quod  res  non  procedant  imme- 
diate  a  summo  rerura  principio. 

1.  Gum  enira  primum  principium  sit 
penitus  unum  et  simplex,  non  potest  ab 
eo  procedere  nisi  unum;  quodquidem  etsi 
ceteris  rebus  inferioribus  simplicius  sit 
et  magis  unum,  deficit  tamen  a  primi 
simpiicitate,  in  quantum  ipsum  non  est 
suiim  esse,  sed  est  substantia  habens 
esse ;  ac  proinde  ab  illa  poterunt  plura 
procedere.  —  Opusc.  15,  c.  10  princ. 

2.  Sed  diccs,  quod  hoc  esset  distinctio- 
nem  et  ordinera  in  rebus  admitlere  non 
ex  intentione  primi  agentis,  sed  ex  qua- 
dam  rerum  necessitale.  — Contra,  rerum 
distinctio  et  ordo  procedit  quidera  ex  in- 
tentione  prirai  principii,  cujus  intentio 
est  non  solum  producere  primum  causa- 
tum,  sed  totura  universura,  tamen  quo 
dara  ordine,  ut  ipse  immediate  producat 
primum  causatum,  quo  mediante  alia  per 
ordinem  producat  in  esse.  —  cf.  Opusc. 
15,  c.  10  post  princ. 

3.  Praeterea,  priraura  ens  creaturis  com- 
raunicat  suam  bonitatem  quantura  capa- 
ces  sunt.  Sed  natura  superiorum  crea- 
turarura  capax  fuit  hujusmodi  perfectio- 


DR  rnODrCTIONE  ENTIS  —  QU.   MI  OUOMODO  RES  EIANT  —  ART.  I  39 

nis  el  dignitatis,  ut  essent  causse  inferio-  lium,  quae  absque  tnotu  producuntur.  — 

rum  creaturarum.  Id  enim  quod  est  per-  Opusc.  15,  c.  10  in  fine. 

fectiiis,  potest   agere  in    id  quod  est  eo  Rrspondeo  dicendum,  quod   immediate 

imperfectius    et    communicare    ei   suam  res  processerunt  a  primo  ente  secundum 

perfectionem.  Ergo  videtur  quod  primum  esse    suum  absolute  sumpf.um.  Quod  ad 

cns  creaturas  inferiores  raediantibus  su-  prsQ^ens  dupliciratione  manifestari  potest. 

perioribus   produxit.  —  de  Pot.  q.  3,   a.  Pnma  cst:QuanLo  aliqua  causa  est  supe- 

16,  arg.  20.  rior,  tanlo  estuniversalior,  et  virtus  ejus 

4.  Prseterea,  quantoaliquaeformac  sunt  ad  plura  se  extendit   (la,  q.  65,  a.  3,  in 

mngis    immateriales,   tanto    sunt    magis  c).  Sed   id  quod   priraum   invenitur  in 

activa?,  utpoLe  magisa  potcntia  separala^. ;  unoquoquc  ente,   maxime  est  commune 

unumquodque  enim  agit  secundum  quod  omnibus  ;  quaicunque  enira   superaddun- 

est  in   actu,  non  secundum  quod    est  in  tur,  contrahunt  id  quod  prius  inveniunt ; 

potentia.  Sed  formse  rerum  quse  sunt  in  nara  quod  posterius   in    re    inLelligitur, 

mente  angeb",    sunt  magis   immaleriales  comparatur  ad  prius  ut  actus   ad  poten- 

quam  formaequae  sunt  in  rebus  nalurali-  tiara  ;  per  actum  autem  potentia    deter- 

bus.  Curaergo  forraae  naturales  sint  causai  minatur.   Sic   igitur  oportet  ut  id  quod 

formarura    sibi    sirailium,    videtur  quod  primura  subsistit  in  unoquoque,  sit  effec- 

multo  forlius  formce  qua3  sunt  in  raente  tus  supremae  virtutis  ;  quanto  autem  ali- 

angeli,  produxerint  formas  rerum  natu-  quid   est   posterius,    tanto  reducatur  ad 

ralium  sibi  similes,  et  per  consequens  esse  inferioris  causae  virtulem.  Oporlet  igitur 

earum  — forraa  enira  dat  esse  rei  — ,  et  quod  id  quod  primum   subsislit  in  uno- 

sic,  quod  primum  ens  non  produxit  res  quoque,  sicut  in  corporalibus  materia,  et 

in    esse    nisi    mediantibus    superioribus  in  immateriabbus  subslanliis  quod  poten- 

creaturis.  —  Ibid.  arg.  21.  tiale  est,  sit  proprius  effectus  prirase  vir- 

Sed   conlra  :  Quanto    ah*qua   potentia  tutis,   et  universalis  effectus  agenLis.  Ira- 

magis  distat  ab  actu,  majori  virtute  indi-  possibile  est  igitur  quod  ab  aliquibus  cau- 

get  ad    hoc  quod   in  actum   reducatur  ;  sis  secundis    aliqua  producantur  in  esse 

majori  enim  virtute  ignis  opus  est  ad  re-  non  praesupposito  aliqno  effectu  superio- 

solvendum    lapidem   quam    ceram.    Sed  ris  agentis;    et   sic   nullum    agens  post 

<t  nullius  potentiae  d  ad  i  aliquara  poten-  priraura  rera  totam  in  esseproducit,  quod 

tiara   D    quanlumcunque   indispositam  et  est  producere  ens  simpliciter.  —  Opusc. 

reraotam,  nulla  est  comparatio   aut  pro-  15,  c.  10  circa  med. 

]  orlio  ;  non   entis  enim    ad   ens  non  est  Secunda  ra iio  esl  :  Aiicujus  naturae  vel 

proportio.  Virtus    igitur    quae   ex    nuUa  formae  dupiex  causa  invenitur :   una  qui- 

potentia    praeexistente   aliquem  efTectum  dera,  quae  est  per  se  et  simpliciler  causa 

producit,    in  infinitura    excedit  virtutera  taiis  naturae  vel  formse  ;  alia  vero,   quae 

quae    producit  efFectum  ex  aliqua  poten-  est  causa  hujus  naturae  vel  formae  in  hoc. 

tia  quanLuracunque    remota.  Infmita  au-  Gujus  quidem  distinctionis  necessitas  ap- 

tem  virtus   aliorum  quidem   potest  esse  paret,   si   quis  causas  consideret  eorura 

secundura  quid  ;  sed  simpliciter  respectu  quae  gencranlur.  Cum  enim  equus  gene- 

tolius  esse    infinita    virtus  non  est    nisi  ratur,  equus  gencrans  est  quidem  causa 

primi    agentis,  quod  est    suura  esse;  et  quod   nalura  eqni    in   hoc  esse  incipiat ; 

per  hoc  est  modis  oranibus  inrinitura,  ut  non  tamen  est  per  secausa  nalurae  equinae. 

supra  (q.  5,  a.  3)  dictum  est.  Sola  igitur  Quod  enim  est   per  se  alicujus  causa  no- 

virtus  primi  agentis  potest  effecfcum  pro-  turae  secundum  specicra,  oportet  quod  sit 

ducere,  nulla  potentia  praesupposita.  Ta-  causa  ejus  in  omnibus   habentibus  iilara 

lem    autem    oportet  esse    productionem  speciem.    Cum    igitur    equus    generans 

oranium  ingenerabiliura  et  incorruptibi-  habeat  eandem  nalurara  secundura  spe- 


60  QUARTA  PARS 

ciem,  oi^ortercl  quod  csset  siii  ipsius  causa ; 

quod  csse  non   polest.  Relinquitur  igitur 

quod  oportet  super  omnes   paiiicipantes 

nalurain  equinam   cssc  aliquam    univer- 

salem  causam   lolius  spcciei;  quam  qui- 

dam  causam  Piatonici  posuerunt  S|)eciem 

scparalam  a  maleria,  ad  modum  quo  om- 

nium  artificiulium  principium  est  forma 

artis,  non  in  materia  existens.  Sccundum 

Aristotelem  autem  hanc  universalem  cau- 

sam  oportet  ponere  in  aliquo  coelestium 

corporum  ;  unde  et  ipse  iias  duas  causas 

distinguens  dixit  {2.Phys.  lexl.  26;  c.  2), 

quod  iiomo  general  liominem,  et  sol.  Cum 

autem  aliquid  per  motum  causatur,  na- 

tura  communis  alicui   praDexistenti  adve- 

hit  per  formam  materi£B  advenientem,  vel 

subjecto.Potest  igitur  sic  per  motum  esse 

alicujus  causa,  id  quod  parliculariter  na- 

luram  illam  habet,  ut  homo  hominis,  aul 

equus  equi  ;    cum  vero  non  per  motum 

causatur,  talis  productio  est  ipsius  naturae 

secundum  se  ipsam.  Oportet  igilur  quod 

reducalur   in  id  quod   est   per  se   causa 

illius  naturaj,  non  aiitem  in  aliquid  quod 

particulariter   naturam  participet.   Assi- 

milatur  enim  talis  produclio  processui  vel 

causalitati,  qui  in  intelligibilibus  inveni- 

tur,  in  quibus  natura  rei  secundum  seip- 

sam  non  dependet  nisi  a  primo,sicut  na- 

tura  senarii  ;  et  ejus  ratio  non  dependet 

a  ternario  vel  binario  ;  sed  ab  ipsa  uni- 

tate.  Non  enim  sex  secundum  primam  ra- 

tionem  specioi  sunt  bis  tria,  sed  sex  solum ; 

alioqui  oportcret  unius  rei  multas  substan- 

lias   esse.   Sic  igitur   cum   esse  alicujus 

causatur    ab>;que   motu,   ejus    causalitas 

atlribui  non  potest    alicui    particularium 

enlium,  quod  participat  esse,  sed  oportet 

quod  reducatur  in  ipsam  universalem  et 

primam  causam  essendi,  quge  est  primum 

ens.  —  Opusc.  15,  c.  10    post  med.  ;  la, 

q.  65,  a.  3,  c.  ;  2.  c.  Genl.  c.  42,   rat.  7. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non 

oportel  quod  ex  uno  agente  non  fiat  nisi 

unum,  nisi  quando  agens  ad  unum  effec- 

tumdeterminatur  (2.  c.genl.c.  k2,  rat.  7). 

Tantum  aulem  abest,  quod  virtus  divina 

ad  unum  limitetur,  quia  est  una  et  sim- 


—  METAPHYSICA 

plex,  quod  e  contrario,  quia  est  Inaxime 
una  el  simplex,  non  |)Otest  limitari  ad 
unum  efTectum.  Quando  enim  aliqua  vir- 
tus  est  magisunita,  lantoestmagisinfinita 
et  ad  plura  se  potest  extendere,  ut  dici- 
tur  in  lib.  de  Causis  (propos.  17). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  cum  sit 
duplex  modus  prodaclionis  TQVwm '.  unus 
quidem  secundum  mutationem  et  motum, 
alius  autem  absque  mutalione  et  motu, 
ut  supra  jam  diximus:  in  eo  quidem  pro- 
ductionis  rnodo,  qui  per  molum  est,  hoc 
manifeste  videmus  accidere,  quod  a  primo 
principio  alia  procedunt  mediantibuscau- 
sis  secundis.  Videmus  enim  et  plantas  et 
aniraalia  produci  in  esse  per  motum, 
secundum  virtutes  superiorum  causarum 
ordinatarum  usque  ad  primum  princi- 
pium.  Sed  in  eo  modo  producendi  qui 
est  absque  motu,  per  simplicem  influxum 
ipsius  esse,  hoc  accidere  impossibile  est. 
S  cundum  enim  hunc  productionis  mo- 
dum,  quod  in  esse  producitur,  non  so- 
lum  fit  per  se  hoc  ens,  sed  etiam  per  se 
fit  ens  simpliciter.  Oportet  autem  effectus 
proportionaliter  causis  respondere :  ut 
scilicet  effectus  particularis  causae  parti- 
culari  respondeat,  effectus  autem  uni- 
versalis  universali  causae.  Sicut  igitur, 
cum  per  motum  aliquid  fit  per  se  hoc 
ens,  effectus  hujusmodi  in  particularem 
causam  reducitur,  quse  ad  determinatam 
formam  movet :  ita  etiam  cum  simpliciter 
fit  ens,  et  per  se  et  non  per  accidens, 
oportet  hunc  effectum  reduci  in  univer- 
salem  essendi  causam.  Hoc  aulem  est 
primum  principium,  quod  est  primum 
ens.  Praeter  igitur  illum  modum  produ- 
cendi,  qui  est  permutationem  vel  motum, 
est  alius  modus,  quo  res  producuntur  in 
esse  a  primo  principio  non  mediantibus 
causis  secundis,  sed  eo  productionis  mo- 
do,  qui  fil  absque  motu.  Solo  autem  hoc 
modo  produci  possunt  in  esse  immateria- 
les  substantiae  et  coelestia  corpora  et  cor- 
porum  quorumcunque  materia  ante  for- 
mam  esse  non  poLuit.  Non  ergo  id  quod 
est  prius  in  rebus,  est  posterioribus  causa 
essendi.  —  Opusc.  15,  c.   10  circa   med. 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS 


OU.  VII  OUOMODO  RES  FIANT   -  ART. 


Ad  lertium  dicendum,  quod  licet  crea- 
lurae  aliae  sint  angelo  inferiores,  tanien 
earuni  produclio  requirit  infinilani  virtu- 
tem  producenlis,  in  quanluni  per  crea- 
lionem  producuntur  in  esse,  utpote  non 
cx  praejacenti  materia  facla^.  Et  ideo  om- 
nes  crealura),  quae  non  sunt  faclse  ex 
prsejacenti  materia,  oportet  dicerc  imme- 
diate  a  Deo  esse  creatas.  —  de  Pot.  q.  3, 
a.  16,  ad  20. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  cum  crea- 
lio  lerminetur  ad  esse  tamquam  ad  pro- 
l^rium  efleclum,  impossibile  est  dicere, 
ab  angelis  posse  esse  dari  crcaluris.  — 
Ibid.  ad21. 

ARTICULUS  II 

UTRUM    DlVERSl  GRADUS     RERUM     FLUANT  IN 
ILLIS  A  DIVERSIS  CAUSIS. 

Videtur  quod  diversi  gradus  rerum 
fluant  in  rebus  a  diversis  causis.  —  1.  Sicut 
enim  esse  rerum  est  ab  ente  primo,  ila 
vidcturquod  et  vila  earum  sit  ab  abqua 
prima  vita,  el  cognitio  ab  aliqua  prima 
intelligcntia;  sicut  dicilur  in  b'b.  de  Causis 
(propos.  18),  quod  res  habent  essentiam 
propler  primum  ens,  et  res  vivae  omnes 
sunt  molse  per  essenliam  suam  propler 
vitam  primam  ;  ct  res  inlelligibiies  omnes 
habent  scientiam  propter  intelligentiam 
primam.  —  Opusc.  lo,  c.  II. 

2.  Praeterea,  in  unoquoque  genere 
datur  aliquod  primum,  quod  est  causa 
ceterorum ;  ergo  et  in  genere  viventium 
daturaliqnod  primum  vivens,et  ingenere 
intelligentium  aliquodprimum  intelligens. 
—  Ibid. 

Sed  contra  est,  quod  Dionysius  {de  Div. 
Nom.  c.h,  §1 ;—  Migne  PP.  Gr.t.  3,  col. 
694)  dicit,  quod  et  primum  ens  et  prima 
veritas  et  primus  intelleclus  sunt  unum 
et  idem  ;    et    Dcum   saepissime   nominat 


II  61 

dus    rerum.   —  de   Causis  1.18;   de  Div. 
Nom.  .prooem.  et  c.   4,  I.  1  ct  al. 

Respondeo  dicendum,  quod  haecfuitscn- 
tcntia  Plalonicorum,  qui  quidem  omnium 
rerum  existentium  primum  ens  cssc  im- 
mediate  causam  essendi  affirmabant,  se- 
cundum  praeJicUim  procluctionis  modum, 
qui  est  absque  mutatione  vcl  motu.  Po- 
suerunt  tamen  secuiidum  alias  participa- 
liones  bonitalis  divina),  ordinem  qucn- 
dam  causalitatis  in  pi  a}diclis  subslantiis. 
Posuerunt  enim  abslracla  principia  se- 
cundum  ordinem  intelligibiliuni  conccp- 
lionum.  Ut  scilicetsicut  unum  et  ens  sunt 
communissima,  et  primo  cadunt  in  intel- 
lectu,  et  sub  hoc  est  vita,  sub  qua  ite- 
rum  cst  intellectus,  ct  sic  inde;  ita  etiam 
primum  et  supremum  inter  separata  est 
id  quod  cst  ipsum  unum,  el  hoc  est  pri- 
mum  principium,  quod  est  Deus,  de  quo 
jam  dictum  est  {supra  q.  5,  a.  2),  quod 
est  suum  esse.  Sub  hoc  autem  posuerunt 
aliud  principium  separatum,quod  est  vita; 
et  iterum  aliud,  quod  est  intellectus.  Si 
igitur  sit  aliqua  substantia,  quae  sit  intel- 
ligens,  vivens  et  ens,  crit  quidem  ens 
per  participationem  primi  principii,  quod 
est  ipsum  esse  ;  erit  autem  vivens  per 
participalionem  alterius  principii  separati, 
quod  est  vila  ;  et  erit  inlelligciis  per  par- 
ticipationem  alterius  separati  principii, 
quod  est  ipse  intellcctus:  sicutsi  ponatur 
quod  homo  sit  animal  per  participalionem 
hujus  principii  separati,  quod  est  animal ; 
sit  autem  bipes  per  parlicipationem  se- 
cundi  principii,  quod  est  bipes.  —  Haec 
aulem  positio  quanlum  aJ  aliquid  qui- 
dem  veritatcm  habere  potest ;  simpliciter 
autem  vera  esse  non  polest.  Eorum  enim 
quae  accidentaliter  alicui  adveniunt,  nihil 
prohibet  id  (juidem  quod  est  prius,  ab 
aliqua  universaliori  causa  procedere ;  quod 
vero  est  posterius,  ab  aliquo  posteriori 
principio:  sicut  animal  et  planta  calidum 


ipsum  bonum  aut  superbonum  aut  prin-  et  frigidum    ab  elementis  participant  se- 

cipale  bonum  aut  bonitatem  omnis  boni;  cundum  determinatum  complexionis   mo- 

et  similiter  nominat    ipsum    supervitam,  dum  ad   speciem  propriam   pertinentem, 

supersubstantiam.  Ergo  non  sunt  diversa  quem  modum  oblinent  ex  virtute    semi- 

principia,  ad  quae  referantur  diversi  gra-  naliperquam  generantur.  Necest  incon- 


62  OUAHTA  PARS 

veniens  quod  ob  aliquo  principio  aliquiJ 
sif.  quantuin,  vel  album,  seu  calidum. 
Scd  in  his  qua3  subslanlialiter  pra^dican- 
tur,  lioc  contingere  penitus  impossibile 
est.  Nani  omnia  qua)  substantiaiiter  dc 
aliquo  piicdicanlur,  sunl  per  se  et  siD.i- 
pliciter  unuin.  Unus  autem  effectus  non 
reducitur  in  plura  prima  principia  secun- 
dum  eandem  rationem  principii,  quia 
efTeclus  non  potest  esse  causa  simpliciter, 
vel  simplicior  prima  causa.  Unde  Philo- 
sophus  hac  ratione  utitur  contra  Piatoni- 
cos  :  quod  si  esset  aliud  animal,  et  aliud 
bipes  in  principiis  separatis,  non  esset 
simpliciler  unum  animal  bipes.  —  Opusc. 
15,  c.  11;  f/e  Causis  1.  3  et  18. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  si  in 
rebus,  prsecipue  in  immaterialibus  sub- 
stantiis,  aliud  esset  id  quod  est  esse,  et 
aliud  quod  est  vivere,  et  aliud  quod  est 
intelleclivum  esse;  ita  quod  vivens  adve- 
niret  enli,  vel  intelligens  viventi,  sicut 
accidens  subjecto,  vel  forma  raateriae ; 
haberet  rationem  quod  dicitur.  Videmus 
enimaliquid  esse  causam  accidentis,  quod 
non  est  causa  subjecli,  et  aliquid  esse 
causam  substantialis  formae,  quod  non  est 
causa  materise.  Sed  in  immaterialibus 
substantiis  ipsum  esse  eorum  est  vivere 
eorum.  Nec  est  in  illis  aliud  vivere 
quam  inlellectivum  esse.  Unde  a  nullo 
alio  habent  quod  vivant  et  quod  intellec- 
tiva  sint,  quam  a  quo  habentquod  sint.  Si 
igitur  omnes  immateriales  subslantiae  a 
Deo  habent  immediate  quod  sint,  ab  eo 
immediale  habent  quod  vivant  et  intel- 
lectivae  sint.  Si  quid  autem  advenit  rebus 
supra  eorum  essentiam,  puta  in  immate- 
riahbus  subbtantiis  species  intelligibiles, 
vel  aliquid  hujusmodi  ;  quantum  ad  talia 
potest  Platonicorum  opinio  procedere,  ut 
scilicet  hujusmodi  in  inferioribus  imma- 
lerialium  substantiarum  inveniantur  or- 
dine  quodam  a  superioribus  derivata 
{Opusc.  15,  c.  11) :  nonquod  absolute  sub- 
stantiae  immateriales  suas  species  intelli- 
gibiles  a  superioribus  recipiant ;  potentia 
enim  eorum  iutellectiva  naturaliter  com- 
pleta  est  per  species  intelligibiles  conna- 


—  METAPHYSICA 

turales  (la,  q.  55,  a.  2,  in  c),  quas  reci- 
piunt  a  Deo  solo,  in  quo  primo  similitu- 
dines  rerum  cxistunt ;  sed  quia  infcriores 
substantiaj  immaleriales  a  superioribus 
iliuminanlur  et  perficiuntur,  secundum 
Dionysium  {de  Coelesli  Hierarchia  c.  8, 
§  1  et  2  ;  —  Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  239), 
ideo  dicitur,  quod  illse  ordine  quodam  a 
superioribus  dependent,  non  in  esse  sui, 
vivere,  aut  intclligerc,  sed  in  speciebus 
intelligibilibus  ;  non  quantum  ad  earum 
receptionem,  sed  quantum  ad  aliqualem 
earum  dispositionem,  ordinationem  et 
confortationem,  secundumquod  superiores 
inferioribus  loquuntur  easque  illuminant 
de  omnibus,  quse  noscunt.  —  la,  q.  55, 
a.  2,  c.  et  ad  1  ;  q.  106,  a.  4,  c.  ;  q.  107, 
a.  5, 

In  iis  autem  quse  producuntur  per 
motum,  res  aliter  se  habet,  ut  supra 
(art.  praeced.,  ad  2)  dictum  est.  Produ- 
cuntur  enim  in  esse  secundum  virtutes 
superiorum  causarum  ordinatarum  usque 
ad  primum  principium  {Opuse.  15,  c.  10 
circa  med.)  ;  non  quod  gradus  substan- 
tiales  et  essentiales  deriventur  in  iis  ab 
illis  causis  ordinatis,  quatenus  sunt  in  re 
ipsamet  substantia  et  essentia  rei  ;  —  sed 
quia  hujusmodi  gradus  inferiint  secumin 
requsedam  accidentia  (puta  gradus  cor- 
poris  mobilitatem  aut  motum  actualem, 
gradus  animalis  talem  complexionem  qua- 
tuor  qualitatum),  quae  accidentia  consi- 
derantur  et  ut  antecedentia  esse  rei  tam- 
quam  dispositiones,  et  ut  subsequentia 
illud  lamquam  proprietates  et  perfectio- 
nes.  Inde  est,  quod  malerialia  quse  qui- 
dem  secundum  esse  suum  absolute  con- 
sideratum  dependent  ab  uno  primo  ente, 
secundum  illa  accidentia,  etutanteceden- 
tia  tamquam  dispositiones,  et  ut  subse- 
quentia  tamquam  proprietates  ;  aut  secun- 
dum  gradus  illa  accidentia  secum  inferen- 
tes  reducuntur  ad  alia  secunda  agentia 
ordine  quodam  :  ita  quod  dependeant  ab 
illis  et  secundum  fieri  et  secundum  perfici, 
cum  immalerialei  substantise  non  depen- 
deant  a  superioribus  nisi  secundum  per- 
fici,  —  Et  heec  patent  ex  supra  (art.  prae- 


f 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  VII 

ced.,  ad  2)  diclis  et  ex  Dionysio  in  lib. 
de  Div.  Nom.  (c.  4  el  al.)  —  Opiisc.  lo, 
c.  10  et  11  ;  expos.  in  lib.  de  Ccnisis  1,  3; 
in  lib.  de  Div.  Nom.  cap.  4,  I.  1  sqq. 

Circa  id  vero,  quod  afTertur  ex  libro 
de Causis  (propos.  18),  tria  polissimum  sunt 
cotisideranda;  Primitm,  quod  prsecipue  fit 
mentio  de  esse,  vivere  et  inlolligere,  quia 
unaqua3que  res  potest  tripliciter  conside- 
rari:  primo  secundum  se,  et  sic  convenit 
ei  esse  ;  secundo  prout  tendit  in  aliquid, 
et  sic  convenit  ei  moveri  ;  terlio  secun- 
dum  quod  nlia  in  se  habet,et  sic  convenit 
ei  cognoscere :  quia  secundum  hoc  cogni- 
tio  peFficiturquod  cognitum  estin  cogno- 
scente,  non  quidem  materialiter  sed  for- 
raaliter.  Sicut  autem  habere  aliquid  in  se 
formaliter  et  non  materialiter,  in  auo  con- 
sistit  ratio  cognitionis,  est  nobilissimus 
modus  habendi  vel  continendi  aliquid, 
ita  moveri  a  se  ipso  est  nobilissimus 
mobiiitatis  modus.  Et  in  hoc  consistit 
ralio  vitse.  Nam  ea  dicimus  viventia, 
quse  se  aliqualiter  movent.  Esse  igitur, 
quod  est  primum,  commune  est  omnibus. 
Sed  quia  non  pertinguntad  illam  perfec- 
tionem,  quod  sint  sui  ipsorum  raotiva ; 
ideo  non  oraniasunt  viventia,  sed  quaedara 
qua3  sunt  perfecliora  in  entibus.  Rursus, 
quia  corum,  quae  sunt  motiva  sui  ipsorum 
vel  aliorum,  ncn  orania  sunt  raotiva  per 
raodum  cognitionis,  sed  per  ab"quod  raatc- 
riale  principium,  sicut  accidit  in  plantis, 
non  orania  viventia  pertingunt  ad  gra- 
dura  cognilionis,  sedsolura  illa,  in  quibus 
principium  raotionis  est  aliquid  forraale 
absque  raateria.  —  de  Causis  1.18.  —  Se- 
cundo  considerandumest,  quod  in  unoquo- 
que  genere  est  causa  iIIud,quodest  prin- 
cipiura  in  genere  illo,  a  quo  omnia,  quse 
sunt  illius  generis,  in  illo  genere  consti- 
tuuntur.  Etproplerhoc  dicit,  quod  omnia 
entia  sunt  a  primo  ente,  et  orania  viven- 
tia  a  prima  vita  elc,  sicut  supra  diclum 
est;sed  secundura  Dicnysium  (de  Div, 
Nom.  c.  4)  primum  ens  et  priina  vita  et 
primus  intelleclus  sunt  unum  et  idem. — 
de  Causis  1.  18.  —  Tertio  considerandum 
est,  quod  ista  Iria  diversimode  causantur 


QUOMODO  RES  FIANT  —  ART.  III  63 

in  rebus,  sive  a  diversisprincipiis,  secnu'- 
dum  Platonicos,  sive  ab  eodem  principio, 
secundum  Aristolelem  et  rei  veritatem. 
Est  enim  duplex  modus  causandi,  unus 
quidera  quo  aliquid  fit  praesupposito  al- 
tero.  Et  hocmodo  dicitur  fieri  aliquid  per 
informationera,  quia  illud  quod  poste- 
rius  advenit  se  habetad  id  quodpressup- 
ponebatur  per  modum  formae.  Aiio  modo 
causaturaliquid  nullo  praesupposito.  Et  hoc 
modo  dicitur  aliquid  fieri  per  creationem. 
Quia  ergo  intelli^jere  praesupponit  vivere, 
et  vivere  pra3supponit  esse,  el  esse  nihil 
aliud  praesupponit  prius;  inde  est  quod 
primum  ens  dat  esse  oranibus  per  creati- 
tionem.  Prima  autem  vita,  qusecunque 
sit  illa,  non  dat  vivere  per  modum  crea- 
tionis,  sed  per  modum  forms3,  id  est  infor- 
raationis.  Et  sirailiter  dicendum  est  de 
intelligentia.  —  de  Causis  I.  18  ;  dePot.  q. 

0,  a.  1 ,  c. 

Et  ex  his  patet  ad  secundum. 

ARTICULUS  III 

UTRU.M  RES  SINT  A  PRIMO  ENTE  PER  PARTICI- 
PATIONEM. 

Videtur  quod  res  non  sint  a  primo  ente, 
scilicet  Deo,  per  participationem. 

1.  Participare  enim  nihilaliudes!;  quam 
partialiler  accipere  ;  at  primura  ens  cura 
sit  simplex  et  non  corapositum.,  non  po- 
lest  partialiter  accipi :  ergo  non  potest 
participari. —  Opusc.  69,  1.2;  de  Causis 

1.  12. 

2.  Praeterea,  participatur  genus  a  spe- 
cie,  et  forma  a  raateiia,  et  accidens  a 
subjecto;  sed  priraura  ens  respectu  infe- 
rioris  non  est  genus,  nec  forma,  nec 
accidens  :  ergo  non  participatur  ab  infe- 
rioribus.  —  Opusc.  69,  1.  2  et  3. 

3.Pr£slerca,quod  substantialiter  et  per 
se  tale  esl,  non  est  tale  participative,  se- 
cundura  Boelhiura  (in  lib.  de  Hebdom, 
circa  med.  ;  —  Migne  PP.  Lat.  t.  64,  col. 
131 1) ;  sed  substantia  per  se  existit :  ergo 
non  existit  participative.  —  Ibid.  1.  3. 

4.  Praeterea,  omneparticipans  compara- 


64  QUAIITA  PARS  — 

tur  acl  pailicipatum  ut  aclus  ejus  (la, 
q.  75,  a  5,  ad  4) ;  ergo  si  primuQi  cns  sit 
parlicipalum,  eril  actus  omnium  entium  ; 
sed  hoc  est  absurdum  :  ergo. 
^  b.  Prailerea,  ab  esse  res  dicitur  ens  ; 
si  ergo  omnia  participant  esso  primi  entis, 
cum  illud  etsesilunum,omnia  enlia  erunt 
unum;  quod  est  absurdum.  —  Tiacl.  de 
formis  (1)  q.  3,  a.  3,  c. 

G.  Sed  dices,  quod  omnia  cnlia  non 
sunt  unum,  proptcr  diversitatem  reci- 
pientium  esse  acausa  prima.  —  Contra  si 
oportet  diversilatem  entium  reducere  in 
diversitatem  recipientium  esse,  oportebit 
dicere,  quod  sunt  aliqua  recipienlia,  quse 
non  sint  a  causa  prima,  quod  est  contra 
id,  quod  dicitur  in  lib.  deCausis  (propos. 
18),  omnes  habere  cssentiam  acausa  pri- 
ma.  —  de  Causis  1.  24  et  18. 

Sed  conlra,  quod  dicit  Boetliius  (in  lib. 
de  llebdom.  1.  c.)  :  «  Omne  quod  est, 
parlicipat  eo  quo.l  est  esse,  ut  sit  »  ;  sed 
primum  ens  ett  esse  :  ergo  omne  quod 
est,  participat  primum  ens,  ut  sit.  — 
Opusc.  69,  1.  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est 
omnia  entia  habere  esse  participative  a 
primo  ente.  Participare  enim  nihil  aliud 
est,  quam  quasi  partem  caperc ;  et  ideo, 
quando  aiiquid  particulariter  recipit  id 
quod  ad  alterum  pertinet  universaliter, 
dicitur  participare  illud  :  sicut  homo 
dicilur  participare  animal,  quia  non  habet 
rationem  animalis  secundum  lotam  com-^ 
munitalem  ;  et  eadem  ratione  Socrates 
participat  hominem.  Similiter  etiam  sub- 
jectum  participat  accidens,  et  materia 
lormam  :quia  formasubstantialis  velacci- 
tentabs,  quae  de  sui  ratione  communis 
est,  determinatur  ad  hoc  vel  illud  subjec- 
lura.  Et  simiHter  effectus  dicilur  partici- 
pare  suam  causam,  et  prsecipue  quando 
non  adaequat  virtutem  sua?  causae,  ])ula 
si  dicamus,  quod  aer  participat  lucem 
solis,  quia  non  recipit  eam  ia  ea 
claritate,  qua  ea  in  sole.  (Opusc.  69,  I. 
2.)  Sic  ergo  cum  esse  sit  in   primo  ente 

(1)  Hunc  tractalum  de  Formis  vide  infra  in  ap- 
pendice. 


METAPHYSICA 

universaliter,  et  in  quolibet  inferiorl 
particularitcr^  et  illud  esse  infcriorum 
procedat  ab  universali  esse  primi  entis  ; 
consequens  est  omnia  quae  sunt  citra  pri- 
mum,  esse  participative  ab  illo.  —  Opusc. 
69,  1.  2. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  par- 
tialiter  accipitur  primum  ens  ab  inferio- 
ribus,  in  quantum  esse,  quod  est  in  illo 
universaliter,  est  in  eis  particulariter.  — 
Ibid. 

Ad  secundum  diccndum,  quod  primum 
ens  participatur  a  creaturis  per  modum 
quocausa  participatur  ab  efTectu.  — Tract. 
de  Formis  q.  1,  a.  2,  c. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  in  illo  loco 
Doethii  praesupponitur,  quod  aliquid  esse 
per  essentiam,  et  per  participationem, 
sunt  opposita  ;  et  in  uno  quidem  siipra 
dictorum  modorum  raanifeste  verum  est, 
scilicet  secundum  illum  modura,  quo  sub- 
jcctura  dicitur  participare  accidens,  et 
materia  formam ;  est  enim  accidens  prae- 
ter  naturam  subjecti,  et  forma  pra:^ter 
ipsam  substantiara  raaterige.  Sed  in  alio 
participalionis  modo,  quo  scilicet  species 
participat  genus,  hoc  etiara  verura  esl  { 
secundum  sententiam  Platonis,  qui  posuit 
aliam  esse  ideam  animalis  et  bipedis 
hominis;  sed  secundum  sententiam  Ari- 
stotelis,  qui  posuit,  quod  homo  vere  est  id 
quod  est  animal,  quasi  essenlia  animalis 
non  existente  praeter  differcntiara  horai- 
nis,  nihil  prohibet  id  quod  per  participa- 
lionem  dicitur,  subslantialiter  prsedicari. 
Boethius  autera  ibi  loquitur  secundura 
illum  participationis  moJum,  quo  subjec- 
tum  participat  accidens.  —  Sirailiter 
etiam,  cum  dicit  :  quod  per  se  tale  est, 
non  est  tale  per  participationem,  hoc  qui- 
dem  verum  est,  si  per  se  accipiatur  in 
esse,  quod  ponitur  in  definitione  ejus  de 
quo  dicitur,  sicut  homo  per  se  est  ani- 
mal  ;  quod  enim  ponitur  in  definitione 
alicujus,  pertinet  ad  essentiam  ejus  ;  et 
ita  non  dicilur  de  eo  per  participationem, 
de  qua  nunc  loquimur.  Si  Vero  accipiatur 
per  se  secundum  alium  modum,  prout 
scilicet  subjectum  pouitur  in   definitiono 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  VII  OUO.MODO  IlES  FlANT  —  ART.  III  O:, 

praedicati,    sic    esset  falsura.  Nam    pro-  prirnuiii  esse  inliuens    esse   rebus  omni- 

priuni  acciJens   secundum   iiunc  modum  bus,  sed  est    propter  diversitatem  roci- 

per  se  inest  subjecto,  et  tamen  participa-  pientium.  —  de  Causis  1.  24 ;  de  Div.  Nom. 

live  de  eo   praidicatur  (Opusc.  69,  1.  3.).  c.   13,  1.  2;  c.  4,  1.  16circa  med. 
Nec  tamen  valel  illa  auctorilas  adprobon-         Ad  sexlum  dicendum,   quod  prima  di- 

dum,    substanliam  ex   eo,    quod   per  se  versitas  rerum,   secundum   quas   habent 

exislit,  non  participare   esse  ;  non    enim  diversas  naturas  et  virtutes,   non  est  ex 

substantia  creata  eo  modo  per  se  existit»  aliqua    diversitate   recipientium,   sed   ex 

quod  sit  suum  esse,  aut  esse  sit  de    ejus  causa  prima  :  non   quia  in  ea  sit  aliqua 

essentia,  hoc   enim  tantum  convenit  pri-  diversitas,    sed    quia     est    diversitatem 

mo  enti,  ut  patet  ex  supra  (q.  5,  a.  2)  dic-  cognoscens;    est    enim  agens   secundum 

tis;  scd  eo  sensu  dicilur   per  se  existere,  suam  scientiam  {de  Causis  I.    24    versus 

quia  non  cxistit  in  alio  (Iract.  de  Formis  fin,).  —   Ad   cujus  evidenliam  sciendum 

q.  3,  a.  4,  c),  ut  patet  per  Philosophum  est,  quod  aliter  assignatur  ralio  diveis:- 

1.  Posler.  {lexl.  9  ;  c.  4)  ;  unde  iste  mo-  tatis   in  elTectibus  causae  per  necessitatem 

dus  pcrse  non  est  tam  moduspraedicandi,  nalurce  agentis,   et    aliter  in    efTectibus 

quam   modus   existendi.  —  Opiisc.  69,  I.  causaj    agentis    per    voluntatem.   In   his 

3  ;  1.  Poster.  I.  10  (9).  enim  quse  pur  necessitatem  naturae  agunt, 

Adquartum  dicendum,  quod  esse  par-  tota  diversitalis  ratio  est  ex  diversa  pro- 

ticipatum  finitur  ad  capacitatem  partici-  portione  materiae.  Non  enim  potest   assi- 

pantis ;   unde  et  ratio  diversaj  participa-  gnari  ratio,  quare  ignis  ceram  liquefaciat 

tionis    sumitur     ex     diversa    capacitate  et  lutum  induret,  nisi  propter   diversam 

rerum ;  et  sic  participatum  non  est  actus  materiae  recipientis  dispositionem  :  quia 

participantis  eo  modo  quo  est  in  eo  quod  agens  naturale,  quantum  est  de  se,  sem- 

participatur,    sed    eo   modo   quo   est   in  per  natum  est  unum  facere.  Sed  in  his 

parlicipante.  —   la,  q.  75,  a.  5,  ad  4  ;  de  quae  agunt  per   voluntatem,  duplex  ratio 

Div.  Nom.  c.  4,  1.  16  circa  med.  assignatur  diversitatis  effectuum  :  primo 

Ad  quinlum  dicendum,  quod    partici-  quidem  ex  parte  finis,  secundo  ex  diversa 

pantia  esse  sunt  diversa,  propter  diversi-  dispositione   materiae   :   sicut    cedificator 

talem  receptionis.  Diversitas  autem  recep-  alio  modo  facit  fundamenta,  et  alio  modo 

lionis    ex    duobus    potest    contingere    :  parietes,  et   alio   modo   tectum,   propler 

quandoque  enira  ex  agente  sive  influente,  quendam   finem  ;   et  hsec  diversitas  non 

quandoqueautemex  recipiente.  Quia  enim  oritur  ex  diversitate  recipientium,  sed  ex 

diversilas  causse  causat  diversitatem  in  diversitate  conceptuum  aeJificatoris,  quia 

effectibus,    necesse    est  ut  si  agens    est  complementum    doraus,    quod    intendil, 

diversum,  et  recipiens  unum,  quod  diver-  requirit    hanc  diversitatem  ;   secundo    ad 

sitas  reoeptionis  causetur  ex  agente,  non  hoc  quod  ha33  diversitas   possit   essc  in 

ex  recipiente  :  sicut  aqua,  quae  ex  frigido  partibus,    quaerit  materiam   diversimode 

congelatur,   et    ex   calido  dissolvitur.  Si  dispositam,  vel  ipse   etiam   eam  diversi- 

autem  e  conyerso  agens  fuerit  unum,  et  mode   disponit  ad    diversitatem    partium 

recipiens  diversum,  eiit  diversitas  recep-  constituendam   {de  Div.  Nom.  c.  k,  \.   16 

tionis  ex  parte  recipientis,  non  ex  parte  circa  med.).  Et  sic  patet,  quomodo  prima 

agentis  :  sicut  patet  de  sole,  qui  indurat  naturarura  diversitas  sit  a  Deo  ut  intelli- 

lutura,   et   liquefacit  cerara.  Manifestum  gente  et  propter  corapleraenturn  universi 

est  autem  exsupra  dictis,  quodcausa  pri-  diversos    rerura    et   essentiarura   gradus 

maestuna,  nullam  diversitatem  habens;  praeconcipiente,  et  hae  diversae   praecon- 

sed  ea  quae  recipiunt   influentiam  causae  ceptiones  sunt  causae  diversitalis  natu- 

priraae,  sunt  diversa.  Diversitas  ergo  re-  rarum  et  essentiarum,  ex  quarum  diver- 

ceptionis  non  est  ex  causa  prima,  quae  est  sitate    ofitur    diversitas    in    esse,    quoJ 

SUMiMiE  Philos.  VI  —  5. 


(ill  OrARTA  PARS  — 

pai-ticipaiit  (1.    Scnl.  liisL.  30,  q.  2,  a.  2, 
ad3.). 

ARTICULUS  IV 

UTHUM    RES     PARTICIPENT    PRIMUM     ENS     SE- 
CUNDUM  ESSENTIAM  ET    NATURAM    EJUS. 

Videlur  quod  res  participent  priauim 
ens  secunduni  suam  essentiam  et  natu- 
ram. 

1.  Ebsentia  enim  primi  entis  est  i^uum 
esse  (V.  supra,  q.  5,  a.  2,  c.) ;  sed  parli- 
cipant  immediate  esse  primi  entis  :  ergo  et 
essentiam. 

2.  Praiterea,  dicit  Dionysius  {de  Div. 
Nom.  c.  2,  §  5;  Migne  t.  3,  col.  643), 
«  deitatem  ipsam  lotam  ab  unoquoque 
participantium  participari  »  ;  sed  deilas 
et  essentia  primi  enli  sunt  idem ;  ergo. 
—  de  Div.  Nom.  c.  2,  1.  3. 

3.  Prseterea,  dicit  idem  Dionysius  (1. 
c,  c.  7,  §  3 ;  et  c.  9.  §  4  ;  Migne  col.  871 
el  911),  quod  Deus  in  omnibus  omnia 
est;  ergo  secundura  se  participatur  im- 
mediate  ab  omnibus  et  in  omnibus.  — de 
Div.  Nom.  c.  7,  1.  4;  c.  9,  I.  2. 

4.  Pra3terea,  itlem  Dionysius  (I.  c,  c 
1,  §  3;  Migne  col.  590)  dicit,  quod 
Deus  est  «  omnium  causa  et  principium 
el  substantia  et  vita  »  ;  ct  infra  :  «  et 
eorum  quae  illuminantur  illuminatio,  et 
eorum  quse  simplificantur  simplicitas,  et 
eorum  quae  uniuntur  unitas  »  ;  et  infra  : 
«  et  ut  simpliciter  dicatur  viventium  vila, 
existentium  substantia  » ;  ergo  videlur 
quod  primum  ens  secundum  se  immedia- 
te  participetur  ab  omnibus.  —  de  Div. 
Nom.  c  1,  1.  2. 

5.  Primum  ens  producit  res  immediate 
ut  supra  (a.  1)  diclum  est;  ergo  res  par- 
ticipant  immediate  esse  primi  entis  ;  ergo 
et  essentiam. 

Sed  contra  est :  1.  quod  in  eodem  loco, 
cap.2  de  Div.  Nom.  (§  5;  Migne  col.  643), 
ubi  Dionysius  dicit  «  deitatem  totam  ab 
unoquoque  participantium  participari  », 
addit  <t  et  a  nulio  nulla  parte  t>,  supple 
participari.  Et  ubi  dicit  cap.  7  (§  3; 
Migfte  col.  871),  quod  omnia  in  omnibus 


METAPHYSICA 

e&l,  addit  «  et  in  nullo  nihil  »  ;  unde 
concludit  «  et  in  omnibus  cunctis  cogno- 
scitur,  et  ex  nulio  nulli  ».  Cap.  vero  9 
(§  4  ;  Migne  col.  911),  ubi  dicit,  quod 
omnia  in  omnibus  fit,  addit  a  manens  in 
se  ipso,  et  propria  entitale,  et  inegressi- 
biliter  ». 

2.  Priieterea,  idem  Dionysius  dicit  (1.  c 
c  2,  §  11 ;  Migne  col.  650),  quod  Deus 
donans  omnibus  cxistentibus,  et  super- 
fundens  totorum  bonorum  parlicipationes, 
unitive  quidem  discernitur,  et  in  plurali- 
tatem  agitur  singulariter,  et  multiplica- 
tur  ex  uno  ingressibiliter  ».  Ergo  cum 
primum  principiura  ex  hoc  quod  partici- 
patur  a  multis,  non  raultiplicetur  secun- 
dum  suam  naturam  et  essentiam,  sequi- 
tur  quod  non  participetur  immediate 
secundum  suam  naturam  et  essenliam.  — 
de  Div.  Nom.  c  2,  1.  6. 

Respondeo  dicendum,  quod  impossibile 
est,  primum   ens    participari    secundum 
suam  essentiam  et  naturam.    Cujus  ratio 
potest  sumi  ex  distinctione  creationis,  per 
quam  res  fluunt  a  primo  ente,   et   gene- 
rationis,  per  quam   una   res  particularis 
fit  ab  alia.  In  generalione  enim  non  duci- 
tur  generatum  ad  participandum  esse  ge- 
nerantis,  sed  ad  parlicipandum   naturam 
ejus  ;  aliter,  cum  esse  sit  suppositi,  in  tali 
natura  foret  participatio   in  supposito,  et 
sic  Socrates   generaret  Socratem;  quod 
fieri  non  potest,    cura    suppositum    non 
habeat  nisi  unum  esse  incoramunicabile, 
sed  homo  generat  horainem.  Natura  enim 
manet  una  secundum  rationem  naturae, 
cum  definitio  sit  una.  At  in  creatione  res 
ducitur  ad  participandum   esse    creantis, 
quia  esse  est  prima  rerum  creatarum,  ut 
diciturin  lib.  de  Causis;  nec  ullo    modo 
praesupponilur  in   creatione.  Unde  Deus 
non  creat  Deum,  Deus    enini  est  noraen 
nalui  se,  sicut  Iiorao ;  ens  tamen  creat  ens. 
Ex  quibus  patet,  quod  primura  ens,  sci- 
licet  Deus,  secundum  naturam  suara  non 
participatur.  —  Opusc.   37,   c    4,    post 
princ  —  Quod    non    impedit,    quominus 
res  procedant  ab  ipso  processu  immedia- 
to,  in  quantura    sunt    effectus  ipsius,    ut 
dictum  est  (in  art.  1  hujus  quaest.),  sed 


DE  PRODUCTIONK  KNTIS  -  QU.  VII  QUOMODO  RES  FIANT  —  ART.  IV  67 

quia  iii  illa  processione   iiatura  ejus  non  Ad  quarlum   diocndiun,    sicut   ad  ter- 

illis   communicatur  imniediate,   sed    me-  tinm,  quod  Deus  est  vita  viventibus,  et 

diantibus  pra3Conceptionibus  seu  rationi-  unitorum  unitos,  et  existentium  substan- 

bus,  quas  ipsum  primum  ens,  quod  simul  tia,  et  cetera  hnjusmodi,  causaliter,    non 

esl  et  primum  intelligcns,  ut  dicit  Ptiilo-  essentialiter  {de  Diu.    Nom.  c.  1,    1.  2.). 

sophws  02.  Melaphijs.  texl.  51;  1.  11,   c.  Dici   eliam    potest,  quod  Deus   per  sua3 

9),  format,  et  ad  quarum  imitationem  rcs  similitudinis    participationcin  est    in  sa- 

in  esse  producit.  —  de  Div.  Nom.  c.  5,  pientibus    sapientia,    in    justis    juslitia, 

1.  3.  in  viventibus  vita,  in  potentibus  virtus,  et 

Ad  primum  ergo  dicendum,   quod  licet  sic  de  aliis  {de  Div.  Nom.  c.  9,  1.  2.). 

esse  primi  entis  sit  ejns  nalura  et  cssen-  Ad  quintum   dicendum,  quod  primum 

tia  ;    tamen  esse  absolute  consideratum  ens,    scilicet    Deus,    dat    csse     nalurale 

non  est  nomen  naturae  ;  et  hoc  sufficit  ad  sine    medio   efficientc,    non    tamen   sine 

hoc  quod   dicitnr,    quod    essentia    primi  medio  formali.  Nam  unicuique  dedit  for- 

entis  non   participatur   immediate,    licet  mam,   per  quam  esset.  —  de  Virt.  q.   2 

esse  parlicipari  possit.   —  Cf.  Opusc.  37,  (al.  de  Caritaie  q.  un.),  a.  1,  ad  13. 

c.  4,  post  princ.  —    Vel  dic,    quod    esse  Ad  primum    vero  corum,  qua3  in  con- 

primi    entis,    prout   est    ipsa    natura   et  trarium  objiciuntur,  patet  solutio  ex  dic- 

essentia    ejus,    est  incommunicatum     et  tis. 

imparticipatum,    sicut    ipsa    essentia    et  Ad  secundum  dicendum,    eodem   modo 

natura.  Sed  secundum  quod  esse  consi-  quo  in  aliis  dictum  est,  quod  ipsa  quidem 

deratur  absolute,  prout  analogice  conve-  prima   bonitas  discernitur,  id  est  distin- 

nit  primo  enti  et  creaturis,  sic  esse  ejus  guitur,  dum  distincta  bona   ab  eo  prove- 

dicitur    participari,  qualenus   in  ipso  est  niunt ;  sed  hoc  fit  unitive  ;  nihil  enim  di- 

universaliter,  et  in  creaturis  particulari-  minuitur  de  plenitudine,  qua  omnia  bona 

ter.  —  Cf.  de  Div.  Nom.  c.  4,  I.  23   post  adunantur  in  ipsa  (et  nihil  refert,  utrura 

princ. ;  c.  5,  1.  3  ;  et  alibi.  dicamus    bonum  vel   ens,   loquitur  enira 

Ad  secimdum   dicendum,   quod,    sicut  Dionysius  secundum  Platonicos,  qui  pri- 

dictum  est    (supra,    arg.  1    Sed  contra),  mura  graduni  in  rerura  ordine   attribue- 

deitas  lota  ab  unoquoqne  participantium  bant    bono)  ;  et    iterum   in   pluralitatem 

participatur,  et  a  nullo  nulla  parte  parli-  agitur,  id  est  plurificatur  in   suis  effecti- 

cipatur.    Quod   est    quia  in   processione  bus,  non   sicut   aliquod   universale,    sed 

rerum  a  primo  ente,  ipsa  essentia  primi  singulare  in  sc    ipsa  manens  ;   et  iterura 

entis  non  comraunicatur  creaturis  proce-  raultiplicatur  per  diffusionera  ex  uno  ine- 

denlibus,    sed    remanet    incomraunicata  gressibiliter,  quia  nihil  de  substantia  ejus 

seu  iraparticipata  ;  sed  sirailitudo  ejus  per  egreditur.  El  hoc  ideo  est,  quia  discretio 

ea  quae  dat  creaturae,  propagalur  et  mul-  et     multiplicatio    et    diffusio     attenditur 

tiplicatur  :   et  sic   quodammodo  primura  secundum  quasdam  simililudines  divina3 

ens  per  sui  similitudinera,  non  per  essen-  bonitatis,     ipsa    autem    divina    bonitate 

tiam  in  creaturas  procedit,  et  in  eis  quo-  manente  secundum   suara   essenliara  in- 

dammodo  multiplicatur.  Sic  ergo  intelli-  distincta  et  una  et  in  se  collocata.  Porro 

gitur  quod  dicit  Dionysius  deilatem  totam  illae  similitudines,   secundum  quas  prima 

participari,  nimirura  per  similitudinera,et  seu  divina  bonitas  in  se  unita  multiplica- 

a  nullo  participantium  in  nulla  sui  parte  tur,   et  indivisa  plurificatur,    nihil   sunt 

participari,    quoad     coramixtionem     suae  aliud   in    rebus   quara    formse,    quse  ab 

substanlise.  —  de  Div.  Nom.  c.  2,  1.  3.  intellecto  divino  fluunt  in  omnes  creatu- 

Ad  tertium  dicendum,   quod   Deus  est  ras  ;  formae  enim   non  sunt  nisi  quaedam 

omnia  in  oranibus  causaliter,  non  essen-  sigillatio   divinae  scienlice    in    rebus  {de 

tialiler.  —  de  Div.  Nom.  c.  7,  1.  4.  Verit.  q.  1,  a.  1,  ad  6).  In  Deo  vero  nihil 


68 


OUAIITA  PAUS  — 


aliud  sunl  quam  piaiexislentes  raliones 
subslantifica3,  qua),  in  quanlum  ad  illaruin 
imilationem  Deus  res  vult  producere, 
dicuntur  exemplaria,  et  vocantur  a  Dio- 
nysio  (de  Div.  Nom.  c.  5,  §  8,  in  finc  ; 
Migne  col.  82-^j)  prsedefiniliones  et  bona3 
voluntales  (de  Div.  Nom.  c.  5,  1.  3,  post 
princ.)-  Q^iai  quidem  pryedefinitiones  et 
bonie  voluntates  sunt  dislinctiva)  entium, 
et  effectivai  ipsoram,  quibus  in  rebus 
correspondent  forma^  pra3  lictai  tamquam 
ipsarum  sigillaliones;  csse  vero  rerum 
tamquam  id  quod  resultat  ex  illis  sigil- 
lalionibus.  —  Cf.  de  Div.  Nom.  c.  2,  1.  6. 

ARTICULUS  V 

IJTRUM    FORM.E    EXEMPLA.RES  RERUM    SINT    IN 
PRIMO    ENTE    AN    EXTRA    ILLUD. 

Videtur  quod  formse  exemplares  rerum 
non  sint  in  primo  ente,  sed  exlra  illud. 

1.  Quidquid  enim  attribuitur  primo 
enti,  debet  ei  nobilissimo  modo  altri- 
bui.  Sed  Deus  est  principium  reruni,  ac 
proinde  omne  illud  quod  ad  nobilitalem 
primi  principii  pertinet,  debet  ei  attribui. 
Sed  unitas  est  hujusmodi  ;  quia  omnis 
virtus  unita  plus  est  infinita  quam  mul- 

tiplicala,  ut  dicilur  in  lib.  de  Causis 
(propos.  17).  Ergo  in  primo  enle  est 
summa  unitas  ;  ergo  non  solum  est  unum 
re,  sed  ratione  :  quia  magis  est  unum 
quod  estunum  utroque  modo,  quam  quod 
altero  islorura  tantum.  (de  Veril.  q.  3,  a. 
2,  arg.  3.)  Et  sic  non  sunt  in  eo  exem- 
plaria  rcrum ;  ea  enim  necesse  est  esse 
plura,  ut  patet  ex  articulo  praecedente. 

2.  Praeterea,  Philosophus  dicit  (5.  Meta- 
phys.  text.  11;  1,  k,  c.  6.)  :  <r  Quod  omni- 
no  est  unum,  non  potest  separari  neque 
intellectu  neque  tempore  neque  loco  neque 
ratione,  et  maxime  in  substantia  d.  Si 
ergo  primum  ens  est  maxime  unum,  quia 
est  maxime  ens,  non  potest  separari 
ratione :  et  ita  idem  quod  prius.  —  de 
Ver-it.  1.  c.  arg.  4. 

3.  Praeterea,  si  plura  sint  exemplaria 
in  primo  ente,  seu  plures  idca?,   sequitur 


METAPHYSICA 

eas  esse  ina^quales  :  quia  una  idea  conti- 
nebit  esse  tantum,  alia  autem  esse  et 
vivere,  alia  insuper  intelligere  ;  secun- 
dum  quod  res,  cujus  est  idea,  in  pluribus 
primo  enti  assimilatur.  Cura  ergo  incon- 
veniens  sit  in  primo  ente  aliquam  inai- 
qualitatem  ponere,  videtur  quod  non  pos- 
sunt  in  eo  esse  plures  idese.  —  Ibid.  arg. 
5. 

4.  Prseterea,  in  causis  raaterialibus  est 
slatus  ad  unam  priraam  materiam,  et  in 
efficientibus  et  finalibus;  ergo  et  in  for- 
malibus  debet  ese  status  ad  unara  pri- 
mam  formam.  Sed  est  stalus  ad  ideas, 
quia  ideae  sunt  principales  formae  vel 
rationes  rerum.  Ergo  in  primo  ente  est 
una  tantum  idea.  —  Ibid.  arg.  6. 

5.  Sed  dicendum,  quod  licet  sit  una 
prima,  tamen  ideae  dicuntur  plures  secun- 
dum  diversos  respectus  ipsius.  —  Contra, 
non  potest  dici,  quod  ideae  in  primo  ente 
existentes  multiplicentur  secundum  re- 
spectum  ad  primum  ens,  in  quo  sunt,  quia 
est  unum  ;  neque  secundum  respecLum 
ad  ideala,  secundum  quod  sunt  in  prima 
causa,  quia  in  ea  sunt  unum,  ut  Diony- 
sius  {de  Div.  Nom.  c.  5,  §  8  ;  —  Migne 
col.  823)  dicit ;  nec  per  respectum  ad 
ideata,  secundum  quod  in  propria  natura 
existunt  ;  quia  sequeretur  ideas  non  esse 
nisi  tum  cum  essent  ideata  ;  ac  proinde 
non  fore  seternas,  si  primura  ens  sit 
ceternum,  nisi  ideata  sunt  seterna  ;  quod 
est  absurdura.  — Ibid.  arg.  7. 

6.  Praeterea,  intellectus  qui  pluribus 
inteiligit,  est  compositus,  et  transiens  de 
uno  ia  aliud;  sed  haec  ab  intellectu  primi 
inlelligentis,  quod  est  primum  ens,  sunt 
procul  (ibid.  arg.  9)  ;  —  ut  eliam  patet 
ex  Philosopho  (12.  Metaphys.  texl.  51  ;  1. 
11,  c.  9)  :  ergo  idera  quod  prius.  —  Ibid. 
arg.  9. 

Sed  conira,  necesse  est  dari  plura 
exemplaria,  ut  patet  ex  supra  (art.  prse- 
ced.)  dictis;  sed  illa  non  possunt  esse 
extra  primura  ens,  quia  quidquid  est 
extra  illud,  est  ab  illo  taraquara  a  causa, 
ut  etiara  supra  (quaest.  5,  art.  1)  proba- 
tura  est :  ergo  si  exemplaria  seu  ideai  sint 


DE  PUODUCTIONE  ENT16  -   QV.  VII  DE  FORMIS  EXEMPLARIBUS  —  ART.  V  G9 

extra  primum  ens,  oportebit  dari  Ideas  prie  dicitur,  quia  ilia  superiora,  cum  sint 

idcarum  et  exemplarium.  facta,  non  possunt  esse  perfecta  exempla- 

Respoxdeo  dicendum,  quod  circa  ideas  ria,  cum   indigeant   aliis  exemplaribus; 

duplex  fuit  opinio,  et  ulraque  falsa.  nec  simplicia,  quia  sunt  simul  exempla- 

Prima    fuit  Platonicorum,   qui    omnia  ria  et  exemplala.  Ex  quibus  manifestum 

composita  vel    materialia  volentes   redu-  est  ideas  rerum   et  cxemplaria  in   ipso 

cere  in  principia  simplicia  et  abstracta,  primo  enie  rcperiri.   Modus  autem  plii- 

posuerunt  species  rerumseparatas,  dicen-  ralitatis  eorum  sic  accipi   potest,    suppo- 

tes,    quod  est  liomo  extra  materiam,   et  nendo  quod    postea  probabilur,  primum 

sirailiter  equus,  et  sic  de  aliis  speciebus  ens  esse  intelligens,  ut  dicit  Philosophus 

rerum  naturalium.  Dicebant  ergo  (enim),  12.   Melaphys.   {text.    51;    I.   11,   c.  9.). 

quod  hic  homo  singularis  sive  sensibilis  Forma  in  intellectu  potest  csse  duplici- 

non  est  hoc  ipsum  quod   est  homo,  sed  ter:  uno  modo   ila,  quo  1  sit  priiicipium 

dicitur  liomo  participatione  illius  hominis  actus  inlelligendi,   sicut  forma,  qua)  est 

separati.   Unde  in  hoc   homine    sensibili  intelligentis  \n   quantum  est  intelligens  ; 

invenitur  aliquid   quod  non  pertinet  ad  et  haec   est  similitudo   intellecti  in  ipso. 

specicm  humanitatis,  sicut  materia  indi-  Alio  modo  ita,  quod  sit    terminus  actus 

vidualis  et  alia  hujusmodi.  Sed  in  homine  intelligendi  :    sicut    arlifex    intelligendo 

separato  nihil  est  nisi  quod  ad  spcciem  excogilat  formam  domus  ;  etcum  illafor- 

humanitalis  pertinct.  Undc  hominem  sepa-  ma  sit  cxcogitata  peractum  intelligen:Ii, 

ralum  appellabant  «  per  sc  hominem  »,  et  quasi    per   aclum  effecta,    non   potest 

propter  hoc  quod  nihil   habet  nisi  quod  esse  principium  actus  inlelligendi,  ut  sit 

est  huraanitatis ;  et  <r  principaliter  homi-  primum  quo  intelligatur ;   sed   magis   se 

nera  »,  in  qnantum  humanitas  ad  liomi-  habet  ut  intellectum,  quo  intelligens  ali- 

ncs  sensibiles  derivatur  ab  homine  sepa-  quid  operatur.  Nihilominus  tamen  forma 

rato  per  modumparticipalionis.  Sic  etiam  prseJicla  est  secundum  quod  intelligitur: 

dici    potest,    quod    homo     separalus   sit  quia    per    formam    excogitatam    artifex 

super  homines,  et  quod  iiomo   separatus  intelligit,    quid  operandum  sit;  sicut   in 

sit  humanilas  omnium  hominum  sensibi-  intelleclu  speculativo  videmiis,  qdod  spe- 

lium,    in   quantum   natura  humana  pure  cies  qua  inlelleclus  informalur  ut  inlelli- 

competit   homini   separato,   et  ab   eo  in  gat  actu,  est  primum  quo  iuLelligitur ;  ex 

hominessensibilesderivatur. — Necsolum  hoc  autem  quod  intellectus  est  effectus  in 

hujusmodi  abstractiones   Piatonici  consi-  aclu,    per    talem    formam    operari    jam 

derabant  circa  ultimas  species  rerum  na-  potest  formando   quidditates    rcrum    ct 

turaiium,  sed   etiam  circa  maxirae  com-  componendo    et   dividendo,     unde    ipsa 

munia,    qua3  sunt  bonum,  unum  et  ens  qnidditas  formala  in  intellectu,  vel  ctiam 

(de  Div.  Nom.f  in  prologo),  ut  satis  supra  compositio  et   divisio,  cst  qnoddam  ope- 

ostensum  est.  —  Qua;  sentcntia  Platoni-  ratum  ipsius;  per  quoJ  tamen  intclleclus 

corum  quia  satis  ex  supra  diclis  refutala  venit  in  cognitionem  rei  exLerioris;  et  sic 

est  et  in  Prima  Parte  Suramge  Philoso-  est  quasi   socundum,  quo  intelligitur.  Si 

pliice  (in  Logica  q.  2,  a.  3)  et  a  Philoso-  auleni  intellectus  arlificis  aliquod  artifi- 

pho  rauUis  improbatur    t.  Metaphys.   (a  ciatum   produceret  ad   simililudlnem  sui 

text.  25  ;    c.  9)  et  lib.  3  et  4    raultis  in  ipsius,  tunc  quidem  ipse  intellectus  arLi- 

locis  ;  ideo  ad  prcesens  dimiltilur.  ficis  esset  idea,  non  quidem  ut  est  intel- 

Secunda  opinio  fuit  cujusdam  Philoso-  lectus,    sed    in   quantum    intellectura.  In 

phi  noraine  Cleraentis,   qui  posuit  prin-  his  autcra  quae   a  I  imitationem  alterius 

cipaliora  entia  exeraplaria  inferiorura,  ut  producuntur,  quandoque  id  quod  alterura 

narrat  Dionysius  {de  Div.  Nom.  c.  5,  §9;  imitatur,    perfecte    imitatur    ipsum  ;    et 

—  Migne  t.  3,  c.  823).  Sed  hoc  non  pro-  tunc  intellectus  operantis   praeconcipiens 


70  OUARTA  PAHS 

rormam  operati,  liuhet  ut  ideam  ipt-am 
formaiii  rei  imitalcT,  prout  est  illius  rei 
imitala».  Ou;incloque  vero  quod  est  ad 
imilalionem  allerins,  ijon  peifecte  imila- 
tur  illud  ;  et  tunc  intelleclus  operativus 
non  accipit  formam  rei  imilalee  absolute 
nt  ideam  vel  exemplar  rei  operandcC,  ted 
cum  pioporlione  delerininata,  secundum 
quod  exeinplatum  a  principali  exemplari 
deliceret  vel  limitaretur.  —  de  Verit.  q. 
3,  a.  2,  c. 

Dico  ergo,  quovl  primum  ens  seu  Deus 
per  inteliectum  omnia  operans,  omnia  ad 
simililudinem  essentiae  suae  producit; 
unde  essentia  sua  est  idea  rerum,  non 
quidem  ut  essentia,  sed  ut  esl  inteliccla. 
Ros  autem  creatai  non  perfecte  imitanlur 
divinam  essenliam,  unde  essentia  non 
accipitur  absolute  ab  intellectu  divino, 
ut  sit  idea  rerum  ;  sed  cuin  proportione 
creaturee  fiendae  ad  ipsam  divinam  essen- 
tiam,  secundum  quod  deficit  ab  ea  vel 
imitatur  eam.  Diversae  autem  res  diver- 
simode  imitanliir  eam ;  et  unaquaeque 
secundum  prOj^rium  modum  suum,  cum 
unicuique  sit  proprium  esse  dislinctum 
ab  altera  ;  et  ideo  ipsa  essenlia  divina, 
cointellectis  diversis  proportionibus  rerum 
adeam,  est  idea  uniuscujusque  rei.  Unde, 
cum  sint  diversae  rerum  proportiones, 
necesse  est  esse  plures  ideas,  easq  le  in 
intellectu  divino ;  et  est  quidem  una 
omnium  ex  parle  esscntiae,  sed  plurali- 
tas  invenitur  ex  parte  diversarum  pro- 
portionum  creaturarum  ad  ipsam.  — 
Ibid. 

Ad  primiim  ergo  diccndum,  quoi  plu- 
ralitas  rationis  quandoque  reducilur  ad 
aliquam  diversitatem  rei :  sicut  Socrates 
et  Socrales  sedens  differunt  ratione,  et 
hoc  reducilur  ad  diversitatem  substan- 
tiae  et  accidentis ;  ct  similiter  homo  et 
aliquis  homo  ralione  differunt,  et  haec 
differentia  reducitur  ad  di\ersitatem  for- 
mse  et  materiae,  quia  genus  sumitur  a 
materia,  differentia  vero  specifica  a 
forma  ;  unde  talis  differentia  secundum 
rationem  repugnat  maximae  unitati  vel 
simplicilati.  Quandoque  vero    differentia 


■  METAPHYSIGA 

secundum  rationem  non  reducitur  ad  ali- 
quain  rei  diversitalem,  sed  ad  unilatem 
rei,  quac  est  diversimode  intelligibilis  ; 
et  sic  ponimus  pUiralitatem  ralionum  in 
primo  ente,  unde  hoc  non  repugnat  maxi- 
mae  ejus  unitati  et  simplicitati.  —  de 
Veril.  I.  c.  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Philo- 
sophus  appellat  ibi  rationem  definitionem.  ! 
In  primo  ente  autem  non  estaccipere  plu-  ' 
res  rationcs  quasi  definitiones,  quia  nulla 
rationum  illarum  essentiam  ejus  compre- 
hendit ;  et  ideo  non  est  ad  propositum.  — 
Ibid.  ad  4.  ;^^ 

Ad  /eWm)n  dicendum,  qiiod  forma  quae 
est  in  intellectu,  habet  duplicem  respec- 
tum:  unum  ad  rem  cujus  est,  alium  ad 
id  in  quo  est.  Ex  primo  autem  respectu 
non  dicilur  aliqualis,  sed  alicujus  tantum  ; 
nonenimmaterialiumestforma  materialis, 
nec  sensibilium  sensibilis.  Sed  secundum 
alium  respectum  aliqualis  dicitur,  quia 
sequitur  modum  ejus  in  quo  est  ;  unde  ex 
hoc  quod  rerum  naturalium  quaedam  aliis 
perfectius  divinam  essentiam  imitantur, 
non  sequitur  quod  ideae  sint  inaequales, 
scd  inaequalium.  — Ibid.  ad  5. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  una  prima 
forma,  ad  quam  orania  reducuntur,  est 
ipsa  essentia  divina  secundum  se  consi- 
derata  ;  ex  cujus  consideratione  divinus 
intellectus  adinvenit,  ut  ita  dicam,  diver- 
sos  modos  imitationis  ipsius,  in  quibus 
pluralitas  idearum  consistit.  —  Ibid.  ad6. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  ideae  plu- 
rificantur  secundum  diversos  respeclus 
ad  res  in  propria  natura  existentes  ;  nec 
tamen  oportet,  si  res  sunt  temporales, 
quod  illi  respectus  sint  temporales : 
quia  actio  intellectus  etiam  humani,  se 
extendit  ad  aliquid  etiam  quando  illud 
non  est,  sicut  cum  intelliginius  praeler- 
ita  ;  actionem  autem  relatio  consequitur, 
ut  in  5.  Metaphys.  (text.  20;  I.  4,  c.  15) 
dicitur ;  unde  et  respectus  ad  res  terai^o- 
rales  in  intellcctu  primi  entis  suntaeterni. 
—  Ibid.  ad  7. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  idea  non 
habet   rationem  ejus  quo  primo  aliquid 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  Vll 

intelligitur,  sed  habet  ralionem  inlellecti 
in  intellectu  existentis.  Uniformitas  aulem 
intellectus  sequilur  unilatem  ejus  quo 
primo  aliquid  intelligitur  :  sicut  unitas 
actionis  sequitur  unitatem  formae  agenlis, 
quae  est  principium  ipsius.  Unde,  quam- 
vis  respectus  intellecli  a  Deo  sint  muli, 
in  quibus  pluralitas  idearum  consistit; 
quia  tamen  illos  omnes  [jer  suam  essen- 
liam  intelligit,  intellectus  ejus  non  est 
multiplex,  sed  unus.  —  Ibid.  ad  9. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM  FORNL*:  EXEMPLARES  PER  PRIUS  RE- 
SPICIANT  RES  QUANTUM  AD  NATURAM  SIN- 
GULAREM  QUAM  QUANTUM  AD  NATURAM 
SPECiEI. 

Videtur  quod  formae  exemplares  per 
j)rius  respiciant  resquantum  ad  naturam 
singularem  quam  quantum  ad  naturam 
speciei :  — 

1.  quia,  ut  Auguslinus  dicit  in  libro 
83  Quoest.  (q.  46  a  med.  ;  —  Migne  t. 
40,  col.  30),  idese  sunt  quaedam  forma^ 
vei  rationes  rerum  stabiles,  qu£e  indivina 
intelligentia  continentur;  et  cum  ij^sae 
neque  oriantur  neque  intereanl,  secun- 
dum  eas  tamen  formari  dicitur  omne 
quod  oriri  vel  interire  potesl.  Sed  omne 
quod  oritur  vel  interit,  solum  singulare 
est.  Ergo  ideae  per  prius  respiciunt  sin- 
gulare.  —  Quodl.  8,  q.  1,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praelerea,  ideae  sunt  in  Deo  ad 
cognoscendum  et  operandum;  sed  Deus 
est  cognitor  et  operator  singularium,  et 
non  universalium  nisi  per  singularia  : 
ergo  ideae  per  prius  respiciunl  singulare. 
—  de  Verit.  q.  3,  a.  8,  arg.  2  Sedcontm. 

Sed  contra  videtur  quod  idese  nullo 
modo  sunt  singularium:  —  1.  quia  sin- 
gularia  sunt  infinita  in  potentia  ;  sed  in 
Deo  est  idea  non  solum  ejus  quod  est, 
sed  etiam  ejus  quod  esse  potest:  si  ergo 
singularium  esset  idea  in  Deo,  essent 
ideae  infinitae  ;  quod  videtur  absurdum, 
cum  non  possint  esse  actu  infmita.  — 
Ibid.  arg.  1. 


DE  FORMIS  EXEMPLARIBUS  —  ART.  VI  71 

2.  Praeterea,  si  singularia  habent  ideam 
in  Deo,  aut  est  iclca  eadcm  singularis  ct 
speciei,  aut  alia  et  alia.  Non  alia  ct  alia; 
lunc  enim  unius  rei  essent  ideae  mullsc 
in  Deo,  quia  idea  speciei  est  etiam  idea 
singularis.  Si  autem  est  una  et  eadem, 
cum  in  idea  bpeciei  omnia  singularia  qusB 
sunt  ejusdem  speciei,  conveniant,  tunc 
omnium  singularium  non  erit  nisi  una 
idea  lanlum  :  et  sic  singularia  non  habe- 
bunt  ideam  distinctam  in  Deo.  —  Ibid. 
arg.  2. 

3.  Prseterea,  qusedam  singuiaria  sunt 
ex  duabus  speciebus  commixta,  sicut 
mulus  ex  asino  et  equo;  si  ergo  talia 
habeant  ideam,  videlur  quod  unicuique 
eorum  respondet  duplex  idea ;  et  hoc 
videtur  absurdum,  cum  inconveniens  sit 
ponere  mullitudinem  in  cousa,  et  unita- 
tem  iu  effectu.  —  Ibid.  arg.  4. 

Kespondeo  dicendum,  quod,  cum  in 
menle  divina  sint  omnium  creaturarum 
formai  exemplares,  quce  ideae  dicuntur, 
sicut  in  menle  artificis  formae  artificiato- 
rum  ;  hoc  tamen  interest  inter  formas 
exemplares  quse  sunt  in  mente  divina,  et 
in  mente  arlificis  creati,  quod  creatus 
artifex  agit  ex  prajsupposita  materia  ; 
unde  formae  exemplares,  quae  sunt  in 
mente  ejus,  non  sunt  factivce  materiae, 
quae  est  individuationis  principium;  sed 
solius  furmae,  a  qua  est  species  arlificiati; 
et  ideo  hujus  formae  exemplares  non  re- 
spiciunt  directe  artificiatum  quantum  ad 
individuum,  sed  quantum  ad  speciem 
solum;  form?e  autem  exempiares  intellec- 
tus  divini  suntfactivae  totius  rei  et  quan- 
tum  ad  formamet  quantum  ad  materiam; 
et  ideo  respicijnt  creaturam  non  solum 
quantum  ad  naturam  speciei,  sed  etiam 
quantum  ad  singularitatem  individui  ; 
per  prius  tamen  quantum  ad  naturam 
speciei;  quod  ex  hoc  patet. 

Exemplar  enim  est  ad  cujus  imitatio- 
nem  fit  aliquid.  Unde  ad  ralionem  exem- 
plaris  requiritur,  quod  ipsa  assimilatio 
operis  ad  exemplar  sit  intenta  ab  agente  ; 
alias  talis  assimilalio  casu  accideret,  et 
non  secundum   viam    exemplaritatis.  Sic 


72  OUARTA  PARS 

ergo    in     ralione    exemplaris    includitur 
intentio  agenlis.  Ad  lioc  ergo    per  prius 
exemplar  rospicit,  quod   agens  primo  in- 
tendit    in    operc.    Agei.s  aulcm    (|uilibet 
princi(»aliter   inlendit   in   opere    id   qnod 
perfeclius  est.  Natura  autem  speciei  est 
perfeclissimum   in  uno(|uo(|ue   individuo. 
Per  ipsam  enim  duplcx  imperfcclio  iierfi- 
citur,   imperfectio  scilicet    raateria),  quse 
est  singularitalis  principium,  qusecumsit 
in    potenlia  ad  formam  speciei,  perficitur 
quando  naturam   speciei  consequitur ;  et 
ileriim  imperfectio  formtie  generalis,  quse 
se  habet  ad  differentias  specificas  in   po- 
lentia  ut  materia  ad  formam.  Unde  spe- 
cies  specialissima  est  primo  in  intentione 
naturae,  ut  patet  per  Avicennam  in  prin- 
cipio  suae  Metaphysicce.  Non  enim  natura 
intendit  principaliter  generare  Socratem, 
alias  destructo  Socrate   ordo   el  intentio 
natura^  periret;  intendit  autemin  Socrate 
generare  hominem.   Similiter  non  inten- 
dit  principaliter  generare  animal  ;  alioqui 
quiesceret  ejus  actio,  quanJo  ad  naluram 
animalis  perdiixissel;  cum  lamen  in  indi- 
viduo  generato   prius  compleatur  natura 
animalis   quam  homini.',  ut  patet  in  16. 
de  Animalibus,  non  autem  prius  est  homo 
quam  hic  homo.  Unde  exemplar  quud  est 
in  mente  divina,  primo  naturam  speciei 
respicit  in  qualibet  crealura.  — Quodl.  8, 
q.  1,  a.  2,  c. 

Ad  primum  diccndum,  quod  id  quod 
est  primum  in  intentione,  est  ultimum 
in  exsecutione.  Unde,  quamvis  natura 
primo  intendat  generare  hominem,  j)er 
prius  tamen  generatur  hic  homo ;  non 
enim  homo  generatur  nisi  per  hoc  quod 
hic  homo  generalur  ;  et  projjter  hoc  eliam 
in  definitione  ideae  dicitur,  quod  secun- 
dum  eas  oritur  omne  quod  oritur  quan- 
tum  ad  viam  exLCcutionis,  in  qu.a  singu- 
laria  suntprimum.  —  Ibid.  ad  1. 

Et  per  hoc  patet  etiam  ad  secundum. 

Ad  primum  eorum  quae  m  conlrarium 
afferuntur  dicendum,quoJ  ideae  non  plu- 
rificantur  nisi  secundum  diversos  respec- 
tus  ad  res;  non  est  aulein  inconveniens 
relationes  rationis  in   infinitum   multipli- 


-  MKTAI'HYSICA 

cari,  ut  Avicenna  dicit.  —  de  Veril.  q.  3, 
a.  8,  ad  1. 

Ad  secnndum  dicendum,  quod  si  loqua- 
murde  idea  proprie,  secundum  quod  est 
rei,  eo  moilo  quo  est  in  esse  producibi- 
hs;  sic  una  idea  respondet  singulari,  spe- 
ciei,  et  generi,  individualis  in  ipso  singu- 
lari,eo  quod  Socrates,  homo,  et  animal 
non  distinguntur  secundum  esse.  Si 
autem  accipiamusideam  comrauniter  pro 
similitudine  vel  ratione,  sic,  cura  diversa 
sit  consideratio  Socratis,  ut  Socrates  est, 
et  ut  homo  est,  et  ut  animal  est,  respon- 
debunt  ei  plures  ideae  vel  similitudines. 

—  Ibid.  ad2. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  raulus 
habet  speciem  mediam  inter  equura  ex 
asinum  ;  et  ideo  non  est  in  duabus  specie- 
bus,  sed  in  una  tanlum,  quse  est  effecta 
per  comraixtionera  serainum,  in  quantum 
virtus  activa  maris  non  poluit  perducere 
materiara  feraina^  ad  terminos  proprise 
speciei  perfeclae,  [^ropter  raaleriae  extra- 
neitalem  (contrarietatem),  sed  perduxit 
ad  aliquid  propinquum  suae  speciei ;  et 
ideo  eadem  ratione  assignatur  idea  mulo 
et  asino  (equo).  —  Ibid.  ad  4. 

ARTICULUS   Vn 

UTRUM  MATERIA  ET  ACCIDENTIA  HABEANT 
SUAS  FORMAS  EXEMPLARES  IN  DEO. 

T.  Videtur  quod  ma/em  prima  non  ha- 
beat  ideam  in  Deo. 

1.  Idea  enim  secundura  Augustinura 
in  lib.  83  Quccstionum  (q.  46  circa  med. ; 

—  Migne  t.  40,  col.  30)  forma  est;  sed 
materia  nullam  habet  forraara  :  ergo 
nulla  idea  in  Deo  materiae  respondet.  — 
de  Veril.  q.  3,  a.  b,  arg.  1. 

2.  Praelerea,  materia  non  est  ens  nisi 
in  polenlia  ;  si  ergo  idca  habet  ideato  re- 
spondere,  et  habet  ideam,  oportet  quod 
ejus  idea  sit  iu  potentia  tantura;  sed  in 
Deo  potenlialitas  non  cadit  :  ergo  materia 
priraa  non  habet  iJeam  in  ipso.  —  Ibid. 
arg.  2. 

3.  Praetcrea,  ideae  sunt  in  Deo  eorum 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  -  QV .  VII  DE  FORMIS  EXEMPLARIBUS  —  ART.  VII  7J 

quae  sunt  vcl  esse  possunt;  sed  maleria  phijs.  (iext.  17  et  18;  1.  2,  c.  5  et  6)    et 

prima  nec  est  per  se   separata   existens,  1.  Eth.  (c.  6,  al.  4);  ethoc  ideo,  quia  pri- 

nequc  esse  pofest  :  ergo  non  habet  idcam  nuim   est  quasi    idea    secundi.  Sed  ens 

in  Deo.  —  Ibid.  arg.  3.  dicitur  de  substantia  et  accidente  secun- 

4.  Praeterea,  idea  est  ut  secundum  eam  dum  prius   et  posterius   :  ergo  accidens 

aliquid  formetur;  sed  matcria  prima  nun-  non  habet  ideam.  — Ibid.  arg.  4. 

quam  potest  formari  ita  ut  forma  sit  de  Sed  contra,  omne  quod  est  causatura  a 

essenlia  ejus  :  ergo   si    haberet    ideam,  Deo,  habet   idcam  in  ipso;    sed  Deus  est 

fruslra  esset  idea   illa  in  Deo ;   quod  est  causa    non    solum     subslantiarum ,    sed 

absurdum. —  Ibid.  arg.  4.  etiam  accidentium:ergoaccidentia  habent 

Sed  contra  :  1.   Omne  qiiod  procedit  in  ideam  in  Deo.  —  Ibid.  arg.  1  Sed  contra. 

esse  a  Deo,  habet  ideam  in  ipso ;  materia  Respondeo  dicendum  ad  primani    quoe- 

est  hujusmodi  :    ergo   etc.   —  Ibid.  arg.  slionem,  quod  Plato,   qui  invenitur  primo 

1  Sed  conlra.  locutus  fuisse  de  ideis,  non  posuit  materiae 

2.  Prseterea,  omnisessentia  habetideam  primse  ideam  :   quia   ipse  ponebat  ideas 

in  Deo;  ergoquidquid  habet   aliquam  es-  ut    causas    ideatorum;    materia    autem 

sentiam,  habet  ideam  in  Deo  ;sed  materia  prima  non  erat  causatum  idese,  sed  erot 

prima  est  hujusmodi  :  ergo   etc. — Ibid.  ei  causa.  Posuit  enim   duo   principia   ex 

arg.  2  Sed  contra.  parte  malerise,  scilicet  magnum  et  par- 

II.    Ullerius  videlur    quod    accidentia  vum  ;  sed  unum  ex  partc  forma^,  scilicet 

non  habeanl  ideam  in  Deo  :  —  ideam.  Nos  autemponiraus  materiam  cau- 

l.qiiia  idea  non  est  nisi  ad  cognoscen-  satamessea  Deo;  undenecesse  est  ponere 

dum  etad  causandum  res ;  sed  accidens  quod  aliquo  raodo  sit   ejus  idea   in  Deo, 

cognoscitur  per    subjectum,    et   ex    ejus  cum  quidquid  ab  ipso  causatur,  similitu- 

principiis    causatur  :    ergo   non   oportet  dinera    ipsius    ulcunque    retineat.     Scd 

quod  in  Deo  ideara  habeat.  —  Ibid.  a.  7,  taraen,  si  'proprie  de  idea  loquaraur,  non 

arg.  1.  potest   poni  quod   raaleria   prima  per  se 

2.  Sed  dices,  quod  accidens  cognosci-  habeat  ideam  in  Deo  dislinctara  ab  idea 
tur  per  substantiara  cognitione  quia  est,  forraa^  vel  corapositi  :  quia  idea  proprie 
non  autem  cognitione  qiiid  est.  — Contra,  dicta  respicit  rem  secundura  quod  est 
quod  qxiid  est  significat  definilio  rei,  et  producibilis  in  esse  ;  raatcria  autem  non 
maxime  ratione  generis;  sed  in  definilio-  potest  exire  in  esse  sine  forraa,  nec  e  con- 
nibus  accidentium  ponitur  substantia,  ut  verso  :  unde  proprie  idea  non  respon- 
dicitur  7.  Melaphys.  {text.  12  adl6;  1.  6,  det  raateriae  tantura  nec  forma3  tantura; 
c.  4);  et  subjeclum  ponitur  loco  generis,  sed  composito  loti  respondet  una  idea, 
ut  Commentator  ibidem  dicit,  ut  cum  dici-  quae  est  factiva  totius  et  quantum  ad  for- 
tur,  Simum  est  nasuscurvus.  Ergo  quan-  raam  et  quantum  ad  materiam.  Si  autem 
lum  ad  cognitionem  quid  cst  accidens  per  larpe  accipiamus  ideam  pro  similitudine 
substanliara  cognoscitur.  — Ibid.  arg.  2.  vel  ratione,  tunc  illa  possunt   per  se  di- 

3.  Prselerea,  omne  quod  habet  ideam,  stinctara  habere  ideara,  qnse  possunt  di- 
est  participativum  ipsius;  scd  accidentia  stincte  considerari,  quamvis  separatim 
nihil  participant,  cum  participare  sit  tan-  esse  non  possint;  et  sic  nihil  prohibet 
tura  substantiarum,  quse  aliquid  recipere  raateriae  prirase  etiara  secundum  se  ideam 
possunt  :  ideo  non  habent  ideam. —  Ibid.  esse.  —  de  Verit.  q.  3,  a.  5,  c. 

arg.  3.  Ad    primum    ergo    dicendum,    quod 

4.  Prseterea,  in  illis  quse  dicuntur  per  quamvis  materia  prima  sit  inforrais, 
prius  et  posterius,  non  est  accipere  itleara,  taraen  inest  ei  imitatio  primse  formae; 
sicut  in  nuraeris  et  figuris,  secundura  quanturacunque  enira  debile  esse  habeat, 
opinionera  Platonis,  sicut  patet  3.  Meta-  illud   tamen  est  iraitatio  primi   entis,   et 


74  OUARTA  PARS 

secunduin  hoc  polesl  habere  similitudi- 
nem  in  primo  cnte.  —  Ibid.  ad  1. 

Ad  sccundum  diccndum,  quod  ideam  et 
idealum  non  oportet  esse  similia  secun- 
dum  confoiinitalem  naturae,  sed  secuii- 
diim  reirapsentulionem  lantum  ;  unde  et 
rerum  compositarum  est  simplex  idea,  et 
simililer  existentis  in  potentia  est  ideah's 
simiUtudo  etiam  in  aclu.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  quamvis 
materia  secuiidum  se  esse  non  possil, 
tamen  potest  secundum  se  considerari ;  et 
sic  potest  habere  per  se  simihtudinem.  — 
Ibid.  ad  3. 

Ad  qiiartum  dicendum,  quod  ralio  illa 
procedit  de  idea  praclica  actu  vel  virlute, 
quseest  rei  proutestin  esse  producibihs; 
et  tahs  idea  materiae  primse  iion  convenit. 
—  Ibid.  ad  4. 

Ad  primum  quod  in  contrarium  objici- 
lur  dicendum,  quod  materia  non  procedit 
in  esse  a  Deo  nisi  in  composito;  et  sic  ei 
idea,  proprie  loquendo,  in  Deo  non  re- 
spondet.  —  Ibid.  ad  1  incontr. 

Et  similiter  dicendum  ad  secundum, 
quod  maleria,  proprie  loquendo,  non 
habet  essentiam,  sed  est  pars  essentise 
lotius.  —  Ibid.  ad  2  in  contr. 

Respondeo  DicENDUM  ad  secundam  quce- 
stionem,  quod  idem  Plato,  qui  primus 
inlroduxiL  ideas,  non  posuit  ideas  acciden. 
tium^  sed  solum  subsLanliarum,  ut  patet 
per  Philosophum  in  1.  Melaphys.  {text- 
29;  1.  1,  c.  9).  Cujus  ratio  fuit,  quia 
Plato  posuit  ideas  esse  proximas  causas 
rerum  ;  unde  illud  cui  inveniebat  proxi- 
mam  causam  prseter  ideam,  non  poncbat 
habere  idcam  ;  et  inde  est  quod  ponebat 
in  his  quse  dicuntur  per  prius  et  poste- 
rius,  r,on  essc  communem  ideam,  sed 
primum  esso  idcam  secundi.  Hanc  etiam 
opinionem  tangit  Dionysius  {deDiv.  Nom. 
0.  5,  §  9;  —  Migne  t.  3,  col.  823)  impo- 
nens  eam  cuidam  Clementi  philosopho, 
sicut  supra  (art.  5,  in  c  )  dictum  est.  Et 
hac  ralione,  cum  accidens  immediate  a 
substantia  causetur,  accidentium  ideas 
Plato  'non  posuit.  Sed  quia  nos  ponimus 
Deum  immediatam  causam  uniuscujusque 


—  METAPHYSIGA 

rei,  secundum  quod  in  omnibus  causis 
secundis  operatur,  et  quod  omnes  eflecLus 
secundiexejus  pra^definitione  proveniunt; 
ideo  non  solum  primorum  entium,  sed 
etiam  secundorum  (in  eo)  ideas  ponimus  ; 
eL  sic  substantiarum  et  accidenLium,  sed 
diversorum  accidentium  diversimode. 
Qusedam  enim  sunt  accidentia  propria  ex 
principiis  subjecti  causata,  quae  secun- 
dum  esse  nunquam  a  suis  subjectis  se- 
parantur;  et  hujusmodi  una  operaLione 
in  esse  producunLur  cum  suo  subjecto  ; 
unde,  cum  idea  proprie  loquendo  sit 
forma  rei  operabilis  in  quantum  hujus- 
modi,  non  erit  talium  accidentium  idea 
distincta,  sed  subjecti  cum  omnibus  acci- 
entibus  ejus  erit  una  idea  :  sicut  sedifica- 
tor  unam  formim  habet  de  domo  et  om- 
nibus  quae  domui  accidunt  in  quantum 
hujusmodi,  per  quam  domum  cum  omni- 
bus  talibus  accidentalibus  simul  in  esse 
producit;  cujusmodi  accidens  est  quadra- 
tura  ipsius  et  alia  hujusraodi.  Quaedam 
vero  sunt  accidentia,  quae  non  sequuntur 
inseparabiliter  suum  subjectum,  nec  ex 
ejus  principiis  dependent;  et  talia  produ- 
cuntur  in  esse  alia  operatione  praeter  ope- 
rationem  qua  producitur  subjectum  :  sicut 
noa  ex  hoc  ipso  quod  homo  est  homo,  S3- 
quitur  quod  sit  grammaticus,  sed  per 
aliquam  aliam  operationem  ;  et  talium 
accidentium  est  in  Deo  idea  distincta  ab 
ideasubjecti  :  sicut  etiam  artifex  concipit 
formam  picturae  domus  praeter  forman 
domus.  Si  autem  large  accipiamus  ideam 
pro  similiLudine,  sic  utraque  accidentia 
habent  ideam  distincLam  in  Deo  quia  per 
se  distincte  considerari  possunt.  Unde  et 
Philosophus  dicitin  1.  Metaphys.  [texl.  29; 
1.  1,  c.  9),  quod  quantum  ad  rationem 
sciendi,  accidentia  deb^nt  habere  idcam 
sicut  et  substantise,  sed  quantum  ad  alia, 
propLer  quse  PlaLo  ponebat  ideas,  ut  sci- 
licet  essent  causaegenerationiset  essendi, 
ideae  videntur  esse  substantiarum  tan- 
tum.  —  de  Veril.  q.  3,  a.  7,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod,  sicut 
dictum  est  (in  c),  in  Deo  idea  noa  est 
solum   primorum    clTectuum,    sed    etiam 


I 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  VIII  DE 

secundoruni;  unde,  quamvis  accidentia 
habeant  essc  por  substantiain,  non  excki- 
ditur  quin  habeant  ideas.  —  Ibid.  ad   1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  accidens 
dupliciter  potest  accipi  :  uno  rnodo  in 
obstracLo;  et  sic  consideratur  secundum 
propriam  rationem  ;  sic  enim  assignamus 
in  accidentibus  genus  et  speciem  ;  et  hoc 
modo  subjectum  non  ponilur  in  defini- 
lione  accidentium  ut  genus,  sed  ut  diffe- 
renlia  :  ut  cum  dicitur,  Similas  est  cur- 
vitas  nasi.  Alio  modo  possunt  accipi  in 
concrelo ;  et  sic  accipiuntur  secundum 
quod  sunt  unum  pcr  accidens  cum  sub- 
jecto,  unde  sic  non  assignatur  eis  nec 
genus  nec  species;  et  ita  verum  est  quod 
subjectum  ponitur  in  definitione  acciden- 
tis  ut  genus.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  quamvis 
accidens  non  sit  parlicipans,  est  taaien 
ipsa  participntio;  et  sic  patet,  quod  ei 
etiam  respondeal  idea  in  primo  ente,  vel 
simililudo.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quarlum  palet  responsio  ex  dictis. 
—  Ibid.  ad  4. 

QU.ESTIO  VIII 

DE    KSSIi    r.REATUR/E   QUATENUS  EST  A  PRIMO 
ENTE    RECEPTUM. 

Deinde  considerandum  est  de  esse 
rerum  creatarum  quatenus  illud  liabent  a 
primo  principio. 

CIRC.A    QUOD    QU^RUNTUR   QUATUOR  : 

1.  Ulrum  esse   sit  proprius  effectus  causae 
primee. 

2.  Ulrum  esse  siL  id  quo  res  esL  similis  Deo. 

3.  ULrum  esse  creaturae  siL  recepLum,conLrac- 
tum  et  limitaLum. 

4.  Utrum   primi  entis    esse  siL  esse  formale 
omnium. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    ESSE    CREATUR.^E     SIT    PROPRIUS 
EFFECTUS   PRIM^    CAUS^. 

Videtur  quod  esse  non  sit  proprius 
effeclus  primse  causse. 


/.) 


ESSE  GIIEATUR/E  IlEC/<:PTO   -  ART.  I 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.  de  Gene- 
ral.  texl.  11  ;  c.  3),  quod  generatio  est 
ex  non  enlc  ad  ens  (1.  de  Generat.  1.  6, 
7,  8);  sed  cns  dicitur  ab  esse  et  non  ens 
a  non  csse  :  ergo  esse  esl  ctiam  effectus 
generantis  ;  ergo  non  est  proprius  elTectus 
primae  cauStC. 

2.  Pri\3terea,  differt  gcneratio  simpli- 
citer  a  generatio  secundum  quid,  quod 
illa  fit  ex  non  ente  simpliciter  ad  ens 
simpliciter,  at  generatio  secundum  quid 
fit  ex  non  ente  secundum  quiJ,  ad  ens 
secundum  quid  ;  ergo  terminus  genera- 
tionis  est  esse  simpliciter ;  unde  conse- 
quens  est  quod  sit  csse  effectus  generan- 
tis ;  er^o  non  est  proprius  effectus  primae 
causse.  —  1.  de  Generat.  1.  8,  9,  10. 

3.  Praeterea,  omnis  mutatiofitinter  ter- 
minosincontingentes,  utdicit  Philosophus 
(1.  Phys.text.  43,  44,  45;c.5.) ;  Qik.Meta- 
phys.  {tcxt.  27;  1.3,c.  7)  dicit,  quod  omne 
quod  permutatur  ex  non  bono  in  bonum, 
aut  ex  bono  in  non  bonum  permutatur,ut 
ex  non  albo  in  album,  aut  ex  albo  in  non 
album.  Ergo  similiter  generatio  est  inter 
terminos  contradictorios,  ens  et  non  ens, 
esse  et  non  esse.  Ergo  esse  tam  est  ter- 
minus  generationis  quam  creationis,  et 
proinde  tam  effectus  generantis  quam 
creantis,  quod  est  tantuin  primum  ens. 
—  1.  Phys.  1. 10  (9) ;  4.  Mdaphys.  1. 16  (4). 

4.  Piaeterea,omnescausae  in  hoc  conve- 
niunt  quod  causant  esse;  eigo  non  tan- 
tum  causa  prima  datesse,sed  etiam  cau- 
sae  secundae.  —  Cf.  3.  c.  Gent.  c.  66. 

Sed  contra:  1.  Secundum  ordinemeffec- 
tuum  oportet  esse  onlinem  causarum,  eo 
quoJ  effectus  causis  suis  proportionati 
sunt ;  unde  oportet  quod  sicut  effectus 
proprii  reducuntur  in  causas  proprias, 
ita  id  quod  est  commune  in  effectibus 
propriis  reducatur  in  aiiquam  causara 
communem.  Oinnibus  autera  coraraune 
est  esse.  Oportet  ergo  quod  supra  omnes 
causas  sit  aliqua  causa,  cujiis  sit  dare 
esse  (2.  c.  Gent.  c.  15,  n.  3),  et  cujus 
esse  sit  effectus  proprius.  Haec  autera  est 
causa  prima.  Eriio  esse  est  proprius  effec- 
lus  primae  causae. 


7f,  OUARTA  l'ARS 

2.  Prajterea,  primacaiisa,  scilicet  Deus, 
est  ipsum  esse  per  essentiani ;  ergo  opor- 
let  quod  esse  creatum  sit  propriiis  efTec- 
lus  ejus,  sicut  ignire  est  proprius  cdec- 
tus  ignis.  —  1a,  q.  8,  a.  1,  c. 

Rii:spoNDi:o  dicrndum,  quod  esse  est 
proprius  eirectus  primas  causui,  quia  ne- 
ccsse  est  quod  aclio  prima^  causae  qua 
lalis  est,  allingat  terminos  contradictio- 
nis  in  quantum  creat  ex  non  cnte  sim- 
pliciter  ens  simpliciter,  nihil  omnino  in 
sua  aclione  pra^supponens.  Contradic- 
tio  enim  absolute  sumpta  est  oppositio 
cujus  neulrum  cxtremum  est  in  genere, 
quia  ipsius  extrema  sunt  esse  et  non 
esse.  Impossibile  est  autem  quod  aliqua 
causa  secunda  iiabeat  pro  effectu  esse 
quod  non  est  in  genere,  et  est  alterum 
extremum  contradictionis.  Quod  sic  pa- 
tet.  Impossibile  est  quod  aclio  rei  exce- 
dat  principia  ipsius  per  quae  agit.  Omne 
autem  agens  crcatum,  est  in  specie  ali- 
qua  ;  et  ideo  sua  aclio  non  potest  extendi 
ad  esse  quod  non  sit  in  sua  specie  : 
cujusmodi  est  esse  in  communi  acceptum, 
quod  est  alterum  exlremum  contradictio- 
nis  absolutae.  Ergo  hujusmodi  esse  in 
communi  acceplum  est  proprius  effectus 
primse  causse,  quse  cum  sit  exlra  omne 
genus,  potest  habere  actionem  quae  attin- 
gat  terminos  contradictionis  absolulse.  — 
Opiisc.  37,  c.  1,  4,  5. 

Praeterea,  cum  omne  quod  fit,  ad  hoc 
fiat  ut  sit,  oporLet,  si  aliquid  fieri  dica- 
lur  quod  prius  fueril,  quod  hoc  non  fiat 
per  se,  sed  per  accidens  ;  per  se  vero 
illud  quod  prius  non  fuerit  :  ut  si  ex  albo 
fiat  nigrum,  sit  quidem  nigrum  et  colo- 
ratum  ;  sed  nigrum  per  se,  quia  fit  ex 
non  nigro  ;  coloratum  autem  per  acci- 
dens,  nam  prius  coloratum  erat.  Sic  igi- 
tur,  cum  fit  aliquod  ens,  ut  homo  vel 
lapis  :  homo  quidem  pcr  se  fif,  quia  ex 
non  homine  ;  ens  autem  per  accidens, 
quia  non  ex  non  ente  simpliciter,  sed  cx 
non  ente  hoc,  ut  Philosophus  dicit  in  1. 
Phys.  [lexl.  62  ;  c.  7).  Cum  ergo  aliquid 
fit  omnino  ex  non  ente,  ens  per  se  fiet  ; 
oportet  ergo  quod  ab  aliquo,  qui  (quod) 


-  MltTAPHYSIGA 

sit  per  se  causa  essendi,  procedat  ;  nam 
efTectus  proportionaliter  reducuntur  in 
causas.  Hocautem  est  primum  ens  solum 
qui  (quod)  agit  ex  non  ente  simpliciter. 
Ergo  primum  ens  per  se  est  causa  es- 
sendi,  alia  vero  sunt  causa  essendi  per 
accidens  et  non  per  se.  —  2.  c.  Gent.  c. 
21,  rat.  9. 

Ad  primum  ergo  dicendum,quod  esse, 
quod  est  terminus  generationis,  non  est 
esse  in  communi,  sed  esse  hoc  vel  illud 
in  specie  determinata  ;  et  similiter  non 
esse,  quod  est  terminus  a  quo  in  gene- 
ratione  simpliciter,  non  est  non  esse  abso- 
lute,  sed  non  esse  hoc,  esse  tamenaliquid  : 
ut  non  esse  actu,  est  esse  in  potentia, 
secundum  Philosophum  ;  esse  autem  in 
potentia  ad  unum,  necessario  adjungitur 
esse  actu  aliud,  quia  nunquam  est  esse 
in  potentia  pura  sine  aliquo  aclu  ;  aliter 
materia  esset  sine  forma  ;  et  propter  hoc 
ista  extrema  subsunt  potentise  naturali. 
Esse  enim  in  potentia  propter  esse  actu 
adjunctum  subest  agenti  naturali  :  quia 
agens  naturale  semper  requirit  subjec- 
tura  actu  in  quod  agat  ;  et  ideo  finis 
actionis  suse  est  spoliatio  actus  prioris, 
et  inductio  novi  actus.  Ex  his  manife- 
stum  est  quod  esse  terminum  generatio- 
nis  non  est  esse  simpliciter  extra  genus, 
sed  est  negatio  existenlis  in  genere,  ut 
principium  est  in  genere.  Actus  enim  est 
alterumeorum  principiuni(l)  quae  suntin 
genere,  quia  genus  dividitur  per  actum 
et  potentiam  ;  ideo  negatio  hujus  vel 
illius  actus  ad  idem  genus  pertinet,  quia 
negat  in  illo  genere  et  non  in  alio  ;  ideo 
non  esse,  quod  est  terminus  in  genera- 
tione  simpliciter,  pertinet  ad  genus  sub- 
stantise.  —  Opusc.  37,  c.  5  circamed. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ens  sim- 
pliciter,  et  non  enssimplicitcr,  quaedicun- 
tur  esse  terminus  gencrationis  simpliciter, 
non  sumuntur  eo  sensu  quod  significent 
ens  absolute  et  universaliter  sumptum, 
sicut  hic  sumitur,  ita  quod  distinguatur 
generatiosimplex  ageneratione  secundum 
quid,  quod  illa   sit    inter  ens  et  non  ens 

(1)  Al.  principiorum. 


DE  PRODUGTIONE  ENTIS  —  QU.  VIII  DE  ESSE  CREATUR.E  REGEPTO  —  ART.  11        77 

universaliter  et  absolule    sumptum,  hsoc  extremum  contradictionis  spectet.    Quod 

vcro  inter  ens  et   non  ens  particulariter  autem  ista  non  sint  absolutc  contradic- 

sumptum;  —  sed  distinguuntur  ha3  duse  toria,    manifeitum   es',  Nam    non   esse, 

gcnerationes,  generatio  scilicet  quagenc-  quod  est  altcrum  extremum  generationis, 

ratur  aliquid  simplicitcr,  et  gencratio  qua  non    cst  non  esse  simpliciter,  secundum 

gencratur    aliquid     sccundum    prsedica-  Philosophum  ;    sed    illud  non    esse  idem 

menta,  ita,  quod  unum  eorum    quae  his  est  quod  esse  in  polentia.  Et  ideo  mani- 

generationibus  generantur,  significet  hoc  lestum  est,  quod  taiis   non    esse,  et  esse 

aUquid,  ut  dicit  Philosophus  1.  de  Gene-  oppositi,  estcommune  subjectum,  materia 

rat.,  hoc   est   subslanliara  ;  aliud  autem  sciUcet  ;  et  simiUtcr  cst  de  nigro  vel  non 

quantitalem    aut   quaUtatem  aut  aUquid  albo,  et  aUDO  :  horum  enim  est  commune 

hnjusmodi.  IHa  ergo,  quge  non  significant  subjectura,    quod  est   ens   mediura.  Scd 

subslantiara,  non  gencrantur  sirapUciter,  contradicloria  raediumnon  habent,  secun- 

sed  secundura  quid,  scil.  secunduni  quan-  dura    Philosophum  ;  undc  ista  sunt  con- 

titatera,  aut  qualitatera,  aut  aUquid  aUo-  tradictoria  per  resolutionera  aUaruraop- 

rura.  Quai  vero  significant  substantiam,  positionum  in  contradictorias,  quia  oppo- 

dicuntur   generari    simpliciter.  —  1.    de  sitio   contradicLoria    includitur   in   omni 

General.  1.  9  post  princ.  alia   opposilione,  ut  dicetur  infra  (q.  16, 

Ad  ierlium  dicendura,  quod  inlerextrc-  a.  4,  qusestiunc.  1,  c),  sicut  prius  inclu- 

ma    generalionis,    cst   contradiclio     per  ditur  in  suo  posteriori.  —  Opusc.    37,  c. 

resolutionera  :  in  quantum  in  illa  fit  reso-  5  post  med. 

lutio  conlrariorumextremorum  in  contra-  Ad    quartum   dicendura,   quod   causae 

dicloria  :  quia  unus  lerminus,  esse  scili-  secundse  non  dant  esse  rebus  nisi  instru- 

cet  hoc   vel    illud,   quod    acquiritur  per  mentaliter  in  virtule  Dei.   Quando    enim 

generationem,  rationequalitatis  suaeoppo-  aUqua    agentia  diversa,  sub   uno   agente 

nilur  actui  adjuncto  ipsi  esse  in  potentia,  ordinantur,  necesse  est  quod  effeclus  qui 

propter  ejus  qualitatem  :  sicut  ignis  con-  ab  eis  coramuniter  fit,  sit  eorum   sccun- 

trariatiir  ipsi  aquae  propter  naturam  cali-  dum  quod  uniuntur   in  participando  mo- 

di  et  frigidi.  Sicut  crgo  dicitur  non  album  tum  et  virtutem  illius  agentis.  Non  enim 

(quod    lamen   est    nigrura    vel  medium)  plura    faciunt   unum,    nisi    in    quantum 

opponi  albo,  et  nullura  aliud  non  albura  ;  unum  sunt:   sicut  patet  quod  omnes  qui 

ita  non  esse  actu  hoc,  sive  esse  in  poten-  in  exercitu  sunt,  operantur  ad   victoriam 

lia    hoc,  cui  tamen    adjunctum  est  esse  causandam,  quamcausant  secundum  quod 

actu  aliud,  opponitur  esse  actu   hoc.  Ex  sunt   sub    ordinalione  ducis,   cujus  pro- 

quibus    manifestum  est  quod  ad  alterum  prius  effeclus  victoria  est.  Cum  igitur  esse 

extremura  conlradictionis  simpliciter,  ad  sit  communis  effectus  omnium  agentium 

esse    scilicet,    pertinent   ambo    extrema  (nam  omne  agens  facit  esse  actu),  oportet 

generationis,  scilicet  esse  hoc,  et  non  esse  quod  hunc  effectum  inducant  in  quanlum 

hoc,  quod  est  esse  in  potentia  ;  esse  enim  ordinantur  sub  primo  agente  et  agunt  in 

in    polcntia  aliquo    modo  ad  esse    perti-  virtute  ipsius.  —  .3.  c.  Gent.  c.  66,  rat.  2. 
net.    Sed   comparando    unum  eorum  ad 

allerum,  esse  in   potenlia  est    quasi   non  ARTICULUS  II 

esse:  quia  qiiod  est  in  polentia,  non  est,  utrum  esse  sit  id,  quo    res   formaliter 

secundum  Philosophum.  Et  sirailiter  esse  est  similis  primo  enti. 
album  et  non    esse  albura  (quod  est  esse 

nigrum  vel   medio  colore    coloratura)  ad  Videlur  quod  esse  non   sit  id  quo   res 

esse  perlinent,  licefnon  esse  album,  vel  est  similis  Deo. 

esse  nigrum,  comparatura  ad  esse  album  1.  Similia  enira    dicuntur  quse  conve- 

sit  quodammodo  non  ens,  cum  ad  vilius  niunt  in  forma  ;  sed  nihil   convenit  cum 


7S  OLAIVIA  1'AUS 

l)eo  in  forma  ;  nullius  cnini  essenlia  rei 
Cisl  ipsuni  esse,  nisi  soium  priini  entis  : 
ergo  nulla  crealura  per  csse  suum  potest 
esse  Deo  similis.  —  la,  cp  4,  a.  3,  arg. 
3. 

2.  Prselerea,  in  similibus  csl  mutua 
simililudo,  nam  simile  esL  simili  simile  ; 
si  igitur  aliqua  creatura  est  similis  Deo, 
et  Deus  erit  similis  alicui  creaturse  (la, 
1.  c.  arg.  4)  :  quod  est  absurduin,  cum 
Deus  sit  exlra  omne  genus. 

3.  Praftlerea,  formae  sunt  qusedam  sigil- 
lalio  divinse  scientia)  in  rebus;  ergo  res 
sunt  similes  Deo  per  formam  et  non  per 
suum  esse.  —  de  Verit.  q.  2,  a.  1,  ad  6. 

4.  Pra)lerea,  inler  finitum  et  infinitum 
in  omni  genere  non  potest  dari  siiiiilitudo  : 
quia  similitudo  est  comparatio  quaedam, 
non  est  autem  comparatio  eorum  quse 
sunt  diversorura  generum  (la,q.  4,  a.  3, 
arg.  2).  Sed  Deus  est  infinitus  in  omni 
genere,  esse  autem  creaturae  est  finitum  ; 
ergo  esse  creatui  a^  non  polest  esse  illius 
formalis  similitudo  ad  Deum.  —  dc  Div. 
Nom.  c.  9,  1.  3  in  fine. 

Sed  contra:  1.  Omne  quod  participative 
el  secundario  habet  aliquid,  est  simile  ei 
quod  primo  et  causaliter  habet  illud  per 
id  quod  ab  ipso  participat  ;  sed  omnes 
creaturae  participant  esse  a  Deo  :  ergo 
sunt  similes  a  Deo  per  esse.  —  de  Div. 
Nom.  c.  4,  1.  18. 

2.  Praeterea,  omnis  effeclus  aliqualiter 
reprsesentat  suam  causam  (la,  q.  45,  a. 
7,  c);  sed  ipsum  esse  inter  alios  effecLus 
est  principalius  etdignius:  ergo  per  esse 
potissimum  creatura  cst  similis  Deo.  — 
Cf.  de  Div.  Nom.  c.  5,  I.  1,  2,  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  cum  simili- 
tudo  attendatur  secundum  convenien- 
tiam  vel  communicationem  in  forma,  mul- 
tiplex  est  similitudo  secundum  multos 
modos  communicandi  in  forma.  Qucedam 
enim  dicuntur  similia,  quae  communicant 
in  eadem  forma  secundum  eandem  ratio- 
nem,  et  secundum  eundem  modum;  et 
hsec  non  solum  dicuntur  similia,  sed 
sequalia  in  sua  similiLudine  :  sicut  duo 
aequaliter  alba,  dicuntur  similia  in  albe- 


-  MCTAPIIYSICA 

dine  ;  et  hsec  est  perfecla  similitudo.  Alio 
modo  dicuntur  similia,  quse  communicant 
in  forma  secundum  eandem  ralioneni,  et 
non  sccundum  eundem   modum,  sed  se- 
cunduin  magis  et  minus,  ut  minus  albuin 
dicitur   siinile    magis  aibo  ;  et  liaec   est 
similitudo  imperfecla.  Terlio  modo  dicun- 
tur  aliqua  similia,   quse  coinmunicant  in 
eadem  forma,  sed  non  secundum  eandeni 
rationem,  ut  patet  in  agentibus  non  uni- 
vocis.    Cum  enim  omne  agens  agat  sibi 
simile  in  quantum  est  agens,    agit  autem 
unumquodque   secundum  suam  forniam, 
necesse  est  quod  in  effectu  sit  similitudo 
formse  agentis.  Si  ergo  agens  sit  conten- 
tum   in  eadem    specie   cum  suo  effectu, 
erit  similitudo  inter  faciens  et  factura  in 
forma,  secundum  eandem  rationera  spe- 
ciei  :  sicut  horao   generat    hominera.  Si 
autera  agens  non  est  contentura  in  eadem 
specie,  erit  similitudo,  sed  non  secundum 
eandcra  rationera    speciei  :  sicut  ea  quse 
generantur  ex  virtute  solis,  acceduntqui- 
dem  adaliquam  similitudinem  solis,  non 
taraen  ut  recipiant  formam  solis  sccun- 
dum    similitudinem    speciei,    sed  secun- 
dum  similitudinem  generis.  —  Si  igitur 
sit  aliquod  agens,   quod  non  in    genere 
contineatur,    effectus    ejus   adhuc   raagis 
remote  accedent  ad  similitudinera  formse 
agenlis,  non  taraen  ita   quod  participent 
sirailitudinem    forrase   agcnlis  secundum 
eandem  rationera  speciei  aut  generis,  sed 
secundum  aliqualem  analogiara,  sicut  ip- 
sum  esse  est  commune  omnibus   (la,  q. 
4,  a.  3,  c).  Cum   ergo  esse  sit  proprius 
effectus  Dei,  ut  supra  (art.  praeced.)  dic- 
tura    est,  sequitur  creaturas  in  quantum 
entia   per  illud    assimilari  Deo  ut  primo 
et  universaH  principio  lotius  esse.  —  la, 
q.  4,  a.  3,  c  ;  1.  c.  Gent.  c.  29. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non 
dicitur  esse  similitudo  creaturae  ad  Deum 
propter  communicantiara  in  forraa,  secun- 
dura  eandem  rationemgeneris  et  speciei, 
sed  secundum  analogiam  tantum  :  prout 
scilicet  Deus  est  ens  per  cssentiam,  alia 
pcr  participationem.  —  la,  1.  c.  ad  3. 

Ad   secundum    dicendum,    quod   licet 


I 


DE  PUODUCTIONK  ENTIS  -  QU.  VIII  DE 

aliquo  modo  concedatur  quod  crealura 
sit  similis  Deo,  nullo  tamen  modo  conce- 
dendum  est  quod  Deus  sit  similis  creatu- 
rae  :  quia,  ut  dicit  Dionysius  {de  Div.  Nom.^ 
c.  9,  §  G;  —  Mignc  col.  914),  in  his  quce 
unius  ordinis  sunt,  redpilur  muiua  simi- 
liludo,  non  autem  in  causa  et  causalo. 
Dicimus  enim,  quod  imago  sit  similis  ho- 
mini,  et  non  e  converso ;  ct  similiter  dicj 
potest  aliquo  modo,  quod  creatura  sit 
sirailis  Deo,  non  tamen  quod  Deus  sit 
similis  creaturse.  —  Ibid.  ad  4 ;  de  Div. 
Notn.  c.  9,  1.  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  esse  cst  id 
quod  est  maximc  formale  in  re  (la,  q.  7, 
a.  1,  c),  cL  acLualitas  omnis  forma?  (la, 
q.  3,  a.  4,  c),  et  ipsius  rei  ultimum  com; 
plementum  ;  unde  licel  forma  possit  dic* 
ratio  fundandi  similitudincm  ad  Deum  in 
creatura,  Lamen  ipsum  esse  est  formalis 
similiLudo.  —  V.  tract.  de  Formis  q.  1, 
a.  2,  c 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  duplex 
est  similitudo  :  una  omnimod?e  asquipa- 
rantiae  ;  et  haec  convenire  non  potest  crea- 
lurne  per  respectum  ad  Deum ;  alia  cst  si- 
miUtudo  imiLationis ;  et  ha3c  convenit  crea- 
turae  ad  Deum,  in  quantum  videlicet  par- 
ticipat  aliquid  de  siinilitudine  ejus  secun- 
dum  suum  modum  (2a  2ae,  q.  163,  a.  2, 
c).  Dionysius  enim  dicit  {de  Div.  Nom.  c 
9,  §  7  ;  —  Migne  col.  915) :  Eadem  simi' 
lia  sunt  Deo  et  dissimilia;  hoBC  quidem  se- 
cundwn  contingentem  imifationem  ;  hcec 
aulem  secundum  quod  causata  minus  ha- 
bent  a  causa.  Esse  autem  creaturse,  est 
parlicipata  similitudo  primi  esse;  et  ideo 
creatura  secundum  suum  esse  est  primo 
enti  similis.  —  de  Div.  Nom.  c  9,  1.  3. 


ARTICULUS   III 

UTRUM    ESSE    CREATUR.i:    SIT    RECEPTUM, 
GONTRAGTUM   ET    LIMITATUM. 

Videlur  quod  esse   creaturae   non   sit 
receptum,  contractum  et  limitatum. 


ESSE  CREATUR/E  RECEPTO   -  ART.  III        70 

1.  Quod  enini  est  limitatum,  contrac- 
tum  et  receptum,  pra^supponit  aliquod 
recipiens,  quod  recipiat  illud  (1.  Sent. 
dist.  8,  q.  2,  a.  1,  c),  et  a  quo  limitetur, 
et  conlrahatur.  Sed  esse  creaLurie  non 
potest  supponere  aliquod  recipiens  a  quo 
limitetur  ejus  csse  ;  fit  enim  croatura  ex 
nihilo.  Ergo  esse  creaturae  non  est  reccp- 
tum,  limitaLum  et  contraclum. 

2.  Practerea,  esse  est  id  quod  subster- 
nitur  cuicunque  supervenicnli,  et  per 
illud  conlrahilur:  quia  id  quod  subster- 
nitur  in  rebus,  est  communius  quam  id 
quod  informat  et  restringit  ipsum,  sicut 
esse  quam  vivere,  et  vivere  quam  inteU 
ligere,  et  materia  quam  forma  (la,  q.  65, 
a.  3,  c).  Ergo  non  datur  aliquid  quod 
subsLernatur  ipsi  esse ;  ergo  esse  non  est 
recepLum  et  limitatum. 

3.  Praeterea,  in  quibus  non  datur  ma- 
teria,  in  iis  non  datur  potenlia  ad  esse. 
Sed  in  quibus  non  est  potenLia  ad  esso,  in 
iis  esse  non  poLest  delerminari  et  limi- 
lari  ;  actus  enim  limitatur  et  terminatur 
per  potentiam.  Ergo  cum  esse  rerum  non 
sit  ex  materia  praejacente,  sequitur  quod 
non  sit  receptum,  limitaLum  et  termina- 
tum.  —  1.  c.  Gent.  43,  rat.  2. 

Sed  contra:  1.  Esse  illimiLatum  et  infi- 
nitum  est  esse  subsistens;  sed  esse  crea- 
turae  non  potest  esse  subsistens,  cum 
illud  sit  proprium  primi  entis  (la,  q.  7, 
a.  2,  ad  1) :  ergo  esse  creatur.-B  est  fini- 
tum,  terminatum  et  contractum. 

2.  PraeLerea,  ea  quse  sunt  imparLici- 
paLa,  dicuntur  simpliciler;  ea  vero  quae 
sunt  participata,  particulariter  dicuntur, 
secundum  Augustinum  (8.  de  Trin.  c  3 
post  princ  ;  —  Migne  t.  42,  col.  949)  : 
ToIIe  hoc  et  illud,  et  videbis  bonum  ora- 
nis  boni  (1).  Sed  esse  creaturae  est  parti- 
cipalum  {de  Div.  Nom.  c.  2,  \.  2  post 
med. ;  c  5,  1.  2  circa  med.) ;  ergo  dicitur 
particulariter ;  ergo  est  contractum  et  11- 
mitatum. 


(1)  «  Bonum  hoc  et  bonum  illud ;  loUe  hoc  et 
illud,  et  vide  ipsum  honum  si  potes;  ita  Deum  vi- 
debis,  non  alio  bono  bonum,  sed  bonum  omnis 
boni  ». 


80  ■  OUARTA  PAUS 

3.  PraHerea,  si  esse  crealuriE  non  sit 
lerminaluui,  liuHlalum  el  receplum, 
sequilur  esse  subsisleus  ;  sed  nuila  de 
Ijerlectionibus  essendi  potcsl  deesse  ei 
quod  est  esse  subsislens  (la,  q.  4,  a.  2, 
ad  3) :  ergo  esse  creaturae  est  infinitum  ; 
quod  est  falsum. 

Respondeo  DicKNDUM,  quod  natura  qua) 
habet  esse,  et  non  est  suum  esse,  necesse 
est  quoJ  esse  ejus  sit  receptum  ct  con- 
tractum  ad  terminatam  naturam  (la,  q. 
7,  a.  2,  c).  Quandocunque  enim  aliquid 
preedicatur  dealteroper  participalionem, 
oportet  ibi  uliquid  esse  piaeter  id  quod 
participatur,  ad  cujus  capacitalem  forma- 
tur  esse  participantis  (la,  q.  75,  a.  5,  ad 
4) ;  ac  proinde  cum  esse  creaturse  sit 
darticipalum,  necesse  est  pra3ter  illud 
aliquid  dari  ad  cujus  capacilatem  esse 
crealurae  communicetur  {QuodL  2,  a.  3, 
c).  Cum  enim  esse  divinum  sit  univer- 
sale  et  infinitum,  nulla  autem  perfectio 
possil  universaliter  et  infinite  porticipari 
ab  aliqua  creatura,  inde  est  quod  oportct 
quod  si  creatuise  debealur  illud  esse 
participatum,  quod  ipsum  esse  divinura 
determinetur  et  finiatur  secundum  mo- 
dum  creaturse  quse  debet  ipsum  recipere, 
eo  quod  unumquodque  recipiatur  per 
modum  recipienlis.  Hoc  autem  fit  me- 
diante  aliquasecundacausa,  qua  mediante 
ipsa  res  fit  debite  proportionata  ad 
receplionem  talis  esse  sic  limitoti  el  deter- 
minali,  secundum  naluram  possibilllalis 
creaturse  inditam.  Et  haec  quidem  natura 
sive  causa  secunda,  per  quam  unaquse- 
que  res  fit  copax  et  receptibilis  ipsius 
esse,  est  forma.  Et  hujus  quidem  exem- 
plum  videmus  in  lucem  participantibus. 
Nam  quia  lux  in  fonle  est  universaliter 
et  indelerminale,  nullum  autem  aliud 
corpus  potest  recipere  universaliter  esse 
lucis  sicut  est  in  fonte  suo,  inde  est  quod 
oportet  aliquid  esse  inditum  et  unitum 
corporibus  participantibus  esse  lu'cis,  quo 
mediante  corpus  fiat  susceptibile  lucis, 
et  hoc  feecundum  determinatum  et  fini- 
tum  gradum;  hoc  autem  est  diaphanei- 
tas,  per  quam  uniuscujusque  natura  fit 


—  METAPIIYSIGA 

susceplibilis  lucis,  sicut  et  per  formam 
uniuscujusijue  natura  conslituitur  in  tali 
gradu,  ut  sit  capax  esse  actualis  secun- 
dum  determinatum  gradum.  Ex  quibus 
manifestum  est  quod  esse  cujuscunque 
creaturoc  est  receptum  in  forma,  seu  per 
illani  in  substantia  rei,  et  contractum  ac 
limitatum  secundum  capacitalem  forma^, 
ratione  cujus  res  est  susceptibilis  ipsius. 
—  Opusc.  G9  (in  Boethii  lib.  de  Hebdoin.), 
1.  2 ;  cf.  tract.  de  Foi  mis  q.  1 ,  a.  2,  c 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  in 
quolibet  creato  aliud  est  natura  rei  quse 
parlicipat  esse,  et  aliud  ipsum  esse  par- 
ticipatum.  Et  cum  quselibet  res  partici- 
pet  per  assimilationem  primum  actum, 
in  quantum  (1)  habet  esse,  necesse  est 
quod  esse  participatum  in  unoquoque 
comparetur  ad  naturam  participantem 
ipsum  sicut  actus  ad  potenliam.  In  na- 
tuia  igitur  rerum  corporearum  materia 
non  per  se  participat  ipsum  esse,  sed  per 
formam;  forma  enim  adveniens  materia), 
facit  ipsam  esse  actu,  sicut  anima  cor- 
pori.  Unde  in  rebus  compositis  est  consi- 
derare  duplicem  actum  et  duplicem 
potenliam.  Nam  primo  quidem  materia 
est  ut  potentia  respectu  formae,  et  forma 
est  actus  ejus;  et  iterum  natura  consli- 
tuta  ex  materia  et  forma  est  ut  potentia 
respectu  ipsius  esse,  inquantumest  sus- 
ceptiva  ejus.  Remoto  igitur  fundamento 
materise,  adhuc  est  comparatio  ipsius 
naturse  vel  formae  —  si  creatura  sit  aliquid 
subsistens,  non  in  materia  ~  ad  suum 
esse  ut  potentiae  ad  actum  (ratione  cujus 
esse  est  determinatum  et  finitum),  non 
quidem  ut  potentiam  separabilem  ab 
actu,  sed  quam  semper  suus  actuscomi- 
tetur  {de  Spirit.  Creat.  a.  1,  c).  Sic  ergo 
patet,  quod  licet  anle  creationem  nihil 
prsesupponatur  ex  quo  res  in  esse  proce- 
dat,  tamen  in  ipsacreatione  est  assignare 
aliquid  quod  se  habet  ut  recipiens,  qua- 
tenus  comparatur  ad  esse  ut  polentia. 

Ad   secundum    dicendum,    quod    esse 


(1)  Al.  «  in  quantum  res  parlicipant,habent  essei 
et  necesse  est  s... 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  OU.  VIII  DE 

substernitur  ceteris  sibi  supervenienti- 
bus,  tanlum  secundum  rationem  :  in 
quanlum  praedicatur  de  eis  essentialiter  ; 
unde  informalur  ab  illis  non  quidem 
secundum  rem,  quia  sunt  idem  esse  et 
vivere,  sed  secundum  rationem.  Sed  in- 
format  secundum  rem  omnia  de  quibus 
prsedicatur  participalione,  quia  difTert 
realiter  quod  est,  et  quo  est,  ut  dicit 
Boethius,  et  dicetur  infra.  —  Cf.  Quodl. 
2,  a.  3,  c. ;  Tabula  Aurea  voce  «  esse  » 
n.  60. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  potentia 
ad  esse  non  se  tenet  tantum  ex  parte 
raaterise,  sed  multo  magis  se  tenet  ex 
parte  forma3  :  quia  unumquodque  est  per 
suam  formam  (1.  de  Ccelo  1.  6,  post 
princ.) ;  nec  materia  respicit  esse  imme- 
diate,  sed  primo  et  per  se  respicit  for- 
mam,  et  per  illam  esse ;  utraque  autem 
simul  sumpta,  scilicet  materia  et  forma, 
comparata  ad  esse,  se  habet  quodam 
modo  ad  illud  ut  materia  ad  formam,  ita 
quod  sit  potenlia  respectu  illius,  ut  dic- 
tum  est  (in  c).  —  de  Spirit.  Creat.  a. 
1,  c. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM   ESSE  PRIMI  ENTIS  SIT  ESSE  FORMALE 
OMNIUM. 

Videtur  quod  esse  primi  entis  est  esse 
formale  omnium. 

\.  Dicit  enim  Dionysius  {de  Coelesti  Hie- 
rarchia  c.  4,  §  1 ;  —  Migne  t.  3,  col.  178) : 
«  Esse  omnium  est  supersubstantialis 
divinitas  »  (1).  Sed  supersubstantialis 
divinitas  et  esse  primi  entis  sunt  unum 
et  idem ;  ergo  esse  primi  entis  est  esse 
formale  omnium,  —  1.  c.  Gent.  c.  26, 
arg.  1   pro  sent.  contraria. 

2.  Praeterea,  id  quod  commune  est, 
per  additionem  specificatur  vel  indivi- 
duatur;  sed  ad  esse  primi  entis  nulla  fit 
additio :  ergo  esse  primi  entis  seu  esse 
divinum  est  commune  omnium.  —  Ibid. 
arg.  2. 

(1)  «  Essc  omnium  est  ea  quc«  illud  superat  di- 
vinitas  s.Migne  1.  c. 


ESSE  GHEATUll.E  UECE1'T0  —  AllT.  IV        81 

3.  Praeterea,  id  quod  in  ultimo  resolu- 
tionis  invenitur  eorum  quae  sunt  in 
nobis,  est  simplicissimum ;  non  enim  est 
in  infinitum  procedere  in  compositione 
eorum  quae  sunt  in  nobis.  At  esse  primi 
entis,  scilicet  Dei,  est  simplicissimum. 
Ergo  essc  divinum  est  id  quod  est  sim- 
plicissimum  in  resolutione  eorum  quae 
sunt  in  nobis;  hoc  autem  est  esse :  ergo 
idem  quod  prius.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  Praeterea,  non  est  in  rebus  duplex 
esse;  at  Deus  dicitur  in  omnibus  rebus 
esse :  ergo  non  requiritur  aliud  esse  in 
rebus  praeter  illud.    —  Ibid.  arg.  4. 

Sed  contra :  l.  Esse  rerum  creatarura 
est  effectus  primi  entis  quod  est  suum 
esse,  ut  supra  (q.  5,  a.  2)  probatum  est; 
sed  idem  non  est  effectus  suiipsius:  ergo 
esse  divinum  non  est  esse  formale  crea- 
turarum. 

2.  Prseterea,  esse  creaturarum  est  for- 
malis  similitudo  illarura  ad  esse  primi 
enlis,  ut  etiam  dictum  est  (a.  2  huj. 
quaest.) ;  sed  nihil  proprie  loquendo  est 
similitudo  sui  ipsius:  ergo  idem  quod 
prius. 

3.  Praeterea,  esse  crealurarum  est  esse 
receptum,  contractum  et  finitum  (a.  3 
huj.  quaest.) ;  sed  esse  subsistens  non 
potest  esse  contractum  et  finitum  :  ergo 
esse  divinum  seu  primi  entis  non  potest 
esse  formale  omnium  quae  sunt. 

Respondeo  dicendum,  quod  impossibile 
est  quod  esse  primi  enlissit  forraale  esse 
crealurarura.  Res  enim  ad  invicera  non 
distinguuntur  secundura  esse  quod  ha- 
bent,  quia  in  lioc  orania  conveniunt.  Si 
ergo  res  differunt  ad  invicera,  oportet 
quod  vel  ipsura  esse  specificetur  per  ali- 
quas  differentias  additas,  ita  quod  rebus 
diversis  sit  diversum  esse  secundum  spe- 
ciera  ;  vel  quod  res  differant  per  hoc  quod 
ipsum  esse  diversis  naturis  secundum 
speciem  convenit.  Sed  primura  horum 
est  irapossibile,  quia  enti  non  potest  fieri 
aliqua  additio  secundura  modura  quo 
differentia  additur  generi.  Relinquitur 
ergo  quod  res  propter  hoc  difTerant,  quod 
habent  diversas  naturas,  quibus  acquiri- 


SUMM.^  Philos.  VI  —  6. 


82  OUAHTA  1'A11S  - 

tur  esse  diversiinode.  Esse  auleni  prinii 
entis  non  advenit  alii  naturte,  sed  est 
ipsa  natura  seu  essentia  ejus,  ut  osten- 
suni  est  (supra,  q.  5,  a.  2).  Si  igitur  esse 
primi  entis  seu  esse  divinuni  esset  for- 
male  esse  omiiium,  oporteret  omnia  sim- 
pliciter  esse  unum.  —  Amplius,  quod  est 
commune  multis,  non  est  aliquid  praeter 
multa  nisi  sola  ratione  :  sicut  animal  non 
est  aliquid  pra^ter  Socratem  et  Platonem 
et  alia  animalia,  nisi  intellectu,  qui  appre- 
hendit  formam  animalis  exspoliatam  ab 
omnibus  individuantibus  et  specificanti- 
bus;  homo  enim  est  quod  vere  est  ani- 
mal;  alias  sequeretur  quod  in  Socrate  et 
Platone  essent  plura  animalia,  animal 
scilicet  ipsum  commune,  et  homo  commu- 
nis,  et  ipse  Plalo.  Multo  magis  igitur  et 
ipsum  esse  commune  non  est  aliquid 
prceter  res  existentes,  nisi  in  intellectu 
solum.  Si  igitur  Deus  sit  esse  commune, 
Deus  non  erit  aliqua  res  existens  nisi  in 
intellectu  tantum.  —  1.  c.  Gent.  c.  26, 
n.  2  et  4. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  hic 
sensus  non  potest  verbis  Dionysii  con- 
venire.  Nam  si  divinitas  est  omnium  esse 
formale,  non  erit  super  omnia,  sed  intra 
omnia,  imo  aliquid  omnium.  Cum  enim 
divinitatem  «  super  omnia  }>  dixit,  osten- 
dit  secundum  hoc  naturam  suam  ab 
omnibus  distinctara  et  super  omnia  col- 
locatam.  Exhoc  vero  quod  dixit,  quod  di- 
Vinitas  est  «esse  omnium»,  ostendit  quod 
a  Deo  in  omnibus  quaidam  divini  esse 
similitudo  reperitur.  —  Hunc  etiam 
eorum  qui  hanc  opinionem  tenent  per- 
versum  intellectum  alibi  apertius  exclu- 
dens  dixit  {de  Div.  Nom.  c.  2,  §  5 ;  — 
Migne  col.  643),  quod  ipsius  Dei  neque 
tactus  neque  aliqua  commixtio  est  ad 
res  alias,  sicut  est  puncti  ad  lineam,  vel 
figurse  sigilli  ad  ceram.  —  1.  c,  Gent.  c. 
26,  ad  arg.  1. 

Ad  seciindum  dicendum,  quod  id  quod 
commune  est  vel  universale,  sine  addi- 
tione  esse  non  potest,  sed  sine  additione 
consideratur.  Non  enim  animal  potest 
esse  absque  rationali  vel  irrationali  dif- 


■  METAPIIYSICA 

ferentia,  quamvis  sine  his  differenliis 
cogitetur  ;  licet  etiam  cogitetur  univer- 
sale  absque  additione,  non  tamen  absque 
receptibilitate  addilionis  est.  Nam  si  ani- 
mali  nulla  differentia  addi  posset,  genus 
non  esset ;  et  simililer  est  de  omnibus 
aliis  nominibus.  Divinum  autem  esse  est 
absque  additione,  non  solum  cogitatione, 
sed  etiam  in  rerum  natura  ;  et  non  solum 
absque  additione,  sed  etiam  absque 
receptibilitate  additionis.  Unde  ex  hoc 
ipso  quod  additionem  non  recipit  nec 
recipere  potest,  magis  concludi  potest, 
quod  Deus  non  sit  esse  commune,  sed 
proprium.  Etenim  ex  hoc  ipso  suum  esse  |i|< 
ab  omnibus  aliis  distinguitur,  quod  nihil  "' 
ei  addi  potest.  Unde  Commentator  dicit 
in  lib.  de  Causis  (propos.  9,  in  fine),  quod 
causa  prima  ex  ipsa  puritate  sua3  bonita- 
tis  ab  aliis  distinguitur,  et  quodammodo 
individuatur.  —  Ibid.  ad  arg.  2. 

Ad  tertiwn  dicendum,  quod  id  quod  in 
nobis  simplicissimum  invenitur,  non  tam 
res  estcompleta,  quam  rei  aliquid.  Primo 
autem  enti  attribuitur  simplicitas  sicut 
rei  alicui  perfecte  subsistenti.  —  Ibid.  ad 

arg.  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  primum 
ens  seu  Deus  non  sic  est  in  rebus  quasi 
aliquid  rei,  sed  sicut  rei  causa,  qute  nullo 
modo  suo  effectui  deest.  Non  enim  simi- 
liter  esse  dicimus  formam  in  corpore,  et 
nautam  in  navi.  —  Ibid.  ad  arg.  4. 


QU^STIO  IX 

DE   RERUM    MULTITUDINE    ET     DISTINCTIONE. 

Consequenter  post  considerationem  de 
esse,  quod  est  in  creaturis  a  primo  ente 
receptum,  considerandum  esset  de  agere 
creaturarum.  Sed  quia  de  hoc  sufficien- 
ter  dictum  est  in  Prima  Secunda^  Partis 
Summce  Philosophicce  (q.  11,  a.  4  et  5), 
ideo  videndum  de  processione  creatura- 
rum  a  primo  ente  quantum  ad  earum 
distinctionem  et  multitudinera; 


DE  PRaDUCTIONE  ENTIS  —  QL;.  IX  DE  IlEUrM  MULTITUDINE  —  AIlT,  I               83 

particulares  rerum  condiliones,  secunduin 

CIRCA  QUOD  QU^ERITUR  UiNUM :  quas  etiara  differunt.  —  Ibid.  arg.  4. 

5.    Practerea,   uniuscujusque    effectus 

Ulrum  ab  uno  ^''^^^^^^l^^  procedere  mul-  ^^^  aliquam   propriam  causam  acciperc. 

Sed   impossibile  est  unum  esse  proprium 

ARTICULUS  UNICUS  mullorum ;    ergo   impossibile    est    quod 

unum    sit  causa  muUitudinis.    —  Ibid. 

UTRUM  AD  UNO  PRIMO  TOSSIT  PROCEDERE  ^l^g-  ^- 

MULTiTUDO.  6.  Sed  dices,  quod  hoc  tenet  in  causis 

naturalibus,  non  in  causis  voluntariis.  — 

Videtur  quod  ab  uno  primo  non  possit  Contra,  arlifex  est  causa  artificii  per  vo- 

procedere  multitudo.  luntatem;  procedit  autem  artificiatum  ab 

1.  Primum  enim  omnium  entiuni,  sicut  artifice  secundumpropriam  formam  illius 
est  per  se  bonum,  ita  estper  seetsumme  artificiati,  qua;  est  in  artifice;  ergo  etiara 
unum.  Sed  ab  eo  in  quantum  est  per  se  in  voluntariis  effectus  quilibet  requirit 
bonum,  non  potest  procedere  nisi  bonura;  propriam  causam.  — Ibid.  arg.  6. 

ergo   nec  ab   eo   potest  procedere    nisi  7.  Prseterea,  oportet  esse  conformita- 

unura.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  16,  arg.  1.  lem  inter  causam  est  effectum ;  sed  Deus 

2.  Prseterea,  sicut  bonum  convertitur  est  omnino  unus  et  simplex:  ergo  in  crea- 
cum  ente,  ita  et  unum;  sed  in  his  qua3  tura,  quse  est  ejus  effectus,  nec  multitudo 
sunt  entia,  oportet  attendi  similitudinem  nec  compositio  debet  inveniri.  — -  Ibid. 
ad  Deum :  ergo  sicut  in  bonitate,  ita  et  arg.  7. 

in  unitate  oportet  Deo  creaturam  assimi-  8.  Prgeterea,  diversorura  agentiura  non 

lari,  ut  scilicet  sit  una  ab  uno.  —  Ibid.  potest    esse    idera    effectus    immediate  ; 

arg.  2.  sed  sicut  causa  appropriatur  effectui,  ita 

3.  Prajterea,  sicut  bonum  et  malum  effectus  causae  :  ergo  nec  ejusdem  causae 
opponuntur  privative,  si  communiter  possunt  esse  plures  effectus  immediate ;  et 
accipiantur,  licet  sint  contraria,  prout  sic  idem  quod  prius. — /6zo?.  arg.  8. 
sunt  habituum  differentiai:  ita  unum  et  9.  Pryeterea,  unius  simplicis  non  est  nisi 
multa  opponuntur  privative,  ut  patet  in  una  actio  ;  sed  ab  una  actione  non  estnisi 
10.  Metaphys,  {text.  9  ;  1.  9,  c.  3.)  Sed  unus  effectus  :  ergo  ab  uno  simplici  non 
malitiam  nullo  modo  dicimus  a  Deo  pro-  polest  procedere  nisi  unus  effectus.  — 
cedere,  sed  ex  defectu  causarum  secun-  Ibid.  arg.  11. 

darura   eam   incidere.   Ergo   nec    debet  10.  Sed  dices,  quod  universitas  rerum 

poni  quod  multitudinis  Deus  sit  causa.  est  quodamraodo   unura  secundum  ordi- 

—  /6irf.  arg.  3.  nem.  —  Contra,  effectumoportetassirailari 

4.  Praeterea,  oportet  proportionaliter  causse  ;  sed  unitas  Dei  non  est  unitas  or- 
accipere  causas  et  causata,  quia  videli-  dinis,  quia  in  Deo  non  est  prius  nec  po- 
cet  singularia  sunt  causa  singularium  et  sterius,  nec  superius  etinferius  :  ergonon 
universalia  universalium,  ut  patet  per  sufficit  unitas  ordinis  ad  hoc  quod  ab  uno 
PliiIosophum2.  Phys.  (text.  38;  c.  3.).  Sed  Deo  possint  plura  educi.  —  Ibid.  arg.  10* 
Deus  est  causa  maxime  universalis;  ergo  11.  Prselerea,  creatura  procedit  a  Deo 
suus  proprius  effectus  est  effectus  maxirae  non  solum  sicut  effectus  a  causaefficiente, 
universalis,  scilicet  esse.  Sed  ex  hoc  sed  etiamsicut  exemplatum  ab  exemplari. 
quod  res  habent  esse,  non  est  multitudo  :  Sed  unius  exemplati  est  unura  exeraplar 
cura  multitudinis  sit  causa  diversitas  vel  proprium  ;  ergo  a  Deo  non  potest  proce- 
differenlia ;  in  esse  vero  omnia  conve-  dere  nisi  unus  effectus.  —  Ibid.  arg.  12. 
niunt.  Ergo  multiludo  non  esta  Deo,  sed  12.  Praeterea,  Deus  est  causa  rerum 
a  causis  secundis,   ex  quibus  causantur  per  intellectum,  Agens  autem  per  intel- 


84 


nr.\im  paus  — 


lectuni  agit  per  forniam  sui  inlelleclus. 
Cuni  igitur  in  divino  inlellectu  non  sit  nisi 
una  fornia,  videtur  quod  ab  eo  non  i)0ssit 
procedoie    nisi   una    creatura.    —    Ibid. 


arg-.  13. 


13.  Sod  dices,  quod  licet  forma  divini 
intollectus  sit  una  sccundum  rem,  tamen 
altonditur  ibi  qUcodani  pluralitas,  secun- 
dum  diversos  respectus  ad  creaturas  di- 
versas,  et  sic  est  ibi  pluralitas  rationis.  — 
Contra,  aut  isti  respectus  plures  sunt  in 
inlellectu  divino  aut  sunt  solum  in  ralione 
nostra.  Si  primo  modo,  ergo  scquitur 
quod  in  intellectu  divino  erit  pluralitas, 
et  non  summa  simplicitas.  Si  secundo  mo- 
do,  sequitur  quod  Deus  non  producat 
creaturas  diversas  nisi  mediante  ratione 
nostra  :  ex  quo  oportet  quod  diversas 
creaturas  producat  per  diversos  respec- 
tus  ad  creaturas,  qui  non  sunt  nisi  in  ra- 
tione  nostra;  et  sic  habetur  propositumj 
scilicet  quod  a  Deo  immediate  non  proce- 
dat  multitudo.  — Ibid.  arg.  14. 

14.  Praeterea,  Deus  per  apprehensionem 
intellectus  sui  res  in  esse  producit ;  sed 
in  eo  non  est  nisi  una  apprehensio,  quia 
suus  inlellectus  est  ejus  essentia,  qute  est 
una  :  ergo  non  producit  nisi  unam  crea- 
turam.  —  Ibid.  arg.  15. 

15.  Praeterea,  illud  quod  non  habet  esse 
nisi  in  ratione,  non  est  creatum  a  Deo, 
quia  hujusmodi  videntur  esse  qusedam  va- 
na,  ut  chimsera  et  hujusmodi.  Sed  simili- 
ludo  non  est  nisi  in  ratione :  significatur 
enim  perabstractionem  a  multis,  quod  in 
rerum  natura  non  invenitur.  Ergo  Deus 
non  est  causa  muUitudinis.  —  Ibid. 
arg.  16. 

16.  Prseterea,  secundum  Platonem  in 
Timceo  optimi  est  optiraa  adducere  ;  sed 
optimum  non  potest  esse  nisi  unum;  cum 
igitur  Deus  sit  optimus,  ab  eo  non  potest 
produci  nisi  unum.  —  Ibid.  arg.  17. 

17.  Praeterea,  unusquisque  agens  prop- 
terfmem,facit  effectum  suum  propinquio- 
rem  fini  quantum  potest;  sed  Deus  produ- 
cendo  creaturam  ordinat  eam  in  finem  : 
ergo  facit  eam  propinquissimam  fini  quan- 
tum  potest;   sed  hoc  non  potest  nisi  in 


METAPUYSIGA 

uno  modo  fieri  :  ergo  Deus  non  pro- 
ducit  nisi  unam  creaturam.  —  Ibid. 
arg.  18. 

18.  Injustum  est  quod  aliquis  inaequa- 
lia  aliquibus  tribuat,  nisi  aliqua  inaequa- 
litate  circa  eosprascedente  vel  meritorum 
vel  quarumcunque  conditionum  diversa- 
rum.  Sed  operationem  divinam  non  prae- 
cedit  aliqua  diversilas  ;  abas  ipse  non 
esset  prima  causa  omnium.  Ergo  in  pri- 
ma  rerum  creatione  non  dcdit  creaturis 
inosqualia  dona.  Sed  diversilas  creatura- 
rum  et  multitudo  attenditur  secundum 
hoc,  quod  plus  vel  rainus  recipiunt  de 
donis  divinis,  ut  patet  in  cap.  4  de  Ccelesli 
Hierarchia  (§  1 ;  Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col. 
178).  Ergo  Deus  in  prima  rerum  crea- 
tione  muUitudinem  non  produxit.  —  Ibid. 
arg.  19. 

19.  Praeterea,  Deus  non  intelligit  nisii 
unum  :  quia  nihil  intelligit  extra  se,  ut 
probatur  in  12.  Melaphys.  (1).  Sed  ipsej 
est  causa  rerum  per  intellectum  suum;! 
ergo  ipse  non  causat  nisi  unum.  — Ibid.\ 
arg.  23. 

20.  Pra3terea,  Anselmus  dicit  (in  Mo- 
nologio  c.  8  post  med. ;  —  Migne  t.  158, 
col.  156  et  157),  quod  creatura  in  Deo 
est  creatrix  essentia.  Sed  creatrix  es- 
sentia  est  tantum  una.  Ergo  et  creatura 
in  Deo  est  lantum  una.  Sed  hoc  modo 
creatur  creatura  a  Deo  secundum  quod 
in  ipso  prsecessit ;  ergo  a  Deo  non  est 
nisi  una  tantum  creatura ;  et  sica  Deo  non 
procedit  muUitudo.  —  Ibid.  arg.  24. 

Sed  conlra :  1.  Virtus  Dei  praecedit  vir- 
tutem  cujuslibet  aUerius  rei ;  sed  unum 
punctum  potest  esseprincipium  muUarum 
linearum;  ergo  sic  Deus,  quamvis  sit 
unus,  potest  esse  principium  creaturarura 
muUarum.  —  de  Po^.  q.  3,a.  16,  arg.  2  Sed 
contra. 

2.  Pra^terea,  illud  quod  est  proprium 
uni  in  quantum  ununi  est,  maxime 
competit  ei  quod  esl  maxime  unum  ;  sed 
proprium  est  unitatis  quod  sit  muUitudi- 
nis  principium  :  ergo  hoc  maxime  com- 

(1)  Vide  S.  Thomse  commentalionem  in  12.  Meta- 
phijs.  1.  11,  al.  8  (ubi  explicatur  text,  51). 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  IX 

petit  Deo  seu  primo  enti,  quod  est  summe 
unum;  ergo  sequitur  quod  ab  eo  mulli- 
tudo  procedat.  —  Ibid.  arg.  3  Sed  contra. 

3.  Praeterea,  Boethiius  dicit  in  principio 
Ariihmelicce  (c.  2 ;  Migne  t.  63,  col.  1083, 
quod  secundum  exemplar  numeri  Deus 
res  in  esse  produxit  (I).  Sed  exemplatum 
exemplari  conformatur;  ergo  produxit 
res  sub  multitudine  et  numero.  —  Ibid. 
arg.  4  Sed  conlra. 

RESPONnEO  DiGENDUM,  quod  mulla  non 
posse  procedere  ab  uno  principio,  imme- 
diate  et  proprie  videtur    esse  ex  deter- 
minatione    causse   ad    efTectum  :  ex  qua 
videtur  debitum  et  necessarium,    ut,    si 
est    talis    causa,  talis  effectus  proveniat. 
Causaeautem  suntquatuor  ;  quarum  duae, 
scilicet    materia   et   efficiens,   prsecedunt 
causatum  secundum  esseinternum  ;  finis 
vero   etsi  non  secundum  esse,  tamen  se- 
cundum  intentionem  ;   forma  vero  neutro 
modo,  secundum  quod  est   forma  :  quia 
cum  per  eam  causatum  esse  habeat,  esse 
ejus  simul  est  cum  esse  causati;  sed  in 
quanlum  etiam  ipsa  est  finis,  prsecedit  in 
intentione  agentis.  Et  quamvis  forma  sit 
finis  operationis,  ad  quem  operatio  agen- 
Lis   lerminatur  ;    non  tamen  omnis  finis 
est  forma.Est  enim  aliquis  finis  intentio- 
nis  pr^eter  finem  operationis,  ut  patet  in 
Jomo.   Nam  forma    ejus  est  finis  termi- 
iians  operationem  ^edificatoris  ;  non  tamen 
ibi  terminatur  intentio  ejus,  sed  ad  ulte- 
riorem  finem,  quae  est  habitatio  :  ut  sic 
dicatur,  quod  finis  operationis  est  forma 
jomus,  intentionis  vero  habitatio.  Debi- 
,um  igitur  essendi  tale  causarum  non  po- 
Lest  esse  ex  forma  in  quantum  est  forma, 
:juia  sic  concomitatur  causatum;  sed  vel 
IX  virtute  causa3  efficientis,  vel  ex  mate- 
Ma,  vel  ex  fine,  sive   sit  finis  intentionis 
>ive  finis  operationis.  Non  potest  autem 
lici  in  Deo,  quod  effectus  ejus  habeat  de- 
)itum   essendi  ex  materia.  Nam  cum  ipse 
;it  totius  esse  auctor,  nihil  quolibet  modo 

(1)  «  Omnia  quoecunque  a  primajva  rerum  natura 
onstructa  sunt,  numerorum  videntur  ratione  for- 
aata.  Hoc  enim  fuit  principale  in  animo  condito- 
is  exemplar  ».  Migne,  1.  c.  cap.  2  princ. 


DE  RERUM  MULTITUDINE  —  ART.  I  85 

esse  habens  pra^supponitur  ejus  actioni, 
ut  sic  ex  dispositionc  materiai  necesse  sit 
dicere  talem  vel  talem  ejus  esse  effectum. 
Similiter  nec  ex  potentia  effectiva.  Nam 
cum  ejus  activa  potentia  sit  infinita,  non 
terminatur  ad  unum  nisi  ad  id  quod  esset 
«quale  sibi,  quod  nulli  effectui  compe- 
tere  potest.  Unde,si  inferiorem  sibi  effec- 
tum  producere  sit  necesse,  potentia  sua, 
quantum  in  se  est,  non  terminatur  ad 
hunc  vel  illum  distantia^  gradum,  ut  sic 
debitum  sit  ex  ipsa  virtute  activa  talem 
vel  talem  effectum  produci.  Similiter  nec 
ex  fine  intentionis.  Hic  enim  finis  est  di- 
vina  bonitas,  cui  nihil  accrescit  ex  effec- 
tuum  productione.Nec  ilerum  per  effectus 
potest  totaliter  repraesentari  vel  eis  totali- 
ter  communicari,  ut  sic  possit  dici,  quod 
debitum  sit  talem  vel  talem  Dei  effectum 
esse,  ut  totaliter  divinam  bonitatem  par- 
ticipet,  sed  possibile  est  eflfectum  multis 
modis  eam  participare  ;  unde  nuUius  eo- 
rum  necessitas  est  ex  fine.  Sic  ex  fine 
necessitas  sumitur,  quando  intentio  finis 
compleri  non  potest  vel  omnino,  vel  in- 
convenienter,  nisi  hoc  vel  illo  existente. 

Relinquitur  igiturquoddebitum  in  ope- 
ribus  divinis  esse  non  potest  nisi  ex  for^ 
ma,  quae  est  finis  operationis.  Ipsa  enim 
cum  non  sit  infinita,  habet  determinata 
principia,  sine  quibus  esse  non  potest;  et 
determinatum  modum  essendi,  ut  si  dica- 
mus,  quod  supposito  quod  Deus  intendat 
hominem  facere,necessarium  est  et  debi- 
tum  quod  animam  rationalem  ei  conferat 
et  corpus  organicum,  sine  quibus  homo 
esse  non  potest.  Et  similiter  possumus 
dicere  in  universo,  Quod  enim  Deus  tale 
universum  constituere  voluerit,  non  est 
necessarium  nequedebitum,nequeex  fine, 
neque  ex  potentia  efficientis,  neque  mate- 
riae,  ut  oslensum  est.  Sed  supposito  quod 
tale  universum  producere  voluerit,  neces- 
sarium  fuit  quod  tales  et  tales  creaturas 
produxerit,  ex  quibus  talis  forma  universi 
consurgeret.  Et  cum  ipsa  universi  perfec- 
tio  et  multitudinem  et  diversitatem  re- 
rum  requirat,quia  in  una  earum  inveniri 
non  potest  propter  recessum  a  comple- 


80  OUARTA  PARS 

menlo  bonilatis  primae  ;  necesse  fuit  ex 
suppositionc  forina3  iiitenla),  quod  Dcus 
niultas  cieaturas  et  diversas  produceret, 
quasdam  simplices,  quasdam  compositas, 
quasdam  corruptibiles,  quasdam  incor- 
ruplibiles.  —  de  Pot,  q.  3,  a.  16,  c. 

Hoc  autem  quidam  philosophi  non  con- 
sidcrantes  diversimode  a  veritale  devia- 
verunt.  Quidam  namque  non  intelligenles 
Deum  universi  esse  auctorem,  posuerunt 
materiam  non  ab  alio  existentem,  et 
ex  ejus  necessitate  rerum  diversitatem 
produci,  vel  secundum  raritatem  vel  se- 
cundum  spissitudinem  materiae  res  diver- 
sificantes,  ut  antiquissimi  naturalium  phi- 
losophorum,  qui  tantum  materiam  perce- 
perunt.  —  Ibid. 

Haec  autem  sententia  apparet  falsa  : 
—  Primo  ex  eo  quod  materiam  ponit 
non  creatam,  cujus  contrarium  osten- 
sum  est  Secunda  Secundae  Summce  Phi- 
losophicce  (q.  27,  a.  8).  —  Secimdo, 
quia  ex  materia  nihil  determinatum 
provenire  potest  nisi  casualiter,  eo  quod 
materia  ad  multa  possibilis  est  ;  ex  qui- 
bus  si  unum  tantum  proveniat,  hoc,  utin 
paucioribus,  contingens  necesse  est  esse. 
Hujusmodi  autem  est  quod  casualiter 
evenit,  et  prsecipue  sublata  intenlione 
agentis.  Impossibiie  est  autem  distinctio- 
nem  rerum  esse  a  casu,  ut  dicetur  infra 
(in  refutatione  sententiae  secundae).  — Ter- 
iio,  quia  ea  quae  sunt  ex  intentione  agen- 
tis,nonsunt  propter  materiam  sicut  prop- 
ter  primam  causam.  Causa  enim  agens 
prior  est  in  causando  quam  materia,  quia 
materia  non  fit  actu  causa,  nisi  secundum 
quod  est  mota  ab  agente.  Unde  si  aliquis 
effectus  consequitur  dispositionem  mate- 
riae  et  intentionem  agentis,  non  est  ex  ma- 
teria  sicut  ex  prima  causa.  Et  propter 
hoc  videmus,  quod  ea  quse  reducuntur  in 
materiam  sicut  in  primam  causam,  sunt 
prseter  intentionem  agentis,  sicut  mon- 
atra  et  alia  peccata  naturae.  Forma  autem 
est  ex  intentione  agentis;  quod  ex  hoc 
patet  :  Agens  enim  agit  sibi  similesecun- 
dum  formam  ;  et  si  aliquando  deficiat,  hoc 
est  a  casu  propter  materiam.  Forma^  igi- 


-  MF.TAIMIYSICA 

tur  non  sequuntur  dispositionem  maleriaj 
sicut  primam  causam,  scd  potius  e  con- 
verso  materiae  sic  disponuntur,  ut  sint 
tales  formai.  Distinctio  autem  rerum  se- 
cundum  speciem  est  per  formas.  Distinc- 
tinctio  igitur  rerum  non  est  propter  ma- 
teri»  diverstatem  sicut  propter  primam  fl 
causam.  —  Quarto,  quia  distinctio  rerum  | 
non  potest  provenire  ex  materia  nisi  in 
illis  qua3  ex  materia  praeexistente  fiunt. 
Multa  autem  sunt  ab  invicem  dislincta  in 
rebus,  qua)  non  possunt  ex  pra^existente 
materia  fieri  :  sicut  patet  de  corporibus 
co^lestibus,  quoj  non  habent  contrarium, 
ut  eorum  motus  ostendit.  Non  igitur  potest 
esse  prima  causa  diversitatis  rerum  di- 
versitas  materiae.  —  Quinto,  quia  quae- 
cunque  habentia  sui  esse  causam  distin- 
guuntur,  habent  causam  suae  distinc- 
tionis  ;  unumquodque  enim  secundumi 
hoc  fit  ens,  secundum  quod  fit  unum  inj 
se  indivisum  et  ab  aliis  distinctum.  Sedj 
si  materia  sui  diversitate  est  causa  di- 
stinctionis  rerum,oportet  ponere  malerias 
in  se  esse  distinctas.  Constat  autem,  quod 
materia  quaelibet  habet  esse  ab  alio,  per 
hoc  quod  supra  (2.  c.  Gent.  c.  15)  osten- 
sura  est,  omne  quod  qualitercunque  est 
a  primo  ente  esse.  Ergo  <r  aliud  »  est 
causa  distinctionis  materiis  ;  non  igitur 
prima  causa  distinctionis  rerum  potest 
esse  diversitas  materiae.  —  2.  c.  Gent.  c. 
40,  n.  1,  2,  3,  4. 

.4/ndistinctionem  rerumposuerunt  esse 
secundum  aclionem  ahcujus  causa?  effi- 
cientis,  quae  secundum  diversitatem  ma- 
teriae  diversos  effectus  producebat  :  sicut 
Anaxagoras  posuit  intellectum  divinum, 
qui  diversas  res  producebat  eas  a  commix- 
lione  materiae  segregando;  etsicut  Empe- 
docles,  qui  per  amicitiam  et  htem,  se- 
cundum  diversitatem  materiae  diversos 
effectus  variomodo  distinctos  vel  conjunc- 
tos  ponebat.  — Quorum  sententia  praeter- 
quam  quod  refutata  est  iisdem  argumen- 
tis  quibus  prima,  quae  est  Democriti  :  ex 
hoc  etiam  apparet  falsa,  quod  secunduni 
eos  sequebatur  quod  partium  universi 
distinctio    et  eorum  ordo    esset  a    casu. 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  IX  DR  RERUM  MULTITUDINE  -  ART.  l  87 

{de  Pot.  q.  3,  a,  16,  c.)Quod  apparet  fal-  gentia  prima,quani  necesse  erat  asirapli- 

sum,  primo,  cx  hoc  quod  casus  non  con-  cilate  primi  entis     deficere,     utpote   in 

lingit   nisi    in  possibilibus  aliter  se  ha-  quantum    potentialitas    incepit  admisceri 

bere;  quae  enini   sunt  ex   necessitate  et  actui,  in  quantum  esse  recipiens  ab   alio, 

semper,  non  dicimus  esse   a  casu.  Sunt  non    est  suum    esse,    sed   quodammodo 

autem  quasdam   res  crealse,    in  quorura  potentia  ad   illud.  Et  sic  in  quantura  in- 

natura   non  est  possibilitas  ad  non  esse,  telligit  primum    ens,  procedit  ab  ea   alia 

sicut    sunt   substanlia3   imraateriales    et  intelligentia  ea  inferior  ;  in  quantura  vero 

absque  contrarielate  ;    substanlias  igitur  intelligit  potentiam  suam,  procedit  ab  ea 

earum  impossibile  est  esse  a  casu  ;  sunt  corpus   coeli,   quod   movet  ;  in    quantura 

autera  per  suam  substantiam  distinclse  ab  vero  intelligit   actura  suum,   procedit  ab 

invicem  :  earura  igilur  distinctio  non  est  ea  aniraa  coeli  primi:  et  sic  consequenter 

a  casu.  —  Secimdo,  quia  cum  maleria  sit  muUiplicantur  per  raulta  raedia  res  diver- 

principiura  et  causa  rerura  casuahum,  ut  sae.  —  Sed  haec  etiam  positio    stare  non 

ostensura   est  (supra,   in  refutatione  sen-  potest  :   primo,    quia     ponit    potentiara 

tentisc  primae),   in  eorum  factione  potest  prirai   entis,   Dei   scilicet,    terrainari  ad 

esse  casus,  quae  ex  raateria  generantur ;  unum  effectura,  qui  est   intelligentia  pri- 

at  prima  rerura  productio  in  esse,  non  est  ma  ;  secundo,  quia  ponit  alias  substantias 

ex  materia  (2.  c.  Gent.  c.  16)  :  in  ea  igi-  praeter  Deuni  esse  aliarura    creatices;  — 

tur  casuslocumhabere  non  potest.  Opor-  quse  duo  falsa  esse  ostensa   sunt  (supra, 

tet  autera   quod   prima  rerura  productio  q.  7,a.  1  ;  et  Secunda  Secundas  q.  27,  a. 

cum  distinclione  fuerit,  cum  raulta  inve-  5  sqq.).  Sequitur  etiam  ad  hanc  positio- 

niantur   in  rebus  creatis,    quse  neque  ex  nera,  sicut  et  ad  primas,  quod  decor  ordi- 

invicem  generantur,  neque  ex  aliquo  uno  nis  universi  sit    casualis,   ex  quo  rerura 

comrauni,  quia  non  conveniunt  in  materia.  diversitatera  non  ascribit  intentioni  finis, 

Non  est  igilur  possibile  quod   rerura  di-  sed  terrainalioni    potentiarura  activarura 

stinclio  sil  a  casu.  —   Tertio,  quia  causa  ad  suos  effectus.  — de  Pot.  q.    3,  a.  16, 

per  se  prior  estquara  causa  peraccidens;  c.  circa  raed. 

si    igilur    posteriora    sint    a    causa   per  Alii  vero  circa   debitura  causae  finalis 

se   deterrainata,    inconveniens  est  dicere  erraverimt,  sicut  Plato  et  ejus  sequaces. 

priora  esse  a  causa  per  accidens  indeter-  Posuit  enim,  quod  bonitati  Dei  ab  eo  in- 

minata.    Dislinctio  autem  rerura  praecedit  telleclae  et  araalae  debitum  esset  tale  unl- 

naturaliler  motura  et  operationem  rerum;  versum  producere,  ut   sic   optimus  opti- 

determinati   enim  motus    et   operationes  raura  produceret.    Quod    quidera    potest 

sunt  rerura  determinatarura  et  distincta-  esse  verura,  si  solura  quantura  ab  ea  quae 

rum  ;   motus  autera  et  operationes  rerum  sunt  respiciamus  ;  non  autem,  si  respicia- 

sunta  causis  per  se  et  deterrainatis,  cura  mus  ad  ea  quse  esse    possunt.  Hoc   enira 

inveniantur    aut  seraper  aut  in  pluribus  universura  est  optimura  eorumquaesunt; 

ex  suis  causis   eodem   modo   procedere.  et  quod  sit  sic  optiraura,  ex  suraraa  Dei 

Ergo  et  distinctio  rerum  est  a  causa  per  bonitale  habet.  Non  taraen  bonitas  Dci  est 

se  et  determinata,  et  non  a  casu,  qui  est  ita  obligata  huic  universo,  quin  raelius  vel 

causa  per  accidens  indeterrainata.   —  2.  minus  bonura  aliud  universura  facere  po- 

c.  Gent.  c.  39,  n.  1,3,  4.  tuisset.  —  Ibid.  in  c.  post  med. 

Alii  pluralitatem  rerum    et  raodos  di-  Quidam  etiam  debitura  causae  forraalis 

versos  earum  ex  necessitate   causae  effi-  non  altendentes,  sed    solura  debitum  di- 

cientis  ponebant,   sicut  Avicenna   et  ejus  vinae  bonitatis,    erraverunt,   sicut  Mani- 

sequaces.  Posuit  enim  quod  primum  ens,  cha^i.  Qui  cum  considerarent   Deura  esse 

in  quantura  intelligit  se  ipsum,  producit  optiraum,  crediderunt  a  Deo  esse  tantura 

unum  tanlum  causatum,  quod  est  intelli-  illas  creaturas,  quae  inter  alias  sunt  opti- 


88  OUARTA  PARS 

mae,  scilicet  spiriluales  et  incorruptibiles  ; 
corporalia  veroetcorruptibilia  alteri  allri- 
buerunt  principio. — Ex  bimili  eliam  fonle 
prodiil  Origenis  error  (lib.  1  Periarchon), 
bcet  huic  contrarius.  Consideravit  enim 
Deum  esse  optimum  et  justum  ;  unde  ab 
ipso  primo  fuisse  conditas  oplimas  crea- 
turarum  solas  et  a^quales  existimavit,  sci- 
licet  rationales  creaturas ;  quibus  ex  ii- 
bero  arbitrio  diversimode  operantibus  in 
bonum  vel  in  malum,  consecutum  esse 
dicebat,  ut  diversi  gradus  rerum  in  uni- 
verso  constituerenlur,  dicens  ilias  ratio- 
nales  creaturas,  qua?  ad  Deum  conversse 
sunt,  in  angelicam  dignitatem  esse  pro- 
motas,  et  secundum  diversos  ordines, 
prout  magis  et  minus  meruerunt  ;  e  con- 
trario  vero  ceteras  rationales  creaturas, 
quse  per  liberum  arbitrium  peccaverunt, 
in  inferiora  dicit  esse  prolapsas  et  corpo- 
ribus  alligatas,  quasdam  quidem  soii,  lu- 
nae  et  stellis,  quae  minus  peccaverunt, 
quasdam  vero  corporibushominum,  quas- 
dam  in  dsemones  esse  conversas. —  Uter- 
que  enim  error  ordinera  universi  prseter- 
ire  videtur  in  sua  consideratione,  consi- 
derando  tantummodo  singulas  partesejus. 
Ex  ipso  enim  ordine  universi  potuisset 
ejus  ratio  apparere,  quod  ab  uno  princi- 
pio,  nulia  meritorum  differenlia  prsece- 
denle,  oportuit  diversos  creaturarum  gra- 
dus  institui  ad  hoc  quod  universum  es- 
set  complelum  (reprsesentante  universo 
per  multiplices  et  varios  modos  creatura- 
rum,  quod  in  divina  bonilate  sirapliciter 
etindistincteprseexistit),  sicut  et  ipsa  per- 
fectio  doraus  et  huraani  corporis  diversi- 
tatera  partium  requirit.  Neutrura  autem 
eorura  esset  corapletura,  si  oranes  partes 
unius  conditionis  existerent,  sicut  si  om- 
nes  partes  humani  corporis  essent  oculi  ; 
aliarum  enim  partium(l)  deessent  officia. 
(Cf.  ia,  q.  47,  a.  2,  ad  1.).  Etsirailiter  si 
omnes  partes  doraus  essent  tectura,  do- 
mus  coraplementura  et  llnera  suum  non 
consequeretur,  ut  scilicet  ab  imbribus  et 
caumatibus  defendere  posset.  —  de  Pol, 


-  METAPIIYSICA 

q.  3,  a.  10,  c.  versus  fin.  ;  cf.  supra,  q. 
7,  a.  1  ;  Secunda  Secundse  hujus  operis 
q.   27,  a.  5  sqq. 

Alii  voluerunt  distinctionem  esse  in  re- 
bus  proptcr  contrarietatem  primorum 
agentium.  Quod  ex  tribus  potissiraura 
apparet  falsum  :  —  primo,  quia  si  diversi 
agentes,  ex  quibus  procedilrerum  diver- 
sitas,  sunt  ordinati  ad  invicem,  oportet 
quod  hujusmodi  ordinis  sit  ahqua  causa 
una  ;  nara  raulta  non  uniuntur  nisi  pep 
aliquod  unura;  et  sic  iliius  ordinis  est  una 
causa  etuna  distinctio  (2)  rerum.  Si  vero 
diversi  agentes  non  sint  ad  invicem  or- 
dinati,  concursus  eorum  ad  diversitatem 
rerura  producendara  erit  per  accidens  ; 
distinctio  igitur  rerura  erit  casualis;  cujus 
conlrarium  supra  est  ostensura.  —  Se- 
cundo,  a  diversis  causis  nonordinatisnon 
procedunt  effecLus  ordinati,nisi  forte  per 
accidens;  diversa  autera,  in  quantura  hu- 
jusmodi,non  faciuntunum.  Res  autem  di- 
stinctseinveniunturhabere  ordinemad  in- 
vicem  non  casualiter,  cum,  ut  inpluribus, 
unura  ab  alio  raoveatur.  Impossibile  est 
igitur  quod  distinclio  rerura  sic  ordlnata- 
rum  sit  propter  diversitatem  agenlium 
non  ordinatorum.  —  Tertio,  qusecunque 
habent  causam  suse  distinctionis.  non 
possunt  esse  priraa  causa  distinclionis 
rerura  ;  sed  si  plura  entia  ex  sequo  acci- 
piantur,  necesse  est  quod  habeant  cau- 
sam  suse  distinctionis  ;  habent  enira  cau- 
sara  essendi,  cura  orania  entia  sint  ab 
uno  primo  ente,  ut  supra  (q.  5,  a.  1)  os- 
tensum  est;  idem  autem  est  causa  essendi 
alicui,  et  distinctionis  ejus  ab  aliis,  sicut 
ostensum  est  (q.  7  et  8)  :  non  potest  igi- 
tur  esse  prima  causa  distinctionis  rerura 
diversitas  agentium.  —  2.  c.  Gent.  c.  41, 
n.  1,  2,  3. 

Sic  igitur  dicendura  est,  quod  ab  uno 
primo  multitudo  et  diversitas  creatu- 
rarura  processit,  non  propter  raaterise 
necessitatem,  nec  propter  potentise  limita- 
tionem,  nec  propter  bonitatem,  nec  prop- 
ter   bonitatis    obligationem,  nec  propter 


(1)  Al.  «  partium  cujus  essent  oMcia  ?  ». 


(2)  Al.  «  distinctioniB  », 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  IX  DE  RERUM  MULTITUDINE  —  ART.  I               89 

agenliura    diversitalem  ;  sed   ex    ordine  stituens,    nec    ab  ea   constituta.  —  Ibid. 

sapienti?c,  ut  in   diversitate  creaturarum  ad  3. 

perfectio  consisteret  universi  (de  Pot.  q.  Ad  quartum  dicendum,  quod   ens  alio 

3,  a.   16,  c.    in  fine).  —  de  Pot.  q.  3,  a.  modo  se  habet  ad  ea  qnae  sub  ente  conti- 

16,  c. ;  la,  q.  47,  a.  1,  c.  ;  2.  c.  Genl.  q.  nentur,  et  alio  modoanimal  vel  quodlibet 

39,  40,  41.  aliud  genusad  species  suas.  Species  enim 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  sicut  addit  supra  genus,   ut  homo   supra  ani- 

Deus  est  unus,  ila    et   unum    produxit  :  mal,  differentiam  aliquam    quaj  est  extra 

non  solum  quia    unumquodque  in  se  est  essentiam  generis.  Animai  enim  nominat 

unum,  sed   etiam   quia   omnia    quodam-  tantum   naturam  sensibiiem,  in    qua  ra- 

modo  sunt  unum  perfectum,  quae  quidem  tionale  non  continetur.  Sed  ea  qua3  conti- 

unitasdiversitatem  parlium    requirit,  ut  nentur  sub  ente,  non  addunt  aliquid  su- 

ostensum  est.  —  de  Pot.  q.3,a.  16,  ad  1.  pra  ens    quod  sit  extra  essentiam  ejus  ; 

ylrf  secund?m  dicendum,  quod  creatura  unde  non   oportet   quod   illud    quod   est 

assimilatur  Deo    in    unitate,  in  quantum  causa  animalis  in   quantum   est   animal, 

unaquaeque  in  se  una  est,  et  in  quantum  sitcausa  rationalis  in  quantum  hujusmodi. 

omnes  unum  sunt  unitate   ordinis,  ut  di-  Oportet  aulem  illud  quod  est  causa  entis 

ctum  est.  —  Ibid.  ad  2.  in  quantum  estens,esse  causam  omnium 

Ad  tertium  dicendum,  quod  malitia  lo-  differentiarum   entis,  et  per   consequens 

taliter  in  non    esse  consislit  ;    multitudo  totius  multitudinis  entium.  — Ibid.  ad  4. 

autem  causalur  ex  ente.    Ipsa  enim  dif-  Ad  quinlum   dicendum,    quod  appro- 

fcrenlia,  per  quam  enlia   dividuntur    ad  priatio  causse  ad  effectum  attenditur  se- 

invicem,    quoddam    ens    est.  Unde  quia  cundum  assimilationem   effeclus  ad  cau- 

Deus  non  est  auctor  tendendi  ad  non  esse,  sam.    Assimilalio    autem     creaturse    ad 

sed  est  omnis  esse  auctor,  non   est  prin-  Deum    altenditur    secundum    hoc   quod 

cipium  malilice,  sed  est  principium  multi-  creatura  implet  id  quod  de  ipsa  est  in  in- 

tudinis.   Sciendum    autem,  quod    duplex  tellectu  et  voluntate  Dei  :  sicut  arlificiata 

est  unum  :  quoddam    scilicet  quod  con-  similantur  artifici,  in  quantum  in  eis  ex- 

vertilur  cum  ente,  quod  nihiladdit  supra  primitur  forma  artis,et  oslenditur  volun- 

ens  nisi  indivisionem  ;  et  hoc  unum  pri-  las  artificis  de  eorum  constitutione.  Nam 

vat  multitudinem,  in  quantum  multitudo  sicut  res  naturalis  agitper  formam  suam, 

ex  divisione  causatur  ;  non  quidem  mul-  ita  artifex   per  suum    inteliectum  et  vo- 

litudinem  extrinsecam,  quam  unum   con-  luntatem.  Sic   igitur  Deus   propria  causa 

stiluit  sicut  pars  ;  sed  mullitudinem    in-  est  uniuscujusque  creaturae,  in   quanlum 

trinsecam,    quae   unitati    opponitur.  Non  intelligit  et  vultunamquamque  creaturam 

enim  ex  hoc  quod    aliquid    dicitur    esse  esse.  Quod  autem  dicitur  idem  non  posse 

unum,    negatur   quin  aliquid    sit    extra  esse  plurium  proprium,  intelligendum  est 

ipsum,  quod  cu^m  eo  constituat   multitu-  quando  fit  propriatio  per  adaequationem; 

dinem  ;  sed    negatur    divisio    ipsius    in  quod  in  proposito  non  contingit.  —  Ibid. 

multa.  Aliud   vero    unum  est,  quod   est  ad  5. 

principium  numeri,  quod  supra  rationem  Ad  sextum  dicendum,  quod  solutio  pa- 

enlis    addit    mensurationem  ;   et   hujus-  tetex  dictis  (in  sol.  praeced.). 

modi  unius  multitudo   est   privatio,  quia  Ad  septimum  dicendum,  quod  licet  sit 

numerus  fit  per  divisionem  continui.  Nec  quaedam  similitudo    creaturaft  ad  Deum, 

taraen  multitudo  privat   unilatem   totali-  non  tamen  est  adaequatio  ;  undenon  opor- 

ler,  cum  diviso  loto  adhuc  remaneatpars  tet,  si  unitas  Dei  carfet  omni   multitudine 

indivisa  ;    sed   romovet  unitatem  totius.  et  composilione,  quod  propter  hoc   opor- 

Sed    malilia,   quantum   est  in  se,   remo-  teat   talem    esse    creatur.^e   unitatem.  — 

vet    bonitatem,    nullo  modo    eam    con-  Ibid.  ad  7. 


00  OUARTA  PARS 

Ad  octavum  diccnclum,  quod  licet  effe- 
clus  non  possit  cxcedcre  causam  suam, 
lamcn  causa  potebt  excedere  effectum  ;  et 
ideo  licet  ab  una  causa  possint  procedere 
plures  efFeclus,  tamen  non  potest  unus 
effectus  a  pluribus  causis  immediate  pro- 
cedere.  —  IbicL  ad  8. 

Ad  nomim  dicendum,  quod  quamvis 
actio  Dei  situna  et  simplex,  quia  est  ejus 
essentia;non  lamen  oporLetquod  sit  unus 
lanlum  effectus,  sed  multi :  quia  ex  actione 
divina  procedit  efTeclus  sccundum  ordi- 
nem  sapienliae  et  arbitrium  voluntatis.— 
Ibid.  ad  11. 

Ad  dccimum  dicendum,  quod  non  opor- 
tet,  sicut  diclum  est,  unius  modi  unita- 
tem  esse  in  creatura  et  in  Deo;  licet  crea- 
tura  in  unitate  Deum  imitetur.  —  Ibid. 
ad  10. 

Ad  undccimicm  dicendum,  quod  quando 
exemplatum  perfecte  repraisentat  exem- 
plar,  ab  uno  exemplari  non  est  nisi  unum 
exemplatum,  nisi  per  accidens,  in  quan- 
tum  exemplata  materialilerdislinguuntur. 
CreaturaD  vero  non  perfecte  imitantur 
suum  exemplar  ;  unde  diversimode  pos- 
sunt  ipsum  imilari,  et  sic  esse  diversa 
exemplata.  Perfectus  autem  modus  imi- 
tandi  est  unus  tanlum.  —  Ibid.  ad  12. 

Ad  duodecimum  dicendum,  quod  licet 
forma  intellectus  divini  sit  una  tantum 
secundumrem,  est  tamen  multiplex  ra- 
lione,  secundum  diversos  respectus  ad 
creaturam,  prout  scilicet  intelliguntur 
crealurae  diversimode  formam  divini  in- 
tellcclus  imitari.  —  Ibid.  ad  13. 

Ad  decimiim  tertium  dicendum,  quod 
isti  diversi  respeclus  ad  creaturam  non 
solum  suntin  intellectu  noslro,  sed  etiam 
in  intellectu  divino.  Nec  tamen  diversa 
aliqua  sunt  in  inlellectu  divino,  in  qui- 
bus  Deus  intelligat  :  quia  intelligit  tan- 
tum  uno,  quod  est  sua  essentia  ;  sed 
sunt  ibi  multa  ut  ab  ipso  intellecta.  Sicut 
enim  nos  intelligimus,  quod  creatura  po- 
test  Deus  muUipliciter  imitari,  ita  et 
Deus  hoc  intelligil;  et  pcr  consequens  in- 
telligit  diversos  respectus  crealurae  ad 
Deum.  —  Ibid.  ad  14. 


—  METAPHYSICA 

Ad  decimum  quarlum  dicendum,  quod 
sicut  Deus  uno  intelligit  omnia,  ita  etiam 
et  per  unam  apprehensioncm.  Nam  actuni 
inlellectus  oportet  esse  unum  vel  mullos 
secundum  unitatem  vel  multitudinem 
principii  quo  intelligitur.  —  Ibid.  ad  15. 
Ad  decimum  quinlum  dicendum,  quod 
licet  multitudo  praeter  multa,  non  sit  nisi 
in  ratione  ;  multitudo  tamen  in  multis,  est 
etiam  in  rcrum  natura  :  sicut  etiam  ani- 
mal  in  communi  non  est  nisi  in  ratione, 
natura  tamen  animalis  est  in  singulari- 
bus ;  et  propter  hoc  multitudinem,  et 
animalis  naturam  oportet  reducere  in 
Deum  sicut  in  causam.  —  Ibid.  ad  16. 

Ad  decimum  sextum  dicendum,  quod 
universum  quod  est  a  Deo  j^roductum, 
est  optimum  respectu  eorum  quae  sunt, 
non  tamen  respectu  eorum  quae  Deus  fa- 
cere  potest.  —  Ibid.  ad  17. 

Ad  decimum  septimum  dicendum,  quod 
ratio  illa  tenet,  quando  id  quod  est  ad 
finem,  potest  totaliter  et  perfecte  conse- 
qui  finem  per  modum  adaequationis  ; 
quod  in  proposito  non  contingit.  —  Ibid. 
ad  18. 

Ad  decimum  octavum  dicendum,  quod 
illa  ratio  est  Origenis,  nec  habte  magnam 
efficaciam.  Non  enim  est  contra  justitiam 
quod  inaequalia  aequalibus  dentur,  nisi 
quando  alicui  redditur  debitum  ;  quod  in 
prima  rerum  creatione  non  potest  dici. 
Quod  enim  ex  propria  liberalitate  datur, 
potest  dari  plus  vel  minus  secundum  ar- 
bitrium  dantis,  et  secundum  quod  ejus 
sapienlia  requirit.  —  Ibid.  ad  19. 

Ad  decimum  nonum  dicendum,  quod 
verbum  Philosophi,  cum  dicit  quod  Deus 
nihil  intelligit  extra  se,  non  est  intelli- 
gendum  quasi  Deus  ea  quae  sunt  extra 
ipsum  non  intelligat  ;  sed  quia  illa  etiam 
quae  extra  ipsum  sunt,  non  extra  se,  sed 
in  seintuetur,  quia  per  essentiam  suam 
omnia  alia  cognoscit.  —  Ibid.  ad  23. 

Ad  vigesimum  dicendum,  quod  creatura 
dicitur  esse  in  Deo  dupliciter  :  uno  modo 
sicut  in  causa  gubernante  et  conservante 
essc  creaturai.  Et  sic  praisupponitur 
esse  creatunio   distincLum  a  creatore   ad 


iXi 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU. 

hoc  quod  crealura  a  Deo  esse  dicatur. 
Non  cnim  inlelligitur  creatura  conservari 
in  esse,  nisi  secunduni  quod  jaai  habet 
esse  in  propria  natura,  secundum  quod 
esse  creaturc-c  a  Deo  distinguitur.  Unde 
creatura  hoc  modo  in  Deo  existens  non  est 
crealrix  essentia.  Alio  modo  dicitur  crea- 
tura  esse  in  Deo  sicut  in  virtute  causa^ 
agentis,  vcl  sicut  in  cognoscente.  Et  sic 
creatura  in  Deo  est  ipsa  essentia  divina. 
Quamvis  autem  hoc  modo  creatura  in  Deo 
exislcns  sit  divina  essentia,  non  tamen 
per  istum  modum  est  ibi  una  tantum 
creatura,  sed  muitse.  Nam  essentia  Dei 
est  sufficiens  medium  ad  cognoscendum 
diversas  creaturas,  et  sufficiens  virtus 
ad  eas  producendas.  — Ibid.  ad  24. 


QUiESTIO   X 


DE  ORDINE  RERUM. 


Consequenter  post  consideralionem  pro- 
cessus  rerum  a  Deo  secundum  earum 
distinctionem,  sequitur  videre  de  earum 
ordine  ad  invicem. 

CIRCA  QUEM  QU^RUNTUR  SEX: 


i.  Utrum 

2.  Utrum 
rum. 

3.  Utrum 

4.  Utrum 
rerum. 

5.  Utrum 
tiones  i 

6.  Utrum 
rerum, 


sit  ordo  in  rebus. 

sit  ordo  inter  quatuorgenera  causa- 

detur  ordo  in  causis  efiicientibus. 
detur  in  formis,  materiis  et  fmibus 

sit  ordo  inter  actiones  seu  emana- 
erum  et  inter  partes  mundi. 
detur  ratio   diversitatis  et  ordinis 
et  unus  sitratio  alterius. 

ARTICULUS  1 

UTRUM  SIT  ORDO  IN  REBUS. 


Videtur  quod  non  sit  ordo  in  rebus. 

1.  In  iis  enim  quae  sunt  per  accidens, 
non  est  ordo;  sed  multa  sunt  in  rebus 
per  accidens  :  ergo  in  rebus  non  est  ordo. 
—  Cf.  de  Vent.  q.  5,  a.  4,  arg.  7. 


X  DE  ORDINE  RERUM  —   ART.  I  01 

2.  Prset#rea,  multa  sunt  a  casu  in  re- 
rum  natura ;  sed  in  iis  quaj  sunt  a  casu, 
non  est  ordo  :  ergo  in  rerum  natura  non 
est  ordo.  —  2.  c.  Genl.  c.  39,  rat.  5. 

3.  Pra^terea,  multa  sunt  in  rerum  na- 
tura  qu;t!  non  possunt  habcre  ordinem 
ad  invicem,  ut  sunt  individua  alicujus 
speciei,  et  contingentia  ;  ergo  etc.  —  •  de 
Spirit.  Creat.  a.  8,  c. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  dicit  Philoso- 
phus  (12.  Metaphys.  text.  o2  sqq. ;  1.  11, 
c.  10),  quod  duplex  est  bonum  universi, 
quoddam  separatum,  scilicet  Deus,  qui 
est  sicut  dux  in  exercitu;  et  quoddam  in 
ipsis  rebus,  et  hoc  est  ordo  partium  uni- 
versi,  sicut  ordo  partium  exercitus  est 
bonura  exercitus.  Ergo  datur  ordo  in  re- 
bus.  —  12.  Metaphys.  i.  12  (9) ;  de  Spirit. 
Creat.  a.  8,  c.  circa  med. 

2.  Praeterea,  prius  et  posterius  dicitur 
secundum  relationem  ad  aliquod  princi- 
pium,  ut  dicit  Philosophus  (5.  Metaphys. 
text.  16;  1.  4,  c.  11).  Ordo  autem  includit 
in  se  aliquem  modum  prioris  et  posterio- 
ris.  Unde  oportet  quod  ubicunque  est  ali- 
quod  principium,  ibi  sit  etiam  aliquis 
ordo  (2a  236,  q.  26,  a.  1,  c).  Alqui  da- 
tur  in  rebus  primum  principium,  quod 
est  primum  ens.  Ergo  datur  ordo  in  re- 
bus. 

3.  Praeterea,  ad  ordinem  tria  requirun- 
tur  :  distinctio,  cooperatio  seu  communi- 
cantia  distinctorum,  et  finis.  At  haec  tria 
reperiuntur  in  rebus  :  primo  distinctio,ut 
supra  (qusest.  prscced.)  probalum  est ; 
secundo  communicantia  distinctorum,  ut 
patet  in  elementis,  inter  quse  dantur  sym- 
bola  (cf.  in  Secunda  Secunda?  huj.  Sian- 
mce  qq.  45,  46,  47) ;  tertio  finis,  ut  pro- 
batum  est  in  Tertia  Parte  huj.  Summo'. 
(q.  3,  a.  4).  Ergo  datur  ordo  in  rebus.  — 
de  Div.  Nom.  c.  4,  1.  1  post  princ. 

Respondeo  dicendum,  quod  ordo  nihil 
aliud  dicit  quam  rationem  prioris  et  po- 
sterioris  indistinctis  sub  aliquo  uno  prin- 
cipio.  Ratio  autem  prioris  et  posterioris 
atlenditur  in  distinclis,  adinvicem,  vel  re- 
spectu  alicujus  finis  ad  quem  tendunt.  Et 
sic  ordinem  esse  in  rebus  polest  intelligi 


92  OrARTA  PARS 

dupliciter:  vel  ita  quod  sit  ordo  rerura  ad 
invicem,  vel  ita  quod  sit  ordo  rerum  oni- 
nium  ad  unum  aliquem  finem.—  Et  liunc 
utrunique  ordinem  dari  in  rebus  necesse 
est.     Et    quidem     de  secundo     manifc- 
stum  est  ex  dictis  Tertia  Parte  Summce 
Philosophicv  (supra  in  Ethica  q.  3,  a.  4). 
Dictum  est  enim  omnia  tendere  ad  finem 
ultimum,  unumquodque  secundum  suum 
modum  :   ita  quod  quaedam  tendant  in 
illum  ut  mota  tantum,  sicut  res  naturales 
et   potissimum   inanimatae ;    quaedam   ut 
raota  et  aliqualiter  se    moventia,  ut  res 
sensitivai ;   quaedam   ut  se   moventia   in 
illum,  ut  intellectiva3,   quse  sunt  capaces 
cognoscere  finem.De  primo  autem  potest 
manifestari  sic.  Ordo  enim  nihil  est  aliud 
quam  prioritas  et  posterioritas  distincto- 
rum  ;  haec  autem  prioritas  et  posteriori- 
las  oritur  ex  inaequalitate  quae  est  inter 
distincta  (12.  Melaphys.  1.  12  (9);  Tabula 
Aurea  voce  «    ordo  »  n.  25.).  Cum   au- 
tem  duplex  sit  distinctio  in  rebus,  mate- 
rialis  scilicet  et  formalis ;  manifestum  est 
quod  principalior  est  distinctio  formalis, 
quia  est  ea  quae  est  ingenerabilium  et  in- 
corruptibilium.  Distinctio  autemformalis 
semper  requirit  ineequalitalem,  quia,  ut 
dicitur  in  8.  Melaphys.    {texl.  10;  1.  7,  c. 
3),  formae  rerum  «unt  sicut  numeri,  in 
quibus  species  varianlur  per  additionem 
vel  substractionem  unitatis.  Unde  in  re- 
bus  naturalibus  gradatim    species    ordi- 
nalae esse  videntur :  sicut  mixta  perfectiora 
sunt  elementis,  et  planta)  corporibus  mi- 
neralibus,  et  animalia  plantis,  et  homines 
aliis   animalibus;   et   in  singulis  horum 
una  species  perfectior  aliis  invenitur.  — 
la,  q.   47,  a.  2,  c. 

Etpraeterea  inaequalitas  rerum  apparet 
ex  eo,  quod  quorundam  substantia  forma 
et  actus  est,  scilicetcui  secundum  id  quod 
est,  competit  esse  actu  et  bonum  esse; 
quorundam  vero  substantia  ex  materia  et 
forma  composila  est,  cui  competit  actu 
esse  et  bonum  esse,  sed  secundum  ali- 
quid  sui,  scilicet  secundum  formam.  Di- 
vina  vero  substantia  sua  bonitas  est ;  sub- 
stantia  vero  simplex  bonitatem  participat 


—  METAPHYSICA 

secundum  id  quod  est ;  substantia  autem 
composita  secundum  aliquid  sui.  —  3.  c. 
Gent.  c.  20,  rat.  3. 

In  hocautem  tertiogradu  iterumdiversi- 
tasinveniturquantum  ad  ipsumesse.  Nam 
quorundam  ex  materia  et  forma  composito- 
rum  totam  materiai  potentiam  forraa  adira- 
plet :  itaquodnon  reraanet  in  materia  po- 
tentia  ad  aliam  formam,  et  per  consequens 
nec  in  aliqua   alia   materia  potentia    ad 
hanc  formara  ;  et  hujusraodi  sunt  corpora 
coelestia,  qua?  ex  tota  sua  raateria  con- 
stant.  Quorundara  vero  forraa  non  replet 
totam  materiae  potentiam ;  unde  adhucin 
raateria   reraanet   potentia  ad  aliam  for- 
mara ;  et  in  aliqua  raaterise  parte  reraa- 
net  potentia  ad  hanc  forraara,  sicut  patet 
in   eleraentis   et   eleraentatis.  Quia    vero 
privatio   est   negatio   in   substantia  ejus 
quod  substantiae  potest    inesse,    raanife- 
stura  est  quod  cura  hac  forraa,  quae  non 
iraplet  totara  materiae  potentiara,  adjun- 
giturprivatio  forrase ;  quaequideraadjungi 
non    potest    substantiae  cujus  forma  ira- 
plet  totara  raaterise  potentiara;  neque  illi 
quae   est  forma  per  suam  essentiara,  et 
multo  minus  illi  cujus  essentia  est  ipsura 
suura   esse.    Cum  autem  manifestura  sit 
quod  raotus  non  potest  esse  ubi   non  est 
potentia  ad  aliud,  quia   motus  est  actus 
exislentis  in  potentia  ;   ilemque    manife- 
stumsit  quod   malura  est  privatio  boni : 
planura  est  quod  in  hoc  ultimo  substan- 
tiarura    ordine  est  bonum  rautabile  cum 
perraixtione  mali  oppositi  se  habens ;  quod 
in  superioribus  substantiarum  ordinibus 
accidere  non  potest  :  unde  possidet  haec 
subslantia  ultirao   modo   dicta   ultimum 
gradura  in  esse  et  bonitate.  — 3.  c.  Gent. 
1.  c. 

Inter  partes  etiara  hujus  substantiae  ex 
raateria  et  forraa  corapositae  bonitatis 
ordo  invenitur.  Cura  enira  raateria  sit  ens 
in  potentia  secundura  se  considerata,  for- 
raa  vero  sit  actus  ejus,  substantia  vero 
composita  sit  actu  existens  per  formam  ; 
forma  quidem  erit  secundum  se  bona  ; 
substantia  vero  composita  prout  actu  ha- 
bet  forraam ;  raateria  vero  secundura  quod 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU.  X  DE  ORDINR  RERUM  —  ART.  !  9;{ 

est  in  potentia  ad  formam.  Et  licet  unum-  hominibus,  quia  non   possunt  perting^ere 

quodque  sit  bonum  in  quantum  est  ens,  ad  perfeclionem  cognitionis  et  intellectus, 

non  tamen  oportet  quod  materia,  quae  est  quara  consequuntur  animalia  et  iiomines. 

ens  soium  in  potentia,  sit  bona  solum  in  —  Ibid. 

potentia.  Ens  enim   absolute  dicitur,  bo-         Primiis  ergo  gradus  eorum  quae  dicun- 

num  autem  in  ordine  consistit;  non  enim  tur  bona,  est  eorum  qujc  multam  liabent 

solum  aliquid  bonum  dicilur,  quia  est  fi-  bonitatem  cum   maxima  simplicitate,   ut 

nis,    vel  quia  oblinet  finem,  sed  eliamsi  primumens,  et  quae  suntei  proxima,  sicut 

nondum  ad  finem  pcrvenerit,  dummodo  substantise    immateriales.    Secundus    est 

sit  ordinatum  in  finem,  ex  hoc  ipso  dici-  eorum  quae  multam   habent  bonitatem, 

tur  bonum.  Materia  ergo  non  potest  sim-  cum  taraen  in  se  parum  habeant  simpli- 

pliciter  dici  ens  ex  hoc  quod  est  poten-  cilatis,  sicut  horaines  et  aniraalia.  Terlitis 

tia  ens,  in  quo  importatur  ordo  ad  esse;  est  eoruraquce  licet  multum  habeant  sim- 

potest  autera  ex  hoc  simpliciter  dici  bona  pUcitatis  in  se,  parum  lamen  possident  de 

propter   ordinem  ipsum.  In  quo  apparet  bonitate,  ut   sunt   elementa.  —  Similes 

quod  bonura  quodanimodo   ampUoris  est  gradus  in  bonitate  rerura  conslituit  Phi- 

arabitus  quara  ens.  Propter  quod  Diony-  losophus  (2.   de  Ccelo)  per   respectura  ad 

sius  dicit  {de  Div.  Nom.  c.  5,  §  1 ;  —  Mi-  raotuni,  cura  ait,  quod  ea  quse  sunt  infiraa 

gnet.  3,col.  815),  quod  bonura  se  exten-  in  entibus,  non  possunt  consequi  perfec- 

dit  ad    exislentia  et  non  existentia.  Nara  tam  bonitatem,  sed  aliquara  imperfectam 

et  ipsa   non   exislenlia,  scilicet  materia,  consequuntur  paucis  motibus;    his   vero 

secnndura    quod    intelligitur    privalioni  superioraconsequunturperfectioreraboni- 

subjecta,  appetit  bonura,  scilicet  esse;  ex  tatera  motibus  raultis;  superiora  vero  his 

quo  patet  quod  etiara  sit  bona,  nihil  enira  perfectara  adipiscuntur   bonitatem  raoti- 

appetit  bonura  nisi  bonura.  —  Ibid.  buspaucis;  suraraa  vero  perfectio  inveni- 

Est  auteni  et  aliomodo  ordo  in  creatu-  tur.in   eo  qui  absque  ullo  raotu  perfecte 

ris,  secundum  quod  uniuscujusque  crea-  possidet  bonitatem.  —  Opusc.  43,  c.  1  post 

tura)  bonitas  est  a  bonitate  prima  defi-  princ.   —  Ex  his  omnibus   raanifestum 

ciens.  Nam,  sicut  patet  ex  dictis,  priraura  est  dari  in  rebus  rationem  prioris  et  po- 

ens  in  ipso  suo  esse  sumraara  perfectio-  sterioris  sub  uno  principio,  scilicet  pri- 

nera  obtinet  bonitatis;  res   autem  creata  mo  ente,  et  per  consequens  dari  ordinem 

suam  perfeclionera  non  possidet  in  uno,  in  rebus. 

sed  in  raultis;  quod  enim  est  in  suprerao         Ad  primtim  ergo  dicendum,   quod    ea 

unitum,   muUiplex  in   infimis  invenitur.  quse  accidunt  in  rebus,  possunt  conside- 

Unde  primura  ens  secundura  idera  dicitur  rari   dupliciter  ;  uno  modo  in  ordine  ad 

essevirtuosura,  sapiens  et  operans  ;  crea-  causas  proxiraas  ;  et  sic  raulta  eveniunt 

tura    vero  secundura   diversa;  tantoque  per  accidens  et  casu  ;  a/io  modo  in  ordi- 

perfecta  bonitas  alicujus  creaturae  majo-  ne  ad  causam  primam  ;  et  sic   nihil  per 

rem  raultiplicitatem  requirit,  quanto  raa-  accidens  et  casuaccidit  in  raundo;  neque 

gis  a  priraa   bonitate  distans   invenitur.  taraen   sequitur    quod  orania   necessario 

Si  vero   perfectara  bonitatem  non  possit  eveniant,  quia  effectus  non   sequitur  ex 

attingere,  imperfectam  relinebit  in  pau-  necessitate  causas  primas,  sed  proxiraas. 

cis.  Et   inde   est   quod,  licet  priraura   et  —  de  Veril.  q.  5,  a.  4,  ad  7. 
suraraura    bonura    sit    oranino    siraplex,         Et  per  hoc  palet  ad  secundum. 
substanliseque    ei  in  bonitate  propinquae         Vel  dic  ad  secundum,  quod  omnia  quai 

sint  pariter  et  quantum   ad  simplicitatera  sunt  in  universo,  sunt  aliquo  raodo  ordi- 

vicina^;  infiraae  taraen   substantiae   inve-  nata,  sed  non  sirailiter  omnia  habent  ordi- 

niuntur  simpliciores  quibusdam  superio-  nera,  sicut  dicit  Philosophus   (12.  Meta- 

ribus  eis  :  sicut   elementa  animalibus  et  phys.  text,  52;  1.  11,  c.  10).  Et  quodom- 


Di  OLAUTA  1>A11S  -  METAPHYSIGA 

nia   sint  ordiiiala  ad  invicem,   patet  ex  quce  non  soluiii  lioc  habent,  sed  ulterius 

hocquod  omnia  simul  ordinantur  in  ununi  talia   sunt,  quod   omnia  quai  sunt  in  eis, 

fineni.  — Scd  (luod  omnia  non  sic  sint  si-  communicant  ad  totum,  id  est  sunt  ordi- 

militer  ordinala,  manifestat    Philosophus  nata  ad  bonum  commune  lotius.  Hoc  au- 

(1.  c.)  per  quoddam  exemplum.  In  aliqua  tem  invenitur  in  illis,  in  quibus  nihil  est 

enim  domo  vel  familia  ordinata  inveniun-  prseter  naturam,    neque   casualiler,    sed 

tur  diversi  gradus  :  sicut  sub  patre  fami-  omnia  secundum  debitum  ordinem  pro- 

iias  est  primus  gradus  filiorum,  alius  au-  cedunt.  Manifeslum  est  enim  quod  una- 

tem  gradus   est  servorum,    tertius  vero  qua^que    res    naturalis,    ut    dictum   est, 

gradus  est   besliarum,    qua)  serviunt  in  ordinatur  ad  bonum  commune  secundum 

dorao,  ut  canes   et   hujusmodi  animalia.  suam  actionem  debitam  naturalem.  Unde 

Hujusmodi  enim  gradus  diversimode  se  illa  qu;o  nunquam  deficiunt  in  sua  actio- 

habent  ad  ordinem  domus,  qui  imponitur  ne  debita  et  naturali,  habent   omnia  sua 

a  palre  familias  gubernatore  domus.  Fi-  communicantia  ad  tolum ;  illa   vero  qua3 

liis  enim  non  competit  ut  faciant  aliquid  aliquando   deficiunt   ab  actione  debita  et 

casualiter   et  sine  ordine;  sed  omnia  aut  naturali,  non  habent  omnia  sua  commu- 

plura  eorum  quse  faciunt  ordinata  sunt.  nicantia  ad  totum,  sicut  hujusmodi  cor- 

Non  autem  ita  est  de  servis  aut  bestiis,  pora  inferiora.  —  12.  Metaplujs.  1.  12  (9). 

quia  parum  participant  de  ordine,  qui  est  Est  ergo  summa  solutionis,   quod  ordo 

ad   commune;  sed  multum  invenitur  in  duo  requirit,  scilicet  ordinatorum  distinc- 

eis  de  eo  quod  contingit  et  casualiter  acci-  tionem,  et  communicantiam  distinctorum 

dit;  et  hoc  ideo,  quia  parvam  affinitatem  ad  totum.  Quantum  autem  ad  primum  in- 

habent  cum   rectore  domus,  qui  intendit  deficienter  est  ordo  in  omnibus.  Quantum 

bonum  domus  commune.  Sicut  autem  im-  autem  ad  secundum  est  quidam  ordo  in- 

ponilur  in  famiha  ordo  per  legem  et  prse-  deficienter  in  aliquibus,  qusQ  sunt  supre- 

ceptumpatris  familias,  qui  (qua;)  est  prin-  ma   et    proxima    primo   principio,    sicut 

cipium    unicuique   ordinalorum  in  domo  substantiaj  separatae  et   corpora  coelestia, 

cxsequendi  ea  quae  pertinent  ad  ordinem  in  quibus  nihil  casualiter  accidit,  et  pra^- 

domus ;  ita  natura  in  rebus  naturalibus  ter  naturam;   in  aliquibus  autem  deficit, 

est    principium  exsequendi   unicuique  id  scilicet   corporibus,   in  quibus   interdum 

quod  competit   sibi   de  ordine   universi.  aliquid  accidit  casualiter  et  praeter  natu- 

Sicut  enim  qui  est  in  domo,  per  prsecep-  ram  :  et  hoc  propter  remotionem  a  primo 

tum  patris  famihas  ad  aliquid  inclinatur,  principio  semper  eodem  modo  se  habente. 

ita  aliqua  res  naturaUs  per  propriam  na-  —  Ibid. 

turam.  Et  ipsa  natura  uniuscujusque  est  Ad  terlium  dicendum,  quod   in  indivi- 

qua^dam  inclinatio  indita  ei  a  primo  mo-  duis  unius  speciei   non  est  ordo  nisi  se- 

vente,  ordinans  ipsam  in  debitum  finem.  cundum  accidens.  Cum  enim,  ut  dictum 

—  Et  ex  hoc  patet,  quod  res  naturales  est,  sit  duplex  bonum  universi :  quoddam 

aguntpropter  finem,licet  finemnoncogno-  separatum,  quod  est  primum  ens,   sciU- 

scant,  quiaaprimointeUigente  consequun-  cet  Deus  ;  quoddam  in  ipsis  rebus,  et  hoc 

tur  inciinationem   in  finem.  Sed   tamen  est  ordo  partium  universi :  sicut  ordo  par- 

non   similiter  omnia  se  habent  ad  finem  tium  exercitus  est  bonum  exercilus;  opor- 

istum.  Est  enim   aUquid  commune  omni-  tet  quod  superiores  universi  partes  ma- 

bus,  quia  necesse  est  quod  omnia  ad  hoc  gis  de  bono   universi  participent,    quod 

perveniant  quoddiscernantur,  id  estquod  est  ordo.    Perfectius    autem   participant 

habeantdiscretas  et  proprias  operationes,  ordinem   ea  in  quibus  est  ordo    per  se, 

et  quod  eliam  secundum  substantiam  ad  quara  ea  in  quibus  est  ordo  per  accidens 

invicem  discernantur.  Et  quantum  ad  hoc  tantum.    In   omnibus    autem    individuis 

in  nullo  deficit  ordo.  Sed   qusedam  sunt  unius  speciei  est  ordo  per  accidens  tan- 


Dl-:  PUODUCTIONE  ENTlS  —  QU.  X  DE  OUDIXE  UKUUM  -  AUT.   II                     ur, 

lum,  quia  conveniunt  in  natura  et  diffe-  finis,  efficientis,  forma)  et  raateri:e,  tres 

runt  secundum   principia   individuantia,  primai  concurrunt  in  idem,  scilicet  elTi- 

et  diversa  accidentia,    quae  per   accidens  ciens,  forma  et  finis  {Quodl.^,  a.  19,  c.) : 

se  habent  ad  naturam  speciei.  Quceautem  ergo   non   est  ordo  inter   quatuor  cau- 

specie  difterunt,  ordinem  habentper  se  et  sas. 

secundum  essentialia  principia.  Invenitur  2.  Prseterea,  ea  quae  sunt  unum,   qua- 

enim  in  speciebus  rerum   una   abundare  tenus  sunt  unum,   non  habent  ordinem ; 

super  aliam,  sicut  et  in  speciebus  nume-  sed    quatuor  causae,    quatenus    causant 

rorum,  ut  diclum  est  (in  c).  In  istisautem  compositum,    sunt   aliquo     modo    unum 

inferioribus,  qu3e  sunt  generabilia  et  cor-  (tract.   de  Formis   (l)  q.    3,   a.  5,    c.)  ; 

ruptibilia,  et  infima  pars  universi,  et  mi-  unius  enim  effectus  debet  esse  unacausa: 

nus  participant  de  ordine,  invcnilur  non  ergo  quatuor  causse  non  habent  ordinem 

omnia  diversa   habere  ordinem   per    se,  ad  invicem. 

sedqua^Jam  habent  ordinem  per  accidens  3.  Praeterea,    oportet    ut   effectus   re- 

tantum,  sicut  individua  unius  speciei,  ut  spondeat  causse,  ut  scilicet  sic  se  habeat 

dictum  est.  In  superiori  autem  parte  uni-  causa   sicut    causatum  ;   at  videmus  rem 

versi,  scilicet  in   corporibus  coelestibus,  aliter  se  habere,  cum   sajpe  id  quod  est 

non  invenitur  ordo  per  accidens,  sed  so-  ultimum  in  causato,  sit  primum  in  cau- 

lum  per  se,  cum  omnia  corpora  ccelestia  sante  :  ergo  non  est  ordo  in  causis. 

ab  invicem  specie   differant,  nec  sint  eis  4.  Pra^terea,  prius  et  posterius  faciunt 

plura  individua   unius   speciei,  sed  unus  ordinem  in  rebus ;  at  in   causis   id   quod 

lantum  sol,  et  una  luna,  et  sic  de  aliis. —  est   prius    uno  modo,  est  posterius   alio 

Et  multomagisin  suprema  parle  universi  modo(cf.  de  Verit,  q.  28,  a.  7,  c.)  :  ergo 

non  inveniuntur  aliqua  ordinala  per  acci-  in  causis  non  est  ordo. 

dens,  et  non  per  se,  quia  omnes  substan-  Sed  contra  :  In  quatuor  causis  reperi- 

tiae  immateriales  ab  invicem  specie  diffe-  tur  prius  et  poslerius.  Materia  enim  non 

runt,    secundum    raajorem   et   rainorem  consequitur  formam,  nisi  secundum  quod 

perfectionem    forraarum   simpliciura,   ex  raovetur   ab   agente;  nihil  enira   reducit 

raajori  vel  rainori  propinquitate  ad  Deura,  se   de   potentia  in  actura.  Agens  autera 

qui  est  actus  purus  et  infinitse  perfectio-  nonraovetnisi  exintentione  finis  ;  si  enim 

nis.  —  de  Spiiit.  Creal.  a.  8,  c.  agens  non    esset   deterrainatum  ad   ali- 

Vel  aliter  potest   responderi,  sicut  ad  quem  effectum,    non   magis    ageret    hoc 

primum,  quod  licet  raulta  in  rerura  na-  quam  illud ;  ad  hoc  ergo    quod  determi- 

tura  videantur  non  ordinata  per  respec-  natum  effectum    producat,    necesse    est 

tum  ad  causas   proximas,  puta  individua  quod   determinetur    ad   aliquid   certum, 

iinius    speciei,    tamen  per  respectum  ad  quod  habet  rationem  finis  (la  2a3,   q.  1, 

causam  primam    cuncta  in  suum  finem  a.  2,  c).  Et  sic  maleria  non  actuatur,  nisi 

dirigentem  sunt  ordinata.  prius  agens  agat;  agens  autera  non  agit, 

nisi  prius  determinetur  a  fine  (3.  c.  Gent. 

ARTICULUS  II  ^'  ^^'  ^^^'  ^•)'  ^^g^  in  causis  reperitur 

prius   et  posterius,   et   per   consequena 

UTRUM  SIT  ORDO  INTER  QUATUOR  GENERA  Ordo. 

CAUSARUM  AD  iNviCEM.  Respondeo  dicendum,  quod  quatuor  ge- 

nera  causarura  possunt  considerari  dupli- 

Videtur  quod  non  sit  ordo  inter  qua-  citer  :  vel   quantura    ad    rationera    cau- 

luor  genera  causarura  ad  invicem.  sae,  vel   quantura   ad    causalitatem   ea^ 
1.  Inter  ea  enim  quse  sunt  idem,  non 

potest  esse  ordo  ;    ordo  enim  est  distinc-  (^^  Tractatum  de  Formis  v.  infra  in  appendice 

torum;  sed  quatuor  causarum,    scilicet  hujus  sectionis. 


%  OUAllTA  PAllS  — 

rum,  a  (|ua  habent  rationem  causa^;    et 
secundum  utrumquc  in  eis  consideratum 
habent  ordinem  ad  invicera.  Et  de  primo 
quidem    manifestum    est,    quia    ex    una 
sumitur   ratio   allerius.    Ex  forma  enim 
sumitur  ratio  materiae.  Talem  enim  opor- 
let  esse   maleriam,  qualera  forraa   requi- 
rit.  Efficiens  autera  est  ratio  forraa^;  quia 
enim  agens  agit  sibi  siraile,  oportet  quod 
secundura  raodura  agentis  sit  etiara  rao- 
dus  formse,  quaj  ex  actione  consequitur. 
Ex  fine  aulem  suraitur  ratio   efficientis  ; 
nam    orane   agens    agit    propter   finera. 
-.  1.  Posler.  i.  16  (15);  4.  Sent.  dist.  3, 
q.  1,   a.  1,  sol.   1.   — Quantura  vero  ad 
secundum,   id  ipsum   raanifeste  apparet. 
Necesse  est  enira  quod  omne   agens  agat 
propter  finera.  Unde  finis  licet  sit   ulli- 
mus  in  esse  in  quibusdara,  in  causalitate 
tamen   est   prior  semper;    unde  dicitur 
causa   causarura,  quia  est  causa  causali- 
tatis  in  oranibus  causis.  Est  enira  causa 
causalitatis  efficientis,  ut  dicturaest(arg. 
Sed   conlra).    Efficiens   autera  est  causa 
causalitatis   et  raaterise   et  forraae;  nam 
facit  per    suum    motura   raateriam   esse 
susceptivam   formse,    et   formara    inesse 
materise.  Et  per  consequens  etiam  finis 
est  causa  causalitatis  et  materiae  et  for- 
mse.  —  1.  Poster.  1.  c;  4.  Sent.   1.  c. ;  5. 
Metaphys.  1.  3  (2).  —  Sic  ergo  patet  quod 
inter  quatuor   genera   causarura    datur 
ordo.  —  V.  supra  in  Prima  Secundse  q. 
13,  a.  1  sqq. 

Ad  primum  ergo  dicendura,  quod  finis, 
efficiens,  et  forma  dicunlur  concurrerein 
idera,  in  quantum  in  generatione  forma 
est  fmis  ipsius  generationis  ;  ratio  autem 
formse  sumitur  ab  efficiente,  ut  dictum 
est  (in  c).  Et  aliunde  finis  semper  cor- 
respondet  agenti.  Ita  taraen  hse  tres  cau- 
sseconcurrunt  in  idera,  ut  forma  et  finis 
in  idem  nuraero  incidant,  forma  vero  et 
efficiens  in  idera  specie,  in  quantura 
forraa  est  similitudo  agentis.  —  la,  q. 
15,  a.  1,  c;  1.  c.  Gent.  c  72,  rat.  8;  de 
Veril.  q.  28,  a.  7,  c 

Ad.secundum  dicendum,  quod  licet  ge- 
neratum  seu  compositum  sit  efTectus  ora- 


METAiniYSlCA 

nium  quatuor  causarura,  eo  quod  omnes 
hse  quatuor  causse  ad  quamlibet  genera- 
tionera  concurrunt ;  laraen  quia  causa  a 
causando  dicitur,  ideo,  cura  quatuor  sint 
causse,  licet  corapositura  sit  efTectus  cora- 
raunis  omniura  causarura,  oportet  cuili- 
bet  causse  aliquid  in  ipso  coraposito  assi- 
gnari,  quod  sit  proprius  et  specialis  ejus 
effectus  :  sicut  videraus  quod  effectus 
finis  est  ordo  alterationis  et  raotus  ora- 
niura  principiorura  ac  totius  genera- 
tionis  in  rera  generatara  ;  effectus  autera 
raaterjse  ratio  paliendi  vel  aliquid  siraile; 
efTectus  autem  efficientis  est  factio  ipsius 
generati  (tract.  de  Formis  q.  3,  a.  5,  c) ; 
efTectus  denique  forrase  est  ipsum  esse, 
quia,  secundum  Philosophura,  forraa  dat 
esse  rei  (ibid.  arg.  Sed  conlra).  —  Pos- 
sunt  etiam  quatuor  causse  dici  una  causa 
compositi  propter  ordinera  earura  ad 
invicera,ita  quod  erit  una  causa  non  uni- 
tate  causalitatis,  sed  unitateordinis. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  hoc  est 
ordo  causse  et  causati,  ut  quod  est  pri- 
mura  in  causando,  sit  ultiraura  in  cau- 
sato  :  ignis  enira  prirao  calefacit  quam 
formara  ignis  inducat,  cura  taraen  calor 
in  igne  consequatur  formam  substantia- 
lem  ;  et  sirailiter  in  omni  causa  et  cau- 
sato.  In  causando  enim  priraura  inveni- 
turbonura  et  finis,  qui  raovet  efficientera; 
secundo  actio  efficientis  movens  ad  for- 
raara ;  tertio  advenit  forma.  Unde  e  con- 
verso  esse  oportet  in  causato,  quod  pri- 
mum  sit  ipsa  forraa,  per  quam  est  ens  ; 
secundo  virtus  effectiva,  secundum  quod 
est  perfectum  in  esse,  quia  unumquod- 
que  tunc  perfectura  est,  quando  potest 
sibi  siraile  facere,  ut  dicit  Philosophus  in 
4.  Meteorol.  (sura.  1,  c.  4 ;  al.  c  3)  et  2. 
de  Anima  {lext.  34  ;  c  4),  consequitur 
ratio  boni,  perquarain  ente  perfectio  fun- 
datur  (1a,  q.  5,  a.  4,  c).  Nec  ista  diver- 
sitas  in  causa  et  causato  impetit  ordinem, 
curae  contrario  constituat  illura. 

Ad  quartum  dicendura,  quod  niiiil  pro- 
hibet  aliquid  altero  esse  prius  et  poste- 
rius  secundura  diversum  genus  causse;  et 
hoc  non  impedit,  sed  potius  facit  ordinem 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QV . 

causarum.  Setl  tamenillud  est  prius  siin- 
pliciler  dicendum  ordine  natura),  quod 
est  prius  secundum  genus  iliius  causaj, 
quas  est  prior  in  ralione  causalitalis  : 
sicut  finis,  qui  dicitur  causa  causarum, 
quia  a  causa  finali  omnes  alise  causac  re- 
cipiunt  q*^.'.od  sint  causa),  ut  dictum  cst. 
—  de  Verit.  q.  28,  a.  7,  c. 

AF\TICULUS    III 

UTRUM  SIT  ORDO  IN  CAUSIS  EFFICIENTIBUS. 

Videturquod  non  sit  ordo  in  causis  effi- 
cientibus. 

1.  Quod  enim  est  cfTectus  et  in  effecti- 
bus  rerum,  non  dicitur  causa  aut  esse  in 
causa  ;  ordo  rerum  est  effectus  primse 
causae  {de  Verit.  q.  5,  a.  2,  arg.  2  Sed 
con(ra)  :  ergo  non  est  causa  efficiens,  nec 
in  causis  cfficienlibus  reperitur. 

2.  Praiterea,  fortuna  et  casus  sunt 
causse  efficientes  (2.  Phi/s.  1.  8  et  10);  at 
in  illis  non  est  ordo  :  ergo  non  dalur 
ordo  in  causis  efficientibus. 

3.  PraUerea,  caus»  efficienles  saepe 
sese  impediunt  invicem  a  productione 
propriorum  effectuum  ;  ergo  non  est 
ordo  in  illis,  quia  ad  ordinem  requiritur 
distinctio  et  cooperatio  ordinatorum.  — • 
Cf.  de  Diu.  Nom.  c.  4,  1.  1. 

Sed  contra  :  Reperitur  in  causis  elfi- 
cientibus  causa  principalis  et  insLrumen- 
talis  ;  causa  prima  et  proxima,  seu  causa 
prima  et  secunda  ;  ergo  datur  ordo  in 
causis  cfficientibus. 

Respondeo  dicendum,  quod  unaquae- 
que  res  quantum  potest  imitatur  primum 
ens,  non  lantum  quanlum  ad  esse,  sed 
etiam  quanlum  ad  agere,  ita  quod  tendat 
in  ejus  similitudinem,  in  quanlum  est 
alterius  causa  (3.  c.  Gent.  c.  21,  per 
tolum).  Licet  enim  prius  unumquodque 
in  se  perfectum  sit,  quam  possit  alterum 
causare,  liaec  tamen  perfectio  ultimo  acci- 
dit  rei,  ut  aliorum  causa  existat.  Et  hoc 
unumquodque  habet  a  propria  causa, 
esse  scilicet  alterius  causara.  Ejusdem 
enim    rationis  est    quod  effectus    tendat 


X  DE  OflDIXE  UKUr.M  —  AUT.   lil 


07 


in  siinilituJinem  agenticj,  ct  quod  agcns 
assimilet  sibi  efTcctum.  Tendit  igitur  ef- 
fectus  in  lincm,  in  quoni  dirigilur  ab 
agente;  agens  autcm  intenJit  sibi  assi- 
niilare  patiens,  non  solum  quantum  ad 
esseipsius,  sed  etiam  quantum  ad  causa- 
litatem.  Sicut  cnim  ab  aucnleconferuntur 
efreclui  naturalia  principia  per  qua3  sub- 
sistat,  ita  principia  per  qua^  aliorum  sit 
causa  :  sicut  enim  animal  dum  generatur 
accipit  a  generante  virtutem  nutrilivam, 
ila  etiam  virtutem  generativam.  Unde 
primum  ens  non  tantum  dedit  esse  re- 
bus,  sed  et  dedit  eis  ut  essent  causa>  alia- 
rurn,  ut  ostensum  est  in  Prima  Secunda) 
hujus  Snmmce  Pliilos.  (q.  11,  a.  1,  c. ; 
cf.  locos  ibi  cit.).  —  3.  c.  Gent.  I.  c. 

Et  quia  primum  ens  omnia  produxit 
per  suum  intellectuni  et  sapienliam,  sa- 
pientis  autem  est  ordinare,  ut  dicit  Philo- 
sophus  in  prin^^ipio  MetapJiys.  (lib.  1,  c. 
2)  ;  inde  est  quod  omnia  in  ordine  pro- 
duxit.  Et  quia  ordo  pra3oipue  consistit  in 
cooperatione  ct  communicantia  rerum 
quae  ordinantur;  inde  fit  (juodordorerum 
polissimum  reperiri  dcbet  in  causis  effi- 
cientibus.  Hunc  tamen  ordinem  est  di- 
versimode  assignare.  Nam  cuni  ordo 
supponat  mullitudinem,  mullitudo  autem 
divisionem  ;  secundum  divisiones  agcn- 
tiiim  est  assignare  eorum  ordinem.  Se- 
cundum  ergo  quod  agens  dividitur  in 
principale et  instrumenlale  {Tabula  Aurea 
vcce  «  agens  »  n.  6),  secundum  hoc 
reperitur  triplex  agens.  Cum  cnim  agens 
principale  sit  ex  hoc  quod  habet  formam 
quam  in  alia  tranbftmdere  polesi ;  inslru- 
■mentalc  vero  qua  lale  non  sic,  se.l  ex 
applicatione  ad  elTcclum  a  principali 
agente  ;  necessc  cst  ut  secundum  ordi- 
ncm  transfusionis  et  applicationis  illius 
reperiatur  orJo  causa)  principalis  et  in- 
slrumentalis.  Hoc  aulem  fit  Iripliciter. 
Nam  primo  reperitur  agens  imperfectissi- 
mum^  quod  non  agit  per  propriam  for- 
mam,  scd  soluin  in  quantum  est  motum 
ab  alio,  sicut  martellus  agit  cultellum. 
Et  in  hoc  agente  nihilesl  dc  transfusione 
propriac  formce ;  sed   est   tantum    agens 


SUMM.F,  Phtlos.  VI  —  7. 


98  OrARTA  PARS  — 

iii    quantiim   apijlicaliir    ab    alio  ;    uncle 
efleclus  secunduin  Ibrinam  adeptam  non 
assimilalur   huic   agenli,    scd   ei   a  quo 
movelur.    Aliud  esl    autem  agens  perfec- 
tum.  quod    agit  quidem  sccundum  suam 
forniam,    unde    assimilalur    ei    efl^ectus, 
sicut  ii^nis  calefacit;    scd  tamen  indiget 
moveri  ab  aliquo  principalipriori  agente. 
Et  quantum  ad  hoc  habet  aliquid  imper- 
fectionis,   quasi  participans  cum   instru- 
mento.  Tertiura  autem  est  ayens  perfec- 
iissimiim,    quod  agit  quidem    sccundum 
formam  iiropriam,ct  ab  alionon  movetur 
aut  applicatur  ad  agcndum  (1.   Eth.  1.  9, 
antc    med.).  Et   sic  lrii)lcx  est  agcns  in 
rerum  natura,    et  eliam  in  quolibet  ge- 
nere  :  unum  perfectissimum,    quod  mo- 
vet  lantum  et  non  movetur;  aliud  imper- 
fectissimum,    quod    movetur   lantum   et 
non    movet  ;    tertium    medio    modo    se 
habens,  quod  movet  et  movetur.  —  In- 
slrumenium  autem  est  duplex,  conjunclum 
et  separatum\  et  sic  se  habet   utrumque 
ad    invicem,   ut  per  inslrumentum  con- 
junctum  moveatur  separalum  (3a,  q.  62, 
a.    5,    c.)  ;    illaque    actio    sit    perfectior 
quam   quis  agit  per  instrumentum  con- 
junctum,    quam    per    separatum    (2.    de 
Ccelo  1.  3.). 

Rursus,  secundum  quod  agens  dividi- 
iur  in  cequivocwn  et  univocum  (Talnda 
Aurea  voce  «  agens  »  n.  1),  secundum 
hoc  reperitur  esse  ordo  inter  illa.  Nam 
tria  potissimum  conveniunt  agenii  cequi- 
voco,  quae  non  possunt  convenire  agenti 
univoco.  Primo  enim  ei  convenit  esse 
causam  formse  rei  et  per  consequens 
ipsiusesse  :  quod  caufse  univocae  conve- 
nire  non  potest,  alioqui  sui  ipsius  esset 
causa(ia,  q.  13,  a.  5,  ad  1).  Secundum 
esl,  quod  res  illa,  qua)  dependet  ab 
agento  quoad  formam  et  esse,  dependet 
ab  eo  consequenter  in  conservari;  quod 
eff"ectui  conveniro  non  potest  per  respec- 
tum  ad  causam  univocam,  a  qua  depen- 
det  tantum  in  fieri  (Cf.  la,  q.  104,  a.  1, 
c).  Teriium  est,  quod  causa  illa  sit  im- 
mota,in  genere  illo,  in  quo  est  causa  : 
sicut  patet  de  c«lo,  quod  est  primum  alte- 


METAIMIYSICA 

rans,  quod  non  est  alteratum  (3.  c.  Gent. 
c.  82,  rat.  5,  6,  7),  et  de  intelligenlia, 
qua)  est  primum  movens  localiter,  quod 
non  est  mota  localiter.  Et  hoc  tertium 
agenti  univoco  convenire  non  potest, 
cum  coinparetur  ad  a^quivocum  sicut 
instruraentum  ejus;  instruraentura  autem 
omnc  in  tantum  est  tale,  in  quantum  mo- 
vetur  etapplicatur  ad  actionem  suam. 

Secundura    vero  quod   causa   alia    est 
prima,  alia  secunda,  alia  est  remota,  alia 
proxima,  alia  eslprioret  universalis,  alia 
posterior  et   particularis  [Tabala    Aurea 
vocc   (T   agcns   »    n.  4,   7,  9,    10,  etc), 
secundura  hoc  reperitur  ordo  inter  agen- 
tia,  secundum   differentiara  et  diversita- 
tera,  quse  est  in  illis  quantura  ad  aclio- 
nem.    Cum   enira    inferiora    proxima  et 
secunda   agentia,    in    tantura    agant,    in 
quantum    raoventur  a   superiori  et  pri- 
mo    agente  ;   actiones   et   motus   eorum 
sunt  magis  operata  quaedam  quamopera- 
tiones.  Id  autem  quod  pertinet  ad  supre- 
mum   principium,  est  proprie  operatio  : 
puta  si  dicamus,  quod  in  horaine  arabu- 
lare,  quod  est  pedura,  et  palpare,  quod 
est  raanuura,  sunt  quaedara  hominis  ope- 
rata,  quorum   unum  operatur  anima  per 
pedes,  aliud  per  raanus  (3a,  q.  19,  a.  1, 
c).  Deinde  cumomne  agens  inferius,  aut 
agens  secundum,  respectu  primi  et  supe- 
rioris  agentis  sit  instrumentale;  instru- 
mento  autem  duplex  aclio  conveniat,  una 
ratione  sua3  formae,  altera  quatenus  est 
raotura    (3a,    q.  62,  a.  1,  ad  2) ;  —   in- 
slrumentale  agensqua  tale  semper  attin- 
git  ad  aliquid  ultra  suam  speciem,  ratione 
cujus   dicitur    instrumentura.    Quaradiu 
enim   agit  intra    aut  infra   limites   sua3 
speciei,  respectu  hujus  actionis,  aut  effec- 
tus  qui  est  terminus  illius  actionis,  non 
potest  dici  instrumenlale  agens  sed  prin- 
cipale  ;  semper  enim  causa  principalis  est 
nobilior  suo  effectu.  Agens  ergo  instru- 
raentale  qua  tale  agit  ultra  limites  suae 
speciei ;  cura  e  contrario  agens  universale 
scu   sequivocum   qua    tale   semper    agat 
infra  limites  suae  speciei.  —  Triplex  est 
ergo  agens  juxta  illam  divisionem  causa- 


DE  1'RODUCTlONr:  KNTIS  —  OU. 

runi  :  uiiuiu  inslrumenlalc  lanluni,  quod 
agit  lantum  ullra  limites  suoe  speciei  ;  et 
hoc  concurrit  cum  eo,  quod  agit  tantum 
ut    molum    et    ex    opplicalione,    absque 
transfusione  sua^propriaiforma;,  ut  diclum 
est.    Aliud   est  principale  tanlum,   quod 
agit  solum  infra  limites  sua3  speciei  ;  et 
hujusmodi  est  agens  ajquivocum  seu  uni- 
versale  ;  et  hoc  concurrit  cum  agente  quod 
agit  immotum  ;  quod  in   suo  genere  est 
lantum  principale  agens  et  nullo   modo 
instrumentale,  quia  non   datur   superius 
ipso  in  illo  genere.  Aliud  est  medium  inler 
ulmmque,  scilicet  quod  agit  ultra  limiles 
sua)  speciei   quatenus  est  instrumcntale, 
sicut  cum  ignJs  coquit  panem  in  quantum 
est  instrumentum  pistoris  ;  ct  quod  agit 
infra  vel  intra  limites  suae  speciei  :  infra 
quidem  in  quanlum  est  agens  principaie, 
ut  cum  ignis  producit  calorem  aut  aliquid 
hujusmodi ;  intra  vero,  ut  cum  ignis  pro- 
ducit  ignem.  — 2.  Sent.  dist.  15,  q.  1,  a. 
2,  c;  3a,  q.  62,  a.  1,  ad  2 ;  Tabula  Aurea 
voce  <t  actio  »  n.  78. 

Secundo  attenditur  ordo  inter  illa  agen- 
tia  quantura  ad  causalitatem.  Semper  enim 
primum  est  causa  medii,  et  medium  est 
causa  ultimi  (la,  q.  2,  a.  3,  c.  Secunda 
via),  ita  lamen  quod  illorum  agenlium 
tanlo  aliquid  est  magis  causa,  quanlo  in 
ordine  causarum  cst  prior,  cum  ipsum 
aliisconferat  quod  causse  sint  {Opusc.  15, 
c.  14  post  princ). 

Tertio  quantum  ad  id  quod  illorum  est 
in  effectu.  Oportet  enim  cnilibet  causas 
aliquid  proporlionaliter  respondere  in 
effectu,  ila  quod  causcne  universali  respon- 
deat  efTectus  universolis,  causae  particu- 
lari  effeclus  particularis,  non  quidem 
quod  agens  universale,  et  quae  siint  dein- 
ceps,  agant  seorsum  ab  aliis,  sed  quia 
agens  ultimum  proprium  effectum  agit  in 
virtute  omnium  superiorum  (r/e  Spiril. 
Creat.  a.  3,  ad  20.).  Unde  lit  etiam  quod 
agens  quanto  est  prius,  tanlo  est  media- 
tius  supposilo,  et  immediatius  virlute  : 
ila  quod  agens  parliculare  quaiitum  ad 
suppositum  est  quidem  immediatum  ad 
effectum  ;  sed  quantum  ad  virlutem  qua 


X  DE  ORDINE  HKRUM  —  ART.  III 


09 


fit  aclio,    sic  \iitas  superioi'is  caubOi  cst 
immediatior  effeclui  quam  virtus  inferio- 
ris   (1.   Sent.  dist.  37,  q.   1,  a.  1,  ad  4; 
Opnsc.   lo,  c   10.).   Nam  virlus  inferior 
non  conjungilur  cffeclui  nisi  per  virtutem 
superioris;  undc  dicitur  in  lib.  de  Causis 
(prop.  1),  quod  virlus  causo^  prima3  prius 
agit  in  causalum  et  vehementius  ingredi- 
tur  in  ij)sum  (de  Pot.  q.  3,  a.  7,  c,  versus 
fin.). —  Et  hujus  ratio  est,  quia  causa  se- 
cunda  non  potest  in  erTectum  causaiprimaj 
per  virtulem  propriam,  quamvis  sit  inslru- 
mentum  causai  priniai  respectu  illus  cffec- 
tus.  Instrumentumenim  est  causaquodam- 
modo  effectus  principalis  causa>,  non  per 
forniam  vel  virtutem  propriam,    sed   in 
quantum  participat  aliquid  de  virtute  prin- 
cipalis  causa)  per  motum  ejus  :  sicut  dula- 
bra  non  est  causa  rei  artificiatse  per  formam 
vel  virtulem  propriam,  sed  per  virtutem 
artificis  a  quo  movetur,  et  eam  quoquo 
modo  pai  tici|)at  {Ibid.  post  med,).  Hinc 
etiam  fit  ut  quanto  aliqua  causa  est  altior, 
tanto    sit    communior    et    efficacior  ;    et 
quanto  est  elficacior,  tanto  profundius  in- 
grediatur   in   effeclum,    et   de  remotiori 
polenlia  ipsum  reducat  in  actum  ;  quo  fit 
ut  causalitates  effectuum  universalioruni 
ad  causas  universales  reducantur  :  cau- 
salitales  vero  aliorum   magis   particala- 
rium  pertineant  ad  causas  secundas,  quae 
agunt  per  informalionem  (de  Pol.  q.  3,  a. 
1,  c  versus  fin.),  supposilo  elTeclu  causae 
universalis,  delerminantes  et  quasi  spe- 
cificanles  id  quod  est  ab  universaliori  {de 
Pot.  q.  3,  a.  1   el  7  ;  3.   c.  Genl.  c  70, 
rat.  3.). 

Sic  ergo  patet  cx  dictis,  qnod  est  ordo 
in  causis  efficienlibus,  secundum  quo:l  in 
illis  reperilur  perfectissimum,  imperfec- 
tissimum  et  aliud  medio  modo  se  habens; 
quorum  unicuique  tria  potissimum  con- 
veniunt  :  pcrfeclissimo  scilicet,  quod  sit 
movens  non  raotum,  quod  agat  infra  lirai- 
les  suae  speciei,  et  quod  ejus  proprie  sit 
operatio  ;  —  iraperfeclissirao  vero,  quod 
sit  motura  cl  non  inovens,  quod  agat  sera- 
per,  quateuus  tale  cst,  ultra  liraites  spe- 
ciei,  et  quod  aclio  cjus  sit  magis  opera- 


inO  Or.MtTA  PAUP  —  METAIMlYSir.A 

lum   fjiiam   0|)cralio  ;   —  ci    vcro  qiiod  nalionoprimi  agcnlis.  Oportet  enim  quod 

medio  modo  se  habet,  quod  esl  perfeclum  unumquodque  sicut  sc  habel   ad  esse,  sic 

(juidem,  sed  aliquid  de  imperfectione  ha-  se  habeat  ad  hoc  quod   sil  causa.  Opor- 

bens,  ulraque  horum  :  pcr  respeolum  sei-  tet   igitur   quod,  secundum   diversitatem 

licct  ad  supcriora,  ea  quoe  sonant  imper-  ordinis  in  entibus,  sit  diversitas  etiam  or- 

feelionem  ;  per  respectum  autem  ad  infe-  dinis  in  causis.  Ad  perfectionem  autem 

riora,    ca   qux  sonant   perfectionem.   —  rcrum  requiritur  quod  non  solum  sinl  in 

Ifujus  rei  exemplum  esl  vidcre  in  produc-  rebus  entia  per  se  sed  eliam  per  acci- 

lioneanimaUs  ab.squesemine.  Tcrra  enim,  dens.   Res  enim  quse   non  habent  in  sua 

aut    quodlibet    aliud  elementum  in  quo  substantia  ullimam    perfeclionem,  opor- 

gencralur  animal,  in  hac  productione  est  tot  quod  perfectionem  aliquamconsequan- 

agens  imperfeclissimum  :  quac  non  agit  lur  per  accidentia,   et   lanlo   per   plura 

nisi  ut  mota  a  coelis,  et  ab  intelligentia  ;  quanto  magis  a  simplicilate  primi   entis 

cujus  aclio  magis  est  oporatum  quam  ope-  distant.  Ex  hoc  autem  quod  aliquod  sub- 

ralio,  et  ejus  causalilas  extenditur  ullra  jectum  habet  multa  accidentia,  sequitur 

limites  suse  speciei  ;  animalia  enim  sunt  quod  sit  aliquod  ens  per  accidens.  Nam 

ipsa  nobiliora.  Intelligenlia  vero  est  per-  subjectum  et  accidens,  et  etiam  duo  acci- 

fcclissimum  agens  :  qtiae  proinde  movet  dentia  unius  subjecti  sunt  unum  per  acci- 

non  mota,  cujus  proprie  eA  operatio,  cu-  dens,  sicut  homo  albus  et  musicura  album. 

jusque  causalilos  infra  suse  speciei  limites  Oportet    igitur    ad    perfectionem    rerum 

extenditur.   Cc^Ii  autem   medio  modo  se  quod  sint  eliam  quaedam  causae  per  acci- 

habcnt  ;  moventur  siquidcm   nb  intelli-  dens.  Ea  aulem  quaj  cx  causis  aliquibus 

genlia  ;    et  movent  in    quantum  alterant  procedunt  per  accidens,  dicuntur  accidere 

el  disponunt,   motusque  eorum,  qui  re-  a  casu  vef  a  fortuna.  Unde  non  est  contra 

spectu  inlelligenlipe  se  habct   ut  operata  onlinem  rerum,  quod  aliqua  fiant  a  casu 

quojdam,  respeclu  qualitatum  et  rerimi  et  a  fortuna.  —  3.  c.  Gent.  c.  74,  rat.  4. 

inanimatarum,  quas  in  itircrioribus  pro-         Ad  lerlium  dicendum,  quod  hoc  quod 

ducunt,  sunt  operationes  ;  ac  licet  quate-  causaB  sese  impediant,  cadit   sub  ordina- 

nus  moventur  ab  intclligenlia  ad  produc-  tiono  causae  universalis  ;    unde    non   est 

tionemah"cujusanimalis,ccnseanture\ten-  sine   ordine.  Licet  autem   aliquid   possit 

dcre  causalitatem  suaia  exlra  limites  suse  fieri  extra  ordinem  alicujus  causae  parti- 

specici  ;   tamen   secunduin    qiiod   ad  hoc  cularis  :  quod  non  fit  nisi  per   aliquam 

rcquirilur  eorum  iiclio  propria,    uL  quod  causam  particufarem  impedientem  :  non 

influant,  alterent  ct  disponani,  secundum  tamen   potest  fieri  extra  ordinem  causa3 

hoc  censentur  agere  infra  tcu  intra  limi-  universalis.  —  la,  q.  19,  a.  6,  c;  q.  22, 

tes  sua3  speciei  (3.  c.  Genl.  c.  22  et  78.).  a.  2,  ad  1  et  4. 

Ad  prinmm  ergo  dicendum,  quod  sicut 
hoc  quod  rcs  siiit  causso  rerum,  habent  a  ARTICULUS  IV 

primo  ente  ;  —  sunt  enim  causcc  et  cau- 

sata   per  diversos  respcctus   :   quia    Deo  utrum  ordo  sit  in  formis,  et  in  materiis, 
convenit  esse  movens  non  motum  simpli-  et  in  finibus. 

citer  et  in  omni  genere,  et  liabere  opera- 

tionem  qucie   nullo  modo  sit  operatum,  et         1.  Vi  letur  quod  non  detur  ordo  in  for- 

agere  infra  limites  sua-  nalura)  ;  ceteris  mis.  Qua3  enim  sunt  a  se  invicem  abso- 

autcm  tantum  hoc  convenit  in  aliquo  ge-  luta,  ea  nan   sunt  ordinata  ;  ordo  enim 

nere  ;  —  sic  habent  ab  eo  esse  ordinatas  requirit  communicantiam  inter  ordinata  ; 

et  alia  ordinantes.  —  3.  c.  Goit.  c.  21.  sed  formse  rerum  sunt  a  se  invicem  abso- 

Ad  secwuhim  diceiK\um,  qiiod  hocquod  lulse  :  ergo   non   sunt  ordinata).  —  12. 

sint  in  rebus  fortuna  et  casus,  est  ex  ordi-  Metaplnjs.  f.  12  (9). 


DE  PRODLCTIO.NE  E.XTIS  —  QU. 

2.  Praelerea,  videtur  quod  non  sit  ordo 
in  materiis  rerum.  Rerum  enim  natura- 
lium  est  tantum  materia  una  (la,  q.  60, 
a.  2,  c.  ;  8.  Melaphys.  1.  4,  al.  3) ;  sed  non 
datur  ordo,  nisi  sit  pluralitas  et  diversi- 
tas  :  ergo  non  datur  ordo  in  maleriis. 

3.  Praeterea,  videtur  quod  non  sit  ordo 
in  finibiis.  Ordoenim  nihilaliuddicitquam 
rationem  prioris  ct  poslerioris,  per  re- 
spcctum  ad  aliquod  primum  principium 
(2a  2oe,  q.  20,  a.  1,  c.)  ;  sed  in  finibus 
non  potest  essc  prius  et  posterius  ;  finis 
enim  de  rationc  sua  est  ullimum  in  re, 
licet  sit  primum  in  inlentione  :  ergo  in 
finibus  non  potest  dari  ordo. 

Sed  conlra  :  1.  Ab  efficiente  sumitur 
ratio  formse,  et  a  forma  ralio  materiae,  ut 
ostensum  est  (supra,  a.  2  et  3)  ;  ergo  si 
datur  ordo  in  causis  efficientibus,  datur 
etiam  in  causis  forraalibus,  et  in  materiis 
rerum. 

2.  Praiterea,  omne  agens  agit  proptcr 
finem  (la  23e,  q.  109,  a.  6,  in  c),  ita  ut 
cuilibet  agenti  correspondeat  suus  finis  ; 
ergo  si  detur  ordo  in  causis  efficientibus, 
datur  etiam  in  finibus.  —  1.  Sent.  dist. 
48,  q.  1,  a.  1  et  2,  c. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  ordinem  essc 
in  formis  potest  dici  tripliciter  :  —  vel 
quatenus  sunt  parlicipaliones  similitudi- 
nis  primi  entis.  Et  secundum  hoc  necesse 
est  esse  ordinem  inter  formas,  secundum 
qnod  vel  magis  vel  minus  parlicipant  de 
similitudine  primi  entis.  Sicut  enim  se  ha- 
bent  formae  in  ahquo  genere  ad  primam 
et  principalem  in  illo  genere  :  sic  necesse 
cst  se  habere  formas  in  enlibus,  ad  pri- 
mam  omnium  formam,  quae  est  omnium 
exemplar  ;  semper  enim  primum  est  men, 
sura  omnium  qua^  consequuntur  (3.  c. 
Gent.  c.  97  post  princ).  Videmus  autem 
quod  diversa)  formoi  ejusdem  generis  sint 
distinctae  et  ordinatae  ad  invicem  per  re- 
cessum  a  primo  sui  generis,  et  quod  mul- 
liplicentur  secundum  quod  multum  rece- 
dunl  ab  illo  primo  quaedam  plus  et  quse- 
dam  minus,  ut  scilicet  lot  sint  formge, 
qnot  modis  fit  recessus  ab  illo  primo  : 
puta  ingenere  coloris  tot  sunt  species  quot 


X  DE  ORDINK  RERUiM  —  ART.  IV 


101 


modis  fit  recessus  ab  albo,  qi;oJ  esi.  pri- 
mum  in  gencre  coloris  et  mensjra  totam 
perfectioncm  sui  generis  coinprchendens. 
Unde  et  Philosophus  (10.  Melaphys.  tcxt. 
19;  1.  9,  c.  V))  nigrum,  quod  maxime  di- 
stat  ab  albo,  dicit  esse  privationem  albi, 
eo  quod  minimum  habet  de  pcrfcctione 
coloris  albi.  Sic  eliam  forma)  in  genere 
entis  necessc  est  quod  sint  lanta  perfec- 
tiores  quanto  magis  sunt  propinquai  for- 
ma3  exemplari,  scilicet  primo  cnti  ;  tanlo 
vero  imperfecliores  quanto  magis  ab  ea 
remolae.  Et  Iiic  ost  primus  ordo  formarum, 
quem  alii  omnes  supponunt.  —  Opuso. 
45  anle  med. 

Secundo  sumitur  ordo  in  formis,  secun- 
dum  quod  magis  vel  minus  receduiit  ab 
co  quod  est  imperfectissimum,  scilicot  a 
materia.  Nara  danlur  formso  quai  sunt 
omnino  absque  materia  :  ut  sunt  formse 
subsistentes,  scilicet  intelligentio)  ;  quae 
sunt  formaj  quidem  finitse  sursum,  qua- 
tenus  ndn  sunt  suum  esse,  sed  habent 
illud  receptum  ct  terminalum  ab  alio  ; 
sed  non  deorsum,  cum  non  recipiantur 
in  aliquo  inferiori.  Et  hsec  est  doctrina 
Commentatoris  in  libro  de  Causis.  Alise 
autem  sunt  formcic  quse  habent  quidem 
materiam,  sed  quam  complent  totaliter, 
ila  ut  nec  materia  illarum  sit  in  potentia 
ad  alias  formas,  nec  aliqua  materia  sit  in 
potentia  ad  illas ;  et  tales  sunt  formae 
coelorum.  Aliai  autem  sunt  quae  recipiun- 
tur  in  materia,  nec  complent  totaliter  ejus 
potentiam,  cum  remaneat  adhuc  in  poten- 
tia  ad  alias  formas  ;  et  hujusmodi  sunt 
formae  rerum  sublunarium.  —  Opusc.  32, 
c  3 ;  la,  q.  47,  a.  1  ct  2,  c 

Terlio  attenditur  formarum  ordo  secun- 
dum  quod  recipiuntur,  et  in  materia 
immerguntur  raagis  et  rainus.  Quanto 
enim  forma  est  nobilior,  tanto  magis  do- 
minatur  materiae  corporali  et  minus  ci 
imraergitur,  et  raagis  sua  operationc  et 
virlute  excedit  eara  (la,  q.  70,  a.  1,  c. 
versus  fin.).  Formae  enim  elementorum 
sunt  imperfectissimae  propter  sui  propin- 
quitatem  ad  materiara  ;  unde  et  illis  non 
convcnit  aliqua  operatio  excedens  quali- 


102 


OIAUTA  PAllS  - 


tates  aclivas  et  passivas.  Consequenter 
aiilem  magis  recedunt  ab  imperfcclione 
ct  polenlialitule  maleii;c formie  mistorum, 
utpole  habentes  in  se  quidquid  habent 
forma)  elementorum  et  adhuc  amplius  ; 
unde  et  ipsas  consequuntur  operationes 
exccdenles  qualitates  et  activas  et  passi- 
vas  elementorum  :  pula  adamas  trahit 
ferrum  ;  jaspis  restringit  sanguinem  ;  et 
et  sic  do  aliis  ;  et  in  islis  etiam  sunt 
multi  gradus.  Similis  est  eliam  corapara- 
tio  plantarum  ad  inanimata  :  quod  scili- 
ccl  forma3  plantarum  exccdunt  omnium 
inanimatorum  formam  ;  ex  quo  quidem 
excessu  habent  in  se  ip^is  principium  sui 
molus  activum,  puta  nutritionis  et  aug- 
mentationis,  quod  nulii  inanimato  conve- 
nit.  Siniililer  etiam  forma3  animalium 
excedunt  formas  plantarum,  ct  plus  elon- 
gantur  a  terrcstreitate  materia)  :  propter 
quod  habent  in  se  principium  sui  motus, 
sed  et  cognitiones  rerum  aliarLim.  Anima 
vero  humana  inter  materias  receptas  in 
materia  perfectissima  est,  et  ultima  in 
nobilitate  formarum  ;  unde  in  tantum  sua 
virtute  excedit  materiam  corporalem,  quod 
habet  ahquam  operationem,  et  virtutem, 
in  qua  nullo  modo  communicat  raaterJa 
corporalis.  —  la,  q.  76,  a.  1,  c.  ;  Opusc. 
32,  c.  3. 

In  maleriis  autem  rerum  invenitur  ordo 
dupliciler  :  —  primo  secundura  quod  ma- 
teria  cequivoce  diciiur  tara  de  spirituahbus 
quara  de  corporeis  ;  et  secundum  hoc 
necesse  est  quod  ejus  sit  ordo  secundura 
ordinera  formarum  supra  assignatura. 
Tanto  enira  ahquid  est  altius  in  entibus, 
quanto  raagis  habet  de  ratione  essendi. 
Manifestum  est  autera  quod  cura  ens  per 
potentiam  et  actura  dividatur,  quia  actus 
est  potentia  perfectior,  et  raagis  habet  de 
ratione  essendi  (non  enira  simpHciter  esse 
dicimus  quod  est  in  potentia,  sed  solura 
quod  est  in  actu)  :  oportet  semper  id  quod 
est  superius  in  entibus,  magis  accedere 
ad  actura ;  quod  autem  est  in  entibus 
infimura,  propinquius  csse  potentiae  ;  et 
ulterius  quanto  aliquid  est  perfectius  in 
entibus,  lanto  plus  habere  de  actu,  tanto 


mI':tai'I1ysica 

minus  de  potentia  ;  e  contrario  vero  quanto 
aliquid  est  iraperfectius  in  entibus,  tanto 
plus  habere  de  potentia,  tanto  minus  de 
actu.  —  Opiisc.  IS,  c.  7  ante  med. 

Secundo,  reperitur  ordo  in  materiapro- 

prie  sumpla,    prout  est    in    potentia  ad 

forraas    naturales.    Licet    enira    materia 

priraa  sit  in   potentia  ad  omnes  forraas, 

tamen   ordine  quodam  suscipit  eas.  Per 

prius  enira  estin  potentia  ad  forraas  ele- 

mentares,  et  eis  raediantibus,  secundum 

diversas  proportiones  comraixtionura  est 

in  potentia  addiversas  formas.  Sub  forraa 

enini  eleraenti  existens,  est  in  potentia  ad 

formara   mixti  ;   propter  quod  elementa 

sunt  materia   mixli.    Sub   forma   autem 

raixti  considerata,  est  in  potentia  ad  ani- 

raam  vegetabilem  ;   nara   talis   corporis 

aniraa  actus  est.  Iteraque  aniraa  vegeta- 

bilis  est  in  potentia  ad  sensitivara,  sensi- 

liva  vero  ad  intellectivara  ;  quod  proces- 

sus  generationis  horainis  ostendit.  Primo 

enira  in  generatione  hominis    est  foetus 

vivens  vita  plantse,  postraodum  vero  vita 

aniraalis,  demura  vero  vita  horainis.  Hu- 

jus  autera  raateriae  processus  et   ordinis 

causa  est  quia  quselibet  res  mota,in  quan- 

lura  movetur,  tendit  ad  hoc  ut  in  se  sit 

perfecta.  Perfectum  autem  fit  unumquod- 

quc  in    quantum   fit   actu.  Oportet  ergo 

quod  intentio  cujuslibet  in   potentia  exis- 

lentis  sit,  ut  per  motum  tendat  in  actura. 

Quanto  igitur  aliquis  actus  est  posterior 

et  magis  perfectus,  tanto  principaHus  in 

id  ipsum  appetitus  materiae  fertur.  Unde 

oportet  quod  in  ulteriorera  et  perfectissi- 

mura    actura,    quera    materia    consequi 

potest,  tendat  appetitus  materise  quo  appe- 

tit  forraam  :  sicut  et  in  ultimura  finera 

generationis.  —  12.  Metaphys.  1.  12  (9)  ; 

8.  Melaphys.  1.  4  (3) ;  3.  c.  Gent.  c.  22. 

Hinc   etiara    patet    quod    necesse    est 

dari  ordinem  in  causis  fmalibus;  et  hoc 

rationeduorum  :  primo   quidera    ratione 

forraae  ;  cum  enim  forraa  sit  finis  genera- 

tionis,    necesse  est  quod  secundura  ordi- 

nera   formarum   in  rerum    natura  sit  et 

ordo  finium.  Secundo,  ratione  agentium; 

sempcr  enim  finis  proportionatur  agenti, 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  (JU. 

el  sic  ad  ordinem  agentium  sequitur 
orclo  finium.  Nain  sicut  supremum  ogens 
movet  omnia  secunda  agentia,  ila  ad 
finem  suprcmi  agcntis  oportet  quod  ordi- 
nentur  omncs  fines  secundorum  agen- 
tium.  Uuidquid  enim  agit  supremuni 
agens,  agit  propter  finem  suum.  Agit 
autem  supremum  agens  actiones  omnium 
inferiorum  agentium,  movendo  omnes 
ad  suas  acliones,  et  per  consequens  ad 
suos  fines;  undc  sequitur  quod  omncs 
secundorum  agentiuni  actiones  ordinen- 
lur  a  primo  agente  in  finem  suum  pro- 
prium  (3.  c.  Genl.  c.  17,  n.  6.).  Sed 
aclio  cujuslibet  agentis  particularis  cst 
ejiis  finis  (3.  c.  Genl.  c.  3  ;  c.  19,  n.  5); 
eriio  fines  secundorum  agenlium  ordinan- 
tur  in  finem  supremi  agentis.  —  Id 
eliam  manifeste  palet  in  artificialibus. 
Ea  enim  qua3  sunt  intermcdia  intcr  pri- 
raum  agens  et  ullimum  finem,  sunt  quo- 
dammodo  fines  :  sicut  medicus  ad  sani- 
tatem  inducendam  extenuat  corpus,  ct 
sic  sanilas  est  finis  maciei ;  maciem  autem 
operatur  per  purgationem,  purgationem 
aulemperpotionem;  polionem  aulem  pra3- 
parat  per  aliqua  instrumenta  :  undc 
omnia  ha3c  quodammodo  sunt  finis ;  nam 
macies  est  finis  purgationis,  et  purgalio 
polionis,  et  potio  organorum,  et  organa 
sunt  fines  in  operatione,  vel  inquisitione 
organorum  (2.  Pliys.  1.  Ij.).  —  Sic  ergo 
patet,  quod  sitordo  in  formis,  et  materiis, 
et  finibus  rerum. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  est 
communicantia  in  formis,  secundumquod 
cst  communicantia  in  causis  efficienti- 
bus;  sicut  enim  dictum  est  (supra,  a.  2, 
c),  ab  efficiente  sumitur  ralio  formse.  — 
3.  c.  Gent.  c.  97. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  materia 
prima  quidem  est  una  omnium  generabi- 
lium  et  corruptibilium  ;  sed  propriai  mate- 
i-iae  sunt  diversae  diversorum.  —  S.  Mela- 
phys.  1.  4  (3). 

Ad  ierlium  dicendum,  quod  inter  fines 
ullimos  non  datur  prius  et  posterius, 
quia  in  rebus  naturalibus  est  tantum 
unus  finis  ullimus  rerum,   scilicct  Deus 


X  DE  OllDINE  UEllU.M  —  AllT.  V  103 

(3.  c.  Gent.  c.  18);  sed  inter  fincs  inter- 
medios  datur  ordo,  ut  manifestum  est 
ex  dictis  (supra,  a.  2  et  3). 

ARTICULUS    V 

UTRUM  INTER  ACTIONES  SEU  EMANATIONES 
RERUM  ET  INTER  PARTES  MUNDI  DETUR 
ORDO. 

I.  Vidctur  quod  intcr  acliones  seu  ema- 
naliones  rerum  non  detur  ordo. 

Acliones  enim  sunt  tantum  singula- 
rium;  at  non  datur  ordo  inter  singularia 
nisi  per  accidens  {de  Spirit.  Creat.  a.  8, 
c.  circa  nied.)  :  ergo  non  datur  ordo 
inter  actiones  rerum  nisi  pcr  accidens. 

Sed  contra:  Datur  ordo  inter  agentia, 
ut  patet  ex  supra  diclis;  ergo  ct  inter 
actiones  quanto  est  pcrfectius  principium 
actionis,  tanto  acLio  csL  pcrfectior.  —  4. 
Sent.  disl.  8,  q.  1,  a.  3,  sol.  1 ;  la  2cC,  q. 
114,  a.  2,  ad  2. 

II.  Videtur  quod  non  detur  ordo  inler 
partcs  inundi. 

Interca  enim  quii;  modo  sunt  modo 
non  sunt,  non  potcst  dari  ordo.  At  sunt 
partes  mundi,  quce  modo  sunt  modo  non 
sunt ;  generatio  enim  unius  est  corruptio 
aUerius(cf.  de  Pot.  q.  5,  a.  9,  cv.).  Ergo 
non  datur  ordo  interpartes  mundi. 

Sed  contra  :  Quaicunque  a  Deo  sunt, 
ordinata  sunt ;  sed  partes  mundi  sicut 
et  totus  mundus  sunt  a  Deo  :  ergo  partes 
mundi  ordinata^  sunt.  —  la,  q.  47,  a.  3,  c. 

Respondeo  dicendum  ad  primam  quce- 
stionem,  quod  actiones  possunt  conside- 
rari  vel  prout  terminantur  ad  effectus;  et 
sic  ordo  earum  esl  secundum  ordinem 
effectuum ;  hoc  enim  modo  actio  sumpLa 
specificatur  a  termino  (la,  q.  77,  a  3, 
c);  —  vel  prout  dicit  quandam  emana- 
lionem  ab  agente ;  et  sic  reperitur  ordo 
inter  actiones  secundum  modos  emana- 
tionis  perfectiores  et  perfectiores. 

Sciendum  est  igitur,  quod  secundum 
diversitatem  naturarum,  diversus  ema- 
nationis  modus  invenitur  in  rebus;  et 
quanto  aliqua  nalura  est  altior,  lanto  id 


lui                                                    gl  AKTA  PAllS  —  METAPilYSlCA 

(jiiod  cx  ea  cmanat,   mogis  cst   intimum.  ad    diversa  ;  non    enim    aliqua    potenlia 

In  rchus  cnim  omnibus    inanimnta    cor-  sensitiva  in  seipsam  reflectitur.  Est  crgo 

j)ora    infimum    locum    tcncnl,   in  quibus  hic  grarlus  vittc    lanto    altior   quam  vita 

cmanalioncs  aiiler  csse   non  j)0ssunt  nisi  jilantaruni,  quanlo   operalio    hujus    vilse 

pcr  actionem  unius  eorum  in  oHquod  altc-  magis  in  inlimis  continetur;   non  tamen 

rum.  Sic  enim  ex    igne   gcneratur  ignis,  cst  omnino  vita   perfecta,  cum    emanalio 

dum  ab  ignccorpus  cxtraneum  alleratur,  sempcr  fial  ex  uno  in  altcrum.    —  lOid. 

ct  ad  (jualilatem  et  speciem  ignis  perdu-  Est  igilur  supremus  et    jjerfectus  gra- 

cijur.  —  4.  c.  Genl.  c.  II    jjiinc.  —  Post  dus  vila3,  qui  cst  secundum  intellecturti  ; 

inonimala  vero  corpora  proximum  locum  nam  intellectus  in  seipsum  reflcctitur  ct 

lcnent  i^lantOD,  in    quibus  jam   cmanatio  seipsura  inlclligere  potest.  Sed  et  in  intcl- 

cx  inleriori  procedit,  in  quantum  scilicet  lectuali  vita  diversi  gradus  inveniuntur. 

humor  plantcC  intrancus    in    semen  con-  Nam  intcllectus.humanus  elsi  seipsum  co- 

vcrlilur,  ct  illud  scmen  terra3  mandatum  gnoscere  possit,  tamen  primum  suse  cogni- 

crescit  in  plantam.  Jam  crgo  hic  primus  tionis  initium  ab  extrinseco  sumit  :  (juia 

gradus  vila)  invcnitur.  Nani  viventia  sunt  non  est  intelligere  sine  phantasmate.   — 

quLC   seipsa    movent    ad   ogendum  ;    iila  Perfeclior  igitur  est  intellectualis  vita  in 

vero  quse  non  nisi  exteriora  movere  pos-  angelis,  inquibus  intellectus  ad  sui  cogni- 

sunf,  omnino  sunt  vila  carentia.  In  plan-  tionem  non  procedit  ex  aliquo  extcriori, 

lis  vero  hoc  indicium  vila3   est,   quod  id  sed  per  se  cognoscit  se  ipsum.  Nondum 

quod  in    ij)sis   est    movct    aliquam    for-  tamen  ad  ultimam  perfeclionem  vita  ipso- 

mam.  Est  lomen  vila  plonlarum   imper-  rum  pertingit  :quialicet  intentio  intellccta 

fccla  :    quia   emanatio    in    eis,   licet   ab  sit  eis  omnino  intrinseca,  non  tamen  ipsa 

interiori    procedat,    tamen    jiaulatim   ab  intentio   intellecta  est  eorum  substantia, 

interioribus  exiens,  quod  emanat  finoliter  quia   non  est  idem  in   eis  intelligere    et 

omnino    exlrinsecum    invenitur.   Humor  esse,  utex  superioribus  patet.  —  Ultima 

enim  orboris  primo  ob  orbore  cgrediens  igitur  perfcctio  vitcC  ei  convenit,  in  quo 

fit  flos,  et  tondem  fructus  ab  arboris  cor-  non  est  aliud  intelligere  et  aliud  esse,    et 

lice  discretus,  sed  ei  colligatus ;  perfecto  cujus  proinle  intentio  intellecta  est  ipsa 

autem  fructu,  omnino  ab  arbore  separa-  ejus    essentia  (3.  c.  Gent.  c.  11.).  Et  hic 

lur,  et  in   terram  cadens  seraentina  vir-  est  Dous,  ut  vuU    etiam    Philosophus  12. 

tute  producit    aliam     planlam.    Si    quis  Metaphys.    {lexl.  51    sqq. ;  1.    11,  c.  9  et 

etiamdiligenter  consideret,  primum  hujus  10.).  — Sic  ergo  patet  ex   diversitate  et 

emanationisprincipium  ab  exteriori  sumi-  ordine  emanationura,  quomodo  sit  ordo 

tur  ;  nara  humor  intrinsecus  arboris  per  aclionum. 

radices  a  terra    sumitur,   de   qua  planta  Ad  argumentum  ergo  dicendum,  quod 

suscipit  nulrimenlum.  —  /6z'c^.  post  princ.  non  cst  ordo  quidcm  per  se  inter  singu- 

Ultra  plantarum  vero  vitara  altior  gra-  laria  ejusdem    speciei,    sed   tantura  per 

dus  vitsD  invenitur,   quas  est   secundum  accidens ;  ot   inter  ea  quse  specie  diffe- 

aniraam  sensitivam  :  cujuseraanatio  pro-  runt,  datur  ordo  per  se  {de  Spirit.  Creat. 

pria,  etsi  ab  exteriori  incipiat,  in  into-  a.  8,  c.  circa    med.).   Et  sic    secundum 

riori  tamen  terminatur;  et   quanto  ema-  ordinera   naturarura  sequitur  ordo  eraa- 

natio  raagis   incesserit,    tanto    magis  ad  nationura,  ut  dictura  est  (in  c). 

intima  devenitur  :  sensibile  enim  exterius  Ad  secundam    qumstionem    dicendum, 

formam  suam  exterioribus    sensibus   in-  quod  partes  universi  sunt  duplicis  gene- 

gerit,  a  quibus   procedit   in    iraaginatio-  ris  :  Quoedam  enira  sunt  secundariaj  par- 

nera,  et  ulterius  in  memoria)  thesaurum.  tes,  quce   raagis  pertinent    ad    bene  esse 

In  quqlibet  lamen  hujus  eraanationis  pro-  ejus,  quara  ad  priraara  ejus  integritatem  ; 

cessu  principiura   et   terminus   pertinent  aliae  sunt   quasi  essentiales  qua^que   ad 


DE  PUODUGTIONE  ENTIS  —  QU.  X  DE  OllDlNE  IIKRUM  —  AUT.   V                    105 

universi  integrilatem  pertinent,  qua;sunt  illis  sunt  superiora,  suntetiani  formaliora 

corpora  coelestia  ct  elementa.  et  perfectiora ;  ct  comparantur  cum  infe- 

Partium   autem  quse  sunl   secundarice  rioribus  sicut  principia  activa  cum  passi- 

(biplex  est  finis ;  primus  quk\em.  comple-  vis:  verbi  gratia,   coelum  est  universale 

tio  univer.H,  ad  quam  omnes  partes  uni-  activum  eorum  qua)  generantur ;  eiemenla 

versi  ordinantur  sicut   in  finem;  licet  ad  vero,  qua)  ei  immediate  subjiciuntur,  sunt 

liunc  finem  res  praedicla^  non  ordinentur  eorundem  universalis  materia;  et  sic  de 

sicut  per  se  et   essenlialiter    de   perfcc-  elementis  ad  invicem  comparatis.  —  4.  de 

lione   universi    existentes,  cum    nihil   in  Ccdo  I.  3  per  totum. 

cis  existat,  quod  non  inveniatur  in  prin-  Demum    in    entibus    admirabilis    ordo 

cipalibus  partibus  mundi  (scilicet  ctolis  et  coiisurgit,  secundum  quod   in  illis  invc- 

elemenlis)  sicut   in   principiis    activis   et  niuntur  superiora  ct  inferiora.  Et  primo 

malerialibus.  —  de  Pol.  q.  b,  a.  0,  c.  —  quidem  quantum  ad  hoc  quod  alia  supcr- 

A/ms  aute /ims  est /tomo,  quia,  ut  Philo-  excedunt,    alia    supercxceduntur.    Quod 

sophus  in  sua  Politica  (lib.  1,  c.  5,  al.  8)  <3nim  in  inferloribus  continetur  deficientcr 

dicit,  ea  qua3   sunt   imperfecta  in  rerum  et  partialiter  et  mullipliciter,   in  superio- 

nalura   ordinanlur    in   perfecta    sicut  in  ribus  continelur  eminenter  et  "per  quan- 

finem    {de  Pol.    1.   c).    Unde   videmus,  dam  totalilatem  et  simplicitatem  (la,  q. 

quod  corpora  mixta  sustentantur  per  ele-  ^7,  a.  1,  c).  Undo  quod   est  superius    in 

mentorum    congruas  qualitates,    quia  ad  enlibus,    comparatur    ad    inferius    sicut 

illa,    clementa    immediatc    ordinanlur  ;  lotum  ad  partem  ;  et  quia  totum  respectu 

planlye  vero  ex  mixliscorporibus  nulriun-  partium  habit  rationem  fornKc  :  hinc  est 

tur  ;    animalia   ex   plantis    nutrimenlum  quod  secundum  Themislium  in  comment. 

habcnl,  et  qusedam  cliam  perfectiora  et  de    Anima    natura    respectu    inferiorum 

virluosiora    ex    quibusdam    imperfectio-  superioribus  vice    formarum    utatur,   et 

ribus  et  infirmioribus.  Ilomo  vero  utitur  respectu    superiorura     inferioribus    loco 

omnium  rerum  generibus  ad  sui  utilita-  materia)  (1).  Secundo  quantum  ad  eorum 

tem,    quibusdam    ad    csum,   quibusdam  communicanliam.  Superiora  enim  sunt  in 

vero  ad  vestitum;  unde  et  a  natura  nudus  inferioribus   secundum   participationcm  ; 

est  institulus,  ulpote   polens  ex  aliis  sibi  inferiora  vero  in  superioribus  secunduni 

veslitum  prajstare  :  sicut   etiam    nullum  excellentiam    {de  Div.   Nom.  c  4,  I.  5, 

sibicongruum  nutrimenlum  natura  prse-  ante  med.) ;  unde  superiora  dant  perfec- 

paravit  nisi  lac,  ut  ex  diversis  rebus  sibi  tionem   inferioribus,    et    in    inferioribus 

cibum  conquireret ;  quibusdam   vero  ad  virtus  superior   manifestatur  {ibid.  1.  6, 

vehiculum  :  nam  in  motus  celeritate  et  in  post  med.)  ;  inferiora  vero    convertuntur 

foi-titudine  ad  sustinendos  labores  mullis  ad  superiora,  ut  ab  eis  recipiant  perfec- 

animahbus    infirmior     invenitur,     quasi  tionem,  quia  omne  illud  quod  naturaliler 

aliis  animalibus    ad   auxilium  sibi  prae-  est  subjectum  alicui,  bonum  suum  habet 

paralis.  Et  super   Iioc  omnibus  sensibili-  in  hocquod  ei  subdatur  [de  Div.  Nom.  c 

bus   utitur    ad    inlollectualis   cognitionis  4,  1.  19,  circa  med.).   Terlio  quantum  ad 

perfectionem.   Unde  dicit  etiam  Philoso-  eorum  ad  invicem  connexionem.   Semper 

phus  in  1.  Polil.  (c.  o,  al.  8),  quod  homo  enim  summum  inferioris  ordinis  affinita- 

habet  naturale  dominium  super  animalia.  tem  habet  cum  ultimo   superioris.   Dicit 
(3.  c.  Gent.  c22).  Sic  ergo  patet  quod  sit 

ordo  inter  secundarias  raundi  partes,  dura  Jl  ^'^  ^'^'^ !"  "P^^^JV  l' i''^'";''"^'?-  ^"■"- 

....                                     ^            '  1570,  Opusc.  16  (tom  17,  fol.  100,  va).  Cetcrum  ca 

Slbl  SUbserviunt,  et    ordinanlur  ad  liora.-  vei-ba  non   simt  s.    Xhom.-e,    sed  ex  paraphrastica 


nem  lamquara  ad  finem.  quadam    Themislii      Iranslationc     in    opusculum 

Inter  partes  vero  principales   unixcrsi  f  Thoni.-o  oiim  inyect. 

^  /  /-  lom^  i6,  pag.  214,  cl  in  ^ 

reperitur   ordo,  in    quanlum  ea  quae  in  27.  pag.  320  annotantur. 


lUG  niAllTA  PAllS 

eniiu  Dionysius  (de  Div.  Nom.  c.  7,  §  3; 
—  Migne  t.  3,  col.  871),  quod  divina 
sapientia  conjungit  fines  priniorum  prin- 
cipiis  secundoruni.  Ex  quo  patet  quod 
naluru  inferior  in  sui  supremo  atlingilur 
a  natura  superiori  (la,  q.  110,  a.  3,  c). 
Quarlo  quantum  ad  quandam  continuita- 
tem,  qusD  invenitur  inlcr  illa.  Ita  enim 
procedit  ordo  rerum,  ut  similia  se  invi- 
cemsubsequantur;  ea  veroqusesuntpeni- 
lus  dissimilia,  non  subsequuntur  se  invi- 
cem  in  gradibus  rerum  nisi  per  aliquod 
medium ;  et  superiora  influunt  infimis 
per  media,  sicut  etiam  inferiora  conver- 
tuntur  ad  recipiendum  a  supremis  per 
media  {de  Sensu  et  Sensibili  1.  1  post 
med, ;  de  Caiisis  1.  30,).  Quinto  quantum 
ad  quandam  convenientiam  inter  illa. 
Semper  enim  ea  quae  sunt  inferiora  in 
enlibus  imitantur  ea  quae  sunt  superiora, 
secundum  suum  posse  ;  etiiabitudosecun- 
dorum  ad  ultima,  imilatur  habitudinera 
primi  ad  omnia  secunda  (2.  c.  Gent.  c. 
4G,  rat.  6.).Sexto  quantum  ad  virtutem  : 
in  quantum  scilicet  in  omnibus  virtutibus 
ordinatis  communiter  invenitur  quod  vir- 
lus  superior  ad  plura  se  extendit,  et 
tamen  est  unica;  virlus  vero  inferior  se 
cxtendit  ad  pauciora,  et  tamen  multipli- 
catur  respectu  illorum  :  sicut  patet  in 
imaginatione  et  sensu  (1,  c.  Gent.  c.  65, 
rat.  5.).  Denique  quantum  ad  dependen- 
tiara  inferiorura  a  superioribus.  Perfici* 
tur  enim  principiura  raotivura  inferius 
per  hoc  quod  raovetur  a  superiori  motivo 
principio;  nec  unquara  potestas  inferior 
debet  exire  in  actura,  nisi  per  hoc  quod 
movetur  a  potestate  superiori  ;  omnis- 
que  actio  ejus  fundatur  super  actionera 
superioris,  ut  ex  supra  (a.  3,  c.)  dictis 
patet. 

Ad  argumentum  ergo  quod  ol>jicilur 
dicendum,  quod  procedit  de  partibus 
secundariis  ;  inter  quas  taraen  eliara 
invenitur  ordo,  secundura  quod  quaedara 
in  aUarum  utilitalem  cedunt,  et  omnes 
ad  complelioncra  universi  et  ad  homi- 
nem'ordinantur,  ut  dictum  cst(in  c).  — 
dePot.  q.  5,  a.  9,  c. 


—  WETAPllYSICA 


i 


ARTICULUS   VI 

UTRUM  DETUR  RATIO  DIVERSITATIS  ET 
ORDINIS  QUI  INVENITUR  IN  REBUS,  ET- 
UTRUM    UNUS    ORDO     SIT    RATIO     ALTERIUS. 

Videtur  quod  non  datur  ratio  diversi- 
tatis  et  ordinis  qui  est  in  rebus;  et  quod 
unus  ordo  non  sit  ratio  alterius. 

1.  Sequeretur  enim  quod  daretur  ordo 
ordinis;  et  intcr  illos  ordines  adhuc  alius 
ordo;  et  sic  in  infinitura  :  ergo  non  datur 
ratio  ordinis  rerura,  ita  quod  unus  ordo 
sit  ratio  alterius. — V.  11.  cit.  in  respons. 

2.  Prseterea,  in  iis  quse  sunt  diversi 
ordinis,  nullaestconvenientia;  quod  enim 
convenit  alicui  alicujus  ordinis,  non 
potest  convenire  alteri  quod  est  alterius 
ordinis.  At  ubi  non  datur  convenicntia 
inter  distincta  ,  ibi  non  datur  ordo  {de 
Dio.  Nom.  c.  4,  1.  1,  post  raed.).  Ergoj 
non  datur  ordo  inter  ordines  diversosi 
rerura;  erso  unus  non  cst  ratio  alterius. 

3.  Prseterea,  raulta  in  rerura  naturaj 
sunt  non  necessario,  sed  quse  possuntj 
non  esse  {de  Verit.  q.  2,  a.  14,  ad  3)  ;| 
ergo  non  polest  ex  illis  surai  ratio  ordinisj 
et  diversitatis  rerura. 

Sed  contra  :  Quaicunquc  suat  in  uni- 
verso,  comparantur  ad  invicera  ut  supe- 
riora  et  inferiora;  non  potest  enira  inter 
illadari  oraniraoda  aequalitas  secundum 
quod  differunt  formaliter.  Sed  inter 
superiora  et  inferiora  datur  ordo,  ut 
supra  (art.  prseced.)  dictura  est;  nam  et 
superiora  ordinantur  ad  inferiora,  in  quan- 
tura  dant  illis  suas  perfectiones ;  et  infe- 
riora  ordinanturadsuperiora,  sicut  iraper- 
fectum  ordinatur  ad  perfeclius.  Ergo 
inter  omnia  entia  rerum  datur  ordo.  Ergo 
ordo  qui  invenitur  in  aliquo  genere,  est 
propter  ordinem  qui  invenitur  in  supc- 
riori.  —  la,  q.  47,  a.  2,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  supra 
dictum  est,  duplex  est  ordo  in  rebus, 
unus  quo  ordinantur  ad  invicem,  alius 
quo  ordinantur  ad  primum  sui  principiura 
taraquara  ad   finera.    Sicq  ue  hi    ordines 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU. 

ad  invicem  se  habet,  ut  primus  sit  prop- 
ter  secundum,  ita  quodex  secundo  suma- 
lur  ralio  primi  :  sicut  manifeste  vidcmiis 
quod  duplex  ordo,  qui  simiiiter  rcperitur 
in  cxercitii,  unus  est  propLer  alium.  Nam 
ille  ordo  quo  ordinantur  parles  exercitus 
ad  invicem,  est  propter  illum  ordinem  quo 
tolus  exercitus  ordinatur  ad  ducem  seu 
ad  victoriam  lamquani  ad  finem  qui  cor- 
respondct  duci.  Unde  si  non  esset  ordo 
ad  ducem  vel  ad  victoriam,  non  essel 
nrdo  parliumexercitus  ad  invicem  ;  quam- 
cunque  enim  multitudinem  invenimus 
ordinatam  ad  invicem,  oportet  eam  ordi- 
nari  ulterius  ad  exterius  aliquod  prin- 
cipium  {de  Verit.  q.  5,  a.  3.  c).  Ergo  simi- 
liler  oportet  ordinem  qui  reperitur  in 
rebus  universi  ad  invicem,  esse  propter 
ordiiiem  quo  ordinantur  ad  Deum. 

Ordinantur  autem  onines  universi  par- 
tes  ad  Deura  sicut  in  finem  non  hoc  modo, 
quod  aliquid  divinaD  bonitati  per  ea  quae 
fiunt  accrescat,  sed  ut  ita  similitudo  suae 
bonilatis,  in  quanlum  possibileest,  impri- 
malur  rebus.  Quia  vero  omnem  creatam 
substanliam  a  perfectione  divinae  bonita- 
lis  deficere  necesse  est,  ad  hoc  ut  perfec- 
lius  divina^  bonitatis  similitudo  rebus 
communicaretur,  oporluit  esse  diversita- 
lem  in  rebus,  sicut  etiam  supra  (q.  9, 
a.  1,  in  fine  c.)  dictum  est ;  ut  quod  per- 
fecte  ab  uno  aliquo  reprsesentari  non 
potest,  per  diversa  diversimodeperfectiori 
modorepraesentaretur.  Nam  et  homocum 
menlis  conceptum  uno  vocali  verbo  videt 
sufficienterexprimi  non  posse,  verba  diver- 
simode  multiplicat  ad  exprimendam  per 
diversa  suae  menlis  conceptionem.  Et  in 
lioc  eliam  divinjx;  perfeclionis  eminentia 
considerari  potest,  quia  perfecta  bonitas, 
qua3  in  Deo  est  unite  et  simpliciter,  in 
creaturis  esse  non  polest  nisi  secundum 
modum  diversum  et  per  plura.  Res  autem 
per  lioc  diversae  sunt,  quod  formas  di- 
versas  liabent,  a  quibus  speciem  sor- 
tiuntur.  Sic  igitur  ex  fine  sumilur  ratio 
diversitatis  formarum  in  rebus.  —  3.  c. 
Gent.  c.  97. 

Ex  diversitate  aulem  formarum  sumi- 


X  DE  OllDlNE  IIEUUM  —  AIIT.  VI  107 

tur  ratio  ordinis  in  rebus.  Cum  enim  for- 
ma  sit  secundum  quam  res  esse  habet, 
res  autem  quailibet  secundum  quod  habet 
esse,accedat  ad  similitudinem  Dei,  ut  dic- 
tum  est  (supra,  q.   8,  a.   2,  c),  qui  est 
ipsum  suum   esse   simplex  ;  necesse  cst 
quod  forma  nihil  aliud  sit,  quam  divina 
similitudo    participata    in    rebus.    Unde 
convenienter  Aristoteles  in  1.  Phys.  {text. 
81 ;  c  0)  de  forma  loquens   dicit,   quod 
est  divinum  quoddam  et  appetibile.  Sirni- 
liludo  autem  ad  unum  simplex  considerata 
diversificari    non  potest,    nisi  secundum 
quod  magis  et  minus  similitudo  est  pro- 
pinqua  vel  remota.  QuanJo  autem  aliquid 
propinquius   ad    divinam    similitudinem 
accedit,  perfectius  est;   unde   in    formis 
differentia  esse  non  potest,  nisi  per  hoc 
quod    una  perfectior  existit  quam   alia. 
Propter  quod  Aristoteles  in  8.  Melaphijs. 
{lext.    10;   1.    7,    c  3)   definitiones,   per 
quas  naturae  rerum  et  formae  signantur, 
assimilat  numeris,  in  quibus  species  va- 
rianlur  per  additionem  vel  subtractionem 
unitalis  :  ut  ex  hoc  detur  intelligi,  quod 
formarum   diversitas    diversum  gradum 
perfectionis    requirit.   Et    hoc  evidenter 
apparet  naturas  rerum  speculanti.  Inve- 
niet  enim,  si  quis  diligenter  consideret, 
gradatim   rerura  diversitatem  compleri, 
in  tantum  quod  ea  qu£e  sunt  supreraa  in- 
ferioris  generis,  videntur  propinqua  supe- 
riori  generi,  et  e  converso,  ut   animalia 
imraobilia    sunt    sirailia    plantis.     Unde 
patet  quod  rerura  diversitas  exigit,  quod 
non  sint  omnia  aequalia,  sed  sit  ordo  in 
rebus  et  gradus.  —  Ibid. 

Ex  diversitate  autem  forraarura  secun- 
dum  quas  species  rerura  diversificantur, 
sequitur  et  operationuni  differentia,  cum 
unuraquodque  agat  secundum  quod  est 
actu.  Quse  enira  sunt  in  potentia,  secun- 
dura  quod  hujusraodi  inveniuntur  actio- 
nis  expertia.  Est  autem  unuraquodque 
ens  actu  per  forraara;  unde  oportet  quod 
operatio  rei  sequatur  forniara  ipsius. 
Oportet  ergo,  si  sint  diversa^  formae, 
quod  habeant  diversas  operationes.  Quia 
vero  per  propriara  actionera  res  quailibet 


108 


OrAUTA   l'AUS  - 


ad  proprium  fincm  pertin,qit,  neccsse  est 
et  pioprios  rmes  diversilicaii  in  reijiis, 
Cjiiamvis  sil  finis  ullimus  ouinibus  coui- 
uiunis.  —  WpL 

Scquilur  eliam  ex  diversitale  forma- 
rum  diverira  iiaijitudo  malcriai  ad  res. 
Cum  enim  formaj  diversa)  siiit,  secun- 
dum  quod  qucedam  sunt  aliis  perfectio- 
res  :  sunl  inler  eas  aliquae  in  tantum 
])erfecla3,  quod  sunt  per  sc  subsistenles, 
ac  niiiil  indigentes  materia)  fulcimento  ; 
qua^dam  vcro  per  se  perfccte  subsistere 
nou  possunt,  sed  materiam  pro  funda- 
mento  requirunt,  ut  sic  illud  quod  sub- 
sislit  non  sit  forma  tantum  nec  materia 
tantum,  qua3  per  se  non  est  ens  actu, 
sed  composilum  ex  utroque.  Non  autem 
possent  materia  et  forma  ad  aliquid  unum 
conslituendum  convenire,  nisi  esset  ali- 
qua  proportio  inter  ea.  Si  autem  propor- 
tionata  opoilet  ea  csse,  necesse  est  quod 
diversis  formis  divertet)  materi?e  respon- 
deant.  Unde  fit  ut  qua^dam  formaB  requi- 
rant  raateriam  simplicera,  qusedani  vero 
materiara  compositam,  et  secundum  di- 
versas  formas  diversam  partiura  compo- 
sitionem  oportet  esse  congruentem  ad 
speciem  formse  et  operatioiiis  ipsius.  — 
Ibid. 

Ex  diversa  autcm  liabitudine  ad  mate- 
riam  sequitur  diversitas  agentium  et 
patientium.  Gum  enim  agat  unuraquod- 
que  ratione  forma^,  patiatur  vero  et  mo- 
veatur  ratione  materias,  oportet  quod  illa 
quorum  formge  sunt  perfectiores  et  minus 
materiales,  agant  in  illa  quae  sunt  magis 
materialia  et  quorum  forrase  sunl  irapcr- 
fectiores.  —  Ex  diversitate  autem  forma- 
rum  ct  materiarum  et  agentiura  sequitur 
diversitas  proprietatura  et  accidentiuni. 
Cum  enira  substantia  sit  causa  acciden- 
tis,  sicut  perfectura  imperfecti,  oportet 
quod  ex  diversis  principiis  sabslantiali- 
bus  diversa  acciJentia  propria  consequan- 
tur.  ~  Rursus  cum  ex  diversis  agentibus 
sint  diversa^  impressiones  in  patientibus, 
oporlet  quod,  secundum  diversa  ogentia, 
diversasint  occidentia,  qua)  ab  agcntibus 
iraprimuntur.  — Ibid. 


METAIMIYSIGA 

Patet  ergo  cx  dictis,  quod  rcrum  ordi- 
nes  et  diversitates  iiabeant  rationem. 
Unde  dicitur  Sap.  8,  1,  quod  sapientia 
Dei  <r  attingit  a  fine  usque  ad  finem  forti- 
ter,  et  disponit  omnia  suaviter  »,  et  c. 
11,  21  ejusdem  dicitur,  quod  omnia  «  in 
mensura  et  numero  et  ponderc  »  dispo- 
suit;  ut  per  mensuram  qualitatem  sive 
modum  aut  gradum  perfectionis  unius- 
cujusque  rei  intelligamus,  per  numerum 
vero  divcrsitalera  et  pulcliritudinera  spe- 
cierum  consequentem  ex  diversis  perlec- 
tionis  gradibus,  per  pondus  vero  inclina- 
liones  diversas  ad  proprios  fines  et  ope- 
rationes,  et  ad  propria  agentia  et  patien- 
tia,  et  accidentia,  quse  sequuntur  distinc- 
tionem  specierura.  In  praediclo  autem 
ordine  priaium  esse  dixiraus  divinam 
bonitatem,  quasi  ultimura  finem,  qui 
est  primum  principium  in  agendis;  de- 
hinc  vero  rerura  nuraerositatem,  ad  quani 
constituendam  necesse  est  gradus  diver- 
sos  in  forrais  et  raateriis  et  agentibus  et 
patientibus  et  actionibus  et  accidentibus 
esse.  Sicut  ergo  prima  ratio  ordinis  qui 
est  in  rebus,  secundura  quod  intenditur  a 
prirao  agente,  simpliciter  est  divina  bo- 
nitas;  ita  priraa  ratio  in  creaturis  est 
earuni  numerositas,  ad  cujus  conserva- 
tionem  et  constitutionem  omnia  alia  ordi- 
nari  videntur.  Et  secundum  hoc  videtur 
esse  rationabiliter  dictum  a  lioethio  in 
principio  sua3  ArUlimeticce  (c.  2  ;  —  Migne 
t.  63,  col.  1085),  quod  «  omnia  qusecun- 
que  a  primoeva  rerura  natura  constituta 
sunt,  ex  numerorura  videntur  ratione 
csse  formata  »  (1).  —  3.  c.  Gent.  c.  97. 

Est  autera  considerandura,  quod  ope- 
rativa  ratio  et  speculativa  partim  quidem 
conveniunt  et  partim  differunt.  Conve- 
niunt  quidem  in  hoc,  quod  sicut  ratio 
speculativa  incipit  ab  aliquo  principio,  et 
per  aliqua  racdia  devenit  ad  conclusio- 
nem  intcntam,  ita  ratio  operativa  incipit 
ab  aliquo  principio,  ct  pcr  aliqua  media 
devenit  ad  operationera  vel  ad  operatum 

(1)  «  Omnia  qusGCunqae  a  primaiva  verum  natura 
coHslrucla  suni,  numcrorum  vidonlur  ralionc  for- 
mala  ».  Mignc  1.  c. 


DE  PRODUCTIONE  ENTIS  —  QU. 

quod  inlenditur.  Principium  aulemin  spe- 
cnlativis  est  forma  et  «  quod  quid  cst  », 
in  operajivis  vcro,  finis,  quod  quando- 
que  e?t  forma,  quandoque  aliquid  aliud. 
Principium  etiam  in  speculativis  semper 
oportet  esse  necessarium;  in  operativis 
autem  quandoque  quidem  est  necessa- 
rium,  quandoque  autem  non ;  necessa- 
rium  est  enim  hominem  velle  felicitatem 
ut  finem,  non  necessarium  autem  velle 
domus  aedificationeni.  Similiter  in  do- 
monstralivis  semper  posleriora  ad  priora 
de  necessitate  sequunlur;  non  autem  in 
operativis  semper,  sed  lunc  solum  quando 
ad  finem  non  nisi  per  lianc  viam  perve- 
niri  potest :  sicut  necessarium  est  volenti 
aedificare  domum  quod  quserat  ligna; 
sed  quod  quaerat  abielina  ligna,  hoc  ex 
simplici  voluntate  ipsius  dependet,  non 
autem  ex  ratione  domus  aBdificandas.  Sic 
igitur  quod  Deus  suam  bonitatem  amet, 
hoc  necessarium  est;  sed  ex  hoc  non  ne- 
cessarium  sequitur  quod  per  creaturas 
repra3sentetur,  cum  sine  hoc  divina  boni- 
las  sit  perfecta.  Unde  quod  creaturae  in 
esse  producantur,  etsi  ex  ratione  divinae 
bonitatis  originem  habeat,  tamen  ex  sim- 
pHci  Dei  vohintate  dependet.  Supposito 
autem  quod  Deus  creaturis  suam  bonita- 
tem  communicare,  secundum  quod  est 
possibile,  velit  per  similitudinis  modum, 
ex  hoc  ralionem  accipit  quod  sint  crea- 
turce  diversa) ;  non  autem  ex  necessitate 
sequitnr  quod  secundum  hanc  vel  illam 
perfectionis  mensuram,  aut  secundum 
huncvel  illum  numerum  rerum.  Suppo- 
sito  autem  ex  divina  voluntate,  quod  hunc 
numerum  in  rebus  statuere  velit,  et  hanc 
unicuique  rei  perfectionis  mensuram,  ex 
hoc  rationem  accipit  quod  habeat  formam 
lalem  et  materiam  talem.  Et  similiter  in 
omnibus  patet.  —  3.  c.  Gent.  c.  97. 

Ex  quibus  manifestum,  quod  dlversi- 
latis  el  ordinis  rerum  datur  ratio,  et  quod 
unus  ordo  est  ratio  alterius. 

Ad  jmrmim  ergo  dicendum,  quod  non 
est  inconveniens  unum  ordinem  esse  sub 
alio  :  sicut  manifeste  videmus  quod  in 
politicis  triplex  ordo   invenitur,  et  unus 


X  DE  ORDINE  RERUM  -  ART.  VI  100 

sub  alio  contiiietur  et  cx  ipso  rationem 
sui  accipit.  Primus  est  principum  ad  sub- 
dilos,  secundus  subditorum  ad  invicem, 
tertius  est  domesticorum  :  sicut  patris 
ad  filium,  uxoris  ad  virum,  et  domini 
ad  servum;  et  tertius  est  propter  secun- 
dum  et  secundus  propter  primum  ;  —  et 
non  sequitur  esse  processum  in  infinitum 
in  ordinibus  rerum,  sed  tantum  esse 
unum  ordinem  qui  non  alium  supra  se 
habet,  ct  cujus  ratio  non  aliunde  desu- 
milur  quam  ex  fine  ultimo,  ad  quem 
ceteri  referuntur,  licel  non  immediate.  — 
1.  Polit.  1.  1  ;  cf.  la  2ae,  q.  104,  a.  4,  c. 
Ad  secundum  dicendum,  quod  in  rebus 
ordinatis  alicui  tripliciter  aliquid  cr  con- 
venire  «  dicitur,  scilicet  per  proprieta- 
tem,  per  excessum  et  per  participatio- 
nem.  Per  proprietatem  autem  dicitur  ali- 
quid  convenire  alicui  rei,  quod  adrequatur 
et  proportionatur  naturse  ipsius ;  perexces- 
swm  autem,  quando  illud  quod  attribuitur 
alicui,  est  minus  quam  res  cui  attribuitui-; 
sed  tamen  convenit  illi  rei  per  quendam 
excessuni  ;  per  participaiionem  autem, 
quando  illud  quod  attribuitur  alicui,  non 
plenarie  invenitur  in  eo,  sed  deficienter. 
Sic  ergo  licet  ea,  quae  conveniunt  alicui 
ordini  vel  iis  quae  sunt  in  aliquo  ordinej 
per  proprietatem,  non  possint  dici  de  iis 
quse  sunt  in  alio  genere  ordinis,  per  pro- 
prietatem,  possunt  tamen  dici  vel  per  ex- 
ces3um  vel  per  participationem :  sicut  ea 
quaedicuntur  de  elementis  per  proprieta- 
tem,  dicuntur  de  coelis  per  excessum  ;  quse 
vero  dicuntur  de  ccelis  per  proprietatem, 
dicuntur  de  elementis  per  participatio- 
nem.  Et  haec  convenientia  sufficit  ad  hoc 
quod  ea  quae  sunt  diversi  ordinis,  sibi 
subordinentur,  immo  facit  inter  illa  ordi- 
nem.  —  la,  q.  108,  a.  5,  c.  —  Eodem 
redit  quod  dicitur  in  lib.  de  Causis  (pro- 
pos.  12),  quod  causatum  est  in  causa 
per  modum  causae,  et  causa  in  causato 
per  modum  causati ;  —  et  quod  dicit  Pro- 
culus  distinguens,  quod  tripliciter  aliquid 
de  afrquo  dicitur  :  uno  raodo  causaiiter, 
sicut  calor  de  sole ;  alio  modo  essentiali- 
ler  sive  naturaliter,  sicut  calor  de  igne ; 


110  Ol'ARTA  PARS 

luilio  inodo  scciindnm  quandani  poblha- 
bilionem,  id  cst  consecutionem  sive  par- 
licipatioiiem,  quando  scilicet  aliquid  non 
plene  liabetur,  sed  posteriori  modo  et 
pailiculariter,  sicut  calor  invenilur  in 
corporibus  mixlis.  Sic  ergo  illud,  quod 
est  essentialiler  in  primo,  est  parlicipa- 
live  in  secundo  et  tertio;  quod  autem 
est  essentialiter  in  secundo,  est  in  primo 
quidem  causaliter,  ct  in  ullimo  partici- 
pative;  quod  vero  esl  essentialiter  in  ter- 
lio,  est  causaliler  in  primo  el  secundo.  — 
de  Causis  1.  12.  —  Et  per  hunc  moduni 
omnia  sunt  in  omnibus  ordine  quodam. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  multa  sunt 
in  mundo  quae  non  sunt  necessaria  ne- 
ccssitate  absolula,  sed  ex  suppositione 
sunt  necessaria,  ut  patet  ex  dictis  (in  c). 


QUyESTIO  XI  (1) 

*  DE    PASSIONIBUS    ENTIS     IN    COMMUNI. 

Post  considerationem  de  principiis  ex- 
lernis  enlis  reaiis  sequiliir  considerare 
de  passionibus  ejus;  et  primum  agemus 
de  illis  in  communi,  deinde  in  particulari. 

CmCA  PRIMUM  QU.ERUNTURQUATUOR: 

*  i.  LMrum  ens  habeat  passiones. 

*  2.  Utrum  passiones  entis  sint  lantum  tres, 
imum,  verum,  iDonum. 

*  3.  ULrum  passiones  entis  se  haheant  per 
prius  eL  posterius,  uL  immediate  post  ens 
sequalur  unum,  Lum  verum,  posLea  honum. 

*  4.  ULrum  passiones  enLis  addanL  enti  aliquid 
reale  positivum. 

ARTJCULUS    I 

*   UTRUM    ENS    IIABEAT    PASSIONES. 

Videtur  quod  ens  non  habeat  passio- 
nes  :  — 

(1)  Edit.  Ticin:  «  0ua3st.  4.  De  passionibus  entis 
in  commimi.  —  Deinde  considerandum  est  de  pas- 
sionilius  eniis;  et  primum  agomus  de  illisin  cora- 
muni,  deinde  in  particulari  ». 


—  METAPIIYSICA 

1.  quia  in  omni  rc  passio  est  aliud  ab 
essentia  illius,  etest  posterius  illa  ordine 
generationis  et  perfectionis  (la  2ae,  q. 
2,  a.  C,  in  c.  ;  q.  83,  a.  2,  ad  3;  de 
Veril.  q.  21,  a.  1,  ad  10).  Sed  unum, 
verum,  bonum,  quae  dicuntur  passiones 
entis,  non  sunt  aliud  ab  ente;  dicit  enim 
Philosophus  4.  Melaphys.  {lexl.  3  ;  1.  3,  c. 
2),  quod  cns  et  unum  sunt  idem  et  una 
natnra  :  ergo  ens  non  habet  passioncs.  — 
4.  Melaplujs.  1.  2  (1). 

2.  Praeterea,  passio  fluit  a  subjecto  per 
naturalem  resultantiam  (la,  q.  77,  a.  6, 
ad  1);  sed  quse  dicuntur  passiones  entis, 
non   fluunt  ab  ente  per  naturalem  resul- 
tantiam,  quia  liaec  arguit  realem  distinc- 
tionem  et  pluralitatem  entitatum,  quarum 
una  est  causa  alterius,  ut  dictuni  est  (inj 
Logica  q.  6,  a.  2,  c.) ;   unum  vero,  bo-j 
num  et  verura  non  distinguuntur  realiterj 
ab  ente,  cum  non  addant  illi  ullam  natu- 
ram,  sed  solos   modos   generales  conse-j 
quenles  omne  ens  :  ergo  ens  non   habetl 
passiones.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  1,  c. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (4.j 
Melaphys.  iext.  5;  1.  3,  c.  2)  docet  et  pro-i 
bat,  quod  ens  habet  proprias  passiones.j 
—  4.  Mefaphys.  I.  4  (1). 

Respondeo  DicENDUM,  quod  sicut  nume-] 
rus  in  quantum  hujusmodi  habet  proprias] 
passiones,  ut  superfluum,  sequale,  com- 
mensuratum  et  liujusmodi,  quorum  quse- 
dam  insunt  alicui  numero  absolute,  ut 
par  et  impar,  qusedam  uni  per  compara- 
tionem  ad  aiterum,  ut  aequale;  etsimiliter 
substantia,  ut  corpus,  habet  proprias 
passiones,  puta  quantitatem,  ut  dictum 
est,  et  alia  hujusmodi;  ita  et  ens,  in 
quantum  ens,  habet  quasdam  proprias 
passiones,  quarum  consideratio  pertinet 
ad  Metaphysicam.  Cum  enim  hsec  sit 
scientia  considerans  ens  ut  ens  tamquam 
proprium  subjectum,  ut  dictum  est  (su- 
pra  q.  1,  a.  6),  necesse  est,  cum  ad  scien- 
tiam  quamhbet  spectet  demonstrare  de 
suo  subjecto  proprias  illius  passiones,  quod 
ens  habeat  proprias  passiones.  Hae  vero 
sunt  unum,  verum,  bonum,  ut  commu- 
niter  asserunt  doctores,  eo  quod   suppo- 


DE  PASSIONIBUS  ENTIS  —  QU.  XI  DE 

nant  ens,  et  consequanlur  illud  ad  nio- 
dum  passionum,  ut  dictum  est  (in  Logica 
q.  6,  a.  2  et  3).  —  4.  Metaphys.  1.  4  (1). 

Ad  pnrmim  ergo  dicendum,  quod  pas- 
sio  vel  proprielas  rei  duplex  est,ut  dictum 
est  (in  Logica  q.  6,  a.  2  et  3):  una  realis, 
altera  rationis.  Tlla  realiter  distinguitur  a 
re,  cujus  est  passio,  et  illi  addit  naturam, 
cum  sit  reale  accidens  realis  subjecti. 
Haec  vero  non  distinguitur  nisi  secundum 
ralionem,  sicut  similiter  non  addit  aliquid 
nisi  secundum  rationem.  Et  boc  raodo 
unum,  verum  bonum  sunt  passioiies 
entis.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  1,  c. ;  q.  21, 
a.  l,  c. 

Adsecimdum  dicendum,  qnod  proprium 
secundum  rem  fluit  a  subjecto  per  nalu- 
ralem  resultanliam  et  est  ejus  realis  eflec- 
tus,  ut  dictum  est(in  Logica  q.  6,  a.  2); 
at  passionesentis  suntproprietates  secun- 
dum  rationem,  quoe  consequuntur  genera- 
liler  ad  ens  primo  cadens  in  conceptio- 
nem  mentis.  —  Ibid. 

ARTICULUS  II 

*UTRrM  PASSIONES  ENTIS  SINT  TANTUM  TRES, 
UNUM,  VERUM,  BONUM. 

Videtur  quod  passiones  entis  sint  plu- 
res  Iribus. 

1.  Passioncs  enim  entis  multiplicanlur 
secundum  modos  gencralis  entis  {de  Verit. 
<].  1,  a.  1,  c. ;  ([.  21,  a.  1,  c.)-;  sed  hi 
sunt  plures  tribus,  nam  prjeter  unum, 
verum,  bonum,  esl  etiam  res  el  aliquid  : 
ergo  passiones  entis  sunt  plures  Iribus. 

2.  Praiterea,  nomine  passionum  intel- 
ligimus  transcendcnlia,  qua^convertuntur 
cum  enle;  sed  hgec  sunt  plura  tribus, 
pulQ  pra^dicla,  res  et  aliquid,  et  prseterea 
amabile  et  inlelligibile  :  ergo  passiones 
entis  sunt  plures  tribus. 

Videtur  quod  sint  pauciores. 

3.  Passio  enim  convcrtitur  cum  suo 
subjecto,  unde  non  est  in  plus  quam 
subjectum;  sed  verum  non  convertitur 
cum  ente  :  tum  quia  verum  est  in  inlel- 
lectu,  cns  vero  proprie  est  in  rebus  ;  tum 


PASS.  ENTIS  IN  COMM.  —  ART.  II  lll 

quia  est  in  plus  quam  ens  ;  dicit  oniiu 
Philosopiiiis  (4.  Metaphys.  texl.  27;  I.  3, 
c.  7),  quod  verum  definientes  dicimus 
esse  quod  est,  aut  non  esse  quod  non  est. 
Ergo  verum  non  est  pas?io  entis.  —  de 
Verit.  q.  1,  a.  1,  arg.  7;  la,  q.  16,  a.  3, 
arg.  1. 

4.  Proeterea,  passio  non  est  prior  sub- 
jecto ;  sed  verum  est  prius  quam  ens, 
quia  ens  non  intelligitur  nisi  sub  ratione 
veri  :  ergo  verura  non  cst  passio  entis,  et 
sic  passioncs  erunt  pauciores  quam  tres. 
—  la,  q.  16,  a.  3,  arg.  3. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi, 
qui  agens  de  passionibus  cntis  4.  et  6. 
(aL  3.  et  5.)  Metaphys.  agit  tantum  de 
uno,  vero,  bono.  —  4.  Melaphys.  1.  1 
sqq. ;  6.  Metaphys.  1.  ult. 

PvESPONDEO  niCENDUM,  quod  scx  sunt 
transcendentia  :  ens,  unum,  verum,  bo- 
num,  res,  aliquid,  quorum  tria  tantum 
suntpassiones  entis,  u nu m,  veru m ,  bonum . 
Cujus  numeri  sufficientia  ex  hoc  colligi 
potest,  quoJ  passio  entis  debet  addere 
aliquid  supra  ens,  ne  sit  omnino  synony- 
mum  nomen  entis  et  passionis  ejus.  Non 
possunt  autem  addere  aliqaid  reale  posi- 
tivum,  nam  illud  necessario  deberet  esse 
ens.  Ergo  debent  addere  vel  qnid  nega- 
tium  vel  quid  positivum  ralionis  seu  per 
denominationem  vel  convenienliam  ad  ali- 
quid  extrinsecum.  Priori  autem  modo 
constituitur  passio  unius,  quia  negatio 
divisionis  in  se,  quam  significat  unum, 
consequitur  omne  ens  secundum  se  et 
absolule  consideralum,  et  nuUa  alia  nega- 
tio  est  qiiae  conveniat  enti  ut  ens  est. 
Posteriori  vero  modo  constituunlur  dua3 
aliae  passiones :  una  per  respectum  ct 
convenientiam  ad  inlellectum,  puta  ve- 
rum,  alia  pcr  habitudinem  et  convenien- 
tam  ad  appetitum,  pula  bonum.  Reli- 
qua  vero  duo  transcendentia  non  sunt 
passiones,  sed  vel  ad  ipsum  ens  redu- 
cuntur,  ut  res,  quae  in  hoc  difTert  ab 
ente,  quod  nomen  ens  proprie  significat 
esse  rei,  res  vero  quidditatem;  vel  ad 
ipsaspassiones,  ut  aliquid,  quod  reducilur 
ad  ?m?/m;  nani  unum  exprimit  negatio- 


112  OUARTA  IWRS  • 

neiii  divisionis  in  se,  uliqiiid  vero  nega- 
tioncm  divisionis  ab  alio,  quae  orilur  ex 
inlellcclu  entis  et  unius.  Prinuim  enini 
quod  cadit  in  inlellecluni,  est  ens.  Secun- 
duni  vero  est  negatio  cntis.  Ex  his  autem 
duobus  sequilur  tertio  intellectus  divi- 
sionis;  ex  hoc  enim  qnod  aliquid  intclli- 
gitur  ens,  ct  intelligilur  non  esse  hoc 
ens,  sequitur  in  intellectu  quod  sit  divi- 
sum  ab  co.  (juarto  auteni  sequitur  in 
intellectu  ralio  unius,  prout  scilicet  intel- 
ligitur  hoc  ens  non  esse  in  se  divisum. 
Quinto  autem  sequitur  in  intellectu  ratio 
divisionis  ab  alio,  atquc  adeo  muUitudi- 
nis,  prout  scilicet  intelligitur  hoc  ens 
divisum  ab  alio,  et  ulrumque  ipsorum 
esse  in  se  unum.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  1, 
c. ;  q.  21,  a.  1,  c;  la,  q.  5,  a.  1  et  2; 
q.  11,  a.  1 ;  q.  16,  a.  3. 

Et  ex  his  patet  ad  primum. 

Adsecundum  dicendum,  quod  intelligi- 
bile  et  amabile  reducuntur  ad  verum  et 
bonum;  ealenus  enim  est  ahquid  intelli- 
gibile  et  appetibile,  qualenus  est  veruni 
et  bonum.  —  la,  q.  5,  a.  1  et  2;  q.  11, 
a.  1 ;  q.  16,  a,  3. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  verum 
convertitur  cum  ente.  Et  ad  primam,  pro- 
bationem  dicendum,  quod  verum  et  est  in 
rebus  et  in  intellectu  ;  et  verum  quidem 
quod  estin  rebus,convertiturcum  enlese- 
cundum  substantiam  ;  sed  verum  quod  est 
in  intellectu,  convertitur  cum  ente  ut  ma- 
nifestativum  cum  manifestato.  Hoc  enim 
est  de  ratione  veri.  Quamvis  posset  dici, 
quod  etiam  ens  est  in  rebus  etin  intellec- 
tu,  sicut  et  verum,  licet  verum  sit  prin- 
cipaliter  in  inteliectu,  ens  vero  principa- 
liler  in  rebus  ;  et  hoc  accipit  propter  lioc, 
quod  verum  et  ens  ratione  differunt.  — 
la,  q.  16,  a.  3,  adl.  —  Ad  secundam  pro- 
balionem  dicendum,  quod  quia  ens  aliquo 
modo  acceptum  dicitur  de  non  ente,  secun- 
dum  quod  non  ens  est  apprehensum  ab 
inlellectu;  unde  in  4.  Metaphys.  {text.  2  ; 
1.  3,  c.  1)  dicit  Philosophus,  quodnegatio 
vel  privatio  entis  uno  modo  dicitur  ens ; 
et  Avicenna  dicit  in  principio  suse  Meta- 
physicce,  quod  non  potest  formari   enun- 


-  METARHYSICA 

tialio  nisideente;  quia  oportet  illud,  de 
quo  propositio  formatur,  esse  apprehen- 
sum  ab  intellectu;  —  ideo  verum  non  est 
in  plus  quam  ens,  quia  omne  verum  est 
aliquo  modo  ens.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  1, 
ad  7. 

Ad   quartum    dicendum,    quod,    cum 
dicitur,  quod  ens    non  potest  apprehendi 
sine  ratione  veri,    hoc  polest  dupliciter 
intelligi  :  uno  modo  ita,  quod  non  appre- 
hendatur  ens,  nisi  ratio  veri  consequatur 
apprehensionem    entis  ;     et    sic    locutio 
habet   veritatem.   Alio    modo   posset   sic 
intelligi,  quod  ens  non  posset  sic  appre- 
hendi,    nisi  apprehenderetur  ratio  veri ; 
et  hoc  falsum  est.  Sed  verum  non  potestj 
apprehendi,  nisi  apprehendatur  ratio  entis,] 
quia   ens  cadit   in  rationem  veri.    Et  estj 
simile,   sicut  si  comparemus   inteliigibilei 
ad  ens.  Non  enim   potest   intelligi    ensj 
quin    ens    sit    intelligibile.    Sed    tamenj 
potest  intelligi  ens   ita,  quod  non  intelli- 
gatur  ejus  intelligibilitas.  Et  similiter  ensj 
intellectum  est  veruni,  non  tamen  intel-j 
ligendo  ens  intelligitur  verum.  —  1a,   q.j 
16,  a.  3,  ad  3. 

ARTICULUS   III 

*  UTRUM  UNUM, VERUM  ET  BONUM  SE  HABEANT 
PER  PRIUS  ET  POSTERIUS,  UT  IMMEDIATE 
POST  ENS  SEQUATUR  UNUM,  TUM  VERUM, 
DEINDE   BONUM. 

Videtur  quod  verum  et  bonum  non  ita 
se  habeant  inter  se  respectu  entis,  ut 
postens  immediate  sequatur  unum,  tum 
verum,  deinde  bonum,  sed  e  contra,  post 
ens  et  unum,  immediate  sequatur  bonum, 
deinde  verum. 

1.  Quod  enim  est  universalius,  secun- 
dum  rationem  prius  est,  ut  patet  per 
Philosophum  1.  Phys.  {text.  3  et  4  ;  c.  1); 
sed  bonum  est  universalius  quam  ens, 
(luia  divinum  esse  extendit  se  tantum  ad 
entia,qu3e  esse  participant,  bonum  autem 
extendit  se  ad  non  entia,  quae  etiam  ad 
esse  vocat  (1.  Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  3, 
arg.  2) ;  et  quam  verum,  nam  verum  est 


DE  PASSIONIBUS  ENriS  —  (JU.  Xl  DE  PASS.  EXTIS  IN  GOMM.   —  ART.  III 


li:{ 


quoddam  boiumi,  scilicel  inteliectus.  Ergo 
bonuni  cst  prius  secunduni  rationem 
quam  verum.  —  la,  q.  16,  a.  4,  arg.  1 ; 
de  Verit.  q.  21,  a.  3,  arg.  4  ;  1.  Senl.  1.  c. 

2.  Praiterea,  bonuni  est  in  rebus, 
verum  in  composilione  et  divisione  intel- 
leclus  ;  sedea  qua^sunt  in  re,  sunt  priora 
liis  quaj  sunt  in  intellectu  :  crgo  prius  est 
secundum  rationem  bonum  quam  vcrum. 
—  la,  I.  c.  arg.  2;  de  Verit.  I.c.  arg.  1. 

3.  Pra^terea,  prius   est   aliquid  in   se 


Respondeo  dicendum,  quod  tam  verum 
quam  bonum,  sicut  dictumest  (in  arg.  1. 
Sed  contra),  habent  rationem  perfectivo- 
rum  seu  perfectionum.  Ordo  autem  inter 
perfeclioncs  aliquas  potesL  attendi  dupli- 
citer  :  uno  modo  cx  parte  ipsarum  per- 
fcctionum,  alio  modo  ex  parte  perfeclibi- 
lium.  Considerando  ergo  verum  et  bonum 
secundum  se  et  absolute,  sic  verum  est 
prius  bono  secundum  rationem  {de  Verit. 
q.  21,  a.  3,  c).  Quod  ex  tribus  apparet  : 


perfectum  secundum  ralionem,   quam  sit     primo   quidcm  ex  hoc  quo  l  verum  pro- 


allerius  perfeclivum;  sed  bonum  dicitur 
aliquid  in  quantum  est  in  se  perfectum, 
verum  autem  in  quantum  est  perfecti- 
vumalterius  :  ergo  bonura  esL  prius  quani 
verum.  —  De  Verit.  I.  c.  arg.  2. 

4.  Praeterea,  bonum  dicitur  per  ordi- 
nem  ad  causam  finalem,  verumautera  in 
ordine  ad  causam  formalem :  sed  causa 
finalis  est  prior  causa  formali  ad  quara 
spectat  verum,  quia  est  causa  causarum; 
crgo  bonum  est  prius  secundum  rationem 
quani  veram.  —  Ibid.  arg.  3. 

5.  Praeterea,  quaecunque  sunt  sequalis 
simplicitatis,  unum  non  est  prius  altero  ; 
sedens,  unum,  verum,  bonum  sunt  sequa- 
lis  simplicitalis ;  nam  convertuntur  ad 
invicem  :  ergo  unum,  verum,  bonum  non 
S3  habent  in  ordine  ad  cns  per  prius  et 
posterius.  —  1.  Sent.  1.  c.  arg.  3. 

Sed  conlra  :  1.  Bonum  est  perfeclivum 
afleclus,  verum  autem  inttillectus;  intel- 
lectus  aulem  naturaliler  prsecedit  affec- 
lum  :  ergo  et  verumbonum.  — De  Verit. 
q.  21,  a.  3,  arg.  1.  Sed  contra. 

2.  Pra3lerea,  quanto  aliquid  est  imma- 
terialius,  lanlo  est  prius;  sed  verum  est 
immaterialius  quam  bonum,  quia  bonum 
in  rebus  naluralibus  invcnitur,  verum 
aulera  solum  in  mente  immateriali  : 
ergo  verum  est  materialiter  prius  bono. 
—  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praelerea,  quod  csL  in  pluribus,  est 
prius  sccundum  rationem  ;  sed  verura  est 
in  quibusdam,  in  quibus  non  est  bonura, 
scilicet  in  raalheraalicis  :  ergo  verura  est 
prius  quam  bonura.  —  la,  q.  16,  a.  4, 
arg.  Scd  contra. 


pinquius  se  habet  ad  ens,  quod  est  prius 
quam  l)onura.  Nam  verura  respicit  ipsura 
esse  sirapliciteret  immediate  ;  ratio  aulem 
boni  consequilur  esse,  secundura  quod  esL 
aliquo  modo  perfectum;  sic  enim  appeti- 
bilc  est.  Secundo  apparct  ex  hoc  quod 
cognitio  naturaliter  pra^cedit  appetitum  ; 
unde  cum  verura  respiciat  cognilionera, 
bonum  auLem  appetiLum,  prius  erit  ve- 
rum  quara  bonura  secundum  rationera 
(la,  q.  16,  a.  4,  c).  Terlio  raanifestum 
est  ex  hoc  quod  cura  verura  sit  perfecti- 
vum  alicujus  secundura  rationem  speciei, 
bonum  autcm  non  solum  secundum  ralio- 
neni  speciei,  sed  secundura  esse,  quod 
habet  in  re;  piura  includit  in  sc  ratio 
boni  quam  ratio  veri,  cum  (1)  veri  ratio 
ex  apprehensione  intellectus  perficialur 
et  se  habeat  quoclaramodo  per  additionem 
ad  illa.  Et  sic  bonumpraesupponit  verum; 
verum  autem  proesupponit  unum,  cum 
veri  ralio  ex  apprehensione  intellecLus 
perficiatur,  unumquodque  autem  intelli- 
gibile  est  in  quantuin  est  unum;  qui 
enim  non  intelligit  unum,  nihil  intelligit, 
iit  dicit  Philosophus  5.  Metaphys.  {lext. 
12 ;  1.  4,  c.  6).  —  de  Verit.  I.  c 

Unde  istorura  nominum  transcenden- 
tiura  talis  est  ordo,  si  secundura  se  con- 
siderentur,  quod  post  ens  est  unura, 
deindeverum,  tum  bonura.Si  autematten- 
datur  ordointerbDnum  et  verum  ex  parte 
perfectibilium,  sic  bonura  cst  naturaliter 
prius  quam  verum  duplici  rationi  :  primo, 


[l)  Al.  u  ralio  veri,  et  so  habet  qaodamraodo  pei' 
additionem  ad  illa.  Et  sic  bonum..  ». 


SUMM.E  PHILOS.  VI    -  8. 


JJ.4  OUAUTA  PARS  - 

quia  ijerfcclio  boni  aJ  pluia  se  exlenclit 
(luam  perfectio  veri.  A  vero  enini  nala 
Riint  perfici  lanlum  illa,  quae  possunt  ali- 
quod  ens  percipere  in  se  ipsis,  vel  in  se 
ipsis  habere  secundum  suam  ralionem, 
cl  non  secundum  illud  csse,  quod  cns 
habet  in  sc  ipso.  El  hujusmodi  sunt  soUim 
ea,  quae  immalerialiler  ahquid  recipiunt, 
et  sunt  cognosciliva;  species  enim  lapidis 
est  in  anima,  non  autcm  sccundum  esse, 
quod  habet  in  lapide.  Sed  a  bono  nala 
sunt  perfici  illa,  qua)  secundum  esse 
maleriale  aliquid  recipiunt,  cuni  ralio 
Ijoni  in  hoc  consislat,  quod  ahquid  ^it 
l)erfectivum  tam  secundum  rationem  spe- 
ciei  quam  secundum  esse,  ut  prius  dic- 
tura  est.  Et  ideo  omnia  appetunt  bonum, 
sed  non  omnia  cognoscunt  verum ;  in 
utroque  enim  oslendilur  habitudo  perfec- 
tibihs  ad  perfectionem,  qua3  est  bonum 
et  verum,  scih'cet  in  appetilu  boni  et 
cognilione  veri.  Secundo,  quia  iha,  quae 
nata  sunt  pcrfici  bono  et  vero,  per  prius 
perficiuntur  bono  quam  vero.  Exhoc  enim 
quod  participant  esse,  perficiunlur  bono, 
ut  dictura  est;  ex  hoc  autera  quod  cogno- 
scunt  ahquid,  perficiuntur  vero ;  cognitio 
autem  est  posterior  quara  esse  :  unde  et 
in  hac  consideratione  ex  parte  perfectibi- 
Hum  bonurapraecedit  verura.  —  de  Verit. 
1.  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  du- 
pHciter  potest  bonum  comparari,  vel  ad 
ens  vel  ad  reliquas  passiones  entis.  Si 
comparetur  primo  modo,  bonum  est  com- 
munius  ente,  non  secundura  ambitura 
praedicationis,  nam  sic  cum  illo  converli- 
tur;  sed  secundum  rationem  causalilatis. 
Causahtas  enira  efficienlis  et  exeraplaris 
extenditur  tantum  ad  ea,  quae  participant 
formara  actu  suse  causse  exemplaris.  Sed 
causalitas  finis  extenditur  etiam  ad  ea, 
quas  nondum  participant  formam,  quia 
etiara  imperfecta  desiderant  et  tendunt  in 
finem,  nondum  participanlia  raLionem 
finis,  quia  sunt  iii  via  ad  illum.  —  1. 
Seu«.,dist.  8,  q.  1,  a.  3,  ad  2.  —  Si  vero 
comparetur  secwnofomoofo,  dicendura,  quod 
voluntas  et  intellectus  mutuo   se  inclu- 


MKTAWinSlCA 

dunt;  nam  intelleclus  inlelligit  volunla- 
tem,  et  voluntas  vull  intcllectum  intelli- 
gere.  Sic  crgo  inter  illa  quae  ordinantur 
ad  objectum  voluntatis,  continentur  ctiara 
ea  quse  sunt  intelleclus,  et  e  converso. 
Unde  in  ordine  appetibilium  bonura  se 
habet  ut  universale  et  verum  ut  parlicu- 
lare;  in  orJine  autem  intelligibiliura  e^t 
e  converso.  Ex  hoc  ergo  quod  verum  est 
quoddara  bonum,  sequitur  quod  bonurn 
sit  prius  in  ordino  appetibiliura  et  per- 
fcctibiliura,  non  auLera  quod  sit  prius 
simpliciter.  —  la,  q  16,  a.  4,  ad  1 ;  de 
Verit.  q.  21,  o.  3,  ad  4. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  secun- 
dum*hoc  est  aliquid  prius  ratione,  quod 
cadit  prius  in  intelleclum.  Intellectus 
auLera  per  prius  apprehendit  ipsura  ens, 
et  secundario  apprehendit  se  intelligere 
ens,  et  tertio  apprehendit  se  appetere 
ens.  Unde  primo  est  ratio  entis,  secundo 
ratio  veri,  terlio  ratio  boni ;  licet  bo- 
nura  sit  in  rebus.  —  la,  1.  c.  ad  2.  — 
Vel  dic,  quod  ratio  illa  procedit  de  or- 
dine  veri  et  boni  ex  parte  appetibi- 
liura  (1),  non  outera  ex  parte  ipsius  veri 
et  boni;  mens  enim  sola  est  perfeclibi- 
lis  vero,  sed  omnis  res  est  perfectibilis 
bono.  —  de  Verit.  l.  c.  ad  1. 

Ad  iertium  dicendum,  quod  bonura  non 
solura  habet  rationem  perfecti,  sed  etiam 
perfectivi,  ut  diclura  est  (in  c.)  ;  et  ideo 
ratio  non  sequitur.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  finis  est 
prior  in  causando  quam  aliqua  aliarum 
causarum  ;  causatum  autem  perficitur 
per  suam  causam.  Unde  ratio  ista  proce- 
dit  secundum  ordinera  perfecLibilis  ad 
perfectionera,  in  quo  bonura  est  prius. 
Sed  absolute  considerando  formam  et 
finem,  cum  ipsa  forraa  sit  finis,  prior  est 
ipsa  forma  in  se  considerata,  quam  secun- 
dum  quod  est  alterius  finis ;  ratio  autem 
veri  ex  ipsa  specie  conlingit,  prout  est 
intellecta  sicut  est.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quintum  dicendura,  quod  unum, 
verura,     bonum,    et     ens    convertuntur 

(1)  Al.«  perfectibilium  », 


,  > 


1)E  PASSlONinUS   ENTIS  -  ()V.  XI  I)I< 

secunduin  supposituni  considerala  ;  sed 
laraen  secundum  intcntionem  ens  est 
simplicius  ct  prius  aliis.  —  1.  Sent.  dist. 
8,  q.  1,  a  3,  ad  3.  —  Cujuo  ratio  est, 
quia  ens  includitur  in  intelleclu  aliorum, 
non  e  conlra.  Primum  enim  quod  cadit 
in  imaginationem  inlellectus,  est  ens, 
sine  quo  niliil  potest  apprehcndi  ab  in- 
tellectu  :  sicut  primum  quo:l  cadit  in 
credulitatem  intelleclus,  sunt  dignilates, 
et  praecipue  ista :  conlradictoria  non  esse 
simul  vera.  Unde  omnia  alia  includuntur 
quodammodo  in  ente  imite  et  indistinc- 
le  (l)  sicut  in  principio.  Getcrum  unura, 
verum,  bonum,  addunt  supra  ens  non 
quidem  naturam  aliquam,  sed  rationem. 
Sed  unum  rationem  indivisionis  ;  et 
propter  hoc  est  propinquissimum  ad  ens, 
quia  addit  tantum  negationem.  Verum  au- 
tem  est  bonum  addunt  relationem  quan- 
dam  ;  sed  bonum  relalionem  ad  finem; 
verum  autem  relationem  ad  formam 
exemplarem:  ex  hoc  enim  unumquodque 
verum  dicitur,  quod  imilatur  exemplar 
divinum  ;  vel  relalionem  ad  virtutem  co- 
gnoscilivapi  :  dicimus  enim  verum  au- 
rum  esse  ex  eo,  quod  habet  formara  auri, 
quam  demonstrat,  et  sic  fit  verum  judi- 
cium  de  ipsa.  Si  autera  considercntur 
secundura  rationera  causalitatis,  sic  bo- 
nura  est  prius :  quia  bonura  habet  ratio- 
nera  causce  finalis,  esse  autera  habet 
rationera  causae  exemplaris  et  efTeclivae 
lantum  in  Deo  ;  finis  autem  est  prima 
causa  in  ratione  causalitatis.  —  1.  Sent. 
dist.  8,q.  1,  a.  3,  c. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM     PASSIONES  ENTIS    ADDANT  ENTl  ALI- 
QUID    REALE  P03ITIVUM. 

Videtur  quod  passiones  entis  addant 
aliquid  reale  positivum  enti. 

1.  Quse  enira  in  Deo  ralione  dislinguun- 
tur,  in  creatis  distinguuntur  realiter,  et 
per  consequens  sunt  quidrealepositivum  ; 

(1)  Al.  «  distincte  ». 


;  i>ASS.  ENTIS  IN  COM.M.  —  AHT.   IV  !i:. 

sed  ens,  unura,  verum  bonum  in  Deo  ra- 
tionc  distinguuntur :  ergo  in  creatis  rea- 
liler  distingucntur  ;  et  sic  hae  passiones 
addent  enti  quid  reale  positivum.  —  de 
Verit.  q.  1,  a.  1,  arg.  5.  Sed  contra. 

2.  Praeterea,  scientia  realis  deraonstrat 
reales  passiones  de  subjccto,  ut  dictura 
est  (in  Logica  q.  6)  ;  sed  Metaphysica  est 
scienlia  realis  :  ergo  cura  demonstret  de 
entc  reali  unum,  verura,  bonura  tam- 
quam  proprias  ejus  passiones,  ha?  erunt 
reales,  et  quid  reale  positivura  addent 
enti. 

3.  Praiterea,  unum,  verum,  bonura 
significant  generales  quosdam  modos 
entis,  quos  non  significat  nomen  ipsius 
entis,  ut  dictum  est  (a.  1).  Sed  tales  modi 
sunt  quid  reale;  nam  a  parte  rei,  nullo 
cogitanle  intellectu,  ens  est  unura,  ve- 
rum,  bonum ;  et  de  bono  dicit  Philoso- 
phus  6.  Metaphys.  (text.  8  ;  I.  5,  c.  3), 
quod  est  in  rebus.  Ergo  passiones  entis 
addunt  supra  ens  quid  reale.  —  6.  Meta- 
phijs.  1.  4. 

4.  Praeterea,  si  unum,  verum,  bonum 
non  addunt  supra  ens  quid  reale  positi- 
vum,  idem  esset  dicere  unum,  verura, 
bonum,  et  ens.  Sed  nugatorie  dicitur  ens 
ens;  ergo  nugatio  esset  dicere  ens  unum, 
ens  verum,  et  ens  bonum  ;  quod  est  fal- 
suni.  Ergo  addunt  passiones  entis  supra 
ens  quid  reale  positivum.  —  la,  q.  11, 
a.  1,  arg.  3. 

Sed  conira  est  :  1 .  quod  si  passiones 
entis  adderent  quid  reale  supra  ens,  da- 
retur  processus  in  infinitum.  Nara  cum 
unumquodque  sit  unum,  verum,  bonum, 
et  ens;  de  illo  quod  addunt  enti,  dici  po- 
lest  ens;  et  ita  de  illo  potest  quaeri,  quo- 
modo  sit  unum:  vel  per  quid  reale  addi- 
tum,  vel  non.  Si  primum^  rursum  de  iilo 
addito  potest  fieri  quaestio;  et  sic  erit 
procedere  in  infinitum  ;  hoc  autem  est 
impossibile.  Ergo  necesse  est  dare  secun- 
duni,  nimirum  passiones  entis  non  addere 
supra  ens  quid  reale  positivum.  —  4. 
Metaphys.  1.  2  (1). 

2.  Praeterea,  in  hoc  distinguitur  unum 
quod  est    principium  numeri,   et    unura 


lir,  OUARTA  l'AU^  - 

iliioJ  osl  pusriio  eiilis,  quod  illud  supra 
ens  in  coinmuni  el  supra  subslantiam 
addit  qui.l  rcale  |  osilivum,  non  aulem 
l;oc(4.  Mctaphys.  I.  2,  ol.  1);  sed  eadem 
est  ralio  unius,  veri  ct  boni  per  compa- 
rationem  ad  ens  :  ergo  passiones  enlis 
non  addunt  supra  ens  quid  reale  posili- 
vum. 

RESpoNDiio  nicRiNDUM,  quod  passiones 
enlis  dicunt  in  recto  ot  malcrialitcr  ean- 
dcin  iialurain,  (piam  dicit  ens,  in  obli- 
(juo  vero  et  formaliter  dicunt  et  addunt 
vcl  ncffalionem  vel  denominalionemrela- 
livamad  aliquidextrinsecum.  — Ad  cujus 
evidentiam  sciendum,  quod  tripliciler  po- 
test  aliquid  supra  allcrum  addere :  uno 
7nodo,  quod  addat  aliquam  rem,  qu;v  sit 
cxtra  essentiam  illius  rci,  cuidicilur  addi: 
sicut  album  aJdit  supra  corpus,  quia  cs- 
scntia  albedinisaddit  supra  essenliam  cor- 
poris.  Alio  modo  dicilur  aliquid  addi 
supra  alterum  per  modum  contrahendl 
et  dcterminandi  :  sicut  homo  addit  ali- 
(juidsupra  animal,  non  quidem  ila,  quod 
sil  in  homine  alia  res,  quae  sit  penitus 
cxtra  cssentia  animalis ;  alias  oporteret 
dicere,  quod  non  totum  quod  est  homo, 
csset  onimal,  sed  quia  id  quod  determi- 
nate  ct  actualiter  conlinelur  in  ratione 
hominis,  implicite  et  quasi  potenlialiler 
conlinelur  in  ratione  aniraalis:  sicut  est 
de  ratione  hominis  quod  habeat  animam 
ralionalem :  ct  dc  ralione  animalis  est 
quod  liabeat  animam,  non  determinando 
aJ  rolionalem  vel  non  rationalera ;  ista 
tamen  delerminatio,  ratione  cujus  horao 
super  animal  addere  dicitur,  in  ah'qua  re 
fundatur.  Tertio  modo  dicitur  aliquid 
addere  super  allerura  secundura  ralionem 
tantum,  quando  scilicet  aliquid  est  de 
ralione  unius  quod  non  est  de  ratione 
allerius  ;  quod  tamen  nihil  est  in  rerura 
natura,  sed  in  ralione  tantum,  sive  per 
iilud  contrahalur  id,  cui  dicilur  addi, 
sive  non.  CKCura  enim  addit  aliquid  supra 
hominem,  scilicct  ca)citalem,  quse  non  est 
aliquod  ens  in  naluro,  sed  rationis  tan- 
tum,  'secundum  quod  ens  comprehendit 
privationcs  ;  et  per  hoc  homo  contrahitur, 


METAPIIYSICA 

non    cnim    omnis   homo  coecus  est ;  sed 
cum  dicimus  talpam  c?ccam,  non  fit  pcr 
hoc     additum    aliqua    contractio.   —  dc 
Verit.  q.  21,  a.  1,  c.  —  Non  aulem  potest 
esse    quod  supcr  ens  universale    aliquid 
addat  aliquid    primo    modo,  quamvis  illo 
modo  possit    ficri   aliqua    additio   super 
aliquod  ens   particulare ;  nulla  enim  res 
natura)    est    quoe    sit     extra  essentiara 
entis  universalis,  quamvis  aliqua  sit  extra 
essentiam    hujus   entis.    Secundo  autem 
inodo  inveniuntur    aliqua    addere  supra 
ens,    quia    ens    conlrahitur    per    decem 
genera,  quorum  unumquodque  addit  ali- 
quid  super  ens :  non  quideraaliquodacci- 
dens,  vel  aliquara    dilTerentiam,  qutC  sit 
extra  essentiam  entis,  sed  deterrainalura 
modum   essendi,    qui    fundatur    in   ipsa 
essentia    rei.    Sic   autem  unum,   veruin, 
bonum  non    addunt    aliquid  supra  ens, 
cum  haec  asqualiter  dividantur  in  decem 
genera,    ut    ens,    ut    expresse    de   bono 
potet  in  1.  Etli.  (c.  6,  al.  4) ;  et  ideo  opor- 
tet    quod    vel    nihil    addant  super    ens, 
vel  si  addunt,quod  sit  in  ratione  tantum; 
si  enim  adderetur  aliquid  reale,  oporteret 
quod   per    rationem    unius  vel  boni  vel 
Ycri   contraheretur  ens  ad  aliquod  spe- 
ciale  gcnus.  Cum  autem  ens  sit  id,  quod 
prirao  cadit  in   conteraplalionem   racntis, 
ut    dicit   Avicenna  ;   oportet  quod  omne 
aliud    (illud)  iiomen  vcl   sit  synonymum 
enli,  quod  de  uno,    vero,  bono  dici   non 
potest,    cura  non    nugatorie  dicatur  ens 
unum,  ens  verum,  ens  bonum  ;  vel  addant 
aliquid  ad  rainus  secundum  rationem  ;  et 
sic  oportet  quod  pra^dictae  passiones,  ex 
quo  non  contrahunt  ens,  addant  aliquid 
supcr   ens,  quod  sit   rationis  tantura.  Id 
autera  quod  cst  rationis  tantura,  non  po- 
test  esse  nisi  duplex,  scilicet  negatio,  vel 
aliqua  rclotio. — Ihid.  —  Omnis  enira  posi- 
tio  obsoluta  aliquid  in  rerura  natura  exi- 
stens  significat. 

Sic  crgo  supra  ens,  quod  est  })rima 
conceptio  intellectus,  unum  addit  id  quol 
est  rationis  tantum,  scilicet  negationem  ; 
dicilur  cnira  unum  quasi  ens  indivisum. 
Sed  verum  et  bonum  positive  dicuntur ; 


BE  UNO  ET  MLLTO  -  QU.  XII  DE  UNO  —  ART.  I 


117 


unde  addere  non  possunt  nisi  relationena 
quse  sit  ralionis  lanlum.  Illa  auiemrelalio 
secunduni  Philosophum  in  o.  Melaplu/s. 
{leit.  20;  1.  ^i,  c.  115)  diciUir  esse  ralionis 
tantum,  secundum  quam  referri  dicitur 
id  quod  non  dependet,  ad  id  quod  refertur, 
sed  cconverso:  cum  ipsa  i>elatio  sit  qua^- 
damdependentia,  sicut  palet  in  scienlia  et 
scibili.  Scienlia  enim  dependet  a  scibili, 
sed  non  contra  ;  unde  relalio,  qua  scien- 
lia  referturad  scibile,  est  realis  ;  relatio 
vero,  qua  scibile  refcrtur  adscienliam,  est 
ralionis  tantum  :  dicitur  enim  scibilc 
referri  ad  scientiam  secundum  Philoso- 
phum  (I.  c. ;  cf.  6.  Metaphys.  texl.  4  sqq.  ; 
al.  I.  5,  c.  2),  non  quia  ipsura  referatur, 
sed  quia  aliud  refcrtur  ad  ipsum.  Et  ila 
est  in  omnibus  aliis,  quse  se  habent  ut 
mensura  ct  mensuralum,  vel  perfecLivum 
et  peifccLibilc.  —  Ibid. 

Oporlet  igitur  quod  verum  et  bonum 
super  intellectum  entis  addant  respeclum 
perfectivi.  In  quolibet  autem  enle  est  duo 
considerare,  scilicet  ipsam  rationem  spe- 
ciei  et  ipsum  essc  quo  aliquid  aliud  sub- 
sistil  in  specie  illa.  Et  sic  aliquod  ens 
polest  esse  perfeclum  dupliciter :  uno 
modo  secundum  rationcm  speciei  tanlum. 

Et  sic  ab  ente  perficitur  intellectus,  qui 
perficitur  per  rationem  entis;  nec  tamen 
cns  est  in  eo  secundum  csse  nalurole. 
Et  ideo  hunc  modum  perficiendi  addit 
vcruin  supra  ens.  Vcrum  enim  cst  in 
mente,  ut  Philosophus  dicit  in  6.  Mela- 
phys.  (text.  8 ;  1.  3,  c.  3)  ;  et  unumquod- 
que  ens  in  tantum  dicitur  verum,  in 
quantum  conformatum  est  vel  conforma- 
bile  intelleclui ;  et  ideo  omnes  recte  de- 
linientes  verum  ponuntin  ejus  definitione 
intellectum.  Alio  modo  ens  est  perfecti- 
vum  alterius  non  solum  secundum  ratio- 
nem  speciei,  sed  eliam  secundum  esse, 
quod  habet  in  rerumnatura.  Et  per  hunc 
moJum  bonum  est  perfectivum  ;  bonum 
enim  in  rebus  est,  ut  Philosophus  dicit 
in  6.  Metaphys.  {texl.  8  ;  1.  5,  c.  3.)  — 
Ibid. 

Unde  manifestum  est,  quidaddant  pas- 
siones  entis  supra  ens. 


Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet 
unum,  verum,  bonum  magis  unianlur  in 
Deo,  quam  in  rebus  creatis  ;  non  lamcn 
oportet,  ex  quo  in  Deo  ratione  distin- 
guunlur,  quod  in  rebus  crcalis  realiter 
dislinguatur.  Hoc  enim  contingit  de  illis, 
quce  non  liabent  ex  ration^  sua  quod  sint 
unum  secundum  rem,  sicut  sapienlia  et 
potentia,  qua;  cura  in  Deo  sint  unura,  in 
creaturis  realiter  distinguuntur  ;  sed  ens, 
unum,  verura,  bonura  secunduni  suam 
rationcm  habent  quod  sint  unum.  Unde 
ubicunque  invcniuntur,  rcaliter  sunt 
unum,  quamvis  perfeclior  sit  unilas  illius 
rei,  secundum  quam  uniunlur  in  Deo, 
quam  illius  rei,  secundum  quam  uniun- 
tur  in  creaturis.  —  de  ]'crit.  q.  1,  a.  1, 
ad.  5  Sed  conira. 

Ad  secundum  dicendura,  quod  quia 
unum,  verum,  bonura  dicunt  eandeni 
naluram  cum  ente,  ut  dicit  Philosophus 
(4.  Metaphys  texl.  2  sqq.  ;  1.  3,  c.  1),  licet 
superaddant  quid  rationis,  dicuntur  esse 
passiones  reales.  —  k.Melaphys.  1.  1  et  2. 

Ad  tertium  dicendura,  quod  raocli  illi 
generales  involvunt  naturara  cntis,  et 
ratione  illius  sunt  quid  reale,  ut  dictura 
est  (ad  2). 

Ad  quarlum  dicendura,  quod  ideo  non 
est  nusalio,  cum  dicitur  ens  unura  vel 
ens  verum  vel  ens  bonum,  quia  unum, 
verum,  bonura  acldunt  aliquid  secundura 
rationem  supra  ens.  —  la,  q.  11,  a.  1, 
ad  3. 


QU^STIO  XII  (l). 

*  DE  UNO. 

Deinde  considerandura  est  de  passioni- 
bus  enlis   in   particulari. 

Prirauni  aulera  considerandura  erit  de 
uno,  luni  de  vero,  postrerao  de  bono. 

(l)  Edit.- Ticin.  «  Qurest.  5.  Dc  uno...  Circa  pri- 
mum  quseruntur  duo  :  1.  ulrum  unum  sit  passio 
adaiquata  enli.seu  converlatur  cuni  ente  ;  2.  ulrum 
unum  supra  ens  addat  quid  positivum,  an  vcro 
quid  negalivum  ». 


Ils 


0i\\irrA  1'Aiis  - 


CIRCA  PRIMr.M  Or.l-RUNTUR  QUATUOR: 

i.  rtrum  iinuin  ilicaliir  niulli[jlit'iler. 
•2.  t'ti'um  unnm  sil  [Ji-ima  passio  entis. 

*  .{.  Utrum  unum  sit  passio  ada,M[uata  enti,  seu 

convertatar  cum  enfe. 

*  4.  Ulrum  unuin  supra  cns  aiUlat  quid  [)0si- 
tivum. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    UNUM    DICATUR    MULTIPLICITER. 

Vidolur  quod  unum  non  clicalur  mul- 
lipliciler. 

1.  Mulliludo  enim  deslruit  unitatem ; 
ergo  est  contra  rationcm  unius,  quod  di- 
calur  multipliciter.  —  10.  Metaphys.  I.  4 
init.,  al.  1.  2. 

2.  Piaiterea,  quod  de  aliquo  dicitur 
per  se,  ilii  soli  convenit  ;  consequitur 
enim  principia  essentialia  ejus  {de  Pot.  q. 
10,  a.  4,  c,  post  princ.)  ;  sed  dalur  ali- 
quid,  cui  convenit  esse  per  se  unum,  sci- 
licet  id  quod  estmaxime  et  proprieunum: 
ergo  unum  non  dicitur  multipliciler. 

Sed  contra  est  diUC[OTi{as  Philosophi,  qui 
D.  Metaphys.  {text.  7  usque  ad  12  ;  1.  4,  c.  6) 
ostendit,  quotupliciter  dicatur  unum  (1). 
—  5.  Melaphys.  1.  7  et  8  (6). 

Respondeo  dicendum,  quod  unum  ne- 
cessario  dicitur  multipliciter.  Et  primo 
quidem,  cum  ens  in  quantum  ens  sit 
unum,  ut  supra  (quaest.  praiced.,  a.  1  et 
2)  dictum  est,  necesse  est  quod  secundum 
quod  diversimode  dicitur  ens,  sic  etiam 
diversimode  dicatur  unum.  Ens  auteni 
aliud  est  per  se,  aliud  per  accidens;  unde 
simili  modo  unum  aliud  est  per  se,  aliud 
per  accidens.  —  Per  accidens  aulemunum 
docet  Philosophus  considerare  primo  in 
terminis  singularibus  ;  et  hoc  dupliciter  : 
uno  modo  secundum  quod  accidens  com- 
paratur  ad  subjectum,  alio  modo  secun- 
dum  quod  unum  accidens  comparatur  ad 
aliud,  In  utroque  autem  istorum  tria  est 
accipere,  scilicet  unum  composituin  et 
duo   simplicia.   Si  enim  unum    per  acci- 

(1)  Paraphrasln  hujus  capitis  perspicuitate  insi- 
gnem  habes  apud  Silveslrum  Maurum  in  opere  su- 
pra,  pag.  34,  laudalo. 


mi:tai>hysica 

dens  accipiatur  secundum  comparationem 
accidentis  adsubjectum,  sicsuntista  tria  : 
primum  est  Coriscus,  sccundum  esl  mu- 
sicus,  lertium  Coriscus  musicus.  Et  haic 
tria  sunt  unuin  per  accidcns;  nam  idem 
subjecto  est  Coriscus  et  musicus.  Et 
similiter,  quando  comparatur  accidens 
ad  accidens,  tria  est  accipere :  quorum 
primum  est  musicum,  secundum  est  ju- 
stum,  tertium  est  musicus  juslus  Gori- 
scus. 

Et  omnia  prajdicta  dicuntur  esse  unum 
secundum  accidens ;  tamen  alia  ratione. 
Justum  enim  et  musicum,  quae  sunt  duo 
simplicia  in  secunda  acceptione,  dicuntur 
unum  per  accidens,  quia  accidunt  uni 
subjecto.  Musicus  vero  et  Coriscus,  quae 
sunt  duo  simplicia  in  prima  acceptione, 
dicuntur  unum  per  accidens,  quia  alte- 
rum  eorum,  scilicet  musicum,  accidit 
alteri,  scilicet  Corisco.  Et  similiter  musi- 
cus  Coriscus  cum  Corisco,  quod  est  com- 
positum  cum  uno  simplicium  in  prima 
acceptione,  dicuntur  unum  per  accidens, 
quia  inter  partes  islas,  quae  sunt  in  hoc 
termino  complexo,  sciiicet  Coriscus  musi- 
cus,  altera  pars  termini  complexi,  scili- 
cet  musicus,  accidit  alteri  parti  per  se 
signatae,  scilicet  Corisco.  Eteadem  ratione 
potest  dici,  quod  musicus  Coriscus  est 
unum  cum  justo  Corisco,  quse  sunt  duo 
composita  in  secunda  acceptione,  quia 
ambse  partes  utriusque  compositi  accidunt 
uni,  scilicet  Corisco.  Si  enim  idem  est 
musicus  et  musicus  Coriscus,  et  justus  et 
justus  Coriscus,  cuicunque  accidit  musi- 
cum,  accidit  musicus  Coriscus ;  et quidquid 
acciditCorisco,  acciditCoriscojusto.  Unde 
si  musicum  accidit  Corisco,  sequitur  quod 
musicus  Coriscus  accidit  justo  Corisco.  Et 
sic  nihil  differt  dicere  musicum  Coriscum 
accidere  justo  Corisco,  quam  musicum 
accidere  Corisco.  Quia  vero  hujusmodi 
prsedicata  per  accidens  per  prius  praedi- 
canlur  de  singularibus,  et  per  posterius 
de  universalibus,  cum  tamen  e  converso 
sit  de  praedicatis  per  se,  manifestat  Phi- 
lofcophus  consequenter  in  terminis  uni- 
versalibus,  quod  in  singularibus  osleu- 


DE  UNO  ET  MUI/rO  —  QU.  Xll  DE  UNO  —  ART.  l 


JIO 


sum  cst,  dicens,  qiiod  simililer  accipif.ur 
unum  per  accidens,  si  aiiquod  accidens 
dicatur  cum  aliquo  nomine  alicujus  gene- 
ris,  vel  cujuscunquc  universalis,  sicut 
accipilur  unum  pcr  accidcns  in  pra^diclis, 
quando  accidens  adjungitur  nomini  sin- 
gulari  :  sicut  cum  dicitur,  quod  homo  et 
musicus  iiomo   sunt  unum  per  accidens, 


non  habent :  sicut  qu.no  non  dividuntur  in 
eo  quod  est  homo,  dicuntur  uninn  in 
homine,  sicut  Socrates  et  Pluto ;  et  quae 
non  dividuntur  inratione  animalis,  dicun- 
tur  unum  in  animali  ;  et  quaj  non  divi- 
duntur  in  magnitudine  et  raensura,  dicun- 
tur  unum  secundum  masrniludinem.  — 
5.  Metapliys.  1.  8  init.,  al.  1.  6  ;  10.  Meta- 


licet  quantum  ad   aliquid  difTerant.   Sin-     pJnjs.  1.  1. 

gulares  enim  substanliae  nec  sunt  in  sub-         Sic  ergo  unum  aut  est  indivisibile  sim- 

jecto  nec  de  suljjeclo  prajdicantur;  unde     pliciler  aut  indivisibile  secundum  quid.  Si 


lantum  substant,ct  nihi!  eis  substat.  Cum 
crgo  accidens  adjungilur  particulari  sub- 
stantiae,  non  po(est  esse  aliaratio  dicti  nisi 
quia  accidens  inest  substanlitr;  particulari, 
utquia  musicum  inest  Corisco,  cum  dici- 
tur  Goriscus  musicus.  Sed  cum  dicitur 
homo  musicus,  potest  esse  duple.K  ratio 
dicti  :  aiit  enim  hoc  dicitur,  quia  musicum 
accidit  homini,  per  quod  signiQcatur 
substantia,  et  ex  hoc  competit  sibi  quod 
possit  substare  accidenli;  aiit  hoc  ideo 
dicitur,  quia  arabo,  scilicet  homo  et  mu- 
sicus,  insunt  alicui  singulari,  scilicet 
Corisco  :  sicutmusicum  dicebatur  justum, 
quia  eidem  singulaii  insunt,  et  eodem 
modo,  scilicet  per  accidens.  Sed  fursan 
hoc  non  eodera  modo  ;  sed  universalis 
substantia  inest  singulari  ut  genus,  sicut 
hoc  nomen  <r  animal  »  ;  aut  si  non  sit 
genus,  sallemut  substantiale  prcedicatum, 
sicut  hoc  nomen  «  homo  i».  Sed  aliud, 
scilicet  rausicum,  non  est  ut  genus  vel 
essentiale  pra^dicatura,  sed  ut  accidenlale. 

—  Paiet  igitur,  quod  isti  sunt  modi, 
quibus  aliqua  dicuntur  unum  per  acci- 
dens.  —  !).  Metaphys.  \.  7  (6). 

Ut  autem  intelligatur,  quot  modis  dici- 
\x\T  unumper  se,  scicndum  esl,  quodratio 
unius  potest  considerari  in  rebus  vel 
secundum  conditiones  in  ipsis  rcbus  inven- 
tas,    vel   secundum  intenliones  logicales. 

—  Ibid. 

Ut  autem  accipiatur,  quot  modisdicatur 
unum  primo  modo  sumplum,  sic  proce- 
dendum  est.  Unum  absolute  dicitur  quod 
non  habet  divisionem.  Unde  qusecunque 
non  habent  divisionem,  secundum  hoc 
dicuntur  unura,   in  quantum  divisionem 


quidem  simpliciter,  sic  est  ultimus  modus 

(Ibid.),  qui    afTertur  a  Philosopho.    Quo 

aliquadicuntur  maxime  etperfecte  unum, 

in  quantum  inlellectusintelligens  quiddi- 

tatem  eorum   est  omnino   indivisibilis  : 

sicut    simplicio,   quse  non   componuntur 

ex  principiis   materialibus  et  forraalibus. 

Unde    intellectus   accipiens    quidditatem 

eorum,  non  comprehendit  ea  quasi  com- 

ponens  definitionem   eorum   ex   diversis 

principiis ;  sed  magis  per  raodum  nega- 

tionis,  sicut  punctus  est  cujus  pars  non 

est;  vel  etiara  per  raodura  habitudinis  ad 

coraposita  :  sicul  si  dicatur  quod  unitas 

est   principiura    numeri.    Et   quia    talia 

habent   intellectura    indivisibilem  in    se 

ipsis,    ea    autem    quse    sunt   quocunque 

modo  divisa,  possunt  intelligi  separatira; 

ideo  sequitur  quod  hujusmodi  sunt  inse- 

parabilia,  et  secundum  tempus,  et  secun- 

dum  locura,   et   secundura  ralionera.  Et 

propter  hoc  sunt  maxime  unum,  pra3cipue 

illud  quod  est  indivisibile  in  genere  sub- 

slantise.Namquodestindivisibileingenere 

accidentis,  etsi  ipsum  in  se  non  sit  cora- 

positura,  est  tamen  alteri  compositum,  id 

est  subjeclo  in  quo  est.  Indivisibilisautem 

substantia  neque  secundum  se  composita 

est,  necalteri  componitur.  —  Hic  est  ergo 

prsecipuus  raodus  dicendi  unum    per  se, 

curascilicet  intellectus  intelligens  quiddi- 

tatera  eorura,  est  omnino  indivisibilis.  — 

0.  Metaphys.  I.  8  versus  fm.,  al.  1.  6. 

Si  autera  s\imal[.\r  indivisibile  secundum 
quid,  aut  secundura  qua  ititatem  tantum 
aut  secundura  naturara.  Si  secundum 
quantitatem,  sic  est  modus  dicendi  per 
se,  qui  primo  assignatur   a  Philosopho, 


120  '  QUARTA  PARS  - 

quo  sciliceL  qiicoclam  dicunUir  unum  esse 
iu  eo  quod  sunl  «  continua  ».  Sed  conti- 
nua  dicuntur  aliqua  dupliciler  :  quaedam 
onim  sunt  conlinua  per  aliud,  qujicdain 
secundum  sc.  Continua  per  aliud  sunl, 
sicut  onus  lignorum  conlinuum  estratione 
lisaminis  vel  vinculi  ;  et  lioc  modo  ligna 
ad  invicem  conviscala  dicuntur  unum  per 
viscum.  Quod  etiam  contingit  dupliciler  : 
([uia  quandoque  continualio  alligatorum 
fit  secundum  lineam  rcctam,  quandoque 
autem  secundum  indirectam,  sicut  est 
linea  rcflexa  angulum  conlinens,  quce  fit 
cx  contactu  duarum  in  una  superficie, 
quarum  applicatio  non  est  direcla.  Pcr 
hunc  enim  modum  partes  animaiis  dicun- 
lur  unum  et  conlinuum  :  sicut  tibia,  quse 
habet  reflexionem,  et  angulum  conlinet 
ad  genu,  dicitur  una  clconlinua,  et  simi- 
liler  brachium.  Sed  cum  talis  conlinuatio, 
quoe  est  vel  fit  per  aliud..  possit  fieri 
naturaliter  et  arte,  mogis  unum  sunt  qu?e 
sunt  continua  per  naturam,  quam  quae 
sunt  continua  per  artem  :  quia  in  his 
quae  sunt  conlinua  per  naturam,  illud 
unum,  per  quod  fit  conlinuatio,  non  est 
exlraneum  a  natura  rei,  quae  per  ipsum 
continuatur,  sicut  accidit  in  hisqu:i!sunt 
unum  per  artificium,  in  quibus  vinculum 
vel  viscus  vel  aliquid  tale,  est  omnino 
extraneum  a  nalura  colligatorum.  Et  ita 
ea  qurc  sunt  naturaliler  colligala,  prius 
accidunt  ad  ea  quai  sunt  secundum  se 
continua,  qu£e  sunt  maxime  unum.  Ad 
hujus  autem  evidentiam  definit  Philoso- 
phus  hic  (scilicet  5.  Metapkys.  text.  8  ;  1. 
4,  c.  6)  continuum,  «  cujus  secundum  se 
unus  motus  tantum  est,  et  non  est  possi- 
bile  aliter  ».  Non  enim  possibile  est  in 
continuo  ut  diversae  partes  diversis  moli- 
bus  moveantur,  sed  totum  continuum 
movetur  uno  motu.  Dicitur  autem  «  se- 
cundum  se  d,  quia  possibile  est  ut  conti- 
nuum  moveatur  uno  modo  per  se,  et  alio 
modo  vel  pluribus  per  accidens  :  sicut  si 
homo  movetur  in  navi  per  se  contra 
motum  navis,  movetur  nihilominus  motu 
navis  'per  accidens.  —  Ad  hoc  autem 
quod  sit  \tni(s  motiis,  oportet  quod  sil  indi- 


■  METAPHYSICA 

vi^ibilis  :  et  hoc  dico  sccundum  tempus, 
ut  videlicet  simul  dum  movetur  una  pars 
conlinui,  moveatur  et  alia.  Non  enim  con- 
tingit  in  continuo  quod  una  pars  movea- 
tur,  alia  quiescat,  vel  quod  una  quiescal, 
alia  movealur,  ut  sic  motus  diversarum 
partium  continuisint  in  diversis  partibus 
temporis.  Ideo  autem  Jiic  definit  Philoso- 
phus  conlinuum  per  motum,  et  non  per 
unitatem  termini,  ad  quem  partes  con- 
linui  conjunguntur,  sicut  in  Prccdicam^ 
c.  1  (6)  «  de  (Juanlo  »  et  in  libris  Physi- 
conim  habetur,  quia  ex  ista  definitione 
potest  sumi  diversus  gradus  unitatis  in 
diversis  continuis,  sicut  postea  patebit, 
non  aufem  ex  definitione  ibi  data.  Nec 
hoc  quod  hic  dicitur,  quod  motus  conti- 
nui  indivisibilis  est  secundum  tempus, 
est  contrarium  ei  ;quod  probatur  in  6. 
Phys.  {text.  37;  c.  4),  scilicet  quod  tem- 
pus  motus  dividitur  secundum  parles 
mobilis.  Hic  enim  loquitur  Philosophus 
quantum  ad  molum  absolute,  quia  scili- 
cet  non  ante  incipit  moveri  una  pars  con- 
tinui  quam  alia;  ibi  autem  loquilur  refe- 
rendo  ad  aliquod  signum,  quod  signatur 
in  magnitudineper  quam  fit  motus.  Illud 
enim  signum,  quod  est  prior  pars  magni- 
tudinis,  in  priori  tempore  transitur,  licet 
eliam  illa  priori  parte  temporis  aliac  par- 
tes  mobilis  continui  moveantur.  —  Sic 
igitur  ea  quae  suntsecundumsecontinua, 
dicuntur  unum  secundum  se,  quamvis 
habeant  reflexionem.  Duae  enim  hneae 
reflexae  continuantur  ad  unum  commu- 
nem  terminum,  qui  est  punctus  in  loco 
ubi  constituitur  angulus.  Sed  tamen  magis 
sunt  unum  quae  per  sesunt  continua  sine 
reflexione.  Cujus  ratio  est,  quia  linea 
recta  non  potest  habere  nisi  unum  motum 
in  omnibus  partibus  suis.  Linea  vei'o 
reflexa  potest  habere  unum  motum  et 
duos  motus.  Potest  enim  intelligi  linea 
reflexa  tota  moveri  in  unamparlem;  et 
iteruni  potest  inteUigi  quod  una  parte 
quiescente,  alia  pars,  quae  cum  parte 
quiescente  facit  angulum,  appropinquet 
per  suum  motum  ad  partem  quiescentem, 
sicut  quando  tibia  vel   crus  applicantur 


DE  LNC)  ET  MULTO  -  Ql 

ad  coxam.  Unde  iilrumque  eorum,  scili- 
cot  libia  vel  coxa,  sunt  mogis  unum, 
quam  id  qiiod  est  compositura  ex  libia  ct 
coxa.  —  Ex  quo  patel  quo  modo  dicatur 
unum  seeundum  quautitatem.  —  5.  Mela- 
phys.  I.  7  circa  med.,  al.   1.  6. 

Si  autem  sumiiiur  indivisibile  secnndum 
nalnram  :  aut  quontum  ad  subjeclnm  es[ 
indivisibile  aut  quanlum  ad  divisionem 
qusese  tenet  ex  parte /orwce.  Si  quontum 
ad  subjectiim  :  vel  quanlum  ad  subjectum 
rcale  velquantum  ad  subjeclum  rationis. 
Si  quantum  ad  subjectum  reale  :  sic  est 
modus  qui  secundo  loco  assignatur  a  Phi- 
losopho,  quo  scilicet  dicitur  uuum  non 
tantum  ralione  continuse  quanlitatis,  sed 
ex  eo  quod  subjeclum  totum  est  indifTerens 
forma  secundum  spcciem.  Qua^dam  enim 
possunt  esse  continua,  qucetamon  in  sub- 
jecto  sunt  diversa  secundum  epeciem  : 
sicut  si  continuetur  aurum  argento,  vel 
aliqua  hujusmodi.  Et  tunc  taliaduo  erunt 
unum,  si  altendatur  sola  quantilas,  non 
aulem  si  atlendatur  nalura  subjecti.  Si 
vero  totum  subjcclum  continuum  sit 
unius  forniai  secundum  speciem,  erit 
unum  et  secundum  rationem  quantitatis 
et  secundumrationem  nalurai.  Subjectum 
autem  dicilur  este  indifferens  secundum 
sfcciem,  quondo  eadcm  species  sensi- 
bilis  non  dividilur,  ita  quod  sint  divcrsa^ 
forma)  sensibilesin  diversis  partibus  sub- 
jecti  :  sicut  quandoque  conlingit  quod 
unius  corporis  sensibilis  una  pars  est 
alba  et  alia  nigra.  Hoc  aulem  subjectum 
indifTerens  potest  accipi  dupliciter  :  uno 
modo  subjeclum  primum,  alio  modo  sub- 
jectum  finale  sive  ultimum,  ad  quod  per- 
venilur  in  fine  divisionis  :  sicut  patet, 
quod  totiim  vinum  dicitur  unum  csse, 
quia  parles  ejus  communicant  in  uno 
primo  feubjecto,  quod  est  indifferens 
secundum  speciem ;  et  similiter  est  de 
aqua.  Omnes  autem  liquores  sive  humo- 
res  dicuntur  unum  in  uno  ultimo.  Nam 
oleum  et  vinum  et  omnia  hujusmodi 
resolvunlur  ultimo  in  aquam  vel  aercm, 
qui  in  omnibus  est  radix  humiditatis.  — 
U.  Metaplnjs.  I.  7  post  raed.,  al.  0. 


.XII  DE  UNO  —  AUT.  1  121 

Si  autera  suraatur  indivisibile  quantum 
ad  subjcctum  rafionis  :  sic  est  raodus  qui 
ferlio  loco  assignalur  a   Philosopho,  quo 
scilicet   aliqua   dicunlur   unnm,   quorum 
genus  est  unum  oppositis  difTcrenliis  divi- 
sum.  Et  ille  modus  habet  aliquam  simili- 
tudinemcum  prajcedenfi.  Ibi  cnim  aliqua 
diccbantur   esse  unura,  quia  eorura  suh- 
jectum  cst    unura ;   hic   aliqua    dicuntur 
esse  unura,  quia   eorum  gemis,  quod   est 
subjectum  differentiis,    est   unum  :  sicut 
horao  et  equus  ct  canis  dicuntur  unura, 
quia    coraraunicant    in  animali,  quasi  in 
uno  genere   subjecto  diflerentiis.  Differt 
autem  hic  modus  a  praedicto,  quia  in  illo 
modo  subjeclura  erat  unum  non   distinc- 
lum   per   formas ;  hic  aulem  genus  sub- 
jectura  est  unura  distinclura  perdiversas 
differentias  quosiper  diversas  fornias.  Et 
sic    patet,    quod    ])ropinquissirao    raodo 
dicuntur    aliqua    esse  unum  genere,  et 
simililer  sicut  aliqua  dicuntur  esse  unum 
raateria.   Nam    illa  etiani,  quao   dicuntur 
esse  unura  materia,  distinguntur  per  for- 
mos.  Genus  enim,  licet  non   sit  raateria, 
quia  non  praedicaretur    de  specie,   cum 
materia  sit   pars,    tamcn    ratio    generis 
feumitur  ab  eo  quod  est  materiale  in  re  ; 
sicut  ralio  differentioe  ab  eo  quod  est  for- 
male.  Non  enim  anima  rationalis  est  dif- 
ferenfia  hominis,  cura  do   horaine    non 
pia^dicetur;  sed  habens  aniraara   ratio- 
nalem,  quoJ  significat  hoc  nomen  ratio- 
nale.  Et  similiter   natura   sensitiva    non 
est   genus   hominis,    sed   pars.    Habens 
autera  nalurani  sensitivam,  quod  nomino 
animalis  significatur,  est  hominis  genus. 
Sirailis    ergo    et   propinquus  modus  est,_ 
qno  aliqua  sunt   unura   materia  et  unum 
gcnere.  Sed  sciendum   est,    quod  unum 
ratione  generis  dicitur  dupliciter.  Quando- 
que    enim  aliqua   dicuntur  ita   unum   in 
gcnere,  sicut   dictura  est,    quia  scilicet 
unum  eorum  est  genus  qualitercunque. 
Quar.doque    vero    non    dicuntur    aliqua 
csse  unura  in  genere,  nisi  in  genere  supe- 
riori,  quo:l  cura  adjunctione  unitatis  vel 
ideutitotis    prsedicatur    de   ultimis   spe- 
ciebus    generis    inferioris,  quando    sunt 


122  ni'Aim  v\n^  ■ 

aliqurv)  alino  supcriores  species  suptcmi 
gcncris,  in  quarum  una  infinila^  specics 
conveniunt  :  sicut  Hgura  est  unum  gcnus 
suprcmum  conlincns  sub  sc  multas  spe- 
cics,  ecilicct  circulum,  Iriangulum,  qua- 
dratumet  huju.-modi.  Et  trianguluscliam 
continet  diversas  spccies,  scilicct  a^quila- 
terum,  qui  dicitur  isopleuros,  et  Iriangu- 
lum  duorum  aequalium  laterum,  qui  dici- 
lur  isosceles.  Isti  igilur  duo  trianguli 
dicuntur  una  figuro,  quod  est  genus  re- 
motum,  sed  non  unus  triangulus,  quod 
est  genus  proximum  (1).  Cujus  ratio  est, 
quia  hi  duo  trianguli  non  difTerunt  per 
difTerentias  quibus  dividitur  figura  ;  dif- 
fcrunt  autem  pcr  differentias  quibus  di- 
vidilur  triangulus.  Idem  autem  dicitur, 
a  quo  aliquid  non  differt  differentia.  — 

Ibid. 

Si  autom  sumatur  indivisibile  quantum 
ad  divisionem  qua3  se  tenet  ex  parle 
formce,  sic  est  quarlus  modus  assignalus 
a  Philosopho  (1.  c.  texl.  11),  quo  aliquid 
dicitur  unum,  quatenus  definilio  ejus, 
quce  cst  ralio  significans  quid  est  esse, 
non  dividitur  a  definitione  alterius,  quai 
significat  etiam  quid  est  essc  ejus.  Ipsa 
enim  definilio  secundum  se  quidem  opor- 
tet  quod  sil  divisibilis,  cum  constet  ex 
genere  et  differentia.  Sed  potest  esse 
quod  definitio  unius  sit  indivisibilis  a 
definltione  alterius,  quando  scilicet  duo 
habent  unam  definilionem  :  sive  illse  defi- 
nitiones  significent  totum  hoc,  quod  cst 
in  definito,  sicut  l.unica  et  indumentum  ; 
et  tunc  sunt  simpliciter  unum,  quorum 
definitioest  una;  sive  illa  communis  defi- 
nitio  non  totalitcr  comprehendat  r'ationem 
duorum,  quae  in  ea  conveniunt,  sicut  bos 
ct  equus  conveniunt  in  una  definitione 
animalis.  Unde  nunquamsunt  unum  sim- 
pHciler,  sed  secundum  quid,  in  quantum 
scihcet  utrumque  eorum  est  animal.  [Et 
siraililer  augmentum  et  diminulio  conve- 
niunt  in  una  definitione  generis,  quia 
utraqueest  motus  sccundum  quantitatem. 

(1)  iVrisloteles(5.3/etoiJ7ii/s.  text. iO;  1.  4,c.  6)  :  Ut 
iso.sceles  et  isopleurus  sunt  una  et  eadcm  figura, 
quiaambo  triangulus  ;  sedtrianguli  non  iiilem. 


-  MRTA1MIYS1G.\ 

SimiUtcr  in  omnibus  supcrficiebus  cst 
unam  definitio  hujus  spcciei,  qua)  est 
superficics].  —  Et  ex  his  patet,  quot  mo- 
dis  dicatur  imum  per  se. 

Ex  his  autem  modis  ulterius  aliquialii 
modi  derivantur.  Plurima  enim  sunt 
quae  dicunlur  unum  ex  eo  quod  faciunt 
unum,  sicut  plures  homines  dicuntur 
unum  ex  hoc  quod  trahunt  navem.  Et 
etiam  dicuntur  aliqua  unum  ex  eo  quod 
unumpatiuntur,  sicut  multi  hominessunt 
unus  populus  ex  hoc  quod  ab  uno  rege 
reguntur.  Qusedam  vero  dicuntur  unum 
ex  eo  quod  habent  aliquid  unum,  sicut 
multi  possessores  unius  agri  sunt  unum 
in  dominio  ejus.  Quaidam  eliam  dicuntur 
unum  cx  hoc  quod  sunt  aliquid  unum, 
sicut  multi  homines  albi  dicuntur  unum, 
quia  quihbet  coruai  albus  est.  Sed  re- 
spectu  omnium  istorum  modorum  secun- 
dariorura  primo  dicuntur  unura  illa,  quae 
sunt  unura  secundum  suam  substanliam, 
de  quibus  supra  (pag.  119  sqq.)  dictum 
est,  in  quinque  modis  supra  positis.  Una 
naraque  substantia  est  aut  ratione  conti- 
nuitatis,  sicut  in  primo  modo ;  aut  pro- 
pter  speciem  subjecti,  sicut  in  secundo 
modo  et  etiam  in  tertio,  prout  unitas 
generis  aliquid  habet  simile  cura  unitate 
speciei;  aut  etiara  propter  rationem,  sicut 
in  quarlo  et  quinto  modo.  —  Quod  etiam 
patet  per  oppositum.  Aliqua  enim  sunt 
numero  plura,  vel  numerantur  ut  plura, 
quia  non  sunt  continua,  vel  quia  non 
habent  speciem  unam,  vel  qui  non  con- 
veniunt  in  una  ratione.  —  Addit  autem 
alium  modura  Philosophus  a  supra  dictis, 
qui  non  sumitur  ex  ratione  indivisionis, 
sicut  prsedicti,  sed  magis  ex  ralione  divi- 
sionis.  Dicit  enira,  quod  quandoque  aii- 
qua  dicuntur  unum  propter  solam  conti- 
nuitatem;  quandoque  vero  non,  nisi  sit 
aliquod  totum  et  perfectum  :  quod  quideni 
conlingit,  quando  habent  aliquam  unani 
speciem,  non  quidem  sicut  subjectum 
homogencum  dicitur  unum  specie,  quod 
pertinet  ad  secundum  modum  positum 
prius ;  sed  sccunduraquod  species  in  qua- 
dain  totalitatc  consistit  requircns  dcter- 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XII  DE  IN'0  —  AUT.  II 

minalum  ordinem  partium  :  sicut   patel, 

quod  non  dicimus  unum  aliquid,  ut  arti- 

ficiatum,  quando  videmus  partes  calcea- 

menti   qualitercunque    composilas  ,    nisi 

forle  secundum  quod  accipitur  unum  pro 

conlinuo;    sed  tunc  dicimus  esse   unum 

omnes   partes    calceamenti,    quando   sic 

sunt  compositae,  qiiod  sit  calceamentum, 

et  habeat  aliquam    unam  speciem,  scili- 

cet   calceamenli.  Et   ex   hoc  patet,  quod 

)inea   circularis   est   maxime    una,    quia 

non   solum    habet    conlinuitatem,    sicut 

linea  recta,  sed  etiam  habet   tolalitatem 

et   perfectionem,    quod   non    habet  linea 

recta.   Perfectum  est  enim  et  totum,  cui 

nihil   deest  ;  quod  quidem  contingit  (con- 

venit)  linese   circulari :   non  enim  poLest 

sibi  fieri  additio,   sicut  fit  lineae   rcclas. 

—  b.  Mclaphys.  1.  8  post  init.,  al.  1.  6. 
Secundum   aulem  inlentiones   logicales 

unum  etiam   multiplicitor  dicitur.   Quse- 

dam  enim  sunt  unum  numero,   quaedara 

specie,  quaedam  genere,  quajdaQi  analo- 

gia.  Numero  quidem  sunt  unum  quorum 

raateria  est  una.  Materia  enim,  secunduui 

quod  stat  sub  dimensionibus  signatis,  est 

principium    individuationis     formse     [ut 

dicetur  infra,  q.  24,  a.  3].  Et  propter  hoc 

ex    materia    habet    singulare     quod    sit 

unum  numero   ab  aliis   divisum.  Specie 

autem  dicuntur   unum,   quorum   una  est 

ratio,  id  est  dcfinilio.  Nam  nihil  proprie\    formam.  —  Quodl.  6,  a.  1,  c 

definilur  nisi  species,  cum  omnis  defmi-  \ 

tio  ex  genere  et  differentia  constet.  Et  si 

liquod  genus  definitur,  hoc  est  in  quan- 
tum  est  species.  Unum  vero  genere  sunt 
quae  conveniunt  in  figura  praedicationis, 
id  est  qua}  habetit  unum  modura  praedi- 
candi.  Alius  enim  est  modus,  quo  praedi- 
catur  subttanlia,  et  quo  praedicatur  qua- 
litas  vel  actio  ;  sed  omnes  substantiae 
habent  unum  modum  praedicandi,  in 
quanlum  praedicantur  non  ut  in  subjecto 
existentes.  Proportione  vero  vel  analogia 
sunt  unumqusecunque  in  hoc  conveniunt, 
quod  hoc  se  habet  ad  illud,  sicut  aliud  ad 
aliud.  Et  hoc  quidem  potest  accipi  duo- 
bus  modis:  vel  in  eo  quod  aliqua  duo 
habcnt  diversas  habiludines  ad  unum : 


123 

sicut  sanativum  de  urina  di.tum,  habitu- 
dincm  significat  signi  sanitatis,  dc  medi- 
cina  vero  quia  significnt  habitudincm 
causae  respectu  ejusdem;  vcl  in  co  quod 
est  eadem  proportio  duorum  ad  diversa, 
sicut  tranquillilalis  ad  mare,  et  serenita- 
tis  ad  aerem ;  tranquilliLas  enim  est 
quies  maris,  et  serenitas  aeris.  —  In  istis 
aulera  raodis  unius,  seraper  posterius 
sequitur  ad  praecedens,  et  non  converti- 
tur.  Quaecunque  enim  sunt  unum  numc- 
ro,  sunt  specie  unum,  et  non  convertitur  ; 
et  idem  patet  in  aliis  (5.  Metaphys.  1. 
8  post  med.,  al.  1.  6).  —  5  Metaphys.  I.  7 
et8,  al.  1.  6;  \0.  Metaphys.l.  1. 

Adprimxim  ergo  dicendum,  quod  mul- 
titudo  intrinseca,  quae  ex  divisione  causa- 
tur,  privat  unitaLem ;  non  enim  aliquid 
potest  esse  unum  et  divisum,  ut  patet  ex 
dicLis  ;  al  mullitudo  extrinseca  non  privat 
unilalem  nisi  numericam;  nec  lamen  pri- 
vat  eam  totaliter,  cura  diviso  toto  adhuc 
remaneat  pars  indivisa,  seJ  removet  uni- 
tatem  toLius.  — de  Pot.  q.  3,  a.  16,  ad  3; 
Tabida  Aurea  voce  «  unitas  »  n.  26. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  unum 
dicitur  sicut  et  ens;  unde  cui  convenit 
esse  eiis  per  sc,  convenit  etper  se  unum  ; 
cui  vero  convenit  esse  ens  per  accidens, 
convenit  et  essc  unum  per  accidens; 
omne  enira  ens  esl  ens  et  unum  per  suam 


ARTICULUS    II 


UTRUM    UNUM    SIT    PRIMA    PASSIO    EtNTlS. 


Vidctur  quod  unum  non  sit  priraa  pas- 
sio  entis. 

1.  Secundura  hoc  cnimest  aliquid  prius 
ratione,  quod  cadit  prius  in  intellectu. 
Intelleclus  autera  per  prius  apprchendit 
ipsum  ens,  et  secundario  apprehendit  se 
intelligere  ens,  et  terLio  apprehendit  se 
appelere  ens.  Unde  primo  est  ratio  entis, 
secundo  veri,  tertio  boni.  Ergo  unura 
non  est  primum  quod  convenit  enti.  — 
la,  q.  16,  a.  4,  arg.  2. 

2.  Praeterea,  videtur  quod   unum   sit 


I2i  OUARTA  PARS 

prius  qiiain  ons.  Dicit  enini  Dionysiiis 
{(leDiv.  Nom.  c.  13,  §  3  ;  —  Migne  PP. 
Or.  t.  3,  col.  079),  quocl  oinniiim  cst  ununi 
clonienialuni ;  et  si  anfcras  unum,  ncque 
lolaliloS  neque  pars  nequc  aliud,  niiiil 
existenlium  eril(l).  Ergo  unum  esl  prius 
cnle,  —  Expos.  in  cap.  13  de  Div.  Nom. 
lect.  2. 

3.  Prcelerea,  dicit  Piiilosophus  (10. 
Melaphys.  lcxt.  8  ;  I.  9,  c.  2),  quocl  unum 
ct  ens  non  pracdicant  aliam  naturani  ab 
l)is  de  qulbus  dicunlur  :  crgo  ununi  non 
cst  passio,  ac  proinde  v.ec  prima  passio 
cntis.  —  10.  Mclaphys.  1.  3  (1). 

Sed  contra  :  Consequenter  se  habet  in 
re  quod  non  sit  id  quod  non  est,  ad  hoc 
cjuod  sit  id  quod  cst ;  per  hoc  enim  res 
liabet  quod  non  sit  hoc,  per  quod  habet 
quod  sit  hoc  ;  sed  per  hoc  quod  rcs  est 
hoc  ens  et  non  aliud,  consequcnter  est 
una  :  ergo  unum  est  prima  passio  entis. 
—  4.  Metaphys.  1.  3  (1);  de  ]'ent.  q.  1, 
a.  1,  c.  ;  Opusc.  42,  c.  2. 

RespOxNdeo  DicENDUM,  "^quod  dupliciter 
aliquid  additur  enli  ex  sequo  sc  hobens 
cum  ente  vel  ut  passio  enlis :  uno  modo 
quando  additio  fit  super  ens  absolule, 
alio  modo  quando  fit  additioad  ens  com- 
paralum  ad  aliquid  quod  habet  conve- 
nienliam  cum  omni  ente,  cujusmodi  est 
anima.  Quando  aulem  aliquid  addit  super 
ens  absolute,  aut  accipitur  affirmative  aut 
negative.  Non  autcm  invenitur  aliquid 
affirmative  dictum  absolute,  quod  possit 
accipi  in  omni  ente,  nisi  essentia  ejus 
secundum  quam  esse  dicitur  ;  et  sic  impo- 
nitur  hoc  nomen  «  res  i>,  quod  in  hoc 
differt  ab  enle  secundum  Avicennam 
(in  principio  Metaphysicm),  quod  ens 
sumilur  ab  aclu  essendi,  sed  nomen  rei 
exprimit  quidditaLem  sive  csscntiam 
cntis.  Negatio  autem  qua3  est  consequens 
omne  ens  absolule,  est  indivisio  ;  ct  hanc 

(l)Mignel.  c  illliidprseterea  sciendum,  utsecun- 
dum  uniuscujusque  speciem  prrecjnceptam  iiiiiri 
dicantur  ea  qu;e  unita  sunt,  sihiue  unum  omnium 
quasi  elementum  ;  et  si  susluleris  unitalem,  neque 
totalilas,  neque  panicula,  neque  aliud  quidpiam 
in  rebuserit;  omnia  onim  in  se  unura  uniformilcr 
parlicipRiU  el  complectuntur. 


-  METAPllYSICA 

exprimit    hoc    nomcn    a  unum  »,    Nihil 
enim  est  aliud  unum    (juam   ens   indivi- 
sum.  Prout  vero  ens  sutnitur  inordine  ad 
animam,  sic  ei  conveniunt  a  verum  i>  et 
(T  bonum  b,  ut  supra  diclum   est.  Unde*^ 
cum  ea  qua3  conveniunt  rei  in  ordine  ad; 
se,  prius  illi  conveniant  quam  quae  con- 
veniunt  in  ordinc  ad  aliud,  in   quaii.tuna] 
absolutum  est   piius  relativo   (la  2ae,  q.l 
\G,  a,   4,  ad.   2)  ;    consequcns   csl   quodj 
inler  passiones  entis  illa  sit  prima,  qu< 
conveniC  enli  non  in  ordine  ad  aliud.  — ] 
la,  ({.  11,  a.  1  sqq. ;  Opusc.  42,  c.   2  ;  de\ 
Vcrit.  q.  1,  a.  1,  c. ;  4.  Metaphys.  1.  3  (1); 
10.  Metaphys.  1.  3  (I). 

Ad  primum  crgo  dicendum,  quod  hoc! 
probat,  inter  passiones   quai  conveniuiiti 
enli  in  ordine  ad  animam,  primam   essei 
verum.    Sed  absolute   loquendo  de   ente: 
hoc  non  est   necesse:  cum  primo  intelli- 
gatur  ens,  et  ex  consequenli  non  ens,  ct 
per  consequens  divisio,  et  pjr  consequens 
unum,    quod   divisionem   privat,   ct   pcri 
consequens  multiludo,   in    cujus   ratione' 
cadit  divisio,  sicut  in  ralione  unius  caditj 
indivisio,  —  la  236,  q.  IG,  a,  4,   ad  2;  4. 
Melaphys.  I.  3  (1);  Opusc.  42,  c.  2. 

Ad  secundum,  dicendum,  quod  elemen- 
tum  est  id  cx  quo  componitur  aliquid 
primo,  et  est  in  eo,  et  non  dividitur 
secunduni  formam.  Unde  cum  elemen-' 
tum  sit  tantum  proprie  in  compositis,  ita 
unum  non  dicitur  elementalum  nisi  re- 
spectu  compositorum.  Manifestum  est 
enim,  quod  in  omni  composito  est  aliqua 
componentium  multitudo.  Omnis  autem 
multitudinis  elementum  est  unum,  cuiii 
unum  sit  indivisibile,  et  unum  sit  in  mul- 
titudine  sicut  id  ex  quod  primo  compo- 
nilur  multitudo,  RelinquiLur  ergo  quod 
unum  sit  sicut  principium  eletnentare 
omnium  elementorum,  Patet  ergo  quod 
illud  dictum  Dionysii  intelligitur  de  com- 
posilis,—  Expos.  in  cap.  13  libri  Dionysil 
de  Div.  Nom.  lect.  2. 

Ad  terlium  dicendum,  quodPhilosophus 
supra  {text.  6)  probavit  conlra  Platonein, 
unum  et  ens  non  esse  substantiam  eoruni 
de    quibus    dicuntur.  Ad   intelligenduin 


DE  UNO  ET  MELTo  —  QU, 

eri^o,  quo  inoclo  sibi  noii  sit  conlrarius, 
ircienclum  cst,  quod  suijslonlia  dicilur 
dupliciUr  :  uno  modo  sripposiliiin  in  gonere 
siibslanl'a3,  quod  dicilur  substanlia  prima 
et  liypostasis,  cnjus  proprie  cst  subsi- 
slere;  alio  modo  qiiod  quid  es(,  quod  etiam 
dicitur  natura  rci.  Secundum  ergo  Pla- 
lonis  opinionem,  cum  universalia  essent 
res  subsistenlcs,  significabant  substan- 
liom  non  solum  sccundo  modo,  scd  etiam 
j)rinio.  Aristoleles  vero  probat  in  7.  Meta- 
phys.  {tcxl.  Ai3  sqq.  ;  1.  6,  c.  13),  quod 
univcrsalia  non  subsistuut  ;  undc  scqui- 
tur  quod  universalia  non  sunt  subslan- 
tiffi  primo  modo,  sed  sccundo  modo  tan- 
lum.  Proptcr  quod  dicitur  in  Prcedicamen- 
fis{i\  6,  a).  5)(i),quod  secundso  substan- 
licc,  quae  sunl  gencra  et  species,  non 
signincaut  «  lioc  aliquid  »,  quod  e&t 
substantia  fcubsistcns,  sed  significant 
«  quale  quid  )>,  id  est  naturam  quandom 
iu  gcnere  subslantia).  —  Sic  igitur  Phi- 
lo>ophus  probavit  {lcx!.  G),  quod  unum  et 
ens  non  significant  substantiam,  quse  est 
l;oc  aliquid,  scd  oj  ortet  qurerere  aliquid 
quod  sit  unum  et  ens,  sicut  qua^ritur  ali- 
quid  quod  sit  liomo  vel  animal,  ul  Socra- 
tcs  vel  Plato.  Poirtmodum  vero  ^scilicet 
texl.  7  el  8)  ostendit,  quod  significant 
naluram  eorum  de  quibus  dicunlur,  et 
non  aliquid  additum,  sicut  accidenlia.  In 
hoc  enim  difTcrunt  communia  ab  acciden- 
libus,  quamvis  utrisquc  sit  communc 
non  esse  hoc  aliquid,  quia  communia 
significant  ipsam  naturam  suppositorum, 
non  autem  accidentia,  sed  aliquam  nalu- 
ram  additam. —  10.  Melaplujs.  1.  3  (1). 

ARTICULUS   III 

"UTRUM   UNUM   SIT  AD^.QUATA   PASSIO  ENTfS. 

Videtur  quod  unum  non  sit  adajquata 
passio  cntis,  ita  ut  cum  illo  convertatur. 

1.  Quod  enim  dividit  aliquod  commune, 
se  habet  cx  additione  ad  illud,  ct  conse- 


(1)  Cr.  Silvcs'ri  Mauri  paraphrasin  Arislotelis  su- 
pra  (pag.  3i)  citatam,  ecct.  I,  pag.  30  sq.,  n.  12. 


Xll  DE  UNO  —  .VRT.  III 


12.") 


quenler  non  converlitur  cum  illo;  scd 
ens  dividitur  per  unum  et  mulla  :  ergo 
unuin  addit  aliquid  supra  cns ;  ct  conse- 
quentcr  non  converlitur  cum  illo,  nec  est 
ejus  ada^quata  passio.  —  la,  q.  11,  a.  1, 
arg.  2. 

2.  PrcJCterea,  unum  opponitur  multitu- 
dini,  ut  dicitur  10.  Metaphys.  {iext.  9;  I. 

9,  c,  3);  sed  o,iposila  non  conveniunt 
eidem  secundum  idem  (3a,  q.  IG,  a.  4, 
ad  1):  ergo  unum  non  convenit  semper 
cnli,  ctnn  multitudo  sit  ens.  —  1.  Senl. 
dist.  2^i,  q.   I,  a.  3,    arg.  1.  Sed  contra; 

10.  Metaphys.  I.  4  (2). 

Sed  contraest,  quod  Philosophus  4.  Me- 
taphys.  {text.  3  ;  1.  3,  c.  2)  dicit,  quod  ens 
ct  unum  dicunt  eandem  naturam,  atque 
aJeo  convcrtuntur ;  et  10.  Metaphys.  {lext. 
8;  I.  9,  c.  2)  tribus  rationibusprobjt,quod 
ens  et  unum  converliuitur  :  quia  nimirum 
unum  consequitur  omnia  praedicamenta, 
sicut  ens;  et  quia  unus  homo  non  prsedi- 
cat  aliquam  aliam  naturam  ab  homine  ; 
demum  quia  unumquodquedicitur  imum, 
in  quanlum  est  ens.  —  4.  Metaphys.  I.  2 
(1);  iO.  Mctaphys.l.  3  {{)■  la,q.  ll,a.  1. 

RtisroNDEo  DiCENDUM,  quod  unum  est 
adsequata  passio  entis.  Et  ralio  est,  quia 
dc  ratione  passionis  a  laequa^ae  eiUis  est, 
quod  consequaturomnia  entia,  atque  adeo 
ens  in  quantum  ens;  et  quod  ex  princi- 
piis  entis,  in  quantum  ens  est,  causelur. 
Sed  ita  se  habet  unuin  respeclu  entis. 
Consequitur  enim  ens  in  quantum  ens. 
Cum  enim  unuin  non  addat  supra  ens  ali- 
quam  rcm,  sed  tantum  negationem  divi- 
sionis,  quia  unum  nihil  aliud  significat 
quam  cns  indivisum;  omne  ons  aut  est 
simplex  aut  compontum;  quod  aulem  est 
simplex,  est  indivisum  et  actu  et  poten- 
lia;  quod  autcm  cst  coinpositum,  non 
habet  essc,  quamdiu  partcs  ejus  sunt  divi- 
sse,  sed  postquam  constituunt  et  compo- 
nunt  ipsum  compositum  (la,  q.  11,  a.  1, 
c.).Etsic  unum  consequitur  ens.— Quod 
OiUlem  causetur  ex  principiis  entis,  patet, 
quia  ncgatio  divisionis  ,  quam  supra 
ens  addit  unum,  fundatur  in  ipsa  ra- 
tionc  entis  ;   unumquodque  enim  dicitur 


12(5 


OlAinW  PAHS  — 


uiium,  in  (luanluin  est  cns.  Unde  niani- 
lesluui  e>t,  quod  ununi  est  passio  ad;c- 
quata  entis.  —4.  Metaphys.  1.  1  el  2  ;  10. 
Mctaph!/^.  1.  3  (l). 

Adprimiun  ergo  dicenduni,  quod  niliil 
prohibct  id,  quod  est  uno  modo  divisum, 
esse  alio  modo  indivisum,  siciit  quod  est 
divisumsecundum  speciem,  est  indivisum 
secundumgenus;  et  sic  contingit  aliquid 
esse  uno   modo  unum,  alio  modo  mulla. 
Sed  lamcn  si   sit  indivisum   simpliciter, 
vel  quia  est  indivisum  secundum  id  quod 
perlinet  ad  essentiam  rei,  licetsit  divisum 
quantum  ad  ea  qu?e  sunt  extra  essentiam 
rei;    sicut   quod    est  unum   subjccto    et 
multa  secundum  accidentia;  vel  quia  est 
indivisum  in  actu  et  divisum  in  potentia, 
sicut  quod  e?t  unum  lolo  etmulta  secun- 
dum  partes ;   hujusmodi   erit  unum  sim- 
phciler  et  multa  secundum  quid.  —  Si 
vcro   aliquid   e    converso    sit  indivisum 
secundum  quid    et  divisum  simpliciter, 
utpotc  quia  estdivisum  secundura  essen- 
tiam  et  indivisum  sccundum    rationem, 
ue/ secundum   principium   sive  causam ; 
erunt  multa  simpliciter   et  anum  secun- 
dum  quid,  ut  quoc  sunt  multa  nuraero  ct 
unura  spccie,  vel  unuraprincipio.  S:c  igi- 
tur   ens   dividitur  per    unum    et   multa 
quasi   per    unum    sirapliciter    et    multa 
secundum  quid.  Nam  et  ipsa   raultitudo 
non  continetur  sub  ente,  nisi  conlineatur 
aliquo  modo  sub  uno.  Dionysius  enira  in 
iib.  de  Div.  Nom.  (c.  13,  §  2;  Migne  t. 
3,  col.  979)  dicit,  quod  non  est  multitudo 
non  participans  uno.  Sed  quse  sunt  multa 
parlibus,  sunt  unum  toto  ;  et  qua3  sunt 
multa  accidenlibus,  sunt  unura  subjecto; 
et  qua3  sunt  multa    numero,    sunt   unum 
specie;  et  quassunt  speciebus  raulta,  sunt 
ununi  gcnere;  et  quse  sunt  rauUa  proces- 
sibus,  sunt  unura  principio.  —  la,  q.  11, 
a.  1,  ad  2 ;  v.  Cajelanura  in  h.  1. 

Ad  secundum  dicendura,  quod  opposila 
possunt  convenire  eidem,  et  de  eoJem 
praedicari,  non  taraen  secundura  idem 
(3a,  q.  16,  a.  4,  ad  2.).  Cum  ergo  unum 
opponatur  multitudini,  tamquara  indivi- 
um  in  se  et  divisura  ab  alio,  et  haec  non 


METAPIIYSIG.V 

sumantur  respectu  ejusdeni  —  nara  indi- 
visuiii,  quod  dicit  unum,  est  respectu 
unius  entis  in  se ;  divisum  vero,  quod 
significat  muUitudo,  corapetit  eidem  enti 
respectu  aUerius  entis,  non  autem  re- 
spectu  sui,  ut  dictumest  (supra  q.  11,  a. 
2)  ;  —  polcrit  unum  opponi  multitudini, 
et  tamen  unum  converti  cum  ente  tam- 
quam  ejus  adaequata  passio,  —  la,  q. 
11,  a.  1,  ad  1  et  2;  cf.  a.  2. 

ARTICULUS    IV 

*  UTRUM  UNUM  SUPRA  ENS  ADDAT  QUm 
POSITIVUM,  AN  VERO  QUm  NEGATIVUM. 

Videtur  quod  unum  supra  ens  addat 
aliquid  positivum. 

1.  Privalio  enim  nunquam  constituit 
habitLim;  sed  muUitudo  constituitur  ex 
unitotibus  :  ergounumnon  dicit  quid  ne- 
gativum.  —  1.  Sent.  dist.  24,  q.  1,  a.  3, 
arg.  5  ;  Quodl.  10,  a.  1,  arg.  1  :  de  Pot. 
q.  9,  a.  7,  arg.  10. 

2.  Prseterea,  si  unura  dicit  quid  nega- 
tivura,  non  potest  dicere  aliara  negatio- 
nem  quara  negationem  mullitudinis  ;  sed' 
rursum  muUitudo  dicit  negationem  uni- 
tatis:  ergo  unitas  dicit  negationem  nega- 
lionis.  Sed  negatio  negationis  nihil  est 
nisi  secundum  intellectum,  qui  potest 
muUiplicare  in  infinitum.  Ergo  si  unitas 
dicit  negalionem,  non  erit  realiter  in  re- 
bus,  sed  tantura  in  inteUectu;  et  sic  non 
possent  dici  a  parterei  plures  res,  vel  una 
res ;  quod  est  falsum.  —  1.  Sent.  1.  c. 
arg.  1  ;  Quodl.  10,  a.  1,  arg.  3. 

3.  Praeterea,  unum  se  habet  ad  multa 
ut  mensura  ad  mensuratura  ;  unde  rela- 
tive  opponitur  muUis;  sed  in  relative  op- 
positis  utrumque  dicit  quid  positivum  : 
ergo  unum  supra  ens  addit  quid  positi- 
vum.  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  17. 

4.  Prselerea,  si  unura  significat  quid 
negativum,  puta  remolionem  multitudi- 
nis,  oportet  quod  unum  opponatur  mulli- 
tudini  sicut  privalio  habitui  ;  sed  habitus 
est  naturaliter  prior  privatione,  et  etiam 
secundum  rationem,    quia   privatio  non 


DE  UNO  ET  MULTci  —  Ql 

polest  dcfiniri  nisi  per  habilum:  ergo 
multiludo  crit  prior  uno  secundum  nalu- 
ram  et  secundum  rationem ;  quod  est  fal- 
sum.  —  Ibid.  arg.  15. 

H.  Prajlerea,  si  unum  negat  divisionem 
vel  multitudinem,  cum  haec  rursum  si- 
gnificet  negalionem  unitalis  et  indivisio- 
nis,  sequitur  quod  sit  circulalio  in  ralio- 
ne  confundens  intellectum,  et  nihil  certi- 
ficans  ;  quod  est  inconveniens.  Relinquitur 
crgo  quod  unitas  significet  quid  positi- 
vum,  et  non  quid  negativum.  —  Ibid.  arg. 
16  ;  1.  Senl.  1.  c.  arg.  3  et  4  ;  la,  q.  30, 
a.  3,  arg,  3. 

6.  Prajlerea,  numerus  vel  multitudo 
sequilur  distinclionein  ;  si  ergo  unitas 
non  diceret  rem  aliquam  positivam,  nec 
in  rcbus  creatis  esset.  realis  dislinclio, 
quod  est  falsum ;  nec  in  divinis,  quod  est 
ha^resis  Sabelliana.  —  Quodl.  10,  a.  1, 
arg.  2. 

7.  Praeterea,  unum  dicit  perfectionem 
simpliciter,  cum  unitos  attribuatur  enti, 
cui  nulla  imperfectio  convenit  {de  Pol.  1. 
c.  arg.  11) ;  sed  negatio  vel  privatio  non 
dicit  perfectionem  simpliciter,  cum  habeat 
rationem  mali :  ergo  unum  non  dicit  forma- 
liter  quid  negativum,  sed  quid  positivum- 

Sed  contra  esl:  1.  quod  secundum  Phi- 
losophum  unum  opponilur  mullitudini, 
sicut  privatio  iiabilui  (10.  Metapliys.  iext. 
9 ;  1.  9,  c.  3)  ;  sed  privatio  non  dicit  quid 
positivum  :  ergo  nec  unum  dicit  quid  po- 
silivum.  —  1.  Senl.  dist.  24,  q.  1,  a.  3, 
arg.  \ .  Sed contra ;  Quodl.  10,  a.  l,arg.  2. 
Sed  contra. 

2.  Praeterea,  dicit  Philosophus  (5.  Me- 
iaphys.  iext.  8;  1.  4,  c.  6),  quod  unum 
dicitur  ex  eo  quod  non  dividitur  ;  sed  hoc 
est  negalio  tantum  :  ergo  unumnihilposi- 
tivum  dicit.  —  1.  Sent.\.  c.  arg.  2.  Sed 
contra. 

3.  Praeterea,  unum  supra  ens  non  addit 
aliquid  secundum  rem,  quia  sic  res  non 
esset  una  per  suam  essentiam;  addit  ergo 
aliquid  secundum  rationem  tantum ;  sed 
quod  est  secundum  rationem  tantum,  vel 
est  negatio  vel  relatio  :  cum  ergo  unum 
supra  ens  non  addat  aliquam  relationem, 


.  XIl  DE  UNO  —  AllT.  IV  i27 

quia  ad  aliquid  non  dicitur,  videtur  quod 
addat  ncgationem.  —  Quodl.  10,  a.  1, 
arg.  3.  Sed  conlra. 

RiiSPONDEO  DiCENDUM,  quod  dc  uno  et 
multis  diversa  reperiuntur  apud  philoso- 
phos.  NanKjuidani  non  dislinguentes  inter 
unum  quod  convertitur  cum  cnte,  et 
unum  quod  est  principium  numeri,  dixe- 
runt,neulro  modo  diotum  «  ununi))  aliquid 
supra  f-ubstanliam  addere,  sed  utroque 
modo  dictum  significare  substanliam  rei. 
Ex  quo  sequitur,  quod  numerus,  qui  ex 
unis  componitur,  sit  substantia  omnium 
rerum  ,  quae  est  opinio  Pythagorae  et  Pla- 
tonis.  —  de  Pol.  q.  9,  a.  7,  c. 

Quidam  vero  similiter  non  distinsruen- 
tes  inter  unum  quod  converlitur  cum  en- 
te,  et  unum  quod  est  principium  numeri, 
crediderunt  e  contrario,  quod  ulrolibet 
modo  dictuniaunura»  addcretaliquod  esse 
accidentale  supra  substantiam  ;  et  per  con- 
sequens  oporterct  quod  multiludo  esset 
aliquod  accidens  pertinens  ad  genus 
quantitatis.  Et  hsec  fuit  positio  Avicennoe 
(in  Meiaphysica  tract.  3,  c.  5  et  6).  —  Ibid. 

Alii  vero  philosophi,  ut  Aristoteles  (10. 
Metaphys.  text.  7  et  8;  1.  9,  c.  2)  et  yVver- 
rocs  dicunt,  quod  unum  et  multa,  quse 
dividunt  ens,  non  sunt  idem  cum  uno 
quod  est  principium  numeri,  et  cum  mul- 
titudine  quae  est  species  quantitatis.  Et  hoc 
ralionabile  est  :  primo  quia  non  oonvenit 
ahquid  contentum  sub  inferiori  esse  diffe- 
rentiam  superioris,  sicutrationale  non  est 
differentiasubstantise;  undenecmultiludo, 
quae  est  sub  quantitale,  potest  esse  diffe- 
rentia  enlis  simpliciter  (1.  Sent.  dist.  24, 
q.  1,  a.  3,  c).  Secundo,  quia  si  unum  quod 
convertitur  cum  ente,  aliquid  positivum 
adderet,  daretur  processus  in  infinitum. 
Si  enim  unum  per  aliquid  positivum  ad- 
ditum  enti  est  unum,  cum  illud  sit  etiam 
unum,  per  aliquam  aliam  unitatem  esset 
unum  (Ibid.).  Demiim,  quia  cum  divisio 
mullitudinem  causet,  indivisio  vero  uni- 
tatem,  oportet  secundum  rationem  divi- 
sionis  de  uno  et  multis  judicium  sumi. 
Est  aulem  quaedam  divisio,  qua^  omnino 
genus  quantitatis  excedit,  quae  scilicet  est 


I'i8  '  QUARTA  l'AUS 

per  ali(iiuun  opposilioncm  foraialem,  quac 
inillum  (iiiaiilitalcm  conceriiit ;  nndo  ojior- 
lct  (juod  inullitudo  hanc  divisionem  con- 
sequens,  et  unum  quod  hanc  divibionem 
privat,  sint  majoris  communilatis  et  am- 
bilus  quam  genus  quantitatis.  Est  autem 
ct  alia  divisio  secundum  quantiLalcm,(\\\^ 
gcnus  quantilalis  non  Iranscen  lit;   undc 
et  mullitudo  consequens  hanc  divisionem, 
ct    unilas    cam    privans   sunt    in  genere 
quantitatis  (la,  q.  30,  a.  3,  c).  Quod  qui- 
dem  unum  aliquid  accidentalo  ad  lit  su- 
pra  id,  dc  quo  dicitur  quod  habet  ratio- 
nem  mensuroc  ;  alias  numerus  ex  unilate 
conslitulus   non  esset  aliquod   occidens, 
nec  alicujus  genoris  species.  Unum  vero 
quod  converlitur  cum  ente,  non  addit  su- 
pra  ens  nisi  negalionem  divisionis,    non 
quoJ   significet   ipsam  indivisionem  t;in- 
tum,  scd  substanliam  cjus  cum  ipsa ;  cst 
onim  unum  idem  quod  ens  indivisum.  Et 
similiter    mullitudo    correspondens    uni, 
nihil  addit  supra  res  multas  nisi  distinc- 
tionem,  quse  in  Ik^c  altenditur,  quod  una 
earum  non  est  alia  ;  quod  quidem  non  ha- 
bent  ex  aliquo  superaddito,  seJ  ex  propriis 
formis    {de  Pol.  q.  9,  a.  7,  c.  ;  la,  q.  30, 
a.  3,  c).  Patet   ergo  quod    unum,  quod 
convertilur  cum  ente,  ponit  quidem  ip^um 
enSj  sed  nihil  superaddit  nisi  ncgationem 
divisionis;  multitudo  autem  ei  correspon- 
dens  addit  supra  res,  quee  dicuntur  inul- 
lae,  quod  unaquajque  earum  sit  una,  et 
quod  una  earum  non  sit  altera  ;  in  quo 
consistit   ratio  dislinctionis.  Et  sic,  cum 
unum   addat  supra    ens  unam   negatio- 
nemsecundum  quodaliquidest  indivioum 
in  se  ;  et  multitudo  addat  duas  negationes, 
prout  scilicet  aliquid  est  in  se  indivisum, 
et  divisum  a  quocunque  alio,  seu  qua- 
tenus  unum  non  est  alterum  {de  Pol.  1. 
c) ;  nec  unum,  quod  est  passio  entis,  dicet 
quid  posilivum,  nec  multitudo  illi  corre- 
spondens,  sed  utrumque  dicet  quid  nega- 
tivum.   —  de  Pol.  1.  c. ;  la,  q.  30,  a.  3, 
c.  ;  Quodl.  10,  a.  1,  c 

Ad  pnmmn  ergo  dicendum,  quod  unum 
non  Gonstituit  multitudinem  ex  parte  pri- 
vationis,  sed  ex  parte  illa,  qua  jwnit  cns 


—  .MKTAlMi^SICA 

(de  Pol.  q.  9,  a.  7,  ad  iO).  Unuin  enim  et 
multa,  quatenus  includunt  in  sua  signifi- 
catione  ens,  et  ea,  de  quibus  dicuntur, 
posilivo  accipiuntur  ;  quatenus  vero  super 
ea,  de  quibus  dicuntur,  superaddunt  dis- 
linctioncm  et  indistinctionem,  atque  adeo 
ncgaliones,  ul  dictum  cst,  remolive  seu 
negative  accipiuntur  in  rebus  [de  Pol.  I. 
c,  in  c,  versus  fin.). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  in  mul- 
titudinc  est  negatio,  secundum  quod  una 
res  distinguitur  ab  alia  per  negationem  ; 
unde  in  multitudine  est  negatio  vel  pri- 
valio  realis,  secundum  quod  una  res  non 
dicitur  esse  alia  ;  et  h  ijusmodi  distinclio- 
nem  per  negalionem  negat  ncgatio  iinpor- 
tala  in  ratione  unius.  Unde  dico,  quod 
negalio  ista,  in  qua  perficitur  ratio  uni- 
latis,  non  est  nisi  negatio  ralionis  tantura. 
Omnis  enim  respectus  qui  est  entis  ad 
ncgationem  vel  ad  non  ens,  non  est  nisi 
ralionis.  Unde  relatio  qua  referlur  ens  ad 
non  ens,  non  est  nisi  in  rationc  ;  et  simi- 
liter  privalio  qua  de  cnte  negatur  non 
ens,  est  in  ratione  tantum,  ut  privatio 
privalionis,  vel  negatio  negationis.  Et  sic 
patet,  quod  tam  in  creatis  rebus,  quam 
in  divinis  personis,  non  ponimus  distinc- 
lionem  secundum  rationem  tantum,  quia 
dicimus,  quod  unum  suppositum  realiter 
non  estaliud,  et  una  persona  realiter  non 
est  alia.  —  1.  Sent.  1.  c  ad  1. 

Adtertium  dicenJum,  quod  unum,  quod 
est  principium  numeri,  comparatur  ad 
multitudinem  ut  mcnsura  ad  mensura- 
tum;  quod  (|i!idem  unum  positivum  ali- 
quid  supra  substantiam  addit,  ut  dictuni 
est  (in  c).  —  de  Pot.  1.  c  ad  17. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  divisio  cst 
causa  multitudlnis,  et  est  prior  secundum 
intellectum  quam  multitudo.  Unum  autem 
dicitur  privative  respectu  divisionis,  cum 
sit  ens  indivisum  ;  non  autem  respcclu 
multitudinis.  Undedivisio  estprior  secun- 
dum  ralionem  quam  unum  ;  sed  multi- 
tudo  posterior.  Quod  sic  patet.  Primum 
enim  quod  in  inlellectum  cadit  est  ens  ; 
sccundum  vcro  est  negatio  entis ;  ex  his 
autem  duobus  sequitur   tertio  intelleclus 


DE  UNO  ET  MULTO  —  OU. 

divisionis  —  ex  hoc  eniin  quod  aliquid  in- 
lclligilur  cns,  ct  intelligilur  non  esse  hoc 
cns,  sequilur  in  inleileclu  quod  sit  divi- 
sum  ab  co  —  ;  quarlo  auleni  sequitur  in 
inlclleclu  ratio  unius,  prout  scilicet  intel- 
ligitur  hoc  cns  non  esse  in  se  divisum  ; 
quinto  autcm  scquitur  intellcctus  mulli- 
ludinis,  prout  scilicet  hoc  ens  intelligitur 
divisum  ab  alio,  et  utrumquo  ipsorum 
csse  in  se  unum.  Quantumcunque  enim 
oliqua  intelligantur  divisa,  non  intclligitur 
mullitudo,  nisi  quodlibet  divisorum  inte!- 
ligatur  esse  unum.  Et  sic  etiam  patet, 
quod  non  erit  circulus  in  definilione  unius 
et  multitudinis  (rfc  Pot.  1.  c.  ad  15.). 
Nam  unum  non  est  remolivum  muUitudi- 
nis,  sed  divisionis,  quaj  est  prior  secun- 
dum  ralionem  quam  unum  vcl  multitudo, 
ut  dictum  est  (ad  2  et  3) ;  multitudo  au- 
tem  non  removet  unitatem,  sed  divisio- 
nem  circa  unumquodque  eorum,  ex  qui- 
bus  ronslat  mullitudo. 

llnde  patet  responsio  ad  quintum. 

Ad  sextiim  dicendum,  quod  objectio  illa 
procedcret,  si  nullo  modo  unum  et  mul- 
litudo  aliquid  ponerent  realiler  in  rebus 
sive  crcatis  sive  divinis  ;  ponunt  autem 
cns  et  rcm  distnctam  vel  indistinctam 
quantum  ad  hoc  quod  ens  includitur  in 
ratione  unius,  ut  diclum  est  (in  c.  et  ad 
argg.).  —  Qtiodl.  10,  a.  1,  ad  2, 

Ad  septimwn  dicendum,  quod  sicut 
dicitur  in  5.  Melaphys.  {texl.  27;  I.  4,  c. 
22),  privatio  dicitur  tripliciter :  uno  modo 
proprie,  quando  removetur  aliquid  ab 
aliquo,  quod  natum  est  illud  habere,  et 
in  quo  lempore  est  natum  habere :  sicut 
carere  visu  est  privatio  visus  in  homine. 
Aliomodo  communius,  quando  removetur 
ab  aliquo  quod  ipsum  quidem  non  est  na- 
lum  habere,  sed  genus  illius  :  sicut  si  non 
habcre  visum  dicatur  esse  privalio  visus 
in  talpa.  Terlio  modo  communissime, 
quando  removetur  ab  aliquo  id,  quod  a 
quocunque  alio  natum  est  haberi,  non 
tamen  ab  ipso,  nec  ab  alio  sui  generis  : 
sicut  si  non  habere  visum  dicatur  esse  pri- 
vatio  visus  in  planta.  Et  haec  privatio  me- 
dium  est  inter  privationem  verani  et  sim- 


Xlll  DE  MENSURA  -  AllT.  I 


129 


plicem  negationem,  habens  commune  ah- 
quid  cum  ulraque:  cum  privationc  qui- 
dem  vera  in  hoc  quod  est  ncgatio  in  ali- 
quo  subjecto,  unde  non  competit  simplici- 
ter  non  enti;  cum  ncgalione  vero  simplici 
in  hoc  quod  non  rcquirit  aptitudinem  in 
subjeclo.  Per  hunc  autem  modum  unum 
privalive  dicitur;  et  polest  simili  modo 
ctiam  in  divinis  prcedicari,  sicut  ct  alia, 
qua3  simili  modo  pra^dicantur  in  divinis, 
ut  invisibilis,  immensus  et  hujusmodi. 
—  de  Pot.  I.  c.  ad  11. 


QUyESTIO  XIII 


DE    MENSUR\. 


Quia  vero  sccundum  Philosuphum  uiuim 
habet  ralionem  mensura),  ideo  vidcndum 
cst  de  mensura. 

CIRGA  QUAM   QU.ERUNTUR  DUO  : 

1.  UliHun  unum  habeat  ralionem  mensurai. 

2.  Utrum  ratio  .mensura)  conveniat   tantum 
quantitali. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    UNUM    IIAUEAr    RATIONEM    MENSUR.E. 

Videtur  quod  unum  non  habeat  ratio- 
nem  mensurse. 

1.  Ubi  enim  est  mensura,  ibi  cst  nu- 
merus;  at  unum,  prout  est  passio  entis, 
non  pertinet  ad  numerum  sicut  principi- 
um  ejus:  ergo  unum  non  habet  ratio- 
nem  mensurae.  —   5.  Mctaphys.  I.  8  (0). 

2.  Praelerea,  inonsura  nihil  est  aliud 
quam  id  quo  quantitas  rei  cognoscitur  ; 
sed  unum  non  est  de  ratione  quantitatis  : 
ergo  unum  non  habet  rationem  mensura3. 
—  10.  Melaphys.  I.  2  (I). 

3.  Prseterea,  unum  non  est  causa  alio- 
rum  ;  ergo  rion  potest  csse  mensura.  —  3. 
Metaphys.  I.  8. 

Sed  conira  est  auctoritas  Philosophi  S, 


SUMM.E  Philos.  VI  —  9. 


:i() 


UlAliTA    I'AIIS 


Mclajhys.  (lcocl.  12  ;  1.  'i,  c.  0)  eL  10.  Me- 
taplnjs.  (lexl.  2  ;  I.  9,  c.  1)  asserenlis  uiiuni 
lirjbcre  ral.ioneiii  incnsura).  —  'o.Melaphys. 
1.  8  (6)  ;  10.  Melaphys.  1.  2  (1). 

Rkspondeo  dicrndum,  quod  ununi  iiabcL 
ralioncm  mensura^  Cujus  ralio  esl,  quia 
ununiest  ad  quod  terniinalur  divisio.  Ea 
vero,  ex  quibus  cst   substantia  uniusca- 
jnsquc,  cognoscuntur  per  divisionem  sive 
rcsolutionem  lotius  in  componenlia,  sive 
siiit   partes   secundum    qontitatem,    sivc 
sint  partes  secundum  speciem,  uL  materia 
et  forma,   et  elemcnta  corporum  mixto 
rum.  Et  idco  oportet,  id  quod  est  pcr  se 
unum,  cuni  sit  indivisibile,  essc  mensu- 
ram  qua   cognoscilur  res,    quia  quod  in 
singulis   cst  primum  in  compositione,  et 
uUinium  in  regolutione,    est  indivisibilc, 
et  ])er  tioc  cognoscitur  rcs,  ut  dictum  est. 
—  Scd  lamcn   non  simililer  in  omnibus 
invenitur  indivisibilc  ;  seJ  quaidam  sunt 
omnino  indivisibilio,  sicut  unitas  quse  est 
principium    numeii  ;    quasdam   vero  non 
suiit  omniiio  indivisibilia  secundum  scn- 
sum,  sed  sccundum  quod  voUiit  auclori- 
tas  insliLucnliuni  tale  aliquid   pio  men- 
sura  :  sicut  mensura  pedalis,  qua3  quidem 
indivisibilis  est  j^roportione,  sed  non  na- 
tura.     RaLio    aulcm,    quare    mensuram 
oporlcL  esse  aliquid  indivisibile,  cst,  quia 
scilicet  hoc  est  certa  mensura,  a  qua  non 
potest  aliquid   aufcrri  vel  addi.   Et  ideo 
unum  est  mensura  certissima,  quia  unum, 
quod  est  principium  numeri,  est  oranino 
indivisibilc,     nullomque    additloncm  vel 
substractionem   suscipiens  manet  unum. 
Sed  mensura3  aliorum  generum  imitan- 
tur  hoc  ununi,  quod  est  indivisibile,  aU- 
quid  minimum  accipientes  pro  mensura, 
secundum  quod  possibile   est    :  quia  si 
acciperetur   aliq.uid  magnum,  utpole  sLa- 
dium  in  longiludinibus,   cL   LalenLum  in 
ponderibus,  lalereL  si    aliquid    modicum 
substraheretur  vel  odderetur;  et  semper 
in    majori    mcnsura   hoc   magis    lateret 
quam  in  minoii.  Et  ideo  omncs  accipunt 
lioc  pro  mensura  —  Lam  in  Immidis,  uL 
oleum  eL  vinum,  quam   in  siccis,  uL  est 
granuni  el  hordeum,  et  in  ponderibus  et 


.MKTAIMIYSICA 

dimensionibus,  qua3  significanLur  per  gra- 
ve  el  per  magniLudinem,  —  quod  prinio 
inveniLur  Lule,  ul  ab  eo  non  possiL  aliquid 
aurerri  scnsibilc  vel  addi  quod  laLeaL. 
Quod  paLcL  inducLionc  pcr  omnia.  In 
genere  enim  consonantianim  csl  unum, 
quod  csL  c(  diesis  j>,  quod  est  mininium  in 
consonanliis.  I>iesis  enim  cst  semiLonium 
minus.  D.vidiLur  enim  Lonus  in  duo  semi- 
lonia  ina)quaiia,  quorum  unum  dicUur 
diesis.  In  vocibus  auLem  unum  primum 
cl  minimum  csL  liLcra  vocalis  auL  conso- 
nons,  etmogis  vocab's  quam  consonans.  Et 
in  gravitaLibus  sive  ponderibus  est  ali- 
quid  minimum,  qnod  cst  mensura,  scili- 
cet  uncia  vel  aliquid  hujusmodi.  Et  in 
motibus  est  una  prima  mensura  qua^  men- 
surat  alios  motus,  simph'cissimus  etvclo- 
cissimus,  sicut  est  moLus  diurnus.  —  10. 
Mctaphys.  1.  2  (l). 

Sunt  autem  duo  circa  hoec  consideran- 
da  :  pritmim,  quod  licet  id  quod  est 
mensura  habeat  rationem  unius,  in  quaii- 
lum  accedit  ad  indivisibilitatem ;  non 
tamen  necessarium  est  unum  numero 
esse  quoJ  mensuraL ;  sed  aliquando  plura 
sunt  mensuraiUia,  sicuL  in  mclodiis  sunL 
dua3  dieses,  id  esL  duo  seraiLonia,  sed 
propLcr  parviLatem  non  discernilursecun- 
dum  audiLum  :  nam  sensus  non  percipiL 
dUTerenLiam  valde  porvorum,  sed  eorum 
differenLia  percipiLur  «  in  raLionibus  », 
id  cst  secundum  diversas  rationes  pro- 
portionura,  quia  ex  diversis  proportioni- 
bus  numeralibuscausatur.  Siinilitereliam 
voces,  quibus  etiara  mensuramus,  plures 
sunt.  Quantitas  enim  unius  metri,  vel 
unius  pedis,  raensuratur  ex  diversis 
syllabis,  quarura  alias  sunt  breves  et  alise 
longcC.  Siraililer  ctiani  est  diameler  cir- 
culi  vcl  quadrati,  ct  etiam  latus  quadra- 
li;  et  quo^libet  raagnitudo  raensuratur 
duobus  :  non  enim  invenitur  quantitas 
ignola  nisi  per  duas  quanLiLaLes  noLas.  — 
Secundum,  quoJ  considerandum  esl  circa 
mensuram,  esL  quod  mensura  seraper 
debeL  esse  cognaLa,  scilicel  ejusdem  naLu- 
ra3  vel  mensurae  cum  mensuralo  :  sicut 
raagniLudinuni  mensura  debet  esse  ma- 


DK  U.NO  KT  MlLTu  —  (Ji:. 

gniludo  ;  et  non  sufficit  quod  conveniat 
in  natura  coramuni,  sicut  omnes  magni- 
ludines  conveniunt ;  sed  oportet  esse  con- 
venienliam  mcnsura)  ad  mcnsuratum  in 
nalura  speciali,  secundum  unumquod- 
que  :  sic  quod  longiludinis  sit  longiludo 
mensura,  latitudinis  latituJo,  vox  vocis, 
gravitas  gravilatis,  et  unilatum  unilas.  — 
Ibid. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  essc 
mensuram  est  propria  ratio  unius,  secun- 
dum  quod  est  principium  numeri.  llcc 
autem  non  est  idem  cum  uno  quod  con- 
vertitur  cum  cnte,  ut  supra  (q.  12,  a.  2 
el  3)  dictum  est.  Ralio  eniai  illius  unius 
in  sola  indivisionc  consistit  :  hujusmocli 
auleni  unius  in  mensui^alionc.  Sed  tamen 
hffic  ratio  mensurae,  licet  primo  conve- 
niat  uui,  quod  est  principium  numcri, 
lamen  per  quandam  siuHliludinem  deri- 
vatur  ad  unum  in  aliis  generibus,  ut  10. 
Melaphijs.  Philosophusostendlt.  Et  secun- 
dum  hoc  ralio  mensura?  invenitur  in  quo- 
libet  genere,  ut  infra  (art.  seq.)  dicetur. 
H;c3  autem  ratio  mensunc  conscquitur 
rationem  indivisionis,  sicut  habitum  est 
supra  (q.  12,  a.  4,  c).  Et  idco  <^  unum  » 
non  omnino  icquivoce  dicitur  do  eo  quod 
convcrlitur  cum  ente,  et  de  eo  quod  cst 
principium  numeri,  sed  secundum  prius 
et  posterius.  — 5.  Melaplnjs.  I.  8  (6). 

Et  per  hoc  patet  ad  secundum. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  ad  hoc 
quod  aliqua  mensurentur  per  ali  |uod 
unum,  non  requiritur  quod  illud  unum  sit 
causa  eorum  omnium,  sed  quod  sit  sim- 
plicius.  —  ia,  q.  10,  a.  6,  ad  4. 

ARTICULUS   II 

UTRUM   RATIO    MENSUR.i:   CONVENl.VT  T.\NTUM 
QUANTIT.VTI. 

Videlur  quod  ralio  meiisura)  non  con- 
veniat  tantum  quantitati. 

1.  Datur  enim  mensura  in  ponderibus 
et  gravitalibus  et  velocitatibus  ;  at  gra- 
vitas  et  velocitas  non  sunt  in  genere 
quantitalis  :  ergo  non  datur  lantum  men- 


.\iii  DL  .Mi;.\si:n.\. 


Al-iT.   il 


i.ji 


sura   in   generc  quanlilatis.  —  5.  Meta- 
phijs.  I.  8  (0);  10.  Mclaphys.  I.  2  (1). 

2.  Praeterea,  dicit  PhiIosoj)hus  (10, 
Metaphys.  tcxt.  d;  I.  9,  c,  1),  quod  scicn- 
tia  dicitur  mcnsura  rcrum  scibilium  ct 
scnsus  rcrum  sensibilium  ;  sed  nec  scien- 
tia  nec  scnsussuntin  gcnere  quanlitatis: 
ergo  ratio  mensurai  non  tantum  convcnit 
quanlitati.  —  10.  Mctaphys.  I.  2  (1). 

.').  Praelcrca,  mcnsuratum  dicitur  a 
mcnsura;  ergo  ubi  cst  mcnsuratum,  ibi 
est  mensura  ;  at  non  lantum  mensuralum 
est  in  generc  nuantilatis  :  crgo  nec  mcn- 
sura.  — 1.  Scnl.  dist.  19,  q.  2,  a.  1,  c. ; 
2.  Scnt.  dist.  2,  q.  1,  a.  2,  c. 

4.  Prselerea,  subjeclum  mensuratur 
accidenle  ;  sed  accidens  non  omne  est 
in  genere  quanlitatis  :  crgo  idcm  quod 
p:ius.  —  2.  Scnt.  I.  c. 

b.  Prselerea,  datur  mensura  in  conso- 
nantiis  :  scilicet  diesis,  ut  dictum  est  ;  at 
illis  non  proprio  convenit  quantitas  : 
crgo  ratio  non  convenit  tanlam  quantita- 
ti.  —  Ibid. 

Sed  contra  cst,  quod  dicit  Philosophus 
(10.  Mctaphys.  tcxt.  2  et  3 ;  1.9,  c.  1), 
quod  mcnsura  estquo  primo  cognoscitur 
quaiUitas;  ergo  maximo  proprie  convcnit 
mensura:;  ratio  quantitati.  —  10.  Meia' 
phys.\.2{[). 

Hespondeo  dicendum,  quod  cum  indi- 
visibilo  in  quolibet  gcnere  sit  monsura, 
ut  supra  (art.  prccced.)  dictum  est,  maxi- 
me  dicitur  in  hoc,  quod  est  esse  primam 
mensuram  cujusfibct  gcneris.  Et  hoc 
maxime  proprie  dicitur  in  quanlitate;  et 
inde  derivatur  ad  alia  genera  ratio  meii- 
sura3.  Mensura  autcmnihil  aliud  cst  quam 
id,  quo  quantitas  rci  cognoscitur.  Quaii- 
lilas  vero  rei  cognoscitur  per  unum  et 
(aut)  numerum  :  per  unum  quirlem,  sicut 
cum  dicimus  unum  sladium  vel  unum 
p.^dera  ;  per  nuraerum  a.ilem,  sicut  cum 
dicimus  tria  sladia  vel  tres  pedes.  Ulle- 
rius  aulem  oranis  numerus  cognoscitur 
per  uimm,  co  quod  unitas  aliquoties 
sumpta  quemlibet  nuaierum  reddit.  Ergo 
cum  unum,  quod  est  principium  numcri^ 
habeat   proprie    rationcm   mcnsuice,    ut 


13-^ 


QUARTA  l'ARS  — 


supra  dicluin  est,  ct  onmis  quanlilas 
cogno?calur  per  ununi ;  sequitur  quod 
mensura  })ropric  ronvcniat  quantilati.  — 
10.  Mclaplnjs.  1.  -2  (1). 

Ex  quo  jiatet  ulteiiu-?,  quod  unum  ct 
mensura  primo  invenitur  in  discrela 
(pianlitate,  qu;e  est  numcrus  :  quia  id 
(juo  primo  cognoscilur  (|uantilas,  est  ipsa 
unitas,  qua)  est  principium  numeri,  et 
iiabet  propric  rationem  mensura;.  Nam 
unum  in  aliis  speciebus  quantitatis  non 
cst  ipsum  unum,  scd  aliqu.d  cui  accidit 
unum  :  sicut  dicimus  unam  manum  aut 
unam  inagnitudinem.  Unde  sequitur  quod 
unum  et  mensura  privative  inveniatur  in 
cpianlilatc  discreta;  Iiinc  autem  ex  nu- 
mero  et  uno,  (juod  est  principium  nume- 
li,  dciivatur  mensura  in  alias  spocies 
(|uanlitalis  ;  et  dicitur  mensura  in  illis 
id,  quo  |)rimo  cognoscilur  unumquodque 
corum.  Et  lioc  exemplificat  Philosophus 
in  Iribiis  generibus,  scilicet  in  dimensio- 
nibus,  qua)  sunt  scih"cet  longiludo,  latitu- 
do  ct  I  rofunditas  ;  et  in  ponderibus  ;  etin 
motibus  ;  —  dicens,  quod  hoc  modo  deri- 
vatur  ratio  mensurii;  a  numero  ad  alias 
quantilatcs,  quo  1  simt  unum,  quod  est 
mensura  numeri,  est  indivisibile  ;  ila  in 
omnibus  aliis  generibus  quantitatis  ali- 
quod  unum  indivisibilc  cst  mensura  et 
principium  :  —  sicut  in  mensuratione 
linearum  utuntur  homines  «:  quasi  indi- 
visibili  ?>  mensura  «  pedali  i>,  id  est  unius 
pcdis;  ct  in  pondcribus  uncia,  quse  est 
minimum  in  illis  ;  (t  in  motibus  motu 
simplici,  id  est  uniformi  et  velocissimo, 
qui  habct  minimuin  de  lcmpore.  —  Ibid. 

Exinde  autem  transsumptura  est  no- 
men  mensur;e  ad  omnia  genera,  ut  illud, 
quod  cst  |irimum  in  qiiolibet  genere  et 
simplicissimum  ct  perfeclissimum,  dica- 
lur  mensura  omnium  qua)  sunt  in  genere 
illo  :  eo  quod  unumqiioJque  cognosci- 
tur  habcre  dc  vcritate  gcncris  plus  et 
minus,  secundum  quo  I  mogis  accedit  ad 
ipsum  vcl  recedit  :  ul  album  in  genere 
coloium  ;  ct  in  gcncrc  substanlia)  illud 
quod-habct  cssc  pei-feclibsimum  et  sini- 
plicibsimum,  scilicet  Primum  ens  (Deus). 


METAPIIYSIGA 

Unde  non  (iportet  quod  sit  in  generc 
substantia^  sicut  contentum  in  generc 
eorum  quorum  dicitur  mensura,  sed 
solum  sicut  principium,  habcns  in  se 
omnem  perfcclionem  generis,  sicut  unitas 
in  numcris ;  diversimodc  tamen,  quia 
unitate  n(»n  mcnsurantur  nisi  numeri,scd 
Primum  cns  cst  mensura  non  tanlum 
substantialium  perfectionum,  sed  omnium 
qua>  sunt  in  omnibus  generibus,  sicut 
sapientiae,  virtutis  et  hujusmodi.  —  Et 
hujus  ralio  cst,  quia  licet  unilas  non  sit 
in  gencrc  numcri  sicut  species  illius 
generis,  conlinelur  tamcn  in  iI!o  genere 
delerminato  sicut  principium  ;  non  autcin 
Primum  ens,  sed  in  quocunque  generc 
est  ratio  entis,  habet  rationem  principii, 
ut  supra  (q.  8,  a.  1,  c.)  dictum  est.  —  1. 
Seni.  dist.  8,  q.  ''j,  a.  2,  ad  3. 

Ultcrius,  ratio  mcnsurac  ad  alia  deri- 
vatur,  qvdd  tamen  magis  mensurantur 
quam  mensurent.  Cum  enim  dictum  sit, 
quod  mcnsura  est  qua  quanlilas  rci 
cognoscitur;  indc  est  quod  scienlia  dici- 
tur  mensura  rerum  scibilium,  et  sensus 
rerum  sensibilium  :  quia  ipsis  aliquid 
cognoscimus,  sensu  scilicet  sensibilia,  et 
scieniia  scibilia.  Sed  secundum  rei  verita- 
tem  magis  mensurantur  quammensurent. 
Non  enim  quia  nos  aliquid  sentimus  aut 
scimus,  ideo  sic  est  in  rerum  natura;  sed 
quia  sic  est  in  rerum  natura,  ideo  verc 
aliquid  scimus  aut  sentimus,  ut  dicitur 
9.  Melaphys.  [lexL  21 ;  1.  8,  c.  10).  Et  sic 
accidit  nobis  quod  in  sentiendo  et  sciendo 
mensuramur  per  res  qu?c  extra  nos  sunt. 
Nobis  autem  cognoscentibus  et  mensu- 
rantibus,  sicut  aliquo  alio  nos  mensurante, 
cognoscimus  quanti  sumus  in  quantitate 
corporali,  per  mensuram  cubitalem  appli- 
catam  nobis.  Et  sic  sicut  cubitus  exterius 
appositus  est  mensura  quantitatis  corpo- 
ralis  nostrae,  ita  res  scitse  vel  per  sensum 
apprehensa},  sunt  mensurse  per  quas 
potest  sciri  utrum  vere  cognoscamus  ali- 
quid  per  sensum  vel  per  intellcctum.  Si 
qua  vero  scientia  est  qucC  est  causa  rei 
scitoc,  oportet  quod  sit  ejus  mensura  :  ut 
scientia  artificis  est  mensura  artificiato- 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XIV  DE  MULTITUDINE  133 

rum,  qiiia  ununiquidque  artificiatum  se-         Ad  secundum  palet  solulio  ex  diolis  (in 
cundum  hoc  perfectum  est,    quod    atlin-     c). 


ifit  ad  similitudinem  artis.  Et  hoc  modo 
sc  habet  scienlia  Dei  respectu  omnium- 
—  Sic  ergo  ex  his  patet  quod  de  ratione 
unius  cst  quod  sit  mensura  ;  et  quod 
lioc  maximo  proprium  est,  prout  cst  ia 
quanlitote,  deinlc  in  qualilate  ct  in  aliis 
generibus  :  quia  id  quod  est  mensura, 
debct  csse  indivisibile  aut  secundum 
quanlitatcm  aut  secundum  qualilalem. 
VX  ila  sequilur  quod  unum  sit  indivisibi- 
le,  aut  simpiiciter,  sicut  unitas,  qua3  est 
principium  numeri,  aut  &ecundum  quid, 
id  est  in  quantum  cst  unum,  ut  dictum 
cst,  in  ahis  mensuris.  —  10.  Metaphys. 
I.  2  (1) ;  Tabula  Aurea  voce  <r  mensura  » 

Ad  primiDn  ergo  dicendum,  quod  pon- 
dera  seu  gravilales  et  velocilotes  perti- 
nent  ad  qualitalem  etad  quantitatem,  sed 
alioet  alio  modo.  Gravitas  enim  et  veloci- 
tas  habent  aliquid  commune  in  contrariis, 
quia  scilicet  in  uno  contrariorum  inveni- 
tur  allerum  ;  nam  gravc  cst  aliquo  mo  io 
levc,  puta  aqna  respectu  tcrra^,  et  e  con- 
vcrso  levc  est  aliquo  modo  grave,puta  aer 


Ad  lcrlium  dicendum,  quod  in  omnibus, 
in  quibus  invenilur  diversa  ratio  mensu- 
randi,  oportet  csse  diversas  mcnsuras  p:  o- 
prias  (l.  Scnl.  dist.  10,  q.  2,  a.  1,  ad  2); 
in  qwibus  lamen  nomen  mensurai  a  quan- 
titato  derivatiir. 

^lf/ gitar7(/m  dicendum,  quod  inensura 
est  duplex  :  una  intrinsxa,  cui  convenit 
multiplicari  ad  multiplicationcm  mensu- 
rati  ;  etliujusmodi  mensura  est  accidens 
in  sul)jecto  ;  ct  ha^c  multiplicatur  pro 
nuilliplicatione  subjecti  :  sicut  etiam  plu- 
rcs  lineaj  sunt  quai  mcnsurant  longitudi- 
nem  plurium  corporum  a^qualium.  Est 
autem  qua3.1am  mensura  extrinseca,  quam 
Don  est  neccsse  multiplicari  ad  multipli- 
cationem  mensui-atorum,  sod  est  in  uno 
sicut  in  subjecto  ad  quod  multa  mensu- 
rantur  :  sicut  multi  panni  mensurantur 
ad  longitudinem  unius  ulna3  ;  ct  multi 
motus  ad  numerum  unius  primi  motus 
(2.  Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  2,  ad  t).  Et  huic 
mensurae  proprie  convcnit  nomon  et 
ratio  mensura^,    ab  illa  lamen  derivatur 


ad  alia,    sicut  dictum   cst. 


2.   Scnt.  I. 


respectu  ignis;  ct  velox  est  aliquo  mo:Io     c.;  Tabula  Aurea  voce  «  mensura  »  n.  1. 


tardum.  Ulrumque  enim  eorum  est  du- 
plex  :  sicut  «  gravc  »  uno  modo  dicitur 
absolute,  scilicet  quod  habet  inclinatio- 
nem  ut  feralur  ad  medium,  sine  hoc  quod 
consideretur  quantum  habeat  de  tali  in- 
clinatione;  et  sic  non  pertinet  ad  genus 
quantitalis,  nec  competit  ei  mensurari. 
Alio  modo  dicilur  grave  per  comparalio- 
nem  ad  aliud,  scilicct  quod  excedit  alte- 
rum  in  inclinatione  prsedicta,  ut  scilicct 
dicamus,  quod  terra  est  gravis  in  compa- 
ratione  ad  aquam,  et  plumbum  in  com- 
parotionc  ad  lignum.  Sic  igitur  ralione 
hiijus  excessus  invenitur  aliqua  ratio 
quantilatis  et  mensurse.  —  Et  similiter 
«  velox  *  dicilur  dupliciter  :  uno  modo 
absolute,  scilicot  quod  habet  motum 
(.uemcunque  ;  et  alio  modo  quod  habet 


Ad  quintum  dicendum,  quod  quia  cx 
velocitatc  et  gravitate  moUium  contingit 
gravitas  et  acuitas  in  sonis,  ut  determi- 
natur  in  musica  ;  ideo  a  quantitate  quaj 
est  in  motu,  derivatur  nomen  et  ratio 
mensurae  ad  musicam.  —  10.  Metaphijs. 
1.  2  (1). 


QU^STIO    XIV 


I.E    MULTITUDINE. 


Quia  est  eadem  scientia  oppositorum 
secundum  Philosophum  ('i.  Metaphys.  tcxl. 
4;  1,  3,  c.  2);  multitudo  vero  opponitur 
unitati,  ut  dicitur  o.  (4.)  et  10.  (9.)  Meta- 
excessum  molus.  Et  uno  modo  compctit  phys.:  idco  consequenler  post  considera  - 
sibi  ratio  quantitatis  et  mensur£e;  alio  tionem  de  uno  videndum  est  de  multitu- 
modo  non.  —  10.  Metaphys.  1.  2  (1).  dine. 


1.1  i 


OIAUTA   l'AltS  —  MKTAPHYSICA 


CIRCA  QIJAM  QLlEnUNTUR  DUO  : 

1.  Ulriiin  iiiiimi  cl  miilla  i)|i|ionaiiliir. 

2.  lIl.i'Liin  iimiiii  el  imilla  opponanUir  opposi- 
lione  coiilrariolalis. 

ARTICULUS    I 

IITRUM    V^VM    V.T    MULIA    OPPONANTUR. 

Videtur  quod  unuin  cl  mulla  non 
opponanlup. 

1.  Nullum  eniin  opposiluni  prrcdicatur 
do  suo  opposilo  ;  scd  omnis  muUiludo 
cst  quodammodo  unum,  sicut  dicit  Dio- 
nysiiis  {de  Div.  Noni.  c.  9,  §  2  ;  —  Migiie 
t.  .3,  col.  979)  :  crgo  unum  non  opponi- 
tur  multitudini.  -  -  la,  q.  11,  a.  2,  arg. 
1  ;  de  Div.  Nom.  c.  9,  1.  2. 

2.  Piscterea,  nullum  oppositum  con- 
stituitur  ex  suo  opposito  ;  sed  ununi  con- 
sliluit  multitudinom  :  ergo  non  opponitur 
mullitudini.  —  1a,  I.  c.  arg.  2  ;  10. 
Melaphys.  1.  4  (2). 

3.  Praelereo,  unum  uni  est  oppositum  ; 
scd  multo  opponitur  paucum  :  ergo  non 
opponilur  ei  unum.  —  la,  1.  c.  arg.  3  ; 
10.  Mclaphys.  I.  8  (3). 

4.  Praelerea,  si  unum  opponitur  mul- 
liludini  :  opponitur  ei  sicut  indivisum 
diviso,  et  sic  opponitur  ei  ut  privatio 
habitui.  Hoc  aulem  videtur  inconve- 
niens  :  quia  sequeretur  quod  unum  sit 
posterius  raultiludine,  ct  definiatur  per 
eam,  cum  lainen  multitudo  definiatur 
per  unum  ;  unde  erit  circulus  in  defini- 
tione  ;  quod  est  inconveniens.  Non  crgo 
unum  et  multa  sunt  opposita.  —  la,  1. 
c.  arg.  4. 

Sed  contra  :  Quorum  rationes  sunt  op- 
positae,  ipsa  sunt  opposita  ;  sed  raiio 
unius  consislit  in  indivisiljilitato,  ratio 
vero  multitudinis  divisionem  continet  : 
ergo  unum  et  multa  sunt  opposita.  — 
la,  q.  11,  a.  2,  arg.  Scd  contm. 

Respondeo  dicendum,  quod  unum  op- 
ponitur  multis  sicut  indivisibilc  divisi- 
bili   aut   indivisum    diviso.    Ratio    enim 


mulliludinis  consistit  in  lioc  quod  cst 
essc  divisa  ab  invicem,  aut  divisibilia  ; 
divisa  quidem,  (piia  qua3  sunt  divisa 
actu,  a  se  imicom  separata  sunl,  et 
propter  Iioc  multa  dicunlur.  Divisibilia 
autem  pro,  ter  ca  quoe  non  sunt  actu 
separata,  sed  approi>inquant  scporationi, 
sicut  liumida,  ut  aer  et  aqua  et  alia  his 
similia,  in  quibus  propter  facililatem 
divisionis  muUiludi:iem  dicimus  ;  dici- 
tur  cnim  multa  aqua  et  multus  aer.  Piatio 
voro  unius  consislit  in  hoc  quod  est  esse 
indivisibile,  aut  non  esse  divisuni.  Dici- 
tur  enim  et  continuum  unum,  quia  non 
cst  actu  divisum  licet  sit  divisibile  (10. 
Metaphys.  1.  4,  al.  2).  Sic  ergo  unum  op- 
ponitur  multitudini,  non  quidem  quoJ- 
libet  cuilibet  :  sed,  cum  dicatur  unum 
muUiplicitcr,  ut  supra  (q.  12,  a.  1)  dic- 
tum  est,  tot  modis  dicitur  multitudo  : 
quia  quoties  dicitur  unum  oppositorum, 
toties  dicitur  ct  reliquum,  ut  dicetur 
infra  (q.  16,  a.  4,  quaistiunc.  4,  c).  — 
Unde  aUqua  dicuntur  multa  propter  hoc 
quod  non  sunt  continua  ;  et  ha^:  m.ulti- 
tudo  opponitur  ei,  quod  est  unum  quia 
est  continuum.  Alia  dicuntur  multa  prop- 
ter  hoc  quod  materiam  habent  divisam 
secundum  speciem  :  sive  intclligamus  de 
matcria  proxima,  sive  de  uUima,  id  est 
in  quam  fit  ultima  resolulio.  Por  divisio- 
nem  quippe  matcriai  proximse  dicuntur 
multa  vinum  et  oleum  ;  per  divisionem 
vero  materia^  remola:!  vinum  el  lapis.  Et 
si  materia  accipiatur  tam  pro  materia 
natui\T;  quam  pro  materia  rationis,  haec 
multitudo  opponitur  unitati,  qua  dicitur 
unum  subjecto  et  genere.  Alia  vero 
dicunlur  multa,  quae  habent  raliones ; 
quod  quid  est  esse  dicenles,  plures  ;  et 
hicc  muUitudo  oiiponilur  unitati  qua  quid 
est  unum  rationc  et  definitione.  Quod 
autem  perfecto  mododicilur  unum,  oppo- 
nitur  multitudini,  qua  aliquid  est  mul- 
tum  secundum  quod  est  divisibile  (ti. 
Mctaphys.  1.  8,  al.  G.).Siccrgo  patct  per 
omnes  modos  unius  quod  unum  opponi- 
tur  muUitudini.  —  1,  q.  11,  a.  2. 
Ad  prinmm  crgo  dicendum,  quod  nulla 


DK  U.NO  LT  MULTO   -  or.  \| 

privatio  tolliL  totalitcr  csse,  quia  priva- 
tio  est  «  negdtio  in  subjecto  »  secundum 
IMiilosophum  (4,  Melaphi/s.  text.  4  ;  1.  3, 
c.  2  ;  cf.  de  Prcedicam.  c.  12,  al.  10)  ; 
sed  lomen  omnis  privalio  tollit  ali(|uod 
csse  ;  ct  ideo  in  cnlc  ralione  suac  com- 
munitatis  accidit  quod  privatio  cntis  lun- 
daLur  in  enLe  ;  quod  noii  accidiL  iii  pii- 
vationibus  formarum  specialium,  ut  vi- 
sus  vel  albedinis  vcl  alicujus  hujusmo- 
di.  Et  sicut  cst  de  cnte,  ita  est  de  uno  et 
bono  quae  convertunLur  cum  ente.  Nam 
privatio  boni  fundaLur  iii  aliquo  bono, 
et  similiLcr  remolio  unitatis  fundatur  in 
aliquo  uno.  Et  exindc  conlingit  quod 
multitudo  est  quoddam  unum,  et  malum 
est  quoddam  bonum,  et  non  ens  est  quod- 
dam  cns.  Non  lamen  oppositum  pra^di- 
calur  de  opposito,  quia  alterum  horura 
est  simpliciLer,  et  allerum  secundum 
quid.  Quod  enim  secundum  quid  est  ens 
(ut  in  potenlia),  est  non  ens  simpliciter, 
id  est,  acLu  ;  vcl  quod  cst  cns  simplici- 
ler  in  gencre  subsLanLia?,  esL  non  cns 
secundum  quid,  quanLum  ad  aliquod  esso 
accidenLale.  Simililer  ergo  quod  est  bo- 
num  secundum  quid,  est  malum  simpli- 
ciLer,  vel  e  convcrso  ;  et  simillLcr  quod 
esL  unum  simpliciLer,  cst  mulLa  secun- 
dum  quid,  eL  econverso.  — la,  q.  11,  a. 
2,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duplox 
esL  totum  :  quoddam  jjomogencum,  quod 
componilur  ex  similibus  parLibus  ;  quod- 
dam  vero  helerogencum,  quod  componi- 
tur  ex  dissimilibus  parLibus.  —  In  quo- 
libet  autcm  loto  homogeneo  totum  con- 
sliLuiLur  ex  parlibus  habenLibus  formam 
loLius,  sicut  quailibet  pars  aquse  est 
aqua  ;  el  talis  est  constitutio  continui  ex 
suis  partibus.  —  In  quolibet  auLem  LoLo 
lieLerogeneo  quaelibeL  pars  caret  forma 
totius.  Nulla  enim  pars  domus  est  domus, 
nec  aliqua  pars  hominis  est  homo.  Et 
tale  totum  est  mulliLudo.  In  quanlum 
ergo  pars  ejus  non  habet  formam  muUi- 
tudinis,  componitur  mullitudo  ex  uniLa- 
Libus,  sicut  domus  ex  non  domibus  :  non 
quod  unitates   conslituant   multitudincm 


V  DE  MLJI/riTI  DIXK  —  AllT.  I  [jh 

sccundum  id  quod  habent  de  rationo 
indivisionis,  prout  op()onunLur  mulliLu- 
dini,  sod  sccundum  hoc  (juod  liabenL  do 
cnliLale  :  sicut  et  parlcs  domus  consLi- 
Luunl  domum  pcr  hoc  quod  sunt  qUcC- 
dam  corpora,  non  pei-  hoc  quod  sunL  non 
domus.  —  Ibid.  a  l  2. 

Vel  dic,  qujd  ipsum  unum  secundum 
quod  consideralur  uL  in  se  perfectum  et 
specicm  quandam  habens,  opponilur  mul- 
titudini  :  quia  quod  est  unum  non  cst 
muiLa,  neque  e  conLra.  ProuL  vcro  con- 
sideraLur  ut  non  compleLiim  secundum 
speciem  et  formam,  sic  non  opponiLur 
muIliLudini,  sed  est  pars  ejus.  —  10. 
Metaphijs.  I.  4  (2). 

Ad  teriium  dicendum,  quod  muUum 
accipitur  dupliciLcr  :  uno  modo  absoluLe, 
cL  sic  opponilur  uni  ;  alio  raodo  secun- 
dum  quod  imporLet  excessum  quendara 
(la,  ].  c.  ad  3),  sive  significot  pluraliLa- 
Lem  excedenLera  vel  simpliciLer,  vel  per 
respecLum  ad  aliquid  :  simpIiciLer  qui- 
dem,  sicut  diciraus  aliqua  esse  multa, 
eo  quod  excedunt  pluralitatem  quae  solet 
communiLcr  in  rcbus  sui  g^ncris  repe- 
riri  :  ut  si  dicamus  multam  pluviam, 
quando  uUra  communcm  cursum  pluiL. 
Per  respccLum  auLein  ad  aliquid,  uL  si 
dicaraus  decera  homines  muUos  in  cora- 
paratione  ad  Iros.  El  simililer  paucrun 
dicilur  pluraliLas  deficiens  a  pIuraliLatc 
excedenti.  —  Alio  modo  dicitur  muUum 
absoluLe,  sicuL  numerus  diciLur  qu?edam 
raulliLudo.  Et  sic  mulLum  opponiLur  Lan- 
Lum  uni,  non  auLem  pauco.  Nam  multa 
secundura  hanc  significaLionem  sunt 
quasi  plurale  ejus,  quod  dicUur  unum  : 
ut  ita  dicamus  unuin  cL  muUa,  ac  si 
diceremus  unum  et  una  pluralUer,  sicut 
dicimus  album  et  olba,  ct  sicut  mensu- 
raLadicunLur  ad  monsurabile  ;  nam  muUa 
mensurantur  per  unura.  Et  secundum 
hanc  significationein,  a  niuUis,  dicuiUur 
mulliplicia  ;  nianifestum  est  enim  quod 
secundum  quemlibct  numerura  dicitur 
aliquid  multiplicUer  :  sicut  a  binario 
duplura  et  a  lernario  Lriplura  ct  sic  de 
aliis.    Unusquisque    enira    numcrus    est 


130  QUAUTA  I'AIIS  - 

mulla  hoc  niodo,  quia  rcfertur  ad  unum, 
el  quia  quodlibit  mcnsurabile  est  uno  ; 
et  hoc,  secundum  quod  mulla  opponuii- 
lur  uui,  non  aulem  sccundum  quod  oppo- 
nunlur  ])aiico  ;  undo  et  ipsa  duo,  qu« 
sunt  numerus  quidam,  sunt  multa  secun- 
diim  quod  mulla  opponuntur  uni.  Scd 
sccundum  quod  multa  significant  pUu'a- 
litatem  excedentem,  duo  nonsunt  multa, 
sed  sunt  pauca  ;  nihil  enim  est  paucius 
duobus,  quia  unum  non  est  paucum.  Pau- 
citas  enim  est  pUualitas  iiabens  defec- 
tum  ;  prima  vcro  pluralitas  habens  de- 
fcclum  est  duahtas  ;  unde  dualitas  est 
prima    paucitas.   —  10.    Melaphys.    1.    8 

(3). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  unum 
privat  multitudinem  (opponitur  privative 
muUis),  in  quantum  in  ratione  muUorum 
est  quod  sint  divisa.  Unde  oportet  quod 
divisio  sit  origo  unitalis  (sit  prius  uni- 
tate)  non  simpUciter,  std  secundum  ratio- 
ncm  noslrcC  apprehensionis  (la,  q.  11, 
a.  2,  ad  4).  -—  Ad  cujus  evidentiam  con- 
siderandum  est,  quod  ea  quce  sunt  priora 
secnndum  naturam  et  magis  nota,  sunt 
postcriora  et  minus  nota  quoad  nos,  eo 
quod  rerum  nolitiam  per  sensum  accipi- 
mus.  Composita  autem  et  confusa  prius 
cadunt  in  sensum,  ut  dicitur  in  1.  Phys. 
{text.  3  et  4  ;  c.  1);  inde  est  quod  compo- 
sita  prius  cadunt  in  nostram  cognitio- 
nem.  SinijiUciora  autem,  quae  sunt  priora 
ct  notiora  secundum  naturam,  cadunt  in 
cognitionem  noslram  per  posterius.  Inde 
est  quod  prima  rerum  principia  non  defi- 
nimus  nisi  per  negationes  posteriorum  : 
sicut  dicimus,  quod  punctum  est,  cujus 
pars  non  est  ;  et  Deum  cognoscimus  per 
negationes,  in  quantum  diciraus  Deum 
incorporeum  esse,  imraobilem,  infinitum. 
Sic  igitur  licet  unum  sit  prius  secundum 
naturam  divisione  (muUitudine),  tamen 
secundum  cognitionera  nostram  definitur 
et  nominatur  exprivatione  divisionis  (10. 
Metaphys.  \.  4,  aU  2).  Sed  multiLudo  eliam 
sccundum  rationem  consequenter  se  habet 
ad  uiium  (Ucet  forsitan  secundum  sen- 
suni  sit  prior,  quia  muUilu  lo  e.-t  magis 


METAiniYSlCA 

scnsibilis  quam  unum),  quia  divisa  non 
intcUigimus  liabcre  rationem  multiludi- 
nis,  nisi  per  lioc  quod  utriquo  divisorum 
attribiiimus  unitatem.  Unde  unum  poni- 
turin  definitione  muUitudinis,  non  autem 
muUitudo  in  definitionc  unius.  Sed  di- 
visio  cadit  in  intellectum  ex  ipsa  nega- 
tione  entis  (la,  I.  c).  Divisio  cnira,  qua} 
pracsupponitur  ad  rationem  unius,  secun- 
dum  quod  convertitur  cura  ente,  non  esl 
divisio  quantitatis  continuiD,  quae  praein- 
telligitur  uni,  quod  est  principium  nu- 
meri ;  sed  est  divisio  quam  causat  contra- 
dictio,  prout  Iioc  ens  et  illud  dicuntur 
divisa  ex  eo  quod  hoc  non  est  illud  (10. 
Metaphys.  1.  4,  al.  2).  Sic  ergo  primum 
in  intellcctum  nostrum  cadit  ens  ;  secundo 
quod  hoc  ens  non  est  illud  ens,  et  sic 
secundo  apprehendimus  divisionem  ;  ter- 
lio  unum  ;  quarto  multitudinem.  —  1a, 
1.  c.  ;  10.  Metaphys.  ].  c.  ;  de  Pot.  q.  9, 
a.  7,  ad  15. 

ARTICULllS  II 

UTRUM    UNUM    ET    MULTA    OPPONANTUR    UT 
GONTRARIA. 

Videtur  quod  unum  et  raulta  non  oppo- 
nantur  ut  conlraria. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  4.  Metaphys. 
{text.  4  ;  I.  3,  c.  2),  quod  privatio  est  de 
ralione  unius  ;ergounura  etraulta  oppo- 
nuntur  privative. —  k.Metaphys.  1.  3(1). 

2.  Pra)terea,  unum  habct  rationem 
mcnsurae,  et  raultitudo  ei  opposUa  habet 
ralionera  incnsuralae  ;  sed  mensura  et 
mcnsuraturaopponuntur  oppositioae  rela- 
tiva  :  ergo  unura  et  raulta  opponuntur 
oppositione  relativa.  —  10.  Metaphys.  1. 
8  (3). 

3.  Prseterea,  contrarietas  est  opposi- 
tio  in  genere  (V.  in  Logica  q.  15,  a. 
un.,  pag.  212,  a,  Quarta ;  cf.  Opusc.  37, 
c.  4  et  5.).  Sed  unum  et  multa  absolute 
sumpta  non  sunt  in  genere  ;  unum  enim 
hoc  sensu  convertitur  cum  cnle,  et  tot 
sunt  species  unius,  quot  entis,  ut  dicitur 
4.    Mctaphys.  {text.  3  ;   1.   3,  c.  2.).  Ergo 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XIV  DE  MULTITUDIXE  —  ART.  II 


137 


iiniim  et  muUa  non    opponunlur  opposi- 
lione  contrarietalis. 

4.  Pra)terca,conlraria  sccuncUim  utrum- 
que  lcrminum  ponunt  aliquid.  Setl  in 
oppositione  unius  et  multorum  cst  ulro- 
bique  negatio  :  primo,  ex  parte  unius, 
quia  negat  divisionem  ;  secundo,  ex 
parle  multitudinis,  secundum  quod  tma 
res  dislingditur  ab  alia  per  negationem. 


conlvaria.  Oppositio  cnim  quai  est  secun- 
dum  privationem  et  habitum,  cst  princi- 
pium  oppositionis  qua3  eol  secundum 
conlrarietaleni,  ut  infra  (q.  10,  a.  2) 
1'alebit.  Alterum  cnim  contrariorum  sem- 
pei'  est  privatio,  sed  non  privatio  pura  : 
sic  enim  non  participaret  naturam  geno- 
ris,  cum  conlraria  sint  in  codem  iicnerc. 
Oportet  igitur  quod  ulrumquc  contrario- 


Ergo    inter  unum    et    multa    non   potctt  rum  sit    natura    qua^dam,    licet  alterum 

esse  contrarictas.  —  1.  Senl.  dist.   2'i,  eorum   parlicipet  naturam  generis  cum 

q.  1,  a.  3,  arg.  1.  quodam   defcctu,  sicut    nigrum  se  habet 

i).  Praeterea,  in  contrariis  illud  extre-  ad  album.  Quia  igitur  unum  non  signifi- 

raum,  quod  est  ut  privalio  respeclu  alte-  cat  privationem  puram  (non  enim  signi- 


rius,  cst  imperfectius  et  minus  pooit  ; 
ergo  si  sit  contrarielas  inler  unum  et 
multa,  cum  unum  sit  cxlremum  priva- 
livum,  sequelur  quod  sit  impcrfcctius  ; 
quod  cst  absurdum  ;  oi^go  unum  et  mulla 
non  sunt  contraria.  —  10.  MetapJn/i.  1, 
4  (2)  et  7  (3). 

Sed  contra  esl  aucloritas  Philosophi  10. 
Metaphys.  (tcxt.  9  ;  1.  9,  c.  3)  asserentis 
unum  et  multa  opponi  ut  contraria.  — 
10.  Metaphys.  1.  4  (2). 

Respondeo  dicendum,  quod  cum  qua- 
luor  sint  opposilionis  genera,  quorum 
unum  cst  oppositio  qu?e  dicitur  sccun- 
dum  privationem  ;  manifestum  est  quod 
unum  et  multa  non  opponuntur  ut  con- 
Iradiclio,  neque  ad  aliquid,  qure  sunt 
duo  genera  opposilionis,  sed  opponunlur 
ut  contraria.  —  Et  quidem  quod  non 
opponanlur  secundum  contraclictionem, 
manifestum  est,  quia  neutrum  eorum 
verificatur  de  non  ente  ;  non  ens  enim 
ncque  unum  TiCque  multa  est.  Oporteret 
aulem  alteram  partem  conlradictionis 
verificari  tam  de  cnte  quam  dc  non  ente. 
Sirailiter  ctiam  manifestum  est  quod  non 
opponantur  ut  ad  aliquid  dicta  ;  nam 
unum  et  mullitudo  dicuntur  absolute, 
Videlur  ergo  quod  opponantur  opposi- 
lione  privativa  ;  opponunlur  enim  ut 
indivisibile  et  divisibile,  qua3  videntur 
opponi  secundum  privationem.  Concludit 
tamcn  Philosophus,  posLquam  dixit,  quod 
unum  ct   raulta    opponuntur    ut    indivi- 


ficat  ipsam  indivisionem,  sed  ipsum  cns 
indivisum),  manifestum  est  quod  unum 
et  multitudo  non  opponuntur  secundum 
privationem  puram  et  habitum,  sed  sicut 
conlraria.  —  10.  Metaphys.  1.  4  (2). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quoJ  in 
uno  dicitur  esseprivalio,  sccundum  quod 
in  ejus  ratione  includitur  carentia  alicu- 
jus  ;  qua:  carentia  quia  est  negatio  in 
subjecto  (alias  non  ens  unum  dici  pos- 
sel),  inde  est  quod  unum  se  trahit  ad 
naturam  privationis  (4.  Mettphys.  I.  3, 
al.  1).  Sed  hoc  non  impedit  quominus 
unum  et  mulla  opponantur  contrarie. 

Ad  secunduni  dicendum,  quod  unum  et 
multitudo,  qiia?  opponuntur  relative  se- 
cundum  rationem  mensurse  et  mensurali, 
non  sunt  unum  et  multa  quai  conveniunt 
enti  ut  ens;  sed  est  unum  et  multitudo 
qua3  sunl  in  gcnere  quanlitatis,  sicut  pa- 
tet  ex  supra  (q.  13,  a.2,c.)  dictis.  Scien- 
dum  est  tamcn,  quod  pluralitas  sive  mul- 
tiLudo  absoluta,  qua3  opponitur  uni  quoJ 
convertitur  cum  ente,  est  quasi  genus  nu- 
meri,  quia  numorus  nihil  aliud  est  quam 
pluralitas  et  rauUitudo  mensurabilis  uno. 
Sic  igitur  unum,  secundum  quod  sim- 
pHciter  dicitur  ens  indivisibile,  conver- 
titur  cum  enLe.  Secundura  autem  quod 
accipit  rationem  mensura),  sic  determi- 
natur  ad  aliquod  genus  quanlitatis,  in 
qua  proprie  invenitur  ratio  mensura!.  Et 
similitcr  pluraiitas  vel  muUituJo,  sccun- 
dum  quod  significat  entia  divisa,  non 
sibile   et  divisibile,  quod  opponuntur  ut     determinatur  ad  aliquoJ  genus.   Sccun- 


m  QIAUTA  l'AUS 

chim  aiiloin  quod  signilicat  aliquod  men- 
suraluni,  dctcrminaiur  ad  genus  quan- 
lilalis,  cujus  species  est  numerus.  Et 
ideo  dicit  Philoso|ilius  (10.  Metaphys.  texl. 
20;  I.  9,  c.  G),  quod  numerus  est  plura- 
lilas  mensurata  (mensurabilis)  uno,  et 
quod  pluralitas  est  quasi  penus  numeri. 
Et  non  dicil,  quod  sit  simpliciter  genus: 
quia  sicut  ens  genus  non  est,  ila  nec 
unum  quod  converlitur  cum  ente,  nec 
pluralitas  ei  opposila  ;  sed  est  «  quasi  » 
genus,  quia  habet  aliquid  de  ratione  ge- 
neris,  in  quantum  est  communis.  Sic  igi- 
tur  accipicndo  unum  quod  est  principium 
numeri,  et  liabet  rationem  mensurae,  et 
numerum  qui  est  species  quantitatis,  et 
Cbt  mullitudo  mensurata  uno,  opponun- 
lur  unum  et  multa,  non  ut  contraria, 
sicut  dictum  est  de  uno  quod  converti- 
tur  cum  enle,  et  de  pluralilate  sibi  oppo- 
sila  ;  sed  opponuntur  sicut  aliqua  eorum 
qua3  sunl  ad  aliquid,  quorum  scilicet 
unum  dicitur  relative,  quia  allerura  re- 
fertur  ad  ipsum.  Sic  igitur  opponitur 
unum  et  numerus,  in  quantum  unumest 
mensura,  et  numerus  est  mensural)ilis. 
Et  quia  lalis  est  natura  horum  relalivo- 
rum,  quod  unum  potest  esse  sine  allero, 
scd  non  e  converso  ;  ideo  hoc  invenitur 
in  uno  et  numero  :  quia  si  est  numc- 
rus,  oportet  quod  sit  unum  ;  sed  non 
oportet  quod  ubicunque  est  unum,  sit 
numerus.  —  10.  Metaphys.  I.  8  (3). 

Ad  iertium  dicendum,  quod  unum  ct 
multa  sunt  contraria,  non  quselibet,  sed 
sunl  prima  contraria,  ad  qust^.  omnia  alia 
reducuntur.  Nam  ad  unumet  multaredu- 
cuntur  aequalc  et  inaequale,  simile  et 
dissimile,  idem  et  diversum.  Differenlia 
autcm  diversitas  quaidam  Cct ;  et  contra- 
rietas  est  difTerenlia  quaidarn,  ut  dicitur 
infra  (q.  IG,  a.  5);  ct  sic  patct  quod  om- 
nis  contrarietas  reducitur  ad  unum  et 
multa  (10.  Mdaplnjs.  I.  G  cxlr.,  al.  3,  pag. 
118  sq.).  Et  idco  necessc  est  quod  non 
sint  in  genere,  nisi  dicalur  quod  suntsub 
enle  quasi  sub  genere.  —  Nec  sunt  tan- 
tum'prima  contraria  unum  et  multa,  sed 
etiam  prima  privativa.  Cum  enim  in  om- 


-  METAPIIYSICA 

nibus  contrariis  alterum  habeat  priva- 
tionem  inclusam,  oporlet  fieri  rcductio- 
nem  contrariorum  non  tantum  ad  con- 
Iraria  primj,  scd  ctiam  ad  privativa 
prima,  inler  quai  praecipue  est  unum  (4. 
Metaphijs.  1.  2  ante  fin  ,  al.  1,  pag.  468). 
Et  sic  unum  et  multa,  secundum  quod 
opposita,  non  tantum  non  sunt  in  genere 
ut  sunt  contraria  pririia,  sed  etiam  co 
quod  sunt  prlvativa  prima,  quse  tamen  1 
sunt  sub  ente  quasi  sub  genere.  ^B 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  in  mul-^^ 
lituJine  duplex  est  negatio.  Cum  enim 
duo  sint  in  multitudine,  scilicet  quoj 
una  resnon  sitalia,in  quantum  quaslibst 
distinguitur  abalia;  et  quod  unaquaequc 
sit  indivisa  et  una  :  sequitur  quod  in 
muUitudine  silduplex  negalio.  Sed  nega- 
tio  qua  in  multitudine  unaquseque  res  est 
indivisa  in  se,  non  est  alterius  rationis  a 
negalione  quaj  est  in  uno,  et  non  repe- 
ritur  in  mullitudine,  nisi  quatenus  et 
ipsum  unum  reperitur  in  multitudine, 
quia  necesse  est  quod  in  illa  unumquod- 
que  sit  unum.  Sed  negatio  qua  una  res 
distinguitur  ab  alia,  convenit  mullitu- 
dini  in  quantum  mullitudo  est,  et  est  ne- 
gatio  seu  privatio  rcnlis,  secundum  quod 
una  res  non  dicitur  csse  alia.  Et  hujus- 
modi  distinctionem  per  negationem  negat 
negatio  importata  in  ratione  unitatis.  Unde 
negatio  isLa,  in  qua  perficitur  ratio  uni- 
tatis,  non  est  nisi  negatio  rationis  tantum, 
ut  supra  (q.  12)  dictum  est.  Omnis  enim 
respectusqui  est  entis  ad  negationem  vcl 
ad  non  ens,  non  est  nisi  ralionis.  Unde 
relatio  qua  refertur  ens  ad  non  cns,  non 
est  nisi  tantumin  ratione  :  utet  similiter 
privatlo  qua  deente  negatur  non  ens,  est 
in  ralione  tantum,  ut  privatio  privationis 
vel  negationis.  Sic  ergo  est  quidemnega- 
tio  seu  privatio  in  uLroque  extremooppo- 
sitionis  unius  cl  muUorum,  sed  non  pura. 
Unnm  enim  quod  convertitur  cum  ente, 
non  significat  indivisionem  tanlum,  sed 
substantiam  ejus  cum  ipsa ;  est  enim 
<f  unum  »  idem  quod  ens  indivisum  [de 
PoL  q.  9,  a.  7,  c).  Et  similiter  de  mul- 
tifudine.  Unde  cum  ex  utraque  parte  sit 


1)E  U\0  ET  Mri/rO  -  nV.  XV  DE  1>AIITIBIS  PRIMARllS  MlM/nT.  —  ART.  I  1:V.) 

phum  acquale  et  idem  sunt  unuin  ;  et  pcr 


aliqnid  rcale,  dcbent  cs.se  contraria,  sicut 
patctdc  albo  ct  nigro;  licct  cnim  in  ulro- 
f|MC  jios>it  aliqnalitcr  rcperiri  negalio,  in 
quantum  albumest  non  nigrum,  et  nigrum 
est  non  album,  tamcn  hoc  non  impcdit 
quominus  sintcontraria,  propler  rationem 
allatam,  —  de  Pot.  q.  9,  a.  7,  c. ;  Quodl. 
10,  a.  1,  ad  3;  l.  Sent.  dist.  24,  q.  1,  a. 
3,  ad  1 ;  a.  4,  c. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod,  ut  ex 
dictis  patet,  unum  non  importat  negatio- 
neni  nisi  inralione.  Unde  secundum  rem 
magis  sc  habet  ad  positionem  quam  mul- 
liludo,  in  qua  importatur  realis  ncgatio, 
secundum  quam  res  a  re  dislinguitur.  — 
1.  Scnt.  dist.  24,  q.  1,  a.  3,  ad  2. 


QU^.STIO    XV 

DE  PARTmUS  PLURALITATIS   PRIMARIIS. 

Dcindc  considerandum  cst  dc  iis  qusc 
consequunlur  ad  multa,  scilicet  dissimili, 
in.-icquali,  diverso  et  differenli. 

CIRCA  QUOD  QU.ERUNTUR  DUO  : 

1.  Utpunidissimiio,  in.Tqualo,  iliversum  el dif- 
rorons  sin(  idem. 

2.  lUrum  pluralilatis  causa  sitalleritas. 

ARTICULUS   I 

UTRU.M     DIS.SnnLE,   IN.EQUALE,    DIVERSUM    KT 
DIFFRRENS  SINT  UNUM  ET  IDEM. 

Videlurquoddissimile,  inae:|uale,diver- 
sum  et  differens  sunt  unum  et  ideni. 

1.  Sicutcnimseliabet  ajquale  ad  idem, 
ila  sehabet  ina)  piale  ad  diversum;  idcm 
enim  opponitur  diverso,  ut  dicitur  iO.Mc- 
taphys.,  et  sequale  inaequali.  At  idem  et 
aequale,  siint  unum  et  idem;  Philosophus 
enim  afferens  exempluni  tertii  modi,  se- 
cunduni  quem  aliquid  dicitur  idem,  dicit 
«  ut  aequales  linca^  reclse,  et  isagonia 
et  tetragonia  d.  Eriro  secundum  Philoso- 


conseqnens  inoequale  et  divcrsum.  —  10. 
Metaphys.  I.  4  (2). 

2.  Prailerca,  qurccunque  difTcrunt,  di- 
versa  sunt  (10.  Metaphys.  1. 4,  al.  2  ;  5.  Mc- 
taphys.  1.  12,  al.  11);  ergo  differcntia  ct 
diversitas  sunt  unum  et  idem. 

3.  Prseterea,  dicitur  10.  Metaphys.  (iext. 
11;  1.  9,  c.  3),  quod  omnc  ad  omne  est 
idcm  aut  divcrsum;  ergo  unumquodque 
ad  aliud  comparatum  estaliud  aut  diver- 
sum;  at  qua3  sunt  dis.similia  et  ina^quaiia 
et  difTcrentia,  non  sunt  idem  :  ergo  sunt 
diversa;  ergo  dissimile,  inaiquale,  diffo- 
rens  el  diversum  sunt  unum  et  idem.  — 
10.  Metaphys.  1.4  (2). 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  ha^c 
quatuor  a  se  invicem  dislinguentis  10. 
Metaphys.  (a  textu  10  ;  I.  9,  c.  3.)  —  10. 
Metaphys.  I.  4  (2). 

Respondeo  d!cendum,  quod  haec  qua- 
tuor,  scWlcet  dissimilcincequale,  diversum 
et  differcns,  sunt  inter  se  differenlia.  Et 
quidem  quantum  ad  tria  prima  differen- 
tiam  eorum  accipcre  possumus  secundum 
diffcrentiam  suorum  oppositorum  ad  invi- 
cem,  scilicet  similis,  cequalis  et  ejusdem^ 
Ad  cujus  evidentiam  sciendum  est,  quod 
ex  quo  unum  et  ens  idera  significant,  et 
idem  sunt  rcaliter  (4.  Metaphyi.  1.  2,  al. 
1),  ut  ex  supra  (q.  12,  a.  2  et  3)  dictis 
patet,  et  ejusdcm  sunt  species  eaidem, 
oportet  quod  tot  sint  species  unius,  quod 
sunt  entis,  ct  sibi  invicem  respondentes. 
Sicut  enim  partes  entis  sunt  substantia, 
qualitas  et  quantitas  etc,  ita  et  partes 
unius  sunt  idem  oequale  et  simile  :  idem 
enim,  unum  in  substantia  est ;  siraile, 
unum  in  qualitate  ;  sequale,  unura  in 
quantitate.Et  secundum  alias  parles  entis 
possent  sumi  aliae  parles  unius,  si  e.ssent 
nomina  posita  (4.  Mclaphys.  I.  2,  al.  1). 
Sic  ergo  manifeslum  est  quod  idem  per- 
tinet  ad  substantiara,  nec  proprie  dicitur 
nisi  de  substanlia,  siinile  de  qualitate, 
aequale  vero  de  quantitate.  Sicut  autcm 
ha3C  tria,  scilicet  idem,  simile,  sequale, 
sequunlur  d^di  unum ;  ita  diversum,  dis- 
simile  et  inaequale,  quco  sunt  eorum  con- 


140  OUARTA  PARS 

Iraria,  sequunlur  ad  mnUa  :  unde  liabent 
dilVerenliaia  ad  inviceni  secundum  quol 
illa  :  ila  qiiod  diversum  propric  dicalur 
de  subsLanlia,  dissiinilo  de  qualilalc,  ina}- 
quale  autem  dcquanlilale.  Sed  sciendum, 
quod  diversum  licct  proprie  sc({ualur  plu- 
ralitatem  sul  slantiai,  sicuL  idcm  sequitur 
unitaLcm  ejus  ;  niliilominus,  quia  sub- 
slantia  est  radix  aliorum  gcnerum,  illud 
quod  est  subsLantia),  transfertur  ad  omnia 
alia  genera  :  sicut  patet  de  eo  quo  1  quid 
cst,  (juod  licct  secundum  Philosophum  7. 
Metaphys.  {lexl.  i2-lG  ;  I.  6,  c.  4)  proprie 
lanlum  dicatur  de  substanlia,  lainen 
Iranslertur  ad  accidentia. 

Sic  ergo  patet  borum  trium  difTerentia, 
tjuia  scilicet  diversum  proprie  sequitur 
pluralilaLem  substantia)  ;  dissimile  sQqiii- 
lur  pluralitatem  qualiLatis;  incequale  vero 
pluralitaLem  quantilatis.  Difjerens  autem 
ct  diversum  \n  hoc  differunt,  quod  id 
quod  est  diflerens  ab  aliquo,  oportct  quod 
per  aliquid  sit  difTerens.  Unde  necessc 
est  ut  prseLcr  id  quo  difTerunt,  sitaliquid 
idcm  in  illis  quo  non  sic  difTerunf.  Hoc 
autem  quod  est  idem  in  pluribus,  vel  cst 
genus  vel  est  species.  Unde  omne  difTo- 
rens  difTerl  autgenere  aut  spccie.Genere 
quidera  difTcrunt  quorum  non  est  com- 
munis  raaLeria.  Licet  cnini  raatcria  non 
sit  genus,  lamen  ab  eo  quod  cst  raatc- 
riale  in  re,  sumiLur  raLio  generis  :  sicut 
natura  sensibilis  est  materialis  in  homine 
respectu  rationis ;  et  ideoillud  quod  non 
communicat  in  natura  sensibili  cum  ho- 
mine,  est  alterius  generis.  Et  quia  ea 
quse  non  communicant  in  matcria,  non 
generanLur  ad  invicem,  scquilur  ea  ge- 
nere  esse  diversa,  quorum  non  cst  gene- 
ratio  ad  inviccra.  Spccie  vcro  difTerentia 
dicuntur  quorura  est  idcra  genus,  ct 
secundum  formam  difTerunt.  Sic  ergo 
quod  est  difTerens  ab  aliquo,  oportet  quod 
pcr  aliquid  tit  difTerens;  sed  quse  sunt 
diversa,  non  est  neccsse  per  aliquid  esse 
diversa;  possuut  cnim  esse  diversa  se 
ipsis  (10.  Melaphys.  1.  4,  al.  2  ;  5.  Mela- 
phys.A.  12,  al,  11).  Ex  quibus  raanifes- 
tum    est   qualiter    difTerant   dissimile  et 


—  Mr.TAPHYJ^ICA 

inaequale,   diversuin  ct  dirferens.  —  4., 
5.,  lU.  Metaphys.  II.  cc. 

Ad  primnm  crgo  diccndum,  quod  cxem- 
j)Iura  illud,  quod  afTertur  a  IMiilosopho, 
est  secun.lum  opinionera  corum,  (jui 
ponebant  quantitates  esse  substantias 
rerum;  secundum  quam  quidein  opinio- 
nem  plures  linca)  rectae,  sunt  sicut  plura 
supposita  in  genere  substantia) ;  mensura 
auLem  linefft  est  sicut  spccies  ejus.  Undc 
inuUac  lincaj  rcclae  sequales  sunt  unuin 
secundum  lianc  posilioncra,  sicut  divertfa 
supposita  sunt  unumquaecommunicanLin 
una  rationc  speciei.  Et  quia  raathematici 
uLunLur  lineis  in  abstractione,  apud  eos 
plures  (i  lineae  sequales  rectae  »  accipiun- 
tur  ut  una,  et  similitcr  plura  « tetragona  », 
scilicet  figurae  quaLuor  angulorura  qra) 
sinl  aequalia  quantitate,  et  (sunL)  «  isago- 
na  »,  id  est  a?qnaliura  angidorura,  acci- 
piuntur  ut  i  lcra.  —  10.  Metaphys.  I.  4  (2). 

Ad  secundum  dicendura,  quod  omnia 
qua3  differunt,  diversa  sunt,  in  quantum 
per  aliqua  differunt  quse  non  est  necesse 
per  alia  differre,  quia  se  ipsis  diversa 
esse  possunl  ;  et  ideo  non  quse:u:iquc 
diversa  sunt  differunt.  —  Ibid. 

Ad  tertium  dicendum,  quoi  diverswn 
tribus  modis  dicitur  secundum  Philoso- 
phura,  sicut  et  idcm  cui  opponitur.  Id'im 
cnira,  ut  dicitur  hic  10.  Metaphys.  {tcxl. 
iO  ;  I.  9,  c.  3),  dicitur  etiam  tribus  raodis. 
Cura  enim  idera  sit  unura  in  substantia, 
subslanLia  auLem  dupliciter  dicatur,  sci- 
licet  ipsum  suppositum,  el  natura  sive 
specics  ;  LripIiciLer  dicitur  idem  :  vcl  sc- 
cundura  supposilum  solum,  ut  hoc  album, 
et  hoc  musicura,  si  Socrates  sit  albas  vel 
rausicus  ;  vcl  solura  per  naturam  suppo- 
siLi,  vcl  rationera  aut  speciera  ejus,  sicut 
Soci  ates  et  Plato  sunt  idera  huraanitate  ; 
vel  secundura  utrumque,  sicut  Socrales 
est  idem  Socrates.  —  Idem  ergo  i^riino 
modo  dicUira  dicilur  idem  secundum 
numerum,  quod  aliquando  dicimus  «  ip- 
sum  s>,  sicut  si  dicaraus  i  Socrates  est 
homo  B,  ct  «  ipsura  est  album  ».  Cuni 
enim  hoc  pronomen  «  ipsum  d  sit  relati- 
vum,  relativum   autera  idem  supposituni 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XV  DE  PARTIBUS  PniMARllS  MULTIT.  —  ART.  II         l  il 

tra  unuin,  quod  est  convcrtibile  cuni 
ente;  velest  in  genere  quantitalis,  seciin- 
dum  quod  condividitur  uni  (|uod  est  prin- 
cipium  nunieri.  Scd  alteritas  cst  in 
gcnere  relationis.  nelaliones  autem  non 
sunt  causae  quantilatum,  sed  potius  e  con- 
verso;  multo  cliam  minus  rclatio  est 
causa  ejus  quod  cst  in  omnibus  generi- 
bus,  quia  sic  esset  causa  substanticC.  Ergo 
alteritas  nullo  modo  est  causa  pluralitatis. 

—  Ibid.  arg.  .3. 
'j.  Prajterca,    contrariorum    contrariac 

sunt  causse;  sed  identilas  et  altcritas  sivc 
diversitas  sunt  opposila  :  ergo  habent  op- 
positas  causas.  Sed  unilas  cst  causa  iden- 
litatis,  ut  palet  cx  supra  (art.  pi-a^ced.  in 
c.)  dictis  ct  cx  5.  Metaphys.;  crgo  plura- 
lilas  vel  multitudo  cst  causa  diversitatis; 
ergo  allerita?  non  est  causa  diversitatis. 

—  Ibid.  arg.  k. 
H.  Prceterea,   alteritatis  principium  e?t 

accidentalis  difTerentia ;  hujusmocli  cnim 
difTerentiai,  secundum  Porphyrium,  fa- 
ci'int  alterum.  Sed  non  in  omnibus  in 
quibus  cst  "jDluralitas,  invenitur  accidcn- 
talis  difTereniia,  nec  ctiam  dilTerentia 
qualiscunque.  Qua?dam  enim  sunt  qua3 
accidenlibus  subjici  non  possunt,  ut 
formic  simplices;  qu;cdam  vero  sunt  qu?e 
in  nullo  conveniunt.  Unde  non  possunf 
dilTerentia  dici,  ut  palet  ex  dictis  (art. 
piaeced.  ad  3)  et  per  Philosophum  10. 
Mclaphys.  Ergo  non  omnis  pluralilatis 
causa  estalleritas.  —  Ibid.  Oivs.  5. 

Sed  conlra  eit :  1.  quod  divisio  est  causi 
multitudinis  ;  sed  divisio  in  diversitate 
vel  alterilale  con-istit  :  ergo  diversitas 
vel  alteritas  causa  pluralitatis  est.  — • 
Opiisc.  70,  q.  4,  a.  1,  arg.  1  Sed  cotilra. 

2.  Pr3elerca,pluralitas  non  conslituiiur 
nisi  per  rccessum  ab  unitaLe;  sed  ab  uni- 
tale  non  reccdit  aliquid  nisi  pcr  divisio- 
ncm  :  cum  ex  hoc  aliquid  dicatur  unum 
quoJ  est  indivisum,  ul  patet  5.  (4.)  et  10. 
(9.)  Metaphijs.  :  ergo  divisio  pluralitatem 
constituit;  et  sic  idem  quod  prius.  — 
Ibid.  arg.  2  Sed  contra. 

Respondeo  DicENDUM,  quod,  sicut  patet 
ex  dictis  et  cx  Philosopho  10.  Metaphys., 


referat;  ubicunque  ponitur  hoc  quod  dico 
ipsum,  dcsignat  quod  sit  idem  suppositum 
luuncro.  —  Per  oppositum  ergo  ad  idcm 
hoc  moilo  dictum,  primo  modo  diversum 
(licitur  omne  quod  est  «  aliud  i>,  sicut  hoc 
quod  dico,  ipsum,  cslrelativum  identila- 
lis,  ita  hocquoddico,  aliud,  estrelalivum 
diversilatis.  Et  sccundum  hunc  modum 
quo  dic'lur  divcrsum,  vcrum  est  cjund 
unumquoclquc  ad  aliud  comparalum  aut 
cst  idem  aut  divcrsum.  A'ius  raodus  est, 
quando  non  cst  una  malcriaet  una  ralio, 
sicut  tu  et  propinquus  tibi  diversi  estis. 
Tertiiis  modus  est,  sicut  in  mathcmaticis, 
ut  si  dicanlur  lineae  inscquales  diversse 
(10.  Metaphys.  1.  4,  al.  2).  Sed  diversa 
propric  qualenus  dislinguuntur  a  diffe- 
rentibiis,  sunt  eaqna3  in  nullo  conveniunt; 
unde  se  ipsis  necessario  sunt  diversa,  non 
aliquo  alio  (5.  Mdaphys.  I.  12,  al.  11). 

ARTIGULUS   II 

tTRlM    PLURALITATIS   CAUSA   SIT  ALTERITAS 
SEU  DIVERSITAS. 

Videtur  quod  pluralilalis  causa  non  sit 
allerilas. 

1.  Ut  enim  dicitur  in  Arithmetica  Boe- 
Ihii,  omnia  quajcunquc  summa  rerum 
natura  conelructa  sunf,  numerorum  vi- 
dentur  esse  ratione  fonnata;  hocenim  fuit 
principale  in  animo  conditoris  cxcmplar. 
Et  hoc  consoTiat  ei  quod  (iicilur  5ap.  11, 
21  : «  Omnia  in  pondere,  numero,  et  men- 
sura  (l)disposuisti  b.  Ergo  pluralitas  sive 
numerus  cst  j)rimum  inter  res  creatas,  et 
non  cst  cjus  aliqua  causa  quasrencla. 
—  Opusc.  70,  q.  4,  a.  1,  arg.  1. 

2.  Prailerea,  ut  dicitur  in  lib.  de  Cau- 
sis  (propos.  4)  :  «  Prima  r^n^um  creala- 
rum  est  esse  p.  Sed  ens  primo  dividitur 
pcr  unum  et  multa;  ergo  multtudine 
nihil  est  prius  nisi  ens  et  unum  ;  ergo  non 
videtur  essc  verum  quod  aliquid  sit  cjus 
causa.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  pluralitas  vel  circuit  om- 
niagenera,  secundum  quod  dividitur  con- 

1.  Vulg.  «  in  mensura  el  numero  et  pondere  », 


ll:i 


OlAllTA  l'AUS 


ft  plura  »  dicilui-  aliquid  cx  lioc  quod  est 
divii>il)ilc  vcl  divi.-uin.  Undc  oiniie  illud 
quod  csl  causa  divisionis,  oporlet  ponerc 
causam  pluralitalis.  Causa  autcni  divi- 
siunis  alilcr  accipienda  est  in  posteriori- 
biisct  coinpositis,  el  in  priinis  ct  simpli- 
cihus.  In  I  osterioribus  nainquc  et  coin- 
po^ilis  causa  divisionis  quasi  formalis, 
id  cst  ralione  cujus  fit  divisio,  est  diver- 
Hlas  simpliciuni  ct  primoruin.  Ouod  |)nlet 
in  divisiono  quanlitolis.  Dividitur  cuiin 
una  pars  liiica)  ab  alia  per  hoc,  quod 
diversum  habi>nt  silum,  quod  est  quasi 
form:dis  difTorcntiu  quanlilalis  continuic 
posilioncm  habcnlis.  Patct  eliam  in  divi- 
sionesubstonliarum.  Dividitur  enim  homo 
ab  osino  per  hoc  quod  habet  diversas  dif- 
fercnlias  conslitulivas.  Sed  diversitos 
quadividunlurpostcrioracompoirilasecun- 
dum  prioia  ct  simpliciora,  praejupponit 
plurablatcm  piimorum  ct  simpiicium.  Ex 
hoc  enim  homo  ct  asinus  habent  diver- 
sas  difTcrenlio?,  {|uod  ralionale  et  irra- 
lionale  r.on  sunt  una,  sed  plurcs  diflo- 
rcnt.a^.  Ncc  polcst  semper  dici  quod  illius 
pluralitalis  sitolia  diversitas  alicjua  prior 
et  simplicior  causa,  quia  sic  esset  abire 
in  infinilum.  —  Et  iJeo  pluralitatis  et 
divisionis  priorum  et  simplicium  caiisam 
debemus  alio  modo  assis^nare.  Sunt  enim 
hujusmodi  secunduni  sc  ipsa  divisa.  Non 
potest  autem  esse  quod  ens  dividatur  ob 
enle  in  quantum  est  ens.  Nihil  aulem 
dividitur  ab  enle  nisi  non  ens.  Similiter 
etiam  ab  hoc  ente  non  dividitur  hoc  ens, 
nisi  per  hoc  quod  in  hoc  ente  includitur 
negatio  illius  entis.  Unde  in  primis  ter- 
minis  propositiones  negaliva;  sunt  imme- 
dialae,  quasi  negalio  unius  sit  in  intel- 
leclu  alterius.  Primum  etiam  causatum 
in  hoc  facit  alteritatem  cum  causa,  quod 
non  attingit  ad  eam.  —  Et  secundum  hoc 
quidom  posuerunt,  quodam  ordine  plu- 
ralitatem  ab  ipso  uno  causari  :  utab  uno 
procedat  primo  unum,  quod  cum  causa 
pluralitatein  constiluat;  et  ex  eo  jam 
possunt  duo  procedere  :  unum  secun- 
dum,ipsum,  aliud  secundum  conjunctio- 
nem  ejus  ad  causam.  —  Quod  dicere  non 


-  METAIMIYSIGA 

cogiinur,  cum  uiiuia  aliquid  possit  pri- 
muin  in  aliqiio  imitari  in  quo  altcruiu 
defic  t  ab  eo,  ct  deficcre  in  quo  altcruni 
imitatur  :  ct  sic  possuiit  invcniri  pluies 
pi  imi  cneclus,  in  (iiiorum  qiiolibct  cst  ct 
ncgatio  causac,  ct  nc;jatio  eficclus  alterius 
secuudum  idcm,  vel  sccundum  remotio- 
i'em  distantiain  in  uno  et  eodem.  —  Sic 
igitur  patet  quod  pluralitatis  vel  divisio- 
nis  ralio  priina  sivo  principiuin  est  ox 
oifirmalione  vcl  negatioiie,  ut  talis  ordo 
originis  pluralitatis  inlelligalur,  quod 
piimo  siiit  intclligonda  ens  et  non  ens, 
ex  quiljus  ipsa  prima  divisa  constiluun- 
tur,  et  per  hoc  sunt  plura.  Unde  sicut 
priuium  cns  in  quontuin  indivisum  est, 
statim  invenilur  unum  ;  ila  post  divisio- 
nem  entis  et  non  entis  stalim  invcnitur 
pluralitas  piimorum  simplicium.  Ilanc 
aulera  pluralitatem  sequilur  ratiD  diver- 
sitatis,  secundum  qiiod  manet  in  ea  suae 
causae  virtus,  scilicct  oppositionis  cntis  ct 
non  entis.  Ideocnim  unumplurium  divcr- 
sum  dicilur  altcri  comporotum,  quia  non 
est  illud.  Et  qula  causa  socunda  nou  pro- 
ducit  effectuni  nisi  per  viitutem  causse 
jjrimai,  ideo  pluralilas  principiorum  non 
facit  divisionem  et  pluralitatem  in  secun- 
dis  compositis,  nisi  in  quantum  manet 
inler  ea  virtus  opposilionis  primse,  quse 
est  inter  cns  et  non  ens,  cx  qua  habet 
rationem  diversitatis ;  et  sic  diversitas 
primorum  facit  divcrsilatem  secundorum. 
Et  secundum  hoc  vcrum  est  quod  Boe- 
thius  dicit,  quod  alteritas  est  principium 
pluralitatis.  Ex  hoc  enim  altcritas  in 
aliquibus  invenitur,  quod  eis  divcrsa  in- 
sunt.  Quamvis  autem  divisio  prajcedat 
pluralitatem  primorum,  non  tamen  diver- 
sitas:  quia  divisio  non  requirit  utrumque 
condivisorum  esse,  cum  divisio  sit  per 
affirmationem  et  negationem ;  sed  diver- 
sitas  requirit  utrumque  esse  ens,  unde 
praesupponit  pluralilalem.  Uude  nullo 
raodo  potest  esse  quod  pluralitatis  pri- 
raorura  causa  sit  diversitas,  nisi  diversi- 
tas  pro  divisione  sumalur.  Loquiturergo 
Boethius  de  pluralitutc  compositorum ; 
quod  patet  ex   hoc,  quod  inducit  proba- 


1)K  l.NO  ET  MILTO  —  QU.  XVI  Dl-:  P 

lioncm  de  his  qua)  sunl  diversa  vel  genere 
vel  specie  vel  numero ;  quod  non  ett  nisi 
composilorum.   —   Op^isc.    70,    q.  ^j,    a. 

1,  c. 

Adprimum  ergodicendum,quod  nume- 
rus  in  verbis  illis  ottendilur  esse  prior 
rebus  aliis  crealis,  ut  elemenlis  vel  aliis 
liujusmodi ;  non  aulem  aliis  inlenlioni- 
bus,  utpole  affirmalione  ct  ncgalione  aut 
divisione  et  hujusmodi.  Nec  tamcn  qui- 
hbet  numerus  est  prior  crcalis  omnibus. 
Scd  numerus,  qui  est  causa  omnis  rei, 
scilicct  ipse  Deus,  qui  secundum  Augus- 
linum  est  numerus  omni  rei  specicm 
piccbens.  —  Ibid.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  pUirali- 
tas,  communilcr  loquendo,  immediate 
scquitur  ens ;  non  lamen  oportet  quod 
omnis  pluralitas;  et  ideo  non  cst  incon- 
veniens,  si  pluralitas  posteriorum  cause- 
tur  ex  diversilate  primorum.  —  Ibid.  ad 
2. 

Ad  tcrtium  dicendum,  quod  sicut  unum 
cl  luulla,  ila  idem  et  diversum  non  sunt 
propria  unius  generis,  sed  sunt  passiones 
entis  in  quantum  est  ens;  cl  ideo  non  est 
inconveniens,  si  aliquorum  diversitas 
aliorum  pluraUtalem  causet.  —  Ibid.  ad 
3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  omnem 
diversitalem  praecedit  aliqua  phiralitas; 
sed  non  omnem  pluralitatem  prsecedit  ali- 
qua  diversitas,  sed  aliquam  plurahtatem 
aliqua  diversilas.  Unde  utrumque  verum 
est,  scilicet  quod  multiludo  diversitatem 
facit,  communiter  loquendo,  ut  dicit  Phi- 
losophus,  et  quod  diversitas  in  composi- 
tis  lacit  plurahtalem,  ut  dicil  Boethius. 
—  Ibid.  ad  4. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  Boethius 
Qccipit  alleritatem  pro  diversilate  quse 
constituitur  cx  aliquibus  differenUis,  sive 
sint  accidenlales  sive  subslantiales.  Illa 
enim  quai  sunt  diversa  el  non  differenUa, 
sunt  prima,  de  quibus  non  loquitur  Boe- 
thius.  —  Ibid.  ad  5. 


VUTIlJtS  SECUXD.  MULTIT.  -  ART.  I  113 


QU.ESTiO  XVI 

DK     PARTIBUS     PLURALITATIS     SECUNDAnilS, 
SIVE    DE   0I'1'031TIS. 

Post  considerationem  eorum  quic  sc- 
quunturad  muUa,  videndum  est  dc  par- 
tibus  sccundariis,  quic  continentur  sub 
differenti  et  diverso,  qua)  sunt  parles 
primcc  pUiralitatis ;  hse  autem  secunda- 
riai  partes  piurahtatis  sunt  contraria; 
quae  quia  continentur  sub  oppositis,  ideo 
videndum  est  absolute  de  oppositis. 

CIRCA  QUOD   QU.ERUNTUR  SEX : 

i.  QuoL  sint  oppositiones. 

2.  Utrum  contradictio  sitprima  oppositio. 

.3.  Utruni  oppositio  secundum  privationem  ct 
habilum  siL  veraeL  disLincta  opposiLio. 

4.  Hic  qua^runLur  sex  :  1.  ULrum  conLraria 
parLicipeiiL conLradictionem.  2.  ULrum  o[)po- 
siLio  privaLiva  in  conLrarieLaLe  includaLur. 
3.  ULrum  conLrarieLassiL  perfecLa  eLmaxima 
(liiTerenLia.  4.  ULrum  unum  uni  sit  conLra- 
rium.  5.  ULrum  si  unum  conLrariorum  sit 
in-  rerum  natura,  necesse  sit  esse  et  reli- 
quum.  G.  ULrum  subsLanLia3  sinL  conLraria^. 

0.  Hic  quajrunLur  duo  :  1.  ULrum  contraria 
habeanLmedium.  2.  ULrum  dillerentiasecun- 
dum  speciem  sit  conLrarieLas. 

6.  ULrum  relativa  opposiLio  siL  vera  opposi- 
Lio. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    SINT   QUATLOR   OPPOSITIONES. 

Videtur  quod  non  sint  quatuor  oppo- 
sitiones. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (10.  Meta- 
phys.  text.  15;  1.  9,  c.  4),  quod  prima 
contrarietas  est  habitus  et  privatio  ;  ergo 
oppositio  secundum  contrarietatem  et 
secundum  privationem  est  una  et  cadem  ; 
ergo  non  sunt  quatuor  oppositiones.  — ^ 
10.  Metaphys.  I.  G  (3). 

2.  Prseterea,  nigrum  et  non  album 
sunt  idom;  sed  non  album  et  album  sunt 
contradicLoria,  et  nigrum  et  album  sunt 


l',4  QUAUTA  IWnS 

cuiilraria  :  ergo  conlraria  et  conlrodic- 
loria  siiiil  iinuin  ct  icleni.  —  Opiisc.  37, 
c.  2. 

Sed  conlm  csl  aucloritas  Piiilosophi  '6. 
^ktaphys.  {lcxl.  16;  1.  4,  c.  10)  diccntis, 
(|uoti  «  opposita  dicuntur  conlmria,  con- 
tvadicUo,  et  ad  aliquid,  et  privatio  el  habi- 
Ivs  ».  —  l).  Metaphys.  I.  12  (13;. 

HESPONDiiO  DiCENDUiM,  (piod  sunt  cjua- 
li  or  o|)posilioncs,  scilicet  oppcsilio  pjr 
conlradictioncm,  pcr  privalionem  et  liabi- 
luin,  per  conlrariclatein,  ct  jicr  relalio- 
nem  vel  secundum  reialionem.  Alicjuid 
enim  contraponilur  alteri  vel  opponitur 
aiil  ralione  dependenlise,  qua  dependet 
ib  ijjso  ;  et  sic  sunt  opposila  relative  ; 
—  aul  rationc  remotionis,  quia  scilicet 
uiium  reir.ovet  allerum,  Qiiod  quidem 
conlingit  Iriplicitcr:  —  aut  enim  lotaliter 
rcmovet^  niliil  relinquens  :  et  sic  est 
ncgatio,  fcccundum  quam  sunt  conlradic- 
loria,  qualenus  unum  negat  quod  alte- 
luin  alfirmat;  —  aut  rclinquit  subjeclum 
.solum  :  et  sic  est  privalio  ;  —  aut  relin- 
quit  subjectum  ct  genus  :  et  sic  est  con- 
trarium,  nam  coiilraria  non  sunt  solum 
in  codem  subjecto,  scd  eliam  in  eodem 
genere.  —  5.  Melaphys.  I.  12  (13). 

Ad  piimiim  ergo  dicendum,  quod  illud 
Philosophi  non  dc  intelligendum  est, 
quod  opposilio  secundum  conlrarietatem, 
et  opposilio  secundum  privationem  et 
habilum  sint  unum  et  idem;  sed  quia 
pi  incipium  conlrarietatis  est  privalio  et 
habilus,  quia  scilicet  in  omni  conlrarie- 
late  privatio  et  hal.itus  includitur.  —  10. 
Metaphys.  I.  6  (3). 

Ad  sccundum  dicendum,  quod  non 
olbum  et  album  non  est  contradictio  abso- 
luta,  ut  cum  dicitur  Socrates  est  albus, 
Socratcs  non  est  albus;  sed  est  conlra- 
dictio  parlicipala  in  contrariis,  in  albo  sci- 
licet  et  nigro  ;  et  ideo  in  omnibus  lalibus 
proposilionibus  utruraque  extremum  est 
in  genere;  quod  non  convenit  conlradic- 
lioni  absolulai,  ul  dicit  Philosophus  (10. 
Mctaphys.  tcxt.  15;  I,  9,  c.  ''j).  —  Opusc. 


—  Mi-;rAi'iiVsi(:A 


37,  c.  2. 


ARTICULUS    II 

UTKLM   CONTRADICTIO    SIT    PUIMA    OI'1'OslTIO. 

Videtur  (juod  contradiclio  non  sit  prima 
opposilio. 

1.  Ea  enim  maxime  opponuntur,  quaj 
maxime  differunt;  sed  qua)  maxime  dif- 
fi^runt,  sunt  conlraria;  contrarietas  eniiii 
cst  dilTerentia  maxima  ct  perfocta,  secun- 
dum  Philosophnm  (10.  Metaphys.  text. 
13;  I.  9,  c.  A)  :  crgo  maxima  Oj)posiliu 
est  oppositio  secundum  conlrarietalem. 
—  10.  Metaphys.  I.  5  (2). 

2.  Pra3lerea,  contrarietas  est  maxima 
distantia,  ut  dicitur  5.  Metaphys.  {texl. 
16;  i.  4,  c.  10)  et  lib.  10  {text.  16;  1.  9, 
c.  4);  sed  ubi  est  maxima  distanlia,  ibi 
videtur  esse  maxima  opposilio  :  ergo  con- 
trarietas  est  maxima  oppositio.  —  5. 
Metaphys.  I.  12  (14)  et  lib.  10,  I.  6  (3). 

Sed  contm  est  auctoritas  Philosophi 
10.  J\Jetaphys.  {text.  15;  1.  9,  c.  4)  assc- 
renlis,  quod  contradictio  est  prima  oppo- 
sitio.  —  10.  Metaphys.  I.  6  (3). 

Respondeo  DicENDUM,  quod  cum  qua- 
luor  sint  opposiliones,  prima  et  mojor 
inter  alias  cst  contradictio.  Cujus  ratio- 
nem  assignat  Philosophus  in  lib.  Proedi- 
cam.  (c.  12,  al.  11)  et  10.  Metaphys.  {texl. 
15;  I.  9,  c.  4)  dicens,  quod  contradictia 
est  oppositio  cujus  secundum  se  non  est 
medium.  Medium  enim  ostendit  dislan- 
tium  convenientiam,  et  ideo  minuit  ralio- 
nom  opposilionis.  Cum  igitur  in  omnibus 
aliis  ojDpositionibus  sit  invenire  medium, 
ideo  omnes  diminuunt  de  ratione  opposi- 
tionis  conlradictoria).  Aliae  enim  opjjosi- 
tiones  medium  habent,  qua^dam  tamen 
plus,  qua^dam  minus  ;  et  secundum  hoc 
mogis  et  minus  participant  de  ralione 
oppositionis  contradictorias,  etconsequen- 
ter  magis  et  minus  opponuntur.  Primum 
enim  in  quolibet  genere  est  causa  om- 
nium  qua)  sunt  h\  illo  genere,  ut  j)at<  t 
cx  2.  Metaphys.  {text.  4  ;  I.  1  inin.,  c.  1); 
ct  ideo  quanto  mogis  aliquai  participant 
de  ralione  primi  in  genere  opjwsitionum. 


m  UNO  ET  MULTO  —  OU.  XVI  DE  PA 

lanlo  miiuis  conveiiiuhL  in  nicdio.  —  Co)i- 
venire  aulem  in  medio  est  dupliciter.  Ali- 
qna  enim  conveniunt  in  medio  ejusdem 
generis  cum  eis,  et  iterum  in  medio  male- 
riae  :  &icul  album  et  nigruni  conveniunt 
in  medio  colore,  et  iterum  in  subjeclo. 
Aliqua  vero  conveniunt  in  medio  mate- 
riai  tantum,  sicut  conlraria  immediala, 
et  habitus  el  [jrivatio ;  contraria  namque 
immcdiala  subjectum  commune  liabent, 
et  simililer  habilus  et  privatio.  Sed  in 
his  difTcrentia  est,  quia  in  quibusdam 
privative  opposilis  servalur  ordo  respectu 
subjecti,  ct  ideo  non  fit  reditus  a  priva- 
lione  ad  habitum.  Simihter  est  de  qui- 
busdam  contrariis  immediatis,  sicut  est 
dc  quibusdam  infirmitalibus  quae  sunt 
incurabiles;  et  tam  in  his  quam  in  pri- 
valionibus  non  relinquitur  aliqua  virtus 
in  subjecto  ad  habitum.  Alia  autem  sunt 
contraria  immediata,  sicut  est  sanitas  et 
regriludo,  qnae  indifferenter,  licet  ordine 
quodam,  respiciunt  suum  subjectum,  et 
tamen  pcr  unum  eorum  non  auferlur 
potentia  ad  reliquum.  In  relativis  vero 
neulro  rnodo  est  convenienlia.  Non  enim 
conveniunt  in  subjecto;  idem  cnim  non 
est  paler  et  filius,  secundum  quod  pater 
refeitur  ad  fdium.  Nec  conveniunt  in 
medio  sui  generis,  cum  non  sit  in  relali- 
vis  magis  et  minus.  Habent  tamen  quen- 
dam  specialem  moduni  conveniendi,  quia 
unum  illoruni  secundum  illud  quod  est, 
dependet  ad  alterum.  Relaliva  enim  se 
mutuo  includunt  et  ponunt  et  perimunt, 
secundum  Philosophum.  —  In  contradicto- 
riis  vero  nihil  horum  reperitur.  Non  enim 
habent  raedium  sui  generis,  cuni  alterLmi 
extremum  sit  non  ens  simpHciter  extra 
omne  genus ;  —  nec  in  subjecto  conve- 
nire  possunt,  cum  non  ens  subjectum 
habere  non  possit,  nec  etiam  illud  in  quo 
salvatur  perfecta  ratio  entis,  quod  est 
substantia  ;  —  nec  conveniunt  secundum 
dependentiam  suorum  inlellectuum  sicut 
relaliva  ;  ens  enim  non  ponit  suum  oppo- 
situm,  scilicet  non  ens,  sicut  pater  ponit 
fdium.  Et  ideo  contradictio  simpliciter 
est  secundum  se  non  habens  medium ; 


RTIBUS  SECUXD.  MUUTIT.   -  AllT.  II  1  i.j 

unde  minimo  conveniunt  contiadictoiiu. 

—  Opusc.  37,  c.  1 ;  10.  Metaphys.  1.  6  (3). 
Illud  autcm  in  qno   invenitur  aliquid 

non  permixtuni  contrario,  est  maximum 
et  primum  in  ilio  genere  et  causa  omnium 
aliorum.  Et  idco  oppositio  alfirmationis 
et  negationis  cui  non  admiscelur  ah'qua 
convenientia,  est  prima  et  maxima  oppo- 
sitio,  ct  causa  omnis  oppositionis  et  di- 
stinctionis;  et  ideo  oportet  quod  in  quali- 
bet  alia  oppositione  iucludatur  affirmatio 
et  negalio,  sicut  primum  in  posteriori. 
Unde  plura  requiruntur  ad  alias  opposi- 
tiones  quam  ad  opposilionemcontradictio- 
nis,  quia  se  habent  ex  addilione  ad  ipsam. 

—  1.  Sent.  dist.  5,  q.  1,  a.  1,  ad  1. 

Ad  primwn  ergo  dicendum,  quod  dif- 
ferre  et  opponi  non  sunt  idem.  Qua3  enim 
ditlerunt,  aliquo  alio  differunt,  ut  supra 
dictum  est  (quajst.  pra^ced.  a.  1,  c);  at 
non  est  necesse  ut  quse  opponuntur,  ali- 
quo  alio  opponantur,  ut  patet  de  ente  et 
non  ento.  Et  sic  licet  contrarietas  sit 
maxima  et  pcrfecla  dififerentia,  non 
sequitur  quod  sit  maxima  oppositio.  — 
10.  Melaphys.  1.  o  (2). 

Ad  secundwn  dicendum,  quod  contra- 
ria  dicuntur  maxime  distare  per  respcc- 
tum  ad  motumsive  mulationem,  qutc  est 
inter  terminos  oppositos,  quia  scilicet 
contrariura  a  quo,  seu  ex  quo  fit  motus, 
est  seraper  in  dispositione  remota  ;  quod 
non  contingit  in  privatione,  quia  quod 
natum  est  habere  formam,  et  non  habet 
illam,  dici  potest  esse  privatum,  sive  sit 
in  dispositione  propinqua  ad  formara 
illara  sive  in  reraola.  Aliquid  enim  pri- 
vari  dicitur  albedine,  si  non  sit  albura, 
sive  sit  pallidura  sive  quocunque  alio 
colore  coloralum.  Sed  non  ideo  dicitur 
esse  contrarium,  nisi  quando  6st  maxime 
distans  ab  albo,  scilicet  quando  est 
niurura.  Sed  haec  maxiraa  distanlia  non 
impedit,  quorainus  utrumque  extreraum 
conveniat  in  subjecto  et  in  genere;"unde 
non  facit  raaximam  oppositionem.  —  10. 
Metaphys.  1.  6  (3). 


SuMM.B  Philop.  VI  -  10. 


l'l(j 


(>rAUTA   l'All^   — 


AirncuLus  iii 

UTttUM  OPPOSITIO  SECUNDUM  PRIVATIONEM 
ET  IIAUITUM  SIT  VERA  l-T  DISTINCTA  AB 
ALUS    OPPOSITIO. 

Videlui-  quod  opposilio  secundum  pri- 
valionem  ct  habilum  non  sit  vera  et  di- 
slincla  oppositio. 

1.  llla  enim  opposilio,  quac  suscipit 
magis  et  minus,  est  conlrarietas,  ut  patet 
cx  10.  Mdaphys.  {lext.  13  ;  1.  9,  c.  4)  ; 
scd  oppositio  secundum  privationem  et 
habilum  suscipit  magis  et  minus  {de  Malo 
q.  2,  a.  9,  c.  ;  la,  q.  11,  a.  4,  ad  1  ;  la 
230,  q.  73,  a.  2,  c.):ergo  oppositio  secun- 
dum  privalionem  el  habitum  non  est  di- 
stincta  oppositio. 

2.  Pneterea,  privalio  secundum  se  vel 
est  aliquid  vel  nihil;  si  aliquid,  ergo 
ulrumque  extremum  in  oppositione  pri- 
vationis  ethabitusponit  aliquid;  etsicilla 
oppositio  pertinet  ad  contrarietalem ;  si 
nihil,  ergo  nihil  differt  a  contradiclione. 
—  Cf.  2.  Sent.  dist.  12,  in  expos.  textus. 

3.  Praeterea,  dicit  Philosophus  10. 
Metaphys.  (texl.  15;  1.  9,  c.  4),  quod  pri- 
vatio  conlradictio  quaidam  est ;  ergo  non 
est  distincta  oppositio.  —  10.  Metaphys. 
1.0(3). 

4.  Pra3terca,  opposilio  iiihil  est  nisi 
elongatio  polenticu  ab  actu,  sicut  calor 
facit  potentiam  sui  subjecLi  distare  a  fri- 
gido.  Sed  privatio  omnino  removet  a  suo 
subjecto  potentiain  ad  habitum,  cum 
impossibile  sit  habitum  induci  post  pri- 
vationem.  Unde  non  magis  potest  nalura 
de  cseco  facere  videntem,  quam  ex  non 
ente  ens.  Ergo  non  minus  videtur  opponi 
visus  et  csecitas,  quam  ens  et  non  ens.  — 
Opusc.  37,  c.  1  paulo  ante  fin. 

5.  Praterea,  omnis  oppositio  prjiiter 
primam  debet  esse  in  aliquo  genere ;  at 
privalio  non  potest  esse  in  aliquo  genere 
nec  de  essenlia  alicujus:  ergo  oppositio 
secundum  privationem  ct  habilum  non 
est  vera  oppositio.  —  Tabula  Aurea  voce 
«;  privatio  »  n.  18. 


MKTAPHVSICA 

Sed  conlm  cst  anctorilas  Philosophi  o. 
Mctaphys.  {iext.  10;  I.  4,  c.  10)  inler 
oppositiones  illam,  qua)  est  secundura 
privalionem  et  habitum,  referentis.  —  5. 
Metaphys.  I.  12  (13). 

Rn:spoNni'.o    dicendum,    quod     opposilif. 
secundum   privationem    et    habitum   esl 
vera    et   dislincta    oppositio,    immediale 
sequens    oppositionem    contradicloriam. 
Cum  enim  non  habeat  medium  sui  gene- 
ris,  sicut    conlraria  aliqua    habent,   nec 
dependentiam  ad  invicem   sicut  relativa, 
primum    locum  tenet  post    conlradictio- 
nem,  dcTiciens   ab  illa,   quod    commune 
subjectum   habet.  In   ea  autem   alterum 
exlremum,  privatio  scilicet,  nihil   ponit ; 
unde  dese  negatio  est  et  non  ens;  priva- 
tiones  enim  secundum  philosophum   sunt 
de  genere  non  entium.  Sed  quia  non  est 
negatio    absolula,  sed  talis  habitus,   qui 
requirit    subjectum,    ideo    privatio     est 
negatio  in  subjecto.    Privatio  enim  de  se 
est  tamquam  alterum  evtremum  contra- 
dictionis;    sed    ralione    habitus,    quem 
sequitur,  determinatur   ad  subjeclum   et 
ad  genus  sui  habitus;  et  ideo  privatio  est 
negatio  in  genere,  et   etiam    in  subjecto, 
ut  diclum  est.  —  Sed  considerandum  est, 
quod  non  conveniunt  omnino  in  subjeclo  ; 
quia  privatio  cum  inest,  aufert  a  subjecto 
rationem  contrarielatis  prlus  habitae,  cum 
habitus  induci  non  possit ;  hoc  autem  non 
facit    omnis   contrarielas.   Unde  raanife- 
stum  est  privative  opposita  maxime  op- 
poni,  et  maxime   altingere  oppositionem 
conlradictionis.  Ex  quo  facile   ostenditur 
cui  privalio  nata  est  opponi,  et  quo  modo. 
Privatio  namque    id,   quod  oppositionis 
habet,  accipit  a  contradictoriis,  ubi  invc- 
nitur  negalio  absoluta,  non  esse  scilicet. 
Unde   cum   privatio    sit   in   genere   non 
entium,  quantum  in  se  est,  quiadenalura 
sua  attingit  vilius  extremum  contradiclio- 
nis,    etsi    deficiat,   quia  omne  quod    cst 
post,  deficit  a  primo,  unde  alterura  extre- 
mum  privationis  terminatur  ad  subjectum 
et  ad  gcnus  privativum ;  illud  cui   oppo- 
nilur  privatio  per  se,  erit  aliquod  esse  in 
subjecto.   sicut   essc   absolutum   est  cui 


DE  UNO  ET  MLLTO  --  QU.  XVl  DL  P. 

ojtponilur  non  esse  primo  et  per  se  in 
contradictionc.  Sicnt  ergo  non  esse  quod 
est  alteruni  extremum  contradiclionis, 
opponilur  ipsi  esse  absolute,  primo  et 
per  se;  ei  autem  ad  quod  sequitur  ipsum 
esse  simpliciter,  sicut  fbrma^  substantiali, 
vel  etiam  maleria?,  ex  consequenti  solum 
opponitur  (quia  maleria  est  aliquid  quod 
requiritur  ad  hoc  quod  totum  ens  iiabea- 
lur,  opponitur  ex  consequenti) ;  ita  non 
esse  in  subjecto,  quod  est  privalio,  primo 
et  per  se  alicui  esse  opponitur  quod  est 
natum  reperiri  in  tali  subjecto;  ci  autera 
ad  quod  sequitur  tale  esse,  id  est  habitui, 
opponitur  ex  consequenti.  In  ordine  enim 
principiorum  formalium  primumest  esse, 
ut  infra  dicetur,  quia  esse  est  primus 
aclus,  nec  aliqiiid  designatur  in  actu  nisi 
per  esse ;  non  enim  aliquis  habet  sanita- 
tem  actu,  nisi  sanilas  ponalur  esse  in  eo. 
{Opiisc.  37,  c.  l.)Privatio  ergo  secundum 
id  quod  oppositionem  contradictionisallin- 
git,  non  esse  scilicet,  quod  est  negare 
primum  actum,  directe  opponitur  alicui 
esse,  et  ex  consequenti  opponitur  illi  ad 
quod  esse  sequitur  ;  secundum  vero  quod 
deficit  a  contradictione,  quia  accipitur  ut 
in  subjecto,  et  per  modum  inhabrentis^ 
primo  repugnat  habilui,  quia  habitus  est 
prior  inhcTerendo  (ifefd.).  Forma  enim  per 
prius  inhaeret,  et  per  ipsam  ipsum  esse; 
unde,  considerando  ipsam  inhtcrentiam, 
csse  sequitur  formara;  licet  in  ordine 
principiorura  formalium  primum  sit  esse, 
ut  dicetur  infra.  Sed  manifestum  est, 
quod  hoc  debetur  privationi  in  quantum 
deficit  a  perfecta  ralione  oppositionis.  — 
Ex  dictis  ergo  manifestum  esl  quod  plus 
requiritur  ad  oppositionem  privativam 
quam  contradictoriam  ;  sed  tamen  id  quod 
addit  oppositio  privativa  super  contra- 
dictionem,  non  auget  opposilionem,  sed 
minuit.  —  Opusc.  37,  c.  1. 

Ad  pnmum  ergo  dicendum,  quod  est 
duplex  privatio :  qutedam  quae  est  priva- 
lio  pura,  sicut  tenebrOj  qupc  nihil  lucis 
relinquit,  et  raors,  quee  non  relinquit  ali- 
quid  vilae.  Qu?edara  vero  privatio  est  non 
pura,  sed  aliquid  relinquens;  unde   non 


\UT11JUS  SECUND.  MULTIT.  —  AllT.  111  117 

solum  estprivatio,  sed  etiam  contrarium: 
sicut  icgritudo,  qu^e  non  tollit  totaliter 
comraensurationem  sanitalis,  sed  aliquid 
ejus  ;  ct  siraile  est  de  turpi  et  dis- 
siraili  et  in.'i!quali  et  falso  et  omnibus 
sirailibus.  Et  videntur  hujusraodi  priva- 
tiones  a  praemissis  differre  in  hoc,  quod 
prima)  privationes  sunt  quasi  in  corrupto 
esse,  secunda3  vero  significant  quasi  in 
via  corruptionis.  Quia  ergo  in  primis  pri- 
vafionibus  totura  privatur,  et  id  quod 
positive  dicitur,  non  est  de  ratione  priva- 
tionis,  non  differt  in  falibus  privafionibus 
quacunque  ex  causa  vel  quocunque  modo 
aliquis  privefur,  ut  propter  hoc  dicatur 
magis  vel  minus  privafus.  Non  enira 
mortuus  est  minus  qui  uno  vulnere  per- 
cussus  interiit  quara  qui  duobus  vel  tri- 
bus.  In  secundis  autcra  privationibus 
non  fotura  privatur;  et  quod  posifive 
dicifur,  est  de  ratione  ejus  quod  dicitur 
privotive  ;  et  ideo  faiia  recipiunt  raagis  et 
minus  secundum  differenfiam  ejus  quod 
dicitur  posifive  :  sicut  segritudo  dicifur 
major,  si  fuerit  causa  follens  sanitatera 
aut  major  aut  mulfiplicior  ;  et  idem  est 
de  lurpitudine  {de  Malo  q.  2,  a.  9,  c),  si 
fuerit  causa  follens  comraensurationera 
membrorura  aut  majoraut  raultiplicior. 
Brevifer  ergo  dicendura,  quod  privatio 
alia  consistit  in  privatura  esse,  et  ha^c 
non  suscipit  magis  ct  rainus,  aha  in  pri- 
vari,  et  ha3c  suscipit.  —  de  Malo  q.  2,  a. 
9  ;  cf.  q.  1,  a.  1  et  2 ;  ia  2a),  q.  73,  a.  2, 
c.  —  Adde  quo.l  licet  privatio  ,secundura 
se  non  recipiat  magis  ct  minus,  tamen 
secundura  quod  ejus  oppositum  recipit 
magis  et  minus,  cliam  ipsa  privativa 
dicunfur  recipere  magis  ef  minus.  —  la, 
q.  11,  a,  4,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendura,  quoJ  oranis 
privatio,  quantura  ad  id  quod  significatur 
per  noraen,  est  non  ens.  Sed  taraen 
oporfet  quodaliquid  praesupponafur.  Quia 
enira  privatio  est  negatioin  subjecfo  apto 
nafo,  ut  in  4.  Melaphys.  {texL  4 ;  I.  3,  c. 
2)  dicitur,  unde  praesupponitur  subjec- 
tum  et  habilifas  ipsius  ad  receptionem 
forma;  qua  privatur  ;  ideo  privafio,  puta 


148  QUARTA  PARS  - 

lenebra,  qiia3  opponitiir  hici  i)cr  modiini 
piivalionis,  potesl  li-ipliciter  sumi  :  aul 
pro  ipso  subjecto  privato,  (juo  I  est  aer 
obscurus ;  et  sic  conslat  privalioneni, 
puta  lencbras,  alifpiicl  esse,  Secnndo 
polest  siimi  pro  ipsa  virLule  subjecti,  per 
quam  esl  receptivum  forniic,  puta  tene- 
bra  pro  (.liaphaneitalc,  sccundum  quod 
non  est  pcrfecta  per  lucem;  et  sic  priva- 
tioponit  a  lliuc  aliquiJ.  Torlio  raodo  pro- 
prie  pro  co  quod  significatur  pcr  nomen  ; 
et  sic  privatio  cst  non  ens  (2.  Sent.  dist. 
12,  in  expos.  texlus,  lo.-tmcd.);  — sed 
tamen  in  subjcclo,  uiide  non  sequilur 
quod  sit  indislincta  a  contradictione. 

Ad    terlium   dicendum,    quod  privatio 
est   quaidam   contradiclio,    sed    non    est 
conlradiclio  simpliciter  et  absolute.  Dici- 
turenim  privatio,  unomodo,  quando  ali- 
quid  non  habet  quod  nullo  modo    nalum 
est    Iiabere,  ut  si  diceremus,  quoJ  lapis 
non  habet  visum.  Alio  moJo    dicitur  ali- 
quid  privari,  si  non  habeat   quod   natum 
cst   habere,    sicut  animal  si  non  habeat 
visum  ;  et  hoc  dupliciter  :  unomodo,  qua- 
htercunque    non    habeal;    alio    moda,  si 
non  habeat  cum  aliqua  detcrminatione, 
puta  in  tempore  delerminalo,  aut   aliquo 
modo  delerminato  :   quia  privatio  mulli- 
pliciterdicitur,  sicuthabetur  in  Metaphijs. 
lib.  5,  9  et  10  (al.  4,  8  et  9).  Ex    qnibus 
paletquod  privalio  est  qu?edam  contradic- 
tio.  Etquidem  quod  sitcontradictio^  patet 
ex  hoc  quod  aliquid  dicitur  privatum  cx 
hoc  quod    non    habet.  Sed  quod  non   sit 
conlradiclio    absoluta,     sed    conlradicLio 
qusedam,  patet   ex  hoc  quod  contradiclio 
de  sui  ratione  non  rcquirit  neque  aptitu- 
dinem  neque  etiam  exislentiam   alicujus 
subjecti.  Verificalur  enim  de  ente  et  non 
ente  quocunque.  Dicimuscnim,  quod  ani- 
mal  non  videt,  ctquodlignum  non  viJet 
ct  quod  non  ens  non  videt.  Scd  privatio 
de  necessilaterequirit  aliquodsubjectum, 
et  quandoque  etiam  requirit  aplitudinem 
in  subjecto  ;  quod  enim   est  omnino    non 
ens,  non  dicitur  privalum.  —    10.  Meta- 
phys:\.  6  (3). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  dupliciter 


-  METAPHYSIGA 

clongat  aliquiJ  polentiam  ab  actu  :  uno 
modo,  ipsam  potcnliam  removendo,  ila 
quod  nihil  ejus  rclinquatur;  et  isto  modo 
in  oppositione  contradictoria  elongatur 
potentiaab  actu,  quia  in  nonente  simpli- 
cilcr  nihil  cst  poleiUia  ad  esse.  Alio  modo, 
interponendo  obstaculum,  ne  potentia 
ducatur  al  actum.  Sed  hoc  contingit 
dupliciter:  uno  modo,  ad  tcmpus  et  mobi- 
liter,  sicut  albedo  facit  subjectum  suum 
dislare  anigredine;  alio  moJo,  immobi- 
liter  :  et  sic  privatio  removet  potcnliam 
sui  subjocti  ad  habitum,  non  quod  poten- 
lia  omnino  auforalur,  sed  quia  obstacu- 
lum  indelebilc  ponitur  in  ipso  subjecto, 
et  iJeo  dicitur  quoJ  privatio  aufert  po- 
lentiam  ad  actum.  —  Opusc.  37,  c.  1, 
versus  fin. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  licet  pri- 
valio  non  sit  in  gencre  ptr  sc  et  direcle, 
est  tamen  in  genere  quatenus  cjus  oppo- 
situm  est  in  genere. —  Tabula  Aurca 
voce  (c  privatio  »  n.  18;  Tabula  Concord. 
n.  1060. 

ARTICULUS  IV 

IN   QUO    QUyERUNTUR    SEX  : 

1.  Utrum  contraria  participent  contra- 
dictionem.  2.  Utrum  oppositio  privaliva 
in  contrarietate  includatur.  3.  Utrum  con- 
traria  sit  perfecta  et  maxima  differentia. 
4.  Utrum  unum  uni  sit  contrarium.  5. 
Utrum  si  unum  contrariorum  sit  in 
rerum  natura,  necesse  sit  esse  ct  reli- 
quum.  6.  Utrum  substantise  sint  contra- 
riae. 

I.  Videtur  quod  contraria  non  partici- 
pent  contradictionem. 

1.  Contraria  enim  possunt  simul  esse 
falsa,  contradictoria  vero  non  ;  ergo  oppo- 
sitio  contraria  non  participat  contradic- 
tionem.  —  Opusc.  37,  c.  5  paulo  ante 
fin. 

2.  Praeterea,  contradictio  est  non  in 
genere;  contraria  vero  sunt  in  gcnere 
(10.  Mefaphys.  I.  6,  al.  3):  ergo  contraria 
non  participant  contradictoria. 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XVI  DE  PARTIBUS  SECUND.  MULTIT.  —  ART.  IV 


liO 


Sed  conlra :  Primum  includilur  iii  eo 
quod  est  post,  sicut  prius  in  postcriori; 
sed  contradictio  est  prima  opposilio,  ut 
supra  (a.  2)  dictum  est :  ergo  includitur 
in  posleriori,  sciiicet  contraria. 

II.  Ultcrius  videtur  quod  oppositio 
privativa  non  inciudatur  in  conlrariis. 

'I.  Datur  enim  motus  ab  uno  conlra- 
rio  ad  aliud,  ut  ab  albo  ad  nigrum;  sed 
non  datur  motus  a  privatione  ad  habi- 
tum,  puta  a  cajcitatc  ad  visum :  crgo 
opposili<)  privaliva  non  inciuditur  in 
conlrariis.  —  10.  Mctaphys.  1.  6  (3) ;  Opiisc. 
37,  c.  1  post  princ. 

2.  Praeterea,  in  contrariis  est  semper 
aliqua  nalura  opposita  illi  extremo,  quod 
se  habet  ut  habilus  ;  at  hoc  non   cst  in 


qua^rimus,  ulrum  ahquid  sit  album  aut 
nigrum  ;  sed  utrum  sit  album  vel  homo, 
non  dicimus  nisi  ex  hac  suppositionc, 
quod  noii  possit  csse  aliquid  album  ct 
iiomo.  Et  sic  quajrimus,  utrum  sit  aibum 
vel  homo,  sicut  quaerimus,  utrum  veniat 
Cieon  aut  Socrates,  supponcnlcs  quod 
non  ambo  simul  veniant.  Sed  hic  modus 
quaerendi  in  iiis  ([ux  non  sunt  opposita, 
in  nuUo  genere  est  secundum  necessila- 
tem,  sed  solum  sccundum  suppositionem. 
Sic  ergo  hac  particula  «  utrum  »  inter- 
rogantes  in  oppositis  semper  ulimur.  — 
Sedulimur  hacparticula  in  a^quali,  raagno 
et  parvo.  Qua^rimus  enim  utrum  hoc  illo 
fcit  majus  aut  minus  auta^quaie.  Est  ergo 
ahqua   opposilio  aiqualis  a.l  magnum   et 


privatione:  ergo  privalio   non  includilur     parvum.  Scd  non  potest  dici  quol  alterura 


in  conlrariis.  —  Ibid. 

Sed  conira  esl  auctoritas  Philosophi 
10.  Mctapliys.  {fcxi.  15;  1.  9,  c.  4)  dicen- 
lis,  quod  prima  conlrarietas  est  privatio 
et  habitus  ;  primum  autem  includitur  in 
poslcriori ;  erpo  privatio  includilur  in 
conlrariis.  —  Ibid. 


horum  sit  contrarium  parvo  vel  magno 
quia  nulla  ralio  est,  quare  sit  magis 
contrarium  magno  quam  parvo.  Ergo 
ulrique  est  conlrarium  ;  ergo  non  uiiura 
uni  contraiium  est.  —  Secunda  raiio 
est,  quia  aequale  est  conLrarium  inae- 
quali ;    scd    inaequale    significat    aliquid 


III.  Ullerius  videtur  quod   contrarielas     inesse  ambobus,  scilicel  magnoet  parvo 


non  sit  perfecta  et  maxima  dilferenlia. 

1.  Multa  enim  sunt  quse  differunt 
generc;  at  in  illis  non  est  accipere  pri- 
mam  et  perfcctam  differentiara  ;  non  enim 
sunt  comparabilia  ai  invicem  :  ergocon- 
Irarielas  non  est  prima  et  perfecta  diffe- 
rentia.  —  10.  Meiaphys.  1.  5  (2). 

2.  PraBterca,  dicuutur  contraria  sicut 
calefacere  et  infrigidare,  caleiieri  et  infri- 
gidari;  at  liajc  nullorum  possunt  esse 
difterentia  maxima  :  ergo  falsumest  quod 
conlraria  sint  maxima  et  perfecta  diffe- 
rentia.  —  10.  Melaphys.  1.  6  (3). 

Sed  conira  est  auctoritas  Philosophi  10. 


ergo  a^quale  est  contrarium  ambobus.  — 
10.  Meiaphys.  1.  7  (3). 

2.  Praeterea,  multa  opponunLur  uni  et 
paucis  ;  crgo  unum  non  est  uni  contra- 
rium,  sed  potest  essecontrarium  duobus. 
—  Ibid. 

3.  Praeterea,  uni  vilio  contrariatur  et 
virtus  et  viLium  oppositum,  sicut  illibe- 
ralitati  prodigalitas  et  liberaliLas  ;  ergo 
unum  potest  esse  contrarium  duobus.  — 
1.  de  Ccelo  I.  4  circa  med. 

4.  Praeterea,  motus  secundum  natu- 
ram  est  conlrarius  motui  prc^Bter  natu- 
ram,  ut  dicitur   5.  Phys.  [text.  o6;  c.  6). 


Meiapliys.  {text.  13  ;  I.   9,  c.    4)  dicentis     Sed  motus  praeler  naturam  est  mulliplex, 
contrarietatem  esse  maximam  et   perfec- 
tam  differentiam.  —  10.  Metaphys.  1.  5(2). 


IV.  Ulterius  videtur  quod  unum  uni 
non  sit  contrarium. 

1.  iEquale  enim  est  oppositum  magno  et 
parvo.  Quod  duabvs  raiionibus  probatur. 
Quarum  prima  est  :  Semper  utimur  hac 
dictione  a  ulrum  »  in  oppositis,   ut  cum 


motus  vero  secundum  naturam  unus  et 
simplex  est,  ut  dicilur  3.  de  Ccclo  {lexl. 
18;  c.  2):  ergo  unum  multis  potest  esse 
contrarium.  — 3.  de  Ccelo  I.  5. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  10. 
Meiaphys.  {tex.  14;  I.  9,  c.  4)  asserenlis 
unum  uni    contrarium.  —  10.  Mciaphys. 
.  5  (2). 


ir,(.  orAHTA  1»A11S 

V.  Ullerius  videlur  quotl  non  sit  ne- 
cesse,  si  (lelm-  uimin  conlrarioruni  in 
rormn   nalura,  quod    detiir  et  reliquum. 

1.  Coiilroiiormn  enini  snnt  diversac 
causa:  {Ojmsc.  15,  c.  IC  versus  fin.) ;  at 
non  necesse  cst,  si  delur  causa  unius 
contrarii,  quod  delur  altera  alterius  : 
ergo  non  est  neccsse,  si  ununi  contrario- 
rura  sit  in  reruui  natura,  quod  sit  reli- 
quum. 

Sed  conira  est  auctorilas  Pliilosophi  2. 
de  Ccelo{text.  18  ;  c.  3)  probantis,  si  terra 
detur,  ignem  quoque  dari,  per  hoc  quod 
si  unum  contrariorum  sit  in  rerum  natura, 
necesse  est  essc  et  alterum.  —  2.  cle  Ca^lo 
1.  /i;  I.  Poster.  1.  12  (11). 

VI.  Ulterius  videtur  quod  substanliaj 
sit  ahquid  conlrarium. 

1.  Ignis  enim  manifeste  apparet  con- 
Irarius  aquae;  et  Pliilosoplius  2.  de  Ccelo 
{text.  18;  c.  3),  per  hoc  probat  dari 
ignem  in  rerum  natura,  quia  datur  cjus 
contrarium  in  rerum  nalura  ;  ergo  sub- 
stantia  potest  esse  conlraria  substantise. 

—  11.  MetapJiys.   I.  12  ;  2.  de  Ccclo  1.  4. 

2.  Prreterea,  Philosophus  in  2.  de  Ccdo 
{text.  21;  c.  3)probat,  quod  coelumnon  est 
corruplibile,  quia  non  habet  contrarium, 
alia  vero  corpora  quae  sunt  corruplibilia 
contrarium  habent  (11.  Metaphys.  I.  12); 
ergo  substantia  contrarium  habet. 

Sed  conira  est  auctorilasPhilosophi  11. 
Meiaphys.  (sum.  4,  c.  3;  1.  10,  c.  12) 
dicentis  substanlisenihil  esse  contrarium. 

—  11.  Metaphys.  1.  12. 

Respondeo  ad  primam  quoesllonem  di- 
cendum,  quod  contrarielas  est  oppositio 
sequens  oppositionem  privativam  ;  qu?e 
tamen  magis  habet  convenientiam  quara 
pmedict?e.  Est  laraen  in  ea  quidam  acces- 
sus  ad  prgedictas  illas  oppositiones  ;  et 
quidquid  in  ea  oppositionis  est,  totum 
efficitur  per  participationera  oppositionis 
privativae  et  contradictoria'.  Qua^dam 
namque  contraria  non  habent  medium 
sua3  naturse,  sicut  est  sanum  et  .Tgrura 
secundum  Philosophura  ;  tamen  conve- 
niunt  in  sujjjecto;  et  in  illis,  ubi  non  fit 
redilio,  ut  ab    .xgritudine  ad  sanilatem, 


-  METAIMIYSICA 

magis  acceditur  ad  naturara  privationis 
et  liabitus.  In  illis  vero  in  quibus  fit 
reditio,  minus  acceditur  ad  naturam 
privationis.  Tamen  omnis  contrarielas 
reducilur  in  habitum  et  privationem  lam- 
quam  in  priinam  opposilionera  qua)  est 
in  genere,  utdicetur  infra  (in  qua^stiunc. 
2  et  3  hujus  art.).  Scd  in  oppositionem 
contradictionis  rcducitur  omnis  contra- 
rietas  ut  in  priinara  opposilionera  sirapli- 
citer.  In  ipsa  enini  oppositione  contradic- 
tionis  altcrura  exticraum  est  nihil  sim- 
pliciter,  eL  simpliciter  niliil  sibi  determi- 
nans  tamquam  subjectum,  quia  nobilius 
ejus  extremum,  scilicet  ens,  nuUum  sub- 
jectura  requirit ;  quod  manifestum  esl  ex 
eo  in  quo  salvalur  ratio  entis  perfecta, 
quod  est  substantia,  cujus  est  non  esse 
in  subjeclo  secundura  Philosophum.  In 
opposilione  vero  privativa  alterura  extre- 
raum  vilius  est  nihil  simpliciter,  cura  sit 
de  genere  non  entiura,  taraen  aliquid  sibi 
deterrainat  pro  subjecto  :  quod  palet  ex 
altero  ejus  extrenio,  ad  quod  requiritur 
subjectum,  et  hoc  est  habitus  ipse.  Sem- 
per  enim  nobilius  extremum  trahit  igno- 
bilius  ad  subjectum,  si  ipsum  habuerit 
subjectum  ;  et  si  ipsum  non  habuerit 
subjectum,  nec  aliud  habebit.  In  opposi- 
tione  vero  contraria  utruraque  extreraura 
est  aliquid  realiter,  licet  iraperfectius 
deficiat  raagis  a  rationo  entis  :  per  quera 
raodura  dicit  Philosophus  inlib.  de  Sensu 
et  Sensaio  c.  h,  quod  nigredo  est  privatio 
albcdinis;  et  sirailiter  ulruraque  extre- 
raura  requirit  idera  subjectum.  Unde  opor, 
tet  quod  oppositio  contraria  raagis  distet 
ab  oppositione  contradictoria  quara  pri- 
vativa.  —  Veruratamcn  quidquid  oppo- 
sitionis  in  ea  est,  totura  est  per  naturara 
contradictionis,  secundura  videlicet  quod 
alterum  extrenium  pertinet  ad  ens,  alte- 
rum  vero  ad  non  ens.  Album  enira  et 
nigrura  sunt  albura  el  non  albura,  sicut 
videns  et  caecus  sunt  videns  et  non  videns, 
et  in  contradictione  ens  et  non  ens ;  sed 
differenter,  quia  in  contradictione  ab- 
soluta  ens  ct  non  ens  accipiuntur  uni- 
versaliter,  in  privatione  vero  non  videns 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XVI  DE  P 

non  accipitur  univercaliter.  Lapis  enim 
est  non  videns,  non  tamen  illud  non  vi- 
dens  opponitur  visioni  per  modum  priva- 
tionis,  sed  non  videns  quod  tamennalum 
est  vidcre  :  hoc  autem  est  non  videns 
in  particulari  acceptum.  Similiter  non 
album  opponitur  albo  sicut  nigrum,  non 
quidem  non  album  .l^thiopis,  sed  non 
album  quod  lamen  natum  est  esse  album, 
—  Opusc.  37,  c.  2. 

Ex  diclis  ergo  manifestum  est  quod 
contradictio,  secundum  quod  contradic- 
tio  est,  nihil  negat  in  genere,  sed  simpli- 
citer  exlra  genus.  Quod  autem  contra- 
dictorise  propositiones,  ut  communiler, 
accipiuntur  in  genere,  ut  pula  homo 
albus,  homo  non  albus,  homo  currit, 
homo  non  currit,  hoc  non  est  per  naturam 
contradictionis  sirapliciler,  sed  per  reso- 
iutionem  contrariorumin  contradictorias, 
ex  quibus  naluramoppositionis  accipiunt. 
Idem  enim  est  homo  niger  et  horao  non 
albus,  horao  non  currens  et  homo  sLans; 
et  ideo  omnes  talescontradictiones  habent 
exlrema  in  genere.  Inde  est  quod  sophi- 
slse  decepti  sunt  putanles  alterura  extre- 
raum  contradictionis,  non  esse  scilicet,  in 
generecontineri,  quia  viderunt  propositio- 
nera  unara  non  esse  alteri  contradictoriam, 
nisi  de  eodem  subjecto  idera  re  vere  af- 
rirmarctur,  et  falso  negaretur,  et  hoc  in 
eodera  terapore,  quod  accepcrunt  in  prae- 
dicatis  contrariis,  resolutis  taraen  in  con- 
tradictoria  :  quae  quidera  praedicata  con- 
traria  necesse  est  convenientiara  habere 
in  subjecto  et  genere,  ut  patet  de  albo 
quod  opponitur  nigredini ;  nara  quod  non 
est  ens  simpliciter,  non  est  albura.  Adeo 
naraque  vera  est  propositio,  in  qua  nega- 
tur  esse  albura  de  eo  quod  non  est,  sicut 
est  i!la  in  qua  affirmatur  esse  de  eo  quod 
est.  Et  ideo  cum  dicitur,  Socrates  est  albus, 
Socrates  non  est  albus,  non  est  contra- 
dictio  absolute,  sed  conlradictio  parlici- 
pata  in  contrariis,  in  albo  scilicet  et  ni- 
gro.  Et  ideo  in  omnibus  talibus  proposi- 
tionibus  utrumque  extremum  est  in 
genere.  In  contradictoriis  vero  absolute, 
neutruni  extreraum  est  in  genere  ;  hujus- 


.\RTIMUS  SECUND.  MULTIT.  -  AllT.  IV  ir.l 

modi  enim  sunt  esse  et  non  esse  ;  mani- 
festum   est   enim    quod   ens    non   est  in 
genere,    nec    suura  oppositum.   Et    ideo 
sicut  omnes  res  quai  sunt  in  genere,  est 
reducerc  ad  ens  quod  non  est  in  genere  : 
ita  oranes  opposiliones    rerura  in  genere 
cxistentium,  cst    resolvere  in  oppositio- 
nem   illam,   cujus    terraini    non    sunt  in 
genere.    Et  sicut  res    tanto  perfectiores 
sunt,    quanto  raagis   participant  de  ente 
(sicut  substantia  est  perfcctior  accidente, 
quia  in  ea  reperitur  perfecta  ratio  entis)  : 
ita  opposiliones  rerumtanto  sunt  perfec- 
tiores   in  genere  opposilionum,    ([uanto 
raagis  accedunt  ad  participandam  opposi- 
tionem  cujus  extreraura  est  ens.    Et   hoc 
reperitur  in   privatione   et  habitu,   quco 
sunt  extreraa  prirase  oppositionis   perli- 
nentiaadsubstantiara. — Opusc.Sly  c.  2. 
Dicunt  tamen  sophistaL',  utruraque  cx- 
treraura    contradictionls  in  genere   esse, 
Quorum  ratioest,  quia  illudquod  nihilest, 
nihil  negare  potesL;  unde  non  ens,  quod 
est  exlra  genus,  nihil  negat.  —  Dicendum 
est  ergo  eis,  quod  ens  uno  raodo  dicitur, 
quod   significat  veritatem    propositionis, 
ut  dicitur  5.  Melaphys.  Ideo  enira  ita  vera 
est  negatio  entis  de  eo  quod  non  est,  sicut 
ejus   affirmalio   de    eo   quod  est,  si  per 
oppositum  necessario  erit  falsa  affirmatio 
entis  de  eo  quod  non  est,  et  negatio  entis 
de  eo  quod  est.  Eo  enim  quod  res  est  vel 
non    est,  oratio  dicitur    vera   vei    falsa, 
secundura  Philosophura.  Et  ideo  id  quod 
nihilest,  non  negat  aliquid  quod  est,  esse  ; 
sed    negat  aliquid  quod  non  est,    esse. 
Et  ideo   duplex   est   serrao,  quo   dicitur 
«  quod  non  est,  nihil  negat  »  :  uno  raodo 
a  parte  prcedicati  ;  et  hoc  est  illud  quod 
negatur ;    et  sic  verura  est,   id  quod  non 
est,  nihil  negare:  quia  quod  non  est  nihil 
est    aliquid,  et  esse    aliquid   aliquid  est, 
et  hoc  negatur  per  altcrum  contradicto- 
riura.  Alio  modo  a  parte  subjecti ;  et  sic 
de  eo  quod  non    est,    vere   potest   esse 
removeri.  Unde  cum  negare  pertineat  ad 
compositionera,   qu?e  coraraunis  est  sub- 
jecto    et  praidicato,    ipsa    cura  a   parte 
ipsius  subjecti  nihil  habeat,  rntionom  non 


152  QUAHTA  PAUS  - 

entis  hahcl;  a  parte  vero  praiclicati  oli- 
quid  habct  ipsa  compositio  ;  et  ideo  a 
parle  subjecli  reinovct  naturam  rei,  et 
proprietaleni  subjccli  ;  a  parle  vero  pr;e- 
dicali  nalurain  non  rcniovet  scd  inhairen- 
tiam  lantiim.  —  Ibid.  c.  5  post  med, 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  cum 
dicitur  contraria  esse  simul  falsa,  con- 
tradictoria  vero  non  ;  hoc  est  in  proposi- 
tionibus  ratione  signorum,  quse  in  con- 
trariis  sunt  universalia  ex  utraque  parte, 
in  contradictoriis  vero  non,  sed  ex  una 
tantum.  Cum  enim  praedicatum  aUquod 
contingenler  inest  alicui  sul>jecto,  non 
potcst  universnUter  de  eo  alfirmari  vel 
ncirari  nisi  falso  ;  et  ideo  falsitas,  quse 
est  in  talibus  propositionibus,  accidit, 
quia  accipitur  ut  subjectum  contrario- 
rum,  qiiod  non  est  subjectum  secundum 
se,  sed  secundum  ahquid  sui,  non  lamcn 
quod  secundum  se  denominari  potest. 
Unde  falsitas  attendilurex  parte  subjecti, 
et  non  a  parle  contrariorum  ;  et  ideo 
causatur  ex  additione  signorum:  signa 
auteni  subjeclis  liabent  addi.  Si  Vero 
attendatur  natura  ipsa  contrariorum 
tantum  inter  qua3  est  oppositio,  non  erit 
convenientia  in  falsitotc.  Si  enim  acci- 
piatur  subjectum  secundum  quod  natum 
est  subjici  contrariis,  ut  corpus,  impossi. 
bile  est  simul  falso  aifirmare  et  negare 
de  eo  alteruin  contrariorum,  ut  puta  si 
accipiatur  aliquis  homo  ut  subjectum  sani- 
tatis  et  aegriludinis,  affirmatio  unius  con- 
Irariorum  de  eo  ctt  negalio  ejusdem 
quod  est  affirmatio  aUerius;  et  ideo  nec 
simul  veia3  sunt,  nec  simul  falsa^:  sicut 
nec  du?e  contradictoriae  absolute.  — Con- 
siderandum  est  ergo,  quando  ahqiiid  re- 
peritur  in  contrarie  oppositis,  ulruni  hoc 
sit  a  parte  subjecli  aut  a  parle  extremo- 
rum.  Si  a  parle  extremorum,  attribui 
debet  ipsi  oppositioni  secundum  se ;  si 
autem  a  partc  subjecli,  non  nisi  per  acci- 
dens.  Et  ideo  accidit  quod  duse  proposi- 
tiones  contrarise  sunt  simul  falsse  a  parte 
subjecli  propositionis,  et  non  ratione 
extremorum,  ut  dictum  est.  Et  ideo 
quando  negatur  alterum  extremorum  de 


METAPIIYSICA 

subjecto  aliquo,  ut  album,  patet  quod 
ipsa  nepatio  supponit  aliquid,  a  quo  remo- 
vet  albedincm,  scihcet  subjectum,  et 
similiter  quod  removetur.  In  contradic- 
toriis  autem  absolute,  non  prsesupponi- 
lur  aliquid  tamquam  subjectum,  cum 
non  habcant  niedium,  ut  diclum  est.  — 
Opusc.  37,  c.  5  ante  fin. 

Et  per  haec  patet  ad  secundum. 

Ad  secundam  qucesiionem  respondeo 
dicendum,  quod  pra3ter  ea  quae  supra 
(quaestiunc.  1,  c.)  dicta  sunf,  ex  quibus 
manifestum  est  privationem  includi  in 
contrariis,  id  praeterea  Philosophus  pro- 
bat  10.  Melaphys.  (a  lextu  15  ad  17;  I.  0,  c. 
4)  duobus  modis.  Primo  ratione  :  quia 
omnis  generatio  est  inter  privationem  et 
habitum  tamquam  inter  extrema  ;  gene- 
rationes  enim  sunt  ex  contrariis  in  ma- 
teria  ;  si  ergo  in  quacunque  generationc 
alterum  extremorum  est  privatio,  et 
utrumque  contrarium  est  exlremum  ge- 
nerationis,  quia  contraria  generanlur  ex 
invicem,  sicut  album  ex  nigro,  et  nigrum 
ex  albo:  necesse  est  quod  in  oppositione 
contraria,  includatur  oppositio  privativa, 
ita  quod  unum  contrariorum  sit  ut  priva- 
tio,  alterum  autem  ut  habitus.  —  10. 
Metaphys.  1.  6    (3). 

Secundo  probat  inductione  dupliciter, 
inducendo  in  singulis  contrariis,  et  redu- 
cendo  ad  prima  contraria.  Prinio  ergo 
per  inductionem  :  quia  omnis  contrarie- 
tas  invenitur  habcre  privationem  alterius 
contrariorum.  Semper  enimduorum  con- 
trariorum  unum  est  defectivum  respectu 
alterius  ;  quod  ex  hoc  apparet,  quia 
insequalitas  est  privatio  sequalitatis,  dis- 
simililudo  similitudinis,  et  malitia  virtu- 
lis.  —  Sed  tamen  non  in  omnibus  con- 
trariis  similiter  invenitur  unum  nrivatio 
allerius,  sed  diversimode  secundum  diver- 
sam  rationem  privationis.  Quse  quidem 
diversitas  attenditur  dupliciter  :  uno 
modo  ex  hoc  quod  privatio  potest  dici,  vel 
quia  solum  aliquod  privatum  est  modo 
quocunque,  vel  qula  est  privatum  in  ali- 
quo  tempore  determinato,  vel  in  aliqua 
parte  deterrninala  :  in    tempore  quidem 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XVI  DE  PARTIBUS  SECUND.  MULTIT.  -  ART.  IV  153 


determinalo,  siciit  si  sit  privatum  in  ali- 
(|ua  cTtale;  in  parle  autem  delerminata, 
sicut  si  sit  privatum  in  aliqua  parte  prin- 
cipali.  Aut  ((  etiam  in  omni  »,  id  est  in 
tolo.  Dicitur  enim  aliquis  insensatus,  si 
in  a^tate  pcrfccta  discrelione  careat,  non 
autem  in  puerili  ictate.  Et  similiter  ali- 
quis  nudus,  non  si  aliqua  pars  ejus  lon 
sit  lecta,  sed  si  plures  aut  pi-incipales 
partes  inteclse  remaneant.  Et  propter 
islam  diversitatem  privationis,  quae  in 
contrarietate  includitur,  contingit  quod 
quorundam  contrariorum  est  medium, 
quorundam  non.  Inlcr  bonum  enim  et 
malum  medium  est.  Est  enim  aliquis 
liomo  nequo  bonus  neque  malus,  Dicitur 
enim  bonus  homo  secundum  virtulem; 
nam  virtus  est  quae  bonuni  facit  haben- 
tem.  Non  autem  omnis  qui  caret  virtute 
malus  est;  nam  puer  caret  «virtute,  et 
lamen  non  dicitur  raaUis;  sed  si  in  aetale 
in  quj  debet  habere  virtutem,  non  liabeat, 
malus  dicitur.  Vel  etiam  si  aliquis  vir- 
tulc  careat  quantum  ad  aliquos  aclus 
minimos  et  quasi  indifTerentes  ad  vitam 
non  dicitur  malus;  sed  solum  si  careat 
virtute  quantum  ad  actus  principales  et 
neccssarios  ad  vitam,  Scd  par  et  impar 
in  numeris  non  habent  medium,  quia  nu. 
merus  dicitur  impar  ex  hoc  quod  quocun- 
que  modo  caret  paritale.  —  Alia  vero 
diversitas  privalionis  est,  quod  privatio 
qijsedam  determinat  sibi  subjectum,  quae- 
dam  vero  non.  Dictum  est  enim  supra, 
quod  id  quo  1  caret  aliquo,  eliam  si  non 
natum  sit  habere,  quandoque  dicitur  pri- 
vatum.  Ex  hac  autem  diversitate  priva- 
tionis  potest  contingere  in  aliquibus 
contrariis,  quod  habeant  medium,  vel  non 
habeant  :  sicut  si  dicamus,  quod  cum 
homo  dicatur  bonus  secundum  virtules 
politicas,  si  malum  quod  includit  priva- 
tionem  boni  requirat  determinatum  sub- 
jectum,  rusticus,  qui  non  participat  con- 
versalione  civili,  nec  bonus  nec  malus 
est  bonitate  vel  malitia  civili.  —  Sic  igi- 
tur  patet  ex  dictis,  quod  alterum  con- 
trariorum  dicitur  secundumprivationem. 
— •  10.  Metaphys.  1.  6  (3). 


Per  reduclionem  autem  ad  prima  con- 
traria  id  oslendit  Dhilosophus  in  qiian- 
tiim  prima  contraria  continent  inse  oppo- 
sitionem  privativam.  Unum  enim  eorum 
se  habet  ut  privatio:  sicut  sunt  unum  et 
multi,  quse  sunt  prima  contraria,  in 
quantum  cetera  ad  illa  referuntur,  sicut 
supra  dictum  est.  Unum  autem  et  niulta 
opponunlur  ut  divisibile  et  indivisibilc, 
ut  supra  habitum  est. — Et  ita  rclinquitui' 
f|Uod  omnia  contraria  privationem  inclu- 
dant.  —  Ibid. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  est 
duplex  privatio  :  quaedam,  quae  habct 
immediatum  ordinem  ad  siibjeclum  for- 
mae,  sicut  tenebra  habet  immediatum 
ordinem  ad  diaphanum ;  et  inter  hujus- 
inodi  privationem  et  formam  oppositam 
est  mulua  transmutalio;  aer  enim  de 
Ircido  fit  tenebrosus,  ct  de  tenebroso 
lucidus.  Quaedam  autemprivatio  est,  qu?e 
non  comparatur  ad  subjectum  formae  nisi 
mediante  forma,  cum  sit  ut  quaedam  cor- 
ruptio  ejus,  sicut  caecitas  est  corriiptio 
visus,  mors  est  corruptio  vitcie;  etin  tali- 
bus  non  est  mutua  conversio.  Gum  igitur 
hic  ostenditur  contrarietatem  esse  priva- 
tionem  ex  mutua  Iransmutatione,  quaecfct 
in  contrariis,  et  privatione  et  forma  ; 
manilestum  est  quod  nondicitur  ista  esse 
contrarictas  (juae  est  corruptio  forraac, 
sed  qiiae  habet  imraediatum  ordinem  ad 
subjectum  forinae.  —  10.  Melap/iys.  1. 6  (3). 

Ad  secimdum  dioendura,  quod  omnis 
contrarietas  est  pri.vatio  qusedam,  ut  su- 
pra  (in  c.)  dictura  est ;  sed  non  oranis 
privatio  est  contrarietas'.  Et  causa  hujus 
est,  quia  privalum  contingit  multipliciter 
privari.  Quocunque  enira  modo  id  quod 
natura  est  habere  forraara  aliquara,  ct 
non  habeat  illara,  dici  potest  esse  priva- 
tura,  sive  sit  in  dispositione  propinqua  ad 
formara  illara  sive  reraota.  Sed  contra- 
rium  est  semper  in  dispositione  remota, 
quia  contraria  sunt  ex  quibus  fiunt  per- 
mutationes  sicut  ex  extremis.  Unde  su- 
pra  (quaesliunc.  3  hujus  art.,  in  arg.  Sed 
conlra)  dictum  cst,  quod  sunt  maxime 
distantia.   Aliquid   enim    privari   dicitur 


j;il  QliAUTA  PAIiS  -  MKTAPUYSICA 

albedine,  si  noii  sit  album,  sive  quocun-  maximam  diflerentiam  esse  inter  conlra- 

que  iilio  colore  coloratum ;  sed  non  ideo  ria,   quia   generationes    muluae  sunt   ex 

dicilnr  esse  conlrarium,  uisi  quando  esl  contrariis  sicut  ex  ultimis.  Generatui  qui- 

maxime  dislans  ab  albo,  scilicel  quando  dem  medium  ex  cxlremo  aut  e  converso, 

est  nigrum.  Unde  manitestum  cst  quod  aut  etiam  mediuni  ex  medio,   ut  palliduin 

r.on  omnis  privatio  est  contrarietas.    Ex  ex  nigro  vel   ex  rubeo ;  non  tamcn  ejus- 

hoc   eliam  apparet,   cum    privatio    nihil  modi  generationes  sunt  ex  duobus  quasi 

aliud  requirat  nisi  absentiam  fornicC,  sup-  ullimis.  Cum  enim  in  generalione  ex  ni 

posita  lantum  liabitutline  in  subjecto,  sive  gro  procedit  ad  pallidum,  adhuc  ulteriuS; 

hoc  quod  determinet  aliquam  dispositio-  potest  procedere   ad  aliquid  magis  diffe 

ncm  in  subjccto,  per  quam  subjectum  sit  rens;  sed  cumjam  pervenerit  ad  album, 

propinquum  formse    vel  distans    ab  ea,  non  potest  ulterius  procedere  ad   aliquid 

nuod     privalio    non    significat    aliquam  magisdifferensa  nigro:  etsic  ibi  est  status 

naturam   in    subjecto,    sed    praisupponit  siciit  in  ultimo.  Et  propter  hoc  Philoso- 

subjectum   cum  habitudine.   Conlrarium  phus  dicit,    quod    generationes  fiunt  ex 

vcro  requirit  determinatam  dispositionera  contrariis    sicut  ex  ultimis.  Sed   manlfe- 

subiecli,  secundum  quam  maxime  distet  a  stum  est  quod  distantia  ultimorum  semper 

forma.  Unde  de  nccessitate  aliquam  natu-  est    maxima.  Relinquitur  ergo  quod  inter 

ram  sio-nificat  in  subjecto,   quai  est  ejus-  ea  quse  diflerunt  specie,  maxime  differunt 

dcm   generis  cum   forma   absente,  sicut  conlraria.  —  Cum  autem  dixerimus  quod 

nigrum  est  in  genere  albi.  —  10.  Mela-  ea  qua^  differunt  genere,  non  dicuntur  ma- 

phys.  1.  6(3);  o.  Melaphys.  1.  12  (13,  14).  xime  differre,  et  tamen  cst  aliqua  maxima 

Ad  tertiam  qucestionem   respondeo  di-  differenlia,sequitur  quod  contrarietas  non 

ccndum,  quod  in  quibuscunque  est  inve-  sit  aliud  quam  maxima   differenlia.    Nec 

nire  magis  et  minus,  est  invenire  maxi-  tantum  maxima,  sed  etiamperfecta.  Maxi- 

mum,  cum  non  sit  procedere  in  infinitum.  mum  enim  in  unoquoque  genere,  est  idem 

Contingit  autem   differre   aliquid  ab  al-  quod  perfectum   est.  Quod  patet  ex  hoc, 

tero  magis  et  minus  ;   unde  necesse  est  quod  maximumest  quod  non  exce^litur;  et 

aliqua  duo  maxime  differre.  llaec  aulem  perfectum  est  extra  quoJ  non  potest  ali- 

necessario  sunt  contraria.    Quod  sic  pa-  quid  sumi ;  et  sic  eadem  videlur  esse  dif- 

tet.  Qusecunque   differunt,    aut  differunt  ferentia  maximi  et  perfecti.  Et  quod  per- 

gcnere  aut  differunt   specie.   Illa   autem  fectum   sit  extra  quod  non  potest  aliquid 

quae  differunt  genere,  non   sunt  compa-  sumi,  palel,  quia  omnia  dicuntur  perfecla, 

rabilia    ad   invicem,    sed   magis   distant  eo  quod  deveniunt  ad  finem.  Exlra  finem 

quam  possit  in  eis  accipi  magis  et  minus  autem  nihil  est,  quia  finis  est  id  quod  est 

differre.  Hoc   enim  accipitur  in  illis  quo-  ultimum  in  omni  re,  et  quod  continet  reni. 

rum  est  transmutalio  in  invicem.  Intelli-  Unde  nihil  est  extra  finem.  Nec  id  quod 

gilur    enim    processus   quidam,     et    via  est    perfectum,  indiget   aliquo  exteriori, 

Iransmutationis  de  uno  in  aliud,  per  hoc  sed  totum  continelur  sub  sua  perfectione. 

quod   primo    magis    differunt,  et  postea  Et  sic  patet,  quod  perfecta  differentia  est 

minus,  et  sic  quousque  unum  transmuta-  quae  pervenit  ad  finem.  Et  sic  cum  con- 

tur  in  alterum.  In  illis  aulem  quae  diffe-  trarietas  sit  maxima   differentia,  ut  pro- 

runt  genere,  non  est  accipcre  hujusmodi  batum    est,  sequitur  quod  sit   differentia 

viam   transmiitalionis   unius  in  allerum.  perfecta.  —  10.  Mefaphys.  I.  5  (2). 

Unde  in   eis  non  cst  accipere   magis  et  Id  pra3terea   ostendit  Philosophus   pcr 

minus    differre,   et   per  consequens   nec  omnes  de/i/if/iones  quae  danlur  de  contra- 

maxime  differre;    et  sic  in  ditTerentibus  riis :  quarum  pnma  est,  quod  contraria 

genere  no:)   est  maxima    differentia.    In  sunt     qua^     plurimum     differunt.     Hoc 

illis  vero    qusc  difTerunl  specie,  oportet  enim    verificalur    secundum     praedicta, 


i 


DE  UNO  ET  MI:LT0  —  OL'.  XVI  DE  V 

cuni  contrarietas  sit  perfecla  clifTercnlia, 
qiknc  facit  pliirimum  differre.  Manifeslnm 
cst  cnim  ex  prasiictis,  (juoci  in  iiis  qua) 
(liiTerunt  gencre,  non  cst  accipere  quid 
magis  differcns  liis  qua^  differunt  specie, 
quia  ad  ca  quse  sunt  extra  genus  non  est 
differenlia,  utdicUimest.  Eorum  vero  quae 
differunl  specie,  maxima  differenlia  est 
contrariorum.  Et  sic  sequitur  quod  con- 
Iraria  sunt  qua3  plurimum  differunt. 
SecAinda  definilio  est,  quod  contrariasunt 
quai  plurimum  differunt  in  eodem  generc. 
Quce  etiam  .erificatur  secundum  pra3- 
dicta,  quia  contrarielas  est  perfecta  dif- 
ferentia.  Maxima  autem  differenlia  eorum 
qua)  sunt  in  eodem  genere,  est  perfecta 
differenlia.  Unde  relinquitur  quod  contra- 
riasunt  quaeplurimum  differunl  in  eodem 
genere.  Terlia  de/initio  est,  quod  contra- 
ria  sunt  quae  plurimum  dilTerunt  in 
codem  susceptibili.  Quod  etiam  verifica- 
Uir  ex  proedictis  :  quia  cadem  est  mate- 
ria  contrariorum,  cum  ex  invicem  gene- 
renlur.  Quarla  definilio  est,  quod  conlraria 
sunt  qucTe  plurimum  differunt  «  sub 
cadem  potentia  »,  id  est  arte  vel  scicu- 
lia.  Nam  scienlia  est  potentia  ralionalis, 
ut  in  0.  Melaphys.  (iexf.  3  ;  1.  8,  c.  2) 
dicitur.  Et  htiec  etiam  definitio  ex  prac- 
dicUs  verificatur  :  quia  una  scientia  est 
circa  unum  genus  ;  cum  igitur  contraria 
sint  in  eodem  genere,  oportet  quod  sint 
sub  eadem  potentia  vel  scientia.  Et  quia 
contrarietas  est  perfccta  diffcrentia  in 
eodem  genere,  oportet  quod  conlraria 
plurimum  differant  corum  qu£e  sunt  sub 
eadem  scienlia.  —  10.  Meiaplujs.  1.  5  (2) 
in  fine. 

Ad  primum  patet  solutio  ex  dictis 
(in  c). 

Ad  seciindum  dicendum,  quod  conlra- 
ria  dicuntur  muUipIiciter,  utdicit  Philo- 
sophus  10.  Melaphys.  {iext.  15;  I.  9,  c.  4.). 
Nam  alia  dicuntur  contraria  in  eo  quod 
habet  in  se  inclusam  privationem  sicut 
album  et  nigrum,  calidum  et  frigidum, 
de  quibus  supra  dictum  est.  Alia  per 
hoc  quod  actu  faciunt  privationem  et 
habitum,   sicut  sunt  calefaciens  ct  infrl- 


AllTlBUS  SEGUND.  MULTIT.  -  AUT.  IV  ir.5 

gidans  ;  aut  per  hoc  quod  sunt  virtute 
acUva  privationis  et  habitus,  sicut  cale- 
faclivum  et  infrigidiliviim,  Alia  vero  per 
hoc  quod  sunt  acceptiones  diclorum, 
sicut  calcfieri  et  infrigidari ;  aul  per  hoc 
quod  sunt  abjectiones  eorum,  sicut  cor- 
ruptio  caliditatis  et  frigiditatis.  Et  non 
solum  aliqua  dicunlur  contraria  per  hoc 
quod  dicunt  dictas  habitudines  ad  prima 
contraria,  sed  etiam  per  hoc  quod  habent 
habitudines  easdem  ad  contraria  sequen- 
tia  :  sicut  si  dicamus,  quod  ignis  et  aqua 
sunt  contraria,  quia  liabent  calidum  et 
frigidum,  quae  etiam  dicebantur  contra- 
ria,  per  hoc  quod  includunt  privationem 
et  habitum.  Sic  ergo  cum  conlraria  dican- 
tur  multipliciter,  non  orania  conlraria 
dicuntur  perfecta  diflferentia;  sed  ila  con- 
sequitur  quselibet  contraria  perfecte  dif- 
ferre,  sicut  competit  eis  esse  contraria, 
quibusdam  scilicct  primo,  quibusdam 
secundario.  —  10.  Meiaphys.  I.  6  (3). 

Ad  quartam  qucesiionem  respondeo  di- 
cendum,  quod  manifestum  est  ex  praedicUs 
unum  uni  esse  contrarium.  Cum  enim,ut 
dictum  est,  contrarietas  sit  maxima  et  per- 
fecta  differentia,  quasi  ultimorum;  unius 
autem  distantiae  non  possunt  esse  plura 
ultima  quam  duo  :  sicut  videmus,  quod 
unius  reclai  lineae  sunt  duo  puncta  ex- 
trema ;  nec  ilerum  ultimo  est  aliquid  ul- 
terius  ;  —  impossibile  est  ergo,  si  contra- 
rietas  est  una  distanUa,  quod  uni  contra- 
riorum  conlrarientur  aliqua  duo  ex  aequo 
quasi  ultima,  nec  quod  unum  contrarietur 
magis  et  alterum  minus  :  quia  id  quod 
contrariaretur  minus,  non  esset  ultimum 
sed  aliquid  haberet  ulterius.  Praelerea, 
contrarietas  est  diff"erentia  quaedam  ; 
omnis  autem  diff^erenlia  est  aliquorum 
duorum  :  unde  et  perfecla  differentia  est 
duorum;  et  sic  unum  uni  tantum  est 
conlrarium.  —  10.  Melaphys.  I.  5  (2). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
aequale  opponitur  quidem  magno  et 
parvo,  ut  bene  probant  rationes  allala) 
in  objeclo,  sed  opponitur  alio  modo  quam 
secundum  contrarietatem,  ut  manifestum 
est   ex   hoc,  quod   non   est   conlrarietas 


156  OUARTA  PARS  - 

medii  ail  exlremu,  iit  diclL  Philosoplius 
10.  Metaphrjs.  {lext.  19;  1.  0,  c.  o) ;  quod 
(|uidem  el  secundum  sensum  apparct,  et 
ex  definitione  contrarietatis  manifesla- 
tur  :  quia  contrarietas  perfecta  est  di- 
stantia  ;  quod  aulem  est  mcdium  duorum 
aliquorum,  non  cst  perfccte  distons  ab 
alLero  eorum,  quia  extrema  magis  diffe- 
runt  ab  invicem  quam  a  medio.  Et  sic 
relinquilur  quod  contrarielas  non  est 
mediorum  ad  extrema,  sed  magis  contra- 
rietas  est  eorum  quae  habent  inter  se  ali- 
quod  medium.  iEqualo  autem  videlur 
esse  medium  magni  ct  parvi.  Non  igilur 
scquale  est  contrarium  magno  ct  parvo. 
—  10.  Metaphjs.  1.  7  (3). 

Restat  igitur  quod  opponatur  eis  alio 
modo  oppositionis.  EL  remota  ratione  op- 
positiouis  secundum  quam  aequalo  dicilur 
ad  inciequale,  non  ad  magnum  et  parvum, 
resLat  quod  aequale  opponatur  magno  et 
parvo  aut  sicut  negalio  eorum  aui.  sicut 
privatio.  Quo  aulem  modo  horum  duorum 
opponatur,  sic  manifestat  Philosophus  (1. 
c.)  dicens,  quod  haec  parLicula  a  non  d, 
quae  IncIudiLurinraLione  aequalis,  cum  di- 
cimus  .-equale  esse  quod  nec  cst  majns  nec 
minus,  non  cst  nesatio  simoliciter,  sed 
ex  necessitate  est  privatio.  Negatio  enim 
absoluLe  de  quohbet  dicitur  cum  non  in- 
est  ^ua  opposita  affirmaLio.  Quod  non 
accidit  iu  proposito.  Non  enim  esse  dici- 
mus  a^quale  omneidquod  non  est  majus 
aut  minus  ;  sed  solum  iioc  dicimus  in 
illis  in  quibus  apLum  natum  est  esse 
majus  aut  minus.  Haec  esL  igiLur  ralio 
aequalis,  quod  aequale  est  qucd  nec 
magnum  ncc  parvum  est,  apLum  lamen 
natum  esse  magnum  aut  parvum,  sicut 
aliae  privaLiones  definiunlur.  El  ita  mani- 
feslum  est  quod  aequale  opponilur  ambo- 
bus,  scilicet  mogno  et  parvo,  ut  negatio 
privativa.  —  Ibid. 

Ex  his  concluditur,  quod  aequalo  est 
medium  magni  et  parvi.  Cum  enim  dica- 
tur  aequale,  quod  nec  magnum  nec  par- 
vum  est;  aptum  Lamen  natumest  esse  hoc 
aut-illud.  Quod  autcmhoc  modo  se  habet 
ad  contraria,  medium  est  inter  ea  :  sicut 


■  METAPHYSICA 

quodnec  malum  nec  bonumest  opponitur 
ambobus,  et  est  medium  inter  bonum  et 
nialum.  Unde  sequiturquod  aequaiesit  me- 
dium  inter  magnumel  parvum.Sedhaecest 
dilTerentia  inter  uLrumque,  quia  quod  ncc 
magnum  nccparvum  est,esL  nominaLuin: 
dicitur  enim  aequale.  Sed  quod  nec  bonum 
nec  malum  cst,  innominatum  esl.  Et  ratio 
est  quia  quandoque  ambae  privationes  duo- 
rum  conLrariorum  cadunt  supcr  aliquid 
unum  detcrminatum,  et  tunc    est  ununi 
tantum  medium,  et  polest  de  faMlinomi- 
nari  sicut  aequale.  Ex  eo  enim  est  aliquid 
nec  majus  nec  minus,  quod   habet  unam 
et  eandem  quantitalem.    Sed  quandoque 
illud  super  quod  cadunt  duae  privationes 
contrariorum,  dicitur  multipliciter,  et  non 
est  unum  tantum  suscepLivum  utriusque 
privationis  conjuncLae;  eL  tunc  non  habet 
unum  noraeii,  sed   vel   omnino   remanet 
innominaLum,  sicut  quod  nec  bonum  nec 
malum  est,  quod  multipliciter  contingit; 
vcl  habet  diversa  nomina :  sicut  hoc  quod 
dicimus,  quod  neque  album  nequenigrum 
cst;  hoc  enim  non  est  aliquid  unum.  Sed 
sunt    quidam  colores    indeLcrminati,    in 
quibus  praedicta    negatio   privativa  dici- 
tur  ;    necesse    est   enim  quod   id    quod 
neque  album  neque  nigrum  est,  aut  csse 
pallidum  aut  croceum  aut  aliquid  tale.  — 
Et    non   recte    derident    in  assignatione 
hujusmodi  medii  illi  qui  opinanLur  sequi 
quod  similiter  posset  dici  in  omnil>us,  quod 
quorumlibet  sit   fuLurum  meJium,   puta 
quod  calcei    et  manus  siL   medium  quod 
nec   calceus  nec  manus   esL,   quia  quod 
nec   bonum  nec  malum  est   medium  est 
boni  et  mali.  Sed  hoc   non   est    neccsse 
accidere  :  quia  ista  conjunctio  negationuiii 
quae   perficit   medium,   est  oppositorum, 
quae    habenL    aliquod    mcdium,   ct    quae 
sunt  in  una  disLantia,  quasi  unius  genc- 
ris  extrcma.  Sed  aliorum,  de  quibus  ipsi 
dicunt,    sicut    calcei  et    manus,  non   est 
lalis  diffcrentia  quod  sint  in  una  distan- 
Lia,  quia  sunt  in  alio  genere,  quorum  ne- 
gationes  simul  accipiuntur.  Unde  non  est 
aliquid  unum  quod  subjiciatur  hujusmo- 
di   negationibus  ;  et   sic  inter    talia   non 


DE  UNO  ET  MIJLTO  —  QU.  XVI  DE  PARTIBU3  SECUND.  MULTIT.  —  ART.  IV         157 


est  accipere  mcdium.  —  10.  Metaphys.  1. 
7  (3). 

A<1  secundum  dicendiim,  quod  multa 
absolule  suinpta  opponuntur  uni  ;  sed 
secunclum,  quod  excedunt  opponuntur 
paucis,  ut  supra  (q.  14,  a.  1,  ad  3)  dic- 
lum  est  ;  unde  multum  non  sumilur 
eodom  modo,  quatenus  opponilur  uni, 
ct  qualenus  opponitur  paucis.  —  10. 
Melaphys.  1.  8  (3). 


conlrarium,  et  sic  possct  essc  in  natnra. 
Unde,  cum  nihil  sit  frustra  in  rerum 
natura,  necesse  est,  si  unum  contrario- 
rum  est,  quod  et  reliquum  sit.  —  2.  de 
Conlo  1.  4  post  med.  ;  1.  Posler.  1.  12 
(11);  cf.  supra  in  Logica  q.  15,  a.  l,arg. 
7  ct  ad  7. 

Ad  objeclum  ergo  dicendum,  quodcon- 
Irariorimi  proprisc  causaj  sunt  conlra- 
ria^;  unde  si    una   earum   sit    in   lerum 


Ad  ierlium  dicendum,  quod  licet  eidem     natura,  necesse  est  et    aliam  in   natura 

esso.  Scd  quatenus  conlraria  in  aliquo 
conveniunt,  sic  corum  oportet  essc  unam 
causam  communem  lolius  goneris  in  quo 
conveniunt.  Causa  autem  communis, 
prior  et  superior  est  propriis  causis  par- 
ticularibus.  Quanto  enim  csl  aliqua  causa 
superior,  tanto  virtus  cjus  major   est  et 


sccundum  idem  sit  unum  tantum  contra- 
rium,  nihil  tamen  prohibet  quin  uni 
sccundum  diversa  sint  plura  contraria  : 
sicut  si  sit  idem  subjectum  dulce  ct  al- 
bum,  contraria  videntur  ei  nigrum  ct 
amarum.  Sic  igitur  iliiberalitati  contra- 
riatur  virtus  Uberalitatis  sicut  ordinatum 


inordinato,  prodigalitas  autem   sicut  su-     ad  plura  se  extendit  {Opiisc.   15,   c.   16 


perabundantia   defectui.   —   1.  de    Ccelo 
1.  4  circa  med. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  etsi  unum 
uni  sit  contrarium,  tamen  contrarium, 
quod  cst  ut  piivatio,  polesl  se  habere 
multipliciter  :  sicut  sanitas  simplici- 
ter,  aegritudo  autem  multipliciter  ;  et 
similiter  motus   secundum   naturam  est 


versus  fin).  Undc  non  impeditur  ex  parte 
causae,  quominus  si  unum  conlrariorum 
sit  in  rerum  natura,  et  alterum  sit. 

Ad  sexlam  quceslionem  rcspondeo  di- 
cendum,  quod  (luidam  moti  rationibus 
allatis  dixerunt,  quxi  toti  substantiae 
compositae  non  est  aliqnid  contrarium, 
quia    onortet    contrariorum   esse    unum 


uno  modo,  motus  autem  prEeler  naturam     subjectum ;  sed  forma;  substanliali  nihil 


mullis  modis.  Et  hujus  rei  ratio  est,  quia 
natura  unius  rei  est  determinata  ad 
unum,  a  qua  conlingit  mullipliciter 
deviare,  sicut  etl  sanitas  una,  aegritudi- 
nes  vcro  mullse:  et  hoc  idco,  quia  unum- 
quodquc  secundum  suam  naturam  est 
simpHciter,  id  est  uno  modo,  eo  quo 
natura  unius  rei  est  una.  —  3.  de  Ccelo 
I.  5. 

Ad  quinlam  quccstionem  respondeo 
diccndjm,  quod  si  unum  contrariorum 
sit  in  rerum  natura,  necesse  est  etiam 
quod  alterum  sit  in  natura.  Et  hoc  qui- 
dem  probat  Philosophu.s  2.  de  Ccelo  {text. 
18;  c.  3):  quia  si  sit  ahquod  contrario- 
rum,  necesse  est  quod  sit  aliqua  natura 
ei  subjecla^  ut  palet  ex  1.  Phys.  [texl.  02 
sqq.  ;  c.  7).  Estautem  eadem  materiacon- 
Irariorum,  ut  ibidcm  {texl.bl  sqq.  ;  c.  7) 
ostenditur.  Et  sic  oportet  quod  materia 
unius  contrarii  habeat  potcntiam  ad  aliud 


prohibet  esse  contrarium.  Dicebant  enim, 
quod  ca!or  est  forma  sub^tantialis  ignis. 
Hpc  autem  non  potest  esse  verum,  quia 
forma;  substonLialcs  non  sunt  sensibiles 
per  pc.  Et  iterum  monifestum  est  quod 
calor  et  frigus  in  aliis  corporibus  sunt 
accidentia;  quod  autcm  esl  in  genere 
subslanliae,  nulli  potest  accidens  esse.  — 
Unde  alii  dixerunt,  quod  calor  et  frigus 
non  sunt  formae  substantiales  ignis  et 
aqua3;  sed  tamcn  eorum  formae  substan- 
tiales  sunt  conlrariae,  ct  recipiunt  magis 
et  minus,  et  sunt  quasi  mediae  inter  sub- 
stantiam  et  accidens.  Sed  hoc  omnino 
irrationabiliter  dicitur.  Nam  cum  forma 
sit  principium  speciei,  si  forma  ignis  et 
aquae  non  sunt  vere  subslantiales,  ncque 
ignis  et  aqua  sunt  verae  species  in  generc 
substantiac.  Non  cst  igitur  possibile  quod 
inter  substantiam  et  accidcns  sit  aliquod 
mediuiii  :  tum    quia    sunt    divcrsorum 


\:,H 


OLAIITA  1'AIIS  -  MI;TAI'11YS1CA 


generum,  iiiler  liujusmodi  aulem  iion 
cadil  medium,  ul  palel  ex  diclis  (supra 
qutesliunc.  1,  in  c.)  el  ex  10.  Melaplnjs. 
{lext.  V6;  I.  1»,  c.  4);  luvi  quia  eliam 
definiliones  subslanlia'  et  accidcnlis 
immediala)  sunl.  Est  enim  subslanlia  ens 
per  se,  accidens  vero  cns  per  se  non  cst, 
sed  in  abo.  —  11.  Mefaphys.  1.  12  ;  v.  in 
Logica  q.  10,  a.  3,  qua^sliunc.  -^i. 

Dicendum  esl  ergo,  quod  nec  subslan- 
liae  nec  formae  substantialcs  possunt  esse 
conlraria,  quia  contraria  sunt  extrcma 
quaidam  cujusdam  determinalai  distan- 
lipe,  et  quoilam  modo  continuse,  cum  sit 
motus  de  uno  contrario  in  oliud  contra- 
rium.  Unde  in  illis  generibus,  in  quibus 
talis  dislontia  conlinua  el  determinala 
non  invenilur,  non  potcst  contrarium 
inveniri:  sicut  patct  in  numeris.  Distan- 
lia  enim  numerorum  ad  invicem  non 
intelligitur  secundum  oliquam  continuita- 
tem,  sed  secundum  addilionem  unilalum. 
Unde  numerus  numero  non  est  contra- 
rius,  et  similiter  nec  figura  figura. 
Eodem  aulem  modo  est  in  substantiis, 
quia  ratio  cujuslibet  speciei  constituitur 
in  quodam  determinato  indivisibili.  Sed 
cuni  forma  sit  difTerentia^  principiuai,  si 
forma}  substantiales  non  sunt  ad  invicem 
contrarise,  sequitur  quod  non  sit  contra- 
rietas  in  differentiis,  cum  tamen  dicatur. 
quod  genus  dividitur  in  contrarias  diffe- 
rentias.  —  Dicendum  est  igilur,  quod 
forma  substantialis,  secundum  quod  in 
se  consideratur,  constituit  speciem  in 
genere  substantiic  ;  secundum  oulem 
quod  una  forma  habet  sibi  intellectam 
privalioncm  alterius  formiic,  sic  divcrsse 
fornise  sunt  contrariarum  dilTerentiarum 
principia.  Nam  privatio  quodam  modo 
contrarium  esl.  Et  per  hunc  modum 
opponuntur  animatum  et  inanimatum, 
rationale  et  irrationale,  et  hujusmodi.  — 
Ibid. 

Et  ex  his  patet  ad  objecta;  ignis  enim 
dicitur  contrarius  terrai  ratione  motus, 
et  aqueeratione  qualitatum. 


AirricuLUS  v 

UTEUJM   ninuii    MRUiuM    iN'ri:K   conthahia; 

ET    UTRUM     DIFIERENTIA     SECUNDUM     SPE- 
CIKM    SIT    CONTRAniKTAS. 

1.  Virlclur  quod  non  detur  medium  iii- 
ler  contraria  :  — 

1.  quia  non  dutur  medium  in  aliis 
oppositis ;  ergo  rcc  in  conlrariis.  —  10. 
Mctaphys.  I.  9  (3). 

2.  Pra3terea,  corruptibilc  ct  incorrup- 
tibile  sunt  contraria,  secundum  Pliiloso- 
phum  10.  Mctaphys.  {text.  26  ;  I.  9,  c. 
10);  ot  inlcr  illa  non  datur  medium: 
ergo  int-^r  contraria  non  datur  medium. 
—  10.  Mctaphys.  1.  12  (4). 

Sed  contra  esl  aucloritas  Phiiosf  phi  10. 
Metaihys.  {texl.  15  et  22;  1.  9,  c.  4  et  7) 
dicenlis,  quod  contrariorum  conlingit 
esfe  medium,  ct  in  hoc  difTerunt  a  con- 
tradicloriis.  —  10.  Metaphys,  l.  0  et  9 
(3). 

II.  Ulterius  vidctur  quod  differentia 
secundum  speciem  non   sit  contrarietas. 

1.  Masculinum  enim  et  femininum  sunt 
contraria,  secundum  Philosophum  (10. 
Metaphys.  text.  25;  1.  9,  c.  9),  et  tamen 
non  differunt  secundum  speciem  (10. 
Metaphys.  I.  11,  al.  4)  ;  ergo  contrarietas 
non  esl  differentia  secundum  speciem  ; 
nec  differenlia  secundum  speciem  est 
contrarietas. 

2.  Pra^terea,  aliqua  sunt  contraria  qua) 
differunt  genere,  ut  corruptibile  et  incor- 
ruplibile  (10.  Metaphys.  I.  12,  al.  4); 
eigo  contrarietas  non  est  dilTerentia  se- 
cundum  speciem;  nec  differentia  secun- 
dum  speciem  est  contrarietas. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  10. 
Metaphys.  {texl.  24  ;  1.  9,  c.  8)  probantis 
differentiam  secundum  speciem  esse  con- 
trarietatem.  —  10.  Metaphys.  1.  iO  (3). 

Respondeo  dicendum  ad  primam  quce-^ 
stionem,  quod  ex  supra  (art.  praiced.j 
qua^stiunc.  3,  in  c.)  dictis  manifestum 
est  dari  medium  in  contrariis.  Cum  enini 
contraria  sint  ex  quibus  fiunt  pcrmuta- 


DK  UNO  ET  MILTO  —  OU.  XVI  UE  l'AUTmL"3  SEGUND.  .MLLTIT.  —  AriT.  V  j.j'.» 

liones   sicut  ex  extremis,  et  in   molibus  ria,    cx    quibus    constiluuntur.    Oportet 

primum  necesse  sit  pervcnire  ad  medium  enim  quod   contrariorum  aut  sit   aIiquo;l 

quain  ad  extrema;   sequilur  quod    inter  genus  aut  nullum.  Si  autorn  nullum  csset 

conlraria   est   accipere   medium.    Media  genus   conlrariorum,  non    iiaberent  me- 

enim  nihil  aliud  sunt  quani  ea  inler  quae  dium  :  quia   medium  non  est  nisi  eoruiii 

prius  venit  illud,  quod   mutatur  de   uno  quic  sunt   unius    generis,    ut    ex    dictis 

cxtremorum,  quam  in  alterum  exlremum.  patet.  Sed  si  contrariorum,  quorum  poni- 

Quod  manifostat    Philosophus   10.   Mela-  tur  medium,  sit  aliquod  genus  prius  ipsis 

phys.  (lexl.  22  ;  1.  9,  c.  7)  duplici  exem-  contrariis,  necesse  est    otiam  quod   sint 

plo.  Primum  quidem  in  sonis.  Sunt  enim  din'erenli;\)  contrarise    priores   speciebus 

quidam  soni  graves   et  quidam   acuti  et  conlrariis,    quae    faciant    et    constituant 

quidara  medii.  Et  secundum  hanc  difctinc-  species  conlrarias  ex   ipso   genere   uno. 

tionem    sonorum    distinguuntur   chorda3  Species  enim  ex    genere   et   difiTercnliis 

in  musicis  instrumentis.  Illoe  enim  chor-  constiluuntur.   Et   hoc  nianifestatur   per 

da^,  qure  reddunt  graves  sonos,  dicuntur  exemplum.    Sicut  sit  album  et   nigriim 

hypataj,  quia  principales  ;  illai  vero,  qu?c  sint  contraritic  species,  et  habeant  unum 

reddunt  acutos  sonos,  dicuntur  nelai.    Si  genus,  quod  est  color,  necesse  est   quod 

igilur    musicus   paulatim  a  gravibus   ad  habeant   aliquas    differentias    constituti- 

acutosdescendere  velit,  quod  est  transirc  vas ;  ila  quod  albura  sit  color  disgrega- 

per  mediara  rationem,    necesse  est  quod  tivus  visus,  nigrum  vero  color  congrega- 

prius  veniat  ad   sonos   medios.   Secundo  tivus.  Et  sic  hse  differenlite,  congregati- 

aulem   manifestat  in  coloribus.   Si    enim  vum  et  disgregativum,  sunt  priores  albo 

ah"quid  mutatur  ex  albo  in  nigrum,  opor-  et  nigro.  llnde,  cura  utrobique  sit  contra- 

tet  quod  prius  veniat  ad    medios   colores  rietas,    manifestura    est   quod    contraria 

quam  ad  nigrum.  Et  simililer  est  in  aliis  sunt  se  invicem  priora.   Contrarise   enim 

mediis.   Sic  igitur  patet  quod  de  mediis  diflerenliai  sunt  priores  contrariis  specie- 

fit   transmulatio    ad  extrema,  et  e  con-  bus.  Et  sunt  etiara  raogis  contrariae,  quia 

verso.  Sed  in  his  qu;e  sunt  in   diversis  sunt  causse  contrarietatis  ipsis  speciebus. 

generibus,  non   fit  transrautatio   in  invi-  Considerandum  lamen,  quod  disgregali- 

cem  nisi  per  accidens,  sicut  patet  in  colore  vum   et  congregativura   visus   non  sunt 

et  figura :  non  enira  mutatur  aliquid  de  verae     difTerentise   constitutivas    albi    et 

colore  in  figuram,  et  e  converso,  sed  de  nigri,  sed  raagis  effectus  eorura.  Ponun- 

colore  in   colorera,  et   de  figura  in   figu-  tur  tamen  loco   differenliarura   ut  signa 

rara.  —  Unde  necesse   est   quod   media  earura :    sicut  interdura    per    accidentia 

ct  extreraa  sint  in  eodera  genere.    —  10.  designantur    differentia^  et    formse   sub- 

Metaphys.  1.  9  (3).  stantiales.  Disgregatio  enira  visus  prove- 

Ex  quibus  manifestura  est   quod   sicut  nit  ex  vehementia  lucis,   cujus  pleniludo 

contraria  habent  mediura,    quatenus   ad  albedinera     constituit;     et    congregatio 

invicera  est  transrautatio,   ita  etiara  rae-  visus  provenit  ex  causa  contraria.  —  10. 

diura  proprie  non  est  nisi  contrariorura ;  Metaphys.  I.  9  (3). 

ut  palet  ex   definitione   raedii.  Et  ex    his  Ostendit  secundo,  quod  raedise   species 

duobus,  scilicet   quod  raedia  et  extrema  habentpriora  media  exquibusconslituun" 

sint  in  eodem  genere,  et  quod  media  sint  tur,  dicens,  quod  cum   media    sint   spe- 

solura  contrariorura,  unura  tertiura  con-  cies  ejusdera  generis,  et  oranes  species  ex 

cludit   Philosophus  (I.  c),    scilicet  quod  genere  et   differentia   constituantur,   nc- 

raedia    coraponuntur    ex    his    contrariis  cesse  est  quod  media   constituantur   ex 

inter  qua)  sunt.  —  10.  Metaphys.  1.  9  (3).  genere   et  differentiis  :   sicul   quicunque 

—   Ad  hoc  autem  primo  ostendil,   quod  colores   sunt   raedii   inter   albura  et   ni- 

conlroricc  species  habent  priora  contra-  grura,    oportet   eos  definiri    ex    genere, 


jr.O  QUAIITA  PARS 

(juotl  esl  color,  ct  ex  c|uibusdam  difTeren- 

liis.  El  hiM  cliffcrenliaD,  ex  quibus  consti- 

luuntur    nicdii  colores,   non  possunt  esse 

inimciliate  «   prima  contraria  »,    scilicet 

dilVcrenlia'  conlrariae,  qua3  constituebant 

conlrarias   species   albi   et   niori ;  alilcr 

oportet  quod  quilibct  color  medius  cssct 

albus  aut    nigcr :    nam   color  congrega- 

tivus    cst    niger,    et    disgregntivus    cst 

albus.    Oportet    igitur    qnod    dilTerenlia) 

constitutivae     mediorum     colorum     sint 

allcrai  a  differenliis  contrariis,  qua^  sunt 

constitutiva)  contrariarum  specicrum.  Et 

quia  sicut  sc  habeiit  specics  ad  species, 

ila  &e  habent  difTerentia?  ad  differcntias; 

oporlet    quod   sicut   medii    colores    sunt 

spccies   mediae  inter   species   contrarias, 

ila  dilTerentia3   conslitutivae   earum    sint 

mediee  inter  difTerentias   contrarias  quse 

dicuntur  prima  contraria.  —  Ibid. 

Ostenditlerlio,  quod  media)  difTerentise 
ex  differentiis  contrariis  opponuntur,  di- 
ccns,  quod  difTcrentiai  primaj  contrariae, 
sunt  disgregalivum  visus  et  congregoti- 
vum.  Unde  islae  differentiae  sunt  illud 
primum,  ex  quo  coraponimus  omnes  spe- 
cies  generis.  Sed  si  aliqua  conlraria  non 
essent  in  eodem  genere,  quserendum  re- 
slaret,  ex  quo  corum  media  constitueren- 
fur.  Sed  i;i  Tiis  quse  sunt  in  eodem  genc- 
re,  non  est  difficile  hoc  accipere  :  quia 
necesse  est  omnia  quse  sunt  in  eodem 
genere,  aul  esse  «  incomposila  y>,  id  est 
simplicia,  aut  componi  <r  ex  incomposi- 
tis  B,  id  est  simplicibus,  quae  sunl  in 
genere  illo.  Contraria  enim  sunt  incom- 
posita  ex  invicem,  quia  nec  album  com- 
ponitur  ex  nigro  neque  nigrum  ex  albo, 
neque  congregativum  ex  disgregativo 
neque  e  converso.  Qaare  oportet  quod 
contraria  sint  principia,  quia  simplicia 
in  quolibet  genere  sunt  principia.  Sed  de 
mediis  oportet  dicere,  quod  aut  oninia 
componuntur  ex  simplicibus,  scilicet  con- 
Irariis,  aut  nullum:  quia  eadem  ratio 
videtur  de  omnibus.  Sed  non  potest  dici 
quod  nullum,  quia  aliquod  cst  mcdium 
quad  componitur  ex  conlrariis  ;  ex  quo 
contingit  quod  transmutatio   primo  per- 


-  mI':taphysica 

vcnit  ad  media  quam  ad  extrema.  —  IIoc 
autem  sic  apparet,  quia  illud  in  (juoJ 
primo  pervenit  transmutatio,  est  magis 
et  minus  respcclu  utriusquc  extremo- 
rum.  Prius  enini  aliquid  fit  minus  album 
ct  minus  nigrum  quam  tolalitcr  album 
ct  totaliter  nigrum :  et  hoc  ipsum  quod 
cst  minus  album  quam  album  simplici- 
ter,  et  minus  nigrum  quam  nigrum  sim- 
pliciter.  Est  cliam  rnagis  accedens  ad 
album  quam  nigrimi  simplicitcr,  et  rna- 
gis  accedcns  ad  nigrumquam  album  sim- 
joliciter.  El  sic  patet  quod  illud  in  quoi 
primo  vcnit  transmuLulio,  cst  magis  et 
minus  rcspcctu  utriusquc  exlremorum. 
Et  propler  hoc  oportet  quod  sit  medium 
contrariorum.  Et  sic  sequitur  quod 
omnia  media  componantur  cx  contrariis. 
Nam  idem  medium,  quod  est  magis  et 
minus  respectu  utriusque  extremorum, 
oportet  esse  compositum  ex  extremis  sim- 
plicibus,  respectu  quorum  dicilur  magis 
et  miiius.  Et  quia  non  sunt  aliqua  ex- 
Iri-ma  priora  conlrariis  in  eodem  genere, 
relinquitur  quod  du£e  differentise  contra- 
riae  constitutivae  mcdiorum,  sint  compo- 
silae  cx  conlrariis  difPercntiis.  Et  ita  me- 
dia  erunt  ex  contrariis.  QuoJ  patct,  quia 
«  omnia  inferiora  i>,  id  est  omnes  spe- 
cies  generis,  tam  contraria  quam  media, 
sunt  ex  primis  contrariis,  scilicet  diffe- 
rentiis.  —  Ibid.  —  Et  ex  his  patet  quod 
et  qualitcr  media  sint  in  contrariis. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  inler 
opposita  contradictorie  nullo  modo  potest 
esse  medium.  Contradictio  cnim  est  oppo- 
silio,  cujus  altera  pars  cx  neccssitate 
adest  cuicunque  subjecto,  sive  sit  ens 
sive  non  cns.  De  quolibet  enim  ente  vel 
non  ente  necesse  est  dicerc,  quod  sedet 
vel  non  scdet.  Et  sic  patet  quod  contra- 
dictio  nullum  habet  medium.  Sedaliorum 
oppositorum  alia  sunt  ad  aliquid,  alia 
privatio  et  forma,  alia  ut  contraria. 
Eorum  autem  qua^  sunt  ad  aliquid,  qua)- 
dam  se  habent  ut  conlraria  quse  ex  ajquo 
ad  invicem  referuntur  ;  et  ista  habent 
medium.  Quaedam  vero  non  se  habent 
ut  contraria  quae  non  ex  toquo  ad  invi-  . 


Dt:  UNO  ET  MLLTO  —  OL.  XVI  DE  PAUTIBUS  SEGUiXD.  MULI'.  —  ART.  V 


ICI 


cciii  icferuijlur,  sicul  scienLia  cL  scibilc  ; 
cl  isla  non  habcnt  medium.  Cujus  causa 
est,  quia  media  ct  cxtremasunt  in  eodcm 
genere.  Uivc  aulciii  non  sunt  in  eodem 
genere,  cum  unum  secundum  se  refer-a- 
lur,  ut  scicntia,  non  autem  aliud,  ut  sci- 
bile.  Quomodo  enim  scientia^  et  scibiiis 
polest  aliquid  csse  medium?  Sed  magni 
ct  parvi  polest  esse  aliquid  mcdiura,  id 
est  ajquale,  ut  supra  (art.  pra^ced.,  quaes- 
liunc.  4,  ad  1)  diclum  est.  Et  sirailiter 
eorura  qua)  rcleruntur  ad  inviceni,  ut 
conlraria.  Quoraodo  auLera  ea  quse  oppo- 
nuntur  privative,  liabeant  media  vel  non 
habeant,  et  quomodo  liiec  oppositio  quo- 
dam  modo   perlinel    ad    contrarietatem, 


sed  aliquid  ejus.  DilLreutia  vero  addi- 
tur  generi  non  quasi  pars  parti,  sed  quasi 
tolum  toLi.  Undc  genus  est  hoc  ipsum  quod 
est  species,  et  non  solum  aliqui.l  ejus. 
Si  autem  esset  pars,  non  pra)dicarelur  de 
ca.  Sed  tamen,  quia  lotum  polest  dcno- 
minari  ab  una  sola  parte  sua,  puta  si  ho- 
mo  denominetur  habens  caput,  vel  ha- 
bons  manus,  contingit  ipsum  coraposituni 
cx  raaleria  eL  forraa  denominari.  Et  qui- 
dem  noraen,  quo  aliquid  lotum  denomi- 
natur  ab  eo  quod  est  materiale  in  ipso, 
est  nomen  generis ;  nomen  autem  quo 
denominatiir  a  principio  forraali,  est  no- 
raen  differentia: :  sicut  homo  nominatur 
aniraal  a  natura  sensibili,  ralionale  vero 


supra  (I.  nunc  c.)  diclum  est.  —  10.  Me-     a  natura  intellccLiva.  Stcut  igitur  habens 


tapliys.  1.  9  (3). 

Ad  secundum  palet  ex  dictis  (in  c.) ; 
corruptibile  enim  et  incorrupLibile  non 
sunt  contraria  in  eodera  genere,  ut  dicit 
Philosophus  10.  Mctaphjs.  {text.  26  ;  I.  9, 
c.  10).  —  10.  Metaphys.  1.  12  (4). 

Ad   seciindarn     quceslionem    respondco 


raanura  competit  loti,  licet  raanussit  pars; 
iLa  genus  cL  differenlia  conveniunt  toti, 
licet  sumantur  a  partibus.  Si  ergo  consi- 
derelur  in  genere  ct  differenlia  id,  a 
quo  uLrumque  sumitur,  hoc  modo  genus 
se  habet  ad  differentias  sicul  maLeria  ad 
forraas;  si  auLem  considereLur  secundum 


dicendum,  quod  in  omni  diversitate  sc-  quod  nominant  LoLum,  sic  aliLer  sc  habenl. 

cundum   speciem   oportet  duo  accipere:  Hoc  taraen  coraraune  est  utrobique,  quod 

scilicet  ut  hoc  sit  diversura  ab  aliquo,  et  sicut  ipsa  essentia  materise  dividitur  per 

ut  sitaliquid  diversificatum  per  haic  duo;  formas,  ita  ipsa  natura  generis  diversifi- 

et  hoc,  quod  est  diversificatum    per  ha3c  caLur  per  differenLias.  Sed  hoc  uLrobique 

duo,  oporLeL  inesse  ambobus:  sicut   ani-  distat,  quia  materia  est  in   utroque  divi- 

mal  esl,  qiiod   est   diversificatura  in   di-  sorum,  non  laraen  est  uLruraque  eorum; 

versas   species,    scilicet   in   horainera  et  genus  auteni  utrumque  corum  est :   quia 

equum,  et  oporlet    quod   arabo,    scilicet  raateria   nominat  partera,  genus.   auLem 


homo  et  equus,  sint  aniraalia.  Unde  patet 
quod  necesse  est  ca  quse  sunt  diversa 
specie  ad  invicera,  in  eodera  genere  essc. 
Id  enim  vocalur  genus,  quod  est  unum 
et  idem  ambobus,  non  secundura  acci- 
dens  de  ulroque  prailicaLum,  neque 
secundura  accidens  diversificaLum  in 
utroque.  Unde  oportet  quod  habeat  diffe- 
renliam  non  secundum  accidens,  sive 
genus  ponalur  ens  quasi  materia,  sive 
qualiLercunque  aliLer.  Quod  ideo  diciLur, 
quia  aliLer  diversificoLur  raaLeria  per 
forraas,  cL  aliLer  genus  per  differenLias. 
Forma  enim  non  est  hoc  ipsura  quod  est 
materia,  sed  facit  composiLionemcum  ea. 
Unde  materia  uon  est  ipsumcompositum. 


loLum.  Et  ideo  postquam  dixit  Piiiloso- 
phus  hic  (10.  Metaphys.  text.  24;  I.  9,  c. 
8)  genus  esse  quo  ambo  specie  differentia 
dicunlur  unum  cL  idem,  illud  exponens 
subjungiL,  quod  non  solum  oporLet  genus 
esse  commune  duobus  differenlibus  se- 
cundum  speciera,  sicut  quod  utrumque 
sit  aniraal,  sicut  aliquid  indivisum  est 
commune  diversis,  ut  eadem  doraus  aut 
possessio  ;  sed  opjrtet  hoc  ipsum  quod  est 
animal  esse  alterum  utruraque,  ita  quod 
lioc  animal  sit  equus,  et  hoc  aniraal  sit 
homo.  Et  hoc  dicit  Philosophus  con- 
tra  PlaLonicos,  qui  ponebant  communia 
separaLa ,  quasi  ipsamet  nalura  com- 
munis  non  diversificaretur,  si  natura  spe- 


SUMM.E  Philos.  VI  —  11. 


M-2  QUAllTA  1*AUS  —  METAPIIYSIGA 

ciei  esset  aliquid  uliiiLl    piaHer  naluraia  nerc,  sicuL  ostensuin  cst.  Dicluni  esl  enim 

generis. Undecontia  hoc  concludit  ex  dic-  (supra,  art.   pra3ced.,    quDCstiuno.   3,  c), 

tis,  quod  hoc  ipsum,  quod  est  commune,  quod  contrarielas  cst  difTorentia  pcrfecta, 

diversificalur   secunduin   specicm.   Unde  et  itcrum  dictum  cst,  quod  differentia  se- 

oportct  quod  commune,  ut  animal,  ipsum  ciindum  speciem  est  «  aliquid  alicujus  », 

secundum  so  sit  iioc  tale  secundum  unam  id  est  ab  ahquo;  et  quod  pra?ler  hoc,  idom 

differonliam,  et  illud  tale  sccundum  aliam  genus  oportet  esse  inambobus  difTerenti- 

dinoronliam  :  sicut  qnod    hoc  bit  equus,  bus    specie.  Et   ex   his  duobus  sequitur 

et  iilud  homo.  Et  ita  sequitur,    quod,   si  quod  omnia  contraria  sint  in  eadem  «  coc- 

animal  sit   secundum  se  hoc    talc  et  hoc  lementatione  calcgoriaj  »,  id  est  in  eadein 

tale,   difTorentia    faciens   differre    specie,  ordinatione  praxlicamentcili,   qua?cunquc 

sit  qua^dam  diversitas  generis,   ita  quod  tamen  sunt  diversa  specie  et  non  genere, 

ipsam   naturam   generis    diversificet.  —  ut  dicetur  infra  (ad  1).  (Quodquidemdicit 

Pcr  hoc   autcm,    quod   hic   dicitur,    non  pra^servando  sc  a  corruptibili  et  incorrup- 

solum  excludilur  opinio  Platonis  ponen-  libiU,  de  quibus  post   dicelur  quod  sunt 

tis  commune  unum  et  idem  per  se  exis-  diversa  genere).  Et   non  sokim  contraria 

terc;   sed  eliam  excluditur  opinio  eorum  sunt  in  uno  gencre,  sed  sunt  etiam  diver- 

quidicunt,  quod  ilkidquod  perlinet  ad  na-  sa  ab  invicem.   Qnod  patet,  quia  ea  quae 

luram  generis  non  differt  specie  in  specie-  perfecte  differunt,  sicut  contraria,  non  sunt 

bus  diversis  :  sicut  quodanima  sensibilis  invicem   simul.   Undo   cum  ad    difTercn- 

non  differt  specie  in  homine  et  equo.  —  tiam  secunduni  speciem  requiratur  iden- 

10  Metaphys.  1.  10  (4).  titas  generis,  et  diversificatio  generis  per 

Ex  his  autem  manifeste    concluditur,  diversasspecies,  etcum  ulrumque  in  con- 

quod  differentia  diversificans  secundum  se  trarietale  reperiatur ;  sequitur  quod  diffe- 

genus  est   contrarietas.   Videmus  enira,  rentia  secundura  speciem  sit  contrarietas. 

quod  omnia  genera  dividuntur  per  oppo-  Qjod  manifestum  est,  quia  hoc  est  aHqua 

sita.  Quod  quidem  necesse  est.  Nam  ea  quae  esse  diversa  secundum  speciera  existentia 

non  sunt  opposita,  possunt  simul  existere  jn  eodem  genere,  habere  contrarietatem 

in    eodem.  Quse  autem  hujusmodi  siint,  differentiarum,  «  cum   sint   individua  », 

non  possunt   essc  diversa,   cum   non  ex  id   est   non   ullerius    divisa   in    species, 

necessitate  sint  in  diversis.  Unde  oportet  sicut  sunt    species    specialissimae.    Quae 

quod  soknn  opposilis  aliquid  commune  di-  quideai  dicuntur  individua  a  Philosopho, 

vidatur.   Non  autem   divisio    generis   in  in  quantum  ulterius  non  dividuntur  for- 

species  potest  fieri  per  aka  opposita  quam  makter.  Particularia  vero  dicuntur  indi- 

per  contraria.  Nam  contradictorie  oppo-  vidua,  in    quanlum  nec  raateriahter  nec 

sila  non  sunt  in  eodem  genere,  cum  ne-  forraaliter  ulterius  dividuntur.   Et  sicut 

gatio  nihil  ponat.  Et  siraile  est  de  priva-  diversa  specie  sunt  quae  contrarietateni 

tive   oppositis,  cum  privatio  non  sit  nisi  habent,  ita  in   eadem  specie    sunt    quae 

negatio  in  subjeclo  aliquo.  Relativa  etiam,  non  habent  contrarietatem,  cura  sint  in- 

ut  supra  (quaestiunc.  praeced.,  ad  i)  habi-  dividua  secundura  forraalem  difierentiam. 

lum  est,  non  sunt  ejusdera  generis,   nisi  Contrarietates   enim   fiunt   in   divisione, 

quae  secundum  se  ad  invicem  referuntur,  non   solura   in   suprerais  generibus,  sed 

qua3  quodara  modo  sunt  contraria,  ut  su-  ciiara  in  raediis,  «  priusquain  veniatur  ad 

pra  dictura  est.   Et  sic  reknquitur  quod  individua  »,    id  est    ad  ultiraas  species. 

sola  contraria  faciunt  differre  specie,   ea  Sic  igitur  manifeslura  est  quod  licet  non 

quse  sunt  unius   generis.    —   Id  ipsura  inorani  genere  sit  contrarietas  specierum, 

prseterea  manifestat  Philosophus  hic  (10.  in   omni   tamen  genere   est  contrarictas 

Melaphya.  text.  24  ;  1. 9,  c.  8)  per  rationem,  differenliarura.  —  Ibid. 
dicens,  quod  contraria  sunt  in  eodera  ge-         Ex  his  ulterius  concludit  Philosophus 


DE  UNO  ET  MULTO  —  QU.  XVI  DE  PARTIBUS  SECUND.  MULTIT.  —  AllT.  V  lC,:i 

hic  (10.  Metaphys.  texl.  24  ;   1.   9,    c.   8),  priae  passiones  generis,  et  qusRJani  sunt 

quod  nihil  eoruni  quac  conveniunt  in  ge-  minus  proprioc.  Quia  enim  genus  a   ma- 

nere,  sicut  sunt  species    generis,   dicitur  teria  sumitur,  materia  autem   per  se  ha* 

idem  specie,  nec  diversum  specie  ad  ge-  bot  ordinem  adforniam,  illa^propria}  sunt 

nus  :  quia  id  ad  quod  aliquid  dicitur  idem  difTercntia3  generis,  quaj  sumuntur  a  di- 

specie,  habet  unam  et  eandem  differen-  versisformis  perficientibusmateriam.  Sed 

tiani ;  illud  autem  ad  quod  aliquid  dicitur  quia  formaspeciei  iterum  multiplicatur  in 

diversum  specie,    habet  oppositam  diffe-  diversa    secundum    materiam    signalam, 

rontiam.  Si  igitur  aliqua  specierum  dice-  quae  est  subjecta  individualibus  proprie- 

retur  idem  specie  vel  diversum  ad  genuSj  tatibus,  contrarietas   accidentium  indivi- 

sequeretur  quod  genus  haberet  in  sui  ra-  dualium  minusproprie  se  habet  ad  genus, 

tione  aliquam  differentiam.  Sed  hoc  fal-  quam  contrarietas  diflerentiarum  forma- 

suni   est;    quod  sic  patet.  Materia  enim  lium.  Et  ideo,  quia  in  composito  est  ma- 

(T  ostenditur  negatione  j,   id   est   natura  teria  et  forma,  haec  quidem  est  «  ratio  », 

raateriai  inlelligitur  per  negationem  om-  id  est  forma,  quse  constituit  speciem  ;  ha3C 

niura   formarum.  Genus  autem  est  quo-  autem  est  u  materia  »,  quse  est  individua- 

dam  modo  materia,  sicut  expositura  est;  tionis  principium  :  qua;cunque  contrarie- 

et  loquimur  nunc  de  genere  quod  inveni-  tates  sunt  in  ratione,  id  est  ex  parte  for- 

lur  in  naturis  rerura,  non  degenere  quod  raa3,  faciunt  difTerre  secundum   speciem, 

in  horanibus  dicitur,  sicut  genus  Roraa-  illa)    vero     qua)    sunt   ex    parte    raate- 

norumvel  Heraclidarum.  Undepatet  quod  riae,  quse    sunt   propriae   individui,  quod 

eliam  genus  in   sua   ralione    non    habel  est  acceplum  cum  materia,    non  faciunt 

differentiam  aliquam.    Et  sic  patet  quod  differe   secundura    speciem.   Et   propter 

nulla  species  a  suo  genere  differt  specie,  hoc  albedo  et   nigredo  non    faciunt  ho- 

nec  est  cum  eo  idem  specie.  Et  similiter  raines   differre   secundura  speciera.    Non 

non  differunt  aliqua  specie  ab   illis  quse  enim  horao  albus  et  homo  niger  differunt 

non  sunt  in  eodem  genere,  proprieloquen-  specie,  etiamsi  utrique  iraponatur  aliquod 

do,  sed  differunt  ab  eis  ;  specie  vero  dif-  noraen,  ut  si  horao  albus   dicatur  A,  et 

ferunt  ab  his  qua;  sunt  in  eodem  genere  :  homo  niger  dicatur  B.    Quod  ideo    addit 

quia  contrarielas  est  differentia,  qua  ali-  Philosophus,  quia  homo  albus  non  videtur 

qua   differunt  specie,    ut  ostensum  est  :  esse  aliquodunura  ;  sed  si  imponeretur  no- 

non  quia  ipsa  contrarietas  differentiarum  men,  videtur  esse  aliquidunum.  Et  simili- 

dilTerat  specic,   licet  conlraria    differant  ter  est  dehominenigro.  Et  ideo  dicit,  quod 

specie;  sed  contrarietas  est  solum  in  his  horao  albus  et  horao  niger  non  differunt 

quse  sunt  ejusdemgeneris.  Unde  relinqui-  specie,  quiahomo,  scilicetparticularis,  cui 

tur  quod   differre  specie  non  sit  proprie  conveniunt   albura  et   nigrum,  est  quasi 

in    his    qu3e    sunt    alterius    generis.   —  raateria ;  non  enira  dicitur,  quod  horao  sit 

ibid.  albus,  nisi  quia  hic  homo  est  albus.  Et  sic 

Ad  primum  ergo  dicendum  cum  Philo-  cura  horao  parlicularis  conceptus  sit  cura 

sopho,  quod   liaec  dubitatio  de  raasculino  raaleria,  et  raateria  non  faciat  differre  se- 

et  feminino  est  fere  eadem,  sicut  si  quae-  cundum  speciem,  sequitur  quod  hic  horao 

ralur,    quare  qusedara  contrarietas  facit  et  ille  homo    non  differant  specie  :    quia 

differre   specie,    et  quajdam   non  :   sicut  plures  homines  non  propter  hoc  sunt  plu- 

anibulativura  ct  volativum  seu  gressibile  res  species   hominis,   quia   sunt   plures; 

et  volalile  faciunt  diflere  specie  animalia,  quia  non  sunl  plures  nisi  propter  diver- 

sed  albedo  et  nigredo  non.  — Ad  quod  di-  sitatem  materiae,  quia  scilicet  sunt  diver- 

cendura,  quod  ideo  contingit  quod  qusedara  sae  carnes  et  ossa  ex  quibus  est  hic  vel  (et) 

contrarietas  facit  differre  specie  et  quse-  ille.  Sed  <i  siraul  tolura  »,  id  est  indivi- 

dera  non,  quia  qusedam  contraria  sunt  pro-  duum  congregatura  ex  raateria  et  forraai 


161  OUARTA  PARS 

esl  diveisum  ;  sud  noii  est  diversum  ripe- 
cie,  quia  non  est  conlrarielas  cx  parle 
forma).  Sed  quamvis  in  diversis  indivi- 
duis  non  sit  contrarielas  ex  parte  formoe, 
est  tamen  diversitas  individuorum  par- 
ticularium,  quia  parliculare  aliquod,  iit 
Callias,  non  solum  est  forma  sed  for- 
ma  cum  maleria  individuata.  Et  ila, 
sicut  diversilas  formtC  facit  differentiam 
specierum,  ila  diversitas  maleri^e  indivi- 
dualis  facit  dilTerenliam  individuorum. 
Album  aulem  non  pra3dicalur  de  liomine 
nisi  ralione  individui;  non  enim  dicitur 
homo  albus,  nisi  quia  aiiquis  homo  dici- 
tur  albus,  ut  Callias.  Et  sic  patct  quod 
homo  per  accidens  dicilur  albus,  quianon 
in  quanlum  homo,  sed  in  quantum  hic 
homo,  albus  dicitur;  hic  autem  homo  di- 
citur  propter  materiam.  Unde  patet  quod 
album  et  nigrum  non  pertinent  ad  diffe- 
renliam  formalera  hominis,  sed  solum  ad 
materialem.  Et  propter  hoc  non  dilferunt 
specie  homo  albus  et  niger,  sicut  nec  cir- 
culus  sereus,  et  ligneus  differunt  specie. 
Et  in  his  eliam,  quai  differunt  specie,  non 
est  differentia  speciei  propter  materiam, 
scd  propler  formam  :  sicut  triangulus 
Kreus  et  circulus  h"gneus  non  difTerunt 
specie  propter  niateriam,  sed  propter 
diversitatem  formcc.  Unde  si  quasratur, 
utrum  materia  faciat  diversa  specie  aH- 
quo  modo,  videtur  quod  faciat,  quia  hic 
equus  ab  hoc  homine  est  diversus  specie, 
et  tamcn  manifestum  est  quod  ratio  utri- 
usque  est  cum  materia  individuali.  Et  nz 
videtur  quod  materia  aliquahter  faciat  dif- 
ferre  specie.  Sed  tamen  manifestum  cst 
quod  hoc  non  contingit  proptcr  diversita- 
tem  materia),  sed  quia  contrarietas  est  ex 
parle  f)rma3,  quia  liomo  albus  et  equus 
niger  diflerunt  specie;  sed  hoc  non  est 
propter  album  et  nigrum,  quia  si  ambo 
esscnt  albi,  adhuc  specie  differrenl.  Sic 
igilur  apparet  quod  conlrorietas  quse  est 
ex  parte  ipsius  furma},  facitdiffcrre  specie, 
non  autem  illa  quce  est  ex  parte  matc- 
riEC.  Hujusmodi  sunt  mascuhnum  et  femi- 
ninum.  Licet  enim  ha^c  duo  sint  propria^ 
passiones  animalis,  quia  animal  ponitur 


■  MKTAPHYSICA 

in  (h.fiiiilione  ulriusquc;.nou  lainen  coi;- 
veniunt  animali  secundum  substantiam  et 
formam,  sed  ex  partc  matcria)   ct   coipo- 
ris.  —  10.  Melaphys.  1.  11  (4). 

Ad  secnndum  dicendum,  quod  sicut  for- 
ma  et  actus  pertinentad  speciem,  ila  ma- 
teria  et  potentia  pertinent  ad  gcnus.  Un- 
de  sicut  contrarietas  qua}  est  secundum 
formaset  actus,  facit  differenliam  secun- 
dum  speciem,  ita  contrarielas  qua^  est  se- 
cundum  potenliam,  facit  generis  diversi- 
tatem.  —  10.  Melaphys.  I.  12  (4). 

Ad  intelligentiam  auteni  horum  quai 
supra  dicta  sunt,  atlendendum  est,  quod, 
licet  ostensum  sit  quod  quaedam  conlraria 
non  faciunt  differre  specie,  et  qusedam 
faciunt  differre  etiam  genere,  tamen  om- 
nia  contraria  aliquo  modo  faciunt  differre 
specic,  si  fiat  comparatioconlrariorum  ad 
ahquod  determinatum  genus.  Nam  album 
et  nigrum  licet  non  faciant  diflerre  specie 
in  genere  animalis,  faciunt  tamen  differre 
specie  in  genere  coloris  ;  et  masculinum 
et  femininum  faciunt  dilTerre  specie  in 
genere  sexus;  et  animatura  et  inanima- 
tura  hcet  faciant  differre  genere  quantum 
ad  infimas  species,  tamen  quantum  ad 
genus,  quod  per  se  dividitur  in  animatum 
et  inanimatum,  faciunt  differre  specio 
tantuni.  Nara  omnes  differentise  gencris 
sunt  constitutivse  specierum  quarundam, 
Hcetillai  species  possint  esse  genere  diver- 
sa.  Corruplibile  autera  et  incorruptibile 
dividunt  per  se  ens  :  quia  corruptibileest 
quod  potest  non  esse,  incorruptibile  au- 
tem  quod  non  potest  non  esse.  Unde,  cum 
ens  non  sit  genus,  non  mirum  si  corrup- 
tibile  et  incorrujDtibile  non  conveniant  in 
aliquo  uno  genere.  —  Ibid. 


ARTICULUS  VI 

UTRUM  RELATIVA  OPPOSITIO  SIT  VERA 
OPPOSITIO. 

Videtur  quod  relativa  oppositio  non  sit 
vera  oppositio. 
1.  In  orani  enim   oppositione  alterum 


DE  UNO  ET  MULTO  -  QU.  XVI  DE  PAIlTllJUS  SECUND.  MUUTIT.  -  AUT.  Yl 


105 


oppositorum  est  vilius  (Opusc.  37,  c.  t  et 
2);  at  illiid  non  videtur  in  opposilis  rela- 
tivis ;  filius  enim  non  est  necessario  quid 
vilius  palre  :  ergo  in  relalivis  non  est  ve- 
ra  opposilio. 

2.  Praelerea,  omnis  oppositio  in  lantum 
cst  opposilio,  in  quantum  participat  con- 
Iradictionem  [Ojnisc.  37.  c.  1  et  2) ;  at  re- 
lativa  oppositio  nullo  modo  videtur  partici- 
pare  contradictioneni ;  in  contradictoriis 
enim  unum  removet  aliud,  quod  non  est 
in  relativis  in  quibus  unum  ponit  aliud 
[de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  'i ;  q.  8,  a.  1,  ad 
13)  :  ergo  in  relativis  non  est  vera  oppo- 
sitio. 

Scd  conira  esl  auctoritas  Philosophi  5. 
Melaphys.  (texl.  IG ;  I.  6,  c.  10)  et  iO.  Me- 
taphys.  (text.  15;  1.  9,  c.  4)  inter  oppo- 
sita  I  elativam  oppositionem  referentis.  — 
b.  Metaphys.  1.  12  (13) ;  10.  Metaphys.  1.  6 
(3). 

Respondeo  DicENDUM,  quod  oppositiore- 
laliva  vera  est  oppositio,  differens  tamen 
ab  aliis  in  duobus.  Qiiorum  primum  est, 
quod  in  aliis  oppositis  unum  dicitur  alteri 
oppO!ii,  in  quantum  ipsum  removet ;  ne- 
gatio  cnim  removet  affirmationem,  et  se- 
cundum  hoc  ei  opponitur.  Oppositio  vero 
privationis  et  habitus  et  conlrarietatis 
includunt  opposilionem  contradictionis, 
ut  10.  Metaphys.  {texl.,  15;  1.  9.  c.  4) 
tlicitur.  Non  autem  esl  hoc  in  relativis. 
Non  enim  per  hoc  opponitur  filius  patri, 


lationem.  Quod  patet  per  se  in  affirma- 
tione  et  negatione,  et  privalione  et  habitu. 
Patet  ctiam  in  contrarietale,  quia  secun- 
dum  Philosophum  (1.  Phys.  iexl.k9;c. 
5)  semper  alterum  contrariorum  est  sicut 
nobilius,  et  alterum  sicut  vilius  (l.  Sent. 
dist.  26,  q.  2,  a.  2,  in  c,  ante  fin.),  ut 
etiam  ex  supra  (a.  3  et  4)  dictis  manifes- 
tum  est.  In  relativis  autem  neulrum  est 
sicut  privatio  aiterius,  et  (vel)  defcctum 
importans.  Cujus  ralio  est,  quia  in  rela- 
tivis  non  est  oppositio  secundum  id  (1) 
quod  relativum  in  aliquo  est,  scd  secun- 
dum  id  quod  ad  oliud  dicitur.  Unde  quam- 
vis  una  relatio  habeat  annexam  negatio- 
nem  alterius  relalionis  in  codem  sup- 
posito,  non  tamen  ista  ne.o-atio  importat 
aliquem  defectum,  quia  defectus  non  est 
nisi  secundum  aliquid,  quod  in  aliquo  na- 
tum  est  esse.  Unde  cum  id  quod  habet 
oppositionem  relativam  ad  ipsum,  secnn- 
dum  rationem  oppositionis  non  ponat  ali- 
quid,  scd  ad  aliquid,  non  scquitur  imper- 
feclio  veldefectus.  —  1.  Senl.  1.  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  oppositio 
relativa  est  quidem  oppositio  secundum 
quod  participat  contradiclionem ;  sed  ta- 
men  minimum  participat  de  illa.  Quod 
autem  participet  aliqualiter  contradic- 
tionem,  patet,  quia  una  relatio  infert  se- 
cum  negationem  alterius  relationis  in 
eodem  supposito,  ut  dictum  est  (ad  1); 
non  enim  idem  est  pater  et  filius  respectu 


quod  ipsum  removeat,  sed  propter  ratio-     ejusdem.  Minimum  tamen  habet  de  con 


nem  habitudinis  ad  ipsum.  Etex  hoc  cau- 
salur  secunda  differentia  :  quia  in  aliis 
oppositissemper  alterumest  imperfectum, 
quod  accidit  rationenegationis  quae  inclu- 
dilur  in  privatione  et  altero  contrariorura  ; 
hoc  autem  in  relativis  non  oportet,  imo 
utrumque  considerari  potest  ut  perfectum : 
sicut  patet  in  maxime  relativisa?quiparan- 
tiae,  et  in  relativis  originis,  ut  sequale,  si- 
mile,  pater  et  filius.  —  De  Poi.,  q.  7,  a. 
8,  ad  4;  q.  8,  a.  l,ad  13.  —  Cf.  in  Logi- 
ca  q.  15,  a.  1,  c. 

Ad  primum-  ergo  dicendum,  quod  in 
omnibus  oppositis  alterum  est  ut  perfec- 
lum,  alterum  ul  imperfectum,  praeter  re- 


tradictione,  quia  in  aliis  oppositionibus 
extrema  non  includunt  se  invicem,  nec 
ponunt,  imo  cum  unum  inest,  reliquum 
impossibile  est  inesse ;  at  in  oppusitione 
relaliva,  extrema  se  muluo  includunt  et 
ponunt  et  perimunt.  —  Opusc,  37,  c.  1 
et  3. 

(1)  Al.  «  id  quod  inaliquo  relativo  est  ». 


10(3 


(JLAIITA   1>AUS  - 


QU.ESTIO  XVII  (1) 

DE    VERO. 

Post  considerationem  unius  ct  mulli, 
ct  corum  quoe  ad  illa  conscquunlur,  ss- 
quitur  considcrare  de  secunda  passione 
cntis,  sciiicet  de  vero. 

CIHCA  QUOD  QU/ERUNTUR  OCTO: 

1.  Utrum  verum  convertatur  cam  ente,  et  sit 
ejiis  achrquata  passio. 

2.  llrum  verum   addat   super   ens  rationem 
conformitatis  ad  intellectum. 

3.  Utrum   verum   principalius  in    intellectu 
quam  in  rebus  reperiatur. 

4.  flrum  veritassit  tantum  in  intellectucom- 
ponente  et  dividente. 

5.  Utrum  sit  una  sola  veritas  secundum  quam 
omnia  sunt  vera. 

6.  Utrum  sint  plures  veritates  a^ternsB. 

7.  Utrum  veritas  creata  sit  mutabilis. 

8.  Utrum  oranis  creata  veritas  sit  a  prima 
veritate. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  VERUM  CONVERTATUR  CUM  ENTE,  SIT- 
QUE   EJUS  AD^QUATA  PASSIO. 

Vidotur  quod  verum  non  converlatur 
cum  ente,  nec  proinde  sit  ejus  adccquata 
passio. 

1.  Verum  enim  proprie  est  in  intellectu, 
ut  dicit  Philosophus  6.  Metaphys.  {lext.  8; 
1.  5,  c.  3) ;  sed  ens  proprie  esl  in  rebus  : 
ergo  non  converluntur,  nec  consequenter 
verum  est  passio  entis.  — la,  q.  16,  a.  3, 
arg.  1. 

2.  Prseterea,  propria  passio  non  se  ex- 
tendit  ultra  subjectum.  Sed  verum  se  ex- 
tendit  ultra  ens;  nam  se  extendit  etiam 
ad  non  ens ;  nam  verum  est  quod  est  esse, 
et  quod  non  est  non  esse.  (la,  1.  c.  arg.  2). 

(l)Edit.  Ticin.  :  Qujest.  6  De  vero.  — Deinde  con- 
sider^ndum  est  de  vero.  Circa  quod  qurerunlur 
duo  :  1.  ulrum  verum  converlaUir  cum  ente,  sit- 
que  ojus  passio  ;  2.  utrum  verum  supra  cns  addat 
relationem  conformitatis  ad  inlcllectum. 


IMiyrAPlIYSIGA 

Ergo  verum  non  est  passio  propria  adcc- 
quata  entis. 

3.  Pra^terea,  ens  et  veruni  se  liabent 
per  prius  et  posterius  ;  prius  enim  vide- 
tur  esse  verum  quam  ens,  quia  nihil  in- 
telMgiltu'  nisi  sub  ratione  veri ;  sed  quaj 
habent  se  ut  prius  etposterius,  non  con- 
vertuntur  :  ergo  verum  non  est  passio 
adaequata  entis.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  Prseterea,  verum  opponitur  falso; 
sed  opposita  non  conveniunt  cidem  :  ergo 
cum  falsum  sit  in  rebus  (la,  q.  17,  a.  1, 
c),  verum  non  seniper  inerit  enti;  et  sic 
non  erit  ejus  ada^quata  passio,  nec  cum 
illo  convertetur. 

Sed  contra  est,  quod   Philosophus   (2. 
Metaphys.  text.  4  ;  1.  1  min.,  c.  1)  dicit, 
quod  eadem  est  dispositio  rerum  in  esse 
et  in  veritate.  —  la,  q.  IG,  a.  3,  arg.  Sed 
contra. 

Respondeo  dicExNdum,  quod  verum  con- 
verlitur  cum  ente  et  est  ejus  adaiquala 
passio.  Quod  enim  convertatur  cum  ente, 
manifestum  est  ex  dictis  (supra,  q.  11,  a. 
2).  Sicut  enim  bonum  habet  rationem  ap- 
petibilis,  ita  verum  habet  ordinem  ad 
cognitionem.  Unumquodque  autem  in 
quantum  habet  de  esse,  in  tantum  est 
cognoscibile;  et  propter  hoc  dicitur  in  3. 
de  Anima  {texl,  37  ;  c.  8),  quod  anima  est 
quodam  modo  omnia  secundum  sensum  et 
intellectum.  Et  ideo  sicut  bonum  conver- 
titur  cum  ente,  ita  et  verum.  Sed  tamen 
sicut  bonum  addit  rationem  appetibilis 
supra  ens,  ita  et  verum  coraparationcm 
ad  intellectum.  (la,  q.  16,  a.  3,  c.)Ethinc 
sequilur  quod  sit  verum  passio  adsequata 
entis;  nani  cum  illo  converlitur,  ut  dic- 
tum  est  (supra,  q.  11,  a.  2).  Et  est  poste- 
rius  ente,  ab  illo  aliquo  modo  diversum, 
quia,  ut  dicitur  in  lib.  de  Causis  (propos. 
4),  «  prima  rerum  creatarum  est  esse  » ; 
et  omnia  alia  dicuntur  per  informationem 
de  ente.  Causatur  etiam  ex  principiis  en- 
tis,  et  in  illo  fundalur,  quia  eatenus  ali- 
quid  est  verum,  quatenus  habet  esse. 
Unde  causaliter  definitur  veritas  cujusli- 
bet  rei  ab  Averroe  2.  Metaphys.  quod  sit 
proprietassui  esse,  quod  stabilitum  est  ei. 


1  DE  VERO  ET  FALSO  —  QU.  XVII  DIC  VERO  —  AUT.  II 


167 


Acl  primiim  ergo  diccndum,  quod  ve- 
rum  est  in  rebus  et  in  inlellectu  ;  verum 
autem  quod  est  in  rebus,  converlitur  cum 
ente  secundum  substantiam;  sed  verum 
quod  est  in  intelleclu,  converlitur  cum 
ente  ut  manifestativum  cum  manifeslato. 
—  la,  I.  c.  ad  1.  —  Vel  dic,  quod  cliam 
ens  est  in  rcbus  et  in  intellectu,  sicut  et 
verum,  licet  verum  principaliter  sit  in 
intelleclu,  ens  vero  principalilcr  in  rebus; 
et  hoc  accidit  proptcr  hoc,  quod  verumet 
ens  differunt  ratione.  —  Ibid. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non  ens 
non  habet  in  se  unde  cognoscatur;  sed  cog- 
noscitur  in  quantum  intellectus  facitillud 
cognoscibile.  Unde  verum  fundatur  in  enle, 
in  quantum  non  ens  cst  quoddam  ens  ra- 
tionis  apprehensum  scilicet  a  ratione.  — 
Ibid.  ad  2. 

Adterlium  palet  ex  dicLis  (supra,  q.  11, 
a.  3,  ad  5). 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  verum  et 
falsum  opponuntur,  sicut  quod  est  et 
quod  non  est,  atque  adeo  sicut  ens  et  non 
ens  ;  et  ideo  verum  convertitur  cum  ente, 
et  falsum  cum  non  enle.  —  ia,  q.  17,  a. 
4,  arg.  1  et  ad  1. 

ARTICULUS    II 

UTRUM  VERUM  SUPRA  EN5  ADDAT  RELATIO- 
NEM  RATIONIS  CONFORMITATIS  AD  INTEL- 
LEGTUM. 

Videtur  quod  verum  non  addat  supra 
ens  relationem  rationis  conformitatis  ad 
intellectum. 

1.  Definitio  enim  significat  quiddilatem 
rei,  ut  saepe  diclum  est;  sed  verum  defi- 
nitur  a  Philosopho  (4.  Metaphys.  text.  27; 
1.  3,  c.  7)  id  quod  est,  sicut  falsum  defi- 
nit  esse  id  quod  non  est  ;  ergo  verum 
formaliter  non  consistit  in  relatione  ad  in- 
tellectum.  — de  Vcrit.  q.  1,  a.  1,  arg.  7- 
cf.  1.  Sent.  dist.  19,  q.  ^,  a.  1. 

2.  PrsDlerea,  veruni  formaliter  tantum 
consistit  in  intellectu,  et  in  rebus  tantum 
causaliter,  non  autem  formaliter  (la,  q. 
16,  a.  1  et  3).  Sed  si  verum  adderet  su- 


pra  ens  relationem  conformitatis  rei  ad 
intellectum,  verum  non  tanlum  causali- 
ter,  sed  etiam  formaliler  esset  in  rebus, 
sicut  est  in  intellectu.  Ergo  verum  non 
addit  supra  ens  relationem  conformitatis 
ad  intellectum. 

3.  Prseterea,  relalio  rationis  est  tantuni 
in  intellectu  ;  unde  non  convcrlitur  cum 
ente  reali,  quod  est  extra  intellectum ; 
sed  verum  convertitur  cum  ente  reali  (1. 
Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  3,  c.)  :  ergo  veruni 
formaliter  non  consistit  in  relatione  ra- 
tionis  conformitatis  ad  intellectum. 

4.  Pra3terea,  eatenus  dicitur  verum  au- 
rum,  quatenus  habet  formam,  secundum 
quam  imitatur  suum  exemplar,  quod  ha- 
bet  in  Deo  (1.  Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  3, 
in  c.) ;  ergo  verum  non  consistit  formali- 
ter  in  relatione  ad  potentiam  cognosciti- 
vam,  sed  potius  in  relatione  ad  exem- 
plar. 

Sed  contra  est :  1.  quod  verum,  ut  dicit 
Philosophus  (6.  Eth.  c.  2)  est  bonum  in- 
tellectus ;  ergo  de  quocunque  dicitur  ve- 
rum,  oportet  quod  hoc  sit  per  respectum 
ad  intellectum;  sed  non  potest  esse  alius 
respectus  quam  conformitatis  :  ergo  in 
lali  respectu  consistit  formaliter  verum. 
— .  6.  Eth.  1.  2;  1.  Periherm.  I.  3. 

2.  Prseterea,  veritas  rei  oritur  ex  veri- 
late  intellectus;  sed  haec  consistit  in  con- 
formitate  intellectus  ad  rem  :  ergo  illa 
consistet  in  conformitate  et  adajquatione 
ad  intellectum.  —  la,  q.  IG,  a.  2  et  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  in  de- 
monstrabilibus  oportet  fieri  reductioneni 
in  aliqua  principia  per  se  intellectui  nota, 
ita  investigando  quid  est  unumquodque  ; 
alias  utrobique  in  infinita  iretur ;  et  sic 
periret  omnino  scientia  etcognitio  rerum. 
Illud  autem,  quod  primo  intellectus  con- 
cipit  quasi  notissimum,  et  in  quo  omnes 
conceptiones  resoluit,  est  ens,  ut  Avicen- 
na  dicit  initio  suse  Melaphysicce.  Unde 
oportet  quod  orancs  aUae  conceptiones  in- 
tellectus  accipiantur  ex  additione  ad  ens. 
Sed  enti  non  potest  addi  aliquid  quasi  ex- 
tranea  natura,  per  modum  quo  differen- 
tia  additur  generi,  vel  accidens  subjecto : 


l.;s  01  AHTA  l'AUS  -  MKTAPFIYSIGA 

quia  qua-libel  naliira  esscMlialiter  est  ens;  lellectusdivini  (la,  q.  16,  a.  1,  c. ;  1.  Pe- 

unde  eliaui  probat  Philosophus  in  3.  Me-  riherm.  1.  3).  Sic   ergo   veritas  consistit 

iaphjs.   {iexl.    1<»;1.   2,  c.  3),  quod  ens  fornialiter   in  adaequatione,   conformilate 

non  potest  esse  genus   {de  Veril.  q.  1,  a.  et  convenienlia  ad  intellectum   divinum, 

1,  c);  el  quia  oporteret  quod  per  ralio-  et  secundario  ad  inlelleclum  noslrum,  et 

nem  veri  conliaheretur   ens   ad   ali(iuod  per  consequens   vcrum   supra  ens   nihil 

speciale  genus.  Sed   addi  potest  vel  ali-  aliud  formaliter  addil    quain   relationem 

quis  modus   delerminatus   essendi,  quo-  rotionis. 

modo  decom  pracdicamenla  addunt  supra         Ad  primxim  ergo  dicendum,  quod   tri- 

ons ;  vel  aliquis   modus  generalis  conse-  pliciter  polest  considerari  verilas  :  uno 

quens  omne  ens,   vel    negativus,   qui  sit  modo  causaliter  seu   secunduni   id,  quod 

negalio,  quomodo  unum  addit  supra  ens  prajcedit  ralionom  veritatis;  et  hoc  modo 

neo-ationem  divisionis;    vel   quid   posili-  definitura  Philosoi)ho  verum,  quod  sit  id, 

vum  rationis,  et  hoc  modo  addunt  verum  quod  est;  alio  moclo   secundum  id,  quod 

et  bonum  :  hoc  quidem  convenientiam  ad  formaliler    rationem  veri  perficil ;    et  ita 

appetitum ;  unde  initio  Zr//i/corMm  (lib.  1,  definiLur  ab    Isaac,   quod   sit   adaequalio 

c.  1)  dicitur  :  <r  Bonum  est  quod  omnia  reiad  inlellectum,  seuconformitas  et  con- 

appelunt  i> ;  illud  vero  convenientiam  en-  venientia  rei  ad  intelleclum  ;  tertio  secu/i- 

tis  ad  intellectum.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  1,  dum  effectum  consequentem;  et  ita  defi- 

0. ;  q.  21,  a.  1,  c.  nitur  ob  aliis,  quod  sit  raanifestativum  et 

Dupliciter  autem  potest  ens  dicere  or-  declarativum  esse  rei.  — la,  q.  16,  a.  1, 

dinem  convenientiae  ad  aliquem  intellec-  c. ;   1.  Senl.  dist.   19,  q.    o,  a.  1,  c. ;  de 

lum,  vel  per  se  vel  per   accidens.  Per  se  Vcrit.  q.  1,  a.  i,  c. 

quidem  habet  ordinem  ad   intellectum,  a         Ad  secundum  dicendum,  quod  licet  ve- 

quo  dependet  secundum  suum  esse ;  pc?^  rum  principaliter   sit  in   intellecLu,    non 

acc2t/e?is  autem  od  intfllectum,  a  quocog-  lamen  in  solo   illo   formnliter   inost,  sed 

noscibilis  est  :  sicut  si  dicamus,  quoJ  do-  inestetiam  rebus,  licet  illis  secundario  et 

raus  comparatur  ad   intellectum  artificis  minus  principaliter  conveniat ;  et  ideo  si- 

per  se,  per  accidens  vero  comparatur  ad  cut  verimi  quod  est  in  intellectu,  conver- 

intellectum  a  quo  non  dependet.  Judicium  litur   cum  enle,  ut  manifestativum    cum 

autem  de  re  non   sumitur   secundum  id  manifeslato  :  ita  verum  quod  esL  in  rebus, 

quod  inest  ei  per  accidens,  sedsecundum  convertitur  cum  ente  secundum  substan- 

idquodinest  ei  per  se.  Unde  unaquaeque  tiam.  —  la,  q.  16,  a.  1,  c.  et  a.  3,  od  1. 
res  dicitur  vera  absolute  secundum  ordi-        Ad  tertium  dicendum,  quod  verum  dici- 

nem  convenientiae  ad  intellectura,   a  quo  lur  converti  cura  ente,  quia  importat  ens, 

dependet.  Et  inde  est  quod   res  artificia-  et   superaddit  illi   relationem  convetiien- 

les  dicuntur  verse  per  ordinera   ad  intel-  lise  ad  intellectura  ;  ens  enim  est  de  ra- 

lectum  nostrura;  dicilur  enim  dorausve-  tione  et  intellecLu  veri,   licet  verum  non 

ra,  quae  assequitur  similitudinera  formae,  sit  de  ratione  enLis.  — la,  q.  16,  a.  3,  4, 

quae  esl  in  menle  arlificis;  et  dicitur  ora-  5;  1.  Sent.  dist.  19,  q.  S,  a.  1 ;  cfe  Veril. 

tio  vera,  in  quantura  est  signura  intellec-  q.  1,  a.  2. 

lus  veri.  Et  sirailiter  res  naturales  dicun-         Ad  quartum  dicendum,  quod  dupliciter 

tur  veisc,   secundura  quod  assequuntur  comparatur  res  aliqua  ad  intellectum  :  — 

sirailitudinem    specierura    qua3    sunt   in  iino  modo  sicut  mensura  ad  raensuratum. 

raente  divina,  nara  orania  naluralia  com-  Et  sic  comparantur  res   naturales  ad  in- 

parantur  ad   intellectum   divinum,   sicut  lelleccumspeculativura  huraanura.  Et  ideo 

arlificiata  ad  artera;   dicitur  enira  verus  inlellectus  dicitur  verus  secundum  quod 

lapis,  quia  assequitur   propriara    lapidis  conformatur  rei,  falsus  autem  secundum 

naturam  secundum  procconceptionem  in-  quod  discordat  a  re.  Res  autem  naturalis 


I 


1)E  VERO  ET  FALSO  —  01 

inon  dicitur  esse  veraformaliter  percom- 
paralionem  ad  intellectum  nostrum,  sicut 
posuerunt  quidain  antiqui  nalurales,  exi- 
stimantes  rerum  veritatem  esse  solum  in 
lioc  quod  est  videri.  Secundum  hoc  enim 
scquerelur  quod  contradictoria  essent  si- 
mul  vera,  quia  conlradictoria  cadunt  sub 
diversorum  opinionibus.  Dicuntur  tamen 
res  aliqucT  verse  vel  falso^  per  compara- 
lionem  ad  inlellectum  nostrum,  non  essen- 
tialiter   vel   formnliter,   sed  effective,  in 
quantum  scilicet  natcie  sunt  facere   de  se 
verom  vel  falsam  existimationem ;  et  se- 
cundum   hoc  dicitur   aurum   verum   vel 
falsum.  —  Alio  autem  modo  res  compa- 
ratur  ad  intellectum  sicut  mensuralum  ad 
mensuram,  ut  patet  in  infeilectu  practico, 
qui  est  causa  rerum.  Unde  opus   artificis 
dicitur  esse  verum  in  quantum  attingit 
ad  ralionem  artis;  faltum  vero  in  quan- 
tum  deficit  a  ratione  artis.  Etquia  omnia 
entia  naturalia   comparantur  ad  intellec- 
lum  divinum  sicut   artificiata  ad  arlem, 
consequens  est  ut   quselibet  res  dicatur 
esse  vera,  secundumquod  liabet  propriam 
formam,  secundum  quam  imilatur  artem 
divinam.  Nam  folsum    aurum  est  verum 
auricalchum.  Et  hoc  modo  ens  et  verum 
convertuntur,  quia  quaelibet  res  natiiralis 
per  suam  formam  arti  divinse  comparalur. 
Unde  Philosophus  in  1.  Plii/s.   {texl.   81  ; 
c.  9)  formam  nominat  quoddam  divinura. 
—  1.  Periherm.  I.  3,  circa  med. 

ARTICULUS  III 

UTRUM  VERITAS  PRINCIPALIUS  IN  I.NTELLECTU 
QUAM  IN    REBUS  REPERIATUR. 

Videtur  quod  veritas  non  principalius 
inveniatur  in  intellectu,  quam  in  rebus. 

1.  Verum  enim,  ut  diclum  est,  conver- 
litur  cum  ente;  sed  ens  principalius  inve- 

I    nilur  extra  animam  :   ergo  et  verum.  — 
de  Verit.  q.  I,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praelerea,  res  non  sunt  in  anima 
per  suam  essentiam,  sed  per  suam  spe- 
ciem,   ut  dicitur  3.  de  Anima  [fext.  38; 


.  XVII  DE  VEUO  --  ,\UT.  III  |oo 

c.  8);  si  ergo  veritas  principaliter  in 
anima  invenilur,  veritas  non  erit  essen- 
tia  rei,  scd  simililudo  vel  species  ejus  ;  et 
verum  erit  species  entis  existentis  extra 
animam.  Sed  species  rei  existens  in  ani- 
ma,  non  pra)dicatur  de  re  qu;T}  est  extra 
animam,  sicut  nec  convertitur  cum  ea. 
Ergo  nec  verum  convertitur  cuni  ente; 
quoi  falsura  est.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praiterea,  omne  quod  est  in  aliqiio, 
consequitur  illud  in  quo  est.  Si  ergo  ve- 
rilas  principaliter  est  in  aniraa,  tunc 
judiciuni  de  veritate  est  secundura  a^sti- 
malionem  anima3;  et  ita  redibit  antiquo- 
rum  philosophorum  error,  qni  docebant 
omne  quod  quis  opinatur,  esse  verura,  et 
duo  contradictoria  esse  simul  vera  ;  quae 
absurda  sunt  et  falsa  ac  supra  (q.  4,  a,  1 
et  2)  refulata.  —  Ihid.  arg.  3  ;  la,  q.  16, 
a.  i,  arg.  2. 

4.  Piseterea,  si  veritas  principaliter  est 
in  intellectu,  oportet  quod  aliquid  quod 
ad  intellectum  veritatis  pertineal,  in  de- 
finitione  veritatis  ponatur.  Sei  Augujti- 
nus  hujusmoJi  definitiones  reprobat  in 
lib.  Solil.  (c.  5;  —  Migne  t.  32,  col.  888 
sq.)  siciit  istam  :  <r  Veriim  esl,  quod  ita 
est  ut  videtur  d  :  quia  secundura  hoc 
non  esset  verum,quod  non  videtiir  ;  quod 
patet  esse  falsnm  de  occultissimis  lapil- 
lis,  qui  sunt  in  visceribus  terrae.  Et  simi- 
liter  improbat  istara  :  a  verum  est,  qiiod 
ita  e>t  ut  cognitioni  (cognitori)  videtur, 
■si  velit  et  possit  cognoscens  esse  »  :  — 
quia  secundura  hoc  non  esset  aliquid 
verum,  nisi  cognitor  vellet  vel  posset 
cogno^cere.  Ergo  et  eadem  ratio  esset 
de  quibuscunque  aliis  definitionibus,  in 
quibus  ali'iuid  ad  intelleclum  pertinens 
poneretur.Ergo  veritas  non  est  prin- 
cipaliter  in  intellectu.  —  de  Verit.  I.  c. 
arg.  4 ;  la,  I.  c.  arg.  1. 

l").  PraeLerea,  <r  propler  quod  unura- 
quodque  tale,  et  illud  magis  »,  ut  patet 
1.  Posler.  {lcxt.  5;  c.  2;  cf.  S.  Thom. 
ibid.  lect.  G,  al.  5).  Sed  ex  eo  qiiod  res 
est  vel  non  est,  est  opinio  vel  oratio  vera 
vel  falsa,  secundum  Philosophurain  Prw- 
dicam.  (cap.  6,  al.  5  de  substantia).  Ergo 


170  OL^ARTA  PARS 

verilas  magls  esl  iii  rcbus  quani  in  intel- 
leclu.  —  la,  1.  c.  arg.  3. 

Sed  conira  esl  :  1.  quod  dicit  Philoso- 
plius  0.  Melaphys.  {tcxl.  8 ;  i.  o,  c.  3), 
non  esse  verum  et  falsum  nisi  in  mente. 
—  Ibid.  arg.  Sed  contra;  de  Veril.  1.  c. 
arg.  1  Sed  conira. 

2.  Piailerea,  veiitas  Cbt  ada;quaLio  rei 
et  intelleclus;  sed  liaec  ada^quatio  non 
potest  csse  nisi  in  intellectu  :  ergo  nec 
veritas  nisi  in  inlellectu.  —  de  Veril.  1. 
c.  ara.  2  Sed  conlra. 

Respo^deo  DiCENDUM.  quod  in  illis  quac 
dicunlur  pcr  piMuset  posteiiusde  mullis, 
non  semperoporlet  (I)  quod  id  quod  per 
prius  recipit  pr^edicationem  communis, 
sit  causa  aliorum;  sed  illud,  in  quo  pi4- 
mo  ratio  illius  communis  comp!eta  inve- 
nilur  :  sicut  sanum  pcr  prius  dicitur  de 
animali,  in  quoprimo  perfecta  ratio  sani- 
talis  invenitur,  quamvis  medicina  dicatur 
fcana  ut  elTectiva  sanitatis.  Et  ideo,  cum 
verum  dicalur  de  pluribus  per  prius  et 
poslerius,  oporlet  quod  de  illo  per  piius 
dicalur,  in  quo  invenitur  perfecla  ratio 
verilatis.  Complementum  autem  cujus- 
libet  motus  (vel  operationis)  est  in  suo 
termino  (ut  palet  per  operationem  ani- 
malis).  Motus  autem  cognitivae  virtulis 
tcrminatur  ad  animam ;  oportet  enim  ut 
cognil.um  sil  in  cognoscente  per  modum 
cognosccntis;  scd  motus  appelitiva^  vir- 
tutis  terminalur  ad  res.  Et  inde  est  quod 
Philosophus  in  3.  de  Anima  (lexl.  54  sq.; 
c.  10)  ponit  «  circulum  »  quendam  in 
actibus  animse,  secundum  scilicet  quod 
res,  qua3  est  extra  animam,  movet  inlel- 
lectum,  et  res  inlellccla  movet  appeti- 
lum,  et  aj^pelilus  tunc  ducit  ad  hoc  quod 
perveniat  ad  rem,  a  qua  motus  incepit. 
Et  quia  bonum  dicit  ordinem  ad  appeti- 
lum,  verum  autem  ad  intelleclum,  inde 
est  quod  Philosophus  dicit  6.  Melaphys. 
{lext.  8;  I.  5,  c.  3),  quod  bonum  et  ma- 
lum  sunt  in  rebus,  verum  et  falsum 
sunt    in   mente.  Res  autem  non    dicitur 

(1)'A1.  «  oportet  qiiod  illud  perprius  recipial  prro- 
dicalionem  communis,  quod  est  ut  causa  alio- 
rura  ». 


—  METAPHYSICA 

vera,  nisi  secundum  quod  est  intellectui 
adaequata  ;  unde  per  posterius  invenitur 
verum  inrebus,  per  prius  aulem  in  inlel- 
lectu.  Sed  scicndum  quod  res  aliter  com- 
paralur  ad  intellectum  praclicum,  aliter 
ad  speculativum.  Intellcctus  enim  prac- 
ticus  causat  res,  unde  cst  mensuratio 
rerum  quae  per  ipsum  fiunt;  sed  intel- 
lectus  speculalivus,  quia  accipit  a  rebus, 
est  quodarn  modo  motus  ab  ipsis  rebus, 
et  itares  mensurant  ipsum.  Ex  quo  patet 
quod  res  naturales,  ex  quibus  intellectus 
noster  scientiam  accipit,  mensurantintel- 
lectum  nostrum,  ut  dicitur  10.  Metaphys. 
{texl.  5;  I.  9,  c.  1);  sed  sunt  mensuralae 
ab  intellectu  divino  :  in  quo  sunt  orania 
creata,  sicut  omnia  artificiata  in  intel- 
lectu  artificis.  Sic  ergo  intellectus  divi- 
nus  est  mensurans  non  mensuratus,  res 
autem  naturalis  mensurans  et  mensurata. 
Sed  intellectus  noster  est  mensuratus, 
non  mensurans  quidem  res  naturales,  sed 
artificiales  tantum.  Pics  ergo  naturalis 
inter  duos  intcllectus  constituta,  secun- 
dum  ada^qualionem  ad  utrumque  vera 
dicitur  :  secundum  enim  adsequationeni 
ad  intellectum  divinum  dicitur  vera,  in 
quantum  implet  hoc  ad  quod  est  ordinata 
per  intellectum  divinum,  ut  patet  per 
Anselmumin  lib.  de  Verit.  et  per  Augus- 
tinum  in  lib.  dc  Vera  Relig.  et  per  Avicen- 
nam  in  definitione  veritalis,  scilicet  «  ve- 
ritas  cujusque  rei  est  proprietas  sui  esse, 
quod  stabilitum  est  rei  j>.  Secundum 
autem  adaequationem  ad  intellectum  hu- 
manum  dicitur  res  vera,  in  quantum  nata 
est  de  se  formare  veram  aestimationcm, 
sicut  e  contrario  res  falsse  dicuntur,  quae 
nalae  sunt  videri  quae  non  sunt,  aut  qua- 
lia  non  sunt,  ut  dicitur  in  5.  Metaphys. 
{text.  34 ;  1.  4,  c.  29).  Prima  autem  ratio 
veritatis  per  prius  inest  ei  quam  secun- 
da  :  quia  prior  est  comparatio  ad  intel- 
leclum  divinum  quam  humanum  ;  unde 
eliamsi  intellectus  humanus  non  esset, 
adhuc  res  dicerentur  verae  in  ordine 
ad  intelleclum  divinum.  Sed  si  uterque 
intellectus,  quod  est  impossibile,  intelli- 
geretur    aulferri,  nullo    modo   verilatis 


DE  VERO  ET  FALSO  —  OU. 

ralio  remaneret.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  2,  c. 

Amplius,  res  intellecla  acl  intellectum 
aliquem  potest  habere  ordinem  vel  per 
sc  vel  per  accidens.  Per  se  quidem  habet 
ordinem  ad  intellectum  a  quo  dependet 
secundum  suum  esse;  per  accidens  autem 
ad  intellectum  a  quo  cognoscibilis  cst  : 
sicut  si  dicamus,  quod  domus  comparatur 
ad  intellectum  artificis  per  se,  per  acci- 
dens  autem  ad  intellectum  comparatur  a 
quo  non  dependet.  Judicium  autem  de  re 
non  suraitur  secundnra  id  quod  inest  ei 
per  accidens,  sed  secundum  id  quod  inest 
ei  per  se.  Unde  unaquaeque  res  dicitur 
vera  absolute  secundum  ordinem  ad  intel- 
leclum  a  quo  dependet.  Et  inde  est  quod 
res  arlificiales  dicuntur  vera)  perordinem 
ad  intellectum  nostrum.  Dicitur  enim 
domus  vcra,  quae  asfcequitur  similitudi- 
nem  forraae,  quae  est  in  mente  artificis;  et 
dicilur  oratio  vera,  in  quantum  est  si- 
gnum  intellectus  veri.  Et  similiter  res 
naturales  dicuntur  verae,  secundum  quod 
assequuntui'  simiiitudinem  specierumquse 
sunt  in  mente  divina.  Dicitur  enim  verus 
lapis,  quia  assequitur  veram  lapidis  natu- 
ram  secundum  prseconceptionem  intei- 
lectus  divini.  —  Sic  ergo  veritas  principa- 
liter  estin  intellectu,  secundario  in  rebus, 
secundum  quod  coraparantur  ad  intel- 
lectura  ut  ad  principiura.  —  la,  q.  16, 
a.  1,  c. ;  1.  Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  1.  c. 

Ad  primiun  ergo  dicendum,  quod, 
sicut  ex  dictis  patet,  verum  per  prius 
dicitur  de  inlellectu,  et  per  posterius  de 
re  sibi  adaequata  ;  et  utroque  modo 
convertitur  cum  ente,  sed  diversimode  : 
quia  secundum  quod  dicitur  de  rebus, 
convertitur  cum  enteper  prsedicationem; 
onine  enim  ens  est  adaequatum  intellec- 
tui  divino,  et  potens  sibi  adaequareintel- 
lectum  huraanum,  et  e  converso.  Si  au- 
tem  accipiatur  verum  prout  dicitur  de 
intellectu,  sicconvertitur  cum  ente  quod 
est  extraanimam,  nonperprsedicationem, 
sed  per  convenientiam,  eo  quod  cuilibet 
vero  intelleclui  oportet  quod  respondeat 
ens  aliquod,  et  e  converso.  —  de  Verit.  q. 
1,  a.  2,adl. 


XVII  DE  VERO  —  ART.  lll 


171 


Et  per  hoc  patct  solutio  ad  secundum. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  illud  quod 
est  in  aliquo,  non  sequitur  illud  in  quo 
est,  nisi  quando  causatur  ex  principiis 
ejus.  Unde  lux,  quae  causatur  in  aere  ab 
extrinseco,  scilicet  ex  sole,  sequitur  mo- 
tum  solis  magis  quam  aerem.  Similiter 
etiam  veritas,  qusc  in  anima  causatur  a 
rebus,  non  sequitur  aestimationem  ani- 
mae,  sed  existentiam  rerum  ;  ex  eo  enim 
quod  res  est  vel  non  est,  oratio  vera  vel 
falsa  dicilur,  et  intellectus  similiter.  — 
de  Verit.  q.  1,  a.  2,  ad  3.  —  Adde  quod 
antiqui  Philosophi  species  rerum  natura- 
lium  non  dicebant  procedere  ab  aliquo 
intellectu,  sed  eas  provenire  a  casu.  Et 
quia  considerabant,  quod  verum  importat 
comparationem  ad  intellectum,  cogeban- 
tur  veritatem  rerura  constituere  in  or- 
dine  ad  intellectum  nostrum ;  ex  quo 
inconvenientia  sequebantur,  quae  Philo- 
sophus  prosequitur  4.  Melapfiys.  {\){text. 
19  usque  ad  25  ;  I.  4,  c.  5) ;  et  quae  supra 
(q.  4,  a.  1  et  2)  improbala  sunt.  Quae 
quidem  inconvenientia  non  accidunt,  si 
ponamus  veritatem  rerum  consistere  in 
comparatione  ad  intellectum  divinum.  — • 
la,  q.  16,  a,  1,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Augu- 
stinus  loquitur  de  visione  intellectus  hu- 
mani,  a  qua  rei  veritas  non  dependet. 
Sunt  enim  multae  res  quae  intellecLu 
nostro  non  cognoscuntur;  nulla  tamen 
res  est  quam  intellectus  divinus  actu  non 
cognoscat,  et  intellectus  huraanus  in  po- 
lentia  :  cum  intellectus  agens  describatur 
(dicatur)  quo  est  omnia  facere,  et  intel- 
lectus  possibilis  quo  est  orania  fieri.  Et 
ideo  in  definitione  rei  verse  potest  poni 
visio  intellectus  divini,  noa  autem  visio 
intellectus  huniani  nisi  in  potentia.  — de 
Verit.  1.  c.  ad  4. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  licet  veri- 
tas  intellectus  nostri  a  re  causetur,  non 
taraen  oportet  quod  in  re  per  prius  inve- 


(1)  Cf.  etiam  IL  Metaphys.  (sum.  2,  c.  3  et  4;  al. 
10,  c.  5  et  G),  et  S.  Thomas  11.  Metaphys,  lect.  D 
ei  G. 


172  QUAUTA  l'AriS  • 

niatur  ratio  voritatis  :  sicut  neque  in 
nietlicina  per  prius  invenitur  ralio  sani- 
latis  quam  in  aniniali ;  virlus  enini  mctli- 
cincT,  non  sanitalis  ejus,  causat  sanita- 
tem,  cum  non  sit  agens  univocum.  Et 
similiter  esse  rei,  non  verilas  ejus,  cau- 
sat  veritatem  inlcllectus.  Uiicle  Philoso- 
phus  (1.  c.  in  arg.)  dicit,  quoJ  opinio 
aut  oratio  vera  est  ex  eo  quod  res  est, 
non  ex  eo  quod  res  vera  est.  —  la,  l.  c. 
ad  3. 

ARTICIILUS  lY 

UTRUM   VERITAS  SIT    TANTUM  IN  INTELLECTU 
COMPONENTE  ET   DIVIDENTE. 

Yidetur  quod  veritas  non  sit  tantum 
in  intellectu  componente  et  dividente. 

1.  Verum  enim  dicilur  secundumcom- 
paralionem  enlis  ad  intellectum;  sed  pri- 
nia  operatio,  qua  intelleclus  comparatur 
ad  rem,  estsecundum  quam  format  quid- 
dilates  rerum  concipiendo  definiliones 
earum  :  ergo  in  ibta  operatione  intellec- 
tus  principalius  invenitur.  —  de  Verit. 
q.  1,  a.  n.  arg.  1;  la,  q.  1(3,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  verum  est  adsoquatio  in- 
telleclus  et  rei;  sed  sicnt  itittllectus 
componens  et  dividens  pote>t  adsequari 
rebus,  ita  et  intellectus  intelligens  quid- 
ditates  rerura  :  ergo  verilas  non  est 
lantum  in  inlellectu  componente  et  divi- 
denle.  —  de  Veril.  1.  c.  arg.  2. 

3.  Prseterea,  veritas  est  in  sensu  {de 
{Verit.  q.  1,  a.  9,  c),  qui  non  componit 
nec  dividil;  ergo  non  est  lanlum  in  in- 
lellectu  componente  et  dividente.  —  la, 
1.  c.  arg.  2. 

Sed  contra  est:  1.  quod  6.  Metaphys. 
{text.  8;  I.  5,  c.  3)  dicilur,  quod  verura 
et  falsum  i  on  sunt  in  rebus,  sed  in  men- 
te  ;  circa  simplicia  autem,  et  etiam  circa 
quod  quid  est,  non  est  in  mente.  —  de 
Verit.  q.  1,  a.  3,  arg.  1  Sed  contra;  6. 
Meiapfiys.  1.  4. 

2.  Praelerea  3.  de  Anima  {text.  21;  c. 
C)  dicilur,  quod  indivisibilium  intelligen- 
tia  in  illis  est,  in  quibusnon  est  verum  et 


-  METAlMiYSlCA 

falsum.  —  de  Verit.  1.  c.  arg.  2  Sed  con- 
tra;  3.  de  Anima  1.  11. 

Rrspondeo  dicendum,  quod  sicutvcrum 
per  prius  invenitur  in  intellectu  quam  in 
rebus;  ita  etiam   pcr  prius  invenitur  in 
intellectu  componentis  etdividenlis,  quam 
in  actu  intellectus  quidditaLes  rerum  for- 
mantis.  Veri  enim  ralio  consislit  in  adae- 
quatione  rei  et  inlellectus;   idem  aulem 
non   adaequatur  sibi  ipsi,  sed  aiqualilas 
divei  sorum  cst ;  unde  ibi  primo  invenitur 
ratio    veritatis  in    inlellectu,    ubi  primo 
intellectus  incipit   aliquid  proprium  ha- 
bere,  quod  res  extra  animam  non  habet, 
sed  aliquid  ei  correspondens;   inter  qua) 
adsequatio  altendi  potest.   Intellectus  au- 
tem  formans  quidditates   non  habet  nisi 
similitudinera    rei    existentis    extra  ani- 
mam,  sicut  et  sensus  in  quantum  accipit 
speciem  rei  sensibilis.  Sei  quando  incipit 
judicare  de  re  apprehensa,  tunc  ipsum 
judicium    intellectus  est   quodJam    pro- 
prium  ei,quod  non  invenitur  exlra  in  re. 
Sed  quando  adaequalur  ei  quod  est  extra 
in  re,  dicitur  judicium  verum  esse.  Tunc 
autem   judicat   intellectus   de  re  appre- 
hensa,  quando  dicit  quod  aliquid  est  vel 
non  est;  quod  est  intellectus  componentis 
et  dividentis.  Unde   et  Philosophus  dicit 
(6.  Metap/iys  tcxt.  8 ;   1.5,    c.    3),   quod 
c  compoteitio  et  divisio  est  in   inlellectu, 
et  non  in  rebus  ».  El  indo  est  quod  vcri- 
las  per  prius  invenitur  in  compositioneet 
divisione   intollectus;  secundario   autem 
dicitur  verum  et  per  poslerius   in  intel- 
lectu  formante  definitiones ;  unde  defini- 
lio  dicilur  vera  vel  falsa  ratione  composi- 
'tionis  verse  vel  falsa^,  ut  quando  scilicet 
dicitiir  esse  definitio  ejus  cujus  non  est : 
sicut  si  definitio  circuli  assignelur  trian- 
gulo;  vel  eliam  quando  partes  dofinilionis 
non  possunt  componi  ad   invicem:  ut  si 
dicalur  definitio  alicujus  rei  animalis  in- 
sensibilis ;  haec  enira  coraposilio  quae  im- 
plicatur,  scilicet  quol  aliquod  aniraal  est 
insensibile,  est  falsa.  Et  (sic)definitio  nou 
dicitur  vera  vel  falsa  nisi  per  ordineni  ad 
composilionem,  sicut  et  res  dicitur  vera 
per  ordinem  ad   intellectum.  Patet  ergo 


DE  VERO  ET  FALSO  —  OU. 

ex  cliclis  quoJ  vci  iiin  per  prius  dicitur 
de  composilione  vel  divisioiie  intelleclus; 
secundo  de  definitionibus  rerum  sccun- 
dum  quod  in  eis  implicatur  composilio 
vcra  vel  falsa ;  tcrtio  de  rebus  secundum 
quod  adaequantur  inlelleclui  divino;  quar- 
lo  de  homine,qui  est  clectivus  orationum 
suarum  verarum  vel  falsartim,  vel  qui  fa- 
cit  a3*timationem  de  se  vel  de  aliis  veram 
vei  falsam  per  ea  qua)  dicit  vel  facit.  Vo- 
cesaiitemeodem  modo  recipiunt  verilatis 
pricdicationem,  sicut  inlelleclus  quos  si- 
gnificant.  — de  Vcril.  q.  1,  a.  3,  c. ;  la, 
q.  IG,  a.  2,  c. ;  6.  Metapliys.  1.  k.  —  Cf. 
in  Logica  q.  19,  a.  3,  4,  5,  G. 

^ofprimwm  ergodicendum,  quod  quam- 
vis  formatio  quiddilatis  sit  prima  ope- 
ratio  intidlectus,  tamen  per  eam  nnn  ha- 
bet  intellcctus  aliquid  aliiid  proprium 
qiiod  possit  rei  adsequari;  et  ideo  non  est 
ibi  proprie  veritas.  —  de  Veril.  1.  c.  ad  1. 

El  per  hoc  patet  solulio  ad  secundum. 

Ad  iertium  dicendum,  quod  vcritas  est  in 
sensu  quidem  aliqualiter,  sed  non  eodeni 
modo  ac  in  intellectu.  In  intelleclu  enim 
estsicut  consequens  actum  intellectus,  et 
sicut  cognila  per  inteilectum.  Consequitur 
namqueintellectusoperationem,secundum 
quod  judicium  intelleclus  est  de  re  secun- 
dum  quod  est ;  cognosc.tur  autera  ab  inlel- 
leclu,  secundum  quod  inlellectus  rellectitur 
supra  actum  suum,  non  solum  sccundum 
quod  cognoscit  actum  suum,  sed  secun- 
dum  quod  cognoscit  proportionem  ejus  ad 
rem.  Quod  quidem  cognosci  non  potest  nisi 
cognita  natura  ipsius  actus,  qua3  cogno- 
sci  non  potest  nisi  cognila  natura  principii 
activi,  quod  est  ipse  intelleclus,  in  cujus 
natura  est  ut  rebiis  confoimetur.  Unde 
secundum  hoc  cognoscit  verilatem  inlel- 
leclus,  quod  supra  se  ipsum  reflectitur. 
Sed  veritas  est  in  sensu  sicut  consequens 
actumejus:  dum  scilicet  judicium  sensus 
est  de  re,  secundum  quod  est;  sed  tamen 
nonestasensu  sicutcognita  a  sensu.  Etsi 
enini  sensus  vere  judicat  de  rebus,  non 
lamen  cognoscit  veritaiem  qua  verejudi- 
cat.  Quamvis  enim  sensus  cognoscat  se 
sentire;    non   tamen   cognoscit  naluram 


XVII  DE  VERO  —  ART.  V 


173 


suam,  et  per  consequensnecnaturam  sui 
actus,  nec  proportionem  ejus  ad  res,  et 
ila  nec  veritatem  ejus.  Cujus  est  ratio, 
qiiia  illa  quai  sunt  perfectissima  in  enti- 
bus,  ut  substanti;e  intellectuales,  redeunt 
ad  essentiam  suam  reditione  completa. 
In  hoc  enim  (|uod  cognoscunt  aliquid  ex- 
tra  se  positum,  quodam  niodo  extra  se 
procedunt;  secundum  vero  quod  cognos- 
cunt  se  cognoscere,  jam  ad  se  redire  inci- 
piunt,  quia  actus  cognitionis  est  medius 
inter  cognoscent.mi  et  cognitum.  Sed  re- 
diius  iste  com,iletur  secundum  quod  co- 
gnoscunt  essentias  proprias.  Unde  dici- 
tur  in  lib.  de  Causis  (propos.  15),  quod 
omnis  sciens  essentiam  suam,  est  rediens 
ad  essentiam  suam  reditione  completa. 
Sensus  autem,  qui  inter  ceteros  est  pro- 
pinquior  intellectuali  substantise,  redire 
quidem  incipit  ad  esscntiam  suam,  quia 
non  solum  cognoscit  sensibile,  sed  etiam 
cognoscit  se  sentire ;  non  tamen  comple- 
tur  ejus  reditio,  quia  sensus  non  cognos- 
cit  esseiitiam  suam.  Cujus  hanc  rationem 
Avicenna  assigiiat,  quia  sensus  nihil  co- 
gnoscit  nisi  per  organum  corporale;  non 
est  autem  possibile,  ut  organum  medium 
cadat  inter  potentiam  sensitivam.  Sed 
potentiae  naturalesinsensibiles  nullo  modo 
redeunt  supra  se  ipsas,  quia  non  cognos- 
cunt  se  agere,  sicut  ignis  non  cognoscit  se 
calefacere.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  9,  c. ;  la, 
q.  IG,  a.  2,  c. 


ARTICULUS  V 

UTRUM    SIT    UNA     S0L.\    VERITAS,    SECUNDU.M 
QUAM  OMNIA  SUNT  VERA. 

Videtur  quod  sit  una  sola  veritas,  se- 
cundum  quam  oninia  sunt  vera. 

1.  Anselmus  enim  in  lib.  de  Verit.  (c. 
13,  al.  14;  —  Mignet.  138,  col.486)dicit, 
quoJ  sicut  tempus  se  babet  ad  omnia 
temporalia,  sic  veritas  ad  omnia  vera. 
Scd  tempus  ita  se  habetad  omnia  tempo- 
ralia,  quod  est  unum  tantum  tempus. 
Ergo  ita  se  habebit  veritas  ad  omnia  vera, 


171  QUAllTA  PARS 

quud  cril  laiilum  iina  verilas.  — de  Veril. 
q.  1,  a.  4,  arg.  1. 

2.  Sed  diccndum,  quod  verilas  diciLur 
dupliciler:  uno  modo,  ul  est  idem  quod 
cnlilas  lei,  ut  dcfmit  cam  Augustinus  in 
lil).  SolU.ic.  5;  —  Migne  t.  32,  col  888 
sq.):  «  verum  cst  id  quod  cst  » ;  et  sic 
opo)  tet  esse  plures  verilates,  secundum 
quod  plures  sunt  cssenlisc  rerum.  Alio 
modo  dicilur,  proul  exprimit  se  in  intel- 
lcclu,  prout  dcfinit  eam  Hdarius  :  «  verum 
est  declaralivumcsse  » ;  et  lioc  modo,  cum 
niliil  possit  aliquid  raanifestare  inteilec- 
tui  nisi  secundum  virtutem  prima3  veri- 
tatis  divinEC,  omnes  verilates  quodam 
modo  suntunum  in  movendo  intelleclum, 
sicut  omnes  colores  sunt  unum  in  mo- 
vendo  visum,  in  quantum  movent  ipsum 
in  ralione  unius,  scilicet  luminis.  —  Con- 
tra,  lempus  est  unum  numero  omnium 
lemporalium.  Si  ergo  ila  se  habel  veritas 
ad  res  veras,  sicut  tempus  ad  temporalia, 
oportet  omnium  verorum  unam  esse  nu- 
mero  veritatem;  nec  sulficit  omnes  veri- 
lates  e&se  unum  in  movendo,  vel  esse  in 
exemplari  unum.  —  Ibid.  arg.  2;  la,  q. 
15,  a.  6,  arg.  2. 

3.  Pra^lerea,  Anselmus  in  lib.  de  Verit. 
(c.  43,  al.  14;  —  Migue  col.  484  sqq.)  sic 
arguit:  Si  plurium  verorum  sunt  plures 
veritales,  oportct  veritales  variari  secun- 
dum  variationem  verorum.  Sed  veritates 
non  variantur  per  variationes  rerum  ve- 
rarum;  quiadestructis  rebus  veris  adhuc 
remanet  veritas  et  rectitudo,  secundum 
quam  sunt  vera  vel  recta.  Ergo  est  una 
taiitum  veritas.  —  Minorem  probat  ex  hoc 
quod,  destruclo  signalo,  adhuc  remanet 
rectitudo  significationis  :  quia  reclum 
est,  ut  significetur  hoc  quod  illud  signum 
significabal ;  el  eadem  ralione,  deslructo 
quolibet  vero  vel  reclo,  ejus  rectitudo 
vel  veritas  remanet.  —  de  Verit.  1.  c. 
arg.  3. 

4.  Praeterea,  in  creatis  nuUa  verilas  est 
id  cujus  est  veritas:  sicut  vcritas  homi- 
nis  non  est  homo,  et  veritas  carnis  non 
est  caro.  Sed  quodlibet  ens  creatum  est 
yerum.  Ergo  nullum  ens  crealum  est  ve- 


-  METAPIiYSICA 

ritas;  ergo  omnis  veritas  est  quid  increa- 
lum,  et  cst  tantum  una  verilas.  —  Ibid. 
arg.  4. 

5.  Pra3tcrea,  in  creaturis  nihil  cst  ma- 
jus  mente  humana,  nisi  Deus,  ut  dicit 
Augustinus  {de  Trin.  I.  14,  c.  8;  I.  15, 
c.  1 ;  —  Migne  t.  42,  col  1044  et  1057). 
SeJ  veritas,  ut  probat  Augustinus  (in 
lib.  Solil.  2,  c.  2;  —  Migne  t.  32,  col. 
885),  est  major  mentehumana:  quia  non 
potest  dici,  quod  sit  minor  ;  sic  enim  ha- 
beret  mens  humana  de  verilate  judicare, 
quod  falsum  cst;  nonenimde  eajudicat, 
sed  secundum  eam ;  sicut  judex  non  ju- 
dicat  de  Icge,  scd  secundum  legem,  ut 
ipse  dicit  in  lib.  de  Vera  Relig.  (c.  31,  n. 
58;  —  Migne  t.  34,  col.  148).  Similiter 
nec  etiam  potest  dici,  quod  sit  ei  sequalis: 
quia  anima  judicat  omnia  secundum  veri- 
talem  ;  non  autem  judicat  omuia  secun- 
dum  se  ipsani.  Ergo  veritas  non  est  nisi 
Deus;  et  ita  cst  uiia  tantun  veritas.  — 
Ibid.  arg.  5;  la,  q.  IG,  a.  6,  arg.  1. 

6.  Pra3terea,  dicit  Augustinus  in  lib. 
83  Qucest.  (q.  9;  —  Migne  t.  40,  col,  13), 
quod  veritas  non  percipitur  sensu  corpo- 
ris,  hoc  modo :  Nihil  percipitur  sensu  cor- 
poris  nisi  mutabile;  sed  veritas  est  ini- 
mulabilis:  ergo  sensu  non  percipitur.  Si- 
militer  argui  potcst :  Omne  creatum  est 
muLabile;  verilas  non  est  mutabilis:  ergo 
non  est  creata;  ercro  est  res  incrcala; 
ergo  est  una  tantum  veritas.  —  de  Verit. 
1.  c.  arg.  6. 

7.  PrseLerea,  ibidem  Augustinus  arguit 
ad  hoc  idem  hoc  modo:  Nullum  sensibile 
est  quod  non  habeat  aliquid  simile  falso, 
ita  ut  internosci  non  possit;  nam,  ut  alia 
praetermittam,  omnia  quae  per  corpus 
sentimus,  etiam  cum  ea  non  adsunt  sen- 
sibus,  imagines  tamen  eorum  patiinur 
tamquam  prorsus  adsint,  vel  in  somno 
vel  in  furjre;  sed  veritas  non  habet  ali- 
quid  simile  falso:  ergo  sensu  non  perci- 
pitur.  —  Similiter  argui  potest:  Omne 
creatum  habet  aliquid  similc  falso,  in 
quanium  habeL  aliquid  de  defecLu  ;  ergo 
nullum  crealum  est  veritas  :  et  sic  est 
tantum  una  veritas. —  Ibid.  arg.  7, 


I 


DK  VERO  KT  F.VLSO  —  QU. 

8.  Pra3lerea,  verum  diciUir  analogice 
de  illis  in  qiiibus  est  veritas,  sicut  sanitas 
de  omnilDus  sanis.  Sed  una  est  sanitas 
numero,  a  qua  denominatur  animal  sanum 
sicut  subjectum  ejus,  et  medicina  sana 
sicutcausa  ejus,  et  urina  sana  sicut  si- 
gnum  ojus.  Ergo  videlur  quod  una  sit 
veritas  qua  omnia  dicuntur  vera.  —  1. 
Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  2,  arg.  1. 

9.  Prseterea,  omnisrectiludo  attendilur 
per  aliquam  mensuram;  sed  veritas  est 
recliludo  qua^dam  :  cum  igitur  videamus 
omnibus  temporalibus  respondcre  iinum 
lempus  quasi  mensuram,  videLur  eliam 
quod  omnibus  veris  respondeat  una  veri- 
tas,  secundum  quain  dicanlur  vera.  — 
Ibid.  arg.  2. 

10.  Prseterea,  si  dicatur,  quod  omnia 
dicuntur  vera  ab  una  verilate  increata 
exemplariter  :  conlra,  uniuscujusquefor- 
mJB  exemplar  est  in  Deo,  quod  est  crea- 
trix  essenlia.  Si  igitur  hoc  sufficeret  ut 
dicerentur  vera  veritate  increata,  quia 
exemplantur  ab  ipsa,  videtur  quod  simi- 
liter  omnia  possent  dici  colorata,  quia 
exemplantur  a  colore,  qui  est  in  Deo 
exemplariter ;  quod  est  inconveniens.  — 
Ibici.  arg.  k. 

Sed  contm  :  1.  Augustinus  in  lib.  de 
fem  Relig.  (c.  36,  n.  66;  —  Migne  t.  34, 
col  152)  dicit :  <t  Sicut  simililudo  est  forma 
similium,  ita  veritas  est  forma  vero- 
rum  »;  sed  plurium  similium  plures  sunt 
similitudines  :  ergoplurium  verorum  plu- 
res  sunt  veritates.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  4, 
arg.  1  Sed  contra. 

2.  Praeterea,  sicut  omnis  veritas  creata 
derivatur  a  veritate  increata,  et  ab  ea 
suam  virtulem  habet ;  ita  omne  lumen 
intelligibile  a  prima  luce  derivatur  exem- 
plariter,  et  vim  manifestandi  habet.  Di- 
cuntur  lamen  esse  plura  lumina  intelli- 
gibilia,  ut  palet  per  Dionysium  ;  ergo  et 
simili  modo  concedendum  est  esse  plures 
veritates.  —  Ibid.  arg.  2  Sed  contra. 

3.  Prceterea,  colores  quamvis  ex  vir- 
tute  lucis  moveant  visum,  lamen  simplici- 
ter  dicuntur  esse  plures  et  differentes ;  et 
non  possunt  dici  esse  unum  nisi  secun- 


XVII  DE  VERO  —  AUT.  V  17  3 

dum  quid.  Ergo  et  quamvis  omaes  veri- 
tates  creataj  se  in  intellectu  exprimant 
virtutc  prima3  veritatis,  non  tamen  ex  hoc 
dici  poterunt  una  veritas  nisi  secuii  lum 
quid.  —  Ibid.  arg.  3  Sed  contra, 

4.  Praeterea,  sicut  veritas  creata  non 
potest  se  in  intellectu  manifestare  nisi 
virtute  veritalisincrcatai,  ita  nulla  poten- 
tia  creata  potest  aliquid  agere  nisi  virtute 
primaj  causaj,  scilicet  potentise  increatae. 
Non  tamen  aliquo  modo  dicimus  esse 
unam  potentiam  omnium  habentium  po- 
tentiam;  ergo  nec  dicendum  est  aliquo 
niodo  esse  unam  veritatem  omnium  vero- 
rum.  —  Ibid.  arg.  4  Sed  contra. 

5.  Pra^terea,  Deus  comparatur  ad  res  in 
habitudine  triplicis  causse,  scilicet  effi- 
cientis,  exemplaris,  et  finalis;  et  propter 
quandam  appropriationem  entitas  rerum 
refertur  ad  Deum  ut  ad  causam  efficien- 
tem,  veritas  ut  ad  causam  exemplarem, 
bonitas  ut  ad  causam  finalem;  quamvis 
etiam  singula  possint  ad  singala  referri 
secundum  loculionis  proprietatem.  Sed 
non  dicimus  aliquo  modo  iocutionis,  esse 
unam  bonitatem  omnium  bonorum,  aut 
unam  entitatem  omnium  entium ;  ergo 
nec  debemus  dicere  unam  veritatem  om- 
nium  verorum.  —  Ibid.  arg.  5  Sed  con- 
tra. 

6.  Praeterea,  quamvis  sit  una  veritas 
increata,  a  qua  omnes  veritates  creataj 
extrahuntur,  non  tamen  eodem  modo  ex- 
Irahuntur  ab  ipsa :  quia  quamvis  ipsa  si- 
militer  se  habeat  ad  omnia,  non  tamcn 
omnia  simililer  se  habent  ad  ipsam,  ut 
dicitur  in  lib.  de  Causis  (propos.  20 
sqq.);  unde  alio  modo  extrahitur  ab  ipsa 
veritas  necessariorum  et  contingentium. 
Sed  diversus  modus  imitandi  exemplar 
divinum  facit  diversitatera  in  rebus  crea- 
tis.  Ergo  similiter  sunt  plures  veritates 
creala3.  —  Ibid.  arg.  6  Sed  contra. 

7.  Praeterea,  veritas  est  adsequatio  rei 
et  intellectus;  sed  diversorum  specie  non 
potest  esse  una  adoequatio  rei  ad  intellec- 
tum :  ergo,  cum  res  verae  sint  specie  di- 
versse,  non  potest  esse  una  veritas  om* 
nium  verorum. —  Ibid.  arg.  7  Sed  contra. 


ITC,  OUAriTA  l'Al\S  • 

8.  PrLelerea,  Auguslinus  dicit  in  lib. 
12.  de  Trin.  (c.  15,  n.  2h\  —  Migne  t. 
V2,  col.  lUll):  d  Creclenduin  est,  menlis 
liuman.e  naturam  sic  rebus  intelligibiii- 
bus  connexam,  ut  in  quadam  luce  sui 
geneiis  omnia  qua}  cognoscit intuealur  ». 
Sed  lux,  sccundum  quam  anima  cognos- 
cil  omnia,  est  verilas.  Ergo  veritDS  e.st 
de  genere  ipsius  animas;  ct  ita  oportct 
vcrilalem  esse  rem  crealam;  et  ila  in  di- 
versis  crealuris  diversce  erunt  verilates. 
—  Ibid.  arc.  8  Scd,  contm. 

9.  Piseterea,  malum  fieri  est  verum; 
sed  nullum  malum  est  a  Deo :  ergo  non 
omnia  vera  sunt  vera  veritnle  increala  ;. 
ergo  sunt  plura  vera.  —  1.  Sent.  dist.  10, 
q.  D,  a.  2,  arg.  5. 

\0.  Pra^lerea,  dicitur  in  Psabn.  11,  2: 
Dinnnuloi  siint  vcrilates a  /iliis  liominum; 
crgo  sunt  plures  venlates.  —  la,  q.  IG, 
a.  4,  arg.  Sed  contra. 

Pespo^ueo  DicENDUM,  quod  quodam 
modo  est  una  verilas,  qua  omnia  sunt 
vera,  et  quodam  modo  non.  —  Ad  cujus 
evidentiam  sciendum  est,  quod  quando 
aliquid  praidicjtur  univoce  de  multis, 
illud  in  quolibet  corum  secundum  pro- 
priam  rationem  invenilur,  sicut  animalin 
qualibet  specie  animalis.  Sed  qtiando  ali- 
quid  dicituranalogice  de  multis,  illud.in- 
venilur  st  cundum  propriam  rationem  in 
uno  eorum  tanlum,  a  quo  alia  denominan- 
tur:  sicut  sanuni  dicilur  de  animali,  et 
urina,  et  medicina,  no.n  quod  sanilas  sit 
inanimali  tanlum,  sed  a  sanitate  anima- 
lis  denominalur  medicina  sana,  in  quan- 
lum  est  illius  sanitatis  effectiva  ;  et  urina, 
in  quantum  est  illius  sanilatissignificati- 
va.  Et  quaravis  sanit  is  non  sit  in  medici- 
na,  neque  in  urina,  lamen  in  ulroque  est 
aliquid,  per  quod  iioc  quidem  facit,  illud 
autem  significat  sanitatem.  Dictum  est 
autem  (supra,  a.  3,  in  c),  qiiod  veritas 
per  prius  est  in  intellectu,  et  per  poste- 
rius  in  rebus,  secundum  quod  ordinantur 
ad  intellectum  divinum.  Si  crgo  loqua- 
murde  veritate  proutexistit  in  intellectu 
secundura  propriam  rationera,  sic  in  mul- 
tis  inlellectibus  creatis  sunt  muUa)  veri- 


I 


-  MET.MMIYSICA 

lales,  et  in  uno  et  eodoLu  intell  xtu  secuu- 
dum  plura  cognila.  Si  vero  loquamurde 
verilate  secundiim  quod  estin  rebus,  sic 
omnes  sunt  verx  una  prima  veritate,  cui 
unumquodque  assimilatur  secundum  siiam 
entitatem.  L^t  sic  licet  plures  sint  essen- 
tiai  vel  formai  rerum,  tainen  una  est  ve- 
ritas  divini  inlellectus,  secundum  quara 
omnes  res  denorainantur  verae.  —  la,  q. 
16,  a.  0,  c. 

Triplcx  ergo  veritas  dislingui  polest 
sccundum  quam  quajlibet  res  potest  dici 
vera  :primo,  \erilas  quse  dicilur  dc  rc-. 
bus  in  coipparatione  ad  intellectum  hu- 
manum,  quse  rebus  est  quudam  modo  ac- 
cideiit^ilis,  ut  supra  (a.  3,  in  c,  versus 
fin.)  diclum  est  :  quia  posito  quod  intel- 
lectus  huraanus  non  csset  nec  esse  pos* 
set,  adhuc  rcs  in  sua  essentia  pernnne- 
rent.  Secundo,  verilas  quae  dicitur  de  eisi 
in  comparalione  ad  inteilectum  divinum, 
ct  cis  inseparubililer  coraiuunicatur ;  non  i 
eniin  sub.-istere  possunt  nisi  per  inlelle- 
ctura  divinuni  eas  in  esse  producentem.  f[ 
Per  prius  autem  inest  rei  verilas  per 
coinparationera  ad  intellectum  divinura 
quam  humanum  :  cum  ad  intellectuni 
divinum  comparetur  quasi  ad  causam,  ad 
humanum  autem  quodara  raodo  quasi  ail 
effeclura.  Sic  ergo  res  aliqua  principalius 
dicilui-  vera  in  ordine  ad  intellectus  di- 
vini  veritatem,  quam  in  ordine  ad  verita- 
tem  inlellcctus  huraani.  Si  ergo  accipia- 
lur  veritas  proprie  dicta  secundura  quam 
orania  principaliter  vera  sunt  ;  sic  omnia 
sunt  vera  una  veritate,  id  est  veritate 
intellectus  divini ;  etsic  Anselmus  de  ve- 
ritate  loquitur  in  lib.  de  Veril.  (Migne  t. 
158,  col.  467  sqq.).  Si  autem  accipiatur 
veritas  proprie  dicla,  secundum  quani 
res  secundario  vera;  dicuntur  ;  sic  sunt 
pluriura  verorum  plures  veritates  in  una 
anima  vel  in  animabus  diversis,  ut  dic- 
tum  est.  Sed  sumitur  terlio  veritas  im- 
proprie,  secundum  quam  omnia  dicuntur 
vera;  et  sic  sunt  pluriura  verorura  plures 
veritales,  sed  unius  rei  una  est  tantura 
veritas.  Denorainantur  autera  res  veraj  a 
veritate  qua^  est  in  inlellectu  divino  vel 


DE  VEIIO  ET  FALS(t  -  ol  .   XVII   DK  VrKO  —  AllT.  V                               177 

in  inlellectu  liumano,  sicut  denominatur  secunduni    quas  omnia   cognoscit  ;  ita  a 

cibus  sanusa  sanitatequa' est  in  animali,  veritate   inteileclus    divini    exemplariter 

et  non  sicut  a  forma  inha^rente  ;  sed  a  ve-  procedit   in    intellectum  nostrum  veritas 

ritate  qua)  est  in   ipsa    re  (quae  nihil  est  primorum  principiorum,  secundum  quam 

aliud  quam  enlilas  intellectui  ada^quata,  de  omnibus  judicaijius.  Et  quia  per   eam 

vel    intellectum    sibi   ada^quans)  sicut  a  judicare  non   possumus,   nisi    secundum 

forma  inha3rente:sicutcibus  denominatur  qtiod  est  similitudo  primaj  veritatis  ;  ideo 

sanus  aqualitate  sua,   a  qua  sanus  dici-  secundum  primam  veritatem  de  omnibus 

tur.  — de  Verit.  q.  1,  a.  4,  c.  ;  la,  q.  16,  dicimur  judicare.  {de  Verit.  I.  c.  ad  b).Sic 

a.  6;  1.  Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  2,  c.  ergo  quatenus  a  prima   viritate  sicut  in 

pp     ^d  jorimwmergo  dicendum,  quod  tem-  speculo  resultant  in  anima  prima  intelli- 

pus  comparaturad  temporalia  sicut  men-  gibilia,  sicsequitur    quod    verilas  prima 

sura  ad  mensurata.  Unde  patet  quod  An-  sit  major  anima  ;  et  tamen  ctiam  veritas 

selmus  loquitur  de  illa  veritate,  qua3    est  creata,  qua)  est    in  intellectu    nostro,  est 

tantum  mensura  omniuni    rerum    vera-  major  anima,  non  simpliciter,  sed  secun- 

rum  ;  et  ista  est  una  numero  tantum,  si-  dum  quid,  in  quantumest  perfeclio  ejus  : 

cut  tempus    unum,  ut  in  secundo   argu-  sicut  eliam  scientia  posset  dici  major  ani- 

menlo  concluditur.  Veritas   autem    quse  ma.  Sed  verum  est  quod  nihil  subsistens 

est  in  intelleclu  humano  vel  in  ipsis  rebus,  est  majus  raente  rationali,  nisi  Deus.  {Ibid. 

non  comparatur  ad  res  sicut  mensuraex-  et  la,  q.  16,  a.  6,  ad  1.) 

trinseca  et  communis  ad  mensurata,  sed  Ad  sextum  dicendum,  quod  veritos  illa 

vel  sicut  mensuratum    ad  mensuram,  ut  immutabilis,    est   veritas  prima  ;  et  hsec 

est  de  veritate  intellectus  humani  ;  et  sic  neque   sensu    percipitur    neqiie    aliquid 

oportet  eam  variarisecundum  varietatem  creatum  est.  —  de  Verit.  I.  c.  ad  6. 

rerum  ;  vel  sicut  mensura  intrinseca,  si-  Ad  septimiim   dicenduni,  quod    eliam 

cut  est  dc  veritate  quseestin  ipsis  rebus;  ipsa  veritas  creata  non  habet  aliquid  si- 

et  has  eliam  mensuras  oporlet  plurificari  n\ile  falso,  quamvis  crealura  quailibet  ali- 

secundum     pluralitatem    mensuralorum,  quid  simile  falso  habeat.  In   tantura  enim 

sicut  diversorura  corporum  sunt  dimen-  simile  aliquid    falso    creatura  habet,    iu 

siones  diversse.  —  de  Vcrit.  1.  c.  ad  1.  quantum  deficiens  est ;  sed   veritas  nou 

Secundum  concedimus.  ex  ea  parte  consequitur  creaturam,   qua 

Ad    terlium   dicendum,    quod    veritas  deficiens   est,  sed   secundum  quod  a  de- 

quae  remanet  destructis  rebus,  est  veritas  fectu  recedit  primae  veritaticonformata. — 

intellectus  divini;  et  haec  simpliciter  est  Ibid.  ad  7. 

una  numero  ;  veritas  aulem  quaD  inrebus  Ad   octavum  dicendum,    quod  aliquid 

est  vel  in  aninia,  variatur  ad    varietatem  dicitur  secunduni   analogiam  tripliciter  : 

rerum.  —  Ibid.  ad  3.  —  vel  secundum  intentionem  tantum,  et 

Ad  quartum  dicendum,  quod  cum  dici-  non  secundum  esse  ;  et  hoc  est   quando 

tur  :  Nulla  res  est  sua  veritas,   intelligi-  una  intentio  refertur  ad   plura  per  prius 

tur  de  rebus  qusehabent  esse  compleLura  et  posterius,   quse  taraen  non  habel  esse 

in  natura,  sicut  et  cum  dicitur  :  Nullares  nisi  in  uno  :  sicut  intentio  sanitatis  refer- 

est  suura  esse,  et  tamen  esse  reiqusedam  lur  ad  animal,  urinam  et  disetara  diversi- 

res  creata  est;  et  eodem  raodo  veritas  rei  raode  secundum  prius  et  posterius,  non 

aliquid  creatura  est.  —  Ibid.  ad  4.  taraen  secundumdiversura  esse,  quia  esse 

Ad   quinlum   dicendum,   quod  veritas  sanitatis,  non  est  nisi  in  animali.  Sic  ve- 

secundura  quara  anima  de  omnibus  judi-  ritas  secundura  quam  omnia  principaliter 

cat,  est  veritasprima.  Sicut  enira  a  veri-  sunt  vera,  dicitur  de  rebus  oranibus  per 

tate  intellectus   divini  effiuuiit  in  intelle-  analogiam,    ita    quod    secundum    suum 

ctum  angelicum  species   rerura  innalse,  esse  sit  tantum  in   intollectu    divino.  — 

SuMiNLE  Philos.  VI  -  12. 


178  ijrAiriA  1'AUS  - 

Vel  secundiim  esse,  et  noii  secundiiiu  iii- 
lentioneui  ;  et  hoc  continyit  quando  pluru 
parificanlur  in  inlenlione  alicujus  coni- 
inunis,  sed  illud  commuiie  non  habet  esse 
ejusdem  rationis  in  omnibus  :  sicut  om- 
nia  corpora  paiificanUir in  inlentione  cor- 
poreitatis.  Unde  logicus,  qui  considerat 
inlcnliones  tontuin,  dicit  hoc  nomen,cor- 
pus,  de  omnibus  corporibus  univoce  prai- 
dicari ;  sed  esse  hujus  naturae  non  est 
ejusdem  rationis  in  corporibus  corrupti- 
bilibus  et  incorruptibilibus.  Unde  quan- 
lum  ad  metaphysicum  ct  naturalem,  qui 
considerantres  secundum  suum  essc,  nec 
hoc  noinen,  corpus,  nec  aliquid  aUud  di- 
citur  univoce  de  corruptibilibus  et  incor- 
ruptibiUbus,  ut  patet  10.  Melaphys.  ((exl. 
26  ;  1.  0,  c.  lO;  ex  Philosopho  et  Com- 
mentatore.  —  Vel  secundum  intentionem 
et  secundum  esse;  et  hoc  est  quando  ne- 
que  parificantur  in  intentione  communi, 
neque  in  esse  :  sicut  ens  dicitur  de  sub- 
stantia  et  accidente.  Et  de  taUbusoportct 
quod  natura  communis  habeat  aUquod 
esse  in  unoquoque  eorum  de  quibus  dici- 
tur,  sed  diflerens  secundum  rationem 
majorisvel  minoris  perfeclionis.  Et  simi- 
Uler  dico,  quod  veritas,  prout  bumitur 
terlio  modo  supra  assignato,  dicitur  ana- 
logice  de  Deo  et  creaturis.  Unde  oportet 
quod  secundum  suum  e;5se  sit  in  L'eo  et 
in  creatuiiSj  secundum  rationem  majoris 
etminoris  perfectionis  ;  ex  quo  sequitur, 
cum  non  possint  esse  secundum  unum 
esse  utrobique,  quod  sint  divergae  veii- 
tates.  —  1.  Senl.  dist.  19,  q.  5,  a.  2, 
adl. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  inteUectus 
divinus  est  mensura  prima  non  mensu- 
rata,  sicut  supra  (a.  3,  in  c.)dictum  est  ; 
res  autem  naturaUs  est  mensura  secunda, 
mensurata  ;  InteHectus  autem  noster  est 
mensuratus  et  non  mensurans  respectu 
rerum  naturaUum.  Dico  igitur  quod  pri- 
ma  mensura  veritatis  est  una  tanlum  ; 
sed  mensurae  secundas,  sciUcet  ipsoc  res, 
sunt  plures  ;  unde  sunt  plures  veritates. 
Etsi-non  esset  nisi  una  mensura  verita- 
tis,  adhuc  non  sequeretur  quod  esset  una 


METAiniYSlCA 

tantum  veritas  :  quia  veriias  non  osl 
mensura,  sed  commensuratio  vel  ada3- 
quatio  ;  et  respectu  unius  mensuraj  pos- 
sunt  esse  diverssc  commcnsurationes  in 
diversis.  Unde  non  est  similede  tempore, 
quia  tempus  est  ipsa  raensura.  —  Ibid. 
ad  2. 

Ad  dccimum  dicendum,  quod  exemplar 
rerum  est  in  Deo  dupUciter  :  vel  quantum 
adid  quod  est  in  intellectu  suo  :  et  sicse- 
cundum  ideas  est  exemplar  inteilectus 
divinus  omnium  quae  ab  ipso  sunt,  sicut 
inteUectus  artificis  per  formam  artis  om- 
nium  artificiatorum;  —  vel  quantum  ad 
id  quod  est  in  natura  sua,  sicut  ratione 
suaj  bonilatis  qua  bonus  est,  est  exem- 
plar  omnis  bonitatis  ;  et  similiter  est  de 
veritate.  Unde  patet  quod  non  eodera 
modo  Deus  est  exemplar  coloris  et  veri- 
talis,  et  ideo  objectio  non  procedit.  — 
Ibid.  ad  4. 

Ad  prinmm  eorum,  quae  incontrarium 
objiciuntur,  dicendum  est,  quod  simili- 
tudo  proprie  invenitur  in  utroque  simi- 
lium  ;  veritas  autem,  cuni  sit  quseJara 
convenientia  intellectus  et  rei,  non  pro- 
prie  invenitur  in  ulroque,  sed  in  intel- 
lectu  ;  unde,  cum  sit  unus  intellectus, 
scilicet  divinus,  secundum  cujus  confor- 
mitalem  omnia  vera  dicuntur,  oportet 
omnia  esse  vera  secundum  unam  verita- 
tem,  quamvis  in  pluribus  similibus  sint 
pluies  diversse  similitudines.  —  de  Verit. 
q.  1,  a.  4,  ad  1  Sed  codtra. 

Ad  secimdum  dicendum,  quod  quamvis 
lumen  intelligibile  exempletur  a  lumiue 
divinOjtamen  luraen  proprie  dicitur  etiam 
de  intelligibilibus  luminibus  creatis  ;  non 
autera  veritas  proprie  dicitur  de  rebus 
proprie  exeraplatis  ab  intellectu  divino  ; 
et  ideo  non  dicimus  unura  luraen,  sicut 
diciraus  unam  verilatem,  —  Ibid.  ad  2 
Sed  contra. 

Et  similiter  est  dicendum  ad  terliumde 
coloribus,  quia  colores  proprie  visibiles 
dicuntur,  quamvis  non  videantur  nisi  per 
lucem.  Et  similiter  dicendum  adquartum 
de  potentia,  etad^um^wmde  entitate.  — 
Ibid.  ad  3,  4,  5  Sed  contra. 


DE  VERO  i-:t  FALSO  —  (JU. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  quamvis 
rcs  exemplentur  difTormiter  a  veritate  di- 
vina,  non  lamen  proptor  hoc  excluditur 
quin  res  una  veritate  sint  verae,  et  non 
pluribup,  proprie  loquendo  :  quia  id  quod 
diversimoJe  recipitur  in  rebus  exempla- 
lis,  non  propriedicilur  verilas,  sicutpro- 
prie  dicilur  veritas  in  exemplari.  — Ibid. 
ad  6  Sed  conlra. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  quamvis 
ea  quse  sunt  diversa  specie  ex  parte  re- 
rum,  una  adaequalione  non  adajquentur 
divino  intellcclui ;  intellectus  tamen  divi- 
nus,  cui  omnia  adsequanlur,  est  unus  ;  et 
ex  parte  ejus  est  una  adaequalio  ad  res 
omnes,  quaravis  non  omnia  sibi  codem 
modo  adsequenlur;  etideo  modo  praediclo 
omnium  rerum  veritas  est  una.  —  Ibid. 
ad  7  Sed  contra. 

Ad  octaviim  dicendum,  quod  Aue:usti- 
nus  loquitur  de  verilate  exemplata  ab 
ipsa  mente  divina  in  menle  nostra,  sicut 
similitudo  facici  resullat  in  speculo ;  et 
hujusmodi  verilates  resultantes  in  anima- 
bus  noslris  a  prima  veritate  sunt  mullas, 
utdictum  est.  \c\  dicendum,  quod  veritas 
prima  est  quodam  modode  gencre  anima?, 
largo  modo  accipiendo  genus,  secundum 
quod  omnia  intelligibilia  vel  incorporalia 
unius  generis  esse  dicuntur,  per  modum 
quo  dicitur  Act.  17,  28  :  <r  Ipsiiis  enim  et 
nos  gemis  sumus. »  —  Ibid.  ad  8  Sed  con- 
Ira. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  quamvis 
malum  non  sit  bonum,  nec  sit  a  Deo,  nihi- 
lominus  intelligere  malum  bonum  est,  et 
a  Deo  est  ;  et  ideo  veritas,  quse  consistit 
in  commensuralione  intellectus  ad  priva- 
tionem  existentem  extra  animam,  bona 
est,  et  a  Deo.  —  1.  Sent.  dist.  19,  q.  5, 
a.  2,  ad  5. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  una  est 
primordialis  veritas  quae  est  in  intellectu 
divino,  ut  jam  saepe  dictum  est.  Sicutau- 
lem  ab  una  facie  hominis  diversae  simili- 
tudines  resultant  in  diversis  speculis,  et 
in  uno  similiter  speculo  fraclo  ;  ita  in 
diversis  animabus  ab  una  veritate  divina 
diversse  veritates  resultant.   Et  similiter 


X\  II   DH  VDRO  —  ART.   \1  I7f) 

in  una  anima,  quia  non  altingit  ad  sim- 
plicitalem  divinam,  sed  est  composita  ex 
quo  est  et  quod  est,  apparent  ab  illa  una 
veritate  qua  anima  illustratur  diversae 
veritates.  —  Expos.  in  Psalmum  11  {ante 
med.)  ;  de  Verit.  q.  1,  a.  4,  in  c.  ;  la,  q. 
16,  a.  6,  in  c. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM   SINT  PLURES  VERFrATES   A.TERN.i: . 

Videlur  quod  sint  plures  veritates  seler- 
nae. 

1.  Augustinus  enim  {de  Immortal.  Ani~ 
moe  c.  2;  —  Migne  t.  32,  col.  1022)  pro- 
bat,  animam  esse  immortalem,  per  hoc 
qudd  est  subjectura  veritatis,  quse  est 
selerna.  Sed  constat  quod  veritas  quae  est 
in  intellectu  nostro,  non  est  veritas  divina 
per  essentiam  ;  ergo  videtur  quod  piu- 
res  veritates  sint  a^ternae.  —  Quod  autera 
veritas  sit  aeterna,  sic  probalur  :  Omne 
illud  ad  cujus  reraolionem  sequitur  posi- 
tio  ejus,  est  aeternum  ;  sed  si  negatur  ve- 
ritas  esse,  ponitur  esse  :  ergo  veritas  est 
seterna.  Probatio  medice.  Si  veritas  non 
est,  veritatem  essc  est  falsura  ;  sed  si 
affirmalio  est  falsa,  negatio  est  vera  :  ergo 
veritatem  non  esse  erit  verura;  sed  non 
est  verum  nisi  iu  aliqua  veritate  :  ergo 
aliqua  veritas  est.  —  Hannibaldus  in  1. 
Sent.  dist.  19,  q.  2,  a.  2,  arg.  1  et  2;  S. 
Thomas  1.  Seu^dist.  19,  q.  5,  a.  3,arg.  3. 

2.  Praeterea,  illud  quod  non  polest  in- 
telligi  non  esse,  est  aeternum,  quia  quid- 
quid  potest  non  esse,  potest  intelligi  non 
esse.  Sed  veritas  non  potest  intelligi  non 
esse  ;  quidquid  enim  intelligitur,  intelli- 
gilur  per  judicium  veritatis.  Ergo  videtur 
quod  veritas  qiiae  est  in  intellectu,  sit 
aeterna  et  immutabilis.  —  S.  Thom.  in  1 . 
Sent.  I.  c.  arg.  4;  de  Verit.  q.  1,  a.  5, 
arg.b;  Hannibaldus  inl.SeuLl.  c.  arg.3. 

3.  Praeleroa,  idem  videtur  de  veritate 
enunlialionis.  Si  enim  veritas  enuntiatio- 
nis  mutelur  vel  deslruatur,  vel  hoc  erit 
propter  destructionera  signi,  vel  propter 
destruclionem  rei.    Sed  neutro  modo  de- 


iSo 


itlAllTA    l'AUS 


struilur  vel  iiiulului'.  iMgo  vei ilas enuulia- 
tionis  est  iinauilabili.s  cl  aelernn.  —  Pro- 
batio  mediie.  Non  exislente  signo,  recUini 
est  reni  signari.  Sed  vcrilascst  recliludo, 
et  veritas  sisrtii  est  rcctitudo  siniuficatio- 
nis.  Eigo  si  non  sit  enuntiatio,  vel  quod- 
cunquc  signuin  vcrilatis,  adhuc  remane- 
bit  veritas  signi.  —  Simililcr  proi)atur, 
quod  non  deslruatur  ex  destructione  rei, 
quia,  ut  dictuin  est,  unumquodque  habct 
veritatcm,  quando  implet  id  ad  quod  est 
ordinatum  in  mente  divina.  Sed  cessanlc 
cursu  Socratis,  adhucisla  enuntiatio  <cSo- 
crates  currit  s>  facit  id  ad  quod  ordinata 
csl  in  mente  divina,  quia  significal  So- 
cratcm  currcrc.  Ergo  videtur  quod  de- 
structa  vel  mutata  re  noa  mutalur  neque 
destruitur vcrilas  signi.  —  S.  Thom.  in 
1.  Senl.  1.  c.  arg.  5  ;  Hannibaldus  I.  c. 
arg.  4. 

4.  Prseterea,  idem  videlur  dc  veritate 
quse  est  in  re,  quia,  uldicitAugustinus  (in 
Hb.  2.  SoUL,  c.  15,  n.  28;-  Migne  t.  32, 
col.  898),  pereunte  re  vera  non  perit  ve- 
ritas.  Sed  veritas  rei  non  posset  dcstrui 
vel  mutari  nisi  per  mutationem  rei. 
Ergo  videtur  quod  nullo  modo  pcreat.  — 
S.  Thom.  1.  c.  arg.  6;  Hannibaldus  1.  c. 
arg.  5. 

5.  PrKterea,  ad  veritatem  cnuntiationis 
non  requirilur  quod  actu  enuatielur  ali- 
quid  ;  scd  suificit  quod  sit  illud  de  quo 
potest  enuntiatio  forinari.  Sed  antequam 
mundus  esset,  fuit  aliquid,  de  quo  potuit 
enuntiari  etiam  preeter  Deum.  Ergo  ante- 
quam  mundus  fierel,  fuit  enuntiabilium 
veritas.  Quidquid  autem  fuit  ante  mun- 
dum,  est  aeternum.  Ergo  enuntiabilium 
veritas  est  seterna.  EtsicidemquoJ  prius. 
—  Probatio  mediae.  Mundus  factus  est  de 
nihilo,  id  est  post  nihih  Ergo  antequam 
mundus  csset,  erat  non  esse.  Sed  enun- 
liatio  veranonsolum  formalurde  eoquod 
est,  sed  eliam  de  eo  quod  non  est  :  quia 
sicut  contingit  vere  enuatiari  quod  est, 
esse,  ita  contingit  vere  enuntiari  quod 
non  cst,  non  esse,  ut  dicilur  inl.  Peri- 
herni.  c.  6  (9).  Ergo  antequara  mundus 
csset,  fuit   unde  vera   enuntiatio  formari 


-  MKTAIMIYSICA 

potuit.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  5,  arg.  9. 
0.  Praitcrca,  omne  quod  scitur,  est 
verum  dum  scitur.  Sed  Deus  ab  aelerno 
scivit  omnia  enuntiabilia.  Ergo  omnium 
enunliabilium  est  veritas  ab  ccterno ;  et 
ita  plurcs  veritates  sunt  ajterna^.  —  llAd. 
arg.  10. 

7.  Sed  dicendum,  quod  ex  Iioc  non 
sequitur  quod  illa  sunt  vera  in  se  ipsis, 
sed  in  intellectu  divino.  —  Contra,  secun- 
dum  hoc  oportet  illa  esse  vera,  secun- 
dum  quod  sunt  scita.  Sed  ab  seterno 
omaia  sunt  scita  a  Deo  non  solum  secun- 
dum  quod  sunt  ia  mente  ejus,  sed  in 
propria  nalura  existentia,  ita  quod  non 
aliter  cognoscat  res  postquam  factae  sunt, 
quam  ante  cognoverit.  Ergo  ab  aetcrno 
fuerunt  plures  vcritates  non  solum  in 
intellectu  divino,  sed  etiam  secundum 
se.  —  Ibid.  arg.  II. 

8.  PraBtcrea,  secuaduin  hoc  dicitur  aii- 
quid  esse  siaipliciter,  secundum  quod  est 
in  sui  complemento;  sed  ralio  veritatis 
completur  in  inlellectu  :  si  ergo  in  iatel- 
lectu  diviao  fuerunt  ab  eeterno  plura 
vera  simpliciter,  concedendum  est  plu- 
res  a3ternas  veritates  esse.  —  Ibid.  arg. 
12. 

9.  Praetcrea,  universalia  sunt  perpetua 
et  incorruplibilia  ;  sed  verum  est  maxime 
universale,  quia  convertitur  cum  ente  : 
ergo  veritas  est  perpetua  et  incorrupti- 
bilis.  — Ibid.  arg.  14;  la,  q.  16,  a.  7, 
arg.  2. 

10.  Sed  diccndum,  quod  universale 
non  corrumpitur  per  se,  sed  per  acci- 
deas.  —  Contra,  magis  debet  denomi- 
nari  aliquid  per  id  quod  convenit  ei  per 
se,  quam  pcr  id  quod  convenit  ei  per 
accidens.  Siigitur  vcritas,  per  se  loquen- 
do,  est  pcrpetua  et  incorruplibilis,  non 
aulem  corrumpitur  ct  generatur  nisi  per 
accidcns;  siinpliciter  coacedendum  est, 
quod  veritas  universaliter  dicta  sit  aeter- 
na.  —  Jbid.  arg.  15. 

Sed  contm  :  Sola  veritas  Dei  est  aeter- 
na,  ut  dicit  Augustinus;  ergo  non  sunt 
plurcs  verilates  aeternec.  —  i.  Sent.  dist. 
19,  q.  5,  a.  3,  arg.  Sed  contra. 


I 


OE  VERO  ET  FALSO  —  01'. 

RnsPONDEO  DrcENDUM,  quod,  sicut  supra 
(a.  ^j)  diclum  est,  veritas  adirquationem 
quandam  et  commensurationem  imporlal; 
unde  secundum  iioc  dcnorainatur  aliquid 
verum,  sicut  et  denominatur  commensu- 
ratum.  Mensuratur  aulem  corpus  men- 
sura  intrinseca,  sicut  linea  vel  superficie 
vel  profundilate  ;  et  mensura  exlrin- 
scca,  sicut  localum  loco,  el  motus  tem- 
pore,  et  pannus  ulna.  Unde  et  polest 
aliquid  denominari  verum  dupliciler  : 
uno  modo  a  veritale  inha?rente  ;  alio 
modo  ab  exlrinseca  veritale  :  et  sic 
denominantnr  omnes  rcs  verai  a  prima 
vcritate  ;  et  quia  verilas  qu3B  est  in  in- 
lellectu  mensuratur  a  rebus  ipsis,  sequi- 
tur  quod  non  solum  veritas  rei,  sed  etiam 
veritas  intellcctus  vel  enuntialionis,  qua: 
inlelleclum  significat,  a  vcritate  prima 
denominelur.  In  hac  autem  adaequalione 
vel  commensuralionc  intcUectus  ac  rei 
non  rcquiritur  quod  utriimque  exlremo- 
rum  sit  in  aclu.  Intellectus  enim  noster 
polestnunc  adajquari  his  quae  in  futurum 
erunt,  nunc  autem  non  sunt;  alias  non 
Csset  haec  vera  :  u  Antichristus  nasce- 
tur  )> ;  unde  hsec  denominatur  vera  a 
veritate  quse  est  in  intellectu  tantum, 
eliam  quando  non  est  res  ipsa.  Similiter 
eliam  inlellectus  divinus  adaequari  potuit 
ab  seterno  his  qu£e  ab  aslerno  non  fue- 
runl,  sed  in  lempore  sunt  facta ;  et  sic 
ea  quse  sunt  in  lempore,  denominari  pos- 
sunt  vera  ab  aelerno  a  veritale  seterna, 
Si  autem  accipiamus  veriiatem  pro  veri- 
tUe  creatorum  verorum  eis  inhaerente, 
quam  invenimus  in  rehus  et  in  intellectu 
creato,  sic  veritas  non  est  seterna,  nec 
renmi  nec  enuntiabilium  :  cum  ipsai  res 
vel  intellcctus,  quibus  veritates  inhserent, 
non  sint  ab  aeterno.  Si  autem  accipiatur 
verilas  verorum  creatorum,  qua  denomi- 
nanlur  omnia  vera,  sicut  extrinseca  raen- 
sura,  quse  est  veritas  prima;  sic  omnium, 
et  rerum  et  enuntiabilium  et  intellec- 
tuura,  veritas  est  aeterna.  —  de  Veril.  q. 
1,  a.  5,  c. 

Ha3C   aulem   veritas  prima  non  potest 
esse   de   oranibus  nisi  una.  In  intellectu 


XVII  1)K  VFRO  —  AUT.  V!  m 

enim  noslro  non  diversificatur  veritas 
nisi  dupliciter  :  uno  modo  proptor  diver- 
silatem  cognitorum,  de  qnibus  diversas 
habet  conceptionos,  quas  diversao  veri- 
tates  in  anima  consequuntur.  Alio  modo 
ex  diverso  modo  intelligendi  :  cursus 
enim  Socratis  est  rcs  una;  sed  anima 
qua3  componendo  el  dividendo  cointelli- 
git  lempus,  ut  dicitur  in  3.  de  Anima 
{lext.  22  sq. ;  c.  (i),  diversimode  intelligit 
cursum  Socratis  ut  prajsentem,  praite- 
rilum  et  futurum  ;  et  secundum  hoc 
diversas  conceptiones  format,  in  quibus 
diversse  veritates  inveniuntur.  Neuter 
aulem  horum  modorum  diversitatis  inve- 
niri  potest  in  divina  cognilione.  Non 
enim  de  diversis  rebus  diversas  cogni- 
tiones  habet,  sed  una  cognitione  cogno- 
scit  omnia  :  quia  per  unum,  scilicet  per 
essenliam  suam,  cognoscit,  non  singulis 
suam  cognitionem  immittens,  ut  dicit 
Dionysius  (c/e  Div.  Nom.  c.  7,  §  2  ;  — 
Migne  PP.  Gr.  t.  3,  col.  870).  Similiter 
ejus  cognitio  non  conccrnit  aliquod  tem- 
pus,  cum  seternitate  mensuretur,  quai 
abslrahit  ab  omni  tempore,  omne  tempus 
conlinens.  Unde  relinquitur  quod  non 
sunt  plures  veritates  ab  aelerno,  sed  una 
tanlum.  —  Ibid. 

Cf.  1.  Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  3,  c. ; 
Hannibaldus  in  1.  Sent.  dist.  19,  q.  2, 
a.  2.  c. ;  la,  q.  16,  a.  7,  c. ;  supra  in 
Logica  q.  19,  a.  4,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
quamvis  veritas  cujus  anima  est  subjec- 
tum,  non  sit  ipsa  divina  veritas,  est 
lamen  quaedam  ejus  similitudo  immate- 
rialis;  et  ex  hoc  anima,  quae  estejussub- 
jectum,  est  immaterialis  et  incorruptibi- 
lis.  —  Ad  probationem  autem,  qua  pro- 
balur  esse  veritatem  aeternam,dicendum, 
quod  si  affirmatioestfalsa,  negalioerit  ve- 
ra,  supposito  quodsitaffirmatio  et  negalio; 
sed  ab  aeterno  affirmatio  et  negatio  non 
fuerunt  nisi  in  intellectu  divino  ;  unde 
sola  veritas  intellectus  divini  aeterna  est. 
—  Hannibaldus  in  1.  Senl.  dist.  19,  q. 
2,  a.  2,  arg.  1  et  2. 

Ad  secimdum   dicendum,  quod  aliquid 


Kv 


OIAUTA  1'A11S  — 


non  possc  intelligi  non  esse,  conlingit 
diiplicilor  :  vcl  ex  parlc  ipsius  inlellccli, 
vel  ex  parte  inlelligcntis.  Ex  parle  intel- 
lecli,  sicutillud  (|uod  de  ralionesua  habet 
esse,  sicul  est  Deus,  cujus  esse  est  sua 
quidditas,  per  quani  inteliigitur.  Ex  parte 
intelligcntis,  sicut  non  potest  inlelligi 
res  sine  actu  inlclligendi ;  unde  si  actus 
inlelligendi  non  esset,  niiiil  posset  intel- 
ligi ;  unde  non  potest  intelligi  aclus  intel- 
ligendi  non  esse.  —  Utroque  moJo  veritas 
non  potest  inlelligi  non  esse,  quia  verum 
habet  in  ratione  sua  esse,  secundum 
quod  fundatur  in  re,  el  habet  in  ratione 
sua  acluni  intellectus,  secundum  quod 
completur  in  anima.  Tamen  ex  hoc  non 
sequilur  quod  sit  ceterna  nisi  sub  hac 
conditione,  si  ab  ?eterno  fuisset  intelii- 
gere.  Quamvis  enim  non  possit  inlelligi 
de  veritale  non  esse,  ita  scilicet  quod 
apprehendalur  inlentio  verilalis,  et  non 
apprehendatur  esse ;  tamen  possibile  est 
nec  istum  intellectum  esse,  nec  illud  esse 
in  quo  veritas  fundatur,  sicut  aliquando 
fuit ;  sed  illa  veritas  sola  est  seterna 
quae  fundatur  in  esse  a^lerno  et  intellectu 
selerno.  —  1.  Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  3, 
ad  4;  cf.  supra  in  Logica  q.  19.  a.  4,  ad 
5.—  Sic  ergo  breviter  estdicendum,  quod 
per  hunc  modum  possibile  est  intelligcre 
veritatem  nonesse,  perquempossibile  est 
intelligere  inlelligentiam  non  esse.  Quod 
([uidem  habet  impossibililalem  ex  parte 
intelligentis,  et  non  ex  parte  rei  intellec- 
ta).  Si  enim  intellectus  non  esset,  nihil 
posset  intelligere;  tamen  non  esse  intel- 
lectum,  est  quoddam  de  se  intelligibile, 
si  esset  qui  intelligeret.  —  Hannibaldus 
in  1.  Sent.  1.  c.  ad  3. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  illa  recti- 
tudo  nihil  est  quam  sigiiificabilitas  rei ; 
unde  hic  non  ponit  veritatem  signi  in 
actu,  scd  tantum  in  potentia.  Similiter 
cum  objicitur  «  implet  illud  ad  quod 
ordinala  est  in  mente  divina  p,  dicen- 
dum,  quod  enuntiatio  dupliciter  potest 
considerari  :  vel  ut  res  quaedam ;  et  sic 
est  ipsa  veritas  rei,  sicut  in  qualibet  re, 
quando    implet  id  ad  quod  ordinata  est 


MKrAlMlVjJK.lA 

in  mente  divina  ;  et  talis  veritas  manet 
in  ipsa  eliam  re  mutata;  vel  ut  signum 
talis  rei ;  et  sic  veritas  ejus  est  per  adai- 
qualionem  ad  remillam;  et  ideo  mutata 
re  tollitur  adaequatio  signi  ad  signatum, 
sine  aliqua  mutatione  ipsius  signi,  sicul 
in  relalionibus  conlingit ;  unde  verilas 
enuntiationis  non  manet.  —  Hunnibaldus 
in  1.  Senl.  \.  c.  ad  4  ;  S.  Thomas  in  1. 
Senl.  1.  c.  ad  5. 

Ad.quarLmn  dicendum,  quod  pereunle 
re  vera,  perit  veritas  quantum  ad  illud 
esse,  quod  habet  in  re  illa.  Sed  tamen 
potest  remanere  intentio  veritatis  secun- 
dum  esse  quod  habet  in  alia  re,  vel 
secundumesse  quod  habet  in  anima.  Qua? 
omnia  si  aulerantur,  non  remanebit 
veritas  nisi  in  Deo.  Nec  ille  defectus 
accidit  veritali  per  se,  sed  per  accidens  : 
quia,  secundum  Phi!osophum (Prcedicam. 
c.  6,  al.  5;  ed.  Bekker,  pag.  2,  b,  lin.  5 
et  6)  destructis  primis  substantiisimpos- 
sibile  est  aliquod  ceterorum  remanere, 
quamvis  universalia  sint  per  se  incor- 
ruptibilia.  —  S.  Thom.  1.  c.  ad  6  ;  Han- 
nibaldus  1.  c.  ad  5. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  quamvis 
enuntiatio  vera  fiat  de  ente  et  non  ente, 
non  tamen  ens  et  non  ens  eodem  modo 
se  habent  ad  veritatem  {de  Veril.  q.  1,  a. 
5,  ad  9),  quiu  non  eodeni  modo  se  habent 
ad  intelleclum.  Res  enim  ipsa  ex  specie 
quamhabet,  divino  intellectui  adaequatur, 
sicut  artificialis  (artificiatum)  arti;  et  ex 
virtule  ejusdem  speciei  nata  est  sibi  in- 
tellectum  nostrum  adaequare,  in  quan- 
tum,  per  similitudinem  sui  receptam  in 
anima,  cognitionem  de  se  facit.  Sed  non 
ens  extra  animam  consideratum,  neque 
habet  aliquid  unde  intelleclui  divino 
adsequetur,  neque  unde  cognitionem  sui 
faciat  in  intellectu  nostro.  Unde  quod 
intellectui  cuicunque  sequetur,  non  est 
ex  se  ipso  non  ente,  sed  ex  ipso  intel- 
lectu,  qui  rationem  non  entis  accipit  in 
se  ipso.  Res  autem,  quaj  est  aliquid 
positivum  extra  animam,  habet  aliquid 
in  se  unde  vera  dici  possit.  Nonautem  ila 
estde  non  esse  rei,  sed  quidquidei  attri- 


DE  VERO  KT  FAL?0  —  01'. 

buitur,  cst  ex  parte  intellectus.  Cum 
dicitur  ergo,quocl  vere  dicitur  «  non  esse 
quod  non  est  d,  pula  quod  sic  «  veritatem 
non  esse,  est  verum  »,  cum  veritas,  qua:; 
hic  significalur,  sit  dc  non  ente,  nihil 
habet  nisi  in  intelleclu.  Unde  ad  deslruc- 
tionem  veritatis  quao  est  in  re,  aut  cujus- 
libetalterius,  non  sequitur  nisi  esse  veri- 
latis  qu?e  est  in  intellectu.  Et  i!a  patet 
quod  ex  hoc  non  polest  concludi  nisi 
quod  veritas  quae  est  in  inteileclu  est 
selerna;  et  oportet  uliquc  quod  sit  in 
intellectu  selerno;  et  ha}c  est  prima  veri- 
tas.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  5,  ad  9  et  2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  ab  a^lerno 
scivil  Deus  plura  enuntiabilia;  sed  tamen 
illa  plura  scivit  una  cogniLione.  Unde  ab 
aiterno  non  fuit  nisi  una  veritas,  per 
quam  divina  cognilio  vera  fuit  de  rebus 
pluribus  futuris  in  tempore.  —  Ibid.  ad 
10. 

Ad  septimum  dicendum,  quod,  sicut  ex 
praediclis  (in  c.)  palet,  intellectus  non 
solum  adcequalur  his  qua3  sunt  actu,  sed 
etiam  liis  quai  actu  non  sunt;  prsecipue 
intellectus  divinus,  cui  idem  est  praete- 
rilum  et  futurum.  Undc  quamvis  res 
non  fuerint  ab  leterno  in  propria  natura, 
inlelleclus  lamen  divinus  fuit  adsequa- 
tus  rebus  in  propria  nntura  futuris  in 
tempore  ;  et  ideo  veram  cognitionem 
habuit  ab  aeterno  de  rebus  eliam  in 
propria  natura,  quamvis  rerum  veri- 
lales  ab  eeterno  non  fuerinl,  —  Ibid.  ad 
11. 

Ad  ociavum  dicendum,  quod  quamvis 
ralio  verititis  compleatur  in  intellectu, 
non  tamen  ratio  rei  in  iiilellectu  comple- 
tur.  Unde  quamvis  concedatur  simplici- 
ter,  quod  verilas  rcrum  omnium  fuit  ab 
selerno,  pcr  hoc  quod  fuit  in  intellectu 
di\ino;  non  tamen  potest  concedi  sim- 
pliciler,  quod  res  vere  fuerintab  seterno, 
propter  hoc  quod  fuerunt  in  intellectu 
divino.  —  Ibid.  ad  12. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  hoc  quod 
dicilur  «  universale  perpetuum  esse  et 
incorruptibile  »  Avicenna  dupliciter  ex- 
ponit :  uno  modo,   ut  dicatur  esse    per- 


XVll   UE  VERO  --  AUT.  VII  183 

peluum  et  incorruptibile  ratione  parlicu- 
larium  qua3  nunquam  inceperunt,  ncc 
deficient,  sccundum  tenenles  ailcrnita- 
tem  mundi ;  generatio  enim  ad  hoc  est, 
secundum  Philosophum,  ut  salvetur  pcr- 
petuum  esse  in  specie,  quod  in  individuo 
salvari  non  potest.  AHo  modo,  ut  dicalur 
perpetuum  esse,  quia  non  corrumpitur 
per  se,  sed  per  accidens  ad  corruptionem 
individui.  —  Ibid.  ad  14. 

Ad  decimum   dicendum,   quod  aliquid 
altribuitur  alicui  per  se  duplicitcr  :  uno 
modo  positive,  sicut  igni  attribuitur  ferri 
sursum;  et  a  tali  per  se  magis  denomi- 
natur  aliquid,  quam  ab  illo  quod  est  por 
accidens ;    mogis   enim    dicimus   ignem 
sursum  ferri,  et  esse  eorum  quai  sursum 
feruntur,    quam   eorum    quae  deorsuin; 
quamvis    ignis    per    accidens    aliquan  lo 
feratur  deorsum,  ut  patet  in  ferro  ignito. 
Quandoque    attribuitur    per    sc    ratione 
remotionis,  per  hoc  scilicet  quod  remo- 
ventur  ab  eo  illa,  qu?e  nata  sunt  contra- 
riam    dispositionem   inducere.    Unde    si 
per  accidens    aliquid    eorum    adveniat, 
illa  (lisposilio  contraria  simpliciter  enun- 
tiabitur  :  sicut  unitas  per  se  attribuitur 
matericB  prima?,  non  per  positionem   ali- 
cujus  forma)   unitatis,   sed   per   remotio- 
nem   formarum    diversificanlium.    Unde 
quando    adveniunt    formse  distinguentes 
materiam,  magis  simpliciter  dicimus  esse 
plures  materias  quam  unam.   Et   sic  est 
in  proposito  ;    non   enim  dicitur  uuiver- 
sale    incorruptibile,    quasi    habeat    ali- 
quam    formam    incorruptionis;  sel  quia 
non  conveniunt  ei  secundum  se   disposi- 
tiones  materiales,  qnae  sunt  causa;  cor- 
ruptionis  in  individuis;   unde  universale 
in  rebus  existens  simpliciter  dicitur  cor- 
rumpi  in  hoc  et  in  iilo.  —  Ibid.  ad  Ib. 

ARTICULUS  VII 

UTRUM   VERITAS    CREATA  SIT    IMMUTABILIS. 

Videtur  quod  veritas  creata  sit  immu- 
labilis. 

1.  Anselmus   enim  in  lib.  de  Verilale 


18i  OUARTA  PAllS 

(c.  13,  al.  Vj  ;  —  Migne  t.  158,  col.  485) 
dicit :  «  Vidco  liac  ralionc  probari  veri- 
lateni  immobileni  pernianere.  »  Prac- 
missa  aiileni  ralio  fiiit  de  veritate  signi- 
ficalionis,  iit  ex  pr.nemissis  (sii|)ra,  a.  l\) 
opparet  :  ergo  vcrilas  cnuntiabilium  est 
imnuilabilis,  et  eadem  rationc  vcritas 
rei.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  6,  arg.  1. 

2.  Pjsetcrea,  si  vcritas  cnunliationis 
mutatur,  maximemulatur  ad  mutationcm 
rei.  Sed  re  mutata,  verilas  propositionis 
manct.  Erqo  vcritas  enuntialionis  c.>t 
immulabilis.  Probatio  mcdia).  Verilas, 
sccundum  Ansclmum  {de  Veril,  c.  7  ;  — 
Mignc  col.  475),  est  rectitudu  qusedam, 
in  quantum  implet  hoc,  quod  accepit 
in  mente  divina.  Sed  hsec  propositio  : 
Socratcs  sedet,  occepit  in  mente  divina 
ut  significet  sessionem  Socratis,  quam 
significat  ctiam  Socrate  non  sedente. 
Ergo  eliam  Socrale  non  sedenle  manet 
in  ea  verilas ;  ct  ita  veritas  prsedicta^ 
proposilionis  non  mutatur,  etiomsi  res 
mutetur.  —  Jbid.  arg.  2;  la,  q.  16,  a.  8, 
arg.  3. 

3.  Praeterea,  si  verilas  mulatur,  hoc 
non  polest  esse  nisi  mutatis  his  in  qui- 
bus  veritas  inest,  sicut  ncc  aliquae  forma^ 
mutari  dicuntur  nisi  suis  subjectis  muta- 
tis.  Sed  veritos  non  mutatur  ad  muta- 
lionem  verorum,  quia  destructis  veris 
adhuc  remanet  verilas,  ut  Augustinus  et 
Anselmus  probant.  Ergo  veritas  est  om- 
nino  immutabilis.  —  de  Verit.  1.  c. 
arg.  3. 

4.  Prsetcrea,  veritas  rei  est  causa 
veritatis  propositionis ;  cx  eo  enlm  quod 
rcs  est  vel  non  est,  dicilur  orotio  vcra 
vel  falsa.  Sed  veritas  rei  cst  immula- 
bilis.  Ergo  et  veritas  propositionis.  Pro- 
balio  mcdiae.  Anselmus  in  Yib.  deVerUate 
(1.  c.  in  arg.  1)  probat  veritalem  cnun- 
tiationis  immobilem  permancre,  secun- 
dum  quod  implet  illud  quod  accipit  in 
mente  divina.  Sed  singulariter  quselibet 
res  implet  illud  quod  accepit  in  mente 
divina  ut  habcrcl.  Ergo  cujuslibet  rei 
veritas  est  immutabilis.  —  Ibid.  org.  4. 

5.  Prfeterea,    illud  quod  manet   omni 


MRT.\I'HYSICA 

mutatione  facta,  nunquam  mutatur  ;  in 
oUcrationc  enim  colorum  non  dicimus 
superficicm  mutari,  quia  manet  qualibet 
mutalione  colorum  facla.  Sed  veritas 
rnanet  in  re,  qualibet  mutatione  rei  facta, 
quia  ens  et  verum  convcrtuntur  (de 
Verit.  I.  c.  oig.  5);  et  etiam  post  quam- 
libct  mutalionem  verum  cst  dicere  esse 
vel  non  esse(la,i.c.  arg.  2).  Ergo  veritas 
est  immutabilis. 

6.  Pia;terea,  ubi  est  eadem  causa,  et 
effeclus  idem.  Sed  eadcm  res  est  causa 
verilatis  harum  trium  proposilionum. 
«  Socrates  sedet  »,  «  Socrates  sedebit  », 
«  Socrales  scdit  »,  scilicet  Socratis  ses- 
sio.  Ergo  cadem  est  veritas.  Sed  si  unum 
trium  prsedictorum  est  verum,  oportct 
similiter  olterum  duorum  semper  esse 
verum  ;  &i  cnim  aliquando  est  verum 
«  Socrates  sedet  »,  semper  fuit  verura, 
et  erit  verum  <•<  Socrotes  sedit»,  <r  Socra- 
tes  sedebiL  ».  Ergo  veritas  una  trium 
propositionum  semper  uno  modo  se 
habet;  et  ita  est  immulabilis;  et  eadem 
ratione  quselibet  alia  vcritas.  —  de  Verii. 
1.  c.  arg.  6  ;  la,  I.  c.  arg.  4. 

Sed  conlra:  Mutatis  causis  mutantur 
efTectus;  sed  res,  quae  sunt  causa  verita- 
tis  propositionis,  mutanlur  ;  ergo  et  veri- 
las  propositionum  mutatur.  —  de  Verit. 
1.  c.  arg.  Scd  contra. 

Respondf.o  DiCENDUM,  quod  aliquid 
dicitur  mulari  dupliciter  :  uno  modo, 
quia  est  subjectum  mutationis,  sicut 
dicimus  corpus  essc  mulabilc  ;  et  sic 
nulla  forma  est  mutabilis;  et  sic  dicitur, 
quod  forma  cst  invariobili  essentia  con- 
sistens;  undc,  cum  vcritas  significatur 
per  modum  formse,  prsoscns  qusestio  non 
est,  an  veritas  sit  immutabilis  hoc  modo. 
Alio  modo  dicitur  aliquid  rautari,  quia 
secundum  ipsum  fit  mutatio  :  sicut  dicimus 
albcdinem  mutari,  quia  secundum  ipsum 
corpus  alteratur  ;  ct  sic  quseritur  de  veri- 
tate  an  sit  mutobilis.  — de  Verit,  q.  1,  a. 
G,  c. 

Ad  cujus  evidentiara  sciendum  est, 
quod  iilud,  secundum  quod  est  -mutatio, 
quandoque  quidem  mutari  dicitur,  quan- 


DK  VFnn  ET  FALSO  —  ()[' . 

doque  autem  non.  Qnando  cnim  est 
inhserens  ei,  quod  mututur  ;^ecundum 
ipsum,  tuncet  ipsum  mutari  dicilur  :  sicut 
albedo  vel  quantitas  mutari  dicuntur, 
quando  aliquid  secundum  ipsa  mutatur, 
co  quod  ipsamet  secundum  hancmutatio- 
nem  succedunt  sibi  invicem  in  subjecto. 
Quando  autem  illud,  secundum  quod  ali- 
quid  mutari  dicitur,  est  extrinsecum, 
lunc  in  illa  mutatione  non  mutatur,  sed 
immobile  perseverat  :  sicut  locus  non 
dicilur  moveri,  quando  aliquid  secundum 
locum  movetur.  Unde  et  in  4.  Phys.  {text. 
36;  c.  4)  dicilur,  quod  locus  est  immu- 
labilis  terminus  ccntinenlis  :  eo  quod 
per  localem  motum  non  dicitur  esse  suc- 
cessio  locorum  in  uno  localo,  sed  magis 
successio  locatorum  in  uno  loco.  Sed 
formarum  inliojrentium,  quae  mulari 
dicuntur  ad  mutalionem  subjecli,  duplex 
est  mutationis  modus  :  aliter  enimdicun- 
lur  mutari  forma'  generales,  et  aliter 
forma?  speciales.  Forma  enim  speciaHs 
post  mulationemnon  remanet  eadem  nec 
secundum  esse  nec  secundum  rationem  : 
sicut  albedo,  facta  alteratione,  nullo 
modo  manet.  Sed  forma  generalis,  facta 
mutatione,  remanet  eadem  secundum 
ralionem,  sed  non  secundum  esse  :  sicut 
facla  mulatione  de  albo  in  nisfrum,  manet 
idem  color  secundum  communem  ratio- 
nem  coloris,  sed  non  eadem  coloris  spe- 
cies.  Diclum  est  autem  superius  (art. 
pr?eced.,  in  c),  quod  aliquid  denomina- 
tur  verum  veritate  prima  quasi  mensura 
extrinseca,  sed  veritate  inhaerente  quasi 
mensura  intiinseca.  Unde  res  crealce  va- 
riantur  quidem  in  participatione  veritatis 
prima3 ;  ipsa  autem  veritas  prima,  secun- 
dnm  quam  dicuntur  vera,  nullo  modo 
mulotur.  Et  hoc  est  quod  Augustinus 
dicit  lib.  2.  de  Libero  Arhitrio  (c.  8, 
n.  20;— Migne  t.  32,  col.  1251):  Mentes 
noslrse  ah'quando  plus,  aliquando  minus 
videntde  ipsa  veritate,  sed  ipsa  inse  ma- 
nens  nec  proficit  nec  deficit.Si  autem  ac- 
cipiamus  veritalem  inhserentem  rebus,  sic 
veritas  mutari  dicitur,  secundum  quod 
aliqua    secundum    veritatem    mutantur. 


Wll  DE  VKnO  —  AHT.  VII 


\x: 


Unde  et  prius  (a.  3)  diclum  est,  quod 
veritas  in  creaturis  invmitur  in  duobus, 
in  rebus  ipsis,  et  in  intellectu.  Veritas 
enim  aclionis  sub  veritate  rei  comprehen- 
ditur,  ut  veritas  enuntiationis  sub  veri- 
tate  intellectus  quam  significat.  — Jbvl. 
Res  aulem  dicitur  vera  per  compara- 
tionem  ad  iiitellectum  divinum  et  iuima- 
num.  Si  ergoaccipialur  verilas  rei  secun- 
dum  ordinem  ad  inlellectum  divinum 
tunc  quidem  mulatur  veritasrei  mutabi- 
lis  in  aliam  vei  itatem,  non  in  falsilatem. 
Veritas  enim  est  forma  maxime  gonera- 
lis,  cum  verum  et  ens  convertantur. 
Unde  sicut,  facta  quahbet  mutatione,  res 
remanet  ens,  quamvis  secundum  aliam 
formam,  per  quam  habet  esse ;  ita  sem- 
per  remanet  vera,  sed  alia  veritate  : 
quia  quamcunque  formam,  vel  eliam  pri- 
vationem,  per  mutationem  acquirat, 
secundum  eam  divino  intellectui  confor- 
matur,  qui  eam  ila  cognoscit  ut  est 
secundum  quaincunque  dispo.-itionem. 
Si  autem  confiderelur  veritos  rei  in  ordi- 
ne  ad  intellectum  humanum,  vel  e  con- 
verso;  tunc  quandoque  fit  mutalio  de 
veritate  in  falsitatem,  quandoque  autem 
de  una  veritate  in  aliam.  Cum  enim  veri- 
tas  sit  adiiDqualio  rei  et  intellectus,  ab 
a3qualibus  autem  si  .Tqualia  tollantur, 
adhuc  ;rqualia  remanent,  quamvis  non 
eadem  quantitate  ;  oportet  quod  quando 
similiter  mutatur  intelleclus  etres,  rema- 
neat  quidem  veritas,  sed  alia  :  sicut  si 
Socrale  sedente  intelligatur  Socratem 
sedere,  et  eo  postmodum  non  sedente 
intelligatur  non  sedere.  Sed  quia  ab  uno 
requalium  si  aliquid  tollutur,  et  nihil  a 
reh'quo,  vel  si  ab  ulroque  incequalia  tol- 
lantur,  necesse  est  iraequalilalem  prove- 
nire,  qua3  se  habet  ad  falsitalem  sicut 
aiqualilas  ad  veritatem  ;  indc  est  quod 
si  inlellectu  vero  existente  mutetur  res 
non  mutato  intellectu,  vel  e  converso, 
aut  ulrumque  mutefur,  sed  non  siniiliter, 
provenit  falsilas;  et  sic  erit  mutatio  de 
veritate  in  falsitatem  :  sicut  si  Socrate 
existente  albo,  intellisatur  albus  esse, 
verus  est  inlellectus ;    si   autem   postea 


1n6  nUARTA  PARS 

intelligiteum  nigrum,  Socratc  albo  rema- 
nente.  vel  e  converso,  Socrale  mulutoiii 
nigredinera  adhuc  albus  inleiligalur,  vel 
eo  mutalo  in  pallorem,  intelligalur  esse 
rubeus,  erit  falsilas  in  intelleclu.  Et  sic 
patet  (jualiter  veritas  mulatur,  et  (|uali' 
ler  non  mutatur.  —  Ibid.  ;  la,  q.  16,  a. 
8,  c;  1.  Scnl.  q.  5,  a.  .1,  in  c. 

Ad  primwn  ergo  dicendum,  quod 
Anselmus  Irquitur  de  veritate,  prout 
secundum  eam  omnia  dicur.tur  vera  tan- 
quam  mensura  exlrinseca.  —  cle  Veril.  q. 

1,  a.  6,  ad  1. 

Ad  seeundum  dicendum,  quo:l  quia 
intellectus  refleclitur  in  seipsum,et  intcl- 
ligit  50  sicut  et  alias  res,  ut  dicitur  3. 
de  Anima  {texl.  13  ;  c.  4) ;  ideo  quse  ad 
intellectum  periinent,  secundum  quod  ad 
rationem  veritatis  spectant,  possunt  du- 
plicitrr  considerari  :  uno  modo  secundum 
quod  sunt  res  qusedam ;  et  sic  codem 
modo  dicitur  de  eis  veritas,  sicut  de  aliis 
rebus  :  ut,  sicut  dicitur  res  vera,  quia 
implet  hoc  quod  accepit  in  mente  divina, 
relinendo  naturam  suam,  ita  enuntiatio 
vera  dicilur  relinendo  naturam  suam, 
qu?e  est  ei  dispensata  in  mente  divina; 
nec  potest  ab  ea  removeri  enuntialione 
ipsa  mancnle.  ^/i"o  modo  secundum  quod 
comparanlur  ad  res  inlellcc'as  ;  et  sif; 
dicitur  enuntiatio  vera,  quando  adaTjua- 
lur  rei;  el  talis  verilas  rei  mutalur,  ut 
dictum  est  (in  c).  —  Ibid.  ad  2.  —  Vel 
dic,  quod  proposilio  non  solum  habet 
veritatem,  sicut  res  ali»  veritatem  habere 
dicuntur,  in  quanlum  imjilent  id  quod 
de  eis  esl  ordinatum  in  mente  divina ;  sed 
diciiur  hoibere  veritatem  quodam  specia- 
li  modo,  in  quantum  significat  verita- 
tem  intellectus  :  qu?c  quidem  consistii  in 
conformitate  intellectus  et  rei,  qua  qui- 
dem  subtracta  rautatur  veritas  opinionis, 
et  per  consequens  veritas  propositionis. 
Sic  igitur  haec  propositio  «  Socrates 
sedet  B  eo  sedente  vera  est,  et  veritate 
rei,  in  quantum  est  qua^lam  vox  signi- 
ficativa,  et  verilate  sigaificalionis,  in 
quantum  significat  opimonem  veram  ; 
Socratevero  surgente  remanet  prima  veri- 


-  MP.TAPHYSIGA 

tas,  sed  mutatur  secunda.  —  la,  q.  16, 
a.  8,  arg.  3. 

Ad  lertium  dicendum,  quod  verilas 
quae  remanet  distructis  rebus  veris,  est 
veritas  prima,  qure  etiam  rebus  mulatis 
non  mulatur.  —  de  Vcrit.  I.  c.  ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  manente 
re,  non  potest  fieri  circa  eam  mutatio 
quantum  ad  ea  quae  sunt  sibi  essentialia  : 
sicut  enuntialioni  est  essentiale,  ut  si- 
gnificet  illud  ad  quod  significandum  est 
insliluta.  Unde  non  sequitur  quod  veri- 
tas  rei  nullo  modo  sit  mutabilis,  sed  quod 
sit  immutabilis  quanlum  ad  essentialia 
rei  manente  re.  In  quibus  autem  accidit 
mufatio  rei  per  corruptioni^m  quantum 
ad  accidentia,  mutatio  accidere  potest, 
etiam  manente  re  ;  et  ila  qiiantum  ad 
accident;ilia  potest  fieri  mutatio  veritatis 
rei.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  facta 
omni  mulatione,  manet  veritas,  sed  non 
eadem,  ut  ex  prsedictis  (in  c.)  patel.  — 
Ibid.  ad  5 ;  la,  1.  c.  ad  2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  identitas 
veritatis  non  tantum  dependet  ex  identi- 
tate  rei,  sed  eliam  ex  identilate  inlellec- 
tus  :  sicut  et  identitas  efi^eclus  dependet 
ex  identitate  agenlis  et  patientis.  Quam- 
vis  autem  sit  eadem  res,  quse  significa- 
lur  illis  tribus  proposilionibiis,  non 
tainen  est  idem  intellectus  earum  :  quia 
in  compositione  intellectus  a  Ijungitur 
tempus  ;  unde  secundum  variationem 
lemporis  sunt  diversi  inte!Iectus.  —  de 
Verit.  1.  c.  ad  6;  la,  1.  c  ad4. 

ARTICULUS   VIII 

UTRUM    OMNIS    VERITAS    SIT    A    PRIMA 
VERITATE. 

Videtur  quod  non  omnis  veritas  sit  a 
prima  veritate. 

1.  Islum  enim  furari  est  verum;  sed 
tamen  non  est  a  veritite  prima  :  ergo 
non  omnis  veritas  e-it  a  veritate  prima. 
—  de  Verit.  q.  1,  a.  8,  ar:^.  1. 

2.  Sed  dicetur,    quod  veritas  signi  vel 


! 


DE  VERO  ET  FALSO  —  Ol'-  XVII  DE  VEIlO  -  AI\T.  Vlll 


187 


infelleclus,  secundum  quam  hoc  dicitur 
verum,  est  a  Deo,  non  autem  secundum 
quiim  relertur  ad  rem.  Contra,  pr.-cter 
veritatem  primam  non  solum  esl  veritas 
signi  aut  iiitellectus,  sed  etiam  verilas 
rei.  Si  ergo  iioc  verum  non  sit  a  Deo 
secundum  quod  refertur  ad  rcm,  iiaic 
veritas  rei  non  erit  a  Deo ;  et  sic  habe- 
tur  propositum,  quod  non  omnis  alia 
veritas  sit  a  prima  veritate.  —  Ibid.  arg. 
2, 

3.  PraBterea,  sequilur  «  iste  furatur; 
ergo  istum  furari  est  vei'um  j>  :  ut  fiat 
descensus  a  veritate  propositionis  ad 
veritatem  dicli,  quae  exprimit  verilalem 
rei.  Ergo  veritas  prsedicla  consistit  in 
hoc  quod  iste  actus  componitur  isti  sub- 
jecto.  Sed  veritas  dicti  non  esset  ex  com- 
posilione  talis  actus  cum  subjecto,  ni^^i 
inlelligatur  compositio  actus  sub  defor- 
mitate  existentis.  Ergo  veritas  rei  non 
soium  est  quantum  ad  ipsam  essentiam 
actus,  sed  quantum  ad  deformilatem.  Sed 
actus  sub  deformitale  consideratus  nullo 
mudo  est  a  Deo.  Ergo  non  omnis  veritas 
rei  est  a  prima  veritate.  —  Ibid.  arg  3. 

4.  Praeterea,  Anselmus  (lib.  de  Verit. 
c.  8;  —  Migne  t.  158,  col.  475-477)  dicit, 
quod  res  dicitur  vora  secundum  qiiod 
est  ut  debet  esse;  et  inter  modos  quibus 
potest  dici  quod  debet  esse  res,  ponit 
unum  modum,  secundum  quem  dicitur, 
quod  res  esse  debet,  quia  Dco  permit- 
tenle  accidit.  Sed  permissio  Dei  exlendit 
se  eliam  ad  deformitalem  actus.  Ergo 
verilas  rei  ad  deformitatem  illam  perlin- 
git.  Sed  deformitas  illa  niiUo  modo  est  a 
Deo.  Ergo  non  omnis  verilasest  a  Deo. — 
Ibid.  arg.  4. 

5.  Sed  dicetur,  quod  sicut  deformilas, 
vel  privatio  quaslibet,  dicitur  ens  non 
simpliciter,  sed  secundum  quid ;  ita  et 
dicitur  habere  verilatem  non  simpliciter, 
sed  secundum  quid ;  et  lalis  veritas 
secundumquid  non  est  a  Deo.  Conlra, 
verum  addil  supra  ens  ordinem  ad  intel- 
leclum ;  sed  privatio  vel  deformilas, 
qiiamvis  in  se  non  sit  simpliciler  ens, 
lamen    simpliciter    est    apprehensa    per 


intellectum  :  ergo  quamvis  non  liabeat 
simpliciter  entitatcm,  habet  tamen  sim- 
pliciler  verilalem.  —  Ibid.  arg.  5. 

6.  Pra^lerea,  omne  sccundum  quid  ad 
simpliciler  reducitur  :  sicut  iioc,  /Elhio- 
pem  esse  album,  secundum  dentem,  re- 
duciturad  hoc  quod  est  dentem  yEthio- 
pis  esse  album.  Si  ergo  aliqua  veritas 
secundum  quid,  non  est  a  Deo,  non 
omnis  simpliciter  veritas  erit  a  Deo.  — 
Ibid.  arg.  6. 

7.  Prneterea,  quod  non  est  causa  cau- 
sae,  non  est  causa  effectus.  Sed  Deus  non 
est  causa  deformitatis  peccati,  quia  non 
est  causa  defectus  in  libero  arbitrio,  ex 
quo  deformitas  peccali  accidit.  Sed  sicut 
esse  est  causa  veritatis  affirmativarum 
propositionum,  ita  non  esse  negativarum. 
Cum  ergo  Deus  non  sit  causa  ejus  quod 
est  non  esse,  ut  dicit  Augustinus  lib.  83 
QucBSl.  (q.  21 ;  —  Migne  t.  40,  col.  16), 
relinquitur  quod  Deus  non  sit  causa 
negaiivarum  proposilionum.  — Ibid.  arg. 
7. 

8.  Prseterea,  Auguslinus  dicit  in  lib. 
Solil.  (1.  2,  c.  5  ;  —  Migne  t.  32,  col.  888), 
quod  verum  est  quod  ila  so  habet  ut 
videlur  ;  sed  malum  aliquod  ita  se  habet 
ut  videtur  :  ergo  aliquod  malum  est 
verum.  Sed  nullum  malum  est  a  Deo. 
Ergo  non  orane  verumest  a  Deo.  — Ibid. 
arg.  8. 

9.  Sed  dicetur,  quod  raalum  non  vide- 
tur  per  speciem  mali,  sed  per  speciem 
boni.  —  Contra,  species  boni  nunquam 
facit  apparere  nisi  bonum ;  ergo  si  malura 
non  videtur  nisi  per  speciem  boni,  nun- 
quam  apparet  malum  nisi  bonura;  quod 
e?t  falsura.  —  Ibid.  arg.  9. 

Sedcontra  :  1.  Ratio  verilatis  coraple- 
lur  in  intellectu  ;  sed  oranis  intellectus 
est  a  Deo:  ergo  et  oranis  verilas.  — Ibid, 
arp .  3  Sed  contra. 

2.  Praeterea,  sicut  unum  convertilur 
cura  enle,  ita  et  verura;  sed  sicut  a  pri- 
rao  ente  est  omneens,  ita  et  a  prima  uni- 
tate  estomnis  unitas  :  ergoetiara  a  prima 
veritate  esl  omnis  veritas.  —  Ibid.  arg. 
5  Sed  contra. 


jys                                                  ulARTA  PARi^  -  MKTMMIYPICA 

Respondeo   DiCENniM,   qiiod    in    rebus  ipsa  fornia  rei,  per   quam  adaequatur,  a 

crealis    invenilur  vcritas   in  rebus  et  in  Deo  esl,  el   ipsum   verum  sicut   bonum 

intelleclu,  ut  ex  diclis  potel :  in  inlelleclu  intellectus  :    sicut   dicitur  6.   lilh.  c.  6, 

quidem,  secundum  quod  adaequatur  rebus  quod    bonum  uniuscujusque  rei  consistit 

quarum    co£?nitionem   habet  ;     in    rebns  in  perfecla  operatione  ipsius;  non  est  au- 

autem,  socundum  quod   imilantur  intel-  lem   perfecta    operalio    intelleclus,    nisi 

lectum  divinum,  qui  est  earum  mensura,  secundum  quod  verum  cognoscit :  unde  in 

sicut  ars  est  mensura  omnium  arlificia-  hoc  consistit  ejus  bonum  in  quantum  hu- 

lorum  ;  et  aliquo   modo    secundum  quod  jusmodi ;  unde  oumomne  bonum  sit  aDeo 

nata3  sunt  facere  de  se  veram  apprehen-  et   omnis   forma,   oportet   ctiam    dicere, 

sionem  in  intellectu  humano,  qui  per  res  quod    omnis    veritas  sil  a  Deo,  qui   est 

mensuratur,  ut  dicitur  in   10.   Metaphys.  prima  veritos.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  8,  c. 

{tcxt.  5;  I.  9,  c.  1).  Res  autem    existens  Ad  primum  ergo  dicenduni,  quod  cum 

oxlra  animam,  per   formam  suam  imita-  sic  arguitur  :  «  omne  verum  est   a  Deo ; 

lur  artem  divini  intellectus,et  per  eandem  istum  furari  est  verum  »,  incidit  fallacia 

nata  est   facere  de    se    veram  apprehen-  accidenlis,  ut  ex  jam  dictis  (in  c.)  patere 

&ionem  in  intellcctu  humano,  per  quam  potest.  Cum  enim  dicimus,  furari  est  ve- 

ctiam  formam  unaqua^que  resessehabet;  rum,  non  hoc  dicimus,   quasi   ipse  defec- 

unde   veritas  rerum  existentium  includit  tus  in  actu  furti  implicatus  includatur  in 

in  £ui  ratione  entitatem  earum,  etsuper-  ratione   veritalis;    sed    veruni    praedicat 

addit  halutudinem  adaequationis  ad  intel-  tantum  adsequationem  hujus  ad  intellec- 

lectum  humanum  vel  divinum.  Sed  nega-  tum.  Unde  non  debet  concludi,  istum  fu- 

tiones  vel    privationes    existentes   extra  rariesse  a  Deo  ;  sed  quod  veritas  ejus  est 

animam    non   habent    aliquam    formam,  a  Deo.  —  Ibid.  ad  1. 

per  quam  vel  imitenlur  exemplar  divinse  Ad  secundum   dicendum,  quod   defor- 

artis,  vel  ingerant  sui  notitiam   in   intel-  raitates  et  alii  defectus  noa   habent  veri- 

leclu  humano;  sed  quod  adaequanturintel-  talem  sicut  et   aliae   res,  ut  ex  praedictis 

lectui,  est  ex  parte  intellectus,  qui  earum  (in  c.)  patet.  Et  ideo,  quamvis  veritas  de- 

rationesapprehendit.  Sicergopa'et,  quod  fectuum   sit  a  Deo,  non  ex    hoc   conclu  li 

cum  dicitur  lapis  verus,  et  caecitas  vera,  potest,  quod  defectus  sint  a  Deo.  —  Ibid. 

non    eodem  modo    veritas    se  habet  ad  ad  2. 

utrumque;  veritas  enim  de  lapide  dicta  Ad  terfium  dicendum,  quod  secundum 

claudit   in   sui  ralione  entitalem  lapidis,  Philosophum  (6.  Melaphys.  text.    8;  1.5, 

et   superaddit   habitudinem   ad  intellec-  c.  3)  veritas  non  consistit  in  composilio- 

tum,  quae  causatur  eliam  ex  parte  ipsius  ne  quse  est  in  rebus,  sed  in  compositione 

rci,  cum  habeat  aliquid   secundum  quod  quam  facit  anima ;   ct   ideo   veritas   non 

referri  possit;  sed  veritas  dicta  de  caeci-  consistit  in  hoc  quod  iste  actus  cum  de- 

tate  non  includit  in  se  ipsa  privationem,  formitate  sua  subjecto  inhaeret;  hoc  enini 

qnae  est  caecitas,   sed  solummodo  habitu-  perlinet  ad  ralionem  boni  et  mali ;  sed  in 

dinem    caecitatis    ad    intellectum  ;    quae  hoc  quod  actus  sic  inhaerens  subjecto  ap- 

etiam  non  habet  aliquid  ex  parte  ipsius  prehensioni  animae   adaequatur.  —  Ibid. 

caecitalis,  in  quo  suslentetur,  cum  caecitas  ad  3. 

non  adaequetur  intellectui  ex  parte  alicu-  Ad   quartum  dicendum,  quod  bonum, 

jus  quod  in  se  hobet.  —  Patet  ergo  quod  debitum,  rectum,    et   hujusmocli   omnia, 

verilas  in   rebus   crealis    inventa,  nihil  alio  modo  se  habent  ad  permissioncm  di- 

aliud  potest  comprehendcrc  quam  enlila-  vinam  et  alio  modo  ad  alia  signa  divina) 

tem  rei,  et  adaequationem  ad  intelleclum,  voluntotis.  In  aliis  enim  refertur  et  ad  id 

vel'  intelleclus    ad  res,    vel   privationes  quod  cadit  sub  actu  voluntatis,  et  ad  ip- 

rerum.  Quod  totum  est  a  Deo  :    quia  et  sum    voluntatis   actum  :  sicut  ciim  Dcus 


DE  VEllO  ET  KALSij  -  n[  .  XVIII  DK  FALSlTATi;  —  AUT.  I 


IS',I 


priucipil  Jionoreraparentum,  etip:>e  honor 
parcntum  bonum  quoddam  est,  et  ipsum 
praecipere  bonum  quoddam  est.  Sed  in 
permissione  relerlur  tantum  ad  actum 
permiltentis,  et  non  ad  id  quod  sub  per- 
niissione  cadit;  undebonumest  quod  Deus 
permitlat  derormitatem  incidere  ;  non  ta- 
men  sequitui-  ex  iioc,  quod  ipsa  deformi- 
tas  aliam  (aliquam)  rectitudinem  habeal. 

rlbid.  ad  4. 
Et  per  hoc  palct  solulio  ad  quintiim. 
Ad  sexUim  dicendum,  quod  verilas  se- 
cundum  quod  compeLit  negalionibus  ct 
dcleclibus,  reducitur  ad  veritalem  sim- 
l)liciler,  qua3  est  in  inte.lectu,  quse  a  Deo 
est ;  et  ideo  veritas  defcctuum  a  Deo  est, 
quamvis  ipsi  defeclus  a  Deo  non  sint.  — 
Ibid.  ad  G. 

Ad  seplimum  dicendum,  quod  non  esse 
i.on  est  causa  ^eritatis  negalivarum  pro- 
positionum  quasi  faciens  eas  in  intellectu, 
sed  anima  ipsa  hoc  facit  conformans  se 
ipsam  non  enli,  quod  est  exlra  animam  ; 
unde  non  esse  extra  animam  existens, 
non  est  causa  efficiens  veritatis,  sed  quasi 
exempiaris.  Objectio  aulem  procedit  de 
causa  exemplari  elficiente.  —  Jbid.  ad  7. 

Ad  oclavum  dicendum,  quod  quamvis 
malum  non  sit  a  Deo,  tamen  hoc  quod 
maium  judicalur  lale  quale  est,  est  a 
Deo;  unde  veritas  qua  verum  est  maliim 
esse,  est  a  Deo.  —  Ibid.  ad  8. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  quamvis 
malum  non  agat  jn  animam,  nisi  per 
speciem  boni,  quia  lamen  est  bonum  defi- 
ciens,  anima  depreliendit  in  se  rationem 
detectus,  et  in  hocconcipit  rationemmali; 
et  sicmalumvidetur  malum. —  Ibid.  ad  9. 


QU^^STIO  XVIII 

DE    FALSITATE. 

Deinde  quaerendum  est  de  falsitate. 

CIRCA  QUAM   QU.ERUNTUR  QUATUOR 

■1.  ULrum  falsilas  siL  in  robus. 

2.  Utrum  falsitas  sit  in  sensu. 

3.  ULruni  falsitas  sit  in  intellectu. 

4*  Utrum  falsum  contrarium  sit  vero. 


ARTICULUS  I 

UTRUM    I  ALSrrAS  SIT   IN    miBUS. 

Videlur  quod  falsitas  non  sit  in  rebus. 

1.  Secundum  Auguslinum  in  lib.  Solil. 
2,  (c.  5,  n.  8;  -  Mignc  t.  32,  col.  888)  : 
«  Verum  est  id  quod  est  »  ;  ergo  falsum 
est  id  quod  non  est;  sed  quod  non  est, 
non  est  res  aliqua  :  ergo  nulia  res  est 
falsa.  —  de  Veril.  q.  1,  a.  10,  arg.  \  ;  la, 
q.  17,  arg-.  1. 

2.  Sed  dicitur,  quod  verum  est  dilTeren- 
tia  entis;  et  ita  sicut  vcrum  est  id  quod 
est,  ila  et  falsum.  —  Contra,  nulla  diffe- 
rentia  divisiva  convertitur  cum  eo,  cu- 
jus  est  differentia;  sed  verum  convertitur 
cum  enle,  ut  diclum  est  (supra,  q.  17,  a. 
1)  :  ergo  verum  non  est  differcntia  divi- 
siva  entis,  ut  res  aliqiia  faisa  dici  pos- 
sit.  —  de  Veril.  I.  c.  arff.  2. 

O 

3.  Praeterea,  vcritas  est  udaequatio 
rei  et  intellectus  ;  sed  omnis  res  est  adte- 
quata  intellecLui  divino,  quia  nihil  potest 
esse  in  se  aliter  quam  intellectus  divinus 
cognoscit :  ergo  omnis  res  est  vera  ;  ergo 
nulla  res  est  falsa.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  PrsetereajOmnis  res  habet  veritatem 
a  forma  sua  ;  ex  hoc  enim  dicitur  homo 
verus,  quia  habet  veramhominis  formam  ; 
sed  nulla  res  est  quse  non  habeat  aliquam 
formam,  quia  omne  esse  est  a  forma  : 
ergo  quaelibet  res  est  vera  ;  ergo  nulla 
res  est  falsa.  —  Ibid.  arg.  4. 

5.  Prceterea,  sicut  se  habet  bonum  et 
malum,  ita  verum  et  falsum.  Sed  quia 
malum  invenitur  in  rebus,  malum  non 
substantificatur  nisi  in  bono,  ut  Diony- 
sius  et  Augustinus  dicunt.  Ergo  si  falsi- 
tas  invenitur  in  rebus,  falsitas  non  sub- 
stantificatur  nisi  in  vero.  Quod  non  vide- 
tur  posse  esse  :  quia  sic  idem  esset  verum 
et  falsum,  quod  est  impossibile  ;  sicut 
idem  est  homo  et  album,  propter  hoc 
quod  albedo  substanlificatur  in  homine. 
—  Ibid.  arg.  5. 

G.  Preslerea,  Augustinus  (in  lib.  SoUL 


lOii 


niAUTA  1'A1155  — 


'2,  c.  8,  n.  15  ;  —  Migne  t.  J2,  col.  801) 
sit  objicit  :  Si  alifiua  res  noininatur  falsa, 
aut  hoc  est  ex  hoc  quod  e»t  simile,  aut 
ex  eo  quod  est  dissiuiile.  Si  ex  eo  quod 
est  dissiniile,  nihil  est  quod  falsuni  dici 
non  possil ;  nihil  enini  est  quod  aUcui  dis- 
simde  non  sil.  Si  ex  eo  quod  est  simile, 
omnia  reclamant  quod  ex  eo  vora  sunt 
quo  similia.  Ergo  nullo  modo  falsilas  in 
rebus  inveniri  polesl.  —  Ibid.  aig.  G. 

7.  Pieelerca,  falsum  diciiur  a  fallendo ; 
scd  res  non  fallunt,  ut  dicit  Auguslinus 
in  Iib.  de  Vera  Uelig.  (c.  33  ;  —  Migne 
t.  34,  col.  149),  quia  non  ostendunt  aliud 
quam  suam  speciem  :  ergo  fal?um  in 
rebus  non  invenilur.  —  la,  I.  c.  aig.  2. 

8.  Piajterea,  verum  dicitur  in  rebus 
per  comparationem  ad  inlelleclum  divi- 
num,  ut  siipra  (q.  17,  a.  3)  dictum  est  ; 
sed  quoelibet  res  in  qndnlum  est,  imila- 
tur  Deum  :  ergo  qiisehbet  res  vera  est 
absque  fulsilate  ;  et  sic  nulla  res  est  fcdsa. 
—  llnd.  arg.  3. 

Sed  conira  :  1.  Augustinus(in  lib.  Solil. 
2,  c.  15,  n.  29  ;  —  Migne,  col.  898  sq.) 
ita  definii  falsum  :  «  Falsum  est  quod  ad 
simililudinem  alicujiis  reiaccommodatum 
est,  et  non  perlingit  ad  id  cujus  similitu- 
dinem  gerit.  »  b:e  I  omnis  crealura  gerit 
simililuiiinem  Dei.  Cum  ergo  nulla  crea- 
tura  [)eriingat  ad  ipsum  Deum  per  modum 
idenlilatis,  videtur  quod  creatura  sit 
falsa.  —  de  Verit.  1.  c.  aig.  1  Sed  contra. 

2.  Pra^lerea,  dicit  Augusiinus  {de  Vera 
Relig.  c.  34  ;  —  Migne  col.  130)  :  «  Omne 
corpus  esl  verum  corpus,  et  laica  uni- 
tas.  »  Sed  hoc  pro  tanto  dicitur,  quod 
imitatur  unitatem,  et  tamen  non  est  uni- 
tas.  Cum  ergo  quselibet  creatura  secun- 
dum  quamlibet  sui  perfectinnem  divinam 
perfectionem  iiniletur,  el  ab  ea  nihilomi- 
nus  in  ii.finilum  distet,  vidcturquod  quae- 
Iibet  creatura  sit  lalsa.  —  Ibid.  arg.  2 
Sed  contra;  la,  1.  c.  arg.  Sed  contra. 

3.  Pr^eterea,  sicut  verum  convertitur 
cuni  ente,  ila  et  bonum;  sed  ex  hoc  quod 
bonum  convertitur  cum  ente,  non  prohi- 
betur  quin  aliqua  res  inveniatur  mala  : 
ergo  nec  ex  hoc  quod  verum  convertitur 


MKTAIMIYSICA 

cum  ente,prohibelurquin  aliqua  res  inve- 
niatur  falsa.  —  de  Verit.  I.  c.  arg.  3  Sed 
contra. 

4.  Praiierea,  Anselmus  {de  Verilate  c. 
2  ;  —  Migne  t.  158,  col.  4G9  sq.)  dicit, 
quod  duplex  est  propositlonis  veritas  : 
una,  quando  significat  quod  acc(ipit  signi- 
ficare  ;  sicut  haec  propositio,  Socrales  se- 
det,  significat  Socratemsedere,sive  Socra- 
tes  sedeat  sive  non  sedeat ;  alia,  quando 
significat  illud  ad  quol  facta  est  ;  est 
enim  facla  ad  hoc  quod  significet  esse, 
quando  est  ;  et  secundum  hoc  proprie 
dicitur  enunliatio  vera.  Ergo  eadem  ra- 
lione  dicitur  quaelibet  res  vera,  quando 
implet  hoc  ad  quod  est  ;  falsa  autem, 
quando  non  implet.  Sed  omnis  res  qua^ 
deficit  a  fine  suo,  non  implet  illud  prop- 
ter  quod  est.  Cum  ergo  multae  res  sint 
lales,  videlur  quoJ  mullae  res  sint  falsae. 
—  Ibid.  arg.  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  vcri- 
tas  consistit  in  adaequatlone  rei  et  intel- 
lectus,  ita  falsitas  consistit  in  eorum  in- 
aequalitale.  Res  autem  comparatur  ad  in- 
tellectum  divinum  et  humanum,  ut  supra 
(q.  17,  a.  6  et  8)  dictum  est.  Intellectus 
aulem  divino  comparatur  sicut  niensura- 
lum  mensurte,  quantum  ad  ea  qiue  in 
rebus  positive  dicuntur  vel  inveniuntur  : 
quia  omnia  hujusmoJi  ab  arte  divini  in- 
tellectus  provrniunt  ;  alio  modo  sicut 
cognitum  ad  cogno^cens ;  et  sic  etiam 
negationes  et  defectus  divino  intellectui 
adaequantur,  quia  omnia  hujusmodi  Deus 
agnoscil,  quamvis  ea  non  causet.  Palet 
ergo  quod  res,  quantumcunque  se  habeat 
sub  quacunque  forma  existens,  vel  pri- 
valione  vel  defectu,  intellectui  divino 
ada^quatur.  Et  sic  palet  qnod  res  quaeli- 
bet  in  comparatione  ad  intelleclum  divi- 
num  vera  est,  ut  Anselmus  dicit  in  lib. 
de  Verit.  (dialog.  de  Verit.  c.  7  ;  —  Migne 
t.  158,  col.  473  *)  :  «  Igitur  est  vcritas 
in  omnibus  quae  sunt  eniia  (essenlia), 
quia  haec  sunl  quae  in  summa  veiitate 


*  «  Est  igitur  veritas  in  omnium  quio  sunt  essen- 
lia,  quia  hoc  sunt  quocl  in  summa  veritatc  sunt.  » 


DE  \EHO  ET  FALSO  —  QL'.  XVIII  DE  FALSITATE  -  ART.  I  l'.U 

suiit  )> .  Unde  per  comparalionem  ad  quod  esse  significal  affirmalionem  propo- 
inlellcclum  divinum  nulla  res  polest  silionis,  scilicet  utdicalur  id  (sse  verum 
esse  falsa.  Sed  per  comparationem  ad  in-     quod  sic  esse  dicitur  vel  inlelligitur  ut  in 


tcUectum  liunianum  iiivenilur  interdum 
iniequalilas  rci  ad  intell.ctum  quae  quo- 
dam  modo  ex  ipsa  re  causalur.  Hes 
enim  notitiam  sui  facit  in  anima  per  ea 
quse  de  ipsa  exterius  apparent  :  ([uia  co- 
gnilio  nostra  initium  a  sensu  sumit,  cu- 
jus  per  se  objectum  sunt  ?ensibiles 
quaUtales.  Unde  et  in  1.  de  Anima  {lext. 
11  ;  c.  1)  dicitur,  quod  accidcntia  ma- 
gnam  parlem  conlerunt  ad  cognoscen- 
dum  quod  quid  est.  Et  ideo  quando  in 
aliqua  re  apparent  sensibiles  qualilates 
demonstranles  naturam  qucC  eis  non 
subest,  dicitur  res  illa  esse  falsa.  Und^ 
Philosophus  (5.  Metapliys.  text.  34  ;  I.  4, 
c.  29)  dicit,  quod  illa  dicuntur  falsa,  quse 


re  est ;  et  sic  eliam  falsum  dicatur  quod 
non  e>t,  id  est  quod  non  est  ut  dicitur 
vel  inlelligitur,  et  hoc  in  rebus  inveniri 
polcst.  —  de  Verit.  1.  c.  ad  l. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  verum, 
proprie  loqucndo  non  potestesse  differen- 
tia  entis;ens  enim  non  habet  alitiuam  difTe- 
rentiam,ut  probatur  in  3.  Mclaphys.  [texl. 
10 ;  1.  2,  c.  3)  ;  sed  aliquod  verum  se  ha- 
bel  ad  ens  per  modum  diffirenliae,  sicut 
et  bonum,  in  quantum  videlicet  exprimit 
aliquid  circa  ens,  quod  nomine  enlis  non 
exprimitur  ;  et  secundum  hoc  intentio 
entis  est  indeterminata,  respectu  inten- 
tionis  veri,  et  sic  inteutio  veri  compara- 
tur  ad  intentionem  entis  quo  lam  modo  ut 


nala  sunt  videri  aut  qualia  non  sunl,  aut     dilTorentia  ad  ffenus.  —  Ibid.  ad.  2. 


quae  non  sunt,  ut  aurum  fdlsum,  in  quo 
cxteiius  apparet  color  auri,  et  alia  huju.s- 
modi  accidenlia,  cum  tamen  interius  na- 
lura  auri  non  subsil.  Nec  lamen  res  est 
hoc  modo  causa  falsitalis  in  anima,  quod 
necessario  falsitatem  causet :  quia  vcritas 
el  falsitos  pi  a^cipue  in  judicio  animae  exi- 
slunt ;  anima  vero  in  quantum  de  rebus 
judicat,  non  patitur  a  rebus,  sed  magis 


Ad  tertium  dicendum,  quod  ratio  illa 
concedenda  est ;  proc  .dit  enim  de  re  in 
ordine  ad  intellectum  divinum.  —  Ibid. 
aJ.  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quamvis 
quailibet  res  habeat  aliquam  formam,  non 
lainen  omnis  res  habet  illam  formam, 
cujus  indicia  exierius  osienduntur  per 
sensibiles   qualitales  ;  et  secundum    h»c 


quodam  modo  agit.  Unde  res  non  dicilur     falsa  dicitur,   in  quantum  de  se  falsam 


falsa,  quia  do  se  lalsam  facit  apprehen- 
sionem ;  sed  quia  nala  e&t  facere  per  ea 
qua3  de  i,.sa  appareut.  ISed  quia,  ut  dic- 
tum  est  (supra,  q.  17,  a.  6  et  8).  compa- 
ratiorei  ad  iutellectum  divinumest  essen- 
tialis,  secunduin  eam  per  se  dicitur  vera  ; 
sed  comparalio  ad  intellectum  humaiium 
est  accidentalis,  fcecunJum  quam  non  di- 
cilur  absolule  vera  :  ideo  simpliciter 
loquendo  oumis  res  est  vera,  et  nulla  et^t 


cxistimationem  facere  apta  nata  est.   — 
Ibid.  ad  4. 

Ad  quiiitum  dicendum,  quod  aliquid 
existens  extra  animam  pro  tanto  dicitur 
falsum,  ut  ex  dclis  (in  c.)  patet,  quia 
natum  esl  de  se  facere  falsaui  exislima- 
tionem,  quando  movet  virtutem  cogni- 
tivam  ;  unde  oporlet  quod  illud,  quod  fal- 
sum  d.citur,  aliquod  ens  sit.  Uude  cum 
omne    ens,    in    quanlum    hujusmodi,   sit 


faL-a,    sed    secundum    quid,    scilicet    in  verum,  o,iorlet  falsitalem    in  rebus  exi- 

ordi.iead  intellectumnostrum,  aliquae  res  sleiilcm   supra    veritalem  fundari.  Unde 

dicuntur  falsa^,  Et   ideo  oportet  rationi-  dicit  Augiistinus  {Sulil.  2,  c.  10  ;  —  Mi- 

bus  utriusque  parlis  res^iOndere.  —  de  gne  t.  32,  col.  893j,  quod  tragcDedus,   qui 


Veril.  q.  1,  a.  10,  c. ;  la,  q.  17,  a.  1.  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quo  i  ista 
delinitio  «  verum  est  id  quod  est  »  non 
perfecte  exprimit  rationem  veritati^,  sed 
quasi  maLerialiter  tantum,  nisi  secundum 


repraBst^ntat  veras  pcrsonas  iu  theatris, 
non  esset  falsus  Heclor,  nisi  esset  verus 
tragoeJuri  ;  similiter  equus  pictus,  non 
esset  falsus  equus,  nisi  esset  pura  pictura. 
Non  tamen  sequitur  contradictoria   esse 


'•■' 


ol  AllTA  l'AUS  -  WETAIMIVSICA 


vera  :  (juia  affiraialio  ct  negalio,  scciin- 
dum  (jiiolI  dicunt  vcruni  ct  fjlsum,  non 
rcferuntur  ad  idem.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  sezliim  dicendum,  quod  lalsa  res 
dicilur  secundum  quod  nata  est  fallere  ; 
cum  autem  «  fallere  »  dico,  significo  ali- 
(juam  actionem  defectum  inducenlem. 
Nihil  aulem  nalum  est  agere,  nisi  secun- 
dum  quod  esl  ens  ;  omnis  autem  dcfec- 
tus  est  non  ens.  Unuraquodque  aulem, 
secundum  quod  est  ens,  habct  similitu- 
dinem  veri  ;  secundum  aulem  quod  non 
cst,  recedit  ab  ejus  simililudine.  Et  ideo 
hoc  quod  dico  «  fallere  »,  secuudum  id 
quod  importat  de  actione,  originem  hibet 
de  simililudine  ;  seJ  quantum  ad  id  quod 
importat  defectum,  in  quo  formaliter  ratio 
falsilatis  consistit,  ex  dissimilitudine  sur- 
gil.  Et  ideo  dicit  Augustinus  in  lib.  de 
]'era  lielig.  (lib.  Solil.  2,  c.  15  nied.  ;  — 
Migne  t.  32,  col.  898),  quod  ex  dissimili- 
ludine  falsitas  oritur.  —  Ibid.  ad  6. 

Ad  septimwn  patet  ex  diclis.  —  Vel 
dic,  quod  res  per  se  non  fallunt,  sed  per 
accidens.  Dant  enim  occaslonem  falsita- 
tis,  eo  quoJ  similitudinem  eorum  gerunt 
quorum  non  habent  existentiam.  —  la,  1. 
c.  ad  2. 

Ad  odavicm  dicendum,  quod  per  com- 
parationem  ad  inteliectura  divinura  non 
dicuntur  res  falsae,  quod  esset  cas  esse 
falsas  simpliciter;  sed  per  coraparalionem 
ad  intellectum  nostrum,  quod  est  eas  esse 
falsas  secundum  quid.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  primiDti  eorura,  quse  contra  obji- 
ciimtiir,  dicendura,  quod  non  ex  qualibet 
similitudine,  nata  est  anima  decipi,  sed 
ex  magna  sirailitudinc,  in  qua  dissiraili- 
tudo  inveniri  non  potest  de  facili  ;  et  idco 
ex  simililudine  majori  vel  rainori  decipi- 
lur  anima  secundura  raajorem  vel  raino- 
rera  perspicacitatem  ad  similitudinemin- 
veniendum.  Nec  taraen  simpliciter  debet 
enunliari  aliqua  res  falsa  ex  eo  quod 
quantumcunque  in  errorem  inducit,  sed 
ex  eo  quod  nata  est  plures  vel  sapientes 
fallere.  Crealurce  aulera  quaravis  aliquara 
Dei,sirailitudinem  gerant  in  se  ipsis, 
tamen  maxima  dissimilitudo  subest,   ut 


non  nisi  ex  magna  insipientia  cotitingat 
quod  ex  tali  similitudino  mens  decipilur. 
Undeex  pra^dicta  similitudine  vel  dissimi- 
litudine  creaturarum  ad  Deura  non  sequi- 
tur  quod  oranes  creatura)  debent  dici  fal- 
sae.  —  de  Veril.  1.  c.  ad  l  Sed  contra. 

Ad  secwidum  dicendum,  quod  quidaui 
existiraaverunt  Deumesse  corpus  ;  etcum 
Deus  sit  unitas,  qua  omnia  sunt  unum, 
pcr  consequcns  existimaverunt  corpus 
esse  unitatem  ipsam,  propter  ipsam  simi- 
litudinem  unitalis.  Secundura  hoc  ergo 
corpus  falsa  unitas  dicitur,  in  quanlum 
aliquos  in  errorera  induxit  vel  inducere 
potuit,  ut  crederetur  unitas.  Ibid.  ad  2 
Sed  contra.  ^ 

Ad  teriium  dicendum,  quod  duplex  est 
perfectio,  scilicel  priraa  etsecunda.  Prima 
perfeclio  est  forma  uniuscujusque,  per 
quam  habet  esse  ;  unde  ab  ea  nuUa  res 
destituitur  dum  manct.  Secunda  perfectio 
est  operatio,  quae  est  finis  rei,  vel  id  prop- 
ter  quod  ad  finem  devenitur  ;  et  hac  per- 
fectione  interdum  res  destiluitur.  Ex 
priraa  autera  perfectione  resultat  ratio 
veri  in  rebus;  ex  hoc  enira  quod  res  for- 
raam  habet,  artem  divini  intellectus  imi- 
tatur,  et  sui  notiliara  in  anima  gignit. 
Sed  ex  parte  secundse  consequitur  in  ipsa 
ralio  bonitatis,  qua3  consurgit  ex  fine.  Et 
ideo  malura  sirapliciter  invenitur  in  re- 
bus,  non  autem  falsum.  —  Ibid.  ad  3  Scd 
contra. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  secundum 
Philosophum  3.  Eth.  (6.  Metapliys.  texl.  8, 
I.  5,  c.  3)  primura  verum  est  bonum  in- 
tellectus  ;  secundum  hoc  enim  intellectus 
operatio  est  perfecta,  quod  sua  conceptio 
est  vera  ;  et  quia  enuntiatio  est  signum 
intellectus,  ideo  veritasest  ejus  finis.  Non 
autem  estitain  rebusaliis  ;etpropler  hoc 
non  est  siraile.  —  Ibid.  ad  4  Sed  contra. 

ARTICULUS  II 

UTRUM   FALSITAS    SIT    IN    SENSU. 

Videtur  quod  falsitas  non  sit  in  sensu. 
1.  lutellectus  enim  semper  est   reclus, 


DE  VEllO  ET  PALSO  —   OU.  XVJIl  DE  FALSITATE  —  AllT.  II 


l'.>:5 


ul  dicitur  iii  3.  de  Anima  [lexL.  26  ;  1.  2, 
c.  6);  sed  inlelleclus  est  snperior  pars  in 
liomine  :  ergo  et  aliac  parles  hominis  rec- 
litndineni  sequunlur,  sicut  et  in  mundo 
majori  inferiora  disponuntur  secundum 
superioruni  molum.  Ergo  et  sensus,  qui 
est  inferior  pars  animse,  sempcr  erit  rec- 
tus  ;  non  ergo  in  eo  erit  falsitas.  —  de 
Verit.  q.  1,  a.  11,  arg.  1. 

2.  Pra^terea,  Augustinus  dicit  in  lib. 
de  Vera  Religione  (c.  33,  post  med.  ;  — 
Migne  t.  34,  col.  149)  :  a  Ipsi  oculi  non 
fallunt  nos  ;  non  cnim  possunt  enuntiare 
omnino  nisi  afTectionem  suam.  Quod  si 
omnes  corporis  sensus  ita  enuntiant,  ut 
aflciuntur,  quid  ab  eis  amplius  exigere 
dcbriamus,  ignoro  j>.  Ergo  in  sensibus  non 
est  falsilas.  —  Ibid.  arg.  2;  la,  q.  17,  a. 
2,  arg.  1. 

3.  Prcutereo,  Anselmus  in  lib.  de  Veri- 
iale  (c.  6;  — Mignet.  158,  col.  473)  dicit  : 
Videtur  milii  veritas  vel  falsitas  in  sensu 
non  esse,  sed  in  opinione  (l).  Et  sic  habe- 
lur  propositum.  —  de  ]'erit.  1.  c.  arg.  3. 

Sed  contra  est  :  quoi  dicit  Augustinus 
[Solil.  %c.  Q;  —  Migne  l.  32,  col.  890), 
apparet  nos  in  omnibus  scnsibus  similitu- 
dine  lenocinante  falli  (2).  —  la,  q.  17,  a. 
2,  arg.  Scd  contra. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  cognitio  no- 
slra,  qua3  arebus  iniliumsumit,  hocordine 
progreditur,  ut  primo  incipiat  in  sensu, 
secundo  perficialur  in  inlellectu  :  ut  sic 
sensus  invenialur  quodam  modo  medius 
inter  intellectum  et  res ;  est  enim  rebus 
comparatus  quasi  intellectus,  et  intellec- 
lui  comparatus  quasi  res  quciDdam.  Etideo 
in  sensu  dicilur  esse  veritas  vel  falsitas 
dupliciter  :  uno  modo  secundum  ordinem 
sensus  ad  inlelleclum  ;  et  sic  dicilur  esse 
sensus  falsusvel  veru3,sicut  res,  in  quan- 
lum  videlicet  faciunt  veram  exislimatio- 
nem  in  intellectu  vel  fal sa m ;  a^io  modo 
secundum  ordinem  sensus  ad  res  :  et  sic 


(l^  «  Non  milii  videUir  hrec  voritas  vel  falsitas  iii 
sensibus  esse,  sed  in  opinione  ». 

(2)  «  Apparot  nos  in  omnibus  sensibus  sive  scqua- 
libus,  sive  in  delcrioribus  rebus,  aut  similitudine 
lenoclnanto  falli  ». 


dicitur  esse  veritas  vcl  falsitas  in  se.isu, 
sicut  et  in  intelleclu,  in  quantum  indicat 
scilicet  esse  quod  est,  vel  non  essc  quod 
non  est.  Si  ergo  Ioquamurdesen.su  secun- 
dimi   primum  modum,  sic  in  sensu  quo- 
dam  modo  est  falsitas,  et  quodam   mjdo 
non  est  falsilas.  Sensus  enim  et  est  res 
qusedam  in  se,  et  cst  indicativus  alterius 
rei.  Si   ergo  comparetur  ad   intellectum 
prout  est  res  quajdam,  sic  nullo  modo  est 
falsilas  in  sensu  intellectui  comparato  : 
quia  secundum  quod  sensus  disponitur, 
secundum  hoc  dispositionem  suam  intel- 
lectui  demonstrat ;  unde  Augustinus  dicit 
in   aucloritate  inducta    (supra,    arg.  2), 
quod  non  possunt  omnino   enuntlare  nisi 
afFectionem  suam.  Si  autem  comparetur 
ad  intellectum  secundum  quod  est  reprae- 
sentalivum  alterius  rei,   cum  quandoque 
repriesentet  ei  aliter  rem  quam  sit,  secun- 
dum  hoc  sensus  falsus  dicitur,  in  quan- 
lum  natus  est  facere  falsam  existimatio- 
nem  inintellectu,  quamvis  non  necessario 
faciat,  sicut  et  de  rebus  dictum  est :  quia 
intellcctus  sicut  judicat  de   rebus,  ita  et 
de  liisquae  a  sensibus  offeruntur.  Sic  ergo 
sensus  intellectui  comparatussemperfacit 
existimationem  in  intellectu  de  disposi- 
tione   propria,    sed    non  de  dispositione 
rerum.  Si  autem  sensus  consideretur  se- 
cundum  quod  comparatur  ad  res,  tunc  in 
sensu  est  falsitas  et  veritas  per  modum 
quo  est  in  intellectu.  In  intellectu  autem 
primo  et  principaliter  invenitur  falsitas  et 
veritas  in  judicio  componenlis  et  dividen- 
tis  ;   sed  in  formalione  quidditatum  non 
nisi  per  ordinem  ad  judicium,  quod  ex 
formatione  praelicta  consequitur.  Unde  et 
in  sensu  proprie  veritas  et  falsitas  dicitur 
secundum  hoc  quod  jiidicat  de  sensibili- 
bus  ;   sed  secundum  hoc  quoJ  sensibile 
apprehendit,  non  est  ibi  veritas  et  falsitas 
proprie,  sed  solum  secun  lum  ordinem  ad 
judicium,   quod  ex   formalione  praedicta 
consequitur  :  prout  scilicet  ex  apprehen- 
sione  tali  natum  est  sequi  tale  judicium. 
—  Sensus  autem  judicium  de  quibusdam 
est  naturalc,  sictit  de  propriis  sensibili- 
bus ;    de   quibusdam    auleni   quasi  per 


SUMM-E  PHIL05.  VI  '^  13. 


19i  QUAUTA   l'AUS  — 

quanclam  collalionein,  quam  facit  in  lio- 
niinc  vis  cogilativa,  qua)  est  polenlia 
sensilivaj  pailis,  loco  cujus  in  aliis  ani- 
malibus  est  exislirnalio  naluralis ;  et  sic 
judicat  vis  sensitiva  cle  sensibilibus  com- 
munibus,  et  de  sensibilibus  per  accidens. 
Naturalis  aulem  aclus  alicujus  rei  semper 
est  uno  modo,  nisi  per  accidens  impedia- 
tur,  vel  propter  defectum  intrinsecum, 
vel  extrinsecumimpedimentum.  Undesen- 
sus  judicium  de  sensibilibus  propriis  sem- 
per  est  verum,  nisi  sit  impedimentum  in 
organo,  vel  in  raedio  ;  sed  in  sensibus 
conimunibns  el pcr  accidens  interdum  ju- 
dicium  sensus  fallitur.  Sic  ergo  patet, 
qualiter  in  judicio  sensus  polest  esse  fal- 
sitas.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  11,  c. 

Sed  circaapprehensionem  sensus  scien- 
dum  est,  quod  est  qua)dam  vis  appre- 
hensiva,  quae  apprehendit  speciem  sen- 
sibilem  sensibili  re  prsesenle,  sicut  sen- 
sus  proprius;  quaedam  vero  apprehendit 
eani  re  absente,  sicut  imaginatio.  Et  ideo 
sensus  semper  apprehendit  rem  ut  est, 
nisi  sit  impedimendum  in  organo  vel  in 
medio ;  sed  imaginalio  apprehendit  ut 
plurimum  rem  ut  non  est,  quia  appre- 
hendit  remut  prsesentem,  cumsitabsens; 
et  ideo  dicit  Philosophus  {h.  Melaphys. 
iext.  24  ;  I.  3,  c.  5),  quod  sensus  non  est 
dominus  falsitatis,  sed  phantasia.  —  de 
Veril.  I.  c;  la,q.  17,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  in 
majori  mundo  superiora  nihil  accipiunt 
ab  inferioribus,  sed  e  converso  ;  sed  in 
horaine  intellectus,  qui  est  superior,  ali- 
quid  accipit  a  sensu ;  et  ideo  non  est 
simile.  —  de  Verii.  1.  c.  ad  1. 

Ad  alia  palet  de  facile  solulio  ex  dic- 
tis. 

ARTICULUS  111 

UTRUM   FALSITAS    SIT   IN   INTELLEGTU. 

VideLur  quod  falsitas  non  sil  in  intel- 
leclu  :  — 

1.  -quia  intelleclus  habet  duas  opera- 
tiones  :  sciHcet  unam  qua  format  quid- 


MKTAPHYSIGA 

dilates,  in  qua  non  est  falsum,  ut  Philo- 
sophus  dicit  in  3.  de  Anima  {lcxt,  21  ct 
26;  c.  6);  aliam  qua  com|)onit  et  dividit, 
et  in  hac  eliam  non  est  falsum,  ut  patet 
per  Augustinum  in  lib.  de  Vera  Religione 
(c.  34;  —  Migne  t.  34,  col.  ISO),  qui  sic 
dicit  :  <(  Nec  quisquam  intelligit  falsa  ». 
Ergo  falsitas  non  cst  in  intellectu.  —  de 
Verit.  q.  1,  a.  12,  arg.  1. 


2.    Praelerea,    Algazel    dicit 


Aut 


intelligimus  aliquid  sicut  est,  aut  non 
intelligimus  ».  Sed  quicunque  inlelligit 
rem  sicut  est,  vere  intelligit  ;  ergo  intel- 
lectus  semper  est  verus;  ergo  non  est  in 
eo  falsitas.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  conira  esl,  quod  dicit  Philosophus 
(1.  c),  quod  ubi  est  compositio  inlel- 
lecLuum  ibi  jam  verum  et  falsum  est; 
ergo  falsitas  invenitur  in  intellectu.  — 
Ibid.  arg.  Sed  contra. 

Respo.ndeo     dicendum,     quod     noraen 
« intellectus  »  sumitur  ex  hoc  quod  intima 
rei  cognoscit;  est  enim  intelligere  quasi 
intus  legere;   sensus  enim  et  imaginalio 
sola  exteriora  cognoscunt  accidentia;  so- 
lus  auLem  intellectus  ad  essentiam  rei  per- 
tingit.  Sed  ulterius  intellectus  ex  essentiis 
rerum  coraprehensis  diversimode  nego- 
tiatur  ratiocinando  et  inquirendo.  Nomcn 
ergo  intellecLus  dupliciter  accipi  poLest  : 
uno  modo  secundum  quod   se  habet  ad 
hoc  tantum,  a  quo  primo  nomen  imposi- 
tumfuit;   et  sic  dicimur  proprie  intelii- 
§eve    cum    apprehendimus    quiddilaLem 
rerura,  vel  cum  inlelligimus  illa  quse  sLa- 
tim    nota   sunt   intellcctui    notis    rerum 
quidditatibus  :  sicut  sunt  prima  princi- 
pia,    quse    cognoscimus    cum    terminos 
cognoscimus  ;  unde  et  intellectus  habitus 
principiorum    dicitur.    Quidditas    autem 
rei  est  proprie  objectum  intellectus;  unde 
sicut  sensus  sensibilium  propriorum  sem- 
per  est  verus,  ita  et  intellecLus  in  cogno- 
scendo  quod  quid  est,  ut  dicitur  in  3.  de 
Anima  {texi.  26;  c.  6).  Sed  tamen  per 
accidens  potest  ibi  falsitas  accidere,  in 
quantum  videlicet  inlelleclus  falso  com- 
ponit  et  dividit.   Quod  conLingit  duplici- 
ter  :  vel  in  quanlum  definitionem   unius 


DE  VEllO  ET  FALSO  —  QU.  XVlll  DE  F ALSITATK  —  AllT.   IV 


m 


altribuit  alteri,  ut  si  aniuial  rationale 
mortale  conciperet  quasi  definitionem 
asini ;  vel  in  quantum  conjungit  partes 
definitionis  ad  invicem  qua3  conjungi  non 
possunt,  ut  si  conciperet  quasi  definitio- 
nem  asini,  animal  irrationale  immortale; 
hsec  enim  est  falsa  :  aliquod  animal  irra- 
tionale  est  immortale.  Et  sic  patet  quod 
definitio  non  potest  esse  falsa,  nisi  in 
quantum  implicat  affirmationem  falsam. 
Hic   autem   duplex    modus    langitur    5. 


falsum  non  sunt  contraria.  —  Hjid.ixvi^.'!. 

3.  Praiterea,  in  Deo  non  est  contrarie- 
tas  aliqua;  «  niliil  enim  divinai  substau- 
tia3  est  contrarium  »{1),  ut  dicit  Augusti- 
nus  (p2.  de  Civ.  Dei  c.  2  ;  —  Migne  t. 
41,  col.  350).  Sed  Deo,  utpotc  priraa)  veri- 
tati,  opponitur  falsitas;  ergo  verum  et  fal- 
sum  non  sunt  contraria.  — Ibid.  arg.  3. 

Sed  conlra  est,  quod  dicit  Piiiiosophus 
in  2.  Periherm.  c.  4  (ai.  de  Interpret.  c. 
14) ;  ponit  enim  falsam  0|)inionem  verae 


Metaphys.  (lext.  34;  l.  4,  c.  29).  Similiter     contrariam.  —  Ibid.  arg.  Sed  contra. 


nec  in  primis  principiis  (intellectus)  ullo 
modo  decipitur.  Unde  patet  quod  si  intel- 
lectus  accipiatur  secundum  actionem 
illam,  a  qua  nomen  intellectus  imponitur, 
non    est    in   intelleclu   falsitas.    —   Alio 


PvESPONDEO  DiCENDUM,  quod  vcrum  et 
falsum  opponuntur  ut  contraria,  et  non 
sicut  affirmatio  et  negatio,  ut  quidam 
dixerunt.  Ad  cujus  evidentiam  sciendum 
est,   quod  negatio    neque   ponit  aliquid, 


moofo  potest  accipi   intellectus  communi-     nequedeterminat  sibi  aliquod  subjectum; 


ter,  secundum  quod  ad  omnes  operatio- 
nes  se  extendit;  etsic  comprehendit  opi- 
nionem  et  ratiocinalionem  ;  et  sic  in  intel- 
lectu  est  falsitas  ;  nunquam  tamen,  si 
recte  fiat  resolutio  usque  ad  prima  prin- 
cipia.  —  Ibid.  in  c. ;  la,  q.  17,  a.  3,  in 
0. ;  V.  in  Logica  q.  19,  a.  5,  in  c. 
Et  per  hoc  patet  responsio  ad  objecta. 

ARTICULUS  IV 

UTRU.M   VERUM   ET    FALSUM  SINT  CONTRARIA. 

Videtur  quod  verum  et  falsum  non  sint 
contraria. 


et  propter  hoc  potest  dici  tam  de  ente 
quam  de  non  ente  :  sicut  non  videns,  et 
non  sedens.  Privatio  autem  non  ponit  ali- 
quid,  sed  determinat  sibi  subjectum  ;  est 
enim  «:  negatio  in  subjecto  »,  ut  dicitur 
4.  Metaphys.  {lext.  4;  I.  3,  c.  2),  et  5. 
Metaphys.  (text.  27 ;  1.  4,  c.  22).  Caecum 
enim  non  dicitur  nisi  de  eo  quod  natum 
est  videre.  Contrarium  autem  et  aliquid 
ponit  et  subjeetum  determinat.  Nigrum 
enim  est  aliqua  species  coloris;  falsum 
autem  aliquid  ponit.  Est  enim  falsum,  ut 
dicit  Philosophus  4.  Metaphys.  [text.  27; 
1.  3,  c.  7),  ex  co  quod  dicitur  vel  videtur 
aliquid  esse  quod  non  est,  vel  non  esse 
1.  Verum  enim  et  falsum  opponuntur  quod  est.  Sicut  enim  verum  ponit  accep- 
sicut  quod  est,  et  quod  non  est;  nam  ve-  tionem  adsequatam  rei,  ita  falsum  accep- 
rum  est  id  qucd  est  (1),  ut  dicit  Augusti-     tionem  rei  non  adaequatam.  Unde  mani- 


nus  (in  lib.  2.  Solil.  c.  5;  —  Migne  t.  32, 
col.  889) ;  sed  quod  est,  et  quod  non  est, 
non  opponuntur  ut  contraria  :  ergo  verum 
et  falsum  non  sunt  contraria.  —  la,  q.  17, 
a.  4,  arg.  1. 

2.  Prseterea,  unum  contrariorum  non 
est  in  alio.  Sed  falsum  est  in  vero,  quia, 
sicut  dicit  Augustinus  (in  lib.  2.  Solil. 
c.  10  ;  —  Migne  t.  32,  col.  893),  tra- 
goedus  non  esset  falsus  Hector,  si  non 
esset  verus  tragoedus  (2).  Ergo  verum  et 

(1)  «  Verum  mihi  videtur  esse  id  qaod  est  ». 

(2)  «  Quo  pacto  enim  iste,  quem  commemoravi, 


festum  est,  quod  verum  et  falsum  sunt 
contraria.  —  la,  q.  17,  a.  4,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  id 
quod  est  in  rebus,  est  veritas  rei.  Sed  id 
quod  est  ut  apprehensum,  est  verum  intel- 
lectus,  in  quo  primo  est  veritas  ;  unde  et 
falsum  est  id  quod  non  est  apprehensum. 
Apprehendere  autem  esse  et  non  esse, 

verus  tragccdus  esset,  si  nollet  esse  falsus  Hec- 

tor  »  ? 

(1)  «  Deo,  id  est  summse  essentise,  et  auctori 
omnium  qualiumcunque  cssentiarum,  essentia 
nuila  contraria  est  ». 


i 


196  OUARTA  PARS  — 

coiilraiielaleni  liabel,  sicuL  probat  Philo- 
sophus  2.  Periherm.  c.  h  (al  de  Inlerprel. 
c.  l'i),  quod  huic  opinioni,  Bonuni  est 
bonum,  conlraria  est,  Bonum  non  est 
bonum.  —  Ibid.  acl  1. 

Ad  sccwuhnn  dicendum,  quod  falsum 
non  fundalur  in  vero  sibi  contrario,  sed 
in  eo  quod  sibi  subjicitur  :  sicut  ncc 
malum  in  bono  sibi  contrario,  sed  in  eo 
quod  sibi  subjicitur.  Et  hoc  ideo  in  utro- 
que  accidit,  quia  verum  (1)  et  bonum 
conlraria  sunt  fa!so  et  malo,  et  conver- 
luntur  cum  enle.  Unde  sicut  omnis  pri- 
vatio  fundaturin  subjeclo,  quod  estens; 
ila  omnc  malum  fundalur  in  bono,  et 
omne  falsum  in  aliquo  vero.  —  Ibid. 
ad  2. 

Ad  ierlium  dicendum,  quod  quia  con- 
Iraria  et  opposila  privative  nata  sunl  ficri 
circa  idem,  ideo  Deo,  prout  in  se  consi- 
deratur^  non  est  aiiquidconlrarium  neque 
ralione  sua3  bonitalis  neque  ratione  suai 
veritatis  ;  quia  in  intellectu  ejus  non 
potest  esse  falsitas  aliqua.  Sed  in  appre- 
hensione  nostra  habet  aliquid  contra- 
rium  ;  nam  verffi  opinioni  de  ipso  contra- 
riatur  falsa  opinio.  —  Ibid.  ad  3. 


QUyESTlO  XIX  (2) 


DE    BONO. 


t)einde  considerandum  est  de  bono. 
CIRCA  QUOD  QU.ERUNTUR  SEX  : 

1.  Utrum  bonum  differat  secundum  rem  ab 
ente,  et  utrum  bonum  secundum  rationem 
sit  prius  quam  ens. 

*-2.  Utrum  bonum  sitada^quata  passio  enlis  et 
cura  eo  convertatur. 


(1)  Al.  «  verum  et  bonum  communia  sunt,  et  con- 
verluntur  cum  ente  ». 

(2)  Edit.  Ticin.  :  Quwst.  7  de  Bono.  —  Deinde 
considerandum  est  de  bono.  ~  Circa  quod  ((u;e- 
runtur  duo  :  1.  ulrum  bonum  convertalur  cura 
('nte,'«ilque  ejus  adtequata  passio;  2.  utrum  bonum 
bupraensformaliler  addat  relalionem  ralioniscon- 
vcnientiaj  ad  appctitum. 


MErAPilYSICA 

*3.  Ulrum  bonuni  supra  eus  aOdat  relaliouera 

rationis  ad  appetitum. 
'i.  Ulrum  onmiu  siut  bona  i^onitateprima. 
5.  Utruni  bonum  creatum  sit  bonum  per  suam 

essontiam. 
G.  Utrum  ))onum  creaturarum  consistat    iu 

raodo,  specie  ct  ordine. 


ARTIGULUS  l 

UTRUM  BONUM  Dn-TERAT  SECUNDUM  PEM  AE 
i: NTE,  ET  UTRUM  BONUM  SECUNDUM  RATIO- 
NEM  SIT  PRIUS  QUAM  ENS. 

I.  Videlur  quod  bonum  differat  secun- 
dum  rem  ab  ente. 

1.  Dicit  enim  Boethius  (in  lib.  de  Heb- 
dom.  circa  med.  ;  —  Migne  t.  64,  col. 
1312)  :  ((  Inlueor  in  rebus  aliud  esse 
quod  sunt  bona,  et  aliud  esse  quod  sunt  ». 
Ergo  bonuni  et  ens  differunt  secundum 
rem.  —  la,  q.  5,  a.  1,  arg.  i. 

2.  Prselerea,  bonum  suscipit  raagis  et 
rainus;  esse  aulem  non  suscipit  magis  et 
rainus  :  ergo  bonum  differt  secundum 
rem  ab  ente.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  est  .-Qua.'  differunt  ad  invicera 
quocunque  modo,  unum  polest  intelligi 
sine  altero  ;  at  ens  non  potest  intelligi 
sine  bono  :  ergo  bonum  non  differt  ab 
ente  quocunque  inodo,  sive  secundum 
rera,  sive  secundura  rationem.  Proba- 
lio  mediae.  PIus  p  test  facere  Deus  quara 
homo  intelligere ;  sed  non  potest  facere 
Deus  aliquod  ens  quod  non  sit  bonum, 
quia  hoc  ipso  quod  est  a  bono,  bonum 
est,  ut  patet  per  Boethium  in  Ub.de  Heb- 
dom.  (I.  c.  col.  1313)  :  ergo  nec  intel- 
lectus  potest  intelligei^e.  —  de  Veril.  q. 
21,  a.  1,  arg.  2  Sedconira. 

II.  Ulterius  videlurquod  bonuni  secun- 
dum  rationem  sit  prius  quam  ens. 

1.  Ordo  enim  nominum  est  secundum 
ordinem  rerum  signilic.Uarum  per  no- 
mina;  sed  Dionysius  inter  alia  nomina 
Dei  prius  ponit  bonum  quam  ens,  ut 
patet  in  3.  cap.  de  Div.  Nom.  (§  1,  princ. ; 
—  Migne  t.  3,  col.  679  ;  et  c.  b,  §  1 ;  — 
Migne  coL  815)  :  ergo  bonuni  sccundum 


DE  BONO  ET  MALO  —  OU. 

rationem  est  prius  quam  ens.  —  la,  q. 
•;,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praiterea,  quod  est  universalius,  est 
prius  secundum  rationem;  scd  bonum 
videtur  universalius  csse  quam  cns,  quia 
bonum  habet  ralionem  appetibilis;  qui- 
busdam  aut  nii  appetibile  est  ipsum  non 
esse  :  ergo  bonum  est  prius  quam  ens, 
secundum  ralionem,  —  Ibid.  arg.  3. 

3.  Praeterea,  non  solum  esse  est  appe- 
tibile,  se.l  et  vita  et  sapienlia  et  multa 
hujusmodi  ;  et  sic  videtur  qiiod  esse  sit 
quoddam  particulare  appetibile  ;  et  bonum, 
universale  :  bonum  ergo  est  simpliciter 
prius  secundum  rationem  quam  ens.  — 
Ibid.  arg.  4. 

Sed  contra  est  quod  dicitur  in  lib.  de 
Caiisis  (propos.  4)  :  «  Prima  rerum  crea- 
tarum  est  esse  ».  —  Ihid.  arg.  Sed  con- 
tra. 

Rf.spondeo  DiCENDUM  ttd primam  quccs- 
lionem,  quod  bonum  et  ens  sunt  idem 
secundum  rem,  sed  differunt  secundum 
rationem  lanlum.  Piatio  cnim  boni  in  hoc 
consislit,  qiiod  aliquid  sit  appetibile; 
unde  Philosophus  1.  Etli.  (c.  1,  princ.) 
dicit,  quod  <(  bonum  est  quod  omnia  appe- 
lunt  i.  Manifestum  est  autem,  quod  unum- 
quodque  e^t  appetibile,  secundum  quod 
est  perlectum  ;  nam  omnia  appetnnt  suam 
perfectionem.  In  lantum  autem  unum- 
quodque  est  perfectum,  in  quanlum  est 
actu.  Unde  manifeslum  e^t,  quod  in  tan- 
lum  est  aliquid  bonum,  in  quantum  est 
ens ;  esse  enim  est  actualitas  omnis  rei. 
Unde  manifestum  est  quod  bonum  et  ens 
sunt  idem  &ecundum  rem  ;  sed  bonum 
dicit  rationem  appetibilis,  quam  non  dicit 
ens.  —  la,  q.  5,  a.  1,  c. 

Ad pri nmmdicendi\m,quod  licetbonum 
et  ens  sint  idcm  secundum  rem,  quia 
tamen  differunt  secundum  rationem,  non 
eodem  modo  dicitur  aliquid  ens  simplici- 
ler,  et  bonum  simpliciler.  Nam  cum  ens 
dicat  aliquid  proprie  esse  in  actu,  actus 
autem  proprie  ordinem  habeat  ad  poten- 
tiam ;  secundum  hoc  timpliciter  aliquid 
dicilur  ens,  secundum  quod  primo  dis- 
cernilur  ab  eo  quod  est  in  potentia  tan- 


Xl\  1)E  IJONO  -  AUT.  I  197 

tum ;  hoc  autem  est  esse  substanliale 
rei  uniuscujusque  :  unde  per  suum  esse 
substanlialc  dicitur  unumquodqiie  cns 
simpliciter.  Pcr  actus  autem  supcrad- 
ditos  dicitur  aliquid  esse  secundum  quid, 
sicut  essc  album  significat  esse  secundum 
quid.  Non  enim  esse  album  aufert  esse 
in  potenlia  simplicitcr,  cum  adveniat  rei 
jam  pra^existenli  in  actu.Sed  bonum  dicit 
rationem  perfecli,  quod  est  appclibile,  et 
per  consequens  dicit  ralionem  ultimi; 
unde  id  quod  est  ultimo  perfectum  dici- 
tur  bonum  simpliciter  ;  quod  autem  non 
habet  ultimam  perfectionem  quam  debet 
habere,  quamvis  habeat  aliquam  perfec- 
tionem  in  quantum  est  aclu,  non  tamen 
dicitur  perfectum  sim;)liciter,  nec  bonum 
simpliciter,  sed  secundum  quid.  Sic  ergo 
secundum  primumesse,  quod  est  substan- 
tiale,  dicitur  aliquid  ens  siajpliciler,  et 
bonum  secundum  quid,  id  est  in  quanlum 
est  ens;  secundum  vero  ultimum  actum 
dicitur  aliquid  ens  secundum  quid,  et 
bonum  simpliciter.  Sic  ergo,  quod  dicit 
Boethius  (I.  c.  in  arg.  1),  quod  in  rebus 
aliud  est  quod  sunt  bona,  et  aliud  quod 
sunt,  referendum  est  ad  esse  bonum  et 
ad  esse  simpliciter  :  quia  secundum  pri- 
mum  aclum  est  aliquid  ens  simpliciter,  et 
secundum  ultimum,  bonum  simpliciter  ; 
et  tamen  secundum  primum  actum  est 
quodam  modo  bonum,  et  secundum  ulti- 
mum  est  quodam  modo  ens.  —  Ibid. 
ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  qiiod  bonum 
dicitur  secundum  magis  et  minus,  secun- 
dum  actum  suporvenientem,  puta  secun- 
dum  scientiam  vel  virtutem.  —  Ibid. 
ad  3. 

Ad  id  vero  quodin  contrarium  objicitur 
dicendum,  quod  dupHciter  potest  intelligi 
aliquid  sine  allero  :  uno  modo  per  modum 
enuntiandi,  dum  scilicet  inlelligitur  unum 
esse  sine  allero;  et  hoc  modo  quidquid 
intellectus  polest  intelligere  sine  altero, 
Deus  polest  facere  ;  sic  autem  ens  non 
potest  intelligi  sine  bono,  ut  scilicet  intel- 
leclus  intelligat  aliquid  exislens  non  esse 
bonum.  AUo  modo  polest  intelligi  aliquid 


m  OUARTA  PARS 

sine  allero  per  modiim  definiendi,  ut  sci- 
licet  intelligatiir  unuin,  non  tamen  intel- 
lecto  allero,  sicut  animai  intelligilur  sine 
homine  et  omnibus  aliis  speciebus  ;  et  sic 
ens  potest  inlelligi  sine  bono;  nec  tamen 
sequiliir  quod  Deus  possit  facere  ens 
sine  bono,  quia  hoc  ipsum  quod  est  facere, 
est  producere  aliquid  in  esse.  —  cle  Verii. 
q.  21,  a.  J,  ad  2  Sed  conlra. 

Ad  secimdam  qucestionem  respondeo  di- 
cendum,  quod  ens  secundum  rationem 
est  prius  quam  bonum.  Ralio  enim  signi- 
ficata  per  nomen  est  id  quod  concipit 
intellectus  de  re,  et  significat  illud  per 
vocem.  Ilkid  ergo  cst  prius  secundum 
rationem,  quod  prius  cadit  in  concep- 
lione  intellectus.  Primo  autem  in  con- 
ceptione  intellectus  cadit  ens  :  quia  secun- 
dum  hoc  unumquodque  cognoscibile  est, 
in  quantum  est  actu,  ut  dicitur  in  9. 
Metaphyn.  {text.  20  ;  1.  8,  c.  9.)  Unde  ens 
est  proprium  objectum  intellectus;  et  sic 
est  primum  intelligibile,  sicut  sonus  est 
primum  audibile.  Ita  ergosecundum  ratio- 
nem  prius  est  ens  quam  bonum.  —  ia, 
q.  D)  a.  Ay  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
Dionysius  determinat  de  divinis  nomini- 
bus,  secundum  quod  important  circa  Deum 
habitudinem  causse  ;  nominamus  enim 
Deum,  ut  ipse  dicit  {de  Div.  Nom,.  c.  1, 
§5  sqq.  ;  — Migne  col.  S94  sqq.),  ex  crea- 
turis,  sicut  causam  ex  effectibus.  Bonum 
autem,  cum  habeat  rationem  appetibi- 
lis,  importat  habitudinem  causse  finalis; 
cujus  causalitas  prima  est,  quia  agens 
non  agit  nisi  propter  finem,  et  ab  agente 
materia  movetur  ad  formam  ;  unde  dici- 
tur  quod  finis  est  «  causa  causarura  ». 
Et  sic,  in  causando,  bonum  est  prius 
quam  ens,  sicut  finis  quam  forma ;  et 
hac  ratione  inter  nomina  significantia 
causalitatem  divinam,  prius  ponitur 
bonum  quam  ens.  —  Et  iterum,  quia 
secundum  Platonicos,  qui,  materiam  a 
privatione  non  dislinguentes,  dicebant 
materiam  esse  non  ens,  ad  plura  se  ex- 
tendit  participatio  boni  quam  participatio 
entis.  Nam  materia  prima  participat  bo- 


—  METAPHYSICA 


num,  cum  appetat  ipsurn  (nihil  autem 
appelit  nisi  siraile  sibi)  ;  non  aiitera  par- 
ticipat  ens,  cura  ponatur  non  ens.  Et 
ideo  dicit  Dionysius  (I.  c,  c.  '^,  §  1;  — 
Migne  t.  3,  col  815),  quod  bonura  exten- 
ditur  ad  non  existentia.  —  Ibid.  ad  1. 

Ad  secundiim  dicendura,  quod  non  esse 
secundura  se  non  est  appelibile,  sed  per 
accidens  ;  in  quantura  scilicet  ablatio  ali- 
cujus  raali  est  appetibilis,  quod  raalura 
quidera  aufertur  per  non  esse.  Ablatio 
vero  mali  non  est  appetibilis,  nisi  in 
quantum  per  malura  privatur  quodara 
(quoddara)  esse.  Illud  igilur  quod  per  se 
est  appetibile,  est  esse  ;  non  esse  vero 
per  accidens  tantura,  in  quantura  scilicet 
quoddara  esse  appetitur,  quo  homo  non 
sustinet  privari.  Etsic  etiamper  accidens 
non  esse  dicitur  bonum.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  vita  et 
scientia  et  alia  hujusraodi  sic  appetunlur 
ut  sunt  in  aclu  ;  unde  in  oranibus  appe- 
titurquoddara  esse  ;ct  sic  nihil  est  appeti- 
bile  nisi  ens;  et  per  consequens  nihil  est 
bonura  nisiens.  — Ibid.  ad  4. 

ARTICULUS  11(1) 

*  UTRUM     BONUM    CONVERTATUR   CUM    ENTE, 
SITQUE    EJUS    AD^EQUATA    PASSIO. 

Videlur  quod  bonum  non  convertatur 
cum  enle,  nec  proinde  sit  ejus  adsequata 
passio. 

1.  Bonura  enira  addit  supra  ens,  ut  ex 
dictis  (supra  a.  1)  patet;  sed  ea  qua3 
addunt  aliquid  supra  ens,  contrahunt 
ipsura,  sicut  substantia,  quantitas,  qua- 
litaset  aliahujusmodi  :  ergo  bonum  con- 
trahit  ens,  et  ita  non  erit  ada^quata  illius 
passio  cum  illo  convertibilis.  — la,  q.  3, 
a.  3,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  adsequata  passio  entis  tara 
late  patet,  quara  ens;  atmagis  late  patet 
ens  :  nam  in  mathematicis  non  est  bo- 
num  ;  matheraatica  autera  sunt  quaedam 

(1)  Edit.  Tlcin  :  Qusest.  7,  art.  1. 


DE  BONO  ET  MALO  -  QU. 

ontia,  alioqui  de  illis  non  esset  scienlia. 
—  Ibid.  arg.  4.  —  PrcTterea,  quia  bonum 
habet  rationem  appetibilis ;  at  materia 
prinia  non  habet  rationera  appetibilis, 
sed  apparentis  :  ergo  non  habet  rationeni 
boni,  et  lamen  est  ens ;  ergo  bonum  non 
est  convertibile  cum  ente,  nec  consc- 
quenter  ejus  adicquata  passio.  —  Ibid. 
arg.  3. 

3.  Praeterea,  propria  passio  cum  oria- 
tur  ex  principiis  subjecti,  est  ralione 
poslerior  subjecto,  ut  dictum  est  (in  Lo- 
gica  q.  6,  a.  2  et  3) ;  sed  bonum  est 
ratione  prius  quam  ens,  nam  ad  plura  se 
extendit  quam  ens,  cum  se  extendat  ad 
existentia  et  non  existentia,  ens  vero  ad 
existenlia  tantum  :  ergo  bonum  non  est 
passio  adpcquata  enlis.  —  ^a,q.  5,  a.  2, 
arg.  2. 

4.  Prceterea,  propria  passio  oritur  ex 
principiis  subjecli ;  sed  bonumnon  orilur 
ex  ente  adccquate  :  quia  bonum  habet  ra- 
tionem  appetibilis,  quibusdam  autem  ap- 
petibile  est  ipsum  non  esse  :  ergo  bonum 
non  est  passio  adaequata  entis.  —  Ibid. 
arg.  3. 

5.  Praeterea,  opposita  nata  sunt  fieri 
circa  idem  ;  sed  bonum  et  malum  sunt 
opposita  :  cum  ergo  malumnon  sit  natum 
in  omnibus  esse,  quia,  ut  dicit  Avicenna 
{Melaphys.  tract.  9,  c.  6),  ultra  orbem 
lunae  non  est  nialum,  videtur  quod  nec 
bonum  in  omnibus  entibus  invenitur  ;  et 
proinde  non  est  adaequata  passio  entis.  — 
de  Veril.  q.  21,  a.  2,  arg.  1. 

6.  Pra3terea,  divisum  non  converlitur 
cum  aliquo  dividentium,  sicut  animal 
cum  ralionali ;  nec  consequenter  ullum 
dividenlium  est  adsequata  passio  divisi; 
sed  ens  dividitur  per  bonum  et  malum, 
cum  multa  entia  mala  dicantur  :  ergo 
bonum  non  convertitur  cura  ente,  nec  est 
ejus  adaequala  passio.  —  Ibid.  arg.  6. 

Scd  contra  :  1.  Omne  ens,  in  quantum 
est  ens,  est  in  actu,  et  quodam  modo  pcr- 
iectum;  nam  esse,  quod  importat  nomen 
entis,  est  actualitas  omnis  rei ;  oninis 
autem  aclus  est  qucedam  perfectio ;  sed 
perfectum    habet  rationem  appetibilis  et 


XIX  DE  nOXO  —  ART.  II  13<) 

boni ;  nam  unumquidque  est  appetibile, 
secundum  quod  est  perfectum,  nam  om- 
nia  appelunt  suam  perfectionem  :  ergo 
omne  ens  est  bonum,  et  per  consequens 
bonum  convertitur  cum  ente.  —  la,  q. 
5,  a.  i,  c.  et  a.  3,  c. 

2.  Praiterea,  passio  adaequata  subjecli 
oritur  ex  illius  principiis,  et  cum  illo  con- 
vertilur;  sed  boimm  ex  principiis  entis 
oritur;  nam  ralio  boni  consistit  in  hoc, 
quod  aliquid  sit  appetibile,  bonum  enim 
est,  quod  omnia  appetunt,  ut  dicit  Philo- 
sophus  (1.  Eth.  c.  1)  ;  unumquidque 
autem  est  appelibile  secundum  quod  est 
perfectum,  ut  dictum  est  (arg.  1  Sed  con~ 
tra).  In  tantum  est  autem  perfectum 
unumquidque,  in  quantum  est  actu.  Ergo 
eatenus  aliquid  est  bonum,  quatenus  est 
ens;  esse  enim  est  actualitas  omnium;  et 
per  consequens  bonum  oritur  ex  ente 
tamquam  ex  propria  causa,  tam  materiali, 
cum  omne  ens  sit  bonum,  ut  dictum  est 
(art.  pracced.),  quam  efficienti,  quod  est 
proprium  subjecti  respectu  propriae  pas- 
sionis,  ut  dictum  est  (in  Logica,  q.  6,  a. 
2).  —  Ibid.  a.  1,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  cura  ratio 
boni  in  hoc  consistat,  quod  aliquid  sit 
perfectivura  alterius  per  modum  finis 
(cum  enim  bonura  sit,  quod  omnia  appe- 
tunt,  et  hoc  habeat  rationem  finis,  etiam 
bonum  importabit  rationem  finis);  omne 
id,  quod  invenitur  habere  rationem  finis, 
habet  et  rationera  boni.  Duo  autem  sunt 
de  ratione  finis,  ut  scilicet  sit  appetitum 
vel  desideratum  ab  his  quae  fineranondura 
attingunt,  aut  sit  dilectura,  et  quasi  de- 
lectabile,  ab  his  quae  finera  participant; 
cura  ejusdera  rationis  sittenderein  finem, 
et  in  fine  quodara  modo  quiescere,  sicut 
per  eandem  naturam  lapis  movetur  ad 
medium,  et  quiescit  in  medio.  Haec  autem 
duo  inveniuntur  competereipsi  esse.  Quae 
enim  nondum  esse  participant,  in  esse 
quodam  naturali  appetitu  tendunt;  unde 
et  raateriaappetit  formara  secundura  Phi- 
losophum  (in  1.  Phys.  text.  81  ;  c.  9). 
Omnia  autem,  quae  jam  esse  habent,  illud 
esse  saum  naturaliter  amant,  et  ipsum 


2U()                                                   QUAllTA  IWaS  —  METAIMIYSICA 

tota  sua  virtute  conservant.  Quarc  ipsum  sit  prior  ralione   boni,  sicut  supra  (art. 

esse    liabot   rotioneni  boni.    Unde    sicut  proiced.)  dictum  est.   —  la,  q.  5,  a.  3, 

irapossibile  esl  quod  sitali(juod  ens  (juoi  ad  4.  —  Materia  prima   vero  sicut  nou 

iion    habeat  esse,   ita  necesse   est   quod  est  ens  nisi  in   potentia,  ita   nec   bonum 

omne   ens  sit  bonuro  ex  hoc  ipso  quod  nisi  in  potenlia.  Licet  secundum  Platoni- 

esse   habet ;    (juamvis  et   in   quibusdam  cos  dici  possit,  quod  maleria  prima  est 

cntibus    muil:e  rationes  bonitatis  super-  non  ens  propter  privutionem  adjunctam  ; 

addantur  supra  suum  esse,    quo   subsi-  sed    tanien  participat  aliquid    de   bono, 

stunl.  Cum  aulem  bonum  rationem  entis  scihcet  ipsum  ordmem   vel    aptitudinem 

includat,  ut  ex  dictis  (art.  praeced.)  patel,  ad  bonum  ;  et  ideo  non  convenit  sibi  quod 

impossibile  est  aliquid  essebonum,  quod  sit  appetibile,  sed  quod  appetat.  — Ibid. 

non    sit    ens;    et    ita    relinquitur   quod  ad  3. 

bonum  et  ens  convertuntur.  —  de  Veril.  Ad  terlium  dicendum,  quod  bonura  est 

q.  21,  a.  2,  c.  —  Quod  autembonum  ita  prius  ente  in  causando,  sicut  finis,  quam 

cum  ente  convertatur,  ut  sit  illius  propria  forraa  ;  sed  e  converso  ens  est  prius  bono 

passio,  manifestum  etiara  est.  Nam  boni-  secundum  rationem  formse,  etsimpliciter. 

tas  consurgit,  posito  esse,  quod  est  ratio  Et    iterum,  quia   secundum    Plalonicos,  m 

entis,  ut  dictum  est  (arg.  1  et  2  Sed  con-  qui    materiam  a  privatione   non  distin-  9 

ira)  \  nara  eatenus   aliquid   est  bonum,  guentes  dicebaat  materiam  esse  non  ens,  " 

quatenus  habel  esse;  et   cum  omne  ens  ad   plura   se  extendit    participatio   boni 

sit   bonum,    bonitas    informat    (la,  q.  5,  quam    participatio    entis;    nam  materia 

a.  1,  arg.  2  et  ad  2)  ens,   cui  inest,    ut  prima   participat    bonum,   cum    appetat 

etiara  habetur  in  comment.libri  (ie  Caims  ipsum;nihil   aulem   appetat  nisi   simile 

(prop.21  et  22),  qua^  duo  requiruntur  ad  sibi;  non  autera  participat  ens,  cura  po- 

'hoc,   ut  aliquid   sit  propria  et  adsequata  natur  non  ens.  —  Ibid.  a.  2,  ad  1 ;  Tabula 

passio  alicujus,  ut  dictura  est   (supra  q.  Aurea  vocc  a  bonitas  3  n.  82.  Vel  dicen- 

11,  a.  1  et  2).  —  la,  q.  5,   a.  1,  arg.  2  dum,  quod  bonum  extenditur  ad  existen- 

et  ad  2.  tia  et  non  existentia,  non  secundura  prae- 

^d  pnmwm  dicendum,quodsubstanlia,  dicationem,  sed  secundum  causalitatem  : 

quaiititas  et  qualitas,  et  ea  quse  sub  eis  ut  per  non  existentia  non  inlelligamus  ea 

continentur,  contrahunt  ens,  applicando  simpliciter  qucC  penilus  non  sunt,  sed  ea 

ens   ad  aliquam   quidditatem,   s,iu  natu-  quaj  sunt   in   potentia,  et   non  in  actu  : 

ram;  sic  autera  bonum  non  addit  aliquid  quia  bonum  habet  rationem  finis,  in  quo 

super  ens,  sed  tantum  rationem   ajjpeti-  non  solura  quiescunt  quse  sunt  in  actu, 

bilis  et  perfectionis,  quod   convenit  ipsi  sed  ad  ipsum  ctiam  ea  moventur  qua)  in 

esse  in  quacunque  natura  sit;  unde  bo-  actu  non  sunt,  sed  in  potentia  tantum  ; 

num  non  contrahit  ens.  —  la,  q.  5,  a.  3,  ens    autem    non   iraporlat    habitudinem 

ad  1.  causae  nisi   formalis   tantum,   vel    inha3- 

Ad  secundum  dicendura,  quod  mathe-  rentis,  vel    exemplaris;  cujus  causalitas 

matica  non  subsistuntseparala  secundum  non  se  extendit  nisi  ad  ea  qua3  sunt   in 

esse  :  quia  si   subsisterent,  esset  in  eis  actu.  — Ibid.  a.  2,  ad  2. 

bonum,  id  est  ipsum  esse  ipsorum;  sunt  Ad  quarlum  dicendura,  quod  non  esse 

autem    mathematica  separata  secundum  secundura   se  non  est  appetibile,  sed  per 

ralionem    tantum,    prout    abstrahunt    a  accidens,  in  quantum  scilicet  ablalio  ali- 

materia  el  motu  ;  et  sic  abstrahunt  a  ra-  cujus  mali  est  appetibilis,   quod  malum 

tione  finis,  qui  habet  rationem  moventis.  quidem  auCerlur  per  non   esse;ablalio 

Non  est  auteminconveniens,  quod  in  ali-  vero  raali  non    est  appetibilis,    nisi   in 

quo    enle    secundum    rationem   non  sit  quantum   per   malura  privatur    quodam 

bonura,  vel  ralio  boni,  cum  ratio  entiS  esi?e.  Illud  igitur,  quod  per  se  estappeli- 


1)E  HONO  ET  MALO  —  OU. 

bile,  est  csse;  non  es?e  vcro  per  accidens 
lanlum,  in  quantum  scilicel  quoddam  esse 
oppctilur,  (pio  homo  non  sublinet  pri- 
vari  ;  et  sic  etiam  per  accidens  non  esse 
dicilur  bonum.  — Ibid.  ad  3.* 

Ad  quinlum  diccndum,  qaod  bonum  et 
malum  opponuntur  per  modum  privatio- 
nis  et  iiabilus;  non  tamen  oportet  ut 
cuicunque  inest  habilus,  nata  sit  inesse 
privalio:  et  ideo  non  oportet  ut  in  quibus- 
cunquG  natum  est  esse  bonum,  natum 
sit  esse  nialum.  In  contrariis  eliam, 
quando  unum  inest  ex  nalura  alicui,  alle- 
rum  non  est  natum  inesse  eidem  secun- 
dum  Philosophum  in  Proedicam,.  cap.(12, 
al.  10)  de  oppositis.  Bonum  aulem  cuili- 
bet  enti  naturaliter  inest,  cum  dicatur 
bonum  ex  ipso  suo  nalurali  esse.  —  de 
Verit.  q.  21,  a.  2,  a.  1. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  ali(juiJ  po- 
tesl  dici  bonum  et  ex  suo  esse  et  ex  sua 
proprietate  vel  habitudine  superaddila  : 
sicut  dicitur  aliquis  honio  bonus,  et  in 
quanlum  est  juslus,  caslus  vel  ordinatus 
ad  beatiludinem.  Ratione  igilur  primai 
bonitalis  ens  convertilur  cum  bono,  et  e 
conlra  ;  sed  ralione  secundae  bonilatis 
honum  dividit  ens.  —  Ibid.  ad  6. 

ARTICULUS  III  (I) 

*UTRUM  BONUM  SUPRA  ENS  ADDAT  RELATIO- 
NEM  RATIONIS  AD  APPETlTUM. 

Videtur  quod  bonum  non  adJat  supra 
ens  relationem  ralionis  ad  appetitum. 

1.  Bonum  enim  suscipit  magis  et 
minus ;  sed  relalio  non  suscipit  magis  et 
minus  ratione  sui,  utdictum  est  (in  Logica 
q.  13,  a.  10,  qua3stiunc.  2)  :  ergo  bonum 
supra  ens  non  addit  relationem  ullam. 
—  la,  q.  5,  0.  1,  arg.  3. 

2.  PraHerea,  omne  illuJ  quod  dicitur 
per  informationem  alicujus,  addit  aliqnid 
reale  supra  illud,  eo  quod  nihil  informa- 
lur  seipso;  sed  bonum  dicitur  per  infor- 
malioncm,  ut  dicilur  in  comment.  libri  de 

(1)  Edit.  Ticin,  ;  Queest,  7,  art.  ?, 


XIX  DE  r.ONO  —  AIIT.  III  301 

Causis  (prop.  20)  :  ergo  bonum  adJit  ali- 
quid  reale,  non  autem  rationis.  —  de  Vc- 
ril.  q.  21,  a.  1,  arg.  7. 

3.  Prajterea,  si  bonum  adJit  relatio- 
nem  ralionis,  aut  illi  rationi  respondet 
aliqiiiJ  in  reaut  nihil ;  si  secunJum,  sc- 
quitur  qiiod  illa  ratio  sit  cassa  et  vana  ; 
si  primum,  habetur  proposiium,  quoJ 
bonum  non  aJJit  relationcm  ralionis.  — 
Ibid.  arg.  8. 

4.Prseterea,  bonura  Jicit  rationem  finis, 
quia  bonum  cst  quoJ  omnia  appelunt, 
hoc  aulem  habet  rationem  finis  ;  sed  finis 
non  dicit  relationem  ad  appetitum,  sed 
polius  ad  molum  et  operationem,  cum 
proprie  ista  respiciat,  sicut  et  ordinem 
rei  ad  rem  :  ergo  ralio  boni  non  consistit 
in  ordine  ad  appetitum.  —  la,  q.  5,  a.  4  ; 
de  Verit.  q.  21,  a.  2,  c.  ;  3.  Sent.  dist. 
27,  q.  1,  a.  4,  ad  11. 

5.  Praelerea,  bonum  eatenus  est  lale, 
qualenus  est  pcrfectum  ;  nam  bonum  est 
quod  omnia  appetunl,  unumquodque 
autem  appetit  suam  perfectionem ;  sed 
ratio  perfecli  non  consistit  in  relatione 
rationis  ad  appelitum,  sed  est  ratio  posi- 
tiva  et  absoluta  realis  ;  est  enim  perfec- 
tum,  extra  quod  non  est  accipere  aliquam 
ejus  particulam,  ut  dicit  Philosophus  (S. 
Metaphys.  text.  21  ;  1.  4,  c.  16)  :  ergo 
bonum  non  addit  supra  ens  relationem 
rationis  ad  appetitum.  —  la,  q.  5,  a.  1, 
c.  ;  5.  Metaphy^.  1.  18  (21). 

Sed  conlra  est,  quod  ratio  boni  in  hoc 
consislit,  quoJ  aliquiJ  sit  appetibile ; 
bonum,  inquit  Philosophus  (1.  Rth.  ini- 
tio),  est  quod  omnia  appelunt ;  sed  appeli- 
bilis  ratio  consistit  in  ordine  ad  appeti- 
tum,  sicut  et  ratio  intelligibilis  in  orJine 
aJ  intellectum  :  ergo  botium  supra  ens 
aJJit  orJinem  rationis  aJ  appetitum.  — 
la,  q.  5,  a.  1,  c.  ;  de  Verit.  q.  21,  a.  1, 
c;  5.  Metaphys.  I.  17  (20). 

Respondeo  dicendum,  quodquia  bonum 
et  ens,  ut  dictum  est  (supra  q.  11,  a.  1 
et  2),  non  sunt  synonyma,  debet  bonum 
adJere  aliquid  supra  ens.  Non  potest 
aulem  addere  naturam  aliquam  realem, 
quia  d^  illasicut  praedicatur  ens,  ila  pr»- 


202  OUAHTA  PARS  - 

(licaLiir  bonum,  et  sic  daretur  processus 
iii  infinitum;  et  quia  si  adderet  aliquid 
reale,  oporlcret  quod  pcr   ralionem  boni 
contraherelur    ens   ad   aliquod    speciale 
genus.  Neque  addit  modum  particularem 
determinantem  ens,  quia   sic  supra  ens 
addunt  decem  prsedicamenta.  Ncque  addit 
modum  generalem  negativum  consequen- 
tem  omne  ens ;  nam  sic  addit  supra  ens 
unum.  Quare  reliquum  est  ut  addat  ali- 
quid    posilivum    quidem,    sed    pertinens 
nd  rationem ;  hoc  autem  nihil   aliud   est 
quam  relalio  :  unde  reliquum  est  ut  addat 
supra  ens  aliquid,  quod  sit  rationis  lati- 
tum.  Id  autem,  quod  est  rationis  tantum, 
non  potest  esse  nisi  duplex,  nimirum  vel 
negatio,  vel  relatio   ah'qua;  omnis  enim 
posilio  absoluta  ahquid  in  rerum  natura 
existens  significat.  Non  addit  autem  quid 
negativum;  nam  hoc  additur,  ut  diclum 
est  supra,  ens  ab  uno;  unum  enimsigni- 
ficatens  indivisum.  Ergo  debet  addere  re- 
lationem  rationis.  Hsec  autem  non  potest 
esse  nisi  ad  illud,  quod  natum  est  conve- 
nire  cum  omni  ente,  ut  dictum  est  (supra 
q.  17,  a.  2)  dc  relalione  quam  supra  ens 
addit  verum.   Hoc  autem  est  anima,  quse 
quodam  modo  est  omnia,  sicutdicitur  in  3. 
de  Anima  {lexl.  37 ;  c.  8).  In  anima  autem 
esl  vis  cognoscitiva  et  appetitiva.  Ergo 
sicut  verum  supra   ens  addit  convenien- 
tiam  et   conformitatem  ad  virtutem  co- 
gnoscitivam,  ita  bonum  addit  convenien- 
tiara  ad  virtutem  appetitivam;   unde  in 
principio    Elh.    dicit    Philosophus,   quod 
bonum  est,  quod  omnia  appetunt.  El  sic 
ratio  boni   consistit  in  relatione  rationis 
convenientise  ad   appetitum.  —  de  Verit. 
q.  1,  a.  1,  c.  ;  q.  21,  a.  1,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  quia 
bonum  duo  dicit,  rationem  entis,  quae  est 
positiva  realis,  et  relationem  rationis,  ut 
dictum  est  (art.  prseced.,  ad  G);  bonum 
suscipit  magis  et  minus  ratione  positivi 
realis,  quod  importat,  puta  rationem 
scientise  et  virtulis  quomodo  dicitur  quis 
magis  vel  minus  bonus  alio;  non  autem 
ratione  habitudinis  et  relationis,  quam 
superaddit.  —  la,  q.  b,  a.  l^  ad  3. 


METAPHYSICA 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ex  rela- 
tione  convenientia},  quam  supra  ens  ad- 
dit  bonum,  dicitur  sccundum  ratioiiem 
delerminare  et  informare  ens.  —  de 
J^erii.  q.  21,  a.  1,  ad  7. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  isti  rationi 
et  relationi  respondet  aliquid  in  le,  sci- 
licet  realis  dependentia  ejus,  quod  est  ad 
finem  ipsum,  sicut  est  etiam  in  aliis  rela- 
tionibus  rationis.  —  Ibid.  ad  8. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quia 
voluntas  respicit  finem  ut  proprium  ob- 
jectum,  necesse  est  quod  finis  non  solum 
dicat  respectum  ad  prselicta,  sed  etiatn 
et  mullo  magis  ad  voluntatem  seu  ad 
potentiam  appetitivam;  objectum  enim 
respicit  propriara  potentiara.  —  la,  q.  5, 
a.  4,  ad  3. 

Ad  quintum  dicendura,  quod  quia  eate- 
nus  aliud  est  perfectura,  quatenus  est 
actu  ;  esse  enira  est  actualitas  oranis  rei; 
propterea  bonum  non  dicit  rationera  per- 
fecti,  nisi  ex  parte  materialis  significati, 
non  ex  parte  habitudinis  et  relationis,  ut 
dictura  est  (ad  1).  —  la,  q.  5,  a.  1,  c. 


ARTICULUS  IV 

UTRTIM    OMNIA    SINT   BONA   BONITATE    PRIMA. 

Videtur  quod  orania  sint  bona  bonitate 

priraa  :  — 

4.  quia,  secundum  Boethiura  in  lib.  de 
Hebdom.  (circa  raed ;  —  Migne  PP.  Lat. 
t.  64,  col.  1313),  si  intelligaraus  per  im- 
possibile  Deura  esse,  abstracta  per  intel- 
lectura  bonitate.  sequetur  omnia  alia  esse 
entia,  non  autem  bona.  Intellecta  autem 
in  Deo  bonitate,  sequitur  orania  alia  esse 
bona  sicut  et  entia  ;  ergoomnia  dicuntur 
bona  bonitate  priraa.  — de  Verit.  q.  21, 
a.  4,  arg.  1  ;  Opitsc.  69,  1.  4. 

2.  Sed  dicendura,  quod  ideo  hoc  con- 
tingit,  quoi  non  intellecta  bonitale  in 
Deo,  non  est  bonitas  in  aliis  creaturis, 
quia  bonitas  creaturse  causatur  a  boni- 
tate  Dei,  non  quia  denominetur  res  bona 


DE  BONO  ET  MAI.0  —  QU. 

bonitate  Dei  formaliter.  — Contraquando- 
cunque  aliquid  denominalur  aliquale  ex 
solo  respeclu  ad  allerum,  non  denomi- 
natur  tale  per  aliquid  sibi  formaliter 
inhaerens,  sed  per  illud  quod  est  extra 
ipsum,  ad  quod  refertur  :  sicut  urina 
dicitur  sana  ex  hoc  quod  significat  sani- 
tatem  animalis,  non  aulem  nominatur 
sana  ab  aliqua  sanilate  sibi  inhserenle, 
sed  a  sanitale  animalis  quam  significat. 
Sed  crealura  dicitur  esse  bona  per  re- 
spectum  ad  primani  bonilatem,  quia 
secundum  hoc  unumquodque  dicitur 
l)onum  quod  a  primo  bono  defluit,  ut 
dicit  Boethius  in  lib.  de  Hebdom.  (1.  c.) 
Ergo  creatura  non  denominatur  bona  ab 
aliqua  formali  bonitute  in  ipsa  existente, 
sed  ipsa  bonitate  divina.  —  de  Veril.  \.  c. 
arg.  2 ;  Opusc  69,  1.  4. 

3.  Prajterea,  Augustinus  dicit  8.  de 
Trin.  (c.  3,  paulum  a  princ. ;  —  Migne  t. 
42,  col.  949) :  <c  Bonum  est  hoc,  et  bonum 
illud;tolIe  hoc  et  illud,  et  vide  ipsum 
bonum  si  poles  ;  ila  videbis  Deum  non 
alio  bono  bonum,  sed  bonum  omnis 
boni  ».  Sed  ipso  bono,  quod  est  omnis 
boni  bonum,  omnia  dicuntur  bona;  ergo 
divina  bonitale,  de  qua  loquitur,  omnia 
dicuntur  bona.  —  de  Verit.  1.  c.  arg.  3. 

4.  Prseterea,  cum  omnis  creatura  sit 
bona,  aut  est  bona  aliqua  bonitate  sibi 
inhaerente,  aut  solum  bonitate  prima.  Si 
aliqua  bonitate  sibi  inhaerente,  cum  illa 
bonitas  sit  quaedam  creatura,  et  ipsa 
bona  erit;  aut  ergo  se  bonitate,  aut  alia. 
Si  se  bonitate,  ergo  erit  bonitas  prima; 
hsec  enim  est  ratio  primi  boni,  ut  ex  auc- 
toritate  Augustini  inducta  patet,  quod  se 
ipso  sit  bonum;  et  sic  habetur  proposi- 
tum,  quod  creatura  est  bona  bonitate 
prima.  Si  autem  illa  bonitas  est  bona 
bonitate  alia,  eadem  quaestio  remanet  de 
illa.  Aut  ergo  erit  procedere  in  infinitum, 
quod  est  impossibile  ;  aut  est  devenire 
ad  aliquam  bonitalem  creatam  denomi- 
nantem,  quae  est  se  ipsa  bona;  et  hsec 
est  bonitas  prima.  Ergo  oportet  quod 
omnibus  modis  crealura  sit  bona  bonitate 
prima.  —  ibid.  arg.  4. 


XIX  DE  BONO  —  AHT.  IV  203 

5.  Pra^terea,  secundum  Avicennam 
omne  verum  estverum  veritale  prima; 
sed  slcutveritas  prima  se  habet  ad  vera, 
ita  bonitas  prima  se  habet  ad  bona  :  ergo 
sunt  omnia  bona  bonitate  pri^na.  —  Ihid. 
arg.  3, 

6.  Praiterea,  quod  non  potest  in  mi- 
nus,  non  potest  in  majus;  sed  minus  esL 
esse  quam  esse  bonum;  creatura  autem 
non  potest  in  esse,  cum  esse  omne  sit  a 
Deo  :  ergo  nec  polest  in  esse  bonum  ; 
ergo  bonitas  qua  aliquid  dicitur  esse 
bonum,  non  est  bonitas  creata.  —  Ibid. 
arg.  6. 

7.  Prseterea,  bonitas  prima  nihil  addit 
supra  bonitatem,  alias  bonitas  prima 
esset  composita  ;  sed  verum  est  omnia 
esse  bona  bonitate  :  ergo  verum  est  om- 
nia  esse  bona  bonitate  prima.  —  Ibid. 
arg.  8. 

8.  Sed  dicendum,  qiiod  bonilas  priina 
addit  supra  bonitatem,  bonitatem  absolu- 
tam  secundum  rationem  et  non  secundum 
rem. — Conlra,ratiocui  nonrespondet  ali- 
quid  in  re,  est  cassa  et  vana ;  sed  non  est 
talis  ratio  qua  inlelligimus  bonitatem 
primam  :  ergo  si  addit  aliquid  secundum 
rationem,  addet  secundum  rem,  quod  est 
impossibile,  et  sic  nec  secundum  ratio- 
nemaddit;  et  ita  omnia  dicentur  esse 
bona  bonitate  prima,  sicut  et  bonitale 
absoluta.  —  Ibid.  arg.  9. 

Sedconlra:\.  Omnia  sunt  bona  in  quan- 
tum  suntentia,  quia  secundum  Augusti- 
num  (lib.  1.  de  Doclr.  Chrislian.  c.  32  ;  — 
Migne  t.  34,  col.  32),  in  quantum  sumus, 
boni  sunius.  Sed  non  dicuntur  omnia  entia 
formaliter  per  essentiam  primam,  sed 
per  essentiam  creatam  ;  ergo  nec  omnia 
sunt  bona  formaliter  bonitate  prima,  sed 
creata  bonitate.  —  Ibid.  arg.  1  Sed  con- 

tra. 

2.  Pnioterea,  vcrtibile  non  informalur 
invertibili,  cum  sint  opposila  ;  se  1  omnis 
creatura  est  vertibilis,  bonitas  autem 
prima  est  invertibilis  :  ergo  creatura  non 
dicitur  bona  formaliter  prima  bonilate. 
—  Ibid.  arg.  2  Sed  contra. 

3.  Pr<ieterea,  omnis  forma  est  propor- 


oQl  QIWRTA  PARS  —  METAPIIYSICA 

lionota  suo  porfeclibili ;  scd  bonitas  pri-  quod  ipsa  divina  essenlia  nec  est  materia 

ma,cumsit  infihila,  non  pi.lcst  esse  pro-  alicujus  rei  nec  forma,  ut  ea  possit  crea- 

portionala  creaturre,  cum  sit  finita  :  ergo  tura  dici   formaliter    Jjona,   sicut    fornia 

crealura    non     dicitur     bona    formolitcr  conjuncla ;  sed  quaclibct  cst  ei  similitudo 

botiilato  prima.  —   Jbid.  arg.  3  Sed  con-  quaedam  ;  et  ideo  PliUonici  dixcrunt,  quod 

lf>a.  omnia    sunt     bona    formalitcr    bo;iitate 

4.  Pra^lerea,  secundum  Augustinum  prima,  non  sicut  forma  conjunci.a,  sed 
8.  dc  Trin.  (c.  3  circa  meJ.  ;  —  Migne  sicut  forma.  separata.  —  de  Verit.  q.  21, 
t.  'i2,  col.  950),  omnia  creata  partici-  a.  4,  c.  —  Ad  cnjus  inlcllectum  sciendura 
palione  boni  bona  sunt ;  sed  participatio  est  quod  Plalo  (apud  Aristotelem  1.  Mela- 
boni  non  est  ip?a  bonitas  prima,  ipsa  phys.  lexl.  6;  c.  6)  ea  quse  possunt  sepa- 
enim  est  totalis  et  perfecta  bonitas  :  ergo  rarisecundum  intellectum,  ponebat  eliam 
non  omnia  sunt  bona  bonitate  prima  for-  secunJum  osse  separala;  et  ideo,  sicut 
maliler.  —  Ibid.  arg.  4  Sed  contra.  homo  potest  intelligi  prgeter  Socralem  et 

5.  Prseterea,  bonitas  prima  estsimpli-  Plotonem,  ila  ponebat  hominem  esse 
cissima  ;  ergo  nec  est  in  se  composita,  prseter  Socratem  et  Platonem,  quem  dice- 
nec  alii  componibilis;  et  ita  non  potest  bat  per  se  hominem,  et  ideam  hominis, 
esse  alicujus  forma,  cum  forma  veniat  in  cujus  participatione  Socrates  et  Plato 
compositionem  ejus  cujus  est  forma.  Sed  homines  dicebanlur.  Sicut  autcm  inve- 
bonitas  qua  aliqua  dicunlur  esse  bona,  niebat  hominem  communem  Socrati  et 
est  forma  quccdam,  cum  omne  esse  sit  Platoni  et  hujusmodi  hominibus,-  ita  inve- 
forma.  Ergo  creaturaj  non  sunt  houre  niebat  bonum  esse  commune  omnibiis 
bonilate  prima  formaliter.  —  Ibid.  arg.  bonis,  et  posse  intelligi  bonum  non  intel- 
6  Sed  contra.  ligendo  hoc  vel  illud  bonum  ;  unde  pone- 

Respondeo  dicendum,  quod  circa  hanc  bat  ipsum  esse  separatum  pra3  er   bona 

qua;slionem    diversimode    aliqui   posue-  particularia,  et  hoc  ponebat  per   se  bo- 

runt.  —  Quidam  enim,  frivolis  rationibus  num,   sive    ideam,    cujus   participatione 

ducti,  posuerunt  Deum  esse  de  substan-  omnia  bona  dicerentur,  ut  patet  per  Phi- 

tia  cujuslibct   rei.    Quorum   quidam  po-  losophum  in  1.  Elli.   Sed    hoc    differebat 

suerunt  Deum  esse  idem  quod  materia  intcr  ideam  hominis  et  ideam  boni,  quoa 

priraa,    ut   David    de   Dinando.    Quidam  idea  hominis  non  se  extendit   ad  omnia, 

vero  posuerunt  ipsum  esse  formamcujus-  idea  autem  boni  se  extendit   ad   omnia, 

libet  rei.   Cujus   quidem   erroris   statim  etiam  ad  ideas;  nam  etiam  ipsa  idea  boni 

falsitas  aperitur.    Hoc    enim   omncs   de  est  aliquodbonum  ;  etideo  oportebat  dice- 

Deo  loquentes  inlelligunt,  quod  est  om-  re,  quod  ipsum  per  sebonumesset  univer* 

nium  principium  effeclivum,  cum  opor-  saleomniumrerumprincipium,  quodDeuS 

teat    omnia    entia    ab    uno  primo    ente  est.  Unde  sequitur  secundum   hanc  opi- 

effluere,  ut  supra  (q.  5,  a.    1,  c.)  proba-  nionem,  quod  denominantur   bona    ipsa 

tum  est.   Causa   outem   efficiens  secun-  bonitate    prinn,    qua^    Deus     est,    sicut 

dum  doctrinam  Philosophi  in   2.   Phys.  Socrates  et  Plato.  Sed  secundum  Plato- 

{text.  70;  0.7)  cum  causa  materiali  non  nem   dicebantur   homines    participatione 

coincidit  in  idem,   cum  habeant  contra-  hominis  separati,  non  per   huraanilatem 

rias    rationes.   Unumquodque    enim    est  homini  inhaerentem.  Et  hanc  opinionem 

agens  secundum  quod  est  actu  ;  materise  secuti  sunt  Porretani  aliquo  raodo  ;  dice- 

vero  ralio  est  in  potentia  esse;   efficiens  bant  enim,  quod  de  creatura  pra^dicamus 

vero  et  forma  effecti  idem  sunt  specie,  in  bonura    simpliciter,     ut    cura    dicilur   : 

quantum  omne  agens  agit   sibi   simile ;  «  homo  est  bonus  j> ;   et   bonum   addito 

sed  non  idera  numero,  quia   non   potcst  ahquo,  ut  cum  dicitur  :    <r  Socrates   est 

idem  esse  faciens  et  factum,  Ex  quo  palet  bonus  homo    ».    Dicebant  igitur,    quod 


DE  BOiNO  ET  MALO  —  QU.  XIX  DE  BONO  -  ART.  IV                             20.' 

creatura    dicilur   bona    simpliciler    non  rum  :   nno  modo,  quando  ipse  respectus 

aliqua  bonilate  iiihaerenle,   sed    boiiitale  est   ratio    denominationis  :    sicut   urina 

priina,  quasi    ipsa    bonitas    absolute    et  dicitur  sana,  per  respectum   ad    sanita- 

communis  esset  bonitas  divina  ;  sed  cum  lem  animalis  ;  rafio  enim  sani,  secundum 

Jicitur    creatura   bonum   hoc   vcl   illud,  quod  de  urina   pra^Jicatur,  est  esse  si- 

denominatur  a  bonitate  creata,  quia  par-  gnum  sanitatis  animalis  ;    et  in    talibus, 

licularcs  bonitatescrealse,  sunt  sicutidea'  quod    denominatur    per    respeclum    ad 

paiticulares     sccundum     Platonem.     —  alterum,  non  denominalur  ab  aliqua  for- 

Ibid.  ma  sibi  inha^rente,  sed  ab  aliquo  extrin- 

Sed  ha3C  opinio  a  Philosopho  improba-  seco  ad  quod  refertur.  Alio   modo  deno- 

lur  multip!iciter  :  —  a<m  ex  hocquod  quid"  minatur  aliquid  per  respectum  ad    alle- 

ditules  ct  fornuc  rerum  insunt  i|)sis  rebus  rum,    quando   respectus    non    est    ratio 

parliculyribus,et  nonsunlabeisseparala3,  denominationis,  sed  causa  :  sicut   si   aer 

ut  probatur  multipliciter  in  7.  Metaphys.  dicatur  lucens  a   sole,  non    quod  ipsum 

{lexl.  46  sqq. ;  I.  6,  c.   13  et  14); —  tum  referri  aerem  ad  solem  sit  lucere  aeris, 

eliam  suppositis  ideis  :    quia   specialiter  sed  quia  directa  oppositio  aeris  ad  soleni 

ista    ratio    non    habet   locum  in   bono  ;  est  causa  quod  luceat ;  et  hoc  modo  crea- 

(luia  bonum  nonunivoce  dicitur  de  bonis,  tura    dicitur     bona   per   respectum     ad 

ct   in  talibus   non   assignatur   una   idea  Deum;  unde  ratio  non  sequitur.  —  Ibid. 

sccundum  Platonem,  per  quam  viam  pro-  ad  2. 

cedit  contra  eum  Philosophus  1.  Etli.   (c.  Ad  tertium  dicendum,   quod  Augusti- 

6,  al.  4).  Specialiter  tamen  quantum    ad  nus  in  multis  opinionem   Platonis  sequi- 

proposilum  pcrtinet,  apparet  faisitas  prae-  tur,  quantum  fieri  potest  sucundum  fidui 

diclaj  positionis  ex  hoc,  quod  omne  agens  veritatem;   et  ideo  verba   sua   sic   sunt 

invenilur  sibi  simile  agere.  Unde  £i  pri-  inlelligenda,  ut  ipsa  divina  bonitas  dica- 

mabonilas  sitcfTectiva  omnium  bonorum,  lur  esse  bonum  omnis  boni  (in  quantura 

oportet  quod  simililudinem  suam  impri-  est  causa  efticiens   prima  et  exemplaris 

mat  in  rebuseffectis;  et  sic  unumquodque  omnis  boni),   sine  hoc  quod   excludatur 

dicetur    bonum    sicut   forma    inha^renle  bonitas  creata,    qua    creatura3  denomi- 

per  similitudinem  summi  boni  sibi  indi-  nantur  bonae,  sicut  forma  inha^rente.  — 

tam,  et  ulterius  per  bonitatem  primara,  Ibid.  ad  3. 

sicut  per  exemplar  et   efTLClivum   oranis  Ad  quarliim  dicendum,   quod  aliler  se 

bonitatis  creake.  Quantum  ad  hoc  opinio  habet  in  formis  generalibus,  et  aliter  in 

Platonis  sustjneri  potest.  —  Ibid.  foimis  specialibus.  In  formis  enim  spe- 

Sic    ergo  dicimus  &ecundum  comrau-  cialibus  non  recipitur  praidicatio  concreti 

nem  opinionem,  quod  omnia   sunt   bona  de  abstracto,    ut   dicatur   :    Albedo   est 

bonitate    creala    formaliter    sicut  forraa  alba,  vel  calor  est  calidus,  ut  patet  per 

inhgerenle,    bonitale  vero   increata  sicut  Dionysium   in   lib.de  Div.  Nom.   (c.  2; 

forma  exemplari.  —  Ibid.  —  Migne  t.    3,  col.   635  et  638) ;  sed  in 

Adprvnum  ergo  dicendum,  quod,  sicut  formis  generalibus  hujusmodi  prsedicatio 

tactura   est    prius,    pro  tanto    crealuraD  recipitur;  dicimus  enim,    quod   esseiitia 

non  essent  bonae,  nisi  bonitas  intelligere-  est  ens,  et  bonilas  estbona,  et  unitas  est 

tur  in  Deo,  quia  bonitas  creaturae  extra-  una,  et  sic  de  aliis.  Cujus  ratio  est,  quia 

liilur  a  divina  bonitale;  unde  non  sequi-  illud  quod  primo  cadit  in  inlellectum,  est 

tur  quod  creatura  dicatur  bona  bonitale  cns ;  unde  oportet  quod  cuicunque  appre- 

increala  nisi   sicut   forma   exemplaii. —  henso  per   intelleclura,  intelleclus   altri- 

Ibid.  ad  1.  buat  hoc  quod  est  ens.  Et  ideo  cura  appre- 

Adsecundumdicendum,quo(\dupliciler  hendit    essentiain   alicujus    entis,     dicit 

nominatur  aliquid  per  respectum  ad  alte-  illam  essentiani  esse  ens ;   et   similiter 


•20  5                                                  OUAHTA  PARS  —  METAPllYSICA 

unaiiiquamque    loruiaui    generalem    vel  sint  vera  veritate  creata  bicut  fornia  in- 

specialein,  ut  bouitas  est  ens,  alhedo  est  liajrente.  Sed  tanien  alia  ratioest  de  veri- 

ens,  et  sic  de  aliis.  El  quia  qusedaui  sunt  tate  et  bonitate.  Ipsa  enim  ratio  veritatis 

qua?  comniunicant  ralionem  enlis  insepa-  in  quadani  ada^quatione  sivc  comniensu- 

rultililer,  ut  unum,  bonum  et  hujusmodi;  ratione  consistit;  denominatur  autem  ali- 

oportet  quod  ha3C  de  quolibet  apprehenso  quid   mensuralum   vel    commensuratum 

oraidicentur    cadem    ratione     qua   ens;  ab  aliquo  exteriori,  sicut  pannus  ab  ulna, 

unde  dicimus  :  Essenlia  est  ens,  una  et  et  per   hunc  modum  intelligit  Avicenna 

bona,  et  simihler  unilas  est  una  et  bona,  omnia  esse  vera  veritate  prima,  in  quan- 

ila   de  bonilate  et  albedine   et   quahbet  tum  sciHcet    unumquodque  esl  commen- 

forma  generah   vel  speciali.    Sed   album  suratum  divino  intellectui,  implendo  ihud 

quia  ept  speciale,  non  communicat  inse-  ad  quod   divina  providentia  ipsum  ordi- 

parabililer   rationem   entis  ;  unde  potest  navit  vel  praescivit.  Ratio  auiem  bonilatis 

apprehendi  forma  albedinis  sine  eo  quod  non  consistit  in  commensuralione;  unde 

altribualur    ei   esse    album;    unde    non  non  est  simile.  — Ibid.  ad  5. 

cogimur  dicere  :  Albedo  est  olba.  Album  ^rf^ea;fMm.dicendum,quodcreaturanon 

enim  uno  modo   dicitur ;  ens   autem   et  potest  hoc  modo  inesse,  quod  a  se   ipsa 

unum  et  bonum  et  alia  hujusmodi,  quae  esse  habeat;  potest  tamen   aUqua  inesse 

de  quohbet  apprehenso  necesse  est  dici,  ita  quod  sit  formale  principium  essendi, 

mulliphciter  dicuntur.  Ahquid  enim  dici-  sic  enim  quselibet  forma   inesse  potest  ; 

tur  ens,  quiainse  subsistit;  ahquid,  quia  et  per    hunc  modum  bonitas  creata  po- 

est   principium    subsistendi,    ut  forma  ;  test  inesse  bono  tamquam  principium  for- 

aUquid  quia  est  dispositiosubsistentis,  ut  male.  — Ibid.  ad  6. 

qualitas  ;  ahquid,  quia  est  privalio  dispo-  Ad  sep/mwm  dicendum,  quod  bonitas 

sitionis  subsistenlis,  ut  csecitas.  Et  ideo  prima  nihil  addit  secundum  rem  supra 

cum  dicimus  :    Essentia  est  ens,  si  pro-  bonitatem  absolutam ;  addit  autem  ali- 

cedatur  sic  :  ergo  est  ahquo  ens,  vel  se  quid  secundum  rationem.  —  Ibid.  ad  8. 

vel  aho  ;  processus  non   sequitur  :    quia  Ad  octavum  dicendum,  quod  sicut  dicit 

non  dicebatur  hoc  modo  esse  ens,    sicut  Commentator  in  hb.  de  Causis,  ipsa  boni- 

aliquid  subsistens  in  esse  suo  est  ens,  sed  tas  prima  ex  hoc   ipso  individuatur  et  a 

sicut  quo  aliquid  est.   Unde  non  oporlet  cunctis  ahis  dividitur,  quod  non  recipit 

quasrere   quomodo    ipsa   essentia   aliquo  ahquam  additionem.  Non  autem  est  dc 

sit,  sed  quomodo  ahquid  alterum  sit  per  ratione    bonitatis   absolute,    ut    recipiat 

esrsentiam.  Simihter,  cum  dicitur  bonitas  additionem  vel  non  recipiat.  Si  enimesset 

bono,  non  hoc  modo  dicitur   bona  quasi  de  rationeejus  recipere  additionem,  lunc 

in    bonitate  subsistens ;    sed   hoc   modo  qujehbet   bonitas    additionem  reciperet, 

quo  bonum  dicimus  illud  quo  ahquid  bo-  et  nuUa  esset  bonitas  pura.    Simihter  si 

num  est.    Et   sic    non   oportet  inquirere  esset  de  ratione  ejus  non  recipere  additio- 

utrum  bonitas  sit  bona  se   bonitatc   vel  nem,  nuUabonitas  reciperet,  etomnis  bo- 

aUa  ;  sed  utrum  ipsa  bonitale  sit  aliquid  nitas  esset  pura;  sicut  de  ratione  anima- 

bonum  quodsit  aUerum  ab  ipsa  bonitate,  lis  non  est  nec  rationale  nec  irrationale. 

sicut  est  in  creaturis;  vel  quod   sit  idem  Et  ideo  lioc  ipsum  quod  est   non    posse 

cum  ipsa  bonitate,  sicut  est  in  Deo.    —  recipere  additionem,  communicat  bonita- 

Ibid.  ad  4.  tem    absolutam,    et  distinguit    primam 

Ad   quintum  dicendum,  quod  simiUter  bonitatem,  quaj  est  bonitas  pura,  ab  aliis 

distinguendum  est    de  veritate,    sciUcet  bonitatibus;    hoc    aulem   quod    non    est 

«quod  omnia   sunt  vera   veritale    prima  accipere  additionem,  cum  sit  negatio,  est 

sicut  exemplari  primo,  ut  supra  (q.  7,  a.  ens   rationis,    et   tamen  fundalur   super 

4et  5  ;  q.  17,  a.  8)  dictum  est,  cum  tamen  simplicitatem  bonitatis  primae.  Unde  non 


DE  liONCt  KT  MALO  —  QV.  XIX  DE  BONO  —  AllT.  V 


■^o' 


sequilur  quod  ralio  sit  cassa  el  vaua.  — ■ 
Ibid.  ad  9. 

ARTiCULUS  V 

UTRUM    IJOiNUM     CUEATUM    SIT    liONUM    TER 
SUAM    ESSENTIAM. 

Videtur  quod  bonum  crealum  sil  bo- 
nuui  per  suaiii  essentiam. 

i.  Illud  enini  sine  quo  res  non  potest 
esso,  videtur  ei  essentiale;  sed  creatura 
sine  bonilale  esse  non  polest,  quia  non 
potest  esse  aliquid  crealuni  a  Deo  quod 
non  sit  bonum :  ergo  crealura  esl  bona 
per  essentiain.  —  de  Vcril.  q.  21,  a.  5, 
arg.  1. 

2.  Praeterea,  creatura  ab  eodem  habet 
esse,  et  esse  bonum,  quia  ex  lioc  ipso 
quod  habet  esse,  bona  est,  ut  prius  os- 
lensum  est;  sed  creatura  habet  esse  per 
suam  essentiam  :  crgo  est  bona  per  suam 
essenliam,  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  quidquid  convenit  alicui 
in  quantum  hujusmodi,  est  ei  cssen- 
tiale  ;  sed  bonum  convenit  creaturse  in 
quantum  est,  quia,  sicutdicit  Augustinus 
(iib.  1.  de  Doclr.  Christian.  c.  32  ;  — Migne 
l.  34,  col.  32),  in  quantum  sumus,  boni 
sumus  :  ergo  creatura  est  bona  per  sui 
cssentiam.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  Praelerea,  cum  bonitas  sit  quasdam 
forma  creala  crealuris  inhaerens,  ut  os- 
tensumest:  aut  erit  forraa  substanlialis, 
autaccidentalis ;  siaccidentahs,  aliquando 
sine  ea  creatura  esse  poterit,  quod  dici 
non  potest  ;  ergo  relinquitur  quod  sit 
forma  substantiaUs ;  sed  omnis  talis  for- 
ma  vel  est  essentia  rei  vel  pars  essentise  : 
ergo  creatura  est  bona  per  suam  essen- 
liam.  — Ibid.  arg.  4. 

5.  Praeterea,  secundum  Boelhium  in 
lib.  de  Hebdom.  (circa  med  ;  —  Migne  t. 
64,  col.  1313),  creaturse  sunt  bonae  in 
quantum  a  primo  bono  fluxerunt.  Sed 
per  suam  essentiam  fluxerunt  a  primo 
bono ;  ergo  per  suam  essentiam  sunt  bonae. 
—  Ibid.  arg.  5. 

6.  Praiterea,  semper  denominans   est 


simplicius  vel  aique  simplex  denominato; 
sed  nulla  forma  addita  cssentiai  est  sim- 
plicior  vel  a^que  simplcx  ipsi  essentia}: 
ergo  nulla  forma  superaddila  essenlia^ 
denominat  ipsam  essentiam;  non  enim 
possumus  dicere,  quod  esscntia  sit  alba. 
Sed  ipsa  esscntia  rei  denominatur  boni- 
late,  qusehbet  enim  essentia  bona  est  ; 
ergo  bonitas  non  est  forma  supcraddita 
essentiae;  est  sic  qua^hbct  crcatura  cst 
bona  per  suam  essentiam.  —  Ibid.  arg.  6. 

7.  Pra)terea,  sicut  unum  convertitur 
cum  ente,  ita  et  bonum.  Sed  unitas  a  qua 
dicitur  unum  quod  converlitur  cum  ente, 
non  dicit  aliquam  formam  superadditam 
essentia^  rei,  ut  Commentator  dicit  in  4. 
Metaphys.  {text.  5),  sed  unaquaeque  res 
per  suam  essentiam  est  una.  Ergo  una- 
quaeque  res  est  bona  per  suam  essen- 
tiam.  —  Ibid.  arg.  7. 

8.  Prselerea,  si  creatura  est  bona  per 
aliquam  bonitalem  superadditam  essen- 
tiaj,  cum  omne  quod  est,  bonum  sit  ; 
illa  bonitas  cum  sit  res  quaedam,  bona 
erit;  —  non  autem  aiia  bonitate,  sed  per 
essentiam  suam,  quia  sic  iretur  in  infini- 
tum.  Ergo  eadem  ratione  poterit  esse 
quod  creatura  ipsa  esset  bona  per  suara 
essentiam.  —  Ibid.  arg.  8. 

Sed  contra:  1.  Nihil  quod  de  aliquo  per 
participationem  dicitur,  convenit  ei  per 
suam  essentiam;  sed  creatura  dicitur 
bona  per  participationem,  ut  patet  per  Au- 
gustinum  8.  de  Trin.  (c.  3,  circa  med. ;  — 
Migne  t.  42,  col.  950):  ergo  creatura  non 
est  bona  per  suam  essenliam.  —  Ibid. 
arg.  1  Sed  contra. 

2.  Pra3terea,  omne  illud  quod  est  bo- 
num  per  essentiam,  est  substanliale 
bonura ;  sed  creatura)  non  sunt  substan- 
tialia  bona,  ut  patet  per  Boelhium  in  lib. 
de  Hebdom.  (circa  med. ;  —  Migne  t.  64, 
c.  1312):  ergo  creaturse  non  sunt  bonaj 
per  essentiam.  —  Ibid.  arg.  2  Sed  con- 

Ira. 

3.  Prselerea,  de  quocunque  prseJicatur 
aliquid  essentialiter,  oppositum  ejus  de 
eo  prseJicari  non  potest;  sed  oppositum 
boni  prsedicatur  de  creatura  aliqua,  scili- 


iJOS                                                    OUAIITA  PAllS  —  METAPHYSIGA 

cet  maluQi :  trgo  crealuru  non   esl  bona  qiiorl  completum  est  secunduia  subslanlia- 

per  essenliom.  —  Ibid.   arg.    3  Sed  con-  ba   et  secunilum   accidenlalia    principia. 

/m.  Qiiidquid  aulem  creatura  perfectionis  habet 

Respondeo  DicRNDUM,    quod   secundum  ex  essentiabbus  et  accidentabbas  princi- 

Ircs  auctoies  oporlet  dicere  crealuras  non  piis  simul  conjunctis, hoc lotum Deus  habet 

esse  bonas  per  essentiom,  sed  per  parli-  perunumsuumessesimplex;  simplex  enim 

cipalionem,  scilicet    secundiim  Augusli-  ejus  essentia  est  ejus  sapientia  et  juslitia 

num  (8.  de  Trin.  c.  3),  Boelhium    (lib.  ct  fortitudo  et  omnia  hujusmodi,  qnae  in 

de  Hebdom.)  et  auctorem  libri  de  Causis  nobis  sunt  essentia;  superaddita.  Et  ideo 

(propos.  20  et  22),  qui  dicit  sohim  Deum  ipsa    absoluta   bonitas  in   Deo  est    idem 

(sse  bonilalem  puram.  Scd  tamen  diver-  quod  ejus  essentia ;  in  nobis  autem  consi- 

sis  ralionibus  ad  unam  positionem  mo-  doralur  secundum  ea    quse  superad  lun- 

ventur.  tur  essentiai.  Et  pro  tanlo  bonitas  com- 

Ad    cujus    evidenliam    sciendum    est,  pleta  vel  absolula  in  nobis  et  augetur  et 

quod,  ut  ex  dictis  palet,  sicut  ens  mulli-  minuilur  et  totaliter  aufertur,  non  autem 

plicatur  per  subslantiale  et  accidentale,  in  Deo;  quamvis  substanlialis  bouitas  in 

sic  bonitas  multiplicalur.  Sed  tamen  inter  nobis  semper  maneat.  Et  secundum  hunc 

ulrumque    differt  :  quia    aliquid  dicitur  modum  videlur  Augustinus  (8.  de  Trin. 

ens  esse  absolute  propter  suum  esse  sub-  c.  3,   I.  c.)  dicere,  quod  Deus  est  bonus 

stantiale,  sedpropler  esse  accidentale  non  per  essentiam,  nos  autem  per  participa- 

dicitur  esse  absolute ;  unde,  cum  genera-  tioncm.  —  de  Verit.  q  21,  a.  5,  c. 

lio  sit  molus  ad  esse,  cum  aliquis  acci-  Sod  adhuc  inter  Dei  bonitatem  et  no- 

pitessosubstanliale,  dicitur  generari  sim-  stram  alia  differentia  invenilur.  Essentia-' 

pliciter ;  cum  vero  accipit  esse  acciden-  lis  enim  bonitas   non   attenditur   secun- 

tale,  dicilur  generari  secundum  quid  ;  et  dum  considerationem  naluraa  absolutam, 

simililer  est  de  corruptione,    per   quam  sed   secundum    esse    ipsius;    humanitas 

esse  amitlitur.  De  bono  autem  est  e  con-  enim  non  habel  rationem  boni  vel  bonita- 

verso,  ut  supra  (art.  1,  qucBstiunc.  1,  ad  1)  tis,  nisiin  quantum  esse  habet.  Ipsaautem 

diclum  est.  Nam  secundum  substantialera  natura  vel  essentia  divina  est  ejus  esse; 

bonilalem  dicitur  aliquid  bonum  secun-  natura  autem  vel  essentia  cuju^Iibet   rei 

dum  quid,  secundum   vero  accidenlalem  creatse  non  est  suum  esse,  sed  esse  parti- 

dicitur  aliquid  bonum  simpliciter;  unde  cipans  ab  alio.  Et  sic  in  Deo  est  esse  pu- 

hominem  injustum  non  dicimus  bonum  rum,  quia  ipse  Deus  est  suum  esse  sub- 

simpliciter,  sed  secundum  quid,  in  quan-  sistens  ;  in  creatura  autem  est  esse  recep- 

tum  esthomo  ;  hominem  vero  justum  dici-  tum  vel  participatum.   Unde  dico,  quod 

mus  simpliciter  bonum.  Cujus  diversitatis  si  bonitas  absoluta  diceretur  de  recreata 

ista  estralio.  Nam  unumquodque  dlcitur  secuudum  suum  esse  substantiaK^  nihilo- 

esse  ens  in  quanlum  absoliite  considera-  rainus  adhuc  remaneret  habere  bonitatena 

lur,  bonum  vcro,  ut  ex  dictis  (supraa.  3)  per  participationem,  sicut  et  habet  esse 

patet,  per  respeclum  ad  alia.  In  se  ipso  participatum.  Deus  autem  est  bonitasper 

autem  aiiquid  perficitur  ut  subsistat  per  essenliam,  in  quantum  ejus  essentia  est 

essentialia  principia ;  sed  ut  debito  modo  suuin  esse.  El  haec  videtur  esse  intenlio 

sehabeatad  omnia  qusesunt  extra  ipsum,  auctoris  lib.  de  Causis  (propos.20  et  22),- 

non  perficilur  nisi  mediantibus  accideii-  qui  dicit  solam  divinam  bonilatem  esse 

tibus,  superadditis   essentiae  :  quia  ope-  bonitatem  puram.  —  Ibid. 

rationes  quibus  unum  alteri  conjungitur,  Sed    adhuc   alia    differentia   invenitur 

ab  essentia  mediantibus  virtutibus  essen-  inler  divinambonitateraetbonitatemcrea- 

tiae-superadditisprogrediuntur;  undeabso-  tura3.    Bonitas  enim  habet  rationem  cau- 

lute  bonilatemnon  obtinet,  nisi  secundum  sae  linalis;  Deus  autcm  habet  rationeni 


DE  BONO  ET  MALO  —  QV. 

caubai  linalis,   cuin  sit  ornnium  uUiinus 
finis,  sicutet  primum  principiuin.  Ex  quo 
oportct  ut  oninis   aliud  fmis   non  habeat 
habituclinem  velralionem  finis  nisi  secun- 
dum   ordinein   ad  causam  primam;    quia 
causa  secunda  non  inlluit  in  sunm  causa- 
lum  nisi  praisupposito  influxu  cauScU  pri- 
ma3,  ut  patet  in  lib.  de  Causis  (propos.  1) ; 
unde  et  bonum,  quod  habet  rationem  finis, 
non  poLefct  dici  de  creatura,  nisi  supposito 
ordine  creatoris  ad  creaturam,  Dato  ic^itur 
quod   creatura   esset   ipsum    suum   esse 
sicut  et  Djus,  adhuc  tamen  esse  creaturae 
non  habet  rationem  boni,  nisi  pr^csuppo- 
silo  ordine  ad  creatorem  ;  at  pro  tanto  ad- 
huc  diceretur  bona  per  participationem» 
et  non  absolute  in  eo  quod  est.  Sed   esse 
divinum,  quod  habet  rationem  boni  non 
prciisupposito  aliquo,  habet  rationem  boni 
per  se  ipsum  ;  et  haec  videtur  esse  inten- 


XIX  DE  DONO  —  AUT.  Vt 


209 


tio  Boethii  in  lib.  de  Hebdom.  1.  c.  ;  — 
de  Veril.  1.  c. ;  Opusc.  69,  c.  4. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  crea- 
tura  non  potcst  esse  non  bona  bonitate 
cssentiali,  qua^  est  bonilas  sccundum 
quid  ;  potest  lamen  non  esse  bona  boni- 
lale  accidentali,  quae  estbonitas  absolule 
et  simpliciter.  Et  praeLerea  ipsa  bonitas 
qua3  attenditur  secundum  esse  substan- 
tiale,  non  est  ipsa  essentia  rei,  sed  esse 
participatum  ;  et  hoc,  pra^supposito  ordi- 
ne  ad  primum  esse  per  se  subsistens.  — 
de  Verit.  q.  21,  a.  5,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ab  eo  a 
quo  res  habet  esse,  habet  essc  bonum 
secundum  quid,  scilicet  secundum  esse 
substantiale  ;  non  autem  ab  co  formalitcr 
habet  esse  simpliciter,  et  esse  bonum 
simpliciter,  ut  ex  dictis  patet.  Et  propter 
hoc  ratio  non  sequilur.  —  Ibid.  ad  2. 

Et  similiLer  dicendum  est  ad  lerlium  et 
ad  quarlum. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  creatura 
non  solum  est  aDeosecundum  essentiam 
suam,  sed  secundum  esse  suum,  in  quo 
pra^cipue  consislit  ratio  bonitalissubstan- 
lialis  ;  et  secundum  perfectiones  supcr- 
aduitas,  in  quibus  consisliL  boniLas  abso- 
luta;  el  haec  non  sunt  essenlia  rei.  Etprae- 


terea  ipse  respedtus  quo  cssentia  rei 
refertur  ad  Deum  ut  ad  principium,  est 
aliud  quam  essentia.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  sexlum  dicendum,  quoJ  hoc  modo 
essenlia  denominatur  bona  sicut  et  ens ; 
unde  sicut  habet  esse  per  parlicipalio- 
nem,  iLa  et  bona  est  pcr  parlicipationem. 
Esse  cnim  et  bonum  communiLer  ac- 
ceptum  est  simpiicius  quam  essentia,  quia 
communius  ;  cum  dicantur  non  solum 
de  cssenLia,  sed  etiam  de  eo  quod  per 
cssentiam  subsistit,  et  iterum  de  ipsis  ac- 
cidentibus.  —  Ibid.  ad  0. 

Ad  seplimum  dicendum,  quod  unum 
quod  converLiLur  cum  ente,  dicitur  secun- 
dum  rationem  negationis,  quam  addit 
super  ens  ;  bonum  autem  non  addit  nega- 
tionem  super  ens,  et  ideo  non  est  simile. 
—  Ibid.  ad  7. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  hoc  modo 
bonitas  rei  dicitur  bona,  sicutessentia  rei 
dicitur  bona,  et  sicut  esse  rei  dicitur 
ens ;  non  quia  ejus  sit  aliquid  aliud  esse, 
sed  quia  per  hoc  esse  res  esse  dicilur,  et 
quia  hac  boniLate  res  dicilur  bona.  Unde 
sicut  non  sequitur  quod  ipsa  substantia  rei 
nondicalur  peresse  aliquodquod  ipsanon 
sit,  quia  ejus  esse  non  dicitur  ens  per 
aliquod  esse  aliud  ab  ipso  ;  ita  prsedicta 
ratio  non  sequitur  de  bonitate,  sequitur 
autem  de  unitate,  de  qua  introducit  eam 
Commentator  in  4.  Metaphys.,  quia  unum 
indifferenter  se  habet  ad  hoc  quod  respi- 
ciat  essentiam  vel  esse.  Uiide  essenlia  rei 
est  una  per  se  ipsam,  non  propter  esse 
suum ;  et  ita  non  est  una  per  aliquam 
parlicipationem,  sicut  accidit  de  ente  et 
bono.  —  Ibid.  ad  8. 

AHTICULUS  VI 

UTRUM    BONUM    CREATURARUM    CONSISTAT    IN 
MODO,    SPECLE    ET    ORDINE. 

Videtur  quod  bonum  rerum  non  con- 
sistat  in  modo,  specie  et  ordine  :  — 

i.  quia  boiuim  hnhet  ratioiiem  finis 
secundum  Philosophum  (2.  Pliiji.  lcxl. 
31  ;  c.  3)  ;  sed  tota  ralio  finis  consislit  in 


SuMiM-i:  Philos.  VI  —  li. 


■JIU  OUAUTA  PAllS  — 

ordine:  crs^o  ot  Lola  rallo  boni ;  crgo  alia 
duo  supcrlluunt.  —  dc  Verit.  q.  21,  a. 
G,  arg.  1. 

2.  Pra)terca,  cns,  bonuni  cL  unum, 
secunduni  inlenLioncs  differunt;  sed  ratio 
entis  consisLiL  in  specie,  unius  vero  con- 
sistiL  in  modo  :  ergo  boni  raLio  non  con- 
sislit  in  specie  et  modo.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praetcrca,  spccies  nominat  causam 
formalem  ;  sed  in  hoc  distinguuntur  bo- 
num  et  verum  secundum  quosdam,  quia 
verum  dicit  ralionem  causae  forinalis, 
bonum  auLem  rationem  causa)  finalis : 
ergo  specics  non  pertinet  ad  rationem 
boni.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  Prfcterea,  malum  et  bonum,  cum 
sint  opposita,  attcndunlur  circa  idem. 
Sed  sicut  Augustinus  dicit  in  Libro  83 
Quccstionum  (q.  6  ;  —  Migne  t.  40,  col. 
13),  malum  de  speciei  privatione  reper- 
tum  est.  Ergo  tota  ralio  boni  in  positio- 
ne  speciei  consisLil;  et  ila  superfluere 
videLur  modus  ct  ordo.    —  Ibid.  arg.  4. 

5.  Pra)terea,  modus  est  de  consequen- 
tibus  rera  ;  sed  nliqua  bonitas  perLinet 
ad  essentiam  rei :  ergo  modus  non  est  de 
ratione  boni.  —  Ibid.  arg.  5. 

6.  Prseterea,  si  ista  tria  sunt  de  ra- 
tione  bonitatis,  tunc  in  quolibet  bono 
oportet  tria  illa  esse  ;  sed  quodlibet  Lrium 
istorum  est  bonum  :  ergo  in  quolibet 
istorum  sunt  ista  tria,  et  ita  unum 
non  debet  conlra  aliud  dividi.  —  Ibid. 
arg.  7. 

7.  Pra^lerea,  si  ista  tria  sint  bona, 
oportet  quod  habeant  modum,  speciem  et 
ordinem.  Ergo  modi  erit  modus,  et  spc- 
ciei  specics,  et  sic  in  infinitum.  —  Ibid. 
arg.  8  ;  la,  q.  5,  a.  5,  arg.  2. 

8.  Praetcrea,  modus,  specieset  ordo  ex 
pondere,  numero  et  mensura  causantur, 
ut  ex  Augustino  {de  Genes.  ad  Litt.  1.  4, 
c.  3,  circa  med  ;  —  Migne  t.  34,  col. 
299)  patet  ;  non  autem  omnia  bona  ha- 
bent  pondus,  numerum  et  mensuram ; 
dicit  enim  Ambrosius  in  Hexaemeron  (I. 
i,  c.  9,  §  34,  circa  med.  ;  —  Migne  t. 
14,  col.  143),  quod  lucis  natura  cs^,  ut 
non  in  numcro,  non  in  pondcrc,    non  in 


.MLCTAIMIVSICA 

mensura  creata  sit.  Non  crgo  boni  ratio 
consistit  in  modo,  specic  et  ordine.  —  la, 
q.  5,  a.  5,  arg.  5  ;  de  Verit.  I.  c.  arg. 
11. 

Sed  conira  est  :  1.  quod  dicit  AugusLi- 
nus  in  lib.  de  Natura  Boni  (c.  3  ;  —  Mi- 
gne  t.  42,  col.  553)  :  «  hrrx  Iria,  modus, 
species  ct  ordo,  tomquam  generalia  bona 
sunt  in  rebus  a  Deo  factis  »  :  ct  ita 
«  hc\}c  tria  ubi  magna  sunt,  mogna  bona 
sunt  ;  ubi  parva  sunt,  parva  bona  sunt ; 
ubi  nullo,  nullum  bonuni  est  »  ;  quod 
non  csseL,  nisi  ralio  boni  in  eis  consisLe- 
ret  :  ergo  ratio  boni  consistit  in  modo, 
specie  et  ordine.  —  la,  1.  c.  arg.  Sed 
conlra  ;  de  Verit.  I.  c.   arg.  1  Sed  contra. 

2.  PraBterea,  creatura  dicitur  bona 
secundum  respectum  ad  Deum,  sicut 
vult  Boethius  in  lib.  de  Hcbdom.  (post. 
med.  ;  —  Migne  t.  64,  col.  1313)  ;  sed 
Deus  habet  od  crealurom  habitudinem 
triplicis  causa),  scilicet  efficientis,  finalis 
et  rormalis  cxemplaris  :  ergo  et  creatui  a 
dicitur  esse  bona  secundum  habitudinem 
ad  Deum  in  ratione  Lriplicis  causse.  Sed 
secundum  hoc  quod  comparaLur  ad  Deum 
ut  ad  causam  efftcientem,  habcL  modum 
sibi  a  Deo  prEefixum  ;  uL  outem  compa- 
rotur  od  eum  ut  ad  causam  exemplarem, 
hahel  speciem ;  ut  autem  comparatur  ad 
eum  ut  ad  finem,  habet  ordinem  :  ergo 
bonuni  creaturai  consistit  in  modo,  spe- 
cie  et  ordine.  —  de  Verit.  1.  c.  arg.  2 
Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  ralio  boni 
in  tribus  prsedicLis  consisLiL,  sccundum 
quod  AugusLinus  diciL  (in  lib.  de  Natura 
Boni  c.  3  ;  —  Migne  l.  42,  col.  553). 

Ad  hujus  auLem  evidenliam  sciendum 
est,  quod  aliquod  nomen  poLest  respec- 
tum  importare  dupliciter  :  uno  modo  sic 
quod  nomen  imponatur  ad  significandum 
ipsum  respectum,  sicut  hoc  nomen  pater, 
vel  filius,  aut  paternitas  ipsa.  Qucedam 
vero  nomina  dicuntur  importare  respec- 
tum,  quia  significant  rem  alicujus  gene* 
ris,  quom  comitotur  rcspcctus,  quamvis 
nomen  non  sit  impositum  ad  significan- 
dum  rcspoclum  ipsum  ;  sicut  hoc  nonicn 


DE  BONO  ET  MALU  -  tjU 

scienlia  est  imposilum  ad  significaiuluiii 
quuliLatem  quandam,  quain  sequilur  qni- 
dam  respeclus,  non  autcm  ad  significan- 
dum  respeclum  ipsum.  Et  per  hunc  mo- 
(lum  ratio  boni  respeclum  implicat  ;  non 
(juia  ipsum  nomcn  boni  significet  rc- 
spectum  ipsum  solum,  scd  quia  significat 
i(J  ad  quod  sequilur  respeclus,  cum  ic- 
spcclu  ipso.  Respeclus  aulem  qui  impor- 
lutur  nominc  boni  est  habiludo  perfcc- 
tivi,  secundum  quod  aliquid  nalum  est 
perficere,  non  solum  secundum  rationem 
speciei,  scd  sccundum  esse  quod  habct 
in  rebus  ;  lioc  enim  modo  finis  perficit 
eaqna^sunt  ad  finem.  Cum  autem  crea- 
lurai  non  sint  suum  esse,  oportet  quod 
habeantesse  receptum  ;  et  per  hoc  eorum 
csse  est  infinilum  et  lerminatum  per 
inensuram  cjusin  quo  recipitur,  ut  ex  su- 
pru  (q.  8,  a.  3)  dictisputct.  —  Sic  igitur 
intcr  ista  Iria  quoD  Augustinus  (in  lib. 
dc  Nadtm  Boni  1.  c.)  ponit  ultimum,  sci- 
licctorf/o,  est  respectus  quem  nomen  boni 
importat  ;  sed  alia  duo,  species  scilicet  ct 
modus,  causant  iUum  respectum.  Species 
enim  pertinet  ad  ipsam  rationem  speciei, 
quae  quidem  secundum  quod  in  aliquo 
esse  habet,recipitur  per  aliquem  n^:Odum 
determinalum,  cum  omne  quod  cst  in 
ahquo  sit  in  eo  per  modum  recipientls. 
Ila  igitur  unumquodque  bonum,  in  quan- 
lum  est  perfectivum  sccundum  ralioncm 
speciei  et  esse  simul,  habet  modum,  spe- 
ciem  et  ordinem  ;  speciem  quidcm  quan- 
tum  ad  ipsam  ralionem  ;  modum  quan- 
tum  ad  esse  ;  et  ordinem  quantum  ad 
ipsam  habitudinem  perfectivi.  —  de  Veril. 
q.  21,  a.  6,  c. 

Potest  et  aUo  modo  illud  ipsum  mani- 
festari,  non  lantum  considerando  bonum 
ut  habet  rationem  perfectivi,  sed  prout 
est  aliquid  perfectum.  Unumquodque 
enim  dicilur  bonum,  in  quantum  estper- 
fectum,  sic  enim  est  appetibile,  ut  supra 
(a.  2,  arg.  1  et  2  Sed  conlra)  dictum  esl  ; 
perfectum  autem  dicitur  cui  nihil  deest 
secundum  modum  suse  perfectionis.  Cum 
oulem  unumquodque  sit  id  quod  est  per 
suam  formam  ;  forma  aulem  praesuppo- 


\IX  DE  BU.NU  —  AllT.   \1  -H 

nit  qua)dam,  et  qua^dam  ad  ipsam  cx 
necessitate  consequuntur  ;  ad  hoc  quod 
aliquid  sit  perfeclum  ct  bonum,  necesse 
est  quod  formam  habeat,  et  ea  qucC  pnc- 
exigiintur  et  ea  qu.T  consequuntur  ad 
iijsam.  Pra^exiijitur  autem  ad  formam 
determinatio,  seu  commensuratio  princi- 
piorum  seu  materialium,  seu  elficientium 
ipsam,  et  Iioc  significatur  per  modum  ; 
unde  dicitur  quod  mensura  modum  prce- 
liijit.  Ipsa  autem  forma  significatur  per 
speciem,  quia  per  formam  unumquodque 
in  specie  constituitur  ;  et  j^ropter  hoc 
dicitur,  quod  nnmeriis  speciem  prccbct, 
quia  definitiones  significantes  specicm 
sunt  sicut  numeri  secundum  Philosophum 
8.  Metaphys.  {lext.  10  ;  1.  7,  c.  3)  ;  sicut 
enim  unitas  addita  vel  sublracta  variat 
speciem  numeri,  ila  in  definitionibus  dif- 
fcrentia  apposita  vel  subtracta.  Ad  for- 
mam  autcm  conscquitur  inclinatio  ad 
fincm,  aut  ad  actionem,  aut  ad  aliquid 
hujusmodi  ;  quia  unumquodque  in  quan- 
tum  est  actu,  ogit  et  tendit  in  id  quod 
sibi  convenit  secundum  suam  formam  ; 
et  hoc  pertinet  ad  pondus  ct  ordinem. 
Unde  ratio  boni,  secundum  quod  consi- 
stit  in  perfcclione,  consistit  etiam  in  modo, 
specie  et  ordine.  —   la,  q.  5,  a.  S,  in  c. 

Ad  primum  dicendum,  quod  ratio  illa 
procederet,  si  nomen  boni  csset  imposi- 
lum  ad  significandum  ipsam  hal)itudi- 
nem  ;  quod  falsum  est,  ut  ex  dictis  (in 
c.)  patet  :  et  propter  Iioc  ratio  non  sequi- 
tur.  —  de  Verit.  I.  c.  ad  1. 

Ad  secundiim  dicendum,  quod  bonum 
non  diffeit  ratione  ab  ente  et  uno,  ut 
quasi  habeant  oppositas  rationes  ;  sed 
quia  ratio  boni  includit  rationem  entis 
ct  unius,  et  aliquid  addit.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  secunduni 
Philosophum  in  8.  Meiaphijs.  {text.  10  ; 
1.  7,  c.  3),  sicut  in  numeris  quselibet 
unitas  vel  addita  vel  subtracta  variat 
numeri  speciem  ;  ita  in  definitionibus 
quodlibet  additum  vel  remotum  diver- 
sam  speciem  constituit,  ut  (in  c.)  dictum 
csl.  Ex  ipsa  igitur  spccic  in  lanlum  con- 
stituilui^  ratio  veri,  in  quantura  verum  est 


212  OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

perfectivum  secundum  rationem   speciei 


tantum,  ut  ex  dictis  (apiid  S.  Tiiomam 
de  Vevit.  q.  21,  a.  3,  c.)  patet  ;  sed  ex 
specie  simul  et  numero  conslituitur  ratio 
boni,  quod  est  perfectivum  non  solum 
secundum  speciera,  sed  etiara  secundum 
esse.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quartiint  dicendum,  quod  cum  dicit 
Augustinus  (in  Libro  83  Quoist.,  q.  6  ; 
—  Migne  l.  ''iO,  col.  13),  quod  totum  ma- 
lum  est  rcpertum  do  speciei  privatione, 
non  excludit  alia  duo,  quia  ut  ipse  dicit  in 
eodera  libro  (in  ead.  quaest.),  n  ubi  est 
aliqua  species,  necessario  est  aliquis  mo- 
dus  ».  Ordoeliam  consequitur  speciem  et 
raodum  ;  sed  nominat  speciem  tantum, 
quia  alia  duo  ipsam  speciem  consequun- 
tur.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  ubicun- 
que  est  aliquid  receptum,  oportet  ibi  esse 
modum,  cum  receptum  limitetur  secun- 
dum  recipiens.  Et  ideo  cum  esse  crea- 
turo3  essentiale  et  accidentale  sit  recep- 
tum,  sic  modus  non  soium  invenitur  in 
accidentalibus,  sed  eliam  in  substantiali- 
bus.  —  Ibid.  ad  5. 

^rf  sea?fr<m  dicendura,  quod  modus,  spe- 
cies  et  ordo,  singulura  eorum  est  bonum, 
non  illo  modo  dicendi  bonum  quo  subsi- 
stens  in  bonitate  est  bonura,  sed  quo  prin- 
cipiura  bonitatis  bonum  est.  Unde  non 
oportet  quod  singulum  eorum  habeat 
modum,  speciera  et  ordinera  ;  sicut  non 
oportetquod  forraa  habeat  formara,  quara- 
\is  sit  ens,  et  orane  ens  sit  per  formaai. 
Et  hoc  est  quod  quidam  dicunt,  quod  cum 
dicitur  omnia  habere  modum,  speciem  et 
ordinem,  intelligitur  de  creatis,  non  de 
concreatis.  —  Ibid.  ad  7. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  septimwii. 

Ad  odavum  dicQndmi),  quod  lux  dici- 
tur  esse  sine  numei'0,  ponderc  et  men- 
sura,  non  simpliciter,  sed  per  corapara- 
tionera  ad  corporalia  ;  quia  virtus  lucis 
ad  omnia  corporalia  se  extendit,  in  quan- 
tum  est  qualitas  activa  primi  corporis 
alterantis,  scilicct  cceli.  —  la,  1.  c.  ad 
5  ide  Verit.  1.  c.  ad  11. 


QU^STIO  XX 


DE    MALO. 


Deinde  considerandum  cst  de  opposito 
boni,  scilicet  de  raalo. 

CIHCA  QUOD  QU/ERUNTUR  OCTO: 

1.  Utrum  maluni  sit. 

2.  ULrum  malum  sil  aliqaicl  posiLivum. 

3.  Utrum  malum  siL  in  bono. 

4.  ULrum  malum  corrumpaL  Lotaliter  bonum. 

5.  ULrum  bonum  sit  causa  mali. 

6.  Utrum  malum  siL  praeler  intenLionem   in, 
rebus,  eL  utrum  malum  possiL  esse  causa. 

7.  Utrum  summum  bonum  siL  causa  mali. 

8.  Utrum  deturaliquodsummummalum^iuod 
siL  causa  omnis  mali 

ARTICULUS  I 

UTRUM    MALUM    SIT. 

Videtur  quod  malum  non  sit. 

1.  Omne  enim  quod  est,  vel  est  exi- 
stens  vel  in  existentibus,  quia  vel  est 
substanlia  vel  accidens  ;  sed  malum  ne- 
que  est  existens  neque  in  existentibus, 
ut  probat  Dionysius  in  lib.  de  Div.  Nom. 
(c,  4,  §  33  et  34  ;  —  Migne  t.  3,  col. 
734)  :  ergo  malum  non  est.  —  2.  Scat. 
dist.  34,  q.  1,  a.  1,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  omne  quod  esse  dicitur, 
vel  est  ens  rationis  vel  est  ens  naturse  ; 
omne  autem  quod  est  ens  rationis,  vel  est 
existens  vel  non  existens  :  ergo  quod 
non  est  existens  vel  non  existens,  nullo 
modo  potest  dici  esse.  Sed  raalum  distat 
ab  existente,  et  adhuc  plus  distat  a  non 
existente,  ut  dicit  Dionysius  in  lib.  de 
Div.  Nom.  (c.  4,  i^  19  ;  —  Migne  t.  3, 
col.  715)  ;  ergo  nullo  raodo  potost  dici 
malura  esse.  —  Ibid.  arg.  2  ;  la,  q.  48, 
a.  2,  arg.  1. 

3.  Prceterea,  Deus  prsehabet  in  se  oni- 
nem  affirmationem  et  negationem,  ut  in 
lib.  de  Mystica  Theologia  (c.  l,  §  2  ; 
—  Migno    t.    3,    col.   999)  dicit    Diony- 


DE  BONO  ET  MALO  -  QV. 

siiis  ;  opoiiet  enirn  oiiinium  posilioncs 
in  00  ponere,  et  oninium  nogaliones  ab 
eo  negare  ;  scd  malum  nullo  modo  pra:- 
existit  in  Deo  :  ergo  malum  neque  est 
affirmatio  neque  negatio.  Sed  inter  affir- 
malionem  et  negationem  nihil  est  me- 
dium,  ut  in  4.  Metaphys.  {text.  27  ;  1.  3, 
c.  7)  probalur  ;  ergo  malum  nullo  modo 
est.  — 2.  Senl.  1.  c.,  arg.  3. 

4.  Praeterea,  qusccunque  positio  se  ip- 
sam  destruit,  impossibile  est  eara  poni  ; 
sicut  qui  negat  veritatem,  ponit  verita- 
tem,  ut  Augustinus  dicit  et  Anselmus,  et 
qui  negant  demonstrationem,  ponunt  de- 
monstrationem,  ut  in  4.  Metaphys.  {lexl. 
27;  1.  3,  c.  7)  dicilur  ;  sed  malum  dc- 
slruit  se  ipsum,  ut  in  4.  Eth.  (c.  5,  al.  11) 
dicitur  :  ergo  maliim  non  est.  —  Ibid. 
arg.  4. 

5.  Prselerea,  unusquisque  providus  a 
suo  opere  propellit  maluni  quantum  po- 
test;  sed  divina  providentia  omniaregun- 
lur  :  ergo  cum  Deus  sit  omnipotens,  ab 
universo  malum  excludit.  —  Ibid.  arg. 
5  ;  la,  q.  48,  a.  2,  arg.  3. 

Sed  contra  :  1.  Sicut  appetitus  non  est 
nisi  boni,  ita  fuga  non  est  nisi  mali  ; 
sed  multa  sunt  quae  secundum  rectani 
rationem  fugiuntur.  —  2.  Sent.  I.  c. 
arg.  1  Sed  contm. 

2.  Praeterea,  nihil  discrete  prohibetur 
neque  punitur  juste  nisi  malum  ;  sed 
constat  multas  esse  prohibitiones  discre- 
tas  et  punitiones  justas  :  ergo.  —  Ibid. 
arg.  2  Sed  contra;  la,  1.  c.  arg.  Sed  con- 
tra. 

Respondeo  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  in  5.  Metaphys.  {text.  14  ;  1.  4,  c.  7) 
ostendit,  quod  ens  multipliciter  dicitur. 
Uno  enim  rnodo  dicitur  ens  quod  per  decem 
genera  dividilur,  et  sic  ens  significat  ali- 
quid  innaturaexistens,  sive  sit  substantia 
ut  homo,  sive  accidens  ut  color.  Alio  modo 
dicitur  ens,  quod  significat  vcritatem 
propositionis,  prout  dicitur  quod  affirma- 
lio  est  vera,  quando  significat  esse  dc 
eo  quod  est,  et  negatio  quando  significat 
non  esse  de  eo  quod  non  est  ;  et  hoc 
ens  compositionem  significat,  quam   in- 


XX  DE  MALO  —  AHT.  I  213 

(dloctus  componcns  ct  diviilens  ailiuvc- 
nil.  QuiccunfpK;  igitur  dicuntur  cssc  on- 
tia  quantum  ad  primummodum,  dicunlur 
(sunt)  entia  quantum  ad  secundum  mo- 
dum  ;  quia  omne  quod  habet  naturale 
esse  in  rebus,  potest  significari  per  pro- 
positionem  affirmalivam  essc,  ut  cum 
dicitur,  color  est  vel  homo  est.  Non  au- 
tem  orania  quae  sunt  enlia  quantum  ad 
secundum  modnm,  sunt  entia  quantum 
ad  primum  ;  quia  de  privatione,  ut  de 
caecitate,  formatur  una  alfirmaliva  pro- 
positio,  cum  dicitur,  ccecitas  est ;  nec  ta- 
men  cascitas  aliquid  est  in  rerum  na- 
tura,  sed  est  magis  alicujus  entis  remo- 
tio  ;  et  idco  eliam  privationes  et  nega- 
tiones  dicuntur  esse  entia  quantum  ad 
secundum  modum,  sed  non  quantum  ad 
primum.  Ens  autem  secundura  utruraque 
islorum  modorum  diversimode  prsedi- 
catur,  quia  secundum  primum  modum 
acceptum  cst  praedicatum  substantiale, 
et  pertinet  ad  qusestionem  qiiid  est  ;  sed 
quantura  ad  secundum  modum  est  pra^di- 
catura  accidentale,  ut  Coramentator  ibi- 
dera  (5.  Metaphys.  text.  14)  dicit,  et  per- 
tinet  ad  qua^stionem  an  est.  Sic  ergo 
accipiendoens  secundo  modo  dictum,  pro- 
ut  quaestio  quaerebat,  simpliciter  diciraus 
malum  esse  in  universo  ;  hoc  enim  et 
experientia  docet,  et  ratio  oslendit,  quia, 
ut  Dionysius  probat  in  lib.  de  Div.  Nom. 
c.  4,  malum  nihilaliud  est  nisi  bonura  ira- 
perfectura.  Si  autem  nullum  bonum  esset 
in  aliquo  diminutum,  omnia  bona  aequa- 
lia  essent,  et  sic  pulchritudo  universi 
deperiret,  quae  ex  gradibus  bonitatis  col- 
hgitur  (2.  Sent.  dist.  34,  q.  1,  a.  1  in  c.) 
Perfectio  enim  universi  requirit  inaequa- 
litatem  esse  in  rebus,  ut  omnes  bonita- 
tis  gradus  impleantur.  Est  autem  unus 
gradus  bonitalis,  ut  aliquid  ita  bonum 
sit,  quod  nunquara  deficerc  possit.  Alius 
aulem  gradus  bonitatis  est,  ut  sic  ali- 
(juid  bonum  sit,  quod  a  bono  deficere 
possit.  Qui  etiara  gradus  in  ipso  esse 
inveniuntur  :  quaedam  enim  sunt,  quae 
suum  esse  araittere  ncn  possunt,  ut  in- 
corporalia  ;   quaedam    vero    sunt,    quae 


21  i 


OUARTA  PAUS 


minllcio  pussiiiil,  uL  corporalia.  SicuL 
igilur  perreclio  uiiiversilatis  reruiu  ro- 
quiriL  uL  uoii  soluiu  siiil  euLia  reruni 
incorruplibilia,  scd  cLiaui  corrupLibilia  ; 
iLa  pcrieclio  uuiversi  requiriL  uL  siut 
quaidam  qua)  a  bonilate  dellcerc  possiut, 
ad  quod  sequitur  ea  intcrdum  deficcre  ; 
inhocautem  consisLit  raLio  mali,  uL  sci- 
licct  aliquid  deficiat  a  bono.  Unde  mani- 
feslum  esL  quod  ia  rebus  malum  inveni- 
Lur,  sicuL  eL  corruplio  ;  nam  corrupLio 
quoddam  malum  esl.  (la,  q.  'jS,  a.  2,  c.) 
Periret  eliam  orJo  esseuLialis  causaram 
in  parLibus  universi,  secundum  quod  nobi- 
liora  in  minus  nobilia  influunL,  nisi  essent 
diversi  gradus  boniLaLis.  In  idem  etiam 
inconveniens  rediret,  si  poneretur,  quod 
nulla  res  perfectionc  sibi  debila  carere 
posset,  quia  tunc  esset  a^qualis  stabiliLas 
boniLaLis  in  omnibus  enLibus,  nec  esseuL 
omnes  gradus  boniLaLis  impIcLi,  si  non 
essenL  quaxlam  bona  qUcC  suis  perfecLio- 
nibus  privari  non  possent,  cL  quajJam  suis 
perfecLionibus  privabilia,  propLer  distan- 
tiam  a  summo  bono.  —  2.  Seni.  disL.  34, 
q.  1,  a.  1,  in  c.  ;  la,  1.  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Dio- 
nysius  accipiL  exisLens  secundum  primam 
accepLionem  cnLis  ;  et  per  hunc  modum 
malum  non  est  exislens  ncquc  in  exi- 
sLenlibus,  quia  neque  ipsuni  cst  natura 
quasdam  in  universo,  uL  infra  (art.  sequ. 
ad  1)  diciLur  ;  ncque  csL  aliquid  in  exi- 
sLenLe,  sicut  pars  perfectionis  ejus.  Sic 
eniin  procedunt  suae  probationes,  qui- 
bus  sigillatim  ostendiL  in  nuHis  existen- 
tibus  malum  esse  ;  non  auLem  remove- 
Lur  quin  malum  siL  in  oxisLcnLibus,  sicut 
privaLiones  in  subjeclo,  ut  caecitas  in 
oculo.  —  2.  Setit.  I.  c.  ad  1. 

Ad  secwiduin  dicendum,  quod  Diony- 
sius  accipit  non  existens  illud  quod  nullo 
modo  Gst  ;  etabhoc  quidem  magis  distat 
malum  quam  etiam  ab  exislenle,  quia  in 
exisLcnte  malum  est  lamquam  in  sub- 
jecLo,  quamvis  ipsum  malumin  se  non  sit 
cxisLens  ;  sed  a  non  cxisLenLc  magis  absi- 
sliL,quia  simpliciLer  non  exi;Lens  non  po- 
test  privationis  subjectum  esse  ;  nec  ctiam 


-  MKTAIMIYSICA 

(ipsa)  j)rivatio  est  absolute  non  existens, 
sed  est  non  exislcns  in  hoc,  quia  privalio 
negatio  in  subjecto  est,  ut  dicilur  in  k. 
Metaphys.  {text.  4  ;  1.  3,  c.  2),  caicitas 
cnim  niliil  aliud  est  quam  negalio  visio- 
nis  in  co  quod  natum  cst  videre.  — Ibid. 
ad  2. 

Ad  iertium  dicendum,  quod  quamvis 
negationes  omnium  creatorum  in  Deo 
verissime  sint  propter  ejus  excessum, 
tamen  nulla  privatio  in  eo  est ;  quia  nihil 
estnatum  haberequod  non  habeat.  Malum 
autem  dicitur  esse  sccundo  modo  dicendi 
ens,  sicut  negatio,  non  quidem  absoluta, 
sed  qu3e  est  privatio;  aliter  omnia  essentl 
mala,  quia  nihil  est  a  quo  aliquid  negari 
non  possit.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quartwn  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  non  dicit  simpliciter,  quod  malum 
se  ipsum  dcstruat,  sed  quod  malum,  si 
integrum  et  perfectum  sit,  se  ipsum  de- 
struit  :  quia  non  potest  esse  malum  inte- 
grum,  nisi  corrumpatur  omne  bonum, 
quo  corrupto  corrumpitur  illud  ens  quod 
mali  subjecLum  esse  poLest.  Subjeclo 
auLcm  corrupLo,  eliam  privatio,  qua;  in 
subjeclo  erat,  esse  desinit.  Undc  ex  hoc 
cfficaciter  concluditur,  quod  summum 
malum  esse  non  possit,  non  autem  abso- 
lute  quod  non  sit  malum.  —  Ilnd.  ad  4. 

Ad  (luintum  dicendum,  quod  providens 
artifex  non  expellit  ab  opere  suo  malum 
nisi  salvata  conditione  sui  operis  ;  cuni 
autem  quaidam  sint  res  a  Deo  creata)  de 
quarum  conditione  est  ut  defectum  mali- 
tia3  incurrere  possint  vel  in  alia  indu- 
cere,  si  simplicitcr  malum  ab  eis  prohi- 
beretur,  destrueretur  operis  ejus  condi- 
tio;  et  iileo  decet  ut  Deus  mala  permit- 
tat,  quorum  tamen  aclor  non  est.  [Ibid. 
ad  5.)  Quod  manifesLaLur  sic  :  Deus  enini 
operans  in  omnibus  creaLuris  non  exclu- 
diL  operationem  causarum  secun.larum. 
Gontingit  autem  provenire  defectum  in 
effectu  propLer  detcctum  causa;  secundae 
agentis,  absque  eo  quo  sit  defectus  in 
primo  agente  ;  sicut  cum  in  cfTectu  arti- 
ficis  habentis  perfecle  artem,  contingit 
aliquis    defoctus     propter     insLrument 


I 


DE  BONO  ET  MALO  —  OU.  XX  1)1-:  MAI.o  -  AllT.   II  'ilT) 

defcctuin ;   ct  sicut    hoiniiiem  cujus    Nis  agens   laciL    (juod   niclius    osL    iu    lolo  • 

motiva   est   fortis,   conLingit   claudicaie,  sed  non  quod   melius   est  in   unuquaque 

non  propter   dcfectum   viitulis  motiVcT,  parte,    nisi    pcr   orilinem    ad    totum,   ut 

fced  propter    tibia3   curvitalem.  Conlingit  palet  ex  dictis.  — la,  q.  -'18,  a.   2,  ad  3 ; 

igitur  in  liis  quai  agunLur  ct  gubcrnan-  3.  c.  Genl.  1.  c. ;  2.  Sent.  1.  c. ;  la,  q.  22, 

lur  a   Deo,  aliquem   dcfeclum  et  aliquod  I.  c. 
malum  inveniri  propter  defeclum  secun- 

dorum  agentium,  licet   in   ipso  Deo  nul-  ARTICULUS  II 
lus  sit   defeclus.  (3.    c.  Gent.  c.   71,  rat. 

1.)  —  Dcinde  aliter  de  eo  est  qui  habct  utrum  malum  sit  aliqlid  positivum. 
curam  alicujus  particularis,  et  de  provi- 

sore  universali  :  quiaprovisor  parLicula-  VideLur  quod  malum   sit  aliquid   posi- 

ris  excludit   defectum   ab   eo  quod   ejus  livum  vel  natura  aliqua. 

cura)  subdiLur,  quanlum  potest  ;  sed  pro-  1.  Res  enim  et  cns  convertuntur  ;  est 

visor  universalis  permiltit  aliquem  defec-  autem  maium  in  mundo,  uL  supra   (art. 

tum   in   aliquo  particulari    accidere,   ne  prajced,,  in   c.)  probatum   est :  ergo   est 

impediatur  bonum  totius.   Unde  corrup-  res  aliqua  et  natura.  —  3.  c.  Geni.  c.  8, 

Liones   eL  defecLus   in   rebus  naLuralibus  rat.  6. 

dicuntur  esse   contra  naturam  particula-  2.  Praelerea,  omne  creatum  aliquid  est ; 

rem  ;  sed  tamen  sunt  de  intentione  natu-  sed  mahim  est   aliquid  creaLum,  ut  dici- 

ra^  universalis,  in  quantum  defectus  uiiius  tur    Isai.    45,7;   €  ego  Dominus    faeiens 

cedit  in  bonum  altcrius,  vel  eliam  lolius  pacem  el  creans  mahim  ».  —  de  Malo  q. 

universi ;  nam  corruptio  unius  est  gene-  i,  a.  1,  arg.  1. 

ratio  alterius,  per  quam  species  conser-  3.  Praeterea,   uLrumque    conLrariorum 

vatur.   Cum    igitur  Deus   sit  universalis  esL  aliquid  in  rerum  natura,  quia  contra- 

provisor  toLius  enlis,  ad  ipsius  providen-  ria   sunt   in   eodem   gencrc   posita  ;  sed 

liam  pertinetut  permitlat  quosdam  defcc-  malum  est  contrarium  bono  :  ergo  malum 

tus  essein  aliquibus  parlicularibus  rebus.  est  aliquid  seu  natura  quaeJam.  —  Ibid. 

(la.  q.   22,  a.  2,  ad  2.)  Cujus   ralio  est,  arg.  2  ;  2.  Senl.  dist.  34,  q.  1,  a.  2,  arg. 

quia  bonum  tolius  praeemineL  bono  par-  2;  la,  q.  48,  a.  1,   arg.  3;  3.  c.  Gent.  c. 

lis.  Ad  prudenLem  auLem   gubernaLorem  8,  raL.  2, 

perLinet     negligere     aliquem     defecLum  4.  PraeLerea,   omne   genus   est   natura 

bonitatis    in    parLe,   ut   fiat   augmentum  quaeJam,   quoniam   non   entis  no.i   sunt 

bonitalis  in  toto  ;  sicut  artifex  abscondit  neque  species  neque  difTerenLiae,  uL  Phi- 

fundamenLum  sub  terra,  ut    LoLa  domus  losophus   dicit  (4.  Phys.   texl.  67;  c.   8), 

liabeaL  firmilolem.  Sed,  si  malum  a  qui-  cum  Lamen   omne  genus   in  species  per 

busdam  parLibus  universi  subtraherelur,  differenlias    dividaLur;     sed    bonuni    et 

multum    deperirct  perfectionis   universi,  inalum  sunt  genera  aliorum,  ut  in  Prae- 

cujus  pulchritudo  ex  ordinala    bonorum  dicam.  c.  11  (al.  8)  dicitur:  crgo  malum 

ct   malorum  adunalione  consurgit,   dum  estaliquid  positivum  scu  natura  quaedam. 

mala  ex  bonis  deficientibus  proveniunt,  —  2.  Sent.  dist.   34,  q.   l,  a.   2,  arg.  1  ; 

ct  lamen  ex  eis  quaedam  bona  consequun-  Hannibaldus   in  2.    Sent.  dist.  34,    a.  1, 

Lur  ex  providenLia   gubernantis,  sicut  et  oig.  2  ;  la,  q.  48,  a.  1,  arg.  1  ;  3.  c.  Gent. 

silentii   impositio    facit  canLilenam    Ctse  c.  8,  rat.  3;  de  Malo  q.  1,  a.  1,  arg.  -11. 

suavem.   (3.  c.    Gent.  c.  71,   rat.  6.)   ^ic  5.  PraiLerea,    o:nnis    dilTerentia     qua? 

ergo  patet  quod  Deus  permittit  mala  csse  constituit   speciem,   est   aliquid    posilive 

ad    perfecLionem    univcrsi.    Nec    LanLum  prsedicans ;  sed   bonum  eL   malum  sunt 

hoc  convenit    Deo,  ut  dictum,   sed    a'iis  diffcrentiac    in    prima    specie    qualitatis 

agentibus  ;    nalura     enim    et    quodlibet  constituentes   diversas   species   habitus : 


Jl(i 


OUARTA  1^\US  —  METAPflYSlGA 


«.Tgo  inaliuii  ali((iiid  iJOsiLivo  piaedical.  — 
•2.  i^cnt.  (lisl.  3'j,  ({.  1,  a.  2,  arg.  3  ;  lu, 
q.  48,  a.  1,  arg.  2  ;  3.  c.  Genl.  c.  8, 
ral.  1. 

6.  Prseterea,  qiiod  non  est,  non  agit  ; 
sed  nialum  ogil,  quia  corrumpit  bonum  : 
ergo  malum  est  quoddam  ens  et  natura 
qu?edam.  —  la,  q.  48,  a.  1,  arg.  4  ;  de 
Malo  q.  1,  a.  1,  arg.  8;  2.  Sent.  dist.  34, 
q.  1,  a.  2,  arg.  4  ;  Hannibaldus  eod.  loc. 
a.  1,  arg.  3;  3.  c.  Gent.  c.  8,  rat.  4. 

7.  Sed  dicendum,  quod  corrumpere 
non  est  agere,  sed  defectus  actionis.  — 
Contra,  corruptio  est  motus  vel  rautatio; 
ergo  corrumpere  est  movere  ;  sed  movere 
est  agcre :  ergo  corrumpere  est  agere.  — 
de  Malo  1.  c.  arg.  9. 

8.  Prajlerea,  invenilur  corruptio  natu- 
ralis  sicut  et  generatio,  ut  dicit  Philoso- 
phus  in  5.  Phys.  {texl.  7  ;  c.  1) ;  sed  in 
omni  motu  nalurali  est  aliquid  per  se 
intentum  a  natura  movenlis  :  ergo  in 
corruptione  est  aliquid  per  se  intentura 
a  nalura  corrurapentis.  Corrumpere  autem 
est  proprium  mali,  ut  Dionysius  {de  Div. 
Nom.  c.  4,  §  20  ;  —  Migne  t.  3,  col.  718) 
dicit;  ergo  malum  habet  ahquara  natu- 
rara  intendentera  aliquera  fmera.  —  Ibid. 
arg.  10. 

9.  Prseterea,  orane  quod  corrumpit 
generat  aliquid,  quia  corruptio  unius  est 
generatio  alterius,  ut  in  \.  de  Generat. 
{tcxt.  17  ;  c.  3)  dicitur  ;  sed  mali  est  cor- 
rumpere,  ut  dicit  Dionysius  {de  Div. 
Nom.  c.  4,  §  19;  —  Migne  t.  3,  col. 
715) :  ergo  ejus  est  etiara  generare.  Sed 
nihil  generat  nisi  habcns  naturam  ali- 
quara  quara  generalo  tradat ;  ergo  malum 
est  naluram  aliquam  habens.  —  2.  Senl. 
1.  c.  arg.  5  ;  de  Malo  I.  c.  arg.  16. 

10.  Prseterea,  in  quibuscunque  inveni- 
lur  magis  et  minus,  oportet  quod  sint 
res  aliquae  habentes  ordinem  (negationes 
enim  et  privationes  non  suscipiunt  raagis 
et  minus);  invenitur  autcra  inter  raala 
unura  altero  pejus :  oportet  igitur,  ut 
videtur,  quod  malura  sit  res  aliqua.  —  3. 
c.  Gent.  c.  8,  rat.  5  ;  de  Malo  1.  c.  arc. 
13. 


11.  l^;i>terea,  ad  perfectioneni  univer- 
sitalis  rerum  non  perlinet  nisi  quod  est 
ens  et  natura  quaedam  ;  sed  raalura  perti- 
net  ad  perfectionera  universitatis  rerura, 
ut  supra  (art.  praeced.,  in  c.)  dictum  est : 
ergo  raalura  est  ens  et  natura  quaedam. 
—  la,  q.  48,  a.  1,  arg.  5. 

12.  Praeterea,  si  bonitas  non  esset  ali- 
quid,  niliil  esset  bonum;  ergo  siniililer 
simalitia  non  cst  aliquid,  nihil  est  raalura  ; 
sed  constat  raulta  raala  esse  :  ergo  raali- 
tia  est  aliquid.  —  de  Malo  1.  c.  arg.  19. 

13.  Sed  dicendum,  quod  raalum  non 
est  ens  naturae  aut  raoris,  sed  ens  ralio- 
nis.  —  Contra,  Philosophus  dicit  (6.  Meta- 
phys.  text.  8  ;  I.  3,  c.  3),  quod  bonura  et 
raalum  sunt  in  rebus,  sed  verum  et  fal- 
sura  sunt  in  intellectu  ;  ergo  raalura  non 
est  ens  rationis  tanlura,  sed  aliquid  in 
rebus  naturalibus.  —  Ihid.  arg.  20. 

14.  Prseterea,  Philosophus  (5.  Phys. 
text.  7  ;  c.  1)  dicit,  quod  omnis  mutatio 
est  ex  subjecto  in  subjectum,  vel  ex  non 
subjecto  in  subjectum,  vel  ex  subjecto  in 
non  subjectum,  et  norainat  subjectum 
quod  affirraatione  monstratur.Cumautera 
aliquis  mutatur  de  bono  in  raalum,  non 
rautatur  de  subjeclo  in  non  subjectum, 
neque  de  non  subjecto  in  subjectum  ; 
quia  hae  rautationes  sunt  generalio  et 
corruptio  ;  ergo  mutatur  de  subjecto  in 
subjectum,  et  ita  videtur  quod  malum  sit 
arfirmative  existens.  —  Ibid.  arg.  1o. 

Sedcontra:  1.  Malum  nihil  cst  aliud 
quam  privalio  ejus  quod  quis  natus  est 
et  debet  habere  ;  sic  enim  apud  omnes  est 
usus  hujus  nominis  malum;  privatio 
autem  non  est  aliqua  essentia,  sed  est 
negitio  in  substantia  :  raalum  igilur  non 
est  aliqua  essentia  in  rebus.  —  3.  c.  Gent. 
c.  7,  rat.  1. 

2.  Praeterea,  unumquodque  secundum 
suara  essentiara  habet  esse ;  in  quantura 
autera  habet  esse,  habet  aliquod  bonura; 
nara  si  bonura  est  quod  orania  appetunt, 
oportet  ipsura  esse  bonum  dicere,  cum 
omnia  esse  appetant.  Secunduin  hoc  igi- 
tur  unuraquodque  bonum  est  quod  essen- 
liam  habet;  bonum  aulem  et  raalura  opno- 


DE  RONO  ET  MALO  —  Or. 

nuntur  :  nihil  igitur  est  maluiii  sccunJum 
quodessenliam  habct  ;  nulla  igitur  essen- 
lia  mala  est.  —  Ibid.  rat.  2  ;  de  Malo  I. 
c.  in  c. 

3.  Prscterea,  omnis  res,  vel  est  agens 
vel  est  facta  ;  malum  autem  non  potest 
esse  agens,  quia  quidquid  agit,  agit  in 
quantum  esl  actu  existens  et  perfectum  ; 
ct  simililer  non  pnlest  es.^e  factum,  nam 
cujuslibet  generationis  terminus  est  forma 
et  bonum :  nulla  igitur  res  secundum 
suam  essentiam  est  mala.  —  3.  c.  Gent. 
c.  7,  rat.  3  ;  et  c.  9,  rat.  4. 

4.  Praiterea,  nihil  tendit  ad  suum  con- 
Irarium,  unumquodque  enim  appetit  quod 
est  sibi  simile  et  conveniens  ;  omne  autem 
ens  agendo  intendit  bonum  :  nullum  igi- 
lur  ens  in  quantum  hujusmodi,  est  malum. 
—  3.  c.  Genl.  c.  7,  rat.  4;  2.  Sent.  dist. 
34,  q.  4,  a.  2,  arg.  2  Sed  contra;  de  Malo 
1.  c.  in  c. 

5.  Praeterea,  omnis  essentia  est  ali- 
cui  rei  naturalis  ;  si  enim  est  in  genere 
substantiai,  est  ipsa  natura  rei  ;  si  vero 
sit  in  genere  accidentis,  oportet  quod  ex 
principiis  alicujus  substanti:e  causetur, 
et  sic  illi  substantiae  erit  naturalis,  licet 
forte  alteri  substanlise  non  sit  naturalis, 
sicut  caliditas  est  naturalis  igni,  licet  in- 
naturalis  aquae.  Quod  autem  est  seciin- 
dum  se  malum  non  potest  esse  alicui 
nalurale  ;  de  ratione  enim  mali  est  pri- 
vatio  ejus  quod  est  alicui  natum  inesse 
et  debitum  ei  ;  malum  igitur  quum  sit 
ejus  quod  est  naturale  privatio,  non 
potest  esse  alicui  naturale.  Unde  quid- 
quid  naturaliler  inest  alicui  est  ei  bonum 
et  malum  si  ei  desit  :  nuUa  isritur  essen- 
tia  est  secundum  se  niala.  —  3.  c.  Gent. 
1.  c.  rat.  5. 

0.  Praeterea,  quidquid  habet  essentiam 
aliquam,  aut  ipsamet  est  forma,  aut  ha- 
bet  formam  aliquam  ;  per  formam  enim 
collocatur  unumquodque  in  genere  vel 
specie.  Forma  autem,  in  quantum  hujus- 
modi,  habet  rationem  bonitatis,  quum 
sit  principium  aclionis,  et  fmis  quem 
intenjit  omne  faciens,  et  actus  quo  unum- 
quodque  habens  formam   perfectum  est. 


XX  DE  MALO  —  ART.  II  217 

Quidquid  igitur  hab3t  essentiam  aliquiai, 
in  quantum  hujusmoii,  est  bonum  : 
malum  igitur  non  habet  essentiam  ali- 
quam.  — Ibid.  rat.  6. 

7.  Praiterea,  ens  per  actuni  et  potcn- 
tiam  dividitur.  Actus  auteiii,  in  quantuni 
hujusmodi,  bonum  est,  quia  secundum 
quod  aliquid  est  actu,  secundum  hoc  ali- 
quid  est  perfectum  ;  potentia  etiara  bonum 
aliquidest;  tenditenim  potenlia  adactum, 
ut  in  quolibet  motu  apparct,  et  etiam  est 
actui  proporlionata,  non  ei  contraria,  et 
est  in  eodem  genere  cum  aclu,  et  priva- 
tio  non  competit  ei  nisi  per  accidens. 
Omne  igitur  quod  est  quocunque  modo, 
in  quantum  esL  ens,  bonum  est :  malum 
igitur  non  habet  aliquam  essentiam.  — 
Ilnd.  rat.  7. 

8.  Praeterea,  probatum  est  supra  (q. 
b,  a.  1),  qnod  omne  esse,  quocunque 
modo  sit,  est  a  Deo.  Sed  Deus  est  sum- 
mum  bonum  ;  summi  autem  boni  effec- 
tus  non  potest  esse  malum :  ergo  malum 
non  est  natura  aliqua,  vel  ens  positive 
dictum.  —  Ibid.  rat.  8  ;  2.  Sent.  I.  c. 
arg.  1  Sed  contra ;  de  Malo  \.  c.  in  c. 

Rrspondeo  DicENDUM,  quod  Avicenna  in 
sua  Metaphys.  (tract.  9,  c.  6)  ponit  per- 
utilem  quandam  divisionem  mali,  quae  ex 
verbis  ejus  colligi  potest.  Dicit  enim, 
quod  malum  dicitur  aliquid  dupliciter: 
vel  per  se  vel  per  accidens.  Per  se  malum 
dicilur  ipsa  privalio  perfectionis  qua  ali- 
quid  malura  est,  quod  eliam  a  quibus- 
dam  malum  abstracte  sumptum  dicitur. 
Hoc  autem  est  duplex,  quia  illa  privatio 
vel  est  privatio  perfectionis,  quae  est 
necessaria  inesse  prirao  rei,  et  ista  pri- 
vatio  in  omnibus  est  malum,  ut  privatio 
pedis  et  hujusmodi;  vel  est  privatio  ali- 
cujus  perfectionis  secundse,  sicut  priva- 
tio  Geometriae  et  hujusraodi,  et  talis  pri- 
vatio  non  semper  cuilibet  est  malum, 
sed  ei  tantum  qui  ad  eara  habendara  ope- 
rara  dedit  vel  eara  habere  debet. 

Maluni  autera  per  accidens  est  duplex  : 
vel  id  quod  est  subjectura  talis  privatio- 
nis  vel  id  quod  talera  privationera  in 
altero  causat ;  et  utruraque  istorum  est 


•Jl^  OUABTA  PAUS 

maluni   concrctive     suaipLum.    —    Illud 

aulem    quoil    esl    subjeclum    pnvaiionis 

polcst  accipi  cjuadrupliciter,  quia  vcl  est 

actio  vel  habilus  vel  passio  vel  subslan- 

lia.  Aclio  qnidcm,  si    i^rivationem  debiti 

finis   et   debita3   circumstantia^    habeat ; 

tunc  enim   rationem   mali,   puta   culpae, 

iiabebit  ;   et  quia   ex   simihbus    actibus 

similes  habitus  generantur,  inde  contin- 

git  quod  habilus  ipsi  qui  ex  talibus  actio- 

nibus  relinquuntur  mali  sunt,  sicut  habi- 

tus  vitiorum.  Passio   autem  privationem 

habet  per  quara  aliquid   in  patiente  cor- 

rumpitur,  et  talis  passio    malum   poense 

dicitur,  vel   defectus   natura^   in  illis  in 

quibus  non  polest  culpa  nec  etiam  poena 

esse  ;  et  quia  nullum  accidens  potest  esse 

subjectum    olicujus    quod   privalive   vel 

positive  dicatur,  nisi  gralia  substantiae 

quce  ei  subjicitur,  ideo  oportet  quod  ulte- 

rius  intelligatur   subjectum  hujus  priva- 

tionis  quae   per  se  malum  est  subslanlia 

esse,  secundum  quod  dicilur  homo  malus 

vel    anima   mala.    —    Si    autem  dicatur 

malum  per    accidens   quia   causal  lalem 

privalionem,    hoc  potest  esse  dupliciter, 

quia  causa  privationis  debi'ae  perfectio- 

nis   vel  est   ex   parte   materise    quse  est 

indisposita   ad  perfecle  recipiendam  vir- 

tutem  agentis,  sicut  est  defectus  in  mon- 

stris,  et  in  aliis  qua^.  ex   defectu  materia? 

contingunt  ;  aiii  est    ex    parle  agentis ; 

hoc  conlingit  dupliciter  :  quia  vel  agens 

est  conjunctum  agenti,  ut  gladius  secans 

et  ignis  adurens,  vcl  non  est  conjuiiclum, 

sed  impediens  influenliam  causae  perfi- 

cientis,    sicut   dicuntur    nubes    malse    in 

quanlum  impediunt  lumen  solis  ne  ad  nos 

perveniat.  In  malis  ergo  hoc  modo  dictis 

est  talis   ordo,  quod   id  quod   est  per   se 

malum   primo  dicitur,  et   omiiia  alia  per 

relationem  ad  id  ;  et   secundum  gradum 

tenet  malum  per  accidens,  quod  est  sub- 

jeclum  mali,  quod  dicilur  malum  ex  hoc 

quod  privationem  quae  per  se   malum  est 

in   se   habet  ;  et   in   terlio  gradu   est  id 

quod   dicitur  malum   per  accidens  sicut 

causa   inducens    malum,    hoc  enim   non 

habet  in  se  de  necessitate  privalionem. 


—  METAPIIYSICA 

scd  facit  aliquidessc  privationem  habens. 
Unde  prjmum  dicitur  absolute  malum,  et 
secundum  in  ordine  ad  primum,  et  ter- 
lium  in  ordine  ad  secundum. 

Diceiidum  ergo,  quod  malum  nominat 
non  ens  ;  unde  illud  quod  per  se  malum 
est  non  ponit  aliquid,  sed  dicitur  esse  ut 
privatio  ;  malum  vero  quod  est  subjec- 
ium  privaiionis,  est  aliquid  posilive,  sed 
non  ex  eo  quod  malum  est  (sicut  oculus 
est  aliquid,  sed  non  ex  eo  quod  caicus 
est ;  quia  csecitas  non  est  in  eo  nisi  ut 
negalio  visionis)  ;  quod  autem  dicitur 
malum  ul  causa  mali,  in  se  quidem  con- 
sideratum  est  aliquid,  sed  in  ordine  ad 
effectum  ralione  cujus  malum  dicitur 
etiam  privalive  dicitur  ;  dicitur  enim 
malum  ex  hoc  quod  privalionem  inducit, 
et  sic  eliam  ralio  non  entis  in  ipsum 
redundat  causaliler,  sicut  et  ratio  mali. 
—  2.  Sent.  dist.  34,  q.  1,  a.  2,  c  ;  Han- 
nibaldus  in  2.  Sent.  disl.  34,  a.  1,  c. ;  la, 
q.  48,  a.  1,  c.  ;  ch  Malo  q.  1,  a.  1,  c. ; 
de  Div.  Nom.  c.  4,  II.  13,  14  sqq. 

Adprimum  ei'go  dicendum,  quod  dici- 
tur  malum  esse  in  mundo,  non  quasi 
essenjiam  aliquam  habcat  vel  res  quse- 
dam  existat,  sed  ea  ratione  qua  dicitur, 
quod  res  aliqua  raala  est  ipso  malo  ;  quod 
est  secundus  raodus  dicendi  ens,  ut  supra 
(art.  1,  in  c.)  dictum  est.  —  3.  c.  Geni.  c. 
9,  rat.  6. 

Ad  secundum  dlcendum,  quod  aliquid 
dicitur  esse  raalum  dupliciter :  uno  modo 
simpliciler,  alio  vero  modo  secundum  quid. 
Illud  aulem  dicitur  simpliciier  malum 
quod  est  secundum  se  malum  ;  hoc  autem 
est  quod  privatur  aliquo  particulari  bono 
quod  est  ex  debito  suae  perfectionis  ; 
sicut  segritudo  est  maluni  animalis,  quia 
privat  sequalitatem  hiimorum,qua3  requi- 
rilur  ad  perfectum  esse  animalis.  Sed 
secundum  quid  dicitur  esse  raalura  quod 
non  esl  malum  secundura  se,  sed  ali- 
cujus  ;  quia  scilicet  non  privatur  aliquo 
bono  quod  sit  de  debilo  suai  perfectionis, 
sed  quod  est  de  debito  perfectionis  alte- 
rius  rei ;  sicul  in  igne  est  privatio  formae 
aquae,  qua3  non  est    do  debito    perfectio- 


DE  BONO  ET  MALO  —  QU.  XX  1)K  MALO  -  ART.  II  219 

nis    iguis,    sed    de    debilo    perfectionis  q.  l,  a.  2,  ad  2  ;  3.  c.  GoU.  c.  8,  r.jt.  2. 

acjUcC  :  iindeignis  non    est  secundum  se  Ad  qiinrlum  dicenduni,   quod    vcrbiua 

nialus,  sed  est  mah'S  aqua;.  —    Simililcr  illud  Pliiiosophi  dirficultatem  habet ;  ((uia 

aulem  ordo  justitise  habet  adjunctam  pri-  si  malum  et  bonum  non  suntin   genere, 

vationem  parlicularis  boni  alicujus    pcc-  scd  sunt  genera,  cassatur  decem   pra^Ji- 

cantis,    in   quantum     ordo  justitiai    hoc  camentorum  distinctio;  et  ideo,  ut   Sim- 

requirit  ut  aliquis  peccans  privetur  bono  plioius  dicit  in  Commenlo  Prcedicamento- 

quod    appctit.    Sic   ergo    pccna   ipsa  est  rum  (I.  c),   quiJam   solventes  dixerunt, 

bona    simpliciter,    sed  est   mala  Iiuic ;  et  quod  verbum    Philosophi  sic  est  intelli- 

hoc  malum  dicilur   Deus    crcare,  pacem  gendum,    quod    bonum  et    mahim    sunt 

autem  facere,  quia  ad  poonam  non  coope-  genera  contrariorum,  scilicet    virtulis  et 

ratur    appelitus    peccantis  ;    ad    pacem  vitii,  non  tamcn  sunt  in  genere  contrario, 

aiitem  cooperatur  appetitus   pacem  reci-  sed  in  qualitate.  Sed  expositio    haec    non 

picnlis.  Creare  est   aliquid    facere   nuUo  videtur  conveniens,    quia   istud   tertium 

pr;csupposito  ;    et  sic  patet   quod  malum  membrum  non  differt  a  primo  quod  ponit, 

dicitur  esse  creatum,  non  in  quantum  est  scilicit  quod    qua^Jam    conlraria  sunt  in 

malum,  sed  in   quantum   est   simpliciter  uno  genere.  Undc  Porphyrius  dixit,  quod 

bonum,  et  secundum  quid  malum.  —  de  contrariorum  qucedam    sunt  univoca,    et 

Malo  q.  1,  a.  1,  ad  1.  ista  sunt   vel  in  uno  genere  proximo,    ut 

Ad  terlium  6 icendum,  quod    bonum   et  album  et  nigrum  in  genere  coloris,   quod 

malum  proprie  opponuntur  ulprivatio  et  cst  primum  membrum  divisionis  ab  Ari- 

habitus:  quia  ut  Simplicius  dicit  in  Com-  stotele  positum;  vel  in  contrariis  generi- 

menlo    Prcedicamentorum    (in     Prsedica-  bus  proximis,   sicut  castitas  et  impudici- 

ment.  Qualitatis  el  in  Post  Prcedicam.  de  lia  qua^  sunt    sub   virtute  et    vitio,  quod 

Opposilis),  illa  proprie  dicuntur   contra-  est  secundum   membrum  ;  qucedam   vero 

ria,  quorum  utrumque  est  aliquid  secun-  sunt  sequivoca,  sicut  bonum  quod  circuit 

dura  naturam,  sicutcalidum  et  frigidum,  omnia  genera  sicut  et   ens,    et    similiter 

album  et  nigrum.  Scd  illa  quorumunum  malum;  et   iJeo  bonum    et  malum  dixit 

est  secundum  naturam,  et  aliud  recessus  non  esse  nec  in  uno  genere  nec  in  pluri- 

a  natura,  non  opponuntur  proprie  ut  con-  bus,  sed  ipsa  esse  genera,    prout   genus 

traria,    sed  ut    privatio  et    habitus.  Sed  dici  potest  id  quod    genera    Iranscendit, 

duplex  est  privatio,    sicut  supra   diclum  sicut  ens  ct  unum.  Simplicius  vero  ponit 

estiuna    quidem    qua3  est   in    privalum  duas  alias  solutiones :    qunrum  una   est, 

esse,  ul  mors  et  cascitas ;  alia  quai  est  in  quod  bonum  et  malum    dicuntur  genera 

privari,  utaegritudo,  quae  est  via  in  mor-  contrariorum,  in  quanlum  unum    contra- 

lem,  et  ophlalmia,  qua^  Cst  via  in  caicita-  riorum  est  defectivam  respccLu    alterius, 

lcm  :  et  hujusmodi  privationes  interdum  sicut    nigrum  respectu  albi,    el  amarum 

dicuntur  contrariai,    in    quantum    adhuc  respectu    dulcis  ;  et  sic   omnia  contraria 

retinent  aliquiJ  de  eo  quod  privatur;    et  quxiammodo  reJucuntur    ab    bonum  et 

hoc    modo    malum    dicitur    contrarium,  nialum,  prout  omnis  defectus  pertinet  ad 

quia  non  privat  totum    bonum,    sed  ali-  rationcfln  mali ;  unde  et  in  1.  Phys.  {(ext. 

quid  de  bono  removet.  —  Ibid.   ad  2.  —  55  ;c.  6)  dicitur,  quod  semper   contraria 

I^eU/«c,  quod  si  consideretur  malum  per  comparantur    ad   invicem   ut   melius    et 

se  sive  in  abstracto,  sic   malum  opponi-  pejus.  {de  Malo  I.  c.  ad   11.)  Alia  solutio 

tur  bonout  privatio;  si  autem  considere-  est,  quol  Aristoteles  dixit  hoc  sccundum 

tur  per  accidens,  sicut  est  in  actione    vel  opinionem    Pylhagoroi,   qui   posuit  duos 

in    habitu,    sic    opponitur  bono  ut  con-  ordines  rerum,  tpjorum  unus  comprehen- 

Irarium,    ut  pro  ligalitas  liberalitati,   et  ditur  sub  bono  et  alius  sub  nialo,   et  sub 

limiditas  fortitudini.  —  2  Sen^   dist.   34,  utroque   horum  generum    posuit    docem 


220  OUARTA  PARS  ■ 

esse  prima  coiilrarin.  Snb  bono  quideni : 
finiliun,  par,  uniMn,  dexiruni,  niasculi- 
num,  quicscens,  rectum,  lucem,  quadra- 
lum,  et  ullimo  bonum.  Sub  raalo  aulem  : 
infinitum,  impar,  plurale,  sinistrum, 
femininum,  molum,  curvum,  tenebras, 
allera  parto  longius,  et  ullimo  malum. 
(3.  c.  Genl.  c.  9,  rat.  3.)  JMultolies  etiam 
Aristoteles  in  Logica  utitur  exemplis  non 
veris  secundum  opinionem  propriam,  sed 
probabilibus  secundum  opinionem  alio- 
rum.  —  Et  sic  patet  secundum  pra^dicta 
quod  non  oportet  ponere  quod  malum  sit 
aliquid.  —  de  Malo  I.  c.  ad  11  ;  2.  Senf.  1. 
c.  ad  1 ;  la,  q.  48,  a.  1,  ad  1. 

Ad  quinium  dicendum,  quod  malum 
per  se  vel  abstracte  consideratum  non  est 
differentia  specifica,  sed  malum  per  acci- 
dens  vel  concrete  acceptum,  et  hoc  in 
moralibus  tantum;  omnia  enim  raoralia 
ex  fine  speciem  consequuntur.  Ex  ordine 
autem  ad  finem  debitum  specificatur 
bona  aclio  et  bonus  habilus,  ratione  cu- 
jus  bonum  difTerentia  specifica  ponitur 
habitus  efc  actionis  moralis.  Mala  vero 
aclio  specificatur  ex  ordine  ad  finem  inde- 
bilum,  cui  admiscetur  privatio  finis  debiti, 
ex  quo  ratio  mxali  incidit.  Unde  patet 
quod  non  sola  privatio  specificat  malum 
habitum  et  actionem,  sed  positio  ordinis 
ad  finem  quendam  cum  privatione  debiti 
finis.  Et  sic  palet  quod  malum,  secun- 
dum  quod  differentia,  non  est  raalum  per 
se,  sed  per  accidens  vel  concrelive  sump- 
tum.  —  2.  Sent.  1.  c.  ad  3  ;  3.  c.  Genl.  1. 
c.  rat.  1  ;  1a,  1.  c.  ad2. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  raalum  ab- 
stracte  accipiendo,  id  est  hoc  ipsum  quod 
est  malura,  dicitur  corrurapere,  non 
quidem  active,  sed  formaliler,  in  quan- 
tum  scilicet  est  ipsa  corruptio  bom  ;  sicut 
et  csecitas  dicitur  corrumpere  visum,  in 
quantum  est  ipsa  visus  corruptio  seu 
privalio  ;  sed  id  quod  est  malum,  si  sit 
quidem  malura  siraphciter,  id  est  secun- 
dum  se  ipsum,  sic  quidem  corrumpit,  id 
est  corruptum  ducitin  actum  et  effectum, 
non  agendo,  sed  deagendo,  id  est  per 
defeclum    activae    virtutis;    sicut  semen 


■  METAPHYSIGA 

indigestum  deficit  in  generando,  et  pro- 
ducit  partura  raonblruosura,  quod  est 
corruptio  naturalis  ordinis.  Sed  id  quod 
non  est  sirapliciteret  secundumsemalum, 
secundum  virtutera  activam  perfeclam 
corruptionem  facit,  non  simpHciter,  sed 
ahcujus.  — de  Malo  1.  c.  ad  8;  3.  c.  Gent. 
c.  4,  rat.  2;  2.  Sent.  1.  c.  ad  4  ;  2.  Sent. 
dist.  34,  a.  1,  in  c.  et  ad  3  ;  la,  1.  c. 
ad  4. 

Ad  seplimiim  dicendum,  quod  corrura- 
pere  forraaliter  non  est  moverenecagere, 
sed  corruptura  esse;  corrurapere  autem 
aclive  est  raovere  et  agere ;  ita  tamen 
quod  quidquid  est  ibi  de  actione  vel 
raotione  pertinet  ad  virtutera  boni ;  quod 
est  de  defectu  pertinet  ad  raalura  quaU- 
tercunque  accipiatur.  Sicut  quidquid  est 
in  claudicatione  de  raotu,  est  ex  virtute 
gressiva,  defectus  autem  rectitudinis,  est 
ex  tibiai  curvitate;  etignis  generat  ignem 
in  quantum  habet  talem  forraam,  corrum- 
pit  tamen  aquam,in  quantum  Imic  forraa^ 
adjungitur  taUs  privatio.  —  de  Malo  1.  c. 
adO. 

Ad  octavnm  dicendum,  quod  corruptio 
quae  est  ab  eo  quod  est  malum  simpUci- 
ter  et  secundum  se  ipsum  non  potest  esse 
naturaUs,  sed  magis  est  casus  a  natura; 
sed  corruptio  quae  est  ab  eo  quod  esl 
malura  aUcui,  potest  esse  secundum  natu- 
ram,  sicut  quod  ignis  corrumpat  aquam ; 
et  tunc  id  quod  intendit  est  bonum  sim- 
pUciter,  scilicet  forma  ignis.  Quod  autem 
intenditur  principaUter  est  esse  ignis 
generati,  et  secundario  non  esse  aquae, 
in  quantum  ad  esse  ignis  requiritur.  — 
Ibid.  ad  10. 

Ad  nomim,  dicendum,  quod  corruptio  et 
generatio,  quaravis  seraper  conjungantur, 
non  tamen  sunt  unumetidera  per  se,  sed 
peraccidens  ;  quod  palet  ex  earum  termi- 
nis,ex  quibus  raotus  et  mulationes  specifi- 
cantur  ;  terminus  enim  generationis  est 
forraa,  quia  est  mutatio  ad  esse  ;  termi- 
nus  vero  corruptionis  est  privatio,  quia 
est  raulatio  ad  non  esse.  Forma  autem 
unius  et  privatio  aiterius,  ut  forma  ignis 
et  privatio  aeris,  sunt  quidera  idem  sub- 


DE  BONO  ET  MALO  —  QU. 

jeclo,  sed  differunt  raliono;  et  ideo  etiaui 
illiid  quod  corrumpit  et  generat,  non  ex 
codeni  iiabet  quod  corrumpit  et  generat, 
sed  ex  eo  quod  formam  suam  inducit, 
generat,  et  sic  in  quantum  ens  generat ; 
ex  eo  autem  quod  forma  sua  necessario 
conjungitur  privalioni  allerius  formae, 
corrumpit.  Unde  palet  quod  in  co  quod 
privationem  habet  vel  est  non  ens,  cor- 
rumpit;et  propter  lioc  Dionysius  {de 
Div.  Nom.  c.  4,  §  19  ;  —  Mignc  t.  3,  col. 
71  o)  dicit,  quod  boni  est  per  se  loquendo 
generaie  et  salvare,  et  mali  e&t  corrum- 
pere;  unde  non  sequitur  quod  malura, 
in  60  quod  malum  est,  aliqiiid  sit.  —  2. 
Sent.  1.  c.  ad  D ;  de  Malo  I.  c.  ad  16. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  unum- 
quodquc  est  naagis  malum  altero,  non 
per  accessum  ad  aliquid  summe  malum, 
vel  per  parlicipationem  diversam  alicujus 
formae,  sicut  dicilur  aliquid  magis  vel 
minus  albumsecundum  diversam  partici- 
palionem  albedinis  (de  Malo  1.  c.  ad  13), 
Seddiciluraliquidrnagisvelminusmalum, 
per  recessum  a  bono;  sic  enim  qua3  pri- 
valionem  important  intenduntur  etremit- 
luntur,  sicutinpequale  et  dissimile  ;  dici- 
tur  enim  inaequalius  quod  est  ab  aequa- 
litate  magis  dislans,  et  similiter  dissimi- 
lius  magis  a  similitudine  recedens.  Unde 
et  magis  malum  dicilur  quod  est  magis 
privatum  bono,  quasi  magis  a  bono  di- 
stans ;  privationes  enim  non  intenduntur 
quasi  aliquam  essentiam  habentes,  sicut 
a^qualitates  et  formse,  sed  per  augmen- 
tum  causai  privantis ;  sicut  aer  tanlo 
lenebrosior  est,  quanto  plura  fuerint 
inlerposila  obstacula  lucis;  sic  enim  lon- 
gius  a  lu.is  participalione  distat.  —  3. 
c.  Gent.  c.  9,  rat.  5. 

Ad  undecimum  dicendum,  quod  sicut 
supra  (q.  10)  diclum  est,  partes  universi 
habent  ordinem  ad  invicem,  secundum 
quod  una  agit  in  alteram,  et  est  finis 
alteriuset  exemplar.  Haec  autem,  ut  dic- 
lum  Qii  (ad  6),  non  possunt  convenire 
malo  nisi  ratione  boniadjuncli.  Unde  ma- 
lum  neque  ad  perfeclionem  universi  per- 
tinet,  neque  sub  ordine  uuiversi  conclu- 


XX  DE  MALO  —  ART.  III  221 

ditur  nisi  peraccidens,  id  est  ratione  boni 
adjuncli.—  la,  q.  48,  a.  1,  ad5. 

Ad  duodecimum  dicendum,  quod  ens 
dicitur  dupliciter,  sicut  supra  (art.  1,  in 
c.)  dictum  est :  tmo  modo  secundum  quod 
significat  naturam  decem  generum  ;  et  sic 
neque  malum  neque  aliqua  privatio  est 
ens  neque  aliquid.  Alio  modo  sccundum 
quod  respondelur  ad  qusestionem  an  esl ; 
et  sic  malum  est,  sicut  et  coecilas  est. 
Non  tamen  malum  est  aliquid,  quia  esse 
aliquid  non  solum  significat  quod  respon- 
detur  ad  quaestionem  an  est,  sed  etiam 
quocl  respondetur  ad  quajslionem  quid 
est.  —  de  Malo  I.  c.  ad  19. 

Ad  decimum  tcrlium  dicendum,  quod 
malum  quidem  est  in  rebus,  sed  ut  pri- 
vatio,  non  aulem  ut  aliquid  reale ;  sed  in 
ratione  est  ut  aliquid  inlelleclum.  Et  ideo 
polestdici,  quod  malum  est  ens  ralionis  et 
non  rei,  quia  in  intellectu  est  aliquid, 
non  autera  in  rejet  hoc  ipsura  quod  est 
esseinteliectum,  secundum  quod  aliquid 
dicitur  ens  rationis,  est  bonum  ;  bonura 
enira  est  aliquid  intelligi.  —  Ibid.  ad  20. 

Ad  decimum  quartum  dicendam,  quod 
subjectura  quod  est  affirraatione  mon- 
stratura,  non  solum  est  contrariura,  sed 
eliam  privalio.  Dicit  enira  Philosophus 
ibidera  (5.  Phys.  text.  9  ;  c.  1,  in  fine), 
quod  aliqua  privatio  affirmatione  mon- 
stratur,  utnudura;  et  prailerea  nihil  pro- 
liibet  dicere  mutationera  de  bon)  in 
malura  quandam  corruptionem  esse,  ut 
sic  possit  dici  mutatio  de  subjeclo  in  non 
subjectum  ;  cum  tamen  homo  de  bonitate 
virtutis  in  malitiara  rautatur,  est  raotus 
de  qualitate  in  qualitalera,  ut  patet  per 
praemissa.  —  Ibid.  ad  15. 

ARTICULUS  lll 

UTRUM   MALUM    SQ'    IN    liONO. 

Videtur  quod  raalura  non  sit   in    bono. 

1.  Dicil  enim  Dionysius  in  lib.  de  Div, 
Nom.  (c.  4,  §  33;  —  Migne  t.  3,  col. 
73 i),  quo.1  malum  neque  est  existens 
nequeincxistentibus;  et  hoc  probat    per 


2  22  QLAUTA  PAllS 

hoc  qiiod  orane  e.vistens  est  bonum.  Ma- 
liim  aulem  non  est  in  bono;  ergo  non  est 
in  exislcnte;  etsic  videtur  quotlam  mani- 
feslo  uli,  quo  l  mahim  non  sit  in  bono.  — 
de  Malo  q.  1,  a.  2,  arg.  1  ;  2.  Sent.  dist. 
34,  q.  1,  u.  4,  arg.  1  ;  la,    q.    48,  a.    3, 


arg. 


1, 


2.  Sed  diccndum,  quod  mahim  est  in 
exislcnle  el  in  hono,  non  in  quantum  est 
existens  vel  bonum,  sed  in  quaiitum  est 
deficiens.  —  Gontra,  omnis  defectus  pcr- 
linet  ad  rationem  mah.  Si  ergo  malum 
est  in  existente  in  quantum  est  deficiens, 
mahim  est  in  existente  in  quantum  exi- 
stens  est  malum.  Mahim  ergo  ahquod  pnc- 
supponitur  in  cxistente  ad  lioc  quod  pos- 
sit  esse  subjectum  mali ;  et  redihit  qua3- 
stio  de  illo  malo  quod  sit  ejus  subjectum  ; 
et  si  cxistens  in  quantum  est  deficiens  est 
cjus  suhjectum,  oportebit  praisupponero 
ahquod  ahud  mahim,  et  sic  in  infinitum 
procedei'e.  Standum  est  orgo  in  primo, 
utscilicet  si  malum  est  in  existenle,  sit 
in  eo  non  in  quantum  est  deficiens,  sed 
in  quantum  est  existens,  quod  est  conlra 
Dionysium.  —  de  Malo  \.  c.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  rnalum  el  bonum  sunt 
opposila  ;  sed  unum  opposilorum  non  est 
in  aho,  sicut  frigidum  non  est  in  igne  : 
ergo  malum  non  est  in  bono.  —  de  Malo 
].  c.  arg.  3  ;  2.  Sent.  \.  c.  arg,  3;  Hanni- 
baldus  eod.  loc.  a.  3,  arg.  1  ;  la.  ].  c. 
arg.  3;  3.c.  Gent.  c.  11,  rat.  4. 

4.  Sed  dicendum,  quod  malum  non  est 
in  bono  sibi  opposilo,  sed  in  alio.  —  Con- 
tra,  omne  illud  quod  convenit  multis, 
convenit  eis  per  unam  naluram;  sed 
bonum  convenit  muhis,  similiter  et 
malum  :  ergo  per  unam  naluram  commu- 
nem  boniim  convenit  omnibus  bonis,  et 
ma]umomnibus  malis.  Sed  malum  com- 
muniter  acceptum  oppositum  est  bono  ; 
ergo  ma]um  quod]ibet  opponilur  cuiiibet 
bono  ;  et  sic  si  aliquod  malum  est  in  ali- 
quobono,  sequitur  quod  oppositum  sit  in 
suo  opposito.  —  de  Malo  \.  c.  arg.   4. 

0.  Si  dicatur  quod  bonum  ct  maium 
sunt  oppcsiLa  conlrarie,  contrariorum 
aulcm  ]icot  unum  non  possit  cssc  in  aiio. 


METAIMIYSICA 

tamen  regida  illa  deficit  inbono  et  ma]o. 

—  Conlra,  in  posterioi'i  semper  prius 
includitur.  Sed,  prima  oppositio  est  affir- 
mationis  et  negationis  ;  ergo  affirmatioet 
negatio  non  possunt  esse  simui  vera ; 
ergo  nec  aliqua  contraria.  Subjcctum 
autem  simul  est  cum  eo  cujus  est  suIdjcc- 
tum ;  crgo  bonum  mali  subjectum  essc 
non  potest.  --2.  Senl.  I.  c.  arg.  4. 

6.  Pr;ieterea,  illud  quod  est  per  se  sub- 
jectum  alicujus,  est  eliam  per  se  causa 
ejus:  quia,  sicut  dicit  Avicenna  {Mcta- 
phys.  tract.  1,  c.  1),  subjectum  est  in  se 
completum  pra^bens  alteri  occasionem 
esscndi;  sed  malum  non  causatur  per  se 
ex  principiis  boni  :  ergo  bonum  non  est 
per  se  subjectum  mali.  —  Ibid.  arg.  5. 

7.  Prpolerea,  nullum  accidens  dirainuit 
vcl  corrumpit  suhjectum  in  quoest;  sed 
malum  diminuit  vel  corrumpit  bonum  : 
ergo  malum  non  estin  bono.  —  de  Malo 
1.  c.  arg.  7. 

8.  Prselerea,  sicut  bonum  respicit  ac- 
tum,  ita  malum  e  contrario  respicit  po- 
tentiam;  unde  malum  non  invenilur  nisi 
in  his  quse  sunt  in  potenLia,  ut  dicitur  in 
9.  Melaphy?.  {lext.  19;  I.  8,  c.  9.)  Sed 
malum  est  in  potentia  sicut  et  quaelibet 
privatio  ;  non  ergo  malura  est  in  bono,  sed 
in  malo.  —  Ibid.  arg.  8. 

9.  Prseterea,  bonum  et  finis  sunt  idem, 
ut  dicitur  in  5.  Metaphys.  {text.  3  ;  I.  4, 
c.  2)  et  in  2.  Phys.  {text.  31 ;  c.  3)  ;  formi 
autera  et  finis  incidunt  in  idem,  ut  dici- 
tur  in  2.  Phys.  {text.  70,  c.  7.)  Sed  pri- 
vatio  forrage  substantialis  excludit  ibr- 
mam  a  materia  ;  ergo  non  relinquit  ali- 
quod  bonura.  Cura  ergo  privatio  sit  in 
materia  et  habeat  rationem  mali,  vide- 
tur  quod  non    omne  raalum  sit  in  bono. 

—  Ibid.  arg.  9. 

10.  Prseterea,  quanlo  aliquod  subjec- 
tum  perfectius  est,  tanto  et  accidens  ma- 
gis  in  eo  invenitur;  sicut  quanto  ignis 
perfeclior  est,  tanto  magis  est  calidus. 
Si  ergo  malum  sit  in  bono  sicut  in  sub- 
jecLo,  sequcreLur  quoi  quanto  bonum 
perfectius  est,  tanto  magis  sit  ibi  maluin  ; 
quod  est  impossibilc,  —  Ibid.  arg.  10. 


DE  13UiNU  ET  MALU  —  iJL. 

Scd  contra  :  1.  Omne  quod  est  subjec- 
lum,  estens;  sed  omne  ens,  in  qnantum 
hujusmodi,  bonumest:  ergooportetquod 
subjectum  mali  sit  bonum.  —  2.  Senl. 
dist.  34,  q.  1,  a.  4,  arg.  1  Sed  conlra. 
Hannibaldus  in  2.  Sent.  dist.  34,  a.  3, 
arg.  1  Sedcontra. 

2.  Praeterca,  Philosophus  dicit  in  9.  Me- 
taphys.  {text.\9]  1.  8,c.  9),  quod  non  est 
pra3ter  res  malum ;  esset  aulem  prseter 
res,  si  in  rebus  non  esset:  ergo  malum 
est  in  rebus  sicut  in  subjecto,  Sed  omnis 
res,  in  quanlum  hujusmodi,  bona  est ; 
quia  per  se  malum  nulla  res  est,  sed  pri- 
vatio,  ul  dictum  est  (in  art.  2);  ergo  bo- 
nuni  est  subjectum  mali.  ~  2.Sent.  1.  c. 
arg.  2  Sed  contra. 

3.  Prffiterea,  si  mali  subjectum  non 
esset  bonum,  sed  malum,  sequeretur  quod 
aliquod  esset  malum  integrum  ;  hoc  au- 
lem  est  impossibile,  quia  secundum 
Philosophum  4.  Eth.  (c.  5,  al.  11)  malum 
si  integrum  sit,  imporlabile  fit,  et  dc- 
slruit  se  ipsum.  —  Hannibaidus  in  2. 
Scnl.  1.  c.  arg.  2  Sed  conira. 

4.  Pr3eterea,  malum  non  potest  esse 
per  se  existens,  cum  non  sit  cssentiam 
habens,  ut  supra  (in  art.  2)  ostensum  est ; 
oportet  igitur  quod  mahim  sit  in  aliquo 
subjeclo  ;  omne  autem  subjectum,  cum 
sit  substanlia  quaeJam,  bonum  quoddam 
est;  omne  igitur  malum  in  bono  aliquo 
est.  —  3.  c.  Gent.  c.  11,  rat.  1. 

5.  Pra3terea,  maUim  privatio  quajdam 
est,  utsupra  (in  art.  2)  dictum  est ;  priva- 
tio  autem  et  forma  privata  in  eodem  sub- 
jecto  sunt;  subjectum  autem  formse  est 
ens  in  potentia  ad  formam,  quodbonum 
est,  nam  in  eodem  genere  sunt  potentia  et 
actus.  Privatio  igitur,  quod  malum  est, 
cst  in  bono  aUquo  sicut  in  subjecto.  — 
Ibid.  rat.  2. 

6.  Prseterea,  ex  hoc  dicitur  aliquid 
malum  quod  nocet,  non  autem  nisi  quia 
nocet  bono  ;  nocere  enim  malo  bonum 
est,  cum  corruplio  mali  sit  bona.  Non 
autem  noceret  formaliler  loquendo  bono, 
nisi  esset  in  bono;  sic  enim  CcCcitas  ho- 
minis    nocct,    in    (juantum    iu   ipso   cst. 


-W  DL:  MALU  —  AiiT.   II  [  22J 

Oportet  igitur    quod  malum  sit  in  bono. 

—  Ibid.  rat.  3. 

7.  Praiterea,  malum  (ut  ostendetur 
infra  in  art.  4),  non  causatur  nisi  a  ho- 
no  et  per  accidens;  omnc  autem  quoil 
est  per  acoiLlens  reducilur  ad  id  quod 
est  per  se  ;  oporlct  igitur  semper  cum 
malo  causato,  quod  cst  efFectus  boui  per 
accidens,  esse  bonum  ahquod  quod  cst 
effeclus  boni  pcr  se,  ita  quod  sit  funda- 
mentum  cjus;  nam  quod  est  per  acci- 
dens,  fundalur   suner  id  quod  est  per  se. 

—  Ibid.  rat.  4. 

Respo^deo  digendu>[,  quod,  sicut  dic- 
tum  cst  (in  art.  2),  malum  importat  re- 
motionem  boni.  Non  autem  quailibet  re- 
motio  boni  malurn  est.  Potest  enim  acci- 
pi  remotio  boni  et  privative  et  negative. 
Remotio  igitur  boni  nerjative  accepta, 
mali  rationem  non  habet:  alioqui  sequc- 
retur  quod  ea  quae  nullo  modo  sunt,  mala 
essent;  et  iterumquod  qua^libet  resesset 
mala,  ex  hoc  quod  non  habet  bonum 
alterius  rei,  utpote  quod  homo  esset  ma- 
kis,  quia  non  habet  velocitatem  capreai 
vel  fortitudinem  leonis  ;  sed  remotioboni 
privative  accepta  maUim  dicitur.  (la,  q. 
48,  a.  3,  in  c.) 

Ad  cujus  evidenliam  sciendum  est, 
quod  de  bono  contingit  dupliciter  loqui : 
uno  modo  de  bono  absolute;  aho  modo  se- 
cundum  quod  dicitur  bonumhoc,  utbonus 
homo,  aut  bonus  oculus.  Loquendo  ergo 
de  bono  absolute,  bonum  habet  amplis- 
simam  extensionem,  etiam  ampHorem 
quam  ens,ut  Platonicis  placuit.  Cumenim 
bonum  sit  id  quod  est  appetibile,  id 
quod  est  secundum  se  appetibile  est  se- 
cundum  se  bonum  ;  hoc  autem  est  finis  ; 
sed  quia  ex  hocquod  appetirausfinem,  se- 
quitur  quod  appetamus  ea  qu£e  ordinantur 
in  finem,  consequens  est  ut  ea  quse  or- 
dinantur  in  finem,  ex  hoc  ipso  quod  in 
fincm  vel  bonum  ordinanlur,  boni  ratio- 
nem  obtineant  :  unde  utilia  sub  divi- 
sione  boni  comprehenduntur.  Omne  au- 
tem  quod  est  in  potentia  ad  bonum,  ex 
hoc  ipso  quod  est  in  potentia  ad  bonum, 
habet  ad  bonum   oidincm  ;  cum  esso   in 


■2li  OUAllTA  PAliS 

potentia  iiihil  aliud  bit  quam  ordinari 
in  actuin.  Patet  ergo  quod  id  quod  est 
in  potenliu,  ex  hoc  ipso  quod  est  ia 
j)olentia,  habet  rationeni  boni.  Oinne 
ergo  subjectum  in  quanlum  esl  in  po- 
lcntia  respectu  cujuscunque  perfeclio- 
nis,  eliani  materia  prima,  ex  hoc  ipso 
quod  est  in  polentia,  habet  boni  ratio- 
nem;et  quia  Plalonici  non  distinguc- 
bant  inler  maleriam  et  privationem,  or- 
dinantes  materiam  cuin  non  enie,  dice- 
bant,  quod  bonum  ad  plura  se  extendit 
quam  ens  ;  et  hanc  viam  \idelur  secutus 
Diony&ius  in  lib.  de  Div.  Nom,  (c.  5,  §  1 ; 
—  Migne  t.  3,  col.  815),  bonum  praeor- 
dinans  enli.  Et  quamvis  materia  dislin- 
guatur  a  privatione,  et  non  sit  non  ens 
nisi  per  accidens,  adhuc  tamen  haec  con- 
sideralio  quantum  ad  aliquid  vera  est; 
quia  raateria  prima  non  dicilur  ens  nisi 
in  potentia,  et  esse  simpliciter  hobet  per 
formam;  sed  potenliam  habet  per  se  so- 
lam  (1).  {de  Malo  q.  1,  a.  2,  c.) 

Quamvisaulem  quodcunqueens,sivc  in 
actu,  sive  in  potentia  absoUite  bonum  dici 
possit ;  non  tamen  ex  hoc  ipso  quailibet  res 
est  bonum  /loc,  sicut  si  aliquis  homo  sit 
bonus  simpliciter,  non  sequilur  quod  sit 
bonus  citharcedus,  sed  tunc  tantum, 
quando  habet  perfectionem  in  arte  citha- 
rizandi.  Sic  ergo  licet  homo  secundum 
hoc  ipsum  quod  est  homo,  sit  quoddam 
bonum,  non  tamen  ex  hoc  ipso  est  bonus 
homo  ;  sed  id  quod  facit  bonum  unum- 
quodque,  est  propria  virtus  ejus.  Virtus 
enim  est  quae  bonum  facit  habentem, 
secundum  Philosophum  in  2.  Elh,  (c.  6, 
al.  5) ;  virlus  autem  est  ultimura  poten- 
tiae  rei,  utdicitur  in  1.  de  Ccelo  {text.  116; 
c.  11).  Ex  qiio  patet  quod  tunc  dicitur 
aliquid  bonura  hoc,  quando  habet  perfec- 
lionera  propriara ;  sicut  homo  bonus, 
quando  perfectionem  hominis  habet,  et 
bonus  oculus,  quando  habet  perfectionem 
oculi.  —  Secundum  pra^missa  ergo  appa- 
ret  Iriphciler  dici  bonum  :  uno  enim 
modo  ipsa  perfcctio  rei  bonuraejus  dici- 
lur;  sicut  acuraen  visus  bonum  oculi  di- 
(1)  Al.  ('  per  se  ipsam  ». 


—  I\1ETAPHYSICA 

citur,  et  virtus    dicitur  bonum  hominis. 
Secundo  dicitur  bonum,    res  quae  habet 
suam   perfectionem  ;  sicut  homo   virtuo- 
sus,  et  oculus  acute   videns.  Terlio  modo 
dicilur  bonura  ipsum   subjectum,  secun- 
duin    quod  est  in    potentia  ad  perfectio- 
nem  ;  sicut  anima  ad  virtutem,    et  sub- 
slanlia  oculi  ad  acumen  visus.    —  Cum 
autem  malum  nihil  aliud  sitquam  privatio 
debila3  perfeclionis,  ut  dictum  est  (supra 
in  arg.    5  Sed  contra)  ;    privatio    autem 
non  sit  nisi  in  ente  in  polentia,  quia  iioc 
privari  dicimus,  quod  natum  est  habere 
aliquid  et  non  habet:  sequitur  quod  ma- 
lura  sit  in  bono,    secundura  quod  ens  in 
polentia  dicitur    bonura.    Bonum  autem 
quod  est  perfectio,  per  malum  privatur; 
unde  in  lali  bono  non  potest  esse  malum. 
Bonura  autem  quod  est  corapositum  ex 
subjecto  et  perfectione,    diminuitur  per 
malum,  in  quantum   tollitur   perfectio  et 
remanet  subjectum  ;    sicut  csecitas  privat 
visura,  et  diminuit  oculum  videntem,  et 
est  in    substanlia  oculi  vel  etiam  in  ani- 
mali  sicut  in   subjecto.   Ex  quibus  palet 
quodnara  bonum    possit  esse  subjectum 
mali.  {de  Malol.  c.)  F^st   enim  quoddam 
bonum    cui    nihil   bonitatis  deest,    quia 
perfectum  est,    nec  deesse  potest,    quia 
omnes  bonitates  in  eo  unum  sunt,  ut  una 
ab  altera  separari  non  possit,  quia  sim- 
plex  est ;  et  in  tali   bono  raalum  nec  esse 
nec  cogitari  potest,  et  hoc   est  summum 
bonura,  quod  est  Deus.  (2.  Sent.  dist.  34, 
q.  1,  a.  k,  in  c.)  —  la,  1.  c.  ;  de   Malol. 
c.  ;    2.   Sent.  I.    c. ;  Hannibaldus   in   2. 
Sent.  dist.  34,  q.  1,  a.  3,  in  c. ;  3.  c.  Gent. 
c.  11  ;  c?c  Z)/u.A^om.  c. 4,  II.  13, 14,  18,  sqq. 
Ad  primum     ergo     dicendum,     quod 
Dionysius  non   intendit  quod  raalum  non 
sit  in  existenti  sicut  privalio  in  subjecto  ; 
sed   quod   sicut  non    cst    aliquid  per  se 
existens,  ita  non   est  aliquid    positive  in      ' 
subjecto  existens.  —  de  Malo^  q.  1,  a.  2, 
ail.   —  Vel  dic,  quod  Dionysius  intelli-      j 
eit    malum    non    esse  in  exislenle  sicut      | 
partem,  aut  sicut  proprietatem  naturalera 
alicujus    existenlis.  —  la,  1.  c.  ad  1 ;  2.      ; 
Sent.  I.  c.  ad  1.  i 


I 


DE  BONO  ET  MALO  —  QU 

Ad  semndum  dicenclum,  quod  cuin 
diciUir,  quod  malum  est  in  exisLente,  in 
qiiantum  est  deficiens,  pote?t  hoc  inlelli- 
gi  dupliciter.  Uno  morlo  quod  lym  q\ian- 
him  designet  quandam  concomitanliam ; 
et  sic  verum  est  quod  dicilur,  eo  modo 
loquendi  quo  diciposset,  quod  album  est 
in  corpore  in  quantum  corpusest  album. 
Alio  moJo  ita  quod  ly  in  qnanlum  desi- 
gnet  ralionem  prseexistentem  in  subjeclo  ; 
et  sic  procedit  ralio.  —  de  Malo  1.  c.  ad  2, 

Ad  terlium  dicendum,  quod  malum  non 
opponitur  bono  in  quo  est  ;  est  enim  in 
bono  quod  est  in  potentia.  Malum  aulem 
est  privatio  ;  potentia  autem  non  oppo- 
nilur  neque  privalioni  nequc  perfectionij 
sed  substernilur  utrique.  Dionysius  in  bb. 
delHo.  Nom.  (c.4;  — Mignel.  3,  col.  718- 
722)  ulilur  hac  ratione  ad  ostendendum 
quod  malum  non  est  in  bono  tamquam 
aliquid  existens.  —  Ibid.  ad  3  ;  la,  l.  c. 
ad  3  ;  3.  c.  Genl.  c.  11 ;  2.  Sent.  I.  c.  ad 
3;  Ilannibaldus  in  2.  Sent.  1.  c.  ad  1. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  ralio  illa 
multiplicem  defectum  habet.  Nam  quod 
primo  dicitur,  quod  id  quod  convenit 
pUiribus,  convenit  eis  secundum  naturam 
communem,  veritalein  habet  in  his  quae 
de  pluribus  univoce  praedicantur.  Bonum 
autem  non  prsedicatur  univoce  de  omni- 
bus  bonis  ;  sicut  nec  ens  de  omnibus 
cnlibus,  cum  ulrumquc  circumeat  om- 
nia  genera.  Et  hac  ratione  Aristoteles 
in  1.  [Lth.  (c.  G,  al.  4)  ostendit,  quod  non 
est  una  communis  idea  boni.  Secundo, 
quia  dato  quod  bonum  diceretur  univoce, 
et  eliam  malum,  taraen  malum  cum  sit 
privalio,  non  dicitur  de  multis  secundura 
unam  intcntionem.  Tertio,  dato  quod 
ulrumque  univocum  essel,  ct  utrumqae 
aliquara  naluram  significaret,  posset  qui- 
dcm  dici  quod  communis  nalura  mali  op- 
poneretur  corarauni  naturse  boni ;  non 
lamen  oporteret  quod  quodlibet  malum 
opponeretur  cuiiibet  bono  ;  sicut  vitium 
in  communi  opponitur  virtuti  in  commu- 
ni:  non  laraen  quodlibet  vitiura  cuilibet 
virtuti  ;  inlemperantia  enim  non  opjio- 
nitur  liberalitati.  —  de  Malo  1.  c.  ad  4- 


XX  UK  MAI.O  —  .\\\'\'.  III  225 

Ad  quintum  dicendum,  (juod  oppositio 
boni  ad  inolura  polest  considerari  dui^Iici- 
lcr  :  —  vcl  sccuiidwm detcrminatain  ralio- 
neni  hiijus  boni  et  illius  mali ;  el  sic  non 
fallit  in  islis  opposilis,  bonum  et  malum, 
dialeclicorum  regulo,  qua3  prohibet  (per- 
hibel)   coiitraria    s'raul   esse   non  posse, 
quia,  utdictuin  cst,  sic  accipiendo  oppo- 
silioncm  boni   et  mali,  malum  non  oppo- 
nitur  illi  bono  in  quo  est  sicut  in  subjcc- 
to.    Polcst    eliam    considcrari    oppositio 
m;di  ad  bonum  secundum  communem  ra- 
tionem  utriusquc,   sic  malum  simijliciler 
opponitur    bono    simpliciter,    sicul  huic 
bono    hoo   malum;  et  per  hunc  modum 
fallit  dialecticorum   regula  in   istis  con- 
Irariis    quia    malum    est    in    bono  ;    ct 
ratio  quare   faliit   est  isla :    quia   bonum 
non  imponitur  ab  aliqua  dcterminata  per- 
fectione,  sed  a  perfeclione  in  communi; 
unde    quidquid    perfectionis    res   habeat 
communem   rationem  boni  consequitur ; 
simililer    eliam    quacunque    perfeclione 
privatur,   communein    ralionera  mali  in- 
currit.  Contingit  autcm,  ut  aliquid  habeat 
primara  perfeclionera  ct  privelur  secun- 
da,  et  ita  siraul    habebil  rationera   boni 
etraali,  sed  secundura  diversa,  et  ex  hoc 
non  sequilur  quoJ  contradictoria  sint  si- 
mul  vera.  —  2.  Sent.  I.  c.  ad  4. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  maluni  non 
hab't  subjeclum  sicut  per  se  accidens, 
sed  sicut  privatio  perfectionis ;  et  ideo 
non  oportet  qiiod  per  se  ex  principiis  sui 
subjecti  causetur,  sed  sufficit  quod  tan- 
lum  in  subjecto  aplitudinem  et  debitum 
requirat.  —  Ibid.  ad  a. 

Ad  seplimum  dicendura,  quod  raalura 
non  cst  sicut  in  subjccto  in  bono  quod 
diminuit  vel  corrumpil;  sed  polius  in 
bono,  secunduni  quod  ens  in  poLentia  di- 
citur  bonum.  —  de  Malo  I.  c.  ad  7. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  quamvis 
actus  secundum  sesit  bonum,  non  tamen 
sequitur  quod  potontia  secundura  se  sit 
malum,  sed  privalio,  quag  opponitur  ac- 
lui.  Potentia  vero  ex  hoc  ipso  quod  habet 
ordinem  ad  actum  habet  ralionem  boni, 
uL  dictura  est  (in.  c).  —  Ibid.  ad  8. 


SUM.M.li  Philos.  VI  —  15. 


iJt)  or\RT.\  l».\US 

Ad  nonurn  dicondiim,  qiiod  in  illa  ra- 
lione  nuiltiplex  dcfecliis  est.  Prinio  enim, 
licet  finis  sit  secundum  se  bonuin,  non 
tamen  solus  finis  est  bonum,  sed  etiam 
ea  qua)  ordinantur  ad  fincm  ex  ipso  or- 
dine  liabent  rationom  boni,  utdictum  est 
(in.  c).  Secundo,  quia  licet  aiiquis  finis 
sit  idem  quod  lorma,  non  tamen  sequitur 
quod  omnis  finis  sit  forma.  Nam  in  qui- 
busdam  eliam  ipsa  operatio  vel  usus  est 
finis,  ut  dicitur  in  1.  Elli,  (c.  l.)EtiLe- 
rum  cum  faclum  sit  quodam  modo  finis 
facientis,  dispo^itio  ad  formam  est  fiiiis 
in  artibus  qua^  maleriam  prseparant;  et 
ipsa  maleria,  secundum  quod  est  facta 
ab  artc  divina,  hac  ralione  est  bonum  et 
finis,  prout  ad  ipsam  terminatur  aclio 
creanLis.  —  Ibid.  ad  9. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  ratio  illa 
procedit  de  accidenlibus  quce  consequun- 
tur  naturam  subjecti,  sicut  calor  conse- 
quilur  naturam  ignis  ;  aliter  tamen  est 
de  accidente  quod  est  recessus  a  natura, 
sicut  a^griludo.  Non  enim  sequitur,  si 
regriludo  estaccidens  animalis,  quodquan- 
lo  animal  fuerit  fortius,  tanto  sit  magis 
cegrum,  sed  quod  tanlo  sit  minusa3grum; 
et  eadem  ratio  est  de  quolibet  malo.  Po- 
test  tamen  dici,  quod  quanlo  aliquid  est 
magis  in  polentia  et  magis  aplum  ad  bo- 
num,  tanto  pejus  sit  ipsum  privari  bono. 
Bonum  autem  quod  est  subjectum  mali, 
est  potentia ;  et  sic  aliquo  modo  quanto 
magis  est  bonum  quod  esl  suljjectum 
mali,  tanto  magis  est  malum.  — ■  Ibid. 
ad  10;  3.  c.  Gent.  c.  12. 


ARTICULUS  lY 

UTRU.Sl    MALUM    CORRUMPAT   TOTALrfER    BO- 

NUM. 


Videtur  quod  malum  corrumpat  bo- 
num. 

1.  Scmper  enim  per  intensionem  mali 
minultur  bonum  ;  contingit  autem  malum 
in  infinilum  inteodi:  ergo  vi  letur  in  infi- 


—  mi:t.\imivsu:.\ 

nitum  pcr  mahjm  diminui  bonum.  Bo- 
num  autem  quod  per  raalum  dimiimi 
polest  oportet  esse  finitum,  nam  inlini- 
tum  bonum  non  est  cnpax  mali ;  videtur 
igitur  qiiod  quodam  modo  tolum  tollatur 
bonum  per  mahnn.  —  Ilannibaldus  in  2. 
Sent.  dist.  34,  q.  un.,  a.  4,  arg.  2. 

2.  Pra^Lerea,  unum  contrariorum  tota- 
liter  corrurapilur  per  alterum  ;  sed  bo- 
num  et  raalum  sunt  contraria:  ergo  ma- 
lum  potest  corrumpere  totum  bonum.  — 
la,  q.  48,  a.  4,  arg.  1. 

3.  Pra3terea,malum  quamdiu  est,  nocet 
ct  aufert  bonura  ;  sed  illud  a  quo  semper 
aliquid  aufertur  tandem  consumitur  :  ergo 
bonum  consumitur  a  malo.  —  Ibid. 
arg.  3. 

4.  Pra^terea,  malum  non  requirit  bonum 
nisi  ut  in  eo  fundetursicut  in  subjecto  ;  er- 
go  omne  bonura  quod  nonestmali  subjec- 
tum,  potest  totum  corrurapi  per  malum. 
Sed  bonum  quod  per  malum  dirainuitur, 
non  est  raali  subjectum,  ut  supra  (art.  3, 
ad  7)  dictuni  est;  ergo  bonura  quod  per 
malura  diminuitur  potest  totaliter  per  ma- 
lum  consurai.  —  Hannibaldus  in  2.  Sent. 

1.  c.  arg  3. 

Sed  contra  :  1.  Seraper  oportet  quod 
reraaneat  mali  subjectum,  si  malura  re- 
raanet;  subjectum  autem  raali  estbonum; 
raanet  igi'ur  semper  bonum.  —  3.  c. 
Gent.  c.  12,  rat.  1. 

2.  PrseLerea,  dicit  Philosophus  4.  Etli. 
(c.  5,  al.  11),  quod  malum  si  sit  inte- 
grum,  se  ipsura  destruet ;  sed  raalum 
quod  ex  loto  tollit  bonum,  erit  integrum 
malum  :  ergo  etiam  se  ipsum  destrueret. 
—  2.  Sent.  dist.  34,  q.  1,  a.  5,  arg.  2 
Sed  contra. 

3.  Pra3terea,  malura  non  consumit  nisi 
bonum  quod  ei  opponitur  ;  sed  non  totum 
bonum  opponitur  alicui  particulari  malo  : 
ergo  per  ahquod  raalum  non  potest  cor- 
rumpi  totura  bonum.  —  Hannibaldus  in 

2.  Sent.  I.  c.  arg.  2  Sed  contra. 
RiiSPONDEO  DicENDUM,  quod  malum  non 

potest  totaliter  consumere  bonum.  —  Ad 
cujus  evidentiara  sciendum  est,  quod  est 
Iriplex  bonum.  Quoddam qmd  per  v^mhnn 


DE  BONO  ET  MALO  —  QU.  XX  1)K  MALO  —  AllT.  W  227 

totaliter  tollitur,  et  hoc  est  bonum  oppo-  c. ;  2.  Sent.  dist.  34,  q.  1,  o.  \j,  in  c.  ; 
situni  malo;  sicut  lumen  totaliter  per  Hannibaldus  2.  5en/.  clist.  34,  q.  1,  a.  4, 
tenebras  tollitur,  et  visus  per  ctecita-  in  c.  ;  3.  c.  Gent.  c.  12;  de  Div.  Nom. 
tem.  Quoddam  vero  bonum  est  quod  nec  c.  4,  II.  13,  13,  17  sqq. ;  de  Malo  q.  2,  a. 
lotoliter  lollitur  per  malum  nec  diminui-      11  et  12;  Opusc.  2,  c.  117  et  118. 


tur,  scillcet  bonum  quod  est  subjectum 
mali  ;  non  enim  pcr  tenebras  aliquid  de 
substantia  aeris  diminuitur.  Quoddam 
vero  bonum  est  quod  diminuitur  quidem 
per  malum,  sed  non  tolaliter  tollilur,  et 
hoc  bonum  est  habilitas  subjecti  ad  ac- 
tum.  —  ])iminuUo  autem  hujus  boni  non 
est  accipienda  per  subtractionem,  sicut 
est  diminutio  in  quanlitalibus,  .«^ed  pcr 
remissionem,  sicut  est  diminutio  in  qua- 
litolibus  et  formis.  Remissio  autem  hujus 


Ad  'pnmum  er^o  dicendum,  ([uod  ad 
illud  orc^umcntum  dicunt  quidam,  quod 
sequens  ablatio,  secundum  eandcm  pro- 
porlionem  facta  qua  et  prior,  in  infini- 
tum  procedens,  bonum  non  possit  consu- 
mere  sicut  in  conlinui  divisiotie  conting^it. 
Nom  si  ex  bicubitali  linea  dimidium  sub- 
Iraxeris,  itemque  ex  residuo  dimidium, 
et  sic  in  inHnilum  procedas,  semper  ali- 
quid  adhuc  dividendum  remanebit  ;  sed 
tamen  in  hoc  divisionis  proccssu  semper 


hobililatis  est  accipienda  e  contrario   in-     posterius  substractum  oportetesse  minus 


lensioni  ipsius.  Intendilur  enim  hujus- 
modi  habilitas  per  di><po3itiones  quibus 
maleria  praeparatur  ad  aclum,  quai  (pianlo 
magis  multiplicantur  in  subjeclo,  tanto 
habilius  est  ad  recipiendum  perlectio- 
nem  et  formam  :  et  e  contrario  remittitur 
per  dispositiones  conlrarias,  quse  quanto 


secundum  quantitatem  ;  dimi  !ium  enim 
totius,  quod  prius  ?ublraliebatur,  majus 
est  secundum  quanlitotem  absolutam 
quam  dimidium  dimidii,  licet  eadem  pro- 
porlio  maneat.  Hoc  aulem  in  diminutione 
qua  bonum  per  malum  diminuitur  ne- 
quaquam    potest    accidere;  nam   quanto 


magis   multiplicata?    sunt   in  materia,  et     bonum  magis  per  malum  fuerit   diminu- 


magis  intensse,  tanto  magis  remitlitur 
potentia  ad  actum.  —  Si  igitur  contia- 
ria3  dispositiones  in  infinitum  muUipIi- 
caii  et  intendi  non  possunt,  sed  usque  ad 
cerlum  lerminum,  neque  habilitas  prse- 
dicta  in  infinitum  diminuitur  vel  remit- 
titur,  sicut  patetin  qualitatibus  activis  et 
passivis  elementorum  ;  frigiditas  et  humi- 


tum,  erit  infirmius,  et  sic  per  secundum 
malum  magis  diminui  polerit;  rursus- 
que  malum  se(iuens  contingit  esse  asqua- 
le  vel  majus  priore;  unde  non  semper 
secundo  subtrahetur  a  bono  per  malum 
minor  boni  quontitas,  proportioue  ser- 
vala  eadem.  —  Est  igitur  dicendum,  ut 
ex  pra^mi^sis  manifestum  est,  quod  malum 


ditas,  per  quse  remittitur  sive  diminuitur     totoliter  bonum  cui  opposilum  est  lo!ht. 


habiliias  raateria^  od  formam  ignis,  non 
possunt  mulliplicari  in  inOnilum.  —  Si 
vero  dispositiones  conlrariaj  in  infinitum 
muUiphcari  possunt,  et  habilitos  praedicla 
in  infinitum  diminuitur  vel    remiltitur  ; 


sicut  csecilas  visum;  oportet  autem  quod 
remaneat  bonum  quod  est  mali  subjec- 
tum.  QiioJ  quidem,  in  quantum  subjec- 
tiim  est,  habel  rationem  boni  secuiidum 
quod  est  polenlia   ad  actum  boni    quod 


non  tamen  totaliter  tollitur,  quia  semper  privalur  per  malum,  Quanto  igitur   ini- 

manet  in  sua   radice,  quae  est  subistantia  nus   fuerit  in  putcnlia   ad    illud  bonum, 

subjecti;    sicut  si  in    inlinitum   inteipo-  tanlo  minus  eril  bonum.  Subjectum  au- 

nantur    corpora    opaca    inter    solem    et  lem  fit  minus  poteiitia  ad  formam,   non 

aerem,    in    infinitura   diminuetur  habili-  quidcin  per  solam  subtractionem  alicu- 

tas    aeris    ad   kmien,    nunquam   tamen  jus  pailis  subjecti   per  hoc    quod  aliqua 

manenteaeretoIhturtotahter,quisecun-  pars   polenti;c   subtrahatur,  sed  per  hoc 

dum    naturam   suam  est  diaphanus.    Sic  quod  potcntia   im.)cditur  per  contrarium 

ero-o  patet  quomodo  malum  non  totaliter  actum  ne  in  actum  formai  exire  possit ;  si- 

corrumpot   bonum.   -  1  a,  q.  48,  a.  4,  cut  subjeclum   tonto  minus  est  potentia 


2-28 


OL'AUT.\  l'.\l{S  — 


trigiduin  quaiilo  iii  cc  calor  inagis  augc- 
lur.  Diininuilurigitur  bonuni  per  malum, 
magis  oj)|)oneiido  conlrarium  quam  de 
boiio  aliquid  subLrahenJo  ;  (juod  eliam 
convcnit  his  (|ua)  d.cla  suut  dc  malo  et 
infra  diccntur.  Maium  cnim  sjmper  inci- 
dit  pr:€Ler  inlentionem  agenlis,  <piod  sem- 
per  intendit  aliquod  bonuni,  a.l  qiiodse- 
quitur  exclusio  altcrius  boni  (piod  est  ei 
opposilum.  Quaiito  igitur  illud  bonum  ad 
quod  pra)lcr  intenlionem  agentis  sequi- 
tur  maluin  magis  multiplicatur,  tanto 
poLciUia  ad  bonum  contrarium  mogis 
diminuilur  ;  et  sic  magis  per  malum 
dicitur  dimiuui  bonum.  Iloec  igitur  dimi- 
nutio  boni  per  malum  non  potest  in 
naturalibus  in  infinitum  procedere;  nam 
forina)  naturales  ct  virtules  omnes  ter- 
minala3  sunt,  et  perveniunt  ad  ali- 
quem  terminum  ulLra  quem  porrigi  non 
possunt,  ut  supra  dictum  est ;  non  po- 
test  igitur  neque  forma  contraria,  ne- 
que  viitus  contrarii  agcntis  in  infinitum 
augeri,  ut  ex  hoc  sequaLur  in  infiniLum 
diminulio  boni  per  malum.  —  In  morali- 
bus  auLem  potest  ista  diminutio  in  infini- 
tum  procedere  ;  naminLellectus  et  volun- 
tas  in  suis  actibus  terminos  non  habent ; 
potestenim  intellccLus  intelligendo  proce- 
dere  in  infinitum  ;  unde  malhematicae  nu- 
merorum  species  eL  figurarum  infinitae  di- 
cuntur;  etsimiliter  voluntasin  volendo  in 
infinitum  procedit  ;  qui  enim  vult  furtuni 
commiLtere  poLest  iterum  velle  et  aliud 
committere,  et  sic  in  infinitum.  Quanto 
autem  volunLas  magis  in  fines  indebitos 
tendit,  tanto  difficilius  redit  ad  proprium 
et  debitum  finem;  quod  patet  in  his  in 
quibus  per  pravam  consuetudinem  jam 
est  habitus  vitiorum  inducLus.  In  infini- 
tum  igiLur,  per  malum  moris,  bonum 
naturalis  apLitudinis  diminui  potest,  nun- 
quam  tamen  totaliter  tolletur,  sed  scm- 
per  naturam  remanentem  comitatur.  — 
3.  c.  Genl.  c.  12. 

Adsecundum  dicendum,  (juod  bonum 
quod  opponitur  malo  totaliter  tollilur; 
sed  alia  bona  non  totaliter  toiluntur,  ut 
dictum  esL  (in  c).  —  1  o,  1.  c.  ad  1. 


MET.MMIYSICA 

Ad  terlium  dicendum,  quod  habilitas 
pnjedicta  est  media  inter  subjectum  et 
actum;  unde  ex  ea  parte  qua  attingit 
acLum,  diininuitur  per  malum  ;  sed  ex  ea 
parte  (jua  tenet  sc  cum  subjecto,  rema- 
net.  Licet  autem  illa  habilitas  sit  quod- 
dam  finitum,  diminuitur  tamen  in  infini- 
tum,  non  per  se,  sed  per  accidens,  secun- 
dum  quod  conlrariae  dispositiones  ctiam 
in  infinitum  augentur,  ut  dictum  est  (in 
c).  —  Ibid.  ad  2  et  3. 

Ad  quarlum  patet  ex  dictis  (in  c.  et  ad 
3). 

AUTiCULUS  V 

UTRUM  BONUM  SIT  CAUSA  MALI. 

Videtur  quod  bonum  non  sit  causa 
mali. 

1.  Dicit  enim  Dionysius  {de  Div.  Nom. 
c  4,  §  19  ;  —  Migne  t.  3,  col.  715),  quod 
boni  est  salvarc  et  producere  ;  sed  ma- 
luni  est  corruptio  quaedam  :  ergo  mali 
causa  bonuin  non  est.  —  2.  Sent.  dist. 
34,  q.  1,  a.  3,  arg.  1. 

2.  Prselerea,  unum  oppositorum  non 
est  causa  allerius  nisi  per  accidens,  sicut 
frigidum  quodam  modo  calefacit,  ut  in  8. 
Pliys.  {lexL  8;  c.  1)  dicitur.  Sed  malum 
non  tantum  habet  causam  per  accidens, 
sed  per  sc;  quia  quod  est  per  accidens, 
ut  in  paucioribus  est ;  malum  autem  vide- 
tur  esse  ut  in  pluribus.  Ergo  oportet 
quod  causa  mali  non  sit  bonum.  — Ibid. 
arg.  2. ;  1  0,  q.  41),  a.  1,  arg.  2. 

3.  Prselerea,  elTectus  deficiens  non 
procedit  nisi  a  cousa  deficiente  ;  sed  ma- 
lum  si  causam  habeat  est  elYectus  defi- 
ciens:  ergohabet  causam  deficientem.  Sed 
omne  dcficiens  malum  est ;  ergo  causa 
mali  non  est  nisi  malum.  —  1  a,  1.  c. 
arg.  3  ;    de  Mcdo  ({.  1,  a.  3,  arg.  5  et  6. 

4.  Sed  dicendum,  quod  ille  defectus 
(jui  pra:)exislit  in  bono  secundum  quod 
est  causa  mali,  non  est  malum  in  actu, 
sed  defeclibilitas  sivc  potenlia  ad  defec- 
tum.  —  Contra  Philosophus  dicit  in  2. 
Pliijs.  {text.  34 ;  c.  3),  quod  causue  secun- 


DE  nONO  ET  MALO  —  QU. 

diim  potenliam  comparantur  elTectibiis 
secundum  potentiam,  et  causa}  secunduni 
Qctum  comparanlur  cfTectibus  secundum 
actum.  Ex  iioc  ergo  quod  est  aiiquid  po- 
tens  deficere,  non  est  causa  defeclus  in 
actu,  quod  est  malum  in  actu.  — .  de 
Malo  1.  c.  arg.  7. 

5.  Prcelerea,  omne  bonum  in  qnantum 
est  creatum,  est  polens  deficero.  Si  ergo 
bonum  in  quantum  est  potens  dcficere, 
est  causa  mali,  se([uitur  <[  lod  bonum  in 
quantum  est  creatum,  sit  causa  mali ;  sed 
semper  bonum  creatum  manet  creatum  : 
ergo  semper  erit  causa  mali ;  quod  est 
inconveniens.  —  Ibid.  arg.  9. 

6.  Sed  dicendum,  quod  bonum  est 
causa    mali,    sed  tanlum    per  accidens. 

—  Conlra,  actio  agenlis  per  accidens 
attingitad  effeclum,  sicut  aclio  effodien- 
lis  sepulchrura  altingit  ad  Ihesaurum  in- 
ventum.  Si  ergo  bonum  est  causa  ma!i 
per  accidens,  sequilur  quod  actio  boni 
pertingit  ad  ipsum  malum;  quod  vidctnr 
inconveniens.  —  Ibid.  arg.  14. 

7.  Prsclerea,  omnis  causa  per  accidens 
reducitur  ad  causam  per  se;  si  ergo 
malum  habeat  causam  peraccidens,  vide- 
lur  sequi  quod  maium  haberet  causam 
per  se.  —  Ibid.  arg.  16. 

8.  Praiterea,  natura  est  (semper)  causa 
per  se  eorum  quse  naturaliter  fiunt,  ut 
dicitur  2.  P/iys.  {lexl.  3  ;  c.  1) ;  sed  ahqua 
mala  fiunt  naturahter,  scihcet  corrumpi 
et  senescere,  ut  dicitur  S.  Phys.  [fexl. 
56  et  57 ;  c.  6) :  ergo  non  est  dicendum, 
quodbonum  causa  maU  per  accidens  sit. 

—  Ibid.  arg.  18. 

9.  Prselerea,  bonum  est  actus  etpoten- 
tia.  Sed  neutrum  est  causa  mali ;  nam 
forma  quseestaclus  privatur  per  malum  ; 
bonum  autem  quod  est  [jotentia  se  habet 
ad  utrumque,  scihcet  ad  bonum  et  ad 
malum.  Erao  nullum  bonum  est  causa 
mah.  —  Ibid.  arg.  19. 

Sed  conlra  cst:  1.  quod  dicit  Diony- 
sius  in  lib.  de  Div.  Nom.  (c.  4,  §  31 ;  — 
Migne  t.  3,  col.  731),  quod  «  omnium  ma- 
iorum  principium  et  finis  est  bonum  i>.  — 
Ibid.  arg.  2-Sed  contra. 


XX  DE  .A'AI,0   -   AUT.  V  229 

2.  Prseterea,  nihil  est  causa  nisi  secun- 
dum  quod  aliquo  nndo  innnit  vel  agit  ; 
sed  malum  non  ogit  nisi  in  virlule  boni, 
ut  dicit  Dionysius  (in  hb.  de  Div.  Nom. 
c.  4) :  ergo  makim  non  polest  essc  causa 
mali  nisi  virlule  boni.  —  Ilannibaldus  in 
2.  Sent.  1.  c  a.  2,  urg.  1  Sed  contm ;  3. 
c.  Gent.  c.  10,  rat.  1. 

3.  Prajterea,  omnis  causa  diffundit  se 
ipsam  in  efTectum  ;  hcc  autem  pertinet  ad 
rationem  boni,  nam  bonum  est  diffusi- 
vum  sui  ipsius :  crgo  niliil  potcst  csse 
causa  mali  nisi  bonum.  —  Ilannibaklus 
in  2.  Se.nt.  I.  c.  arg.  2  Sed  confra. 

4.  Praelerea,  quod  non  est,  non  cst 
ullius  causa ;  omncm  igitur  causam  opor- 
tet  esse  ens  aliquod.  Malum  autem  non 
est  ens  aliquod  ut  probatum  est  (a.  1,  in 
c);  malum  igitur  non  potest  esse  ali- 
cujus  causa.  Oportet  igitur,  si  ab  aliquo 
causatur  malum,  quod  illud  sit  bonum. 

—  3.  c.  Gent.  1.  c.  rat.  2. 

5.  Praelerea,  omnis  causa  vel  est  nia- 
teria  vel  forma  vel  agens  vel  finis.  Malum 
autem  non  potest  esse  nequo  materia  ne- 
que  forma ;  ostensum  est  enim  supra  (q. 
19,  a.  1),  quod  tam  ens  actu,  quam  cns 
in  potenlia  est  bonum.  Similiter  non  po- 
test  esse  agens,  cum  unumquodque  agat 
secundum  quod  est  actu  et  formam 
habct.  Neqne  etiam  potest  esse  finis, 
cumsit  prajter  intentionem,  ut  infra(in  a. 
6)dicetur.  Malum  igitur  non  [lotest  esse 
alicujus  causa.  Si  igitur  aliquid  sit  causa 
mali,  oportct  quod  sit  a  bono  causatum. 

—  Ibid.  rat.  4. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  causa  mali 
est  bonum,  eo  modo  quo  malum  causam 
habere  potcst.  Sciendum  est  enim,  quod 
malum  causam  [)er  se  habere  non  potest. 
Quod  quidem  tripliciler  apparet.  Primo 
quidem,  quia  illud  quod  per  se  causam  ha- 
bet,  estintentum  a.sua  causa;  quod  enim 
provenit  prseter  inlentionem  agentis,  non 
est  effectus  per  se,^  sed  per  accidens ; 
sicut  elTossio  sepulchri  per  accidens  est 
causa  inventionis  thesauri,  cum  provcnit 
prseter  intentionem  fodicnlis  sepukhium. 
Malum  aulem   in    quanlum    hujusmodi, 


230  OUAUTA  PARS  - 

non  polesl  csse  inlentumnccali([UO  modo 
volilum  vel  desideralum,  (luia  omne  appe- 
libile  habel  lationem  boni,  cui  opponitur 
malnm  in  quanlum  hujusmodi.  Unde  vi- 
dcmus,  qiiod  nullus  facit  aliquod  maium 
nisi    inlendens    ali({uod   bonum,  ut  sibi 
videtur  ;    sicut    lalroni    bonum    vidctur 
quod    furetur,   et    propter    hoc    furalur. 
Unde  relinquitur  quod  malum  non  habct 
causam  per  se.    Secnndo    idem    apparct 
ex  eo  quod  omnis    effectus  per  sc  liabet 
ali(iualiler     similitudinem     suiP.    causa), 
vel    secundum    candcm     rationem,  sicut 
in     agenlibus    univocis  :  vel    secundum 
deficientcm    rationeu),    sicut    in   agenti- 
bns  sequivocis  ;  omnis  enim  causa  agens 
agit    secundum    quod     actu    est,    quod 
pertinet  ad  rationem  boni.  Unde  malnm, 
secundum    quod    hujusmodi,    non   assi- 
milatur  causa^  agenti  sccundum  id  (juod 
est   agens.    Relin(juitur  ergo    quod  ma- 
lum  non  habeat   causam    per   se.  Terlio 
idem  apparet  ex  hoc  quod   omnis  causa 
per  se  habet    certum    ct   determinatum 
ordinem  ad  suum  effectum;  quod  autem 
fit  secundum    ordinem,    non  est   malum, 
sed  malum  accidit  in  prsetermiltendo  or- 
dinem.    Unde    malum,  secundum     quod 
hujusmodi,  non   habet  causam    per   se; 
oportet  tamen    quod  malum  aliquo  mo- 
do     causam    haheat.      Manifestum     est 
enim,   cura   malum  non    sit    aliquid   per 
se  existens,     sed     sit    ali([uid    inha^rens 
ut    privatio    (qua)  quidem    est  defectus 
ejus   quod  natum  est   inesse  et   non  in- 
est),   quod    esse  malum  non   naturaliter 
inest  ei  cui   inesl.    Si  enim  aliquis  defec- 
tus  est  alicui  rei  naturaliter,  non  potest 
dici,  quod  sit  malum  ejus,  sicut  non  est 
malum  homini  non  habere    alas,  nec  la- 
pidi  non  habere  visum,  quia  cst   secun- 
dum    naturam.    Omne   autem   ens  quod 
non    naturaliler     inest     alicui,    0[3ortet 
habere  aliquam  causam;  non  enim  aqua 
calida    esset   nisi  ab  aliqua  causa.  Unde 
relinquitur  quod  omne  malum  habet  ali- 
quam  causara,  sed  per  accidens,  ex  quo 
per  se'causam  habere  non  potest.  Omne 
autem  quod  est    per  accidens  reducitur 


MKTAPHYSICA 

ad  id  quod  est  per  sc.  Si  autera  malum 
non  habeat  causam  per  se,  ut  ostensum 
est  (supra  in  argg.  Sed  contra),  relin- 
quitur  quod  solum  bonum  habet  cau- 
sam  per  se.  Nec  potest  per  se  causa 
boft.i  esse  nisi  bonum,  cum  causa  per  se 
causct  sibi  simile.  Relinquitur  ergo  quod 
cujuslibet  mali,  bonum  sit  causa  per  acci- 
dens.  Contingit  aulem  et  malumquod  est 
defectivum  bonum,  esse  causam  mali; 
sed  tamen  oportet  devenire  ad  hoc  ([uod 
prima  causa  mali  non  sit  malura,  sed 
bonum. 

Est  ergo  duplex  modus  quo  malum 
causatur  cx  bono  :  wio  modo  honura  est 
causa  raali  in  quantum  est  deficiens,  alio 
niodo  in  quantura  est  per  accidens  agens. 
Ouol  quidera  in  rebus  naturalibus  de 
facili  apparet  ;  hujus  enira  maii  quod 
est  corruplio  oquse  causa  est  virtus  ignis 
activa.  Quae  quidera  non  principaliter 
intenditet  per  senon  esse  aqua3,  sed  prin- 
cipaliter  inlendit  forraam  ignis  inducere 
in  materiam  cui  conjungitur  ex  neces- 
silate  non  osse  a^iuae  ;  et  sic  per  accidens 
Ci^t  quod  ignis  faciat  aquam  non  esse. 
Hujus  vero  mali,  quod  est  monstruositas 
partus,  causa  est  virtus  deficiens  in 
semine.  Sed  si  quaeratur  causa  hujus 
defectus,  quod  est  malum  seminis,  erit 
devenire  in  (aliquod)  bonura  quod  est 
causa  mali  pur  accidens,  et  non  in  quan- 
tum  est  defiiiens.  Hujus  enim  defectus, 
quiestin  bcmine,  causa  estaiiquod  prin- 
cipium  alterans,  quod  inducit  qualilatem 
conlrariam  qualitati  quse  requiritur  ad 
bonam  dispositionera  seminis.  Cujus  alte- 
ranlis  virtus  quanto  fuerit  perfectior, 
tanto  haiic  qualitatem  contrariam  magis 
inducit  (inducet),  et  pcr  consequens  de- 
fectum  seminis  consequentem.  Unde  ma- 
lum  seminis  non  causatur  cx  bono  in 
quantum  est  dcficiens;  sed  causalur  ex 
bono  in  quantum  est  perfectura,  sed 
per  accidens. 

In  voluntariis  autem  quodam  modo 
similiter  se  habet,  sed  non  quantum 
ad  omnia.  iManifestura  cst  enim  quod 
delectabile  secundum  sensum  movet  vo- 


I)K  J50X0  ET  MALO  —  0| 

lunlatem  aduUeri,  etafficit  eam  ad  delec- 
tandum    tali  delectatione,    quoc  excludit 
ordinem  rationis,   et  lcgis  divinse,   quod 
est  malum  morule.  Si  ergo  itaesset,  quod 
voluntas  ex  necessitalc  recipcret  impres- 
sionem  delcclabilis   allicientis,    sicut   ex 
neccssitate    corpus   naturale  recipit  irn- 
pressionem  agentis,  omnino  idem  esset  in 
voluntariis  et  naturalibus.  Non  est  autem 
sic;  quia  quantumcunque  exterius  sensi- 
bile  alliciat,  in  polcstate  tamen  volunta- 
tis  est  recipei^e   vel  non   rccipere  ;  unde 
mali   quod  accidit  ex  hoc   quod   recipit, 
non  est  causa  ipsum   delectabile  movens, 
sed  magis  ipsa  voluntas.  Quae  quidem  esl 
causa  mali  secundum  ulrumque  prcedic- 
torum  modorum,  scilicct,  et  per  accidens 
et  in  quantum  est   bonum  deficiens  ;  per 
accidens   quidem,    iii  quantum  volunlas 
fertur  in  aliquid  quod  est  bonum  secun- 
dum   quid,    sed  liabet  conjunctum  quod 
est  simpliciter    ma!um;    sed   ut   bonum 
deficiens,  in  quantum  in  volunlate  oportet 
pra^considerare   aliquem    defectum    ante 
ipsam  electionera  deficientem,  per  quam 
eligit   secundum  quid    bonum,   quod  est 
simpliciter    malum.  Quod  sic  patet   :  In 
omnibus  enim  quorum  unum  debet  esse 
regula   et   mensura    alterius,    bonum  in 
regulato  et  mcnsurato   est  ex   hoc   quod 
rcgulatur  et  conformatur  regulse  et  men- 
sura3 ;  malum  vero  ex  hoc  quod  est  non 
regulari  vel  mensurari.  Si  ergo  sit  aliquis 
artifex  qui    debeat  aliquod   lignum   recte 
incidere  secundum   aliquam  regulam,  si 
non  recte  incidat,  quod  cst  raale  incidere, 
haec  mala  incisio  causabitur  ex  hoc  defec- 
tu  quod  artifex  erat  sine  rcgula  et  men- 
sura.   Similiter   delectatio    et    quodlibet 
aliud  in  rebus  humanisest  mensurandum 
et  regulandum  secundum  regulam  ratio- 
nis  et  leeis  divinee  ;  unde   non  uli  regula 
rationis   et   legis  divinte  prceintelligitur 
in  voluntateante  inordinatamelectionem. 
Hujusmodi  autem  quod  esl  non  uti  regula 
praedicta,    non   oportet   aliquam  causam 
qua?rere ;  quia  ad  hoc  sulficit  ipsa  liber- 
tas  voluntatis,  perquam  poLest  agere  vel 
non  agere  ;    et  hoc  ipsum   quod  est  non 


I.  XX  I)R  MAI.O  —  AHT.   V  2:U 

atlendere  actu  ad  talem  regulam  in  so 
consideratam,  non  est  malum  nec  cul- 
pa)  nec  pocnnc;  quia  anima  non  tenetur 
nec  potest  attendere  ad  huju?modi  regu- 
lam  semper  in  actu ;  sed  ex  hoc  accipit 
primo  ralionem  mali,  puta  culpse,  quod 
sine  acluali  consideratione  regulae  proce- 
dit  ad  hujusmodi  electionem  :  sicut  arti- 
fex  non  peccat  in  eo  quod  non  semper 
tenet  mensuram,  sed  ex  eo  quod  non 
tenens  mensuram  procedit  ad  inci.lcn- 
dum.  Et  similiter  mahmi  voluntalis  quod 
dicitur  culpa,  non  est  in  hoc  quod  actu 
non  atlendit  ad  regulam  rationis  vel 
legis  divinriB,  sed  cx  hoc  quod  non  liabens 
regulam  vel  mensuram  hujusmodi  proce- 
dit  ad  eHgendum  ;  est  tamen  defectus 
aiiquis,  at  qui  est  negatio  sola.  —  de 
Malo  q.  1,  a.  3,  c. ;  3.  c.  Genl.  c.  10;  2. 
iSe?2f.  dist.  34,  q.  1,  a.3,  inc. ;  Hanni- 
baldus  in  2.  Sent.  dist.  34,  q.  1,  a.  2,  in 
c. ;  la,  q.  49,  a.  1,  in  c. ;  de  Div.  Nom. 
c.  4,  1.  22. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  boni 
effectus  per  se  est  salvare  et  producere ; 
sed  etiam  corruptio  et  privatio  potest  esse 
per  accidens  effectus  boni,  ut  dictum  est 
(in  c).  —  2.  Sent.  1.  c.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  bonum 
non  est  causa  mali  nisi  per  accidens,  ut 
dictum  est  (in  c).  Hoc  autem  accidens  in 
naturalibus  potest  esse,  et  ex  parle  agen- 
tis,  et  ex  parle  effectus.  —  Ex  parle  qui- 
dem  agentis,  sicut  cum  agens  patitur 
defectum  virtutis,  ex  quo  sequitur  quod 
actio  sit  defectiva  et  effectus  deficiens  ;  ut 
cum  virtus  membri  digerentisest  debilis, 
sequitur  imperfecta  decoctio  et  humor 
indigestus,  quai  sunt  qua^dam  mala  natu- 
rae.  Accidit  autem  agenti,  in  quantum  est 
agens,  quod  defectum  virtutis  patiatur  ; 
non  enim  agit  secundum  quod  deficit  ei 
virtus,  sed  secundum  quod  habet  aliquid 
de  virtute;  si  enim  penitus  virtute  care- 
ret,  omnino  non  ageret.  Sic  agitur  malum 
causatur  per  accidens  ex  parte  agentis, 
in  quantum  agens  est  deficientis  virtutis  ; 
propter  quod  dicilur  quod  malum  non 
habet  causam  efficientem,    sed  deficien- 


ooo 


Or.\UT.\  PAUS  — 


lem,  quia  malum   non  sequitur  ex  causa 
asente  nisi  in  qnanlum  ost  cleficicntis  vir- 
tulis,  et  secundum  lioc  non  est  efliciens. 
In  idem  autom  redit  si  dcfectus  actioiiis 
et  effectus    proveniat  ex  defectu    instru- 
menti,    vel     cujuscunque    alterius   quod 
requiritur    ad    actionem    agcntis,    sicut 
cum  virtus  motiva  producit  claudicatio- 
nem  propter    tib:a3  curvituteui ;  ulroque 
enim  agens  agit  et  virtute  et  instrumen- 
lo.  —  Ex  parle   vero  cffeclus   malum  ex 
bono  causatur  per  accidens,  tum  ex  parte 
materiai  effectus,  tum  ex  parte  ipsius  for- 
ma}.  Si  enim   materia  sit  indisposita    ad 
recipiendam   impressionem    agentis,   ne- 
cesse  est  defectum  sequi  in  efiectu  ;  sicut 
cum  monslruosi  partus  sequuntur  propter 
maleria)  indigeslionem.  Nec  hoc  imputa- 
tur    ad    aliquem    defcctum    agentis,    si 
materiam  indisposilam    non    transmutat 
ad    actum    perfectum;    unicuique    enim 
agenli   naturali    est    virlus   determinata 
secundum  modum  sme  naturce;  quam  si 
non   excedat,  non   pro[)ter  hoc  erit  defi- 
ciens  in  virtute,   sed   tunc  solum  quando 
deficit  a  mensura  virtutis  sibi  debitac  per 
naturam.  Ex  parte  autem  formce  effectus, 
per  accidens  malum   incidit,  in  quantum 
formse    ahcui  de    necessitate   adjungitur 
privatio  alterius  formae ;  unde  simul  cum 
generalione  unius  rei  necesse  est  alterius 
rei  sequi   corruptionem  ;   sed  hoc  malum 
non  est  malum  effectus  intenli  ab  agente, 
sicut  in   pr8eceden'ibus    palet,    sed   alte- 
rius.  —  Sic   igitur  in   naturaHbus  patet 
quod  malum  per  accidens  tantum  causa- 
tur  a   bono.   Eodem    autem  moclo    et  in 
artificialibus   occiclit;   ars    eniin    in    sua 
operatione  imitatur  naturam,  et  similiter 
peccatum  in  utraque  invenitur.  In  mora- 
libus  autem  non  sic  omnino,  ut  ex  dictis 
patet.  —  3.  c.  Gent.  c.  10,  raf.  4. 

Ad  id  vero  quod  dicitur  in  objectione, 
—  quod  id  quod  est  per  accidens,  est 
ut  in  paucioribus,  malum  vero  contingit  ut 
inpluribus,  —  dicendum,  quod  bonum  in 
loto  universo  contingit  ut  iu  pluribus, 
mahim  autem  ut  in  paucioribus  ;  plures 
enim  sunt     partes     universi    in    quibus 


MKT.\PI1YSICA 

malum  naturae  accidere  non  potest,  scili- 
cot  superiora  cjrpora,  (piam  illai  in  qui- 
bus  malum  naturse  accidit,  scilicet  infe- 
riora  corpora,  in  quibus  etiam  malum 
naturae  ut  in  paucionbus  est,  quia  causa^ 
naturales  non  deficiunt  a  suis  ordinatis 
effectibus  nisi  in  minori  parle.  Similiter 
est  etiain  in  voluntariis,  si  accipiatur 
completa  causa,  quae  est  voluntas  per 
habitum  perfecta,  quia  haec  ab  aclu  vir- 
tutisutin  minori  parte  deficit.  Voluntas 
autem  nondum  per  habitum  perfecta,  est 
incompleta  causa,  quia  se  ad  utrumlibet 
liabet;  etsicut  mala  pluribus  modis  con- 
tigunt  quam  bona,  ita  in  pluribus  flecti- 
tur  in  mala  quam  in  perfecle  bona.  In 
nullo  enim  volunlas  hoc  raodo  deficit,  ut 
saltem  in  aliquam  bona  non  convertatur, 
quia  maluni  si  perfeclum  sit,  se  ipsum 
dostruit,  ut  in  4.  Eth.  (c.  5,  al.  11)  dici- 
tur.  —  2.  Sent.  I.  c.  ad  2. 

Ad  terthim  dicendum,  quod  aliquod 
bonum  est  causa  mali  in  quantum  est 
deficiens;  non  tamen  hoc  solummo.lo 
bonum  estcausa  mali,  sed  etiam  quodam 
modo  bonum,  non  in  quantum  est  defi- 
ciens,  est  causa  mali  per  accidens.  Sed 
in  voluntariis  causa  mali,  quod  dicitur 
peccatum,  est  voluntas  deficiens;  sed  ille 
defectus  non  habet  rationem  nec  culpa3 
noc  poense,  secundura  quod  praeintelligi- 
tur  peccato,  sicut  expositura  est.  Nec 
hujusraodi  defectus  oportet  aliam  causara 
quaerere;  unde  non  oportet  procedore  in 
infinitura.  Si  ergo  dicatur,  quod  bonum, 
in  quantura  est  deficiens,  est  causa  mali, 
si  ly  in  quantum  designet  aliqnid  prseexi- 
stens,  sic  non  est  universaliter  veruni ;  si 
autein  designet  concoraitanliara,  sic  ve- 
rura  est  universaliter,  quia  orane  quod 
causat  malura  est  deficiens,  id  est  defec- 
tura  causans,  sicut  si  diceretur,  quod 
orane  calefaciens  calefacit  in  quantura  cst 
calefaciens.  —  de  Malo  I.  c.  ad  6. 

Ad  quartum  dicendura,  quod  bonum, 
in  quantura  habet  aptitudinem  ad  defi- 
ciendura,  non  est  sulficiens  causa  defec- 
tus  quod  sit  raaluni  in  actu,  scd  in  quan- 
lum  habet  aliquem  defectum  in  actu,  sicut 


DE  BONO  ET  MALO  —  QU.  XX  DE  MALO  -  ART.  VI 


233 


eliam  in  volunlate  expositum  est.  Quam- 
vis  cliani  non  sit  necessarium  quod  iia- 
l)eat  qualemcunque  defeclum  ad  iioc  quod 
sit  causa  mali;  quia  eliam  si  non  sit  defi- 
ciens,  potest  esse  per  accidons  causa  ma- 
li.  —  Ibid.  ad  7. 

Adquintum  dicendum,  quod  bonum  cx 
hoc  quod  est  creatum  aliquo  modo  potest 
deficere  illo  defeclu  ex  quo  malum  volun- 
larium  procedit  ;  quia  ex  hoc  ipso  quod 
est  creatum,  sequitur  quod  ipsum  sit 
subjeclum  alteri,  sicut  regulae  et  mensu- 
rse.  Si  aulem  ipsum  esset  sua  regula  et 
mensura,  non  posset  sine  regula  ad  opus 
procedere.  Propter  hoc  Deus,  qui  est  sua 
rcgula,  peccare  non  poiest  :  sicut  nec 
artifex  peccare  posset  in  incisione  ligni, 
si  sua  manus  regula  esset.  —  Ibid.  ad  9. 

Ad  sexiiim  dicendum,  quod  causa  per 
accidens  dicilur  aliquid  alicujus  duplici- 
ter  :  uno  modo  ex  parle  causse,  sicut 
causa  domus  per  se  est  sedificator,  cui 
accidit  esse  musicum;  et  sic  musicum, 
quod  accidit  causae  per  se,  dicilur  per 
accidens  causa  domus.  Alio  modo  ex  parte 
effeclus,  ut  si  dicalur,  quod  jedificalor 
est  causa  domus  per  se  ;  causa  aulem  ali- 
cujus  quod  accidit  domui,  est  per  acci- 
dens  ;  sicut  quod  domus  sit  fortunala  vel 
inforlunata,  hoc  est  quod  alicui  in  domo 
facta  accidat  bene  vel  male.  Cum  ergo 
dicitur,  quod  bonum  est  causa  mali  per 
accidens,  intelligendum  est  secundum 
accidens  quod  accidit  effoctui,  in  quanlum 
scilicet  bonum  est  causa  alicujus  boni, 
cui  accidit  qua?dam  privalio  (boni)  qua? 
dicitur  malum.  Licet  autem  aliquando 
actio  causaj  pertingat  ad  ipsum  etlectum 
qui  est  per  accidens,  sicut  erfodiens 
sepulchrum  per  suam  effossionem  invenit 
ihesaurum ;  non  tamen  hoc  est  semper 
verum.  Operatio  enim  aedificatoris  non 
pertingit  ad  hoc  quod  habitanti  in  domo, 
bene  vel  male  accidat.  Et  sic  dico,  quod 
aclio  boni  non  perlingit  ad  malum  causa- 
tum.  Propler  quod  Dionysius  dicit  in  lib. 
defjiv.  Nom.  (c.  4,  §  32;  —  Migne  t.  3, 
col.  731),  quod  malum  non  solum  est 
praeter   intentionem,    sed    etiam  prajter 


viam,  qiiia  motus  per  se  non  lerminatur 
ad  malum.  —  Ibid.  ad  14. 

Ad  sepHmum  dicendum,  quod  sicut  pcr 
accidens  quod  est  ex  partc  causa)  reduci- 
turad  causam  per  se  agentem  ;  ita  pcr 
accidens  quod  est  ex  parte  cfTectus  redu- 
citur  aJ  alium  cfTcctum  pcr  se.  Malum 
vero  cum  sit  cfTectus  per  accidens,  redu- 
citur  ad  bonum  cui  conjungitur,  quod  est 
effeclus  per  se.  —  Ibid.  ad  16. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  corruplio 
dicilur  mutatio  naluralis,  non  secundum 
naturam  particularem  ejus  quod  corrum- 
pitur,  sed  secundum  naturam  universa- 
lem,  quae  movet  ad  generationem  vel  cor- 
ruplionen ;  ad  generationem  quidem 
propler  se  ;  ad  corruplionem  autem  in 
quantum  geueratio  sine  corruplione  esse 
non  potest,  Et  sic  non  est  per  se  ct  prin- 
cipaliler  intenta  corniplio,  sed  generalio 
tantum.  —  Ibid.  ad  18. 

Adnonum  dicendum,  quod  causa  mali 
per  accidens  non  est  bonum  quod  priva- 
tur  per  malum,  neque  bonum  quod  sub- 
sternitur  malo  ;  sed  bonum  quodestagens, 
quod  inducendo  unam  formani  privat 
aliam.  —  Ibid.  aJ  19. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM  MALUM  SIT  PR.ETER  IXTENTIONEM  IN 
REBUS  ET  UTRUM  MALUM  POSSIT  ESSE 
CAUSA. 

I.  Videtur  quod  malum  non  sit  prcieter 
intentionera  in  rebus. 

1.  Quod  enim  accidit  prseter  intentio- 
nem  agenlis  dicitur  csse  fortuitum  ct 
casuale,  et  ut  in  paucioribus  accidens. 
Malum  autem  fieri  non  dicilur  fortuitum 
et  casuale,  neque  ut  in  paucioribus  acci- 
dens,  sed  scmper,  vel  in  pluribus;  in  natu- 
libus  enim  semper  generalioni  corruptio 
acijungitur;  in  agentibus  etiam  per  volun- 
tatem  in  pluribus  defeclus  accidit,  cum 
difficile  sit  secundum  virlutera  agere, 
sicut  attingere  centrura  in  circulo,  ut 
dicit  Aristoteles  in  2.  Eth.  (c.  9.)  Non 
igilur    videtur   malum    esse    proveniens 


•2\i\  OUAHTA  PARS 

pircter  intenlionem.  —  3.  c.   Gcril.  c.  3, 
rat.  1. 

2.  Praterea,  Aristotelcs  in  3.  Etli.  (c. 
2,  al.  4)  expresse  diclt,  quocl  malilia  est 
voliirilarinm,  ct  probat  per  hocquod  ope- 
ratur  aliquis  injusla  voluntario.  Irrationa- 
bile  anlem  est  operantem  voluntarie 
injusta  non  velle  injustum  esse,  et  volun- 
lorie  stuprantem  non  velle  incontinenlem 
esse ;  et  per  hoc  etiam  legislatores  pu- 
niunt  malos  quasi  volunlarie  operantes 
mala.  Non  videlur  igitur  malum  praeter 
voluntatem  esse.  —  Ibid.  rat.  2. 

3.  Prselerea,  omnis  motus  naluralis 
habet  finem  inlentum  a  natura  ;  corrup- 
lio  aulem  est  mulaLio  naturalis,  sicut  et 
generalio  :  finis  igitur  ejus,  qui  est  pri- 
vatio,  habens  rationem  mali,  est  inten- 
tus  a  natura  sicut  etiam  forma  et  bonum, 
qucG  sunl  generalionis  finis.  — Ibid.  rat. 
3. 

Sed  contva  :  1.  quod  ex  aclione  conse- 
quilur  diversum  ab  eo  quod  erat  in  inten- 
tione,  sive  intenlum  ab  agenle,  manifes- 
lum  est  praeter  intentionem  accidere ; 
malum  autem  diversum  est  a  bono,  quod 
inlendit  onme  agens  :  est  igitur  raalum 
prseter  intenlionem  eveniens.  —  3.  c.  Gcnl. 
c.  4,  rat.  1. 

II.  Videtur  quod  malum  nullo  modo 
possit  esse  causa. 

1.  Ur  umquodque  enim  est  causa,  in 
quantum  est  aclu;  quod  autem  est  actu, 
est  ens  ;  sed  malum  non  estens,  ut  supra 
(a.  1,  in  c.)  dictum  est  :  ergo. 

2.  Prseterea,  malum  non  pol«st  esse 
causa  nisi  mali  ;  at  mali  causa,  ut  supra 
(a.  5,  in  c.)  dictum  est,  est  bonum  et  non 
malum  :  ergo  malum  nullo  raodo  pote&t 
esse  causa. 

Sed  contra  :  Malum  est  privatio  quoe- 
dam,  ut  ex  praedictis  (a.  2,  in  c.) 
patet ;  privatio  autem  est  principium  per 
acccidens  in  rebus  mobilibus,  sicut  mate- 
ria  et  forma  per  se  :  malum  igitur  est 
aliquo  raodo  alicujus  causa,  sciiicet  per 
accidens.  — 3.  c.  Genl.  c.  14,  rat.  2. 

Respondeo  dice^dum  ad  primam  qum- 
stionem,  quod   malum   non   ost  in  rebus 


-  MRTAIMIYSinA 

nisi  pra:^ter  intentionem,  quod  ad  pra)sens 
triplici  ratione  manifestari  potest. 

Primo,  quia  defectus  in  effectu  et  aclio- 
ne  consequitur  aiiquem  defectum  in  prin- 
cipiis  actionis,  sicut  ex  aliqua  corruplione 
seminis  sequitur  parlus  monstruosus,  et 
ex  curvitale  cruris  sequifur  claudicalio. 
Agens  autem  agit  seoundura  quod  habet 
de  virtute  activa,  non  sccundum  id  quodj 
defectum  virtutis  patitur  ;  sccundum  au- 
tem  quod  agit,  sic  intendit  finem.  Inten-j 
dit  igitur  finem  correspondentem  virtu- 
ti;quod  igitur  sequitur  respondens  de- 
fectui  virlutis,  erit  praster  intentionem 
agenlis.  Hoc  autem  est  malum.  Acciclit 
igilur  malum  proeter  intentionem. 

Secundo,  quia  ad  idem  tendit  motus 
mobilis  et  motio  movenlis.  Mobile  autein 
tendit  per  se  ad  bonum,  ad  malum  autem 
per  accidens,  et  pra^ter  intentionem  ; 
quod  quidem  maxime  in  generatione  et 
corruptione  apparet;  materia  enim,  cum 
est  sub  una  forma,  est  in  potentia  ad  for- 
mam  aliam  et  privationem  formae  jam 
habita),  sicut,  cum  est  sub  forma  aeris, 
est  in  potentia  ad  formam  ignis,  et  priva-' 
tionem  forraa3aeris,  et  ad  utruraque  trans- 
mulatio  materise  terminatur  simul  :  ad 
formam  quidem  ignis  secundum  quod 
generatur  ignis  ;  ad  privationem  autem 
formae  aeris,  secundura  quod  [corrumpitur 
aer.  Non  aulem  intentio  et  appetilus  ma- 
terise  estad  privationem,  sed  ad  formam; 
non  enim  tendit  ad  impossibile  ;  est  autem 
impossibile  materiam  sub  privatione  tan- 
lum  csse,  esse  vero  eam  sub  forma  est 
possibile;  igitur  quod  terrainelur  ad  pri- 
vationem  est  prasler  intent.ionem;  termi- 
nalur  autem  ad  eam  in  quantura  peivenit 
ad  formam  quam  intendit,  quam  priva- 
tio  alterius  formre  de  necessilate  conse- 
quitur.  Transmutatio  ergo  materise  in 
generatione  et  corruplione  per  se  ordina- 
tur  ad  formara  ;  privatio  vero  consequitur 
prjieter  intentionem  ;  et  similiter  opoi  tet 
esse  in  omnibus  raotibus,  et  ideo  in  quo- 
libet  motu  est  generatio  et  corruptio  se- 
cundum  quid  ;  sicut  cum  aliquid  alteralur 
de  albo  in  nigruni,  corrumpitur  album  et 


DE  BONO  KT  MALO  —  oli.  X.X  DE  MALO  —  ART.  VI  2^". 

fit  iiigrum.  Bonimi  autem  est  secundum  potentia  ad  omnes  formas,  omnes  quidem 

quod  maleria  est   perfecla  pcr  formam^  nata  est  habere,  nulia  lamen  est  ei  debita, 

ct  potentia  per  octum  proprium  ;   malum  cum  sine  quavis   una  carurn   possit   esse 

aulem  secundum  quod  est  privata   aclu  perfecta  in  actu  ;  qua'libcl  tamen  earum 

dcbito.  Omne  igitur  quod  movetur  tendit  est  debita   alicui   eorum  quiie  ex  materia 

in  suo  motu  pervenire  ad  bonum,  perve-  constituuiitur ;  nara  non  polest  esse  aqua 

nit  aulem  ad  malum  praiter  inlcntioncm.  nisi  habeat  formam  aquji!,  nec  potest  essc 

Igilur,  cum  omnc  agens  et  movens  inten-  ignis  nisi  habeat  formam  ignis.  Privatio 

dat  ad  bonum,    malum    provcnit  praeter  igilur    hujusmodi   formcie   comparata    ad 

intenlionem  agenlis.  materiam    non  est  malum   natur;c,    sed 

Terlio,  quia  in  agentibus  per  intellec-  comparata  ad  id  cujus  est  forma  est  ma- 

tum  et  ccstimalionem  quamcunque,  inten-  lum  ejus,   sicut  privatio  foima'  ignis  est 

tio   sequitur   apprehensionem  ;   in   illud  malum   ignis.    Et  qiiia   tam    privaliones 

enim  tendit  intenlio  quod  apprehenditur  quam  habitus  et  forma^  non  dicunturesse 

ut  finis.  Si  ergo  perveniatur  ad  aliqiiid  nisi  secundum  <[iiod  sunt  in  subjecto,  si 

quod  non   habet   speciem   apprehensam,  ([uidem  privatio  sit  malum  per  compara- 

erit  prai^-ter  intentionem;   sicut  si  aliquis  tionem   ad   subjectum   in   quo   est,    erit 

iutendat  comedere   mel,  et  comedat  fel,  malum  simpliciter;  sin  aulem,  erit  malum 

credens  illud  esse  mel,   hoc  erit  pra^ter  alicujus,  ct   non   simpliciter  ;    homincm 

inlenlionem.  Scd  omue  agens  per  intel-  igitur    privari  manu,  est  malum    s.mpli- 

leclum  intendit  aliquid  secundum  quod  citer  ;    materiam    autem    privari   forma 

accipit   illud   sub  ratione   boni ;  si  ergo  aeris,  non  est  miluui  simpliciter,  sed  est 

illuil  non  sit  bonum,  sed  malum,  hoc  erit  malum  aeris.  —  Privatio   autem  ordinis 

pra)ter  intentionem.  Agensigitur  per  in-  aut  coramensurationis  debil;\)  in  actione, 

lellectum  non  operatur  raalum  nisi  prfe-  est   malura    actionis  ;    et   qaia    cuilibet 

ler  intentionera  ;  cum  igitur  tendens  ad  actioni  est  debitus  aliquis  ordo  et  aliqua 

bonum  sit  comraune  agenti  per   intellec-  commensurutio,  necesse  est  ut  talis  pri- 

lura  et  agenti  per  naturara,    raalum  non  vatio  in  actione  simpliciter    mjlura    exi- 

consequilur  ex  intenlione  agentis.  —  3.  stat.  —  3.  c.  Gent.  c.  6  princ. 
c.  Genl.  c.  4.  Ad  prinmm  ergo  dicendura,   quod  non 

Ut  autem  rationum  objectarum  mani-  orane  quod  cst  pra^ter  intentionera   opor- 

feslior  fiat  solutio,    considerandura   est,  tet  esse   forluitura  vel  casuale.  Si  enira 

quod    malura   considerari   potest   vel   in  quod  est  pr;pier   intentionem   sit  conse- 

substantia  aliqua  vel  in  actione.    Molum  ([uens  ad  id  qiiod  est  intentum  vel  sera- 

quidem  in  subslantia  aliqua    est   ex   eo  per   vel  sicut  freipienter,  non  eveniet  for- 

quod  deficit  ei  aliquid  quod  nalura  est  et  tuito  vel  casualiter;  sicut  in  eo  qui  inten- 

debethabere;  si  enira   horao  non  habet  dit  dulcedine  vini   frui,   si  ex  potalione 

alas,  non  est  ei  raalum,  quia  nonest  natus  vini   sequatur  ebrietas   semper  vel  fre- 

eas  liabere;  si  etiam  horao  capillos  flavos  quenter,  non  erit  fortuitum  nec  casuale  ; 

non  habet,   non    cst   raalura,    quia,    etsi  esset  autein  casuale,  si  sequeretur  ut  in 

nalus  est  habcre,  non  laraen  estei  debi-  paucioribus.     Malum    ergo    corruptionis 

lura  ut  habeanlur;   est   taraen  malura  si  naturalis,  etsi  sequaiur   pr;Teler  intentio- 

non  habeat  raanus,  quas  natus  est  et  de-  nein  generantis,  consequitur  laraen  sera- 

bet  habere,  si  sit  perfectus ;  quod  taraen  per  ;    nara  seraper  forraa'  unius  est  ad- 

non  est  raalum  avi.  Omnis  autera  priva-  juncta  privatio  alterius  ;  unde  corruptio 

lio,  si  proprie  et  stricte   accipiatur,    est  non  evenit   casualiter,  neque  ut  in  pau- 

ejus  quod  quis  natus  est  habere  et  debet  cioribus,  licet  privatio  quandoque  non  sit 

habere.   In  privatione  igitur  sic  accepta  raalura   sirapliciter,  sed  ahcujus,  ut  dic- 

est  ralio  mali.  Materia  autem  cura  sit  in  lum  est.  —    Si   autem   sit   talis  privatio 


■236  OUARTA  PARS  - 

qua}  privat  id  quod  est  debilum  generato, 
erit  casiiale  et  siinpliciter  nialum,  sicut 
cum  noscunlur  parlus  monslruosi  ;  lioc 
enim  non  consf(piilur  de  nccessitatc  ad 
id  quod  esl  intcnlum,  sed  esl  ei  repu- 
gnans,  cum  agcns  inlcndat  perfeclionem 
generati. 

Malum  autem  acLionis  accidit  in  natu- 
ralibus  agentibus  ex  defectu  virlutis  ac- 
tivae  ;  unde  si  agens  habet  virlulem  de- 
feclivam,  hoc  malum  consequitur  praeler 
inlentionem,  sed  non  erit  casuale,  quia 
dc  necessilale  est  consequens  ad  talem 
agentem,  cum  lale  agens  vel  semper  vel 
frcquenler  palitur  hunc  defcctum  virtu- 
lis  ;  erit  autem  casuale,  si  hic  effeclus 
raro  talem  comitatur  agentem.  —  Ibid. 
rat.  1. 

In  agentibus  autem  voluntariis  intentio 
est  ad  bonum  aliquod  particulare,  si 
dcbet  sequi  actio  ;  nam  universalia  non 
movent,  sed  parlicularia  in  quibus  est 
actus.  Si  igitur  illud  bonum  quod  inlen- 
ditur  habeat  conjunctam  privationem 
boni  secimdum  rationem  vel  semper  vel 
frequenler,  sequiLur  malum  morale,  non 
casualiter,  sed  vel  semper  vel  frequen- 
ter  :  sicut  paLet  in  co  qui  vult  uti  vino 
propter  dulcedinem,  quam  dulcedinem 
consequiLur  in  ordinalio  ebrietatis;  un.le 
malum  ebrielatis  non  sequiLur  casualiter; 
esset  autem  casuale  malum,  si  ad  id  quod 
intendit,  sequereLur  aliquod  peccalum, 
puLa  ebrieLas,  ut  in  paucioriI)us  :  sicut 
(etiam)  cum  quis  projiciens  ad  avem  in- 
lerficit  hominem.  —  Quod  autem  hujus- 
modi  bona  aliquis  intendat  ut  in  pluri- 
bus,  quibus  privationes  boni  secundum 
rationem  consequanlur,  ex  hoc  provenit 
quod  plures  vivunt  secundum  stnsum, 
eo  quod  sensibilia  sunt  nobis  manifesta 
et  magis  efficaciter  in  particularibus,  in 
quibus  est  operatio  ;  ad  plura  autom 
talium  bonoiMim  sequilur  privatio  boni 
secundum  ralioncm,  —  Ibicl. 

Ad  secimdwn  dicendum,  qiod  licet 
malum  pr.neter  intentionem  sit,  est  tamen 
voluntarium,  licet  non  per  se,  sed  per 
accidens.   Intentio  enim  est  ultimi   finis, 


METAPHYSICA 

quem  quis  propter  se  vult  ;  voluntas 
autem  esL  cLiam  ejus  qiiod  quis  vult  prop- 
ler  aliud,  etiamsi  simpliciter  non  vellet  : 
sicut  qui  projicit  merces  in  mare  ousa 
saluLis,  non  inLendit  projecLionem  mer- 
cium,  sed  saluLem,  projectionem  autem 
vult  non  simpliciler,  sed  causa  salulis. 
Similiter  pi-opter  aliquod  bonum  sensibile 
consequendum  vult  aliquis  facore  inordi- 
nalam  actionem,  non  intcndens  inordina- 
tionem,  nequc  volens  cam  simpliciLer,  scd 
propter  hoc  ;  et  ideo  hoc  modo  malitia 
dicitur  voluntaria,  sicut  projeclio  mer- 
cium  in  mari. —  Ibid.  rat.  2. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  nunquam 
invenilur  mutalio  corruptionis  sine  muta- 
tione  generationis  ;  et  per  consequens, 
nec  finis  corrupLionis  sine  fine  generaLio- 
nis.  Natura  ergo  non  inLendiLfinem  cor-; 
ruptionis  seorsum  a  fine  generalionis,  sed^ 
simul  ulrumque.  Non  enim  est  de  inten- 
tione  natura)  absoIuLa  quod  non  sit  aqua, 
sed  quod  sit  aer,  quo  exisLente  non  est 
aqua  ;  hoc  ergo  quo;l  est  esse  aerem,  in- 
tendit  natura  secundum  se  ;  hoc  vero 
quod  est  non  esse  aquam,  non  intendit 
nisi  in  quanlum  est  conjunctum  ei  quod 
est  esse  aerem.  Sic  igilur  privationes  a 
natura  non  sunt  secundum  se  intenlse, 
sed  secundum  accidens  ;  formaB  vero  se- 
cundum  se. —  Patct  igitur  ex  praemissis 
quod  illud  quod  est  simpliciter  maluni 
omnino  est  praeLer  intenLionera  in  operi- 
bus  naLurae,  sicuL  parLus  monsLruosi  ; 
quod  vero  non  est  simpliciter,  sed  alicui 
malum,  non  est  intenlum  a  natura  secnn- 
dum  se,  sed  secundum  accidens.—  Ibid. 
rat.  3. 

Ad  secundam  qncestiotiem  respondeo 
dicendum,  quod  mcdum  non  est  quidem 
causa  per  se,  est  tamen  causa  per  acci- 
dens.  Et  quod  non  sit  causa  per  se,  patet 
quidem,  quia  omnis  causa  vel  est  mate- 
ria  vel  forma  vel  agens  vel  finis.  Malum 
autem  non  poLest  esse  neque  materia 
neque  forma  ;  osLensum  esL  enim  supra 
(a.  2,  arg.  7  Sed  conlra),  quod  tam  ens 
actu  quam  ens  in  potentia  est  bonum. 
Similiter    non  potest  esse    agens,   cum 


^--r* 


Wp. 


DE  BONO  Er  MALO  —  QU. 

unumquodque  agat  sccundum  quod  est 
actu  ctformani  liabct.  Nequeetiam  polest 
csse  finis,  cum  sit  pra^ler  intenlionem,  ut 
dictuni  cst  (in  quaiUiunc.  pra^ced.).  —  3. 
c.  Genl.  0.  10,  rat.  4.  —  Malum  igitur 
non  potest  esse  causa  per  se,  potest  tamen 
csse  causa  per  accidens.  Cujus  ralio  (ri- 

lex  alTerri  potest.  Prima  est,  quia  si  ali- 
quid  est  causa  alicujus  per  se,  id  quod 
accidit  ei,  est  causa  illius  per  accidens  : 
sicut  album  quoJ  accidit  a^dificatori,  esl 
causa  domus  per  accidens.  Omne  autera 
malura  est  in  aliquo  bono;  bonura  autem 
orane  est  alicujus  aliquo  modo  causa  ; 
raateria  enira  est  quodara  modo  causa  for- 
ma},  et  quodam  raodo  e  converso  ;  et  si- 
railiter  est  de  agente  et  fine  ;  unde  non 
sequitur  processus  in  infinilura  in  causis 
et  causatis,  si  quoilibet  est  alicujus 
causa,  propter  circulura  inventura  in  cau- 
sis  et  causatis,  secundura  species  diversas 
causarura.  Malura  igitur  est  per  accidens 
causa.  Secunda  csl,  quia  ex  defectu  causae 
sequitur  defectus  in  cfTectu.  Defectus 
auLem  in  causa  est  aiiquod  raalum  ;  non 
laraen  potcst  esse  causa  per  se,  quia  res 
non  est  causa  per  hoc  quod  est  deficiens, 
sed  per  lioc  quod  est  ens  ;  si  enim  tota 
deficeret,  nullius  esset  causa.  Malum  igi- 
tur  est  aliqua  causa  per  accidens.  Terlia 
est,  quia  secundum  omnes  species  cau- 
sarum  discurrendo  invenitur  malumesse 
per  accidens  causa  :  in  specie  quidera 
causae  efficienlis,  quia  projjter  causae 
agenlis  deficienlem  virtutem  sequitur  de- 
fectus  in  effectu  et  actione ;  in  specie  vero 
cautse  raaterialis,  quia  ex  raateriae  indis- 
positione  causatur  in  effectu  defectus  ;  in 
specic  vero  causae  forraalis,  quia  uni 
forrase  semper  adjungitur  alterius  forrase 
privatio  ;  in  specie  vcro  causse  finalis, 
quia  indebito  fini  adjungitur  nialura,  in 
quantura  pcr  ipsura  finis  debitus  irapedi- 
lur.  Palet  igitur  quod  malura  est  causa 
per  accidens,  et  non  potest  esse  causa  per 
se.  —  3.  c.  Gent.  c.  14. 

Ad  primum  ergo  dicendura,  quod  ratio 
procedit  de  causa  per  se,  uL  dictura  est 
in  c. 


\X  DE  MALO  —  ART.  Vll  237 

Ad  secundnm  diccndura,  quod  cst 
duplex  modus  quo  raalura  causalur  ex 
bono,  ut  supra  (a.  5,  in  c.)  dictuni  est  : 
uno  raodo  bonum  est  causa  raali,  in  quan- 
tuni  est  deficiens ;  et  sic  malura  est  per 
accidens  causa  raali ;  ita  quod  id  quod 
est  dc  ratione  causce,  habeat  a  bono  cui 
adjungitur.  Alio  modo  bonum  est  causa 
ma!i,  non  quo.l  sit  deficiens  in  se,  sed 
quia  est  agens  per  accidcns;  et  sic  bonura 
est  causa  per  accidens  mali  ;  non  prirao 
modo  quod  dicitur  causa  peraccidens,  sed 
secundo  raodo  supra  (a.  5,  ad  6)  rclato. — 
de  Malo  q.  1,  a.  3,  in  c,  anlo  raed. 

ARTICULUS  YII 

UTRUM  SUMMUM  BONUM  SIT  CAUSA  MALF. 

Videturquod  suramum  bonum  sit  causa 
mali. 

1 .  Quod  enira  est  causa  causa3,  est  causa 
causati  ;  sed  bonura  creatura  est  causa 
raali,  ut  supra  (in  a.  5)  probatura  est  : 
ergo  caiisa  boni  creati  est  causa  raali  ; 
haec  autera  est  Deus,  suraraura  scilicet 
bonura  :  ergo  suramura  bonura  esl  causa 
mali.  —  Hannibaldus  in  2.  Sent.  dist.  34, 

,  q.  1,  a.  2,  arg.  3. 

2.  Prselerea,  effectus  causae  secunda) 
reducitur  in  causara  priraara ;  bonura 
aulem  cst  causa  raali  :  ergo  malura  redu- 
citur  in  causara  priraara,  scilicet  Deura 
suramura  bonum;  ergo  idem  quod  prius. 
—  1  a,  q.  49,  a.  2,  arg.  2. 

3.  Prseterea,  si  bonum  est  causa  raali, 
aut  in  quantura  est  bonura  aut  in  quan- 
tura  est  deficiens.  Si  in  quanlura  bonura, 
ergo  nihil  prohibet  suraraura  bonura  esse 
causara  raali.  Si  autera  in  quantura  cst 
deficiens,  defectus  autera  ipse  quoddara 
raalura  est,  sequitur  quod  raalura  est 
causa  raali,  quod  est  contra  pra^dicta 
(supra,  a.  6,  quaesliunc.  2).  Ergo  sura- 
mura  bonuni  potest  esse  causa  raali.  — 
Hannibaldus  in  2.  Sent.  1.  c.  arg.  2. 

4.  Prcelerea,  sicut  dicitur  in  2.  Phys. 
{lext.  30  ;  c.  3),  idera  est  causa  salutis 
navis  et  periculi ;  sed  Deus  esL  causa  salu- 


±\H 


QUAllTA  l'AUi?  — 


tis  oinnium  rerum  :  ergo  est  ipsc  causa 
omnis  perdilionis  et  mali.  —  1  a,  1.  c. 
arg.  3. 

Sed  conlra  est,  quod  dicit  Aus^uslinus  in 
Libro  83  Qucvsl.  (q.  21  ;  —  Migne  t.  40, 
col.  16),  quod  Deus  «  non  est  auclor  mali, 
quia  non  est  causa  tendendi  ad  non  esse  ». 
—  1  a,  1.  c.  arg  Sed  contra. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod,  sicut  cx 
supra  (a.  5,  nd  2)  dictis  patct,  malum 
quod  in  defcctu  aclionis  consistil,  semper 
causalurex  defectu  agentis.  In  Deo  auleui 
nullus  defectus  est,  sed  summa  perfectio, 
quia  est  suum  esse^  ei  autem  quod  est 
suum  esse,  nulla  de  perfeclionibus  esse 
deesse  potest,  ut  supra  (a.  3,  in  fine  c.) 
oslensum  est.  Unde  m;.lum  quod  in  de- 
fectu  actionis  consislit,  vel  quod  ex  de- 
fectu  agcntis  causatur,  non  reducitur  in 
Deum  sicut  in  causam.  Sed  malum  quod 
in  corruplione  rcrum  aliquarum  consi- 
stit,  rcducitur  in  Deum  sicut  in  causam. 
Et  hoc  j)atet  tam  in  naturalibus  quam  in 
volunlariis.  l)iclum  estenim  (a.  5,  in  c), 
quod  aliquod  ogens,  in  quantum  sua  vir- 
tute  producit  aliquam  formam  ad  quam 
sequitur  corrupLio  el  defectus,  causat  sua 
virlute  illam  corruptionem  et  defectum. 
Manifestum  esl  aulein  quod  forma  quam , 
principaliter  Deus  intendit  in  rebus  crea- 
tis,  est  bonum  ordinis  universi.  Ordo 
aulem  universi  requirit,  ut  supra  (a.  1, 
in  c.)  dictum  est,  quod  qiiaedam  sint  quse 
deficere  possint,  et  inlerdum  deficiant. 
Et  sic  Deus  in  rebus  causando  bonum 
ordinis  universi,  ex  consequenti  et  quasi 
per  accidens,  causat  corruptiones  rerum. 
Quod  autem  dicitur  in  Sap.  1,  13  :  quod 
«  Deus  mortem  non  fecit  »,  intelligitur 
quasi  per  se  intentum.  Ad  ordinem  autcm 
universi  pertinet  ordo  justitiae,  qui  requi- 
rit  ut  peccantibus  pcena  inferalur.  Et 
secundum  hoc  Deus  est  auctor  mali  quod 
est  pojna.  —  1  a,  q.  49,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  quid- 
quid  est  causa  cousae,  in  quantum  est 
causa,  est  causa  efTectus.  Bonum  oulem 
creatum  est  causatum  a  Deo,  secundum 
quod  est  bonum.    Sed   est   causa  mali 


.METAI'11YS1CA 

secundum  quod  est  particulare,  et  dis- 
lans  a  perfectione  summi  boni.  IIoc 
aulem  non  est  in  bono  creato  (secundum 
quod  est  a  summo  bono),  imo  hoc  habet 
secundum  quod  est  ex  nihilo.  Unde  non 
sequilur  quod  Deus  sit  causa  mali.  — 
llannibaldus  in  2.  Sent.  1.  c.  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  effectus 
causce  secundcC  deficienlis  redncitur  in 
causam  primam  non  deficientem,  quan- 
tum  ad  id  quod  habet  entilatis  et  perfec- 
lionis,  non  autem  quantum  ad  id  quod 
habet  de  defeclu.  Sicut  quidquid  est 
motus  in  claudicatione,  causatur  a  vir~ 
tute  motiva;  sed  quod  est  obliquitatis  in 
ea,  non  est  ex  virtute  motiva,  sed  ex  cur- 
vitatc  cruris.  Et  similiter  quidijuid  est 
enlitatis  et  actionis  in  aclione  raala, 
reducitur  in  Doum  sicut  in  causam  ;  sed 
quod  est  ibi  defectus,  non  causatur  a 
Deo,  sed  ex  causa  secunda  deficiente.  — 
la,  l.  c.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  bonuni 
potest  esse  causa  mali  ex  hoc,  quod  est 
particulare  bonum  ;  hinc  enim  habet  quod 
bonum  ex  eo  causatum,  non  est  omnibus 
conveniens,  sed  alicui.  Primum  autem 
bonum,  id  est  Deus,  non  est  particulare 
bonum,  sed  bonum  omnis  boni ;  et  ideo 
causa  mali  esse  non  potest.  —  Hanni- 
baldus  in  2.  Sent.  1.  c.  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  submer- 
sio  navis  altribuitur  naula3  ut  causa3,  ex 
eo  quod  non  agit  quod  requiritur  ad 
salutem  navis.  Sed  Deus  non  deficit  ab 
agendo  quod  est  necessarium  ad  salutem. 
Unde  non  est  simile.  —  la,  1.  c.  ad  3. 

ARTICULUS  VIII 

UTRUM  DETUR  ALlQUOD  SUMMUM  MALUM 
QUOD  SIT  CAUSA  OETERORUM. 

Videtur  quod  sit  aliquod  sunimum 
malum  quod  sit  causa  ceierorum. 

1.  Conlrariorum  enim  effectum  contra- 
riae  sunt  causLC  ;  sed  in  rebus  invenitur 
contrarietas,  secundum  quod  sunt  bona 
ct  mala  ;  ergo  sunt  conlraria  piincipia, 


DK  BO.NO  1:T  MALO  -  OL'.  XX  DE  MALO  -  AllT.  VII 1  23«) 

ununi  boni,  aliud  mali.  —   la,  q.    49,  a.  2.  Praelerea,  sumniuni  maliini  oporlet 

3,  arg.   1;    2.   Sent.    dist.   I,  q.  1,  a.   1,  esse  absque  consorlio  omnis   boni,  sicut 

arg.  4  et  in  1.  et  summuni  bonum  est  quod  est  omnino 

2.  Prpeterea,  si  unum  conl.rariorum  est  separatum  a  malo  ;  non  potest  autem 
in  rerum  natura,  est  et  reliquum,  ut  esse  aliquoJ  malum  omnino  separalum  a 
snpra  (a.  2,  ad  3)  ostensum,  et  dicitur  boiio,  cum  ostensum  sit  (in  a.  3),  quoJ 
in  2.  de  Ccelo  {iexl.  18;  c.  3);  sed  sum-  malum  fundalur  in  bono  :  ergo  nihil  est 
mum  bonum  est  in  rerum  natura,  quod  summe  malum.  —  d.c.Gent.  c.  1o..  rat.  1. 
cst  causa  omnis  boni  :  ergo  est  et  sum-  3.  Pr;»jLerea,  si  aliquid  est  summe 
mum  malum  ei  oppusilum  causa  omnis  uialum,  oportcl  quod  per  esscntiam  suam 
mali.  —  la,  l.c.  arg.  2;  2.  Sent.  1.  c.  sit  malum,  sicut  et  summe  bonum  est 
arg.  1.  quod   per   esscntiam   suam  bonum    est. 

3.  Praelerea,  sicut  in  rebus  invenitur  Hoc  aulem  est  impossibile,  cum  malum 
bonum  et  melius,  ita  mabun  et  pejus  ;  non  habeat  aliquam  essentiam,  ut  supra 
sed  bonum  et  melius  dicunlur  per  re-  (a.  2,  in  c.)  probalum  csl;  impossibile 
spectum  ad  optimuni  :  ergo  malum  et  est  igitur  ponere  summum  malum,  quod 
pejus  dicunlur  per  respectum  ad  aliquod  sit  malorum  principium.  —  Ibid.  rat.  2. 
summum  malum.  —  la,  I.  c.  arg.  3 ;  de  4,  Proeterea,  illud  quod  e^t  primum 
Pot.  q.  3,  a.  6,  arg.  14.  principium,  non  est  ab  aliquo  causatum; 

4.  Prselerea,  omne  quod  est  per  parli-  omne  aulem  malum  causalur  a  bono,  ut 
cipationem,  reducilur  ad  iilud  quod  est  (a.  5,  in  c.)  ostensum  est  :  non  est  igi- 
per  essentiam;  sed  rcs  quai  sunt  makc  lur  malum  primum  principium.  — Ibid. 
apud  nos,  non  sunt  maUc  per  essentiam,  rat.  3. 

sed  per  participalionem  :  ergo  est  inve-  5.  Prseterea,  malum  non  agit  nisi    in 

nire  aliquod  summum  malum,  quod   est  virtule  boni,  utsupra(a.  b,  in  c.)  osten- 

malum   per    essentiam  et    causa    omnis  sum  est ;  primum  autem  principium  agit 

mali.  —  ia,  1.  c.  arg.  4.  virtute  propria  :  malum  igitur  non  potest 

5.  PreeLerea,  omne  quod  est  per  acci-  esse  primum  principium.  —  Ibid.  rat.  4. 
dens,  reducitur  ad  illud  quod  est  per  se;  6.  Prajterea,  cum  id  quod  est  per  acci- 
sed  bonum  est  causa  mall  per  accidens  :  dens  sit  postcrius  eo  qaod  est  per  se, 
ergo  oportet  ponere  (aliquod)  summum  impossibile  est  quod  sit  primum  id  quod 
malum,  quod  sit  causa  malorum  per  se.  est  per  accidens;  malumautem  non  eve- 
Neque  polest  dici  quod  malum  non  nit  nisi  per  acciJens  et  praiLer  intenlio- 
habuat  causam  per  se,  sed  per  accidens  nem,  ut  probatumest  (a.  6,  in  c.)  :  impos- 
lantum,  quia  sequereLur  quod  maium  non  sibile  est  igiLur  quoi  maluni  sit  primum 
esset  ut  in  pluribus,  sed  ut  in  pauciori-  principium.  —  Ibid.  rat.  3. 

bus.  —  la,  1.  c.  arg.  ^;dePot.  1.  c.  arg.  7.  Piseterea,  omne   malum  habet  cau- 

2  et  3.  sam  per  accidens,  ut  probatum  est  (a.  7, 

6.  Pra3terea,  malum  effectus  reducitur  in  c.) ;  primum  aulem  principium  non 
ad  malum  causae;  quia  effectus  deOciens  habet  causam,  neque  per  se  neque  per 
est  a  causa  deficiente,  sicut  supra  (a.  7,  accidens:  malum  igitur  non  potest  esse 
in  c.)  dictum  est;  ergo  oporLet  ponere  primum  principium  in  aliquo  genere. — 
unum  primum   malum,    quod   sit  causa  Ibid.  rat.  6. 

omnis  mali.  — la,  1.  c.  arg.  6.  8.    Praeterea,    causa  per  se  est   prior 

Sed  contm:  1.   Summum   bonum   est  causa  per  accidens  ;  sed  malum   non  est 

causa  omnis  entis,  ut  supra  (q.  o,  a.  1)  causa  nisi  per  accidens,  ut  ostensum  est 

oslensum  est ;  ergo  non  polest  esse  ali-  (a.  6,   quaistiunc.  2) :  malum  igitur    non 

quod  principium  ei   oppositum.  —  la,  1.  potest  esse  primum  principium  in  aliquo 

c.  arg.  Sed  contra.  genere.  —  Ibid.  rat.  7i 


2i0  QIARTA  IWUS 

Respondeo  dicfndum,  quod  ex  praedic- 
lis  pnlel  non  esse  unum  primuni  princi- 
piuiu  malorum,  sicut  est  unum  primum 
principiuni  bonorum.  Primo,  quia  pri- 
muni  bonorum  principium  est  summum 
et  perfectum  bonum,  quod  praihabet  in 
se  omnem  bonilalem.  Snmmum  aulem 
malum  esse  non  potest  ;  quia,  ut  supra 
(a.  4,  in  c.)  ostensum  est,  etsi  malum 
semper  diminual  bonum,  nunqiiam  tamen 
i!lud  potcst  lolaliter  consumere  ;  et  sic 
semper  remanente  bono,  non  potest  esse 
aliquid  integre  et  perfecte  malum.  Prop- 
ter  quod  Philosopiius  dicit  in  4.  Eth.  (c. 
5,  al.  11)  quod  si  malum  inlegrura  sit, 
se  ipsum  destruet  :  quia,  destructo  omni 
bono  (quod  requiritur  ad  integritalem 
mali),  subtrahitur  eliam  ipsum  malum. 
Sccundo,  quia  ralio  mali  repugnat  rationi 
primi  principii,  et  quia  malum  causatur 
cx  bono,  ut  supra  (in  a.  3)  oslensum  est. 

Qui  autem  posuerunt  duo  principia 
prima,  unum  bonum  et  alterum  nialum, 
cx  eadem  radice  in  hunc  errorem  inci- 
derunt,  ex  qua  et  alise  extraneae  positio  - 
nes  antiquorum  ortum  habuerunt ;  quia 
scilicet  non  consideraverunt  causam  uni- 
versalera  lotius  entis,  sed  particulares 
lanlum  causas  parliculariura  efTecLuum. 
Propler  hoc  cnim,  si  invenerunt  aliquid 
csse  nocivum  alicui  rei  per  virlutem  sua) 
naturae,  sestimaverunt  naturam  iUius  rei 
esse  malam  ;  puta  si  quis  dicat  naturam 
ignis  esse  malam,  quia  combussit  doraum 
alicujus  pauperis.  —  Judicium  aulem  de 
bonilatc  alicujusrei  non  est  accipiendum 
tecundum  ordinem  ad  aliquid  particu- 
lare,  sed  secundum  se  ipsura,  et  secun- 
dum  ordinem  ad  totura  universum,  in 
quo  queehbet  res  suum  iocura  ordinatis- 
sime  tenet,  ut  ex  dictis  (a.  1,  in  c.) 
patet.  —  Siraihler  etiara  qui  (1)  invene- 
runt  duorura  particulariura  effectuura 
contrariorum  duas  causas  particulares 
contrarias,  nesciverunt  reducere  causas 
particulares  contrarias  in  causam  univer- 
salem   communera.    Et    ideo     usque   ad 

(1)  Al   ft  quia  ». 


METAIMIYSICA 

priraa  principia  in  causis  contrarielateni 
esse  judicaverunt.  Scd  cura  omnia  con- 
traria  conveniant  in  uno  comrauni, 
necesse  est  in  eis  supra  causas  contrarias 
proprias  inveniri  unara  causara  coramu- 
nem ;  sicut  supra  quahlatcs  conlrarias 
eleraenlorum  invenitur  virtus  corporis 
ccelestis.  Et  siraiUter  super  omnia  quae 
quocunque  modo  sunt,  invenilur  ununi 
primura  principiura  essendi,  utsupra  (q. 
5,  a.  1,  in  c.)  ostensum  est.  —  la,  q. 
49,  a.  3,  c.  ;  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  1, 
in  c;  Hannibaldus  in  2.  Senl.  dist.  1, 
q.  1,  a.  2,  in  c. ;  de  Pol.  q.  3,  a.  6,  in 
c.  ;  3.  c.  Gent.  c.  IS. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quodcon- 
traria  conveniunt  in  genere  uno,  et  etiam 
conveniunt  in  ratione  essendi.  Et  ideo, 
Hcet  habeant  causas  parliculares  contra- 
rias,  tamen  oportet  de\enire  ad  unam 
priaiara  causara  communem.  —  la,  1.  c. 
ad  1 ;  2.  Sent.  1.  c.  ad  4. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  privatio 
et  habitus  nata  sunt  fieri  circa  idem. 
Subjectum  autem  privalionis  est  ens  in 
potentia,  ut  dictura  est  (a.  2,  in  c).  Unde 
cum  maiura  sit  privatio  boni,  ut  ex  dic- 
tis  (ibid.)  patet ;  illi  bono  opponilur  cui 
adjungitur  poleutia,  non  autera  suramo 
bono  quod  est  actus  purus.  —  la,  1.  c 
ad  2;  2.  Sent.  I.  c  ad  I. 

Ad  tertinm  dicendum,  quod  unum- 
quodque  intenditur  secundura  propriam 
rationera.  Sicut  autera  forrna  est  perfec- 
tio  quaedara,  ita  privatio  est  quaedara 
remotio.  Unde  oranis  forma  et  perfectio 
et  bonura  per  accessura  ad  terrainura  per- 
fectura  atlendilur  (intenditur)  ;  privatio 
autera  etraalura  per  recessura  a  lerraino. 
Unde  non  dicitur  mahmi  et  pejus  per 
accessura  ad  sumraura  raalura  ;  sicul  dici- 
tur  bonura  et  raelius  per  accessura  ad 
suraraura  bonum.  —  la,  1.  c  ad  3  ;  de 
Pot.  1.  c.  ad  14. 

Adquartum  dicendura,quod  nullumens 
dicilur  raalura  per  participalionem,  scd 
per  privalionem  participationis.  Unde  non 
oportet  fieri  reJuclionem  ad  aliquid  quod 
sit  per  essentiam  malum. —  la,  1.  c.  ad  4. 


i 


DIVISIO  ENTIS  —  QU.  XXI  ENS  REALE  ET  UATIONIS 
Ad   quinlura  dicendum,    quod    inaluin      stantiam    et 


AIlT.  I 


241 


non  polest  liabere  causam  nisi  per  acci- 
dens,  ut  supra  (a.  b,  in  c.)  diclura  est. 
Unde  impossibile  est  fieri  reductionem  ad 
aliquid  quod  sit  per  se  causa  mali.  Quod 
autem  dicitur,  quod  malum  est  ut  in  plu- 
ribus,  sin)pliciler  lalsum  est,  utsupra(a. 
6,  quaestiunc.  1,  ad  1)  dictum  est.  Nam 
generabilia  et  corruptibilia,  in  quibus 
solum  contingit  esse  malum  naturae,  sunt 
modica  pars  totius  universi.  Et  iterum  in 
unaquaque  specie  defectus  nalurae  acci- 
dit  ut  in  paucioribus.  In  solis  auteni 
hominibus  malum  videtur  esse  ut  in  plu- 
ribus  ;  quia  bonum  hominis  secundum 
sensum  corporis  non  est  bonum  hominis 
in  quanlum  homo,  sed  secundum  ratio- 
nera ;  plures  autem  sequuntur  sensum 
quam  rationem.  —  IMd.  ad  5. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  in   causis 
raali  non  est  procedere  in  infinitum,   sed 
est  reducere  omnia  mala  aliquam  in  cau-     fine  {iexl.    8  ;  1.  5,   c.   3)  a   metaphysica 
sam  bonam,  ex  qua  sequitur  raalum  per     consideratione  rejicit  entia  ralionis  ;  sed 


accidcns  ;  quarlo  entis  iii 
actura  et  potenliam ;  quinto  in  matcrialc 
et  immateriale,  corporeum  et  spiritualc; 
sexto  in  creatum  et  increatum. 

CIRCA    PRIMUM  QU/ERUMUR  TRIA  : 

*  1.  Utrum  ens  (licatur  8Dquivoce  an  vero 
anaIogi(!e  de  ente  reali  et  ralionis. 

2.  Utmm  ens  rationis  siL  coaoeptus  men- 
tis,  cui  nihil  respondet  in  re.  [EdU.  Ticin.  : 
Quid  sit  ens  ralionis]. 

*  3.  Utrum  Deus  possit  facere  enlia  rationis. 

ARTICULUS  I 

*    UTRLT.M    ENS    DICATUR   yEQUIVOCE    AN    VERO 
ANALOGICE    DE    ENTE    REALI    ET  RATIONIS. 

Videtur  quod  ens  dicatur  acquivoce  dc 
ente  reali  et  rationis. 
1.  Philosophus   enim  6.   Melaphys.  in 


accidens.  —  Ibid.  ad  6. 


QU^^STIO  XXI  (1) 


DE    DIVISIONE    ENTIS    IN 
RATIONIS. 


ENS   REALE  ET 


Post  considerationem  de  passionibus 
entis  et  de  iis  quae  sequuntur  ad  illas, 
considerandum  est  de  divisionibus  entis. 
Erit  autem  haec  consideralio  parlita  in 
sex  partes.  Primum  enim  considerabi- 
mus  divisionera  entis  in  reale  et  ralionis  ; 
secundo  entis  realis  in  ens  per  se  et  ens 
per  accidens;  tertio  enlis  per  se  in  sub- 

(1)  Edit.  Tiein. :  Qusest.  8  De  divisione  ontis  in 
fens  reale  et  rationis.  —  Deinde  considerandum  est 
de  divisionibus  enlis.  Erit  aulcm  ha3C  considcratio 
r/uadripartita  juxla  quatuor  prrecipuas  divisiones 
illius.  Primum  enim  considerabimus  divisioncm 
ontis  in  reale  etrationis;  secundo  entis  realis  in 
ens  per  se  et  per  accidens  ;  tertio  entis  per  se  in 
subslantiam  et  accidens;  quarto  ejusdem  entisin 
actum  et  potentiam,  quaj  es*;  divisio  cujuslibet 
generis  pr?edicamentalis. 


si  ens  esset  analogura  enti  reali  et  ratio- 
nis,  ad  scientiara  metaphysicam,  vel  ad 
aliquara  aliam  pertineret  consideratio  en- 
tiura  rationis,  sicut  ad  raetaphysicam 
spectat  consideratio  decem  generum, 
quia  conveniunt  analogice  in  ente,  quod 
est  illius  subjectum.  —  6.  Metaphys.  I.  4. 

2.  Praeterea,  ubi  nulla  est  similitudo, 
ibi  non  potest  aliquid  communiter  prse- 
dicari  nisi  a^quivoce  ;  sed  inter  ens  reale 
et  rationis  non  est  ulla  similitudo  (haec 
enim  est  participatio  ejusdera  fornice  ;  ens 
autera  reale  et  rationis  non  participant 
eandera  formara,  ut  patet) ;  ergo  ens  non 
nisi  sequivoce  dicitur  de  ente  reali  et 
ratioms.  —  1.  c.  Gent.  c.  33  ;  de  Pot.  q. 
7,  a.  7,  arg.  3  Sed  contra. 

3.  Praeterea,  dicit  Philosophus  (5.  Mela- 
phys.  text.  17;  1.  4,  c.  12),  quod  privalio 
potest  significari  ut  habitus  et  ut  ensj 
quia  de  privatione  dicitur  ens  tequivoce  ; 
sed  privatio  est  ens  rationis  :  ergo  ens 
de  ente  reali  et  rationis  dicitur  ajquivoce. 
—  b.  Metaphys.  1.  14  (17). 

4.  Piaeterea,  enti  et  non  enti  nihil  po- 
test  esse  commune  nisi  sccundum  a)qui- 


SUMM.E   PHILOS.  VI  —  10. 


2J2 


IJIAKTA  1'AllS  - 

vocalioiieiii,  uL  diciLui' iii  .!.  Mclaplirjs. ; 
sed  ens  rationis  est  non  ens  ;  uam  inter 
entia  rationis  ponuntur  privaliones  et 
negationcs,  qua;  sunt  non  entia,  ut  per 
se  manifestuni  est;  imo  el  ipsa  non  enlia 
dicuntur  entia  rationis  :  eriio  cns  dicitiir 
axjuivoce  de  ento  reali  et  rationis.  —  de 
Veril.  q.  2,  a.  11,  arg.  5;  Tabula  Aurea 
voce  «  ens  »  n.  17,  18. 

5.  Praiterea,  omne  ens  dicitur  res ; 
nam  cum  sit  unum  de  transcendentibus, 
convertitur  cum  enle  ;  ergo  si  entia 
rationis,  ut  privationes,  negaliones  et 
similia,  sunt  entia,  oportet  quod  sint  res 
qua^dam  ;  sed  res  dicitur  quod  habet 
esse  ratum  et  firmum  :  ergo  cum  entia 
rationis  non  habeant  esse  raluni  et  fir- 
mum  in  nalura,  nullo  modo  de  illisdice- 
tur  ens  nisi  ccquivoce.  —  Tabula  Aurea 
voce  «  res  »  n.  1,  2,  4. 

Sed  conlra  esl,  quod  Philosophus  5, 
Melaphys.  {tcxt.  17  ;  L  4,c.  12)  privatio- 
nes  et  negaliones  vocat  entia  ;  idemque 
dicit  12.  Metaphys.  {lext.  3;  I.  11,  c.  1);  et 
magis  expresse  k.  Metaphys.  {text.  2;  1.  3, 
c.2)dicit,quoditase  habetens  adsubstan- 
tiam,  quantitatem,  qualitatem,  et  ad  pri- 
vationes  et  negaliones  et  ad  non  enlia, 
quatenus  liimirum  sunt  enlia  rationis, 
sicut  se  habet  sanum  ad  dia^tam,  medici- 
nam,  urinam  et  animal.  Sed  sanum  ad 
praedicla  dicilur  analogice.  Ergo  et  ens 
dicetur  analcgice  ad  entia  realia,  et  ad 
privationes  et  negationes,  quatenus  sunt 
entia  rationis.  —  4.  Metaphys.  I.  1  ;  5. 
Metaphys.   I.  14  (17) ;  11.  Meta.phys.  1.  1. 

Respondeo  dicendum,  quod  id,  quod  est 
rationis  tantum,  non  potest  essc  nisi  du- 
plex,  scilicet  negatioet  relatio;  et  ulrum- 
que  dicitur  ens,  quia  cum  intellectus  non 
possitscire  nisi  ens,  quia  lioc  est  ejus  ob- 
jecLum  primum,  non  potest  inLelligere  non 
ens  nisi  fmgendo  ipsum  ensaliquo  modo  ; 
quod  cum  intellecLus  opprehendcre  niLi- 
tur,  efficiLur  ens  rationis,  de  quo  5.  Me. 
taphys.  {text.  14  ;  I.  4,  c.  7)  diciLur,  quod 
ens  uno  modo  dicitur,  de  quo  possunt 
propo'sitiones  formari,  etsi  essenLiam  non 
habeal.  —de  Veril.  q.  21,  a.  1,  c.  ^Opusc. 


■  .ME'1'A1>HVS1CA 

42,  c.  1.  —  DupIiciLer  auLem  inlcilectus 
apprehendit  non  ens  reale  :  vel  absolute, 
et  sic  apprehendit  negationes  et  privatio- 
nes  per  modum  entium;  vel  relative,  cum 
aliquid  ad  aliud  comparat,  ut  cum  homi- 
nem  animali  comparando  efficit  relatio- 
ncm  rationis  speciei.  —  l)uplex  autem 
analoyia  reperitur  inter  ens  reale  et  ra- 
tionis :  unaattributionisad  unum  tamquani 
subjectum,  ut  dicit  Philosophus  4.  Meta- 
phy^.  {text.  2  ;  1.  3,  c.  2).  Alia  enim 
dicuntur  enlia  vel  esse,  quia  per  se 
habent  esse,  sicut  substantia^,  quai  prin- 
cipalitcr  et  prius  dicunlur  entia;  alia 
vero,  quia  sunt  passiones  et  proprie- 
tates  subsLanlia3.  Qusedam  auLem  dicun- 
Lur  entia,  quia  sunt  via  ad  substantiam, 
sicut  generationes  et  molus.  Alia  aiitem 
entia  dicunLur,  quia  sunL  corrupLiones 
subsLantise;  corruptio  enim  est  via  ad 
non  essi»,  sicuL  generaLio  esL  via  ad  sub- 
slanLiam.  Et  quia  corrupLio  terminatur  ad 
privationem,  sicut  generatio  ad  formam, 
convenienter  etiam  ipsae  privationes  for- 
marum  substantialium  esse  dicuntur.  Et 
iterum  qualitates  vel  accidenlia  quseJam 
diciinLur  entia  quia  sunt  activa  vel  gene- 
rativa  substantia3  vel  eorum  quse  secun- 
dum  aliquam  habitudinem  ad  subsLanliam 
dicunlur,  vel  eLiam  ipsius  substantia;  esse 
dicuntur.  Unde  dicimus,  quod  non  ens 
est  non  ens;  quod  non  diceretur,  nisi 
negationi  aliquo  raodo  esse  competeret. 
Ha3C  autem  omnia,  quae  esse  dicuntur,  ad 
substantiam,  qua)  maxime  dicitur  ens, 
sicut  ad  primum  et  principale  referuntur. 
Nam  quantitates  et  qualitates  dicuntur 
esse,  in  quantum  lenclunt  ad  substan- 
tiam  vel  ad  aliquid  pra^dictorum ;  priva- 
tiones  autem  et  negationes,  in  quantuni 
removent  aliquid  prsedictorum.  —  Al- 
tera  est  analogia  proportionalitatis,  quia 
cuni  entia  rationis  habeant  aliquo  modo 
esse,  ita  se  habentad  suum  esse,  sicut  se 
habent  entia  realia  ad  suum.  Qua;  analo- 
gia  eo  manifestius  apparet  inter  rclatio- 
nes  ralionis  et  reales,  quae  sunt  entia 
quajdam  realia  determinati  generis.  Quod 
cum  relatio  non  sit  ens  reale  nisi  ex  fun- 


DIVISIO  K.NTIS  —  QU.  XXI  ENS 

damenlo,  in  hoc  convcniunt  (relalionci 
reales)  cum  reialionibus  ralionis,  quod 
ulraqne  sunt  respeclus  et  ordo  ad  aliud 
(lo,  q.  28,  a.  1,  c. ;  Tabula  Aureayoce 
«  relalio  »  n.  9  ct  33).  Unde  manifestum 
esf,  quod  ens  dicilur  analogice  de  ente 
reali  et  lationis.  —  4.  Metaphys.  1.  1  ;  c/e 
Veril.  q.  21,  a.  1,  c. ;  q.  2,  a.  11,  in  c.  et 
ad  arg.  ;  Tabnla  Aurea  voce  «  analogia  » 
n.  1  sqq.,  n.  10  sqq. 

4d  primum  crgo  dicendum,  quod  ideo 
Philosophus  rejirit  enlia  rationis  a  con- 
sideratione  metaphysica,  quia  illorum 
consideratio  pertinet  ad  scientiam  de  in- 
telh^clu,  a  quo  fabricantur  talia  entia.  — 
6.  Melaphys.  1.  4  in  fine. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  inler 
enlia  rationis  et  realia  non  est  similitu:lo 
participationis  cjusdem  qualitatis  et 
formai,  sed  est  simililudo  proportionali- 
tatis,  ut  diclum  est  (in  c).  —  de  Verii. 
q.  2,  a.  11,  c. 

Ad  ter lium  (Wceihimn,  quod  enli  et  non 
enli  ahquid  sccundum  analogiam  conve- 
nit,  quia  ipsum  non  ens  dicitur  analogice, 
ut  patet  in  4.  Melaphys.  (1.  c.)  —  Ibid. 
ad  5. 

Ad  quartum  patet  solutio  ex  dictis 
(inc). 

Ad  quintwn  dicendum,  quod  nomen 
«  rei  3)  dupliciter  sumitur.  Simplicitcr 
enim  dicilur  res,  quod  habet  esse  ratum 
et  firmum  in  natura ;  et  dicitur  res  hoc 
modo  accepto  nomine  rei,  secundum 
quod  habet  quidditalera  vel  esscntiam 
quandam.  Sed  quia  res  per  suam  essen- 
tiam  cognoscibilis  esl,  transumptum  est 
nomen  rei  ad  omne  illud,  qnod  in  cogni- 
tionem  vel  in  intellectum  cadere  potest : 
secundum  quod  «  res  »  a  «  reor,  reris  » 
dicitur  ;  et  per  hunc  modum  dicuntur  res 
«  raliones  »,  qnae  in  natura  »1  ratum  d 
esse  non  habent  :  secundum  quem  mo- 
dura  negationes  et  privationes  et  relatio- 
nes  rationis  «  res  »  dici  possunl,  sicut  et 
enlia  ralionis  dicuntur,  ut  Comraentalor 
in  4.  Metaphys.  {texl.  2)  dicit.  —  Tabula 
Aiirea  voce  «  res  d  n.  1  sqq. 


\i\'..\L\-:  ET  11.\T1U.MS  -  AllT.  11 


AHTICULUS  II 


■^i.i 


UTRU.M    ENS   HATIONIS     SIT    CONCEPTUS  MEN- 
TIS,  CUI  NIHIL    RESPONDET  IN  RE   (1). 

Videtur  quod  ens  rationis  sit  conceptus 
menlis  cui  aliquid  respondet  in  re, 

1.  (Juod  enim  nihil  habet  in  ro  sibi  cor- 
respondens,  non  potest  rei  attribui  nisi 
falso  ;  at  multa  sunt  quiu  vere  dicuntur 
de  rebus,  quae  sunt  entia  rationis,  ut  ge- 
nera  et  species  ;  ergo  entia  ralionis  ha- 
bent  aliquid  quod  sibi  respondet  in  re.  — 
de  Pol.  q.  7,  a.  6,  arg.  4  et  in  c. 

2.  Prceterea,  res  quae  sunt  extra  ani- 
mam,  significantur  per  nomina  ;  sed  en- 
tia  rationis  habent  noinina,  ut  est  nomen 
chimajrae  :  ergo  nomina  significantia  entia 
rationis  significant  aiiquid  in  re. 

3.  Prseterea,  cura  dicitur  «  Petrus  est 
homo  »,  prsedicatur  humanitas  de  Petro; 
sed  humanitas  est  ens  rationis  :  ergo  ens 
rationis  habet  aliquid  sibi  respondens  in 
re,  alioqui  praedicatio  erit  falsa  et  vana. 
—  cf.  1.  Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  1,  c. 

4.  Prseterea,  datur  tempus  in  rerura 
natura  ;  at  terapus  est  res  rationis;  nurae- 
rus  enim  prioris  et  posterioris,  quse  sunt 
de  ratione  temporis,  est  ex  opere  ratio- 
nis  (4.  Phys.  1.  17  sqq.).  Ergo  ens  ratio- 
nis  habet  aliquid  sibi  respondens  in  re. 

Sed  conlra  :  Negationes  sunt  entia  ra- 
tionis  ;  seJ  negationes  nihil  dicunt  in  re, 
alioqui  non  essent  negationes  :  ergo  entia 
rationis  non  habent  aliquid  quod  sibi  re- 
spondeat  in  re.  — 2.  Seut.  dist.  34,  q.  1, 
a.  1,  c. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  ad  evideii- 
tiam  hujus  qua^slionis  duo  sunt  conside- 
randa  :  primo  quid  sit  ratio ;  secundo  quo- 
modo  dicatur  aliqua  ratio  in  aliqua  re 
esse.  Quantum  adpriynum  pertinet,  scien- 
dum  est  quod  rutio,  prout   hic  sumitur, 

(1)  Edit.  Ticin.  q.  8,  a.  2  hisce  verbis  exhi- 
het  lilulum  arlicuU  :  «  Utrum  eiis  raiionis  sit 
conceptusmenlis,  cui  nihil  immediale  respondct  a 
parte  rei  ».  Articulus  ipse  ibi  deest,  quem  sup- 
pleverunt  editores  Parisienses  auni  1639. 


2ii  QUAUTA  1>A1\S  -  Ml^' 

iiihil  uliud  est  quatu  id  qnoJ  apprchcii- 
dit  inlellectus  de  significalione  alicujus 
nominis  ;  et  hoc  in  his  quse  habent  defi- 
nilioncm,  est  ipsa  definitio  :  secunduui 
quoJ  Philosophus  dicit  4.  Melaphys.  {lext. 
11  ;  1.  3,  c.  4)  :  «  Ratio  quam  significat 
nomen  est  dcfinilio  ».  Sed  quaiJam 
dicuntur  habere  rationem  sic  dictam,  quse 
non  definiuntur,  sicut  quantilaset  quali- 
las  et  hujusmodi,  quiv  non  defiiiiuntur, 
quiasuntgenera  generalissima.  Et  tamen 
ratio  qualitatis  est  id  quod  significatur 
noraine  qualitatis  ;  et  hoc  est  illud  ex  quo 
qualitas  habet  quoJ  sit  qualitas.  Unde 
non  refert,  utrum  illa  quce  dicuntur  ha- 
bere  rationem,  habeant  vel  non  habeant 
definitionem.  —  Et  ex  hoc  patet  secim- 
dum,  scilicet  qualiter  ralio  dicatur  esse  in 
re.  Non  enim  hoc  dicitur  quasi  ipsa  in- 
tentio  quam  significat  nomen  rationis,  sit 
in  re  ;  aut  etiam  ipsa  conceptio,  cui  con- 
venit  talis  intentio,  sit  inreextra  animam, 
cum  sit  in  anima  sicut  in  subjeclo  ;  sed 
dicilur  esse  in  re  in  quantum  in  re  extra 
animam  est  aliquid  quod  respondet  con- 
ceptioni  animae,  sicut  significatum  signo. 
—  1.  Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  3,  c. 

Unde  sciendum  est,  quod  ipsa  concep- 
tio  intellectus  iripliciter  se  hobet  ad  rem, 
quee  est  extra  animam.  Aliquando   enim 
hoc  quod  intellectus  concipit,  est  simili- 
tudo  rei  existentis  extra   animam,  sicut 
hoc    quod    concipitur    de    hoc     nomine 
«  homo  »  ;  et   talis  conceptio  intellectus 
habet  fundamentum  in  re  immediate,  in 
quantum  res  ipsa,  ex  sua  conformitate 
ad  intellectum,  facit  quoJ  intellecLus  sit 
verus,  et  quod  nomen    significans  ilium 
intellectum  proprie  de  re  dicatur.  Ali- 
quando  autem  hoc  quoJ  significat  nomen, 
non  est  similitudo  rei  existentis  extra  ani- 
mam,   sed  est  aliquid  quod  consequitur 
ex   modo  intelligendi  rem  quse  est  extra 
animam  ;  el  hujusmoJi  sunt  intentiones 
quas  intellectus  noster  ad  invenit  ;  sicut 
significatum  hujus  nominis  «  genus  »  non 
est  similitudo  alicujus  rei  extra  animam 
existentis,   sed  ex   hoc   quod  intellectus 
intelligit  animal  ut  in  pluribus  speciebus, 


r\l'llYSlCA 

aLUibuit   ei  iiilcntionem  generis;  uL  hu- 
jusmodi  intentionis  licet  proximum  fun- 
damentum  non  sit  in  re,  sed  in  intellectu, 
tamcn   remotum    fundamentum   est   res 
ipsa.  Unde   intoilectus  non  est  falsus  qui 
has  intenliones   adinvenit.   Et  simile  est 
de  omnibus  aliis,  quse  consequuntur   ex 
modo   inLelligendi,    sicut   est    absLractio 
malhematicoruraet  hujusmodi.  Aliquando 
vero  id  quod  significalur  per  nomen,  non 
habet  fundamentum  in  re,  neque  proxi- 
mum  neque    remotum,    sicut    conceptio 
«  chima3ra3  »  :  quia  neque  est  similitudo 
aiicujus  rei  extra  animam,  neque  conse- 
quitur  ex  modo  intelligendi  rem  aliquam 
naturae  ;   et  ideo   est   conceptio  falsa.  — 
Ibid. 

Sic  ergo  ex  his  patet,  quomodo  entium 
ralionis  quaidam  sunt  quse  secundum 
esse  totum  compIeLum  sunt  extra  ani- 
mam  ;  et  haec  significantur  per  nomina 
intentionis  priraai,  quse  scilicet  rebus  im- 
ponuntur  absolute,  mediante  conceptione 
qua  fertur  intellecLus  super  ipsam  remut 
in  se  est,  ut  homo,  lapis.  Quaedam  autem 
sunt  qua3  habent  fundamentum  in  re  ex- 
tra  animara  licet  remotum  tanlura,  sed 
complementum  rationis  eorum,  quantum 
ad  id  quoJ  est  formale,  est  per  operatio- 
nem  anirase;  et  haec  sunt  quae  significan- 
tur  per  nomina  secunJae  intentionis,  quse 
scilicet  imponuntup  rebus  non  secundura 
quoJ  in  se  sunt,  sed  secunJura  quoJ  sub- 
sunt  inlenlioni,  quam  intellectus  facit  Je 
eis,  ut  cura  Jicitur  :  horao  cst  species,  et 
aniraal  est  genus.  Quse  intentiones  licet 
fiant  ab  intellectu,  tamen  oportet  quoJ 
habeant  funJaraentum  in  re  qualecunque 
sit.  QuicJam  autem  sunt  qua3  nihil  ha- 
bent  extra  aniraam,  sicut  imaginatio  chi-- 
msersect  ficLitia.—  1.  Sent.  Jist.  19,  q.  5, 
a.  1,  in  c.  ;  Opiisc.  42,  c.  12  (al.  c.  5 
circa  meJ.)  ;  1.  Sent,  Jist.  30,  q.  1,  a.  3, 
c. ;  de  Pol.  q.  7,  a.  6,  9  et  11. 

Ad primum  ergo  JicenJura,quoJ  inten- 
liones  illas  secunJas,  scilicet  rationes  ge- 
neris  et  speciei,  intellectus  non  attribuit 
rebus  secunJura  quoJ  in  se  sunt,  seJ 
solum  prout  intellectii!  sunt.   Nam  nihil 


DIVISIO  ENTIS  —  OU.  X\l  KNS 

est  in  rebus  qiia)  sunt  exlra  animam,  cu- 
jus  similituclo  sit  ralio  generis  et  spccici. 
Nec  lamen  intellectus  est  falsus  :  quia  ea 
quorum  sunt  is(a?  rationes,  scilicet  genus 
et  species,  non  attribuit  rebus  secundum 
quod  sunt  cxtra  animam,  ut  dictum  est 
(in  c),  sedsecundum  quod  sunt  in  intel- 
leclu.  Ex  hoc  enim  quod  intellectus  in  se 
ipsum  reflcclitur,  sicut  intelligit  res  exi- 
stentes  extra  onimam,  ita  intelligit  eas 
esse  intellectas.  Et  sic  sicut  est  quffidam 
conceptio  intellectus  vel  ratio,cui  respon- 
det  res  ipsa  qua3  est  extra  animam;  ita 
est  qusedam  conceptio  vel  ratio,  cui  re- 
spondet  resintellecta  sccundum  quod  hu- 
jusmodi  :  sicuti  rationi  hominis  vel  ejus 
conceptioni  respondet  res  extra  animam, 
rationi  vero  vel  conceplioni  generis  aut 
speciei  respondet  solum  res  intellecta  {de 
Pot.  q.  7,  a.  6,  in  c).  Non  excluditur  ta- 
men  quod  sit  aliquod  fundamentum  ha- 
rum  ralionum,  sed  non  est  immediatum, 
ut  palet  ex  dictis  (in  c).  —  de  Pot.  1.  c 

Ad  secundum  dicendum,  quod  signifi- 
catio  nominis  non  immediate  refertur  ad 
rem  ;  alioqui  unius  rei  non  esset  nisi 
unum  nomen,  cujus  contrarium  vide- 
mus ;  sed  refertur  ad  res  mediante  intel- 
leclu  :  sunt  enini  voces  notae  earum  quae 
suntin  anima  passionum.  Unde  sic  nomi- 
naraus,  sicut  cognoscimus.  Si  ergo  sit  ali- 
qua  conceptio  in  anima,  cui  nihil  respon- 
deat  in  re,  nomen  significans  hanc  con- 
ceptionem  non  est  significativum  alicujus 
rei,  sed  conceptionis  tantum,  — Ibid. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  humanitas 
secundum  quod  praedicatur  de  Petro  in 
concreto,  est  inter  ea  quse  habent  funda- 
mentum  in  re,  sed  complementum  ratio- 
nis  eorum  habent  per  operationem  men- 
tis.  Humanitasenim  est  aliquid  in  re.  Non 
lamen  ibi  habet  rationem  universalis  et 
prsedicabilis,  nisi  fundamentaliter,  ut 
aiunt,  cum  non  sit  extra  animam  liuma- 
nitas  multis  communis,  sed  secundum 
quod  accipitur  in  intellectu,  adjungitur 
per  operationem  intellectus  intentio,  se- 
cundum  quam  dicitur  species.  —  1.  Sent. 
dist.  19,  q.  5,  a.  1,  c 


REALE  KT  UATIOMS  —  ART.  III 


245 


Ad  quartum  similiter  dicendum  est  de 
tempore,  quod  habet  fundamentum,  sci- 
licet  prius  et  posterius  ipsius  motus.  Sed 
quantum  ad  id  quod  est  formale  in  tem- 
pore,  scilicet  numeratio,  completur  per 
operationem  intelleclus  numerantis  (1. 
Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  1,  c).  —  Ex  qui- 
bus  manifeste  patet  quod  hsec  omnia  de 
quibus  rationesobjecUc  procedebant,  sci- 
licet  genus  et  species  et  tempus  et  alia 
hujusmodi,  licet  sint  entia  rationis  sensu 
explicato,  tamen  non  sunt  entia  rationis 
secundum  quod  hoc  nomen  ens  rationis 
communiter  usurpatur,  scilicet  pro  entc 
fictitio,  quale  est  chimsera  et  alia  hujus- 
modi.  —  Ibid. 

ARTICULUS  lll 

*  UTRUM    DEUS    P09SIT    FACERE    ENTIA. 
RATIONIS. 

Videtur  quod  Deus  non  possit  facere 
entia  rationis. 

1.  Deusenira  intelligit  res  sicut  sunt  in 
se(cf.  Ia,q.l5,  a.  2,  c);  sed  entia  ratio- 
nis  fiunt  ab  intellectu  non  intelligente  res 
ut  sunt  in  se,  sed  ut  intelleclse  sunt :  ergo 
Deus  non  potest  facere  entia  rationis. 

2.  Praeterea,  raultiplicitas  respectuum 
ralionis  oritur  ex  imperfectione  nostri  in- 
tellectus  una  conceptione  non  apprehen- 
dentis  quidquid  est  in  re  ;  sed  intellectus 
divinus  in  intelligendo  nullam  habet  im- 
perfectionera  :  ergo  divinus  intellectus 
nonpotest  facere  entia  rationis,  quaj  sunt 
respectus.  —  1.  Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  3,  c 

Sed  contra  est,  quod  nullus  intellectus 
potest  intelligere  relationem  in  uno  ex- 
tremo,  pula  in  scientia,  quin  cointelligat 
aliam  in  alio  extremo,  puta  in  scibili  : 
quia  eo  ipso  quod  intellectus  intelligit  rem 
aliquam  ut  terminum  relationis  alterius, 
intelligit  illara  coraparative  ad  aliud,  et 
per  consequens  cum  relatione  et  ordine 
ad  illud,  et  proinde  intelligit  illara  intel- 
lectione  forraante  relationera  rationis. 
Sed  intellectus  divinus  intelligit  relalio- 
nes  reales  in  uno  extreino,  ut  in  scientia 


210  OUARTA  PAHS  - 

quia,  cum  sit  infinitns,  omnia  inlelligit. 
Ergo  necessario  debet  intelligere  et  for- 
mare  relationes  in  alio  extremo,  piita  in 
scibili,  ciim  illud  intelligat  ut  terminum 
scientia3. — 2.  n.  Goit.  c.  11. 

Rf.spondeo  DiCENDU.M,  qiiod  Deus  potest 
facere  entia  rnUonis.  Potest  autem  hoc 
essc  manifeslum  muUipliciler  :  et  prwio, 
quia  Dcus  intelligit,  Chrislum  esse  filium 
Beatse  Virginis,  et  se  esse  princij^ium 
rerum  omnium,  et  priraum  ens,  et  sum- 
mum  bonum.  Christus  autem  est  filius 
formaliter  per  relationi-^m  rationis  ;  simi- 
liter  principium  relative  dicitur  ad  prin- 
cipiatum  ;  similiter  et  primum  et  sum- 
mum  non  dicunt  relalionem  realem:  quia 
sic  suppositum  Christi  dependeret  a  B. 
Virgine,  et  Deus  a  rebus  creatis.  Neque 
talcs  relationes  ralionis  sunt  fictse  ab  in- 
tellectu  creato,  quia  Deus  independenter 
a  quocunque  intellectu  creato  pra3dicta 
intelligit.  Sunt  ergo  relaliones  rationis 
fabricatae  per  intellectum  divinum.  — 
3a,  q.  35,  a.  5,  c.  et  ad  3 ;  2.  c.  Gent. 
c.  11  et  12.  —  Seeundo,  Deus  cognoscit 
rem  quamlibet  eandem  sibi;  nam  hoc  est 
quid  cognoscibile,  cum  sil  quid  verum  ; 
sed  identitas  numerica  est  relatio  ratio- 
nis  :  ergo  cognoscit  hanc  relationem;  sed 
haec  relatio  a  nullo  intellectu  estfabricata 
quam  ab  intellectu  divino,  quia  cognitio 
divina  respectu  cujuscunque  objecti  est 
independens  a  quacunque  re  creata  : 
ergo  erit  fabricala  per  intellectum  divi- 
num.  —  5.  Metaphys.  I.  17  (20).  —  Ter- 
iio,  Deus  ab  seterno  cognoscit  entia  ratio- 
nis  sive  negativa  sive  respectiva  ;  nam 
comprehendunlur  sub  objecto  intellectus, 
quod  est  ens  ut  ens,  quud  analogice  divi- 
ditur  in  ens  reale  et  rationis,  ut  dictum 
est  (a.  1  hujus  qnaest.)  ;  sed  ens  ralionis 
cognitum  ab  inlellectu  divino  ab  seterno, 
non  fuit  fabricalum  ab  ulla  creatura,  quia 
nulla  fuit  ab  aiterno,  ut  patet  :  ergo  fuit 
fabricatumab  inlellectu  divino.  —  Quarto, 
eatenus  sunt  plures  idese  in  Deo,  sicut  ra- 
tiones  propriae  rerum  intellectae  in  Deo, 
quateuus  intelligitur  essentia  divina  se- 
cundum  diversos  respectus  ad  creaturas 


METAPHYSICA. 

eam  diversimode  imitanles.  Sed  hi  re- 
spectus  sunt  rationis,  et  non  fabricantur 
ab  ullo  alio  intelleclu  quam  divino,  qua- 
tenus  comparat  divinam  essentiam  ad 
creaturas,  iiitelligendo  eam  ut  imitabilcm 
diversimode  a  creaturis.  Nam  respectus 
rationis  fabricatur  ab  intellectu  compa- 
rante  aliquid  ad  aliud,  ut  dictum  est  (su- 
pra,  arg.  Sed  contra) ;  hoc  autem  ipsum 
facit  intellectus  divinus  intelligendo  plu- 
res  ideas;  nam  eas  intelligit,  quatenus 
comparat  divinam  essentiam  ad  creatu- 
ras  :  hoc  enimipso  causat  plures  respec- 
lus  rationis.  —  la,  q.  13,  a.  2,  c. ;  1. 
Sent.  dist.  36,  q.  2,  a.  2,  c.(cf.  Hannibal- 
dusl.iSenf.  dist.  36,  q.  2,  a.  2,Q.)\Quodl. 
4,  a,  1,  c.  —  Manifestum  ergo  est  quod 
Deus  potest  facere  entia  rationis. 

Ad  prim/um  Qvs^o  dicendum,  quod  Deus 
non  solum  intelligit  res  secundum  quod 
in  se  ipsis  sunt ;  sed  etiara  secundum 
quod  intellectse  sunt;  et  hoc  est  intellige- 
re  plures  rationes  rerum,  atque  adeo 
plures  respectus  rationis,  qui  causantur 
non  a  rebus,  sed  ab  intellectu  divino, 
comparando  suam  essenliam  ad  res.  — 
la,  q.  lo,  a,  2,  c.  et  ad  3;  1.  Sent.  dist. 
36,  q.  2,  a.  2,  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  multipli- 
catio  respectuum  rationis  in  nobis  prove- 
nit  ex  imperfectione  nostri  intellectus,  ut 
dictum  est  (supra  in  arg.  2) ;  at  in  Deo 
provenit  ex  perfectione,  quia  non  solum 
intelligit  multa  secundum  quod  in  se  ipsis 
sunt,  sed  etiam  secundum  quod  intellecta 
sunt ;  et  non  solum  intelligit  multa  per 
suam  essentiam,  sed  eliam  intelligit  se 
inlelligere  multa  per  essentiam  suam, 
quod  est  inlelligere  plures  rationes,  et 
causare  distinctionem  inter  illas.  —  la^ 
q.  13,  a.  2,  c.  et  ad  2  et  3. 

QU^STIO  XXII  (1) 

*  DE  DIVISIONE  ENTIS    REALIS  IN    PER    SE  ET 
PER    ACCIDENS. 

Deinde  consideranduin  est  de  divisione 
entis  realis  in  per  se  et  per  accidens. 

(1)  Edit.  Ticin.  qnrpst.  9. 


DIVISIO  ENTIS  —  OU.  WII  E.NS  1'tR  SE  ET  ENS  l'Ell  ACCIIJEXS  —  AilT.  I 


247 


CIRCA  QUAM  QU/ERITUR  : 

*  Utrnm  Ii.tc  divisio  sil,  recle  traclita. 
ARTICULUS  UNICUS 

*  UTRUM   RECTE    DIVIDATUR  A  PIllLOSOPHO 
EN3    IN    PER    SE    ET  PER    ACCIDENS. 

Videtur  qiiod  non  recte  dividatur  a 
Philosopho  ens  in  per  se  et  per  accidens  : 

1.  quia  divisiones  doctrinales  non  de- 
bent  coincidere  ;  at  hcec  coincidit  cuni  di- 
visione  enlis  in  substatitiani  ct  accidens  : 
nam  substantia  est  ens  per  se,  ut  dic- 
lum  est  (in  Logica  q.  10,  a.  2,  c),  acci- 
dens  vero  est  ens  secundum  accidens  : 
ergo  male  dividitur  a  Philosopho  ens  in 
per  se  et  per  accidens. 

2.  Praeterea,  ens  rationis  est  ens,  nam 
est  objectum  Logicae,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  I ,  a.  6,  c.) ;  scientia  autem  non 
est  de  non  ente,  ut  dicitur  1.  Poster.  {lext. 
5 ;  c.  2.).  Et  tamen  neque  est  ens  per  se, 
quia  neque  est  substanlia  neque  ullum  ex 
novem  generibus  accidentium,  ut  mani- 
festum  est ;  neque  est  ens  per  accidens, 
quia  non  est  compositum  ex  duobus  en- 
tibus,  ut  patet.  Ergo  male  dividitur  ens  in 
per  se  et  per  accidens,  cum  non  inclu- 
dantur  in  tali  divisione  omnia  entia.  — 
1.  Posler.  \.k  (3). 

Sed  conlra  est  aucloritas  Philosophi  5. 
Melaphys.  {texl.  13;  1.  4,  c.  7)  dividenlis 
ens  in  per  se  et  per  accidens. —  5.  Mela- 
phys.  1.  9  (7). 

Respondeo  dicendum,  quod  recte  divi_ 
ditur  a  Philosopho  ens  in  per  se  et  per 
accidens.  Ad  cujus  manifestationem  con- 
siderandum  est,  quod  dupliciter  potest 
considerari  ens  :  —  uno  modo  absolule  ; 
et  sic  dividilur  ens  in  substantiam  et  ac- 
cidens,  sicut  ipsa  albedo  in  se  considerata 
dicitur  accidens,  et  homo  substantia,  At- 
tenditur  enim  haec  divisio  secundum  quod 
aliquid  in  natura  sua  est  vel  substantia 
vel  accidens.  —  Alio  modo  per  compara- 
tionem  ad  subjeclum;  et  hoc  modo  divi. 
ditur  ensin  per  se  et  per  accidens.  Atten- 


ditur  enim  haic  divisio  secundum  quod 
aliquid  pra^dicatur  de  aliquo  secundum 
seet  secundum  accidens.  Ens  enim  secun- 
dum  accidens,  quomodo  sumitur  in  hac 
divisione,  accipilur  per  comparationcm 
accidentis  ad  substantiam,  qua^  quidem 
coniparatio  significatur  hoc  verbo  <r  est  )>, 
cumdicitur:  homo  est  albus;  unde  hoc  to- 
tum  :  homo  cst  albus,  cst  ens  per  acci- 
dens.  Unde  manifestum  est  quod  recte  di- 
viditur  ens  in  per  so  et  pcr  acciduns.  — 
5.  Mctaphys.  I.  0  (7). 

Et  ex  hoc  patet  responsio  ad  primum. 

Ad  seeundum  dicendum,  quod  hsec  di- 
visio  est  tanlum  enlis  realis;  nam  est  di- 
visio  per  comparationem  accidentis  ad 
substantiara,  cui  inest,  iit  dictum  est  (in 
c).  At  vero  enlia  ralionis  non  inha)rent 
substantise,  sed  sunt  entia  tantum  in  ani- 
ma  et  ab  anima  fabricata,  ut  diclum  est 
(quaest.  prseced.  a,  3). 


QUyESTIO  XXIil  (1) 

*  DE  DIVISIONE  ENTIS  IN  SUBSTANTIAM  ET 

ACCIDENS. 

Deinde  considerandum  est  de  divisione 
entis  in  substantiam  et  accidens  in  com- 
muni. 

Circa  quam  primo  considerandum  erit 
de  ipsa  divisione,  deinde  de  substantia, 
postea  de  accidente. 

CIRCA    PRIMUM    QU^RUNTUR 
QUATUOR  : 

=•=  Utrum  ens  sufficienter  dividatur  in  snb- 
stantiam  et  accidens. 

*  Utrum  esse  accidentis  sit  dislinctnm  al) 
esse  substantia^. 

*  lltrum  essenlia  substantieo  et  accidentis 
realiter  distinguatur  ab  existentia  seu  esse 
utriusqae. 

■'■=  Utrum  in  omnibns  natnris,  sive  snbstan- 
tialibus  sive  accidentalibns,  res  individua 
et  singularis  addat  aliqnid  supra  naturam 
communem  et  specificam. 

(l)  Edit.  Ticin.  quaest.  10. 


2i>i 


OUARTA  PARS 


ARTICULUS  I 

*   UTRUM     ENS     SUFFICIENTER     DIVIDATUR    IN 
SURSTANTIAM    ET    ACCIDENS. 

Videtur  quod  ens  non  dividalur  suffi- 
cicnter  in  substantiain  et  accidens. 

1.  Ut  enim  dictum  est  (in  Logica  q.  6, 
a.  1,  c),  proprium  est  medium  inter 
substantiam  et  accidens;  sed  bona  divi- 
sio  compleclitur  omnes  partea  divisionis  : 
crgo  non  dividilur  sufficienter  ens  in 
substanliam  et  accidens. 

2.  Praelcrea,difTerenti?e  substanticB  non 
sunt  substantise,  quia,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  3,  a.  2  et  3),  genus  non  partici- 
pat  difTerentias,  neque  de  illis  prsedica- 
tur ;  neque  sunt  accidentia,  quia  constitu- 
unt  speciem  substanlia:)  :  ergo  datur  ali- 
quid  medium  inler  substantiam  et  acci- 
dens. 

3.  Prseterea,  esse  substantice  non  est 
accidens  substantise,  quia  non  est  in  ullo 
genere  accidenlium;  neque  eliam  est 
substantia,  cum  sit  aliud  ab  ejus  essenlia  : 
ergo  dalur  aliquid  medium  inter  substan- 
tiamelaccidens,  et  consequenter  non  suf- 
ficienter  dividitur  ens  in  substantiam  et 
accidens.  —  de  Pot.  q.  5,  a.  4,  ad  3 ;  cf. 
la,  q.  54,  a.  1,  2,  3;  q.  77,  a.  1;  q.  79, 
a.  1. 

Sed  contra  esl  auctoritas  Philosophi 
4.  Metaphys.  (text.  2;  1.  3,  c.  2)  et  ^.Meta- 
phys.  {text.  14;  I.  4,  c.  7),  ubi  postquam 
diviserat  ens  in  per  se  et  per  accidens, 
rursum  ens  per  se  dividit  in  decem  prae- 
dicamenta,  ac  proinde  in  substantiam  et 
novem  genera  accidentium.  —  4.  Meta- 
phijs,  1.1;  5.  Metaphys.  1.  9  (7). 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  accidens  du- 
pliciter  accipitur  a  philosophis  :  uno  modo 
seciindum  quod  condividitur  substantise, 
et  continet  sub  se  novem  genera  rerum. 
Sic  autem  accipiendo  accidens,  non  potest 
dari  medium  inter  substantiam  et  acci- 
dens;  etconsequenter  recte  et  convenien- 
ter  dividitur  ens  in  substantiam  et  acci- 
dens.  Et  ratio  est,  quia  substantia  et  ac- 


-  METAPIIYSICA 

cidens  dividunt  ens  per  affirmationem  et 
negationem,  inter  quce  non  datur  medium  ; 
proprium  enim  subslantia)  est  non  esse 
in  subjecto,  accidentis  vero  in  subjecto 
esse.  —  de  Spiril.  Creai.  a.  11,  c.  —  Alio 
modo  accipitur  accidens,  secundum  quod 
ponitur  ab  Aristotele  unum  de  quatuor 
praedicatis  1.  Top.  (c.  3  et  4,  al.  4  et  5), 
et  secundum  quod  a  Porphyrio  {Isag.  c. 
6)  ponitur  unum  quinque  universalium  ; 
sic  enim  accidens  non  significat  id,  quod 
est  commune  novem  generibus,  sed  habi- 
tudinem  accidentalem  prsedicali  ad  sub- 
jectum,  vel  communis  ad  ea  quae  sub  com- 
muni  continentur.  Si  enim  hsec  esset  ea- 
dem  acceptio  cum  prima,  cum  accidens 
sic  acceptum  dividatur  contra  genus  et 
speciem,  sequeretur  quod  nihil,  quod  sit 
in  novem  generibus,  posset  dici  vel  genus 
velspecies;  quod  patet  esse  falsum,  cum 
color  sit  genus  albedinis,  et  numerus 
binarii.  Sic  igitur  accipiendo  accidens, 
datur  aliquid  medium  inter  substantiam 
et  accidens,  id  est  inter  subslantiale  et 
accidentale  prsedicatum  ;  et  hoc  est  pro- 
prium.  Quod  quidem  convenit  cum  sub- 
stantiali  pra^dicato  in  quantum  causatur 
ex  principiis  essentialibus  speciei ;  etideo 
per  definitionem  significantem  essentiam 
demonstratur  proprietas  de  subjecto. 
Cum  accidentali  vero  praedicato  convenit 
in  hoc,  quod  neque  est  essentia  rei  neque 
pars  essentise,  sed  aliquid  praeter  ipsam. 
Differt  autem  ab  accidentali  praedicato, 
quia  accidentale  praedicatum  noncausatur 
ex  principiis  essentiahbus  speciei ;  sed 
accidit  individuo  sicut  proprium  speciei, 
quandoque  tamen  separabiliter,  quando- 
que  inseparabiliter.  —  Ibid.  —  Unde  ma- 
nifestum  est,  quod  recte  fuit  divisum  ens 
in  substantiam  et  accidens.  —  de  Spirit. 
Creat.  a.  11,  c. ;  la,  q.  77,  a.  1,  ad  5. 

Et  ex  his  patet  adprimum. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duplici- 
ter  sumi  potest  subslantia,  ut  dictum  est 
(in  Logica  q.  9,  a.  8)  :  uno  modo  secun- 
dum  quod  est  genus  summum,  et  sic  dif- 
ferentiae  illius  non  sunt  substantia,  sed 
sunt  extra  rationem  ilius  ;  alio  modo  ut 


DIVISIO  ENTIS  —  QU.  XXIll  SUBSTANTIA  ET  ACCIDENS  -  AllT.  III 


2 '.9 


dividitur  contra  accidens,  et  sic  difTeren- 
lise  sunt  subslanlia);  suntenim  in  specie- 
bus,  et  non  tamquani  accidentia. 

Ad  lertium  dicendum,  quod  esse  sub- 
stanlice  est  accidens  per  quandam  simili- 
tudinem  :  quia  non  est  pars  essenlia}  rei, 


primo  quidcm,  quia  essc  sequitur  natu- 
ram,  unde  ubi  sunt  plures  iiaturae  et  di- 
sliiiclae,  ibi  sunt  et  plura  esse  {de  Unione 
Verbi  a.  1,  ad  10).  Secundo,  quia  esse 
subslanti;«  est  per  se  esse  et  subsisterc, 
esse    vero  accidcntis  est   inesse.  TeiHio, 


nec  de  ratione  illius  (sicut   nec  accidens     quia  diversorum   moluum    diversi    sunt 


est  de  ratione  rei),  sed  actus  substantise, 
alque  adeo  reductive  pertinet  ad  substan- 
tiam.  — de  Pot.  q.  Tj,  a.  4,  ad  3. 

ARTICULUS  II 

*  UTRUM  ESSE  ACGIDENTIS  SIT    DISTINCTUM 
AB    ESSE   SUBSTANTI^. 


termini,  ut  dicitur  5.  Phys.  (text.  55;  c.  6); 
sed  generalio  simpliciter  dicta  termina- 
tur  ad  esse  simpliciter,  quod  cst  essc 
substantia?  ;  generatio  vero  secundum 
quid  tcrminatur  ad  esse  secunduin  quid, 
quod  est  esse  accidentis  (5.  Phys.  I.  !l.). 
Demum,  quia  omnia  accidentia  sunt  for- 
mae  quaedam  subslantia)  superadditse, 
et  a  principiis  substantia^  causatse  ;  unde 
Videtur  quod  sit  nnum   et  idem   esse     oportet  quod  eorumesse  sit  superadditum 


accidentis  et  substantise. 

1.  Dc  (ex)  eodem  enim  dicitur  aliquid 
esse  unum  et  ens  ;  sed  esse  proprie  et 
vere  tantum  dicilur  de  supposito  subsi- 
stenle ;  accidentia  enim  et  forma3  non 
subsistentes  dicuntur  esse  in  quantumeis 
aliquid   subsistit;   ergo    cum   accidentia 


supra  esse  substantiae  et  ab  ipso  depen- 
dens;  nihil  autem  dependet  a  se  nec  a  se 
ipso  producitur  (4.  c.  Gent.  c.  14,  n.  9.). 
Unde  manifestum  est  quod  substantia  et 
accidens  habent  diversum  esse. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  esse 
pertinet  ad  suppositum    lamquam   ad  id 


pertineant  ad  supposilum  in  substanliis  quod  habet  esse,  sed  pertinet  ad  natnram 
compositis,  accidentia  et  substantia  habe-  tamquara  ad  illud  quo  aliquid  habet  esse. 
buntidem  esse. —  Qucest.  disp.  de  Unione  —  3a,  q.  17,  a.  2,  ad  1  ;  Qucesl.  de  Unione 
Verbi  a.  4,  c. ;  a.  1,  c.  Vcrhi  a.  1. 

2.  Praeterea,  ubi  sunt  plura  esse,  ibi  Ad  secundum  dicendum,  quod  ubi  sunt 
sunt  plura  simpliciter,  nam  ens  et  unum  plura  esse  substantialia,  ibi  sunt  plura 
convertuntur ;  sed  ex  subjecto  et  acci-  simpHciter;  secus  vero  quando  est  unum 
dente  non  fiunt  plura  simpliciter;  nam  esse  substantiale  et  plura  accidentaha. — 
plura  accidentia  sunt  unum  subjecto,  ut  Qucest.  de  Unione  Verbi  a.  4,  c. ;  cf.  a.  1, 
dicit  Philosophus  in  5.  Metaphys.  {text.  7 ;  c. 
I.  4,  c.  G)  :  ergo  substantia  et  accidens 
habent  unum  et  idem  esse.  —  Ibid.  a.  3, 
c.  et  arg.  4  Sed  contra. 

Scd  contra  est,  quod  corruptio  termi- 
natur  ad  non  esse,  sicut  generatio  termi- 
natur  ad  esse,  ut  dictum  est  (supra,  q. 
21,  a.  1,  c,  et  in  Physica  q.  35  et  36); 
sed  per  alterationem,  qua^  est  generatio 
secundum  quid,  substantia  retinet  suum 
esse,  accidens  vero  deperdit  suum  :  ergo 
essesubstantise  et  esseaccidentisnon  sunt 
unum  et  idem. 

Pespondeo  dicendum,  quod  aliud  est 
esse  substanlise,  aliud  accidentis.  Quod 
potest  multipliciter  esse  manifestum  ;  et 


ARTICULUS  III 

*  UTRUM  ESSENTIA  ET  EXISTENTIA  REALITER 
DISTINGUANTUR  IN  GREATURIS,  SEU  TAM 
IN  SUBSTANTIA  QUAM  IN  ACCIDENTE. 

Videtur  quod  essentia  ct  exislentia  non 
distinfiruantur  in  creaturis.  seu  tam  in 
substantia  quam  in  accidente. 

1.  Ita  enim  exisfenlia  substantiae   vel 
accidenlis    est  creatura,  sicut  essenlia ; 
sed  existentia  cujuslibet  naturse  non  exi- 
stit  per  aUam  enlitjitem  quam  per  suara 
alioqui  daretur  processsus   in  infinitura  : 


2r.o 


OUArrrA  paivs  —  metaph^siga 


ergo  simililer  essenlia  cujuslibet  naturse 
sive  subslanlialis  sive  accidentalis  exislet 
per  se  ipsam  seu  per  suam  entitatem,  et 
non    per  aliam  a  se  realiter  dislinclam. 

—  1.  Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  2,  arg.  2. 

2.  Pra^lerea,  dislinctio  realis  est  inter 
rcs  aclu  existenles,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  13,  a.  1,  ad  5,  Secundo),  sicut 
distinctio  rationis  est  inter  rem  existen- 
lem  el  aliam  non  existentem,  seu  inler 
ens  et  non  cns  ;  sed  essentia  se  habet  ad 
existenliam  ut  non  ens  actu  od  ens  actu  ; 
nam  existentia  liabet  rationem  actus  et 
essenlia  potenti?e;  ergo  essentia  et  cxi- 
stenlia  non  dislinguuntur  realiter. 

3.  Prseterea,  si  essentia  realiter  di- 
slinguereiur  ab  existenlia,  sequeretur 
dari  aliquod  ens  non  creatum  a  Deo  ; 
nam  creatio  lerminalur  ad  esse,  essenlia 
vero  non  est  esse,  et  tamen  est  ens  : 
ergo  essentia  non  distinguitur  realiter  ab 
existenlia.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  5,  arg.  2. 

4.  Praeterea,  si  essentia  realiter  distin- 
gueretur  ab  existentia,  scqueretur  Deum 
nihil  creare  seu  ex  nihiio  iacere,  sed 
quidquid  facit,  facere  ex  aliquo  prseexi- 
stenti.  Cum  enim  creando  det  esse  :  vel 
essentia,  quae  recipit  a  Deo  esse  percrea- 
tionem,est  aliquid,  vel  nihil.  Si  est  nihil, 
ergo  nihil  constituitur  in  esse  percrealio- 
nem,  et  sic  non  fit  aliquid.  Si  autem  est 
aliquid,  hoc  erit  aliud  ab  esse,  quia  non 
est  idem  recipiens  et  receplum.  Ergo 
Deus  fpcit  ex  aliquo  procexistenti,  et  ita 
non  ex  nihilo;  et  sic  nihil  creabit;  quod 
est  falsum.  Ergo  dicendum  est,  quod 
essentia  et  existentia  non  distinguuntur 
realiter.  — Ibid.  a.  1,  arg.  17. 

5.  Prseterea,  eadem  numero  est  res 
polentia  et  actu,  ut  dicit  Philosophus  (9. 
Metaphys.  text.  14  ;  1.  8,  c.  8) ;  sed  si  di- 
stinguerentur  realiler  essentid  et  existen- 
tia,  non  esset  eadem  numero  res  poten- 
lia  et  actu  ;  nam  ut  est  actu,  involveret 
existenliam,  ralione  cujus  reahter  distin- 
gueretur  a  seipsa  ut  est  potentia  :  ergo. 

—  9.  Metaphys.  1.  7  (3). 

6.  Prseterea,  si  esse  et  essentia  reali- 
ter  distinguerentur,    esse   seu  existentia 


esset  accidens;  et  sic  nulla  esset  genc- 
ratio  substantiahs;  quod  est  conlra  Phi- 
losophum  1.  de  Generat.  (lext.  18;  c.  3), 
ubi  generationem  substantise,  quam  vocal 
generationem  simpliciter,  distinguit  a 
generatione  secundum  quid.  — ■  1.  de 
Generat.  1.  8. 

Sedconlra  cst  :  1.  quod  ubicunque  est 
genus  et  species,  oportet  esse  quiddita- 
tem  difTerentem  ab  esse  :  tum  quia  per 
quiddilatem  res  consliluitur  in  genere, 
non  autem  per  esse  :  quia  hoc  est  uni- 
cuique  proprium,  illa  vero  potest  esse 
communis;  tum  quia  genus  esf,  quod 
prsedicatur  de  pluribus  differentibus  se- 
cundum  esse.  Sed  quselibet  res  creata 
continetur  in  ahquo  genere  ;  ergo  neces- 
sario  debet  in  illa  distingui  realiter  essen- 
tia  et  esse.  —  de  Veril.  q.  27,  a.  1,  ad  8; 
de  Pot.  q.  7,  a.  3,  c;  la,  q.  3,  a.  5,  c. 

2.  Prseterea,  illud  quod  habet  esse  ab 
alio,  in  se  consideratum  est  non  ens,  si 
ipsum  sit  aliud  quam  ipsum  esse,  quod 
ab  olio  accipit  ;  si  autem  sit  realiter 
ipsum  esse  quod  ab  alio  accipit,  sic  non 
potest  in  se  consideratum  esse  non  ens  ; 
non  enim  potest  in  esse  considerari  non 
ens,  licet  in  eo  quod  realiter  est  aliud  quam 
esse,  considerari  possit.  Quod  enim  est, 
potest  aliquid  aliud  habere  permixtum, 
non  autem  ipsum  esse,  ut  dicit  Boethius 
(l,b.  de  Hebdom. ;  —  Migne  PP.  Lat.  t. 
()4,  col.  1311  sqq.).  Prima  quidem  con- 
ditio  est  creaturse,  secunda  Filii  Dei. 
Ergo  in  omni  creatura  essentia  et  esse 
realiter  distinguuntur.  —  de  Pot.  q.  3,  a. 
13,  ad  4. 

3.  Prseterea,  unumquodque  est  per 
suum  esse;  quod  igitur  non  est  suuni 
esse,  non  est  necesse  esse;  sed  solus 
Deus  est  per  se  necesse  esse  :  ergo  solus 
Deus  est  realiter  suum  esse;  et  per  con- 
sequens  in  creaturis  essentia  et  esse  rea- 
liter  distinguentur.  —  Cf.  1.  c.  Gent.  c. 
22,  n.  2. 

4.  Prseterea,  substantise  creatse  sunt 
plures  ;  sed  illa  substantia,  quse  est 
suum  esse,  est  tantum  una,  quia  in  tali 
natura  nulla  est  ratio  raultiplicabilitatis. 


DIVISIO  ENTIS  —  OU.  XXIII  SIJBSTANTIA  ET  ACCIDENS  -  ART.  111  251 

Nec   enim  potest  plurificari  pcr  acidilio-  qiiocl  non  est  aclus  purus,  sed  habet  ali- 

nein  difTerentiorum,  cjuomodo  plurificatur  quid    potentise  admixtum,  sit  sua  actua- 

genus,    quia    essenlia    non  esset  tantuni  lilas,  quia  actualitas  repuirnat  potenliali- 

suum  esse,  sed  aliqua  alia  forma  ;  ncque  tali  ;    nulla    aulem    crcatura   est    purus 

per    receptionem    in   materia,    quomodo  actus,  sed  habet  aliquid  potentise  admix- 

multiplicatur    species  in  individuis,  quia  tum  :   nulla  ergo   essentia  creatura)  est 

sic  non  esset  substantia  in  suo  esse  sub-  suum  esse.  —  la,  q.  54,  a.  1,  c. 

sistens;    neque   per    addilionem   alicujus  Quarto,    quod   est   commune    univoce 

respectus    facicntis   compositionem    cum  mullis,  non  potest  esse  diversum  in  illis  ; 

absoluto,  quia  supponitur  haec  substanlia  si  enim  cst  commune  univocum,  est  idem 

habere  esse  subsislens  et  absolnium,  et  inillis;  sed  homo  convenit  univoce  Petro 

quia  esseut  sicnihil  aliud  liabet  admixtum  et  Paulo,    hominem  autem  esse,   diver- 

pr?eter  esse.    Ergo    nulla  essentia  creala  sum   esl  in  illis  :  ergo  essentia  hominis, 

est  suum  esse  realiter.  —  Cf.  Opusc.  30,  quae    per   «    hominem   »    signiOcatur,  et 

c.5;0pMsc.  60,  c.  2.  esse  illius,  quod  significatur  per  «  homi- 

5.  Praeterea,  ha)C    propo.-ilio   «  Petrus  nem  esse  j),  realiter  distinguuntur;  alio- 

est  J>  est  de   prsedicato  accidentali;  hsec  qui  impossibile  erit  quod   homo  univoce 

vero  «  Deus  estB  est  de  prsedicato  essen-  de  Pelro  et  Paulo   dicalur,   cum  illis  sit 

liali,  et  pertinet  ad  qusestionem  quid  est,  esse   diversum.  —  de  Verif.  q.  2,  a.  II, 

sicut   esse  ad   quaestionem  an  csl;  ergo.  c. ;  1   Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  2,  c. 

—  Quodl.  2,  a.  3,  c.  Quinto,   quod  est    proprium  Dei,  non 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est  potest  creaturge^  communicari ;   impossi- 

dicere,  quod  in  qualibet  re  creata  distin-  bile  enim  est  quod  creatura  pertingat  ad 

guuntur   realiter   essentia  et   existentia.  eandem  rationem   habendi  aliquid  quod 

Quod    multipliciler    potest    esse   manife-  habet   Deus,    sicut  impossibile  est  quod 

stum  :  —  et  pnmo  quidem,  quia  quidquid  ad  idem  esseperveniat.  Sed  proprium  est 

non  estde  intellectu  quidditatis  et  essen-  Dei,  quod  ejus  essenlia  sit  realiter  suura 

tiae,  hoc  illi  advenit  extra,  et  facit  com-  esse  (rfe  Verit.  q.  2,  a.  11,  c),  ut  signifi- 

positionem  cura  illa ;  et   per  consequens  cat  Scriptura    docetjs  propi  iura    nomen 

ab  illa  realiter  distinguitur  ;  quia  nulla  Dei  esse  a  qui  est  »,  ut  habetur  Exod.  3, 

essentia  sine  his  quse  sunt  partes  essen-  14.  Proprium  enim  nomen  cujuslibet  rei 

lise,  intelligi  potest;  omnes  autem  essen-  sumitur  ab  ejus  quiJditate,  et  ad  illam 

lia  et  quiddilas  potest  intelligi  sine   hoc  significandam  est  institutum.   Et  docent 

quod    intelligitur  aliquid   de    esse    suo;  Palres,  Ililarius  lib.  de  Trin.  et  Boethius 

possum  enim   intelligere  quid  est  homo,  de    Trin.   et    alii.  —  de  Verit.  1.    c;  de 

et   ignorare   an    esse    habeat   in   rerum  Pot.  q.  7,  a.  2,  arg.  1   et  3   Sed  contra  ; 

natura.  —  Opusc.  30,  c  5.  1.  c.  Gent.  c.  22.  —  Et  ratione  confirma- 

Smmdo,  esse  est  actualitas  omnis  crea-  tur   :    primum,    quia    proprius    effectus 

tuise ;    non   enim  humanitas  significatur  cujuslibet  causae  procedit  ab  ipsa  secun- 

in    actu,    nisi    prout   significamus    eam  dum    similitudinem    suse  naturae;   pro- 

esse;  oportet  ergo  quod  ipsum  esse  com-  prius  autem  effectus  Dei  est  esse   :    unde 

paretur    ad    essentiam    sicut    actus    ad  oportet  quod  hoc  quod  est  esse,  sit  sub- 

polentiam,  et  quod  essentia   sit  recipiens  slantia  et  natura  Dei.  Praeterea,quia  cum 

et  esse  sit  receptum;  idera  autem  realiter  unumquodque    existat    per   ipsura   esse, 

non  potest  esse  recipiens  et  receptum,  ut  illud  solum  dicitur  esse  per  suam  essen- 

dictura  est  (in  arg.  4)  :  quare  nec  essen-  tiam,  et  non  per  participationem  ipsius 

tia  erit  realiter  eadem  cum  suo  esse.  —  esse,  in  quo  realiter  idem   est  essentia  et 

Ibid.  ;  la,  q.  3,  a.  4,  c  esse,  sicut  e  contra  illud  non  dicitur  esse 

Terlio,    irapossibile    est  quod    aliquid  per  essentiam,    sed  per  participationem 


2r)2 


OUARTA  l'AUS  • 

ipslus  esse,  in  quo  diversum  est  esse  ab 
cssonlia;  solus  aulem  Deus  est  per  suam 
essentiam,  sicut  omnis  crcatura  est  per 
parlicipationem  essc  (1.  c.  Gent.  c.  22, 
n.  6).  Itcm,  quia  cum  bonum  et  ens  con- 
vertanlur,  et  ealenus  aliquid  sit  bonum, 
quatenushabetesse,  juxta  illud  Augustini 
(l.de  Doctrina  Christiana  c.  32;  —  Migne 
t.  34,  col.  32),  quod  in  quanlum  sumus, 
boni  sumus;  ita  convenit  rei  quodsitper 
essenliam,  sicut  convenit  illi  quod  sit 
per  suam  essentiam  bona  ;  at  solus  Deus 
est  per  suam  essenliam  bonus  ;  nam  eale- 
nus  unumquodque  est  bonum,  quate- 
nus  est  perfectum;  omnis  autem  gradus 
perfectionis  convenit  Deo  per  suam  es- 
sentiam  :  ergo  (la,  q.  5,  a.  3,  c;  Quodl. 
2,  a.  3,  c).  Demum,  omne  illud  quod  est 
suura  esse,  non  liabet  esse  acquisituni  ab 
alio  :  quia  illud  quod  res  habet  ex  sua 
quidditate,  ex  se  habet  (2.  Sent.  dist.  3, 
q.  1,  a.  1,  c.) ;  et  quia  illud  quod  habet 
esse  ab  alio,  dicitur  ens  per  participa- 
tionem,  in  quo  nimirum  aliquid  est  prae- 
ter  id  quod  participatur ;  sed  omne  quod 
est  pra^ler  Deum,  habet  esse  acquisitura 
ab  alio,  et  est  ens  per  participationera  : 
ergo  in  omni  creatura  debet  esse  realiter 
distincta  essenlia  et  existenlia,  atque 
adeo  quod  est  et  esse.  —  Quodl.  3,  a.  1  ; 
2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a.  1,  c  ;  Opusc.  69, 
c  2;  1.  c.  Gent.  c  22 ;  la,  q.  3,  a.  3,  c; 
Quodl.  2,  a.  3,  c. 

Neque  dicas,  in  Deo  propterea  dici  es- 
sentiam  esse  realiter  suura  esse,  secus  in 
creaturis,  quia  in  illo  neque  realiter 
neque  ratione  distinguuntur,  in  crea- 
turis  vero  ratione  distinguuntur,  —  quia 
etiara  in  Deo  secundum  modum  signifi- 
candi,  atque  adeo  ratione  distinguuntur, 
quia  esse  significatur  per  modum  actus, 
et  secundura  intelleclura  nostrura  seor- 
sum  accipiraus  esse  Dei  et  subslantiam 
ejus,  ut  hinc  subsistens  dicatur.  —  de 
Verit.  q.  10,  a.  12,  arg.  9  Sed  contra  et 
ad  9.  —  Unde  dicendum  est,  quod  in 
crealuris  essentia  et  existentia  realiter 
distinguuntur. 

Ad  primwn  ergo  dicendum,   quod  es- 


■  MKTAPHYSlnA 

sentia  cst  in  mundo  per  esse  creatum, 
quia  hoc  est  actualitas  ipsius ;  esse  vero 
creatum  non  est  in  mundo  per  aliquid 
aliud,  ^i  «  per  j>  dicat  causam  formalera 
intrinsecam;  si  autera  dicat  causara  for- 
raalera  extrinsecam,  vel  causam  efYecti- 
vara,  sic  est  per  divinura  esse  (1.  Senl. 
dist.  8,  q.  1,  a.  2,  ad  2).  —  Neque  hoc 
mirura  est.  Nara  sicut  bonitas  creata  se 
ipsa  est  bona,  ct  non  per  aliara  bonila- 
tem,  eo  quod  bonitas  est  id  quo  aliquid 
est  bonura  (la,  q.  6,  a.  3,  ad  3  ;  de  Verit. 
q.  21,  a.  5,  ad  8);  et  creatio  passiva 
creatur,  non  quidera  alia  creatione,  sed 
se  ipsa,  quia  est  id  quo  res  creatur  (2. 
Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  2,  ad  4  et  5;  de  Fot. 
q.  3,  a.  3,  ad  2) ;  et  relatio  se  ipsa  refer- 
tur,  et  non  per  aliam  relationera,  quia 
est  id  quo  aliquid  refertur,  ut  dictura  est 
(in  Logica  q.  13,  a.  6)  :  —  ita  existentia 
se  ipsa  exislit,  quia  eatenus  est  ens  et 
exislit,  quatenus  est  id  quo  essentia  exi- 
stit.  —  la,  q.  5  ,  a.  3,  ad  2;  q.  6,  I.  c. ; 
de  Verit.  i.  c  et  a.  4,  ad  4;  1.  c.  Gent, 
c  22. 

Ad  secundum  dicendura,  quod  quia  ex 
hoc  ipso,  quod  quidditati  tribuitur  esse, 
non  solura  esse,  sed  quidditas  ipsa  creari 
dicitur  :  quia  antequam  habeat  esse, 
nihil  est  nisi  in  intellectu  creantis  {de 
Pot.  q.  3,  a.  5,  ad  2)  ;  et  quia,  si  Deus 
per  creationem  dat  esse,  siraul  debet  pro- 
ducere  id  quod  esse  recipit;  sufficienter 
post  creationem,  per  quam  utrumque 
producitur,  datur  ratio  distinctionis  rea- 
lis  inter  essentiam  et  esse;  nara  hsec  tan- 
tura  requirit  distinctas  res  productas,  ut 
est  in  proposito;  nara  cura  essentia  per 
creationera  producatur,  non  est  nihil,  sed 
vere  aliquid  reale,  — de  Pot.  1.  c  et  a.  1, 
ad  17. 

Et  ex  his  patet  ad  tertium;  cura  enim, 
ut  dicturn  est,  per  crcationem  etiara  essen- 
tia  producatur  (cf.  Opusc.  2,  c  98),  et 
per  consequens  creatio  ad  ipsara  et  non 
soluni  ad  esse  terrainetur,  non  sequitur 
dari  aliquod  ens  non  creatum. 

Ad  quartum  dicendura,  quod  cura  Deus 
dans  esse  per  creationera,  simul  producat 


I 


Divisio  ENTis  -  ol:.  XXHI  Si;i33' 

id  quod  recipit  esse,  uL  dictum  esl  (ad  2), 
non  oportet  quod  agat  ex  aliquo  pryeexi- 
stenli.  —  de  Pol.  q.  3,  a.  },  ad  17;  a. 
0,  ad  2. 

Ad  quinliim  dicendum,  quod  quia,  ut 
dictuni  est  (in  c.  et  ad  2  et  4),  esse  est 
actualilas  essentise,  oportet  quod  essen- 
tia  se  habeat  ul  potenlia,  ac  proinde  ut 
in  creatione  utrumque  producatur  et  cree- 
tur,  nimirum  lam  esse  quod  recipitur^ 
quam  essentia  quserecipit.  Verum  utrum- 
que  antequam  per  creationem  produca- 
lur,  possibilc  erat  esse,  non  per  aliquam 
potenliam  praicedentem,  sed  vel  per  non 
repugnantiain  terminorum,  vel  per  poten- 
tiam  agentis,  non  aulem  per  ullam  poten- 
tiam  passivam  pneexistentem  —  de  Pol. 
q.  3,  a.  1,  ad  2 ;  2.  Senl.  dist.  I ,  a.  2,  ad 
2;  Opusc.  2,  c.  98. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  accidens 
dupliciler  sumilur  :  imo  modo  proprie, 
pro  accidente  pra^dicamentali,  quod  vere 
est  accidens  ;  alio  7nodo  improprie  pro  eo, 
quod  non  est  de  quidditate  et  essentia 
rei.  Esse  non  est  accidens  primo  modo? 
quia  ad  idem  genus  pertinent  polentia  et 
actus,  ita  quod  si  actus  est  accidens,  opor- 
tet  quod  eliam  potentia  sit  accidens  ;  esse 
autem  comparatur  ad  essentiam  sicut 
actus  ad  potentiam  ;  et  licet  esse  sit  aliud 
ab  essentia,  non  taraen  intelligitur  illi 
superaddi  ad  modum  accidenlis.  Sdd  est 
accidens  secundo  modo,  quia  non  est  de 
quidditale  rei.  Unde  pertinet  ad  quaestio- 
nem  an  est  et  non  ad  qusestionem  quid 
esl.  —  1.  Sent.  dist.  3,  q.  4,  a.  2,  ad  2; 
1a,  q.  77,  a.  1,  c. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  2,  c. ; 
Opusc.  42;  1.  Sent.  dist.  8,  q.  2,  a.  3  in 
expositione  textus. 

ARTICULUS  IV 

*UTRUM  IN  OMNIBUS  NATUR13  SIVE  SUBSTAN- 
TIALIBUS  SIVE  ACCIDENTALIBUS  RES  INDl- 
VIDUA  ET  SINGULARIS  ADDAT  ALIQUID 
SUPRA  NATURAM  COMxMUNEM  SEU  SPECIFI- 
GAM. 

Videtur  quod  in  omnibus  naturis  sive 


fANTIA  ET  ACGIDEXS  -  AUT.  IV  2.53 

substanlialibus  sive  accidentalibus  res 
individua  et  singularis  nihil  addat  reale 
supra  naturam  communem  seu  specifi- 
cam. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  7.  Mela- 
plujs.  text.  20  (I.  6,  c.  6),  quod  idem  est 
quod  quid  est  esse,  et  id  cujus  est;  et 
iext.  21  dicit  ulrumque  idem  esse  ra- 
tione  (exposilione).  — •  7.  Metaphys.  I.  5. 

2.  PraBterea,  ita  se  res  habet  ad  unita- 
lem  numericam  sicut  ad  csse;  sed  (luaeli- 
bet  res  saltem  substanlialis  habet  per  se 
esse  :  ergo  et  per  se  habet  unitatem,  et 
per  consequens  individua  substantia  nihil 
addet  supra  naturam  specificam.  —  la, 
q.  39,  a.  3,  c. 

3.  Pra3(erea,  quaeiibet  res  non  est 
aliud  quid  a  sua  substanlia,  ut  dicit  Phi- 
losophus  7.  Metaphys.  {lexl.  20  ;  I.  6, 
c.  6) ;  sed  quod  quid  est  esse  est  sub- 
stantia  cujuslibet  rei :  ergo  quod  quid  est 
esse  non  est  aliud  ab  eo  cujus  est.  —  7. 
Metaphys.  I.  5. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus 
7.  Metaphys.  [lext.  41  ;  I.  G,  c.  11)  dicit, 
quod  in  substantiis  materialibus  quod 
quid  est  esse  distinguitur  ab  eo  cujus  est. 
—  7.  Metaphys.  1.  11. 

2.  Praeterea,  quando  aliqua  duo  sic  se 
habent,  quod  unum  realiter  includit  ali- 
quid,  quod  alterumnon  includit,  tunc  illa 
dilTerunt  realiter  ;  sedid,  cujus  est  ipsum 
quoJ  quid  est,  includit  conditiones  indi- 
viduantes,  quas  non  includit  quidditas  : 
ergo  individuum  addit  aliquid  realiter 
supra  naturam  specificam.  —  Cf.  Opusc. 
30,  c.  5. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  omnibus 
naturis  tam  substantialibus  quam  acci* 
dentalibus  individuum  addit  supra  natu- 
ram  specificam  seu  supra  speciem  aliquid 
reale.  Et  ratio  hujus  est,  quia  ralio  mul- 
tiplicationis  numericae  est  potentialitas 
ad  esse.  Hinc  enim  est,  quod  quia  natura 
divina  est  essentialiter  suum  esse,  non 
potest  numero  multiplicari,  sed  est  essen- 
tialiter  hsec.  Ubi  enim  essentia  alicujus 
est  ipsum  suum  esse  proprium,  impossi- 
bile  est  ut  eadem  secundum  eandem  ra- 


)i.>  i 


OUAllTA  PAUS  - 

lionein  alii  convcuial,  quia  inipossibilc 
ost,  ut  esse  propriuni  unius  rei  sit  in  alia 
re  ;  nam  cuilibel  esse  est  distinclum  ab 
esse  allerius.  —  1.  Sent.  tlist.  2,  q.  1,  a. 
1,  arg.  1  et  2  Sedconlra;  la,  q.  11,  a.  3, 
c.  —  Cujus  signuni  est,  quod  es»e  non 
potest  esse  conimune  per  modura  generis, 
quia  singula  contenta  sub  genere  diffe- 
runt  secundum  esse;  et  ideo  si  liumani- 
tas  V.  g.  Socratis  esset  in  illo  idem  quod 
esse  proprium  Socralis,  non  solum  non 
essel  alius  Socrates  secundum  rem,  sed 
neque  alius  homo  ejusdem  rationis  cum 
Socrate.  Quoniam  ergo  in  omnibus  nalu- 
ris  aliud  est  essenlia  et  esse,  ut  dictum 
est  (art.  pnuced.),  prselerquam  in  Deo; 
propterea  excepto  Deo  in  omnibus  naturis 
individuum,  quod  includit  esse,  quod 
non  involvitur  in  natura  communi  (nam 
de  ratione  individui  duo  sunt,  quod  scili- 
cet  sit  ens  actu  vel  in  se  vel  in  alio,  et 
quod  sit  divisum  ab  aliis,  quse  sunt  vel 
esse  possunt  in  eadem  specie,  in  se  indi- 
visum  existens,  quse  non  involvuntur  in 
natura  communi,  ut  manifestum  est), 
superaddit  aliquid  reale  supra  naturam 
communem.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  3,  c.  ;  4. 
Scnt.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  sol.  1,  ad  2 ; 
sol.  3,  ad  3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Piii- 
losophus  loquitur  logice  de  substantiis 
materialibus  sive  immateriali43us ;  homo 
enim  communis,  logice  loquendo,  est  idem 
cum  suo  quod  quid  est,  sccus  vero  hic 
homo.  —  7.  Melaphys.  1.  11  in  fine. 
Et  ex  hoc  patet  ad  tertium. 
Ad  secundum  dicendum,  quod  ideo  sub- 
stantia  dicitur  per  se  habere  esse  et  uni- 
tatem,  quia  neulrum  habet  in  ordine  ad 
aliud  et  per  aliud,  sicut  habet  accidens, 
quod  individuaturex  subjecto,  atque  adeo 
ex  alio  extroneo  ;  sed  utrumquehabet  ex 
propriis  principiis.  —  la,  q.  29,  a.  1,  c. ; 
q.  39,  a.  1,  c.  et  ad  l ;  de  Pot.  q.  9,  a.  1, 
2  et  G,  c. 


wi-yrAiMnsiCA 


QU^STIO  XXIV 


*  DE    SUbSTANTIA. 


Deinde  considerandum  est  de  subslan- 


tia. 


CIRCA  QUAM  QU/ERUNTUR  QUINQUE(l): 

1.  Utrum  substanlitE  conveniat  esse  hoc  ali- 
quid. 

2.  In  quo  consistat  ratio  substanliae. 

*  3.  Quodnam  sit  principium   individuationis 

in  substantiis  corporalibus. 

*  i.  Quodnani  sit  princii)ium  individuationis 
in  substanliis  spiritualibus. 

*  5.  ULrum  substantia   sit  prior  natura,  tem- 

pore  et  cognitione  accidente. 

ARTICULUS  1 

UTRUM    SUBSTANTI/1-;     CONVENIAT     ESSE    nOC 
ALIQUID. 

Videtur  quod  subslantise  non  conveniat 
esse  hoc  aliquid. 

1.  Philosophus  enim  (1.  Phys.  iexl.  10, 
11  et  12 ;  c.  1 ;  2.  de  Anima  text.  2;  c.  1) 
dividit  hoc  aliquid  ex  opposito  ad  formam 
et  materiam.  Dicit  enim  quod  substantia 
dividitur  in  tria,  quorum  unum  est  mate- 
ria,  aliud  forma,  et  tertium  quod  est  hoc 
aliquid ;  sed  opposita  non  dicuntur  de 
eodem  ;  forma  autem  est  substantia :  ergo 
substantise  non  convenit  esse  hoc  ali- 
quid.  —  Quosst.  disp.  de  Anima  a.  1, 
arg.  8. 

2.  Prseterea,  omnequod  est  hoc  aliquid 
est  compositum  ex  materia  et  forma,  ut 
in  2.  de  Anima  {text.  2  ;  c.  1)  patet ;  at 
e^t  aliqua  substantia  quse  non  estcompo- 
sila  ex  materia  et  forma,  ut  in  angeiis: 
ergo  est  aliqua    substantia  quae  non  est 

(l^  Edit.  Ticin.  qusest.  11:...  «  quatuor :  1.  Quod- 
nam  sil  principium  individualionis  in  substanliis 
corporalibus.  —  2.  Quodnam  siL  principium  indi- 
viduationis  in  substantiis  spiritualibus.  —  3. 
Utrum  suppositum  addat  supra  naturam  singula- 
rem  aliquid  realo  positi  um.  —  4.  Utrum  substan- 
Ua  prior  sit  naiura,  tempore  ct  cognilione  acci- 
dene  ». 


DE  SUBSTANTIA  —  ni".  XXIV  DE 

hoc  aliquid  ;  ergo  non  convenit  substan- 
tiai  esse  hoc  aliquid.  —  2.  Sent,  dist.  17, 
q.  1,  a.  2,  arg.  1. 

Sedcontra:  Omni  subsistenli  convenit 
(.sse  hoc  aliquid;  sed  subsislero  convenit 
substaiitise :  ergo  substantiai  conveiiit 
esse  hoc  aliquid.  —  Quccst.  clisp.  de  Ani- 
ma  a.  1,  c. 

Bf.spondeo  dicendum,  quod  hoc  aliquid 
proprie  dicitur  individuuni  in  generesub- 
stanliai.  Dicit  enim  Philosophus  in  Prce- 
dicam.  c.  0  (5),  quod  primce  substantia) 
indubitanter  hoc  ahquid  significant,  se- 
cundse  vero  substantise  etsi  videantur 
hoc  aUquid  significare,  magis  lamen  si- 
gnificant  quale  quid.  Individuum  autem 
in  genere  substnntia^  non  solum  habet 
quod  per  se  possit  subsistere,  sed  quod 
sit  aliquid  completum  in  aliqua  specie  et 
genere  substantiai.  Unde  Philosophus 
etiam  in  Prcedicam.  (I.  c.)  manum  et  pe- 
dera  et  hujusmodi  nominat  parles  sub- 
stantiarum,  magis  quam  substantias  pri- 
mas  et  secundas,  quia  licet  non  sint  in 
alio  sicut  in  subjecto  (quod  proprie  sub- 
slanliai  est),  non  tamen  participant  com- 
plete  naturam  alicujus  speciei:  unde  non 
sunt  in  aliqua  specie  neque  in  aliquo 
genere  nisi  per  reductionera.  Ex  quibus 
palet  quod  cum  duo  sint  de  ratione  ejus 
quod  est  hoc  aliquid,  et  scilicet  quod  sub- 
sistat  etsit  aliquid  C(.impletum,  non  omni 
substantiae  convenit  esse  hoc  aliquid, 
sed  tantum  completae  et  per  se  subsi- 
stenti.  —  Ibid. ;  la,  q.  75,  a.  2,  ad  1 ;  2. 
Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  2,  ad  1. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  forma 
materialis  duas  ob  rationes  non  potest 
esse  hoc  aliquid,  ut  ex  dictis  manifestura 
est:  et  quia  non  subsistit,  et  quia  non  est 
quid  completum;  sed  manus,  pes  et  aliae 
hujusmodi  partes  j.ossent  quidera  dici  hoc 
aliquid,  si  sumatur  hoc  aliquid  pro  eo 
lantum  quod  snbsistit  quocunque  modo, 
sed  non  si  sumatur  pro  eo  quod  subsistit 
complete.  —  la,  q.  75,  a.  2,  adl;2. 
Sent.  1.  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non  est 
de  ratione  ejus  quod  est  hoc  aliquid  quod 


IIATIONE  SUBSTANTLE  —  AUT.  II  2.j5 

sit  ex  materia  et  forma  compositum,  sed 
solum  quod  possit  complete  per  se  sub- 
sistere.  Unde  licet  composilum  sit  hoc 
aliquid,  non  lamcn  rcmovetur  quin  aliis 
pos^it  compelere  quod  sint  hoc  aliquid. 
—  Qucvst.  disp.  de  Anima  a.  1,  ad  8. 

ARTICULUS   II 

IN    (jUO    CONSISTAT    RATIO    SUDSTANTl.r:. 

Videtur  quod  ratio  substantiaj  non  sit 
quod  sit  ens  per  se  existens. 

1.  Ratio  enim  cujuslibet  rei  est  ejus 
definilio ;  sed  haec  non  potest  esse  defini- 
tio  substantiae,  ens  enim  non  potest  esse 
genus:  orgo  ratio  substantiae  non  est 
quod  sit  ens  per  se  existens.  —  de  Pol. 
q.  7,  a.  3,  ad  4 ;  1.  c.  Gent.  c.  25,  n.  4. 

2.  Praeterea,  diotur  ens  per  se,  ex  hoc 
quod  non  e?t  in  alio ;  sed  haec  est  negatio 
pura,  et  quse  proinde  non  potest  genus 
vel  speciem  constituere :  ergo  non  debet 
poni  in  definitione.  — 1,  c.  Gent,  c.  25, 
n.  4. 

3.  Prsetorea,  forma  est  subslantia ;  at 
forma  est  in  subjecto,  scilicet  in  maleria  : 
ergo  non  est  de  ratione  substantiae  esse 
per  se,  id  est  non  in  alio.  —  1.  Phys. 
1.15. 

4.  Praeterea,  esse  non  ponitur  in  defi- 
nitione  cujuscunque  rei  (Quodl.  9,  a.  5, 
ad  2) ;  ergo  per  se  esse  non  potest  esse  de 
ratione  subslantiaj.  —  Quodl.  2,  a.  3,  c. ; 
8.  Melaphys.  I.  5. 

Sed  contra :  Substantia  dividitur  per 
oppositum  ab  accidente;  sed  accidens 
est  cujus  esse  est  inesse:  ergo  substan- 
tia  est  cujus  esse  est  per  se  esse;  et  sic 
ratio  substantise  erit  quod  sit  ens  per  se 
exislens.  —  Opusc.  42,  c.  10;  Opusc.  33. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  de  ratione 
substantiae  est  quod  sil  ens  per  se  exi- 
stens,  non  quidem  sicut  definitio  ejus,  sed 
sicut  id  quod  convenit  illi  ratione  defini- 
lionis  et  essentia3  ejus.  Et  quod  quidem 
hicc  non  possit  esse  definitio  ejus,  patet, 
quia  ex  hoc  quod  dicitur  ens,  non  potest 
esse  genus:  quia,  ut  probatura  est(supra, 


2.-6 


OUAUTA  PAUS  — 


q.  3,  a.  1,  c;  cl'.  1.  c.  Genl.  c.  25,  n.  k), 
ens  non  habet  ralionein  generis.  Simili- 
ter  nec  ex  hoc  quod  dicilur  pcr  se,  quia 
iioc  non  vitlelur  importare  nisi  negalio- 
nem  tantum ;  dicitur  enim  ens  per  se  ex 
hoc  quod  non  ebt  in  aho,  quod  est  nega- 
lio  pura,  quae  nec  potest  nnturam  vel 
rutionem  generis  constituere,  quia  sic 
genut^  non  dicerct,  quid  est  res,  sed  quid 
non  est.  Oportet  igitur  quod  ralio  sub- 
stanlia)  intcUigalur  hoc  modo,  quod  sub- 
stantia  sil  res  cui  conveniat  esse  non  in 
subjeclo ;  nomen  auteni  rei  a  quidditate 
imponitur,  sicut  nomen  entis  ab  esse  :  et 
sic  in  ralione  substantiai  intelligatur 
quod  habeat  quidditatem  cui  conveniat 
esse  non  in  alio,  quod  est  esse  per  se.  Ex 
quo  patet  quod  de  ralione  substantiae  sit 
esse  per  se,  sed  non  sicut  ejus  dcfinilio 
aut  essentia,  sed  sicut  de  ratione  suse 
essentia)  sibi  conveniens.  — 2.  Sent.  dist. 
3,  q.  1,  a.  1,  ad  1 ;  1.  c.  Gent.  c.  25 ; 
Quodl.  9,  a.  5,  ad  2  ;  de  Pot.  q.  7,  a.  3, 
ad4;  3a,  q.  77,  a.  1,  ad  2;  1.  Sent. 
dist.  8,  q.  4,  a.  2,  ad  2. 

Ad  pnmum  ergo  et  secundum  patet  so- 
lutio  ex  dictis  (in  c.)  :  verum  est  enim, 
quod  esse  per  se  non  est  ratio  substan- 
tia3  sicut  ejus  definitio.  —  Opusc.  42, 
c.  10. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  formae  sub- 
slanliales  sunt  quidem  in  materia,  non 
autemin  subjeclo.  Nam  subjeclum  esthoc 
aliquid,  formaautem  substantialisestquse 
facit  subjectum  hoc  aliquid,  non  autem 
prsesupponit  illud.  —  Opusc.  33. 

Adquartum  dicendum,  quodaliquidpo- 
test  inlelligiponi  in  definitionedupliciter : 
vel  formaliter,  actu  et  immediate,  vel  in 
virtute,  in  potentia  et  implicite.  Sic  ergo 
esse  non  potest  poni  in  definitione  alicu- 
jus  formaliter  et  actu :  sed  ponitur  vir- 
tule  et  potentia  et  implicite,  in  quantum 
unuraquodque  definitur  secundum  quod 
habetesse,  ut  in  7.  Metaphys.  {text.  16; 
I.  6,  c.  4)  dicitur.  —  Tabula  Concord.  n. 
513,  300;  2.  Sent.  dist.  35,  q.  1,  a.  2, 
ad  1.  ' 
Ad  id  vero  quod  in  eontrarium  opponi- 


METAPHYSICA 

tur,  dicendum,  quod,  sicut  dictum  est 
(ad  4),  csse  non  potest  poni  formaliter  ia 
definitione  alicujus  generis  et  speciei, 
secundum  Avicennam  in  sua  Metaphy- 
sica.  Cujus  ratio  est,  quia  omnia  particu- 
laria  uniuntur  in  definitione  generis  aut 
speciei,  cum  tamen  genus  vel  species  noQ 
sint  secundum  unum  esse  in  omnibus. 
Sicut  ergo  haec  non  est  veradefinitio  sub- 
stantiae:  Substantia  est  quod  per  se  est; 
ita  haec  non  est  vera  definilio  accidentis: 
Quod  est  in  alio.  Sed  est  circumloculio 
veroe  descriptionis,  qua)  talis  intelligilur  : 
Substantia  est  res  cujus  naturae  debetur 
esse  in  alio  ;  accidens  vero  est  res  cujus 
naturse  debetur  esse  in  alio.  Alioqui  quan-  I 

do  accidens    miraculose    esset  sine  sub- 
jecto,  indueret  rationem  subslantiae ;  quod 
est  falsum  et  impossibile,  ut  scilicet  acci-     A^ 
dens   sit  substantia.  —  Quodl.    9,  a.  5, 
ad  2. 


ARTICULUS  III 


'^Wr 


*"  QUODNAM    SIT    PRINCIPIUM    INDIVIDUATIONIS 
IN  SUBSTANTUS  CORPORALIBUS. 

I.  Videtur  quod  in  substantiis  corpo- 
ralibus  principium  individuationis  sit 
materia. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  7.  Metaphys. 
(text.  28  ;  1.  6,  c.  8)  et  12.  Metaphys.  {text. 
49;  1.  11,  c.  8),  quod  propterea  Socrates 
et  GdUias  sunt  duo  numero,  qui  habent 
diversam  materiam;  et  quod  est  unus 
numero  primus  motor,  quia  caret  mate- 
ria.  —  l.Melaphys.  I.  17;  12.  Metaphys. 
I.  10  (7). 

2.  Praelerea,  1.  de  Ccelo  {lext.  92;  c.  9) 
dicit  Philosophus,  quod  aliud  est  coelum, 
aliud  hoc  coelum,  et  quod  illud  dicit  for- 
mam,  hoc  vero  materiam ;  ergo  materia 
est  principium  individuationis  in  sub- 
stantiis  materialibus.  —^  \.  de  Ccelo  1.  19. 

3.  Praeterea,  illud  est  causa  tota  indi- 
viduationis,  ad  quod  individuatio  sequi- 
tur  de  necessilate  et  universaliter,  et  a 
quo  ejus  oppositum  de  necessitate  et  uni- 
versaliter  reraovetur.  Sed  raateria  est  hu- 


DE  SU13STANTIA  —  QL.  XXIV  DE 

jusinodi.  Gujus  signum  est,  quod  ad  esse 
raaleriale  sequitur  universuliler  et  de  ne- 
cessitate  individuatum  esse,  et  removelur 
universaliler  omne  qiiod  est  ejus  opposi- 
tum.  Ergo  materia  est  causa  individua- 
tionis.  —  Quccslio  de  Principio  Individua- 
iionis  (1)  a.  1,  aig.  3  Sed  contm. 

Sed  contra  :  1.  lllud,  quod  est  comraunc 
pluribus,  non  est  causa  individuationis ; 
sed  raateria  est  comraunis  omnibus  sub- 
fctanliis  corporalibus  :  ergo  maleria  non 
est  causa  individuationis. 

2.  Praeteroa,  raateria  de  se  sive  secun- 
dum  se  considerata  cst  punctaiis  et  inLli- 
visibilis  ;  ergo  non  est  causa  diversitatis 
nuraeralis.  —  Qucest.  de  Princ.  Individ.  a. 

1,  arg.  8. 

11.  Videlur  quod  forma  sit  principium 
individualionis. 

1.  Dicitenim  Philosophus  2.  de  Anima 
{text.  2;  c.  1),  quod  forma  facit  materiam 
esse  hoc  aliquid ;  sed  quod  facit  hoc 
esse  hoc  aliquid,  facit  esse  individuum: 
ergo  individuationis  causa  est  forma.  — 

2.  de  Anima  1.  1. 

2.  Prseterea,  id  quod  finit  et  dctermi- 
nal  coramunitatera  alterius,  est  princi- 
pium  distinclivum  et  consequenter  indi- 
viduationis;  scd  forma  determinat  com- 
raunitatem  materise,  et  facit  eam  stare 
sub  certa  forma  et  sub  certis  dimensio- 
nibus  et  accidentibus :  ergo  forma  est 
principium  individuationis.  —  Ibid. 

3.  Praetcrea,  a  quo  res  habet  esse, 
habet  et  unitatem  et  individualionem ; 
sed  substantia  corporalis  habet  esse  a 
forma:  ergo  et  a  forma  habet  unitatem 
et  individualionem.  —  8.  Metaphys.  1. 
B  (4);  2.  c.  Gent.  c.  83;  la,  q.  76,  a.  2. 

4.  Praeterea,  principia  individualionis 
sunt  de  essentia  substantiae  individuae ; 
subslantia  enim  per  se  habet  unitatemet 
mullitudinem.  Sed  de  essentia  substantise 
non  sunt   nisi   raateria   el   forma;    ergo 


(l)  Hanc  qujBstionem,  qua3  probe  est  dislinguen- 
da  ab  Opusc.  29  de  Principio  Individiiationis,  olim 
aliqui  S.  Thomce  a  Iribuebant.  Eam  in  appendice 
describemus,  quia  in  plerisque  ediiionibus  opc- 
rum  S.  Thomce  desideratur. 


RATIOiNE  SUBSTANTI.K  —  ART.  III 


257 


alterum  horum  est  principium  indivi- 
duationis.  Sed  non  cst  materia:  quia  prin- 
cipium  individuationis  cst  principium 
distinguendi ;  at  sola  forma  est  princi- 
pium  distinctionis;  nam  actus  est  qui 
dislinguit,  ut  inqiiit  Philosophus  7.  Meta- 
phys.{lext.  49;  I.  G,  c.  13);  forma  autem 
est  actus,  et  materia  potenlia,  ut  dictum 
est  ex  Philosopho.  Ergo  forma  cst  prin- 
cipium  individuationis.  —  la,  q.  44,  a.  2, 
c.  Cf.  quoist.  disp.  de  Anima  a.  3,  ad  15; 
de  Pot.  q.  9,  a.  LJ,  ad  15;  la,  q.  39,  a. 
2,  c. 

Sed  contra  est,  quod  substantia  compo- 
sita  est  hcec  mtmero  propter  hanc  raatc- 
riam  et  hanc  forraam  numero;  sed  ideo 
est  haec  forraa  numero,  quia  recipilur  in 
hac  materia  numero,  nam  forma  indivi- 
duatur  per  raateriam:  ergo  forma  non  est 
principium  individualionis.  —Opiisc.29; 
Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  c;  2.  Sent.  dist.  3, 
q.  1,  a.  2,  ad  1. 

III.  Videturquodprincipium  individua- 
tionis  sit  cpiantitas  :  — 

1.  quia  diversitatem  in  numero  facit 
haec  materia  et  haic  forma;  sed  forma  est 
hsec,  quia  recipitur  in  hac  materia ;  ma- 
teria  vero  est  haec  divisa  ab  alia  materia 
per  quantitatem  :  ergo  quantitas  est  prin- 
cipium  individuationis.  —  Opiisc.  70,  q. 
4,  a.  2,  c. 

2.  Praeterea,  quantilates  non  possunt 
separari  ab  individuis,  ipsis  remanenti- 
bus  distinclis;  sed  si  quantilas  non  esset 
principium  intrinsecum  individuationis, 
sed  raere  extrinsece  sc  haberet,  posset  ab 
illis  separari :  ergo  quantitas  est  princi- 
piura  individualionis. 

3.  Praeterea,  ex  hoc  aliquid  est  natum 
esse  in  uno  solo,  quod  illud  est  in  se  in- 
divisum  et  divisum  a  quocunque  alio  ;  sed 
divisio  accidit  substanLiae  ratione  quanti- 
tatis,  ut  dicit  Philosophus  1.  Phi/s.  {text. 
17  et  18;  c.  2) :  ergo  quantilas  est  princi- 
piura  individualionis.  —  3j,  q.  77,  a.  2, 
c. ;  cf.  4.  Senl.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  quae- 
stiunc.  3,  ad  3. 

Sedcontra  est:  1.  quod  per  hoc  distin- 
guitur  substantia  ab  accidenlibus,  quod 


SuMM.c  Philos.  VI       17, 


25«  QUAIITA  I'AIIS  - 

hajc  individuantiir  a  suis  subjeclis,  illa 
vero  per  propria  principia. 

2.  PriDlerea,  nulla  substanlia  potcst 
constilui  per  accidcns  ;  scd  individuuui 
substantia)  est  substantia,  est  enim  prima 
substantia;  quantitas  vero  est  accidens : 
ergo  quanlilas  non  est  principium  indi- 
viduationis. —  Cf.  de  Pol.  q.  10,  a.  3,  c. 

IV.  Videtur  quod  plumlitas  seu  collec- 
tio  accidenlium  sit  principium  individua- 
tionis. 

1.  Dicit  cnim  Porphyrius  {hacj.  c.  3), 
quod  individuum  facit  collectio  acciden- 
tium,  quae  in  alio  reperiri  non  possunt; 
sed  id,  quod  est  principium  individuatio- 
nis,  est  principium  pluralitatis  secundum 
numerum  :  ergo  accidentium  collecLio  est 
principium  pluralitatis  numericcc.  — 
Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  arg.  1  Scd  conira. 

2.  Praiterea,  inindividuonon  inveniun- 
tur  nisi  materia,  forma  et  accidentia.  Scd 
diversitas  formse  non  facit  diversitatem 
secundum  numerum,  sed  secundum  spe- 
ciem,  ut  dicitur  10.  Metaphys.  {iext.  41; 
1.  9,  c.  3.)  Diversitatem  vero  secundum 
genus  facit  diversitas  materiae  ;  dicit  enim 
Philosophus  {ibid.  iexl.  12),  quod  genere 
differunt  quorum  raateria  non  est  com- 
munis,  nec  generatio  ad  invicem.  Ergo 
diversitatem  secundum  numerum  non 
potest  facere  nisi  diversitas  et  pluralitas 
accidentium.  —  Ibid.  arg.  2  Sed  contra. 

3.  Prceterea,  id  quod  invenitur  com- 
mune  in  pluribus  specie  differentibus, 
non  est  causa  diversitatis  secundum  nu- 
merum,  quia  divisio  generis  in  species 
prsecedit  divisionem  speciei  in  individua. 
Sed  materia  invenitur  communis  in  di- 
Versis  secundum  speciem,  quia  eadem 
materia  diversis  (contrariis)  formis  sub- 
ditur;  alias  habentia  contrarias  formas 
ad  invicem  non  transmutarentur.  Ergo 
materia  non  est  principium  diversitatis 
secundum  numerum;  nec  forma,  ut  di- 
ctum  est ;  ergo  relinquitur  quod  acciden- 
tia.  —  Ibid.  arg.  3  Sed  conira. 

4.  Prseterea,  in  genere  substantice  nihil 
invenitur  nisi  genus  et  diflferenlia  ;  sed 
individua  unius  S|jeciei  non  dislinguuntur 


MRTAIMIYSICA 

genere  nec  substanlialibus  diflerentiis  : 
creo  non  difTerunt  nisi  diflerentiis  acci- 
dentalibus.  —  Ibid.  arg.  4  Sed  conira. 

Sed  contra  esl  :  1.  quod  dicit  Philoso- 
phus  5.  Meiapliys.  {text.  12 ;  1.  4,  c.  6), 
quod  numero  sunt  unum,  quorum  est  ma- 
teria  una;  ergo  et  numero  plura,  quorum 
materia)  plures ;  ergo  diversitatenl  nume- 
ricam  non  facit  pluralitas  accidenliuni, 
sed  materierum.  —  Ibid.  arg.  1. 

2.  Prseterea,  dicit  Philosophus  4.  Meta- 
phys.  {iexl.  3 ;  1.  3,  c.  2),  quod  idem  est 
rebus  causa  substantiae  et  unitatis;  sed 
accidentia  non  sunt  individuo  causa  sub- 
stanliae:  ergo  nec  unitotis,  et  per  conse- 
quens  nec  pluralitalis  secundum  nume- 
rum.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Prceterea,  sicut  ea,  quae  in  genere 
subslantia3  differunt  gencre  vel  specie, 
differunt  secundum  substantiam,  et  non 
solum  secundum  accidens,  ita  et  ea,  quai 
differunt  secundum  numerum.  Sed  aliqua 
dicuntur  diversa  genere  vel  specie  per  id, 
quod  est  in  genere  substantise,  non  per 
accidentia.  Erero  similiter  dicuntur  diver- 
sa  numero  secundura  illud,  quod  est  in 
genere  substantia),  et  non  secundum  acci- 
dentia.  — Ibid.  arg.  4. 

Respondeo  dicendum  ad  primam  qaai- 
stionem,  quod  principiura  individuationis 
est  multiplex;  primum  tamen  et  originale 
est  materia  signala  quantitale. 

Ad  cujus  evidentiam  considerandum 
est,  quod  quia  eadem  sunt  principia  esse 
et  unitatis  —  nam  ab  eodem  habet  res, 
quod  sit  ens,  et  quod  sit  una;  nam  ens 
et  unum  realiter  non  distinguuntur,  ut 
dicitur  4.  Metaphys.  initio  {text.  3;  I.  3, 
c.  1);  sicut  substantia  materialis  indivi- 
dua  habet  esse  a  quatuor  causis,  ita  ha- 
bet  unitatem  suam  ab  illis.  Unde  quando 
quaeritur,  quod  sit  principium  individua- 
tionis,  non  debet  quaeri  de  solo  principio 
malerialijSeddeomnibus,  quia  individua- 
tio  habet  multa  principia.  Principium 
enim  effectivum  illius  in  sub5l.antiis  mate- 
rialibus  est  generans,  sicut  iii  artificiali- 
bus  est  artifex;  cum  cnim  agens  de  sua 
substantia  facit  aliud,   ipse  est  causa  di- 


DE  SrnSTANTlA  —  QU.  XXIV  DE 

stinctionis  atque  adeo  individaationis. 
Habet  etiani  principiuni  finale ;  et  hoc  est 
conservatio  speciei,  quia  propter  hoc  est 
multipiicatio  et  distinclio  individuorum, 
ut  conservctur  et  salvetur  esse  specierum. 
Principium  etiam  formale  est  ipsa  forma 
terminans  materiam.  Materiale  vero  est 
ipsa  maleria  terminans  formam.  Manife- 
slalivum  etiam  individualionis  sunt  ipsa 
accidentia  distinguentia  lam  hanc  mate- 
riamquam  hanc  formam  ab  aliis  materie- 
bus  et  formis  quantum  ad  apparentiam 
et  aspectum.  —  Quccst.  de  Princ.  Individ. 
a.  1,  in  c. ;  Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  in  c. 

Ceterum    quia   sicut  nulla   substantia 

constituitur  per  accidentia  sedperpropria 

principia,  ila  nec  per  Jlla  sed  per  hocc  et 

per  se  ipsam  individuatur,  sicut  acciden- 

tia  individuantur  per  subjectum  ;  hinc  se- 

quilur,  quod    sicut   partes   generis    sunl 

mateiia  et  forma,  ila  parles  individui  sunt 

hsec    maleria  et  ha^c  forma ;  et  sicut  di- 

versitatem  in  genere  et  specie  facit  diver- 

silas    materise  el  formse  absolute,  ita  di- 

versitatem    in   numero,    et  consequenter 

individuationem   faciunt  hcec  maleria  et 

hcec  forma.  Ex  his  lamen  duobus  intrin- 

secis  ipsi  individuo  primo  et  per  se  et  in- 

trinscce  tribucndum  est  principium  indi- 

viJuationis   materiae    primae    plus   quam 

forma),  exlrinseee  vero  quantilali. 

Ad  cujus  manifestationem  sciendum 
ost,  quod  in  individuo  duo  sunt  conside- 
randa,  videlicet  illud,  quocl  cadit  sub  ra- 
lionem  individualem,  et  illud,  quod  cadit 
sub  sensum  exteriorom.  lllud  enim,  quod 
cadit  sub  ralionem  individualem  est  hoc 
aliquid  per  naturam  malerice;  sed  iliud, 
quod  cadit  sub  sensum  exteriorem,  est 
hoc  aliqiiid  per  quanlitatem.  —  Indivi- 
duum  enim  apud  nos  in  duobus  consistit. 
Est  enim  individuumin  sensibilibus  ipsum 
ultimum  in  genere  subslanlicc,  quod  de 
nullo  alio  praidicatur,  et  ipsum  est  <(  pri- 
ma  substantia  d  secundum  Philosophura 
(in  Praedicam.  c.  6,  al,  S)  el  primum  sub- 
jeclum  omnium  alioruai.  Natura  autem 
formae  malerialis,  cum  non  possit  esse  hoc 
aliquid  in  specie,  cujus  est  solum  esse  in- 


RATIOXE  SUnSTAXTI.K  -  AUT.  III  259 

comniunicabile,  est  multis  communicabi- 
lis,  quantum  ad    ipsam  rationem  suam. 
Incommunicabilc   vero  est  solura  de  ra- 
tione    suppositi,     quod   ect    hoc    aliquid 
completum  in  specie ;    quod  formai    non 
comiielit,  et  ideo  de  sui  natura  comrauni- 
cabilis  est.  Communicalio  autem  illius  per 
hoc  est  quod  recipitur  in  aliis,  et  propter- 
ea  de  natura  sua  simul  recipitur  in  niul- 
tis   secundum   unam  ralionem,  cura  una 
sit  ratio  speciei   in   omnibus    individuis. 
Sed    quia  ipsa  esse  non  habet,  cum   lioc 
solum  sit  suppositi,  suppositum  autem  est 
incommunicabile;  ideo  ipsa  forma  raate"> 
rialis    diversificatur   secundum    csse    in 
multa  incommunicabilia,  manens  una  se- 
cundura  rationera  multis  communicatam. 
Formse  aulem  receptio  est   in   materia, 
quia  ipsa  malerialis  est,  et  redditur  iu- 
coramunicabilis,  quiain  materia  recipitur, 
et  per  receptionem    ejus  in   illa  efficitur 
individuum,  quod  est  primura  fundamen- 
tum  in  genere  substantia,  ut  complelum 
subjectura  aliorum  praedicabilium.   Quo- 
niam  vero  in  via  generationis  semper  in- 
completura  est  prius  coiiipleto,  propterea 
id  quod  est  primum  subjectum  in  via  ge- 
nerationis   incompletum,   quod   de   nullo 
alioillius  generis  prsedicatur,  puta  raate- 
ria,   necessario   est  primum  et  originale 
principium  incommunicabilitatis,  quai  est 
piopria  individui. 

Aliud  vero  est,  in  quo  salvatur  natura 
individui  apud  nos,  determinalio  scilicet 
illius  ad  certas  particulas  temporis  et  loci, 
Nam  propriura  est  individui  esse  hic  et 
nunc.  Et  haec  determinatio  debetur  indi- 
viduo  ralione  quantitatis  deterrainatae  per 
formara  abjiciendam,  et  indeterminatae 
per  ordinem  ad  formam  acquirendam.  Et 
ideo  raateria  sub  quantitate  terminata  di- 
citur  prmcipiura  individuationis.  Materia 
enira  sola  est  primum  principium  indivi-^ 
duationis  quoad  illud,  in  quo  salvatur  ra- 
tio  prirai  in  genere  substantise.  Quod  quia 
impossibile  est  reperiri  sine  corpore  et 
quantitate,  ideo  quantitas  terminata  dici- 
tur  principium  individualionis  ;  non  quod 
aliquo  modo  sit  subjectura  iilius,  quod  est 


•JG(»  OUARTA  PAUS  - 

|,riiua  s.ub>laiiliu,  seel  (juiLi,  cum  illaai 
cuncoinitelur  insepai-abililer,  determinat 
illam  ad  hic  el  nunc.  Undc  illud  quod  cadit 
sub  ralionem  singularcm,  est  hoc  aliquid 
per  naturam  maleriai;  quod  vero  cadit 
sub  sensura  exteriorem,  est  tale  per  quan- 
tilalem.  Et  sic  manifeslum  cst  quodnam 
-  sit  principium  individuationis.  —  Quanit. 
de  Princ.  Indivicl.  I.  c. ;  Oimsc.  70, 1.  c. ; 
TabuJa  Aurea  voce  «  individuum  »  n.  33, 
34  ;  Tabula  Concord.  n.  733. 

Et  ex  his  patet  ad  prima  tria  objecta. 
Tanlum  enim  probant,  quod  materia  est 
primum  et  originativum  principium  indi- 
viduationis,  non  autem  quod  sit  sufficiens, 
ut  dictum  est  (in  c). 

Ad  quartum  (sive  ad  primum  in  contra- 
rium)  dicendum,  quod  impossibile  est  for- 
mam  uniri  materiae,  quin  sit  particula- 
ris,  et  quin  sequatur  quantilas  determi- 
nata;  per  quem  modum  materia  non  est 
ullra  communicabilis  alicui  alteri  formae, 
quia  hsec  quantitas  cum  alia  forma  repe- 
riri  non  potest  cum  eadem  determinatio- 
ne.  Et  ideo  materia  non  est  communica- 
bilis  secundum  eandem  rationem,  sicut 
est  forma.  Ralio  enim  materiae  sub  una 
forma,  alia  est  a  ratione  sua  sub  alia  for- 
ma,  quia  certificatur  ratio  sua  per  deter- 
minationem  quanlitatis,  quae  in  diversa 
proporlione  requiritur  ad  diversas  forraas. 
Essenlia  tamen  materiae  non  diversifica- 
tur  sub  diversis  forrais  sicut  sua  ralio. 
Ratio  enim  materisc  non  est  una  et  com- 
munis,  sicut  sua  essentia.  Ralio  vero  for- 
mae  in  diversis  materiis  est  una,  licet 
essentia  sitdiversa.  Et  (i  Jeo)  communitas, 
quse  est  secundum  essentiam  tantum,  quae 
est  ipsius  malerise,  et  non  secundum  ean- 
dem  rationem,  non  impedit  materiam  esse 
primum  principium  individuationis  sub- 
slanliis  materialibus  et  corapositis.  — 
Opusc.  29  in  fine. 

Ad  quintum  (sive  ad  secundum  in  con- 
tvarium)  dicendura,  quod  licet  essentia  raa- 
tcrise  sit  unaet  indivisibilis,  habet  tamen 
rationera  multiplicem,  quatenus  est  deter- 
minala  et  divisa  per  quantilatem,  ut  dic- 
tura  est  (ad  obj.  prseced.). 


METAPIIYSICA 

Ad  secundum  quoistioneni  dicendum, 
quod  etiam  forma  substantialis  est  prin- 
ci[)ium  individuationis,  non  tamen  primura 
et  originale  :  quia  licet,  ut  dictura  est  (in 
qusestiunc.  pra^ced.,  in  c),  sicut  diversi- 
tatera  in  genere  vel  spccie  facit  diver- 
silas  raateria)  et  forraa),  ita  diversitalera 
numericara  facit  haec  materia  et  hajc  forr 
raa ;  quia  tamen  forraa  fit  haic  per  hoc 
quod  recipitur  in  hac  materia,  ideo  prima 
origo  individuationis  in  composilis  sub- 
stantialibus  est  materia,  non  autera  for- 
raa.  —  Qucest.  de  Princ.  Individ.  a.  i,  c 

Ad  primum  ergo  dicenduQi,  quod  quia 
per  unionera  formae  cura  materia  fit  hoc 
aliquid,  id  est  aliquid  demonstratura  com- 
pletum  in  esse  et  in  specie,  quod  est  com- 
positum  ;  ideo  habet  hoc  etiam  a  forma, 
quod  sit  individuura,  ut  dictum  est  (in 
c),  non  taraen  originaliter  et  prirao,  sed 
hoc  a  materia,  ut  dictura  est  (in  c,  et 
quaestiunc  praeced.).  —  2.  de  Anima 
1.  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  licetfor- 
ma  delerrainet  coramunitatem  raateriae 
quoad  essentiara,  non  taraen  quoad  ra- 
tionem,  quoniam,  ut  dictum  est  (quae- 
stiunc  1,  ad  4),  alia  est  ratio  materiae  ad 
hanc  formara,  alia  ad  aliara;  verura  raa- 
teria  per  hoc  quod  recipit  formam,  facit 
ut  forma  sit  haec,  ut  diclura  est.  —  Vel 
dic,  quod  quia  forma  non  lerrainat  male- 
riam  nisi  ut  est  hcec,  est  autera  licec  ratione 
materise,  quae  est  haec  signala  per  diraen- 
siones  ;  ideo  primura  principiura  indivi- 
dualionis  est  materia  signata.  —  Qucest. 
de  Princ.  Individ.  a.  1,  in  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  aliud  est 
esse  in  actu,  aliud  actu  esse.  (V.  suprain 
Physica  q.  3,  a.  2,  ad  3.)  lllud  est  effec- 
tus  formae,  hoc  omniura  causarum.  Et 
quia  pluralitas  numerica  nonsequitur  nisi 
diversum  actii  esse,  propterea  tam  forraa 
quara  raateria  dant  hanc  pluralitatem,  sed 
haec  primo  et  originaliter,  ut  diclum  est 
(in  c).  —  Vel  dic,  quod  aliud  est  esseab- 
solute,  aliud  essc  hanc  vel  lalem  rem  ; 
illud  habet  per  existentiam  vel  esse  com- 
municatura  illi  per  crealionem,  hoc  vero 


DE  SUBSTANTIA  —  QU.  XXIV  DE 

a  forma  subslantiali,  qua?  dat  illi  speciem, 
et  a  forma  accidentali,  quai  dat  eidem 
tale  esse  accidenlale.  —  la,  q.  44,  a.  2, 
c. ;  2.  c.  Genl.  c.  16. 

Ad  quarlnm  dicendum  est,  quod  forma 
non  distinguitur  numero,  m^xuthcec;  est 
aulem  hsec  per  hoc  quod  recipitur  in  hac 
materia  signala  dimensionibus,  ut  dictum 
est  (ad  2,  Vel  dic), 

Ad  terliam  qiiceslioncm  dicendum,  quod 
quantitas  suo  modo  est  principium  indi- 
vidualionis,  ut  dictum  est  (quaestiunc. 
praeced.,  ad  2,  Vel  dic).  Et  ratio  est,  quia 
diver^italem  in  numero  facit  haic  mate- 
ria  et  haec  forma ;  nulla  autem  forma  ma- 
lerialis  in  quantum  hujusmodi  est  hsec 
se  ipsa,  sed  fit  haec  per  hoc,  quod  recipij- 
lur  in  maleria.  Cum  autem  materia  in  se 
considerata  sit  indistincta,  non  potest  for- 
mam  in  se  receptam  individuare,  nisi  se- 
cundum  quod  est  distinguibilis.Non  enim 
forma  individualur  per  hoc  quod  recipi- 
tur  in  maleria,  nisi  qualenus  recipitur  in 
hacmaleria  vel  illadistinctaetdeterminata 
ad  hic  ct  nunc.  Materia  aulem  non  est  di- 
visibilis  nisiper  quantitatem  ;  unde  Philo- 
sophus  dicit  in  i.Phys.  [textAl  et  18;  c. 
2),  quod  remota  quantitate,  substantia  est 
indivisibilis.  Et  ideo  materia  efficitur  haec 
et  signala,  secundum  quod  est  sub  dimen- 
sionibus  interminatis  {Opnsc.  70,  q.  4,  a.  2, 
in  c).  Nam  dimensiones  lerminalai  non  pos- 
suntesse  principium  individuationis;  nam 
cum  varienlur  circa  individuum,  seque- 
returquod  individuum  non  seniper  rema- 
neretidem  numero.  Sed  cx  dimensionibus 
interminalis  efficitur  materia  ha3C  et  si- 
gnata;  et  sic  maleria  taliter  signata  indi- 
viduat  formam,  imo  et  ipsam  dimensio- 
nem  terminatam,  nam  haec  individuatur 
pcr  subjectum  individualum  per  dimen- 
siones  inlerminatas.  —  Opusc.  70,  q.  4 
a.  2,  in  c.  post  med. ;  Opusc.  32,  post 
princ. 

Et  ex  his  palet  ad  argumenta  uirius- 
que  partis.  Priora  enim  lantum  probant 
quantitalem  esse  principium  individua- 
lionis  non  nisi  disposilive  et  tamquam 
signum  proprium  individui,  et  quoad  sen- 


nATIONE  SUBSTANTI.V:  —  AUT.  III  201 

sum  exteriorem,  quod  cst  individuare  hic 
et  imnc,  seu  facere  individuumhic  et  nunc 
demonstrabile;  nam  intrinsece  et  essen- 
lialiter  individuum  constituitur  per  mate- 
riam  signatam,  ut  dictum  est.  Posteriora 
vero  tantum  probant  hoc  ipsum,  quia  cum 
individuum  substanlici3sit  substantia,  non 
nisi  per  substantiam  essentialiter  et  in- 
trinsece  constitui  et  individuari  potest. — 
Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  c.  et  ad  3 ;  2.  Sent. 
dist.  3,  q.  1,  a.  2,  ad  1 ;  la,  q.  3,  a.  2, 
ad  3. 

Ad  quarlam  quccstionem  dicendum, 
quod  aliquo  modo  pluralitas  accidentium 
concLirrit  ad  individuationem  substantiae. 
Ad  cujus  manifestationem  videndum  est, 
quainam  sit  causa  triplicis  diversitatis, 
nimirum  secundu m  ^em<s,  secundumspe- 
cics,  et  secundum  individua.  Sciendum 
igiturquod,  cum  in  individuo  composito 
in  genere  substantise  non  sint  nisi  tria, 
materia,  forma  et  compositum,oportet  ex 
aliquo  istorum  cujuslibet  harum  diversi- 
tatum  causas  invenire.  Sciendum  igi- 
tur,  quod  diversitas  secundum  genus 
reducitur  in  diversilatem  materise,  diver- 
sitas  vero  secundum  speciem  in  diversi- 
tatem  forma),  sed  diversitas  secundum 
numerum  partimin  diversitatem  materise 
et  partim  in  diversilalem  accidentis.  — 
Opiisc.  70,  q.  4,  a.  2,  c. 

Cum  autem  gcnus  sit  principium  co- 
gnoscendi,utpote  prima  definitionis  pars, 
maleria  autem  secundum  se  sit  ignota ; 
non  potest  secundum  se  ex  illa  accipi  di- 
versilas  generis,  sed  tanlum  secunduni 
illum  modum,  quo  cognoscibilis  est.  Est 
auteni  cognoscibilis  dupliciter  :  uno  modo 
per  analogiam,  ut  dicitur  1.  Ph7js.  (texL 
69  ;  c.  7),  ut  dicamus,  hic  esse  materiam, 
vel  quod  materia  hoc  modo  se  habet  ad 
resnalurales,  sicut  lignum  ad  lectum.  Alio 
modo  cognoscitur  per  formam,  per  quam 
habet  esse  actu.  Unumquodque  enim 
cognoscitur  secundum  quod  est  actu,  non 
secundum  quod  estin  potentia,  ut  dicitur 
9.  Metaphys.  {text.  20;  1.  8,  c.  9.)  ^lbid. 

Et  secundum  hoc  sumilur  duobus  mo- 
dis  diversitasgeneris  ex  materia  :uno  modq 


202  QUAUTA  PAUS  -  METAPHYSICA 

ex  fliversa  analogia   ad  formam;  et  sic  ne  pra^rlictis  :  sicut  ex  hoc  communi  ma- 

pcnes  maleriam  aistinguunttir  prima  re-  teriali,  quod  est  habere  vitam,   sumitur 

rum  frcncra.  Id  cnim  quod  cst  in  gcncre  hoc  genus,  quod  est  animatum  corpus  ;  ex 

substantirc,     comparatur    ad    matcriam  perfeclione  vero  superaddita,  ha)c  diffe- 

sicut    ad  partem  sui ;    quod    vero  est  in  renlia,    sensibile;   ex  impcrfeclionc  vero 

genere    quantitalis,    non    habet     raatc-  ha3c  differentia,  insensibile ;  et  sic  diver- 

riam    partcm   sui,    sed    comparatur   ad  sitas  talium  materiahum  inducitdivcrsila- 

ipsura  sicut  mensura,    et   quaUtas    sicut  tem  generis,  sicut  animalis   a  planta.  Et 

dispositio.    Et    his    duobus     generibus  propter  hoc  dicitur  materia  esse  princi- 

mcdiantibus    omnia    aha   genera   conse-  pium  diversitatis  secundum  genus. — Et 

quuntur  diversas   comparationes  ad  ma-  eadem  ratioiie  forma  est   principium  di- 

teriam,  qua)  est  pars  substantia3,  ex  qua  versitatis  secundum  speciem,  quia  a  prse- 

substanliahabet  ralionem  subjecli,  secun-  diclis  formahbus  qua)  habent  addita  ma- 

dum  quam  ad  accidentia  comparatur.  —  terialia,  unde  genera  surauntur,  per  com- 

Alio  modo  sumilur  penes  materiam  gene-  parationem  formse  ad   materiam  sumun- 

ris  diversitas,    secutidum   quod   materia  tur  difTerentioe,    quse  constituunt  species. 

est  perfecta  per  formam.  Et  cum  materia  —  Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  c. 

sitpotentia  pura,  et  Deus  sit  actus  purus,         Sciendum  tamen,quod  cura  illud   ma- 

nihil  aliud  est  materiam  perfici  in  actu,  teriale,    unde   sumitur   genus,  habeat  in      S 

qui  est  forma,   nisi    quatenus  participat  se  formam  et  materiam,  logicus  conside-      B 

aliquam  simihtudinem    actus  primi,  hcet  rat  genus  solumex  parle  ejus   quod  for-       ~ 

imperfecte:  ut  sciHcet  id,   quod  estjam  male  est,  unde  ejus  definitiones  dicuntur 

corapositura  ex  materia  et  forma,  sit  me-  forraales  ;  sed  naturahs  considerat  genus 

diura    inler  polentiam  purani  et  purura  ex    parle    utriusque.    Et    ideo  contingit 

actura.  Non  autem  materia  ex  omni  parte  quandoque,  quod    aUquid  coramunicat  in 

sequahter  recipit  siraihtudinem  actus  pri-  genere     secundum    logicum,    quod    non 

mi,   sed  a  quibusdara  imperfecle,  a  qui-  comraunicat  secundura  naturalem.  Con- 

busdam   vero  perfectius.    Nam   quajdam  tingit  enim  quandoque,  quod  illud  de  si- 

participant  divinamsimilitudinem,  secun-  raihtudine  primi  actus,  quod  consequitur 

dum  quod    tantum   subsistunt,  qua^dam  res  aliqua  in  materiatah,  ahud  consequi- 

vero  secundum  quod  vivunt,  qua^dam  se-  tur  sine  materia,  et  aUud  in  aUa  materia 

cundum  quod   cognoscunt,   quEedara  se-  oranino  diversa  :  sicut  patet,  quod   lapis 

cundura  quod  inteUigunt.  Ipsa  igitur  si-  in  materia,  quce  est  secundum  potentiam 

mihtudo  primi  actus  in  quacunque  mate-  ad  esse,  pertingit  ad  hoc  quod  subsistat  ; 

ria  existens,    est  forma  ejus.  Sed  forma  ad  quod  idera  pertingitsol  secundura  ma- 

talis   in  quibusdara  facit  esse  tantura,  in  teriam,  qua3   cst   in  potentia    ad  ubi,  et 

quibusdam  esse  et  vivere,  et  sic  deaUis  in  non  ad  esse,    et    angelus  omni   materia 

uno  et  eodera ;  simihtudo  enira  perfectior  carens.    Unde   logicus   inveniens  in   his 

habet  omne  id,  quod  habet  similitudo  rai-  oranibus  iUud,  ex    quo   genus   sumebat, 

nus  perfecta,  et    adhuc  amphus.  Ahquid  ponit  omnia  hsec  in  uno  genere  substan- 

igitur  invenitur  coraraune  in  utraque  si-  tiae.  Natui^alis  vero  et  metaphysicus,  qui 

mihtudine,  quod  in  una  substernitur  im-  considerant   principia   rerum,   non  inve- 

perfectioni   et  in   aha   perfeclioni :   sicut  nientes   omnia  convenientia   in  materia, 

materia  substernitur  actui  et  privationi  ;  dicunt  ea  differre  genere,  secundura  hoc 

et   ideo   materia  simul  accepta   cum  hoc  quod  dicitur  10.  Melaphys.  {text.  26;  1.9, 

communi,  est  adhuc  materialis   respectu  c.  10),  quod  corruptibile  et  incorruptibile 

perfectionis   et  imperfectionis  prsedictae.  differunt    genere,    et    quod   iUa    conve- 

Et  ex  hoc  materiali  sumitur  genus,  diffe-  niunt  genere,  quorum  materia  est  una  et 

rentia  vero  ex  perfectione  et  iraperfectio-  generatio  ad  invicem.  — Ibid, 


DE  SUBSTAXTIA  -  01'.  XXIV  DH 

Sic  igilur  patet,  quomoclo  materia  faciat 
diversitatem  in  generc,  et  forraa  diversi- 
lalem  in  specie.  Inter  individua  vero 
cjusdem  speciei  hoc  modo  consideranda 
est  diversitas  secundum  Philosophum  7. 
Metaphys.,  quia  sicut  partes  generis  et 
speciei  sunt  matcria  ct  Ibrma,  ita  indivi- 
dui  sunt  haec  materia  ethaicforma.  Undc 
sicut  diversitatem  in  genere  vel  specie 
facit  diversitas  materia^  vel  formae  abso- 
lute,  ita  diversilatem  in  numero  facit  hcec 
materia  et  hwc  forma.  Nulla  autem  for- 
raa,  in  quantum  hujusmodi  est  haec  ex  se 
ipsa,  sed  fit  hsec  per  hoc  quod  recipitur 
in  materia.  Sed  cum  materia  in  se  consi- 
derata  sit  indistincta,  non  potest  formam 
in  se  receptam  individuare,  nisi  secun- 
dum  quod  est  dislinguibilis.  Non  enim 
forma  individuatur  per  hoc  quod  recipi- 
turin  maleria,  nisi  quatenus  recipitur  in 
hac  materia  vel  illa  dislincta,  et  determi- 
nata  ad  hic  et  nunc.  Materia  autem  non 
est  divisibilis  nisi  per  quantitatem  ;  unde 
Philosophus  dicit  1.  Phys.  {lexl.  17  et  18 ; 
c.  2),  quod  submola  quanlitate  remanet 
subslantia  indivisibilis.  Et  ideo  materia 
efficilur  hajc  et  signata,  secundum  quod 
est  sub  dimensionibus.  Et  quoniam  di- 
mensiones  istae  possunt  considerari  vel 
terminala}  secundum  terminatam  mensu- 
ram  et  figuram,  vel  sine  ista  determina- 
lione,  in  natura  dimensionis  tantum,  licet 
nunquam  sine  aliqua  determinatione  esse 
possint,  sicut  nec  natura  coloris  sine  de- 
terminatione  albi  et  nigri  ;  quamvis  utro- 
que  modo  sint  in  genere  quantitatis  : 
priore  tamen  modo  non  possunt  esse  prin- 
cipium  individuationis  :  quia  cum  dimen- 
sionum  terminatio  frequenter  varietur 
circa  individuum,  sequeretur  quod  indi- 
viduum  non  remaneret  semper  idem  nu- 
mero  ;  sed  posteriore  modo  :  et  ita  ex  di- 
mensionibus  interminatis  efficitur  haec 
materia  signata,  et  sic  individuat  formam, 
et  causat  diversitatem  numericam  in  ea- 
dem  specie.  Unde  patet,  quod  maleria 
secundum  se  considerata  non  est  princi- 
pium  diversitatis  secundum  speciem  nec 
secundum  numerum ;  sed  sicut  est  prin- 


HATIONE  SUnSTANTI.K  —  ART.  III  263 

cipium  diversitatis  secundum  genus, 
prout  subest  communi  forma^,  ita  est 
principium  diversitatis  secundum  nume- 
rum,  prout  subest  interminatis  dimensio- 
nibus.  Et  ideo,  cum  hse  diraensiones  sint 
de  genere  accidentiura,  diversitas  secun- 
dum  numerum  partim  reducitur  in  diver- 
sitatem  materiae,  partim  in  diversitatem 
accidentium  ;  et  hoc  ratione  diraensio- 
num  praedictarum.  Alia  vero  accidentia 
non  sunt  principium  individuationis,  sed 
sunt  principiura  cognoscendi  dislinctio- 
nera  individuorura;  et  per  hunc  modum 
etiam  aliis  accidentibus  individualio  tri- 
buitur.  —  Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  c. 

Et  ex  his  patet,  quomodo  rationes  pri~ 
mo  loco  positae  sint  concedendae,  et  quo- 
modo  falsura  concludant. 

Ad  primum  ergo  secundce  partis  dicen- 
dura,  quod  cura  dicit  Philosophus,  quod 
nuraero  sunt  unura,  quorura  est  materia 
una,  inlelligenduraest  demateriasignata, 
qucc  subest  dimensionibus  ;  alias  oporte- 
ret  dicere,quod  omnia  generabilia  et  cor- 
ruptibilia  sunt  unum  numero,  cum  eo- 
rum  raateria  sit  una.  —  Ibid.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendura,  quod  diraen- 
siones  cum  sint  accidentia,  per  se  non 
possunt  esse  principium  unitatis  indivi- 
duae  substantiae ;  sed  materia,  prout  tali- 
bus  dimensionibus  subest,  intelligitur 
esse  principium  talis  unitatis  et  multitu- 
dinis.  Quod  patet ;  nam  illa,  quae  differunt 
nuraero  in  genere  substantiae,  non  solum 
differunt  accidentibus,  sed  etiam  forma  et 
materia.  Sed  si  quaeratur  :  quare  haec 
forma  differt  ab  illa?  non  erit  alia  ratio, 
nisi  quia  est  in  alia  materia  signata.  Nec 
invenitur  alia  ratio,  quare  haec  materia  sit 
divisa  ab  illa,  nisi  propter  quantitatera. 
Et  ideo  materia  subjecla  dimensioni  in- 
telligilur  esse  principium  hujus  diversi- 
tatis.  —  Ibid.  ad  2  et  4. 

Ad  tertium  dicendura,  quod  de  ratione 
individui  est,  quod  sit  in  se  indivisum  et 
ab  aliis  divisum  ultimadivisione.  Nullum 
autera  accidens  habet  in  se  propriam  ra- 
lionem  divisionis,  nisi  quantitas.  Unde 
dimensiones  ex  se  ipsis  habent  quandam 


2(51  OlAUrA   PAR"^ 

rationem  individiiationissccundimi  deter- 
minatum  silum,  proutsilus  est  dilTcreiitia 
quantilatis  ;  et  sic  habet  dupliccin  ratio- 
nem  individuationis  :  unam  ex  subjecto, 
sicut  et  quodlibet  aliud  accidens  ;  aliam 
ex  se  ipsa,  in  quantum  habet  situm,  ra- 
tione  cujus  abstraiiendo  a  materia  sensi- 
bili  imaginamur  hanc  lineam  ct  hunc  cir- 
culum.  Et  ideo  recte  materiae  convenit 
individuare  omnes  alias  formas  ex  hoc 
quod  subdilur  illi  formae,  qua)  ex  se  ipsa 
habet  individuationis  rationem  ;  ila  quod 
eliam  ipsa)  dimensiones  terminataj,  quae 
fundanlur  in  subjecto  jam  complelo,  in- 
dividuantur  quodammodo  ex  maleria  in- 
dividuata  per  dimensiones  interminalas 
prseinlelleclas  in  maleria.  —  Ibid.  ad  3. 

ARTICULUS  IV 

*   nUODNAM    SIT  PRINCIPIUM  INDIVIDUATIONIS 
,  IN  SUBSTANTIIS  SPIRITUALIBUS. 

Videtiir  quod  non  sit  ponere  individua- 
tionem  in  .«ubstanliis  spiritualibus  :  — 

1.  quio,  ut  palet  ex  diclis  (in  art.  prse- 
ced.),  materia  est  principiuin  individua- 
tionis ;  sed  in  substantiis  spiritualibus 
non  est  materia  :  ergo  non  est  princi- 
pium  individualionis.  —  Qiicest.  de  Princ. 
Individ.  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  sensus  est  singularium, 
inlellectus  universalium;  si  eroro  sub- 
stantiae  spirituales  essent  individuatae,non 
intelligerentur  ;  ergo  in  illis  non  est  prin- 
cipium  individuationis.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  in  commento  libri  de  Cau- 
sis  (c.  5)  dicitur,  quod  intelligentia  est 
finita  superius,  in  qnanlum  accipit  esse 
a  Deo,  jnfinila  vero  infcrius,  quia  ejus 
esse  non  recipitur  in  materia  ;  ergo  cutn 
.ejus  esse  non  sit  finilum  per  aliquid  in 
quo  recipialur,  non  cst  individuatum.  — 
Ibid.  arg.  3. 

4.  Praeterea,  nulla  forma  simplex  po- 
test  dividi,  ergo  nec  individuari  ;  sed 
substanlia  spiritualis  est  forma  simplex: 
ergo  substantia  spiritualisnon  potestesse 
individua.  —  Ibid.  arg.  5. 


•  METAPHYSIGA 

Sed  contra  :  Actus  sunt  singularium 
(!).  Melaphyi.  text.  7  ;  1.  8,  c.  3) ;  sed  sub- 
stantiis  spiritualibus  convenit  agere  : 
ergo  sunt  individuatae. 

Rkspondeo  dicendum,  quod  circa  indi- 
viduationem  subslantiarum  spiritualium 
lam  separatarum  quam  conjiinctarum 
diversimode  philosophi  dixerunt,  sicut  et 
de  compositione  eorundem.  Illienim,  qui 
ponunt  substanlias  separatas  compositas 
ex  matcria  et  forma,  dicunt,  quod  mate- 
ria  in  eis  est  principium  individuationis 
{Quoest.  de  Princ.  Individ.  a.  2,  in  c).  — 
Sed  nos  non  ponimus  talem  compositio- 
nem  in  eis.  Quamquam  siangeli  haberent 
materiam,  nec  sic  possent  individuari,  ut 
essent  plures  uniusspeciei.  Sicenimopor- 
teret  quod  principium  distinctionis  unius 
ab  alio  esset  maleria,  non  quidem  secun- 
dum  divisionem  quantitalis,  cum  sint  in- 
corporei,  sed  secundum  diversitalem  po- 
tentiarum,  licet  diversitas  materiae  cau- 
saret  in  illis  diversitatcm  non  solum  spe- 
ciei  sed  etiam   generis  (la,   q.   30,  a.  4, 

c.). 

Alii  vero,  qui  ponunt  in  substantiis 
spiritualibus  compositionem  ex  supposito 
et  nalura,  dicunt  suppositum  esse  prin- 
cipium  individuationis  {Qucest.  de  Princ. 
Individ.  1.  c). 

Nobis  vero  aiiter  dicendura  de  indivi- 
dualione  angeloriim,  quod  scilicet  indivi- 
duenlur  cx  eo,  quod  snnt  formae  simpli- 
ces.  Forma  enim  simplex  individuatur 
se  ipsa  tamquam  principio  inlrinseco  : 
sicut  si  esset  albedo  simplex  et  separata, 
individuarelur  se  ipsa,  quia  essel  una  se 
ipsa.  Similiter  ergo  ct  angeli.  Sed  tam- 
quam  (tTectivo  principio  individuanlur 
ab  ipsa  divina  sapienlia  diversos  in  eis 
gradus  nalurarum  excogitante.  Et  hoc 
magis  declaralur  in  commento  super 
librum  de  Causis.  {Qucest.  de  Princ.  Indi- 
vid.  I.  c)  Unde  naluraliler  angeli  spe- 
cie  differunt  singuli.  Posset  taraen  Deus 
pioducere  plures  numero  in  eadem  spe- 
cie,  tum  quia  ralio  multitudinis  nurae- 
ricae  oritur  vel  ex  divisione  materiae  vel 
ex  aliqiia    polentialitate,  ex  qua  sumere- 


DE  SUBSTANTIA  —  Q\-.  XXIV  DE  RATIONE  SUBSTANTI.E  -  ART.  IV  265 

turetiam  pluralitas  in  Deo,  si    illa  esset  ha3c  quai  non  apparent  ad  oculum,  dixit, 

possibilis;  /'?<m  quia,  licet  ex  natura   sua  quod    sunt    nobis  occulta.  — Sed    quod 

non  postulcnt  numerice  mulliplicari,  pos-  hoc    sit    impossibile,    manifestum    est   : 

sunt  tamen  taiem    multiplicationem   sor-  quia   posterius   non   est    causa   prioris  ; 

liri  ex  supernaturali  causa,  puta  ex  Deo,  sed  accidentia  sunt  posteriora   individuis 

ratione  nimirum  potentialitatis    ad  esse,  secundum  Porphyrium  (Isag.  c.  7) ;  licet 

quse  in  natura  ani>eli  reperitur,  quse   est  enim  res  individua  non  habeat  esse  sine 

sufficiens  radix   et  ratio   multiplicationis  accidenlibus,  naturaliter  tamen  prior  est. 

numericae  sallem  in  ordine  ad  potentiam  Practerea,    accidens  non  est  causa   sub- 

absolulam  Dei.  stantiae;  individuum  autem  dicit  rei  sub- 

De  individuatione  aulcm  animce  ratio-  stanliam.  Et  ilerum,  principia  individua- 

nalis  notandum,  quod  quidam    dixerunt,  lionis   sunt    intrinseca   rei    individualai. 

quod  anima  individuatur  a  Deo  tantum  :  Jlem,  si  illa  accidentia  sunt  nobis  occulla, 

quia,cumDeussitimmediatumprincipium  quomodo  erunt   causa   ejus,  quod   nobis 

productionis animae, oportet quod  sit immc-  manifestum  est ? 

diatum  principium  omnium  illorum,  quae         Et  propler   hoc  dicendum    est    aliter, 

essenliam  et  perfectionem  animae  conse-  quod  scilicet  principium   individuationis 

quuntur,  utquod  sit  incorporea,  immorta-  animaD  potest  diversimode  assignari  se- 

lis,  individuata.  Unde  sicut  anima  nonha-  cundum  diversas  rationescausarum.  Nam 

bet  immortalitatem  a  se,  seda  Deo,  quam-  loquendo     de    principio    individuationis 

visper  se  et  de  sua  natura  et  ex  propriis  effectivo,  Deus  esl,  principium  individua- 

principiis  sit   immortalis;  ita   similiter  a  tionis  in  genere   principii   cfficientis;  sed 

:Deo  habet  quod  sit  individuata.  Et  hsec  formaliler  loquendo,  res   ipsa   se    ipsam 

est    opinio   Rabbi  Moysi.  —  Sed  videtur  individuat  per  modura  principii  foi'malis 

quod  hoc  non  possit  stare  :  quia  princi-  et  essentialis;  materialiter  vero  loquendo, 

pium  individuationis  oportet  esse  intrin-  individuat  eam  corpus,  quatenus  in  crea- 

secum  ;  sed   impossibile   est  quod  Deus  tione  recipit  et  acquirit    signatam  et  de- 

sit  principium    intrinsecum    animae    vel  terminatam    essentialem  habitudinem  ad 

alterius  creaturae  :  et  ita  impossibile  est  corpus  hoc,  quam  eliam  retinet  a  corpore 

quod  anima  individuetur  a  Deo  tamquam  separata.  Unde  sicut  anima    humana  ac- 

a  principio  intrinsecosuae  individuationis.  cepta  communiler    non   est   unibilis  nec 

Et  propler   hoc  Avicenna  in   6.  Natura-  unita  naluraliter  nisi  himiano  corpori,  ita 

/Mon(part.  5,  c.  3circa  med.)  dicit,  quod  neque  anima   hsec  nisi   huic  corpori,  ex 

qua^dam  accidentia,  qua3  sunt   nobis  oc-  habitudine  essentiali,  quam  habet  ad  ip- 

culta,    sunt  in  anima  piincipium  indivi-  sum.  Unde  per  hanc  habitudinem  dicitur 

duationis.  Sed  distinguitde  accidenlibus.  individuala.  —  Qucest.  de  Princ.  Individ. 

Sunt  enim   quaidam  accidentia,   quae   se  a.  2,  c. 

tenent  ex  parte  formae  ;  et  haec  non  sunt         Ad  primum  ergo  dicendum,  quod    ma- 

causa  individuationis.   Quaedam  vero    se  teria  subjecta    dimensionibus   est  princi- 

tenent  ex  parle   materiae  ;  et    haec   sunt  pium  individualionis  in  substantiis  mate- 

causa  individuationis.  Nam  materia   se-  rialibus    tantum.   In  angelis    autem   est 

cundum  ipsum  non  est  causa  individua-  aliud    individuationis     principium,    cum 

tionis.  Cujus   ratio   est,  quia  materia  se-  sint  immateriales.  — Ibid.  ad  1. 
cundum   se  considerata   est  universalis,         Ad  secundum  dlcendum ,  quod  singula- 

sicut  forma ;  non    autem   est  de  ratione  ritas   non   impedit  intelligibilitatem,  sed 

universalis  quoddelerminet  et  individuet,  materialitas  ;  et  ideo,  licet  angeli  sint  sin- 

sed  potiusquod  confundat.  Etquia  secun-  gulares,  sunt   tamen    intelligibiles,    cura 

dum  ipsum  est    necesse   quod  accidentia  sint  iramateriales.  —  Ibid.  ad  2. 
sint    causa  individuationis  principalis,  et         ,/lrf/erfmm  dicendum,quodintelligentia 


200  OUARTA  PARS  - 

nondiciturinfinitainferius,  quiasitinfinila 
secuntluin  suuni  esse,sedquia  ejus  forma 
hon  esl  recopta  in  materia.  Et  ideo  per 
hoc  non  concludiUirquin  sit  individuata. 
—  Ibid.  ad  3. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  in  angc- 
lis  non  est  individuatio  per  divisionem 
continui,  sicut  nec  numerusqui  est  quan- 
litas  discreta  ex  divisione  continui  cau- 
sota  ;  sed  per  distinctionem  formarum, 
sicut  est  in  angelis  numerus  qui  est  de 
transcendentihus.  Etideo  ratio  non  pro- 
ccdil.  -   Ibid.  ad  5. 

ARTICULUS  V 

*UTRUM      SUBSTANTIA  SIT     PRIOR     TEMPORE, 
NATURA  ET  COGNITIONE  ACCIDENTR  (1). 

1.  Videtur  quod  subslantia  non  sit  prior 
iempore  accidenle. 

4.Qua3  enim  sunt  simul  generalione, 
sunt  simul  tempore,  sicut  quae  sunt  priora 
generationc,  sunt  etiam  piiora  tempore 
(cl'.  l.Melaphys.  1.  13  circa  med.);  sed 
substanlia  et  accidens,  saitem  proprium, 
sunt  simul  generatione  (cf.  in  Logica  q. 
G,  a.  3,  in  c.)  :  ergo  substantia  non  est 
prior  tempore  accidenle. 

2.  Pra3terea,  mundus  secundum  Philo- 
sophum  est  aeternus  ;  scd  nomine  mundi 
intelligilur  universitas  omnium  natura- 
rum  lam  substantialium  quam  accidenla- 
lium  :  ergo  cum  in  selernitate  non  sit  prius 
et  posterius,  substantia  non  erit  prior 
tempore  accidente.  —  la,  q.  ''j6,  a.  1,  c. ; 
1.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  5,  c. ;  rfe  Pot.  q. 
13,  a.  17,  c.  ;  12.  Metaphys.  1.  5  (4). 

JI.  Videtur  quod  substantia  non  sit 
prior  natura  accidente  :  — 


(1)  In  edit.  Ticin.  hunc  arliculum  pr.iecedit  tilu- 
lus  alterius  cujusdam  articuli,  reliqua  tamen  de- 
sunt.  En  verba  Cosmi  Alamanni  :  «  Art.  3  Ulrum 
suppositum  siipra  naturam  singularem  exislenlem 
addal  aliquid  posilivum  reale.  Hac  de  re  fusius 
alibi,  si  licuerit  quid  sentiat  S,  Tliomas  aperire.  » 
—  Vide  postea  qurest.  25,  art.  5,  ubi  editores  Paris. 
anni  1639  quajrunt  :  «  Utrum  suppositum  addat 
suprarem  singularem  aliquid  reale  positivum.  » 


n 


>■■ 


■  METAPHYSICA 

3.  quia  illud  est  prius  allero  secundum 
natuiam,  utdicitur  5.  Metaphys.  {text.  16  ; 
I.  4,  c.  11),  a  quo  non  convertitur  subsi- 
stendi  consequentia  ;  sed  substantia  non 
est'sic  prior  accidente  :  quia  nec  substan- 
tia  polest  existere  sine  accidenl.e,({uia,  ut 
dictum  est  (supra,  a.  3),  materia  non  exi- 
stit  ut  ha3c  nisi  ut  signata  quantitate  ;ne.c 
accidens  potest  existerc  sine  substantia, 
unde  a  Philosopho  Ij.  Metaphys.  (text.  35  ; 
1.  4,  c.  30)  delinitur,  qiiod  inest  substan- 
tia3.  Ergo.— 5.  Melaphys.  1. 13  (16),  1.  22 
(35). 

III.  Videtur  quod  substantia  non  sit 
prior  cognitione  accidente. 

4.  Dicit  enim  Philosophus  1.  de  Ani- 
ma  (lext.  11;  c.  1),  quod  accidentia  ma- 
gnam  parlem  conferunt  adcognoscendum 
quod  quid  est  substantiarum  (1.  de  Ani-  B 
ma\.  1  versus  fin.);  sed  illud  quod  du-  ^^ 
cit  in  cognitionem  alterius,  est  prius  co- 
gnitioneillo  (5.  Metaphys.  1.  13,  al.  16),  ut 
dicitur  5.  Metaphys.  [texl.  16  ;  1.  4,  c.  11) : 
ergo  substantia  non  est  prior  cognitione 
occidente,  sed  e  contra. 

5.  Praeterea,  indemonstratione  «  quia  j> 
accidentia  suntmedium  cognoscendi  sub- 
stantiam,  ut  dictum  cst  (in  Logica  q.  23, 
a.  1).  Sed  medium  cognoscendi  est  prius 
cognitione  recognita.  Ergoaccidentiasunt 
priora  cognitione  substanlia,  non  e  con- 
tra. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  7.  Me- 
laphys.  {text.  4;  1.  6,  c.  1)  dicit,  quod 
substantia  est  prior  accidente  natura,  ra- 
tione  et  tempore.  —  7.  Metaphys.  1.  1. 

Respondeo  DiGENDUM,  quod  substantia 
est  prior  accidente  natura,  cognitione  et 
tempore.  Natura  quidom  :  tum  quia 
substanlia  est  causa  accidentis,  causa  au- 
lem  est  natura  prior  effectu;  tum  quia 
accidentia  reducuntur  ad  substantiam 
tamquam  ad  primum  subjectum  in  gene- 
re  entis.  Cognitione  vero  :  tum  quia  in 
definitione  accidentis  oportet  ponere  pro- 
prium  illius  subjectum,  quod  est  substan- 
tia;  definitio  autem  est  medium  cogno- 
scendi  essenliam  cujuslibet  rei,  utdictum 
est  in  Logica ;  tum  quia  iliud  est  primum 


DE  SUBSTANTIA  -  QU.  XXIV  DE  RATIONE  SUBSTANTI.K  —  ABT.  V  207 

secundum  cognilionem,  quod  est  magis  ablatisalia  removentur;  ut  unumest  prius 

notum,    et  magis   manifestat  rem;     res  duobus,  quia  remolo  uno  removentur  duo, 

aulem    unaquanque    magis    cognoscitur,  sed  non  e  contra;  remota  vero  substan- 

quando     scitur    ejus    substantia,     quam  tia  removentur   accidenlia,    sed  remotis 

quando  scilur  ejusquantitas  vel  qualitas.  accidentibus    non  removetur  substanlia, 

Tunc  enim   pulamus    nos  maxime  scire  quia  substantia   ut  substantia  non  depen- 

singulo,  quando  cognoscimus  quid  est  ho-  det   ab   accidentibus.   —  5.  Meiaphys.  1. 

moautignis,  magis  quam  quando  cogno-  13  (IG);  7.  MetapJujs.  1.1,  2,  13,  15  (14); 

scimus  qualis  est  autquantus  aut  ubi  aut  12.  Metaphys.  1.  1;  cf.  1.  c.  Genl.  c.  34. 

secundum  ab'quod  aliud  pra^dicamentum.  Ad  primiim  ergo  dicendum,  ({uod  ac- 

Quare  eliam  de  ipsis  quae  sunt  in  prcedi-  cidentia  sunt  posteriora  generatione  sub- 

camentis  accidenlium,  tunc  scimussingu-  stanlia,  quia  producuntur  per  naluralem 

la,quando  de  unoquoque  scimus  quid  est:  resullantiam;  unde  praesupponunt  gene- 

sicut  quando  scimus  (]uid  est  ipsumquale,  rationem  substantiae,  ut  dictum  est  (in  c. 

scimus   qualitalem,    et    quando    scimus  art.).  —  Cf.  in  Logica  q.  6,  a.  3,  in  c. 

quid  est  ipsum  quanlum,  scimus  quanli-  Adsecwndwm  dicendum,  quodsecundum 

talem,  Sicut  enim  alia  praedicamenla  non  fidem  mnndus  non  est  aeternus  {de  Pot. 

habent   esse,  nisi  per  hoc   quod    insunt  q.  o,  a.  4,  ad  11);  quare  aliqna  subslan- 

substanliae,  ita  non  habet  cognosci  nisi  lia  carens  omni  accidente,  duratione  pra3- 

in  quantum  participant  aliquid  de  modo  cessit  omnia  accidentia.   Secundum  Phi- 

cognitionis  substanliae,  qui  est  cognosce-  losophum  vero  licet  actu   non   prsecedat 

re  quid  est  (7.  Metaphys.  1.  1  post  med.).  tempore   substantia  divina  mundum,  po- 

Est  etiam  substanlia  prior /cmjoore  occi-  tuit  tamen  illum   pra3cedere  :  tum   quia 

dente  :primum,quia  nullum  aliorum  pra3-  libere  illum  produxit,   secundum  doclri- 

dicamentorum  est  separabile  a  substantia,  nam  Philosophi  (cf.  de  Mundo  c.  6  versus 

sola  autem  subslantia   est  separabilis  ab  fin.),  et  non  ex   necessilate  natuiai;  tum 

aliis;  nullum  enimaccidens  invenitursine  quia  licet  ex  necessitate  naturae  raundum 

substantia,  sed  aliqua  substanlia  inveni-  produxisset,   quia  substanlia,  ut  dictum 

tur   sine  accidente,    puta   divina.   (1.  c.  est  (in  c),   non  dependet  ab  accidente, 

Gent.  c.   23.)  Cujus  ralio  est,  quia  cum  sed  e  contra ;  et  ad  substantiam  divinam, 

substanlia  ut  sic  non  dependeat  ab  acci-  cum   sit  simplicissima,  nullum  accidens 

dente,  potest   aliqua   substantia  inveniri  consequitur;  nonrepugnarethanc  existcre 

sine  accidente;  quod  tamen  soli  simplicis-  nullo  accidente  existenle. —  de  Pot.  q.  1, 

bimai  convenit,  quaeest  divina.  Item,  quia  a.  5,  c. ;  la,  ,q.  19,  a.  4,  c. ;  2.  c.  Geni. 

quod  est  prius  generatione,  est  prius  tem-  c.  18  et  19  ;  vide  Ferrariensem  in  h.  1. 

pore,  substantia  autem  est  prior  generatio-  Ad  ieriium  dicendum,  quod  substantia 

neaccidente;namaccidenlia  consequuntur  est   prior    natura    accidente  :  ^wm   quia 

ad  positionem  subjecti,   cujus  sunt   acci-  substantia  ut  sic   non  dependet  ab  acci- 

dentia;  producuntur  enim  per  naturalem  dente,  ut  dictum  est  (in  c);  tiim  quia,  ut 

resultantiam,  utdicturaest  (in  Logica  q.  docet  Philosophus  o.  Metaphys.  (iexi.  16; 

6et  7);  unde  pro3Supponuntgenerationem  1.  4,  c  11),  ad  substantiam   reducuntur 

substantiai,  non  e  contra ;   nam  ex  illius  omnia   accidentia    taraquara  ad  primura 

principiis  oriuntur  et  dependent,  et  non  subjectum.  —  5.  Metaphys.  1.  13  (16). 

e  contra.  Et  prasterea,  quia  ejus  est  fieri,  Ad  quarlum  dicendum,  quod  ideo  acci- 

cujus  est  esse;  secundum  esse  autem  pri-  denlia  dicuntur  magnam  partem  conferre 

or  est  substantia  accidente.  Namilla  sunt  ad  cognitionera  quod  quid  est,  quia  loco 

priora   secundum  esse,  ut  dicit  Philoso-  differentiarum    substanlialiura,     quando 

phus  (7.  Metaphys.  text.  54;  1.  6,  c  15),  sunt  ignotse,  in  definitionibus  ponuntur 

quai  non  removentur  aliis  ablatis,  sed  eis  accidentia.  —  \.  de  Anima  1.   1    versus 


o^«,8  ODAIITA  PARS  - 

fin.  —  Vel  die,  quod  intelleclus  per  ac- 
cidenscognoscit  subslantiain  rei  per  acci- 
denlia,  qualenus  cognilio  inlellecLus  ori- 
lur  a  sensu.  {0/msc.  41  init.)  Persensibi- 
liiim  cnini  accidentium  cognilionem  opor- 
tet  ad  substantia)  intellectum  pervenire. 
Propter  quod  hoc  locum  non  liabet  in 
matiiematicis,  sed  tantum  in  naluralibus. 
Per  se  enim  intellectus  de  (jualibet  re 
prius  intelligit  sub&lantiam  et  quiddita- 
tem  ejus.  Quod  patet,  quia  nulla  virtus 
cognoscitiva  rem  aliquam  nisi  per  modum 
proprii  objecti  cognoscit  ;  non  enim  visu 
cognoscimus  aliquid,  nisi  in  ([uantuia  co- 
loratum.  Proprium  autem  objuctum  intel- 
lectus  est  quod  quid  est,  id  est  substaii- 
lia  rei,  ut  dicitur  3.  de  Anima  {lext.  9 
sq. ;  c.  4).  Ouare  quidquid  inteilecUis  co- 
gnoscit  de  aliqua  re,  cognoscit  per  cogni- 
tionem  siibslantia:^  illius  rei.  Unde  in  qua- 
hbet  demonstratione,  per  quam  innote- 
scunt  nobisaccidentia  propria,  principium 
accipimus  quod  quid  est,  ut  dicitur  in 
1.  Posler.  {texl.  32;  c.  16);  et  quidquid 
est  in  re,  quod  non  potest  cognosci  per 
cognitionem  substantiae  illius,  oportet 
esse  intellectui  ignotum.  —  Opusc.  41. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  licet  acci- 
dentia  deducant  in  cognitionem  substan- 
tiae  quoad  an  sit,  ut  dictum  est  (in  Logica 
q.  23,  a.  1,  c),  non  tamen  sunt  priora 
cognitione  ipsa  substantia  per  ordinem  ad 
rm  (?Mce  cognoscendaest,  ob  rationem  al- 
latam  (in  c.  et  ad  4). 

QU^STIO  XXV 

DE   ns    QVAl.     SOLl     SUBSTANTl^    SINGULARl 
CONVENlUiNT. 

Deinde  considerandum  est  de  iis  quse 
soli  substantise  singulari  conveniunt,  ut 
sunt  substantia,  suppositum,  hypostasis 
et  persona. 

CIRCA    QU^    QU^RUNTUR 
QUINQUE  : 

1.  TJlrum  essentia,  subsistentia,  substantiaseu 
liypostasis,  persona,  sint  synonyma. 


METAPHYSIGA 

2.  De  defmitione  personec. 

;}.  ULriim  suppositum  ditrerat  a  natura  in  re- 

bus  maleriaiibus. 
'i.  Ulrum  suppositum  differat  a  natura  in  im- 

maLei-iaiibus. 
5.  ULrum  supposiLum  ad(iaL  supra  rem  singu- 

larem  aliquid  reale  positivum. 


AFiTICULUS  I 

UTRUM  ESSENTIA,  SUBSIPTENTIA,  SUBSTANTIA 
SEU    HYPOSTASIS,     PERSONA,      SINT     IhEM. 

Videtur  quod  pra^dicta  nomina  nullam 
distinctionem  habeant,  sicut  et  illa  quae 
in  Graeco  eis  correspondent,  quae  sunt 
«  usia  »,  «  usiosis  »,  «:  hypostasis  ))  et 
«  prosopon.  » 

1.  Sicut  enim  Boethius  dicit  ia  com- 
mento  super  Prcedicam.  (lib.  1;  —  Migne 
t.  64,  col.  184),  ((  usia  ))  significat  sub- 
stantiam  compositam;sed  substantiacom- 
posita  est  individuum  iu  genere  substan- 
liae,  quod  significatur  nomine  subslantise 
vel  hypostasis  vel  personae  :  ergo  videtur 
quod  hoc  nomen  essentia  vel  usia  non 
differant  secundum  significationem  ab 
aliis. — 1.  Sent.  dist.  23,  q.  1,  a.  1,  arg. 
1  ;Hannibaldusin  \.Sent.  dist.  23, q.  un., 
a.  4,  arg.  1;  la,  q.  29,  a.  2,  arg.  3;  de 
Pot.  q.  9,  a.  1,  arg.  6. 

2.  Praeterea,  non  subsistit  nisi  illud 
quod  habet  in  se  esse  completum.  Sed  esse 
completum  non  invenitur  nisi  in  particu- 
lari,  quia  universalia  non  habent  esse 
praeter  particularia,  nisi  in  anima,  quod 
est  esse  incompletum.  Cura  igitur  parti- 
culare  in  genere  substantiae  dicatur  hy- 
postasis  vel  substantia  priraa,  videtur 
quod  subsistentia  sit  idera  quod  substan- 
tia.  —  1.  Sent.  1.  c.  arg.  2 ;  Hannibaldus 
1.  c.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  utrumque  importat  (in 
suo  nomine)  positionem  alicujus  sub  ali- 
quo ;  ergo  videtur  quod  sint  idem. — 
1.  Sent.  I.  c.  arg.  3;  Hannibaldus  1.  c. 
arg.  3. 

4.  Piaeterea;  Boethius  dicit  in  libro  de 
Duahus  Naturis{sivede  Personaet  Duabus 


DE  SUBSTANTIA.  —  QU.  X\V  DE  SUBST.  SINGULARI  —  AIIT.  I 


■-'09 


Nalnris  c.  3 ;  —  Migne  t.  64,  col.  1343), 
quod  Greeci  ulunlur  hoc  nomine  hyposla- 
sis  soluin  pro  individuo  ralionaUs  nalu- 
rse.  Sed  pro  eodem  sumitur  persona.  Ergo 
persona  et  hypostasis  siint  unum  et  idem. 
—  de  Pot.  q.  9,  a.  1,  arg.  2  ;  la,  q.  29, 
a.  2,  arg.  1  ;  1.  Sent.  1.  c.  arg.  4  ;  Han- 
nibaklus  1.  c.  arg.  4. 


lur  quid  res  est.  Definitio  autem  rei  nalu- 
ralis,  quae  est  ex  materia  et  forma  com- 
posila,  non  solum  continet  formam  sed 
eliam  maleriam,  ut  patet  per  Philoso- 
phum  in  6.  et  7.  Metapliys.  Ergo  esscntia 
est  ahquid  compositum  ex  rnateria  ct  for- 
ma.  lioc  autem  oportet  esse  individuum  ; 
nam  materia  est  individuationis  princi- 


5.  Prailerea,  nomina  imponunlur  a  ra-     pium.Ergoessentiasignificatindividuum  ; 


tionibus  reruni  quas  significant.  Sed  ea- 
dem  ralio  individuationis  cst  in  his  quse 
sunt  ralionalis  naturae,  et  in  aliis  subslan- 
liis.  Ergo  individuum  ralionahs  naturaB 
non  debethabere  speciale  nomen  praealiis 


et  sic  i.Jem  est  pcrsona,  hypostasis, 
essenlia  et  subsislentia.  —  de  Pot.  1.  c. 
arg.  7 ;  cf.  ibid.  arg.  6. 

9.  Sed  dicebalur,quod  essentia  signifi- 
cat  naturam  communem,   alia  vero  Iria, 


individuis  in    generc   substanliae,  ut  per     sciUcot  substanlia,  hyposlasis  et  persona, 


hoc  sit  difTerenlia    inter   hypostasim    et 
personam.  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  3. 

6.  Prseterea,  nomen  subsistentiae  a 
subsislendo  sumitur.  Nihil  autem  subsi- 
slit  nisi  individua  in  genere  snbstantia^, 
in  quibus  sunt  et  accidentia  et  secundae 
substantiae,  quae  sunt  genera  et  species, 
ut  dicitur  in  Prcedicam.  (in  cap.  6,  al.  5, 
de  substantia).  Sola  ergo  individua  in  ge- 
nere  subslantiae  sunt  subsislentise.  Indi- 
viduum  aulem  in  genere  substantise  est 
hypostasis  vel  persona.  Ergo  idem  est 
sub^islentia,  quoJ  hypostasis  et  persona. 
—  de  Pot.  I.  c.  arg.  4. 


significant  individuum  in  genere  sub- 
stantise.  — Contra,  universale  et  particu- 
lare  inveniunlur  in  quolibet  genere.  In 
ahis  aulem  generibus  non  dislinguuntur 
nomen  particularis  et  universalis;  eodein 
enim  nomine  nominatur  quanlitas  aut 
qualitas,  sive  universalis  sit  siveparticu- 
laris.  Ergo  nec  in  genere  substantiae  de- 
bent  esse  distincta  nomina  ad  significan- 
dum  subslanliam  universalem  et  porti- 
cularem.  Et  sic  videtur  quod  prsedicta 
nomina  non  difl"erant.  — Ibid.  arg.  8. 

Sedcoiitra:  Boethius  dicit  in  commenlo 
Prcedicam.    (ubi  supra   in  arg.  1),  quod 


7.  Sed  dicendum   est,  quod  genera  et     a  hypostasis  »  dicitur  materia,  «  usiosis  » 
species  in  genere  substantiai  subshstunt,     vero  (id  est  subsistentia)  dicitur  forma, 


eo  quod  eorum  esl  subsislere,  ut  Boethius 
dicit  in  libro  de  Diiabus  Naturis  (c.  3  ;  — 
Migne  col.  1344).  —  Contra,  subsistere 
nihil  aliud  est  quam  per  seexistere.  Quod 
ergo  existit  sobim  in  alio,  non  polest  dici 
subsistere.  Hujusmodi  autem  sunt  secun- 
dse  subslantiae,  scilicetgenera  et  species; 
sunt  enim  solum  in  primis  substantiis, 
quibus  interemptis  impossibile  est  aliquid 
aliorura  remanere,  ut  dicitur   in  Prcedi- 


a  usia  »  vcro  (id  est  essentia)  composi- 
tum.  Ergo  praedicla  differunt.  —  de  Pot. 
q.  9,  a.  1,  arg.  1  Sed  contra;  la,  1.  c. 
arg.  2Sedcontra;  Hannibaldus  1.  c.  arg. 
2  Sed  conira. 

RESPONnEO  DiCENDUM,  quod  praedicta 
nomina.secundum  significationem  difTe- 
runt ;  quorum  tamen  differentiam  difi^e- 
renter  diversi  assignant.  Alii  enim  su- 
munt    differentiam  horum   nominum   se- 


cam.  Non  est  ergo  subsistere  generum  et     cundum  distinclionem  rationis  ciuo  est  et 


specierum,  sed  solum  individuorum  in 
genere  subslanlia^;  et  sic  remanet  quod 
substanlia  sit  idem  quod  hypostasis.  — 
de  Pot.  I.  c.  arg.  5;  la,  I.  c.  arg.  1  Sed 
contra. 
8.  Praeterea,  essenlia  est  quam  signi- 


quodest.  Quorumquidamdicunt,quod  tria 
horum  significant  quo  est,  vel  substantiam 
supposili  :  ita  quod  «  essenlia  »  signifi- 
cat  substanliam,  sive  naturam  generis, 
«  subsistentia  »  naturam  speciei,  «  hy- 
postasis    J'    naturam    individualem  ;    et 


ficat  definitio,  cum  per  definitionem  scia-     quartum,  scilicet  «  persona  i>,    sumitur 


'270  OUAIlTA  PAllS 

secunduin  id  quod  est,  et  signidcut  suIj- 

&lunliani  qu«  est  supposilum.  Alii  dicunt 

e  converso,  quod  unum  significut  quo  est, 

&cilicet   «  cssentiu  »,   el  tria   significant 

quod   est  diversimode  :  quia  hoc    nonien 

«  subslanlia  i>    significat   quod    cst    per 

respeclum   i.d    nuluruin  vel    essentiam  ; 

lioc    uomen    n    subsistenlia    »    significat 

qnod  est  per  respeclum  ad  individuutio- 

nem;    sed   iioc  nomen  «  pertona  »  ponit 

specialcm  ralionem  vel  proprielatem  per- 

tinentem  ad   dignilatem.    Sed  de  primis 

duobus  est   e    converso  secundum   Roe- 

tliium  {de  Personaet  Duohus  Nalurisc.  3; 

JMignc  col.  1343  sqq.)  ;  ha3C  enim  diffe- 

rentia  sumpla  est  secundum  Augustinum 

et  Hieronymum.  — Alii  dicunt,  quod  duo 

significant   quo  est.   <r  Essentia  »  quidem 

significat  quo  est,  vel  naturam  commu- 

nem  prout  non  esl  pra:dicabilis,  ut  consi- 

deralur  cum  dicilur  «  homo  est  species»; 

sed  <i  subsislentia  »    significat    naluram 

communem  ut  prsedicabilis  est,secundum 

Boethium  ;  alia  duo   significant  quod  est, 

et    eo   modo   difforunt,   sicut  in  proximo 

dicluni  est.  —  Sed  (|uia  quodlibet  horum 

nominum  prseter  hoc  nomen  «:  persona  » 

invenitur  quandoque  poni  pro  quo  est,  et 

quandoque  pro  quod  est;  ideo  non  videlur 

esse  essentialis  eorum  distinclio    secun- 

dum   aliquem  modorum  dictorum.  —  1. 

Seut.  dist.  23,  q.  1,  a.  1,  c. 

Ideo  aliter  dicendum  est,  secundum 
Boetliium  {de  Duabus  Naluris  1.  c.  col. 
1344),  ut  sumatur  difYerentia  horum  no- 
minum  «  essentia,  subsistentia,  substan- 
tia  T>  secundum  significationem  actuum 
a  quibus  imponuntur,  scilicet  esse,  sub  • 
sistere,  substare.  Patet  enim  quod  esse, 
coromune  quoddam  est,  et  non  determi- 
nat  aliquem  modum  essendi ;  subsistere 
autem  dicit  determinatum  modumessendi, 
prout  scilicet  aliquid  est  ens  per  se,  non 
in  alio,  sicut  accidens;  substare  autem 
idem  est  quod  sub  alio  poni.  Iiide  patet 
quod  ((  esse  »  dicit  id  quod  est  commune 
omnibus  generibus,  sed  «  subsistere  et 
substarc  »  id  quod  est  proprium  primo 
prsedicamento   secundum    duo  quai  sibi 


—  METAPIIYSICA 

conveniunt,  quod  scilicet  sit  ens  in  se 
completum,  etiterum  quod  omnibus  aliis 
subslernatur,  accidenlibus  scilicet,  quae 
in  substantia  esse  habent.  Unde  dico, 
quod  «  essentia  »  dicitur  cujus  aclus  est 
esse,  <(  subsistentia  d  cujus  aclus  est 
subsistere,  «  substanlia  d  cujus  actus 
et  subslare.  Hoc  autem  dicitur  duplici- 
ter,  sicut  in  singulis  patet.  Esse  enini 
est  actus  alicujus  ut  quod  est,  sicut  ca- 
lefacere  est  calefacienlis;  et  est  alicujus 
ut  quo  est,  scilicet  quo  denominatur  es- 
se,  sicut  calefacere  est  aclus  caloris.  — 
Ibid. 

Sciendum  est  autem,  quod   si  aliquid 

consequilur  aliqua  plura  convenientia  ad 

invicem,   non    potest  denominari  aliquid 

secundumalterum  illorura,quamvisetiam 

illud  sit  principium  tolius,  sed  per  totum. 

Verbi  gratia,  sapor  consequitur  calidum 

et  humidum   prout  aliquo   modo  conve- 

niunt  ;  et  quamvis  calor  sit  principiuni 

saporis,  sicut  effectivum,  non  tamen  ali- 

quid  denominatur  sapidum  a  calore,  sed 

a  sapore,  qui  compleclitur  simul  calidum 

et  humidum  aliquo  modo  convenientia. 

Similiter  dico,  quod  cum  esse  consequi- 

tur   compositionem    materice   et    forma3, 

quamvis  forma  sit  principium  esse,  non 

tamen  denominatur  aliquod  ens  a  forma, 

scd  a  toto ;  et  ideo  essentia  non  dicit  for- 

mani  tantum  ;  sed  in  compositis  ex  mate- 

ria  et  forma,  dicit  totum  ;  et  hoc  etiani 

dicitur  quidditas  et  natura  rei;  et  ideo 

dicit  Boethius  in  PrcBdicam.  (lib.  1,  cap. 

de  substantia;  —  Migne  t.  64,  col.  184), 

quod   <i  usia  y>  significat  composituni  ex 

materia  et  forma.  Sed  isla  natura  sic  con- 

siderata,   quamvis  dicat  compositum  ex 

maleria  etforma,  non  lamen  ex  hacmale- 

ria  demonstrata  determinatis  accidenti- 

bus  substante,  in  qua  individuatur  for^ 

ma,    quia    hujusmodi   compositum    dicit 

hoc  nomen  Sociates.  Hsec  autem   mate* 

ria  demonstrata,  est  sicut  recipiens  natu- 

ram  illam  communem.  Et  ideo  «r  natura  )•> 

vel  «  essentia  »  signilicatur   dupliciler : 

scilicet  ut  pars,   secundum  quod  nalura 

communis  sumitur  cura  proccisione  cujus- 


DE  SUI3STANT1A  —  QL'.  XKV  DE  SUBST.  SINGULARl  —  AllT.  I 


271 


libet  ad  naturam  communem  non  perti- 
nentis  (sic  enim  materia  demonstrata 
supervenit  in  compositionem  sinyularis 
demonstrati,  sicut  hoc  nomen  humani- 
las) ;  et  sic  non  praidicatur,  nec  est 
irenus,  nec  est  species,  sed  ea  formaliter 
denominatur  homo  ;  —  vel  significatur 
ut  tolum,  secundum  quod  ea  quae  ad  na- 
turam  communem  pertinent,  sine  prseci- 
sione  intelliguntur  ;  sic  enim  includilur 
in  poientia  etiam  materia  demonslrata 
in  natura  communi,  et  sic  significatur 
hoc  nomine  «  homo  »,  et  significatur  ut 
quod  est.  Et  utroque  modo  invenitur  hoc 
nomen  «  esscntia  j.  Unde  quandoque 
dicimus  Socratem  esse  essentiam  quan- 
dam ;  quandoque  dicimus  quod  essentia 
Socratis  non  est  Spcrates.  Et  sic  palet 
quod  a  essentia  »  quandoque  dicit  quo 
est,  ut  significatur  nomine  «  humanita- 
tis  »,  quandoqne  dicit  (fiod  est,  ut  signi- 
ficatur  hoc  nomine  <(  homo».  —  Similiter 
etiam  «  subsistere  »  est  actus  alicujus 
ut  quod  subsistit,  vel  ut  quo  subsistit. 
Cum  autem  <i  subsistere  »  dicat  esse 
determinatum,  ct  tota  determinatio  essen- 
di  consequatur  formam,  quae  terminus 
est,  constat  quod  ahquid  denominatur 
subsistens  per  primam  formam,  quae  est 
in  genere  substantice,  sicut  album  per 
albedinem,  et  animatum  per  animam.  Et 
ideo  in  lib.  de  Duabus  Naturis  (Migne  col. 
1345)  dicit  Boethius,  quod  «  usiosis  »  vel 
«  subsislentia  i>  est  forma,  accipiens  sub- 
sistcntiam  pro  «.  quo  subsistitur  ».  Si  au- 
lem  accipialur  subsistentia  pro  eo  «  quod 
bubsistit  »,  sic  proprie  dicitur  iUud,  in 
quo  per  prius  invenitur  talis  natura  hoc 
modo  essendi.  Et  cum  per  prius  invenia- 
tur  in  substantia,  secundum  quod  sub- 
stantia  est,  et  deinceps  in  aliis,  secundum 
quod  propinquius  se  habent  ad  substan- 
tiam  ;  constat  quod  nomen  €  subsisten- 
tiae  »  per  prius  convenit  generibus  et 
speciebus  in  genere  substantise,  ut  dicit 
Boethius  in  lib.  de  Duabus  Natuns  (\.  c. 
col.  1344) ;  et  individuis  non  convenit 
habere  tale  esse,  nisi  in  quantum  sunt 
sub  tali  natura  communi.  Quamvis  enirat 


genera  et  species  non  subsistant  nisi  in 
individuis,  quorum  est  essc,  tamcn 
determinatio  essendi  fit  ex  natura  vcl 
quidditate  superiori.  —  Ibid. 

Similiter  «i  hypostasis  »  vel  «  substan- 
tia  D  dicitur  dupficiter  :  —  vel  id  <r  quo 
substatur  »  ;  et  quia  primum  principium 
substandi  est  materia,  ideo  dicit  Boe- 
thius  in  Prcedicam.,  quod  hypostasis  est 
materia  ;  —  vel  a  quod  substat  s  ;  et  hoc 
est  individuum  in  gcnere  substanlia^ 
per  prius.  Genera  enim  et  species  non 
substant  accidentibus  nisi  ratione  indivi- 
duorum;  et  ideo  nomen  substantiae  pri- 
rao  et  principaliter  convenit  particulari- 
bus  substantiis,  secundum  Philosophum 
(in  Proedicam.  cap.  de  substanlia)  et  Boe- 
thium  (in  lib.  de  Duabus  Naliiris  1.  c).  — 
Ibid. 

Sic  ergo  hoc  modo  patet  differenlia  is- 
torum  trium  dupHciter;  quia  si  accipia- 
tur  unumquodquc  ut  quo  esf,  sic  <r  es- 
sentia  »  significat  quidditatera  ut  est  for- 
ma  totius,  <r  usiosis  »  formam  partis,  <c  iiy- 
postasis  D  materiam.  Si  autera  sumatur 
unuraquodque  ut  quod  esl,  sic  unum  et 
idemdicitur  «.  essentia  » in  quanturahabet 
esse,  <r  subsistentia  »  in  quantura  habet 
taJe  esse,  scilicet  absolutura ;  et  hoc  per 
prius  convenit  generibus  et  speciebus 
quam  individuis  ;  et  a.  substanlia  »  secun- 
dum  quod  substat  accidentibus,  et  hoc 
per  prius  convenit  individuisquam  gene- 
ribus  et  speciebus.  Ulterius  lioc  noraen 
<r  persona  d  significat  substantiara  parti- 
cularem,  prout  subjicitur  proprietati  qua3 
sonat  dignitatem,  et  similiter  «t  prosopon  » 
apud  Greiecos  :  et  ideo  persona  non  est 
nisi  in  intellectuali.  Et  secundura  Boethium 
{de  Diiabus  Natiirisl.  c.  col.  1343)  surap- 
tum  est  nomen  (n  personae»  a  personando, 
eo  quod  in  tragoediis  et  comoediis  recita- 
tores  sibi  ponebant  quandam  larvam  ad 
reprsesentandum  illum,  cujus  gesta  nar- 
rabant  decantando.  Et  inde  est  quod 
tractura  est  in  usura,  ut  quodlibet  indivi- 
duura  horainis,  de  quo  potest  talis  fieri 
narratio,  persona  dicatur  ;  et  ex  hoc 
eliam.   dicitur  «:  prosopon  »    in   Grieco  a 


272                                                 OllAUTA  I'AIIS  -  METAPIIYSICA 

«  pros  »,  quod  est  ad,  el  «  opos  i>,  qiiod  commuiiem  individuans  ;  sed  ipsa  essen- 

est    facies,  quia  hujusmodi   larvas    anle  lia  in  eis  est  subsislens.  (V.  infra,  art.  4 

facies  poncljanl.  —  i/>i(/.  huj.  quaesl.)   Et   hoc    patet  per  Philoso- 

Potest  et  aha  assignari   horum  nomi-  phum    7.  Meiaphys.  et    per   Avicennani, 

num  dilTerenlia,  iicet  tamen  ad  idem  fere  qui  dicit  in  sua   Metaphysica  (tract.  5,  c. 

rcdeal.  Haic  lamen  ut  est  brevior,  sic  est  5  ante  fin.),  quod  quilditas  simplicis  est 

claiior.  Philosoj^hus  enim  in  ^.  Melaphys.  ipsum  simplex.  —  de  Pol.  q.  9,  a.  l,c. 

{texl.  15;  1.    4,  c.    8)  ponit    substantiam  —  Substanlia  ergo   quic  est  subjectum, 

dici  duphcitcr:  uno  modo  dicitur  quidiii-  communiter  accipiendo  nominari   potest 

las  rei,  quam  significat  definitio,  secun-  nomine    significante    iiUcntiunem,  et   sic 

dum  quod  dicitur  quod  delinitio  signifi-  dicitur  «  suppositum  ».  Nominatur  eliam 

cat  substantiam  rei ;  quam  quidem   sub-  tribus    nominibus    significantibus    rem , 

stantiam    Graeci  <r    usiam  )>  vocant,  quod  qusequidem  sunt :  res  nalurae,  subsisten- 

nos  «    essentiam  y>    dicimus.  Alio    modo  tia,   et   hypostasis,    secundum    triplicem 

dicitur  substantia  subjectum,  vel  supposi-  considerationem    substantise    sic    diclae. 

lum  quod  subsistit   in   genere    substan-  Secundum  enim   quod  per  se  existit,  et 

lia).  (la,    q.  29,  a.   2,  c.)  Hujus    autem  non    in    alio,   vocatur  «  subsistentia  »  ; 

dislinctionis  ratio  est,    quia  inveniuntur  iilaenim  subsistere  dicuntur,  qua3  non  in 

plura  subjecta  in    una  natura  convenire,  alio,  sed  in  se  existunt.    Secundum  vero 

sicut   plures  homines  in    una  natura  ho-  quori  supponitur  alicui  nalurae  communi, 

rainis.  Unde  oportuit   distingui  quod  est  sic  dicitur  «  res  natnrse  »  :  sicut  hic  homo 

unum,  ab  eo  quod  multiplicatur.  Natura  est  res  naturas  humana^.  Secundum  vero 

cnim  communis  est,  quam  significat  defi-  quod    supponitur     accidcntibus,    dicitur 

nilio,   indicans   qnid  cst  res  ;  unde  ipsa  «  hypostasis    d  vel  -x  substantia  ».  Quod 

natura  communis,  quidditas  vel  essentia  autem  haic  tria    nomina  significant  com- 

dicitur.  Quidquid  ergo  est  in  re  ad  natu-  muniter  in    toto  genere   substantiarum, 

ram  communem  pertinens,   sub  signifi-  hoc  nomen  «  personae  j»  significat  in  ge- 

catione   essenli?c  continetur.   Non  autem  nere  rationalium  substanliarum.    —  la, 

quidquid    efct   in   substantia    particulari,  q.  29,  a.  2,   c.  —  Vide  eliam  Hannibal- 

est    hujusmodi.    Si   enim   quidquid    est  dum  in  1.  Sent.  dist.  23,  a.  4,  c. 

in    subslantia    parliculari,    ad    naturam  ylrfpn/7m/n  ergo  dicendum,  quod  par- 

communem   perlineret,    non  posset  esse  ticulare  significat  compositum  ex  materia 

distinctio  inter  substanlias   paiticulares  et  forma  demonstrata,  sicut    universale 

ejusdem    naturo3.    Hoc    aulem   quod  est  in  subslantiis  compositis  significat  etiam 

in   substantia    particulari   praeter   natu-  compositum    ex    materia   et    forma,   sed 

ram  communem,  est  materia  individualis,  non  demonstrata,  sicut  homo  ex  anima  et 

qu£e  est  singularitatis  principium,  et  per  carne  et  osse,  non  tamen  ex  his  carnibus 

consequens  accidenlia   individualia,  quai  et  cx  his  ossibus.  Unde  non  oportet  quod 

maleriam  praedictam  delerminant.  Com-  «  usia  »  significetidem  quod  particularis 

paratur    ergo    essentia    ad    substantiam  substantia,  imo  se   habet  ad   utrumque. 

particularem  ut  pars   formalis  ipsius,  ut  Et  ideo  omne  quod   est   in  genere   sub- 

humanitas  ad  Socratem.  Et  ideo  in  rebus  slanliai,  potest  dici  «  usia  »,sive  sit  uni- 

ex  materia  et  forma  compositis   essentia  versalis  substantia  sive   particularis.  — 

non  est  omnino  idem  ac  subjectum ;  unde  1.  Sent.  dist.  23,  q.  1,  a.  1,  ad  1 ;  Hanni- 

non  prsedicatur   de   subjecto;    non  enim  baldus   in  1.  Sent.  dist.   23,  q.  un.,  a.  4, 

dicitur  quod  Socrates  sit  sua  humanitas.  ad  1  ;  de  Pot.  q.  9,  a.  1,  ad  6. 

In  substantiis  vero  simplicibus  nulla  est  Ad  secundum  dicendum,  quod  subsi- 

dilTerentia  essentia)  et  subjecti,  cum  non  stere  duo  dicit,  scilicet  esse  et  determi- 

sit  in  eis  materia  individualis  naturam  natuiu  modum  essendi :  esse  quidem  sim- 


I 


I 


DE  SUBSTANTIA  —  nV.  XXV 

pliciler  non  est  nisi  inclividuoriini;  sed 
delcrniinafio  essendi  c«t  ex  nalura  vel 
quiddilate  generis  vel  speciei  :  et  ideo, 
quamvis  genera  et  species  non  subsi- 
stanl  nisi  in  individuis,  tamen  eorum  pro* 
prie  subsistere  est,  et  subsislentiae  dicun- 
lur ;  quamvis  et  parliculare  dicatur  sed 
posterius,  sicut  et  species  substanliae  di- 
cuntur  sedsecunilic.  — 1.  Sent.  I.  c.  ad  2; 
Iljnnibaldus  I.  c.  ad  2. 

Ad  terlium  dicendnm,  quod  sub- 
stanlia  dicitur,  in  quantum  subest  acci- 
denti  vel  nalura;  communi  —  licet  hoc 
ullimo  modo  potius  dicalur  res  naturce, 
ut  diclum  est  (in  c.)  — ;  subsistere  vero 
diciliir  aliquid  in  quantum  est  sub  esse 
suo,  non  quod  habeat  esse  in  alio  sicut 
in  subjecto.  —  1.  Sent.  1.  c.  ad  3  ;  Hanni- 
baldus  1.  c.  ad  3. 

Adquartum  dicendum,  quod  hoc  nomen 
hypostasis  apud  Grsecos  aliud  habet  ex 
proprietatesignificationis,  et  aliud  ex  usu. 
Ex  proprielate  enim  significationis  habet 
quod  significet  quamlibet  substantiam 
particularem;  sed  ex  usu  accommodatum 
est  nobilioribus  subslanliis.  Et  ideo  ipsi 
utuntur  eodem  modo  hoc  nomine  «  hy- 
postasis  )>,  sicut  nos  ulimur  hoc  nomine 
«  persona  »  ;  sed  talis  usus  non  est  apud 
nos  in  hoc  nomine  «  substanlia  ».  —  1. 
Sent.  1.  c.  ad  4  ;  Hannibaldus  1.  c.  ad  4 ; 
de  Pol.  q.  9,  a.  1,  ad  2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  sicut 
substanlia  individua  proprium  habetquod 
per  se  existal,  ita  proprium  habet  quod 
per  se  agat;  nihil  enim  agit  nisi  ensactu; 
et  propter  hoc  calor  sicut  non  per  se  est, 
ita  non  per  se  agit,  sed  caiidum  per 
calorem  calefacit.  Hocautemquod  est  per 
se  agere,  excellentiori  modo  convenit 
substantiis  ralionalis  naturse  quam  aliis. 
Nara  solae  substantias  rationales  iiabent 
dominiura  sui  actus,  ila  quod  in  eis  est 
agere  el  non  agere  ;  aliae  vero  substanlise 
magis  aguntur  quam  agant.  Et  ideo  con- 
veniens  fuit  ut  subslantia  individua  ra- 
lionalis  naturse^speciale  nomea  liaberet. 
—  de  Pot.  1.  c.  ad  3. 

Ad  sexlum  dicendum,    quod    quamvis 


DE  SUBST.  SINGULAIU  —  AllT.  I  273 

nihil  subsislat  nisi  individua  substantia, 
quse  hypostasis  dicitur,  tamen  non  eadem 
ralione  dicitur  subsistere  et  subslare  ; 
sed  subsistere  dicitur,  in  quantum  non 
est  in  alio,  substare  vero,  in  quantum  alia 
insunt  ei.  Unde  si  aliqua  substantiaesset 
qnseper  se  existerel,  non  tamen  esset  ali- 
cujus  accidentis  subjectum  :  polest  pro- 
prie  dici  subsistentia,  sed  non  substantia. 
—  Ibid.  ad  4. 

Ad  septimwn  dicendum,  quod  verba 
illa  Boethii  debent  intelligi  eo  sensu,  quo 
dictum  est  in  primo  modo  solvendi  (su- 
pra,  in  c).  —  Vel  dicendum,  quod  Boe- 
Ihius  loquitur  secundum  opinionem  Pla- 
tonis,  qui  posuit  genera  et  species  esse 
quasdam  formas  separatas,  subsistentes, 
ab  accidentibus  denudatas.  Et  secundum 
hoc  poterant  dici  subsistentiae,  sed  non 
hypostases  {de  Pot.  q.  9,  a.  1,  ad  5 ; 
1a,  q.  29,  a.  2,  ad  4).  —  Vel  aliter 
dicendum,  quoJ  Boethius  dicit  genera 
et  species  subsistere,  in  quantum  indi- 
viduis  aliquibus  competitsubsistere  ex  eo 
quod  sunt  sub  generibus  et  speciebus 
in  prsedicainento  substantia)  comprehen- 
sis  (la,  q.  29,  a.  2,  ad  4)  ;  —  vel  in 
quantum  in  eorum  naturis  ipsa  individua 
subsistunt,  etiam  omnibus  accidentibus 
remotis  {de  Pot.  1.  c.)- 

Ad  octavum  dicendum,  quod  essentia  in 
substantiis  materialibus  significat  compo- 
silum  ex  materia  et  forma,  non  tamen 
ex  materia  individuali,  sed  ex  materia 
coinmuni.  Definitio  enim  hominis,  quae 
significat  ejus  essentiam,  continet  qui- 
dem  carnes  et  ossa,  sed  non  has  carnes 
vel  haec  ossa.  Sed  materia  individualis 
comprehenditur  in  significatione  hyposta- 
sis  et  subsistentia3  in  rebus  materialibus. 

—  de  Pot.  I.  c.  ad  6  et  7. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  accidentia 
non  individuantur  nisi  ex  suis  subjectis. 
Sola  autem  substantia  per  se  ipsam  indi- 
viduatur,  et  per  propria  principia.  Et 
ideo  convenienter  in  solo  genere  substan- 
lise    particulare  habet   proprium  nomen. 

—  Ibid.  ad  8. 

Ad  id  vero,  quod  in  contrarium  oppo- 


SUMM.E  Pn.LOS.    VI 


iS. 


27'»  QUARTA  l'AUS  - 

nilur,   vel  dicendum  voiba    Boelhii  csse 
iiUelligenda  eo   modo  quo  dictum  esl  (ia 
c.)  in  primo  modo  solvendi  qiuuslionem  ; 
—  vel  dicendnm,  quod  individuum  com- 
posilum  ex  materia  et  forma  habet  quod 
substetaccidenti,  ex  proprietate  materise. 
Unde  et  Boethius  dicit  in  libro  de  Tria. 
(c.  2;  —  Migne  t.  64,  col.  1250):  «  For- 
ma     simplex    subjectum    esse    non    po- 
test  (1).   »    Sed    quod    per  se  subsistat, 
habet  ex  proprietate   suce    formce,   quse 
non  advenit  rei  subsistenti,  sed  dat  esse 
actuale  materise,  ut  sic  individuum  sub- 
sistere  possit.  Propter  hoc  ergo  hyposta- 
sim   attribuit   materiae,  et   uslosim   sive 
subsislentiam  formai,   quia   materia    est 
principium  substandi,  et  forma  est  prin- 
cipium  subsistendi.  —  la,  1.  c.  ad  5 ;  de 
Pot.  1.    c.    ad  rationes  in  oppositnm.  — 
Hsec    tamen   solutio    eodem    redit    cum 
prima  qua)  dala  est. 

ARTICULUS  II 

t)E    DEFINITIONE    PERSON.t:. 

Videtur  quod  persona  non  recte  defi- 
niatur  a  Boethio  in  lib.  de  Duabus  Naturis 
(c. ;  —  Migne  t.  64.,  col.  1343)  «  rationa- 
lis  creaturse  individua  substantia  ». 

1.  Nullum  enim  singulare  definitur  (7. 
Metaphys.  text.  S3  ;  I.  6,  c.  15)  ;  sed 
persona  significat  quiddam  singulare : 
ergo  persona  inconvenienter  definitur.  — 
la,  q.  29,  a.  1,  arg.  1  ;  de  Pot.  q.  9,  a. 
2,  arg.  1. 

2.  Sed  dicendum,  quod  licet  idquodest 
persona,  sit  quiddam  singulare,  tamen 
ratio  personae  communis  est,  et  pro  tanto 
persona  in  coramuni  definiri  potest.  — 
Contra,  id  quod  est  commune  omnibus 
substantiis  individuis  rationalis  naturae, 
est  intentio  singularitatis,  quae  quidem 
non  est  in  genere  substantise.  Ergo  non 
debet  poni  in  definitione  personoe  sub- 
stantia  quasi  genus. —  de  Pot.  I.  c.  arg.  2. 

3.  Preeterea,  intentio   non   ponitur   in 

(1)  i  Forma  vero  quse  est  sine  niateria,non  pote- 
rit  esse  subjcclum,  »  Migne  1.  c. 


METAI^HYSICA 

defmitione  rei,  necaccidens  in  definitione 
substanticC  ;  persona  autem  est  nomen  rei 
et  substantise:  inconvenienler  igitur  in 
definitione  personse  ponitur  individuum, 
quod  est  nomen  intentionis  et  accidentis. 
—  Ibid.  arg.  5  ;  la,  1.  c.  arg.  3  ;  cf.  1. 
Sent.  dist.  25,  q.  1,  a.  1,  arg.  8. 

4.  Prselerea,  illud  in  cujus  definitione 
ponitur  substantia  pro  genere,  oportet 
quod  sic  species  substantiae  ;  sed  persona 
non  est  species  substantiae,  quia  condivi- 
deretur  contra  alias  subslantiae  species: 
ergo  inconvenienter  ponitur  substantia  in 
definitione  personse  quasi  genus.  —  de 
Pot.  I.  c.  arg.  6. 

5.  Prseterea,  substantia  dlviditur  per 
primam  et  secundam.  Sed  substantia  se- 
cunda  non  potest  poni  in  definilione  per- 
sonae  ;  esset  enim  oppositio  in  adjecto, 
cum  dicitur  substantia  individua,  nam 
subsLanlia  secunda  est  substantia  univer- 
salis.  Similiter  auteni  neque  substantia 
prima ;  nam  substantia  prima  est  sub- 
stantia  individua;et  sic  esset  nugalio.cum 
additur  individuum  supra  substantiani  in 
definitionc  personse.  Inconvenienter  ergo 
subslantia  ponitur  in  definitione  perso- 
nae.  —  Ibid.  arg.  7;  la,  1.  c.  arg.  2; 
Hannibaldus  in  1.  Sent.  dist.  25,  q.  1,  a. 
1,  arg.  3. 

6.  Praeterea,  natura  est  tantum  in  re- 
bus  mobilibus  ;  est  enira  principium  mo- 
tus,  ut  dicitur  in  2.  Phys.  (lext.  3;  c.  1.) 
Sed  essentia  est  tam  in  rebns  imraobili- 
bus  quam  in  mobilibus.  Ergo  convenien- 
tius  fuit  in  definitione  personae  ponere 
essentiam  quam  naturam,  cum  etiam 
persona  inveniatur  tam  in  rebus  mobili- 
bus  quara  in  imraobilibus;  est  enim  in 
hominibus,  in  angelis  et  in  Deo.  —  de 
Pot.  I.  c.  arg.  11 ;  la,  1.  c.  arg.  4. 

7.  Procterea,  anima  rationalis  scparata 
a  corpore  per  morteai  non  diciLur  esse 
persona ;  et  taraen  est  rationalis  natura) 
individua  substantia  :  non  ergo  haec  est 
conveniens  definitio  pcrsonae.  -  de  Pot. 
I.  c.  arg.  14;  la,  I.  c.  arg.  5. 

Sed  contra  esl  auctoritasBoethii  in  lib. 
de  Dnabus  Naturis  (c.  3;  —  Migne  1.  c.) 


DE  SUBSTANTIA  —  OU.  XXV  DE  SUBST.  SINGULARI  —  ART.  II  275 

sic  personam  derinlenlis.  —  la,  1.  c.  arg.  miii  cl  inlctiLionera,  in  quanlumconvcnit 

Sed  contra.  sive  accidit  ipsi   rei  :  et  iiujusmodi  cst 

Respomdeo  dicendum,  quod  ralionabili-  hoc  nomen  <i  liyposlasis  d   apud  Gra3Cos, 

ter,  sicut  ex  prpcmissis  palet,  individuum  quod  significatsubstantiam  [)rimam,ellioc 

in  genere  subslantice  spccialc  nomen  sor-  nomen  «  pcrsona  »  apud  nos.  Ei  ideo  Boe- 

tilur  :  quia  subslantia  ex   propriis  prin-  thius  in  definilione  pcrcona3  ponit  genus 

cij-iis  individualur,  et  non  ex  alio  extra-  ipsius  rei  quam  persona  significat^fccilicet 

neo,  sicut  accidens  ex  subjecto.  Inter  in-  subslantiam,  et  addit  duas  difFcrenlias  : 

dividua  etiam  subslantiarum,  ralionabi-  unam,pcrquamnotificaturpersonaratione 

liler  individuum  in  rationali  natura  spe-  intentionis    secundoe,    scilicet   <c    indivi- 

ciali    nomine  nominatur,  quia  ipsius  est  duum»,aliam,  per  quamnolificatur  ralione 

proprie  et  vere  per  se  agere,  sicut  supra  rei,  in  hoc  quod  dicit  «  rationalis    natu- 

(siipra  praeced.)  dictum  est.  rse  ».  — Ilannibaldus  in  1.  Seni.  dist.  25, 

Ad  dandum  ergo  ralionem  definilionis  q.  l,  a.  1,  c.  —  Vel  terlio  aliter  sic,  ut  di- 

Boethii,   qua  definivit  personom,  tripli-  camus,quod  hoc  nomen  «  persona»  secun- 

ci  via  utipossumus.   Vel  primo  sic,  ut  di-  dum  suam  communilatem  acceptum,  non 

camus,  quod  sicut  hoc  nomen  «  liyposla-  est  nomcn   intenlionis,  sicut    hoc  nomen 

sis  j>  apud  Grsecos,  vcl  «  substantia  pri-  a  singulare  »    vel   «  genus  »    vel  «  spe- 

ma  J>  apud   Latinos,  est  speciale  nomen  cies  »  ;  sed  est  nomen  rei,  cui  accidit  ali- 

iuLlividui  in   gencre  substantiae,  ita  hoc  qua  inlentio,  scilicetintentio  particuiaris  ; 

nomen    «  persona  »    est   speciale  nomen  et  in  natura  dcterminata,  scilicet  intel- 

individui  rationalis  naturse.  Utraque  ergo  lectuali  vel  ralionali.  Et  ideo  in  defmitio- 

specialilas  sub  nomine  persona)  contine-  ne  personai  ponunlur  tria,   scilicet  genus 

lur.  Et  ideo  ad  ostendendum,   quod  est  illius  rei,  quod  significatur  nomine  per* 

specialiter  iiidividuumin  genere  substan-  sonae,  dum  dicitur  «  substanlia  » ;  et  dif- 

lia),  dicilur  quod  est  «  substantia  indivi-  ferentia,  per  quam  conlrahitur  ad  natu- 

dua  »  ;    ad  ostendendum  vero,   quod  est  ram  determinatam,  in  qua  ponitur  res, 

specialiter  in   rationali    natura,    additur  qua)  est  persona,   in   hoc   quod    dicitur 

«  lalionalis  naluiae  ».  Per  hoc  ergo  quod  «  ralionalis  natura  »  ;  et  i)onilur   eliam 

(T  subslantia  »  dicitur,  excluduntur  a  ra-  aliquid  pertinens   ad  inteutionem  illam, 

lione  personae  accidentia,  quorum  nuUum  sub  qua   significal  nomen    persona^  rem 

polest  dici  persona ;   per  hoc  vero  quod  suam ;  non   enim   significat  subslantiam 

dicitur  «  individua  )>,  excluduntur  gene-  rationalem  absolute,  sed  secundum  quod 

ra  et  species  in  genere   substantiae,  quae  subinttlligitur    intentio  particularis  ;    et 

etiam  personae  dici  non  possunt;  per  hoc  ideo   additur  <r  individua  ».  —  1.  Sent. 

vero  quod  additur  «  rationalis  naturae  »,  dist.  25,  q.  1,  a.  1,  c.  —  HcDC  tamen  ter- 

excluduntur  inanimata  corpora,  et  etiam  tia  solutio  cum  secunda  recidit. 

quaedam    aniraata,    ut  planlae   et   bruta,  ^t^  pnmitm  ergo  dicendura,  quod  licet 

quoe  persoi  ae  non  sunt.  —  de  Pot.  q.  9,  hocsingulare  vel  illuddefiniri  non  possit, 

a.  2,  c. ;  la,  q.  29,  a.  1,  c. ;  1.  Senl.  dist.  tamen  id  quod  pertinet  ad  communem  ra* 

23,  q.  i,  a.  1.  c. ;  Hannibaldus  in  1.  Seyit.  tionem  singularitatis   dofiniri    potest.   Et 

eodem  loco.  —  Yel  secundo  sic.  Nomina  sic  Philosophus  (in  Proedicam.,   cap.   de 

quacdamsunt  primae  imposilionis  tantum,  substantia)  definit  substantiam  primam  ; 

quae  significant  ipsas   res    absolute,     ut  et  lioc  modo  definit  Boethius  personam. 

horao,   animal.    Quaedam   sunt  secundae  —  la,  q.  29,  a.  1,  ad  1;  de  Pot.  q.  9,  a. 

impositionistanlum,  quae  significant  solas  2,  ad  1. 

intentiones,  ut  universale  et  particulare,  Ad  secundum  dicendum,  quod  non  so- 

genus   et  species.   Quaedam   vero   inclu-  luui  intenlio  singularitatis  est  communis 

dunt  utrumque,  quae  significant  rem  si-  oranibus  individuis  substantiis,  sedetiam 


270  OUARTA  PARS  - 

iialura  generis  cum  luli  aiodo  exislentli. 
Et  hoc  modo  significcjt  hoc  nomen  «  hy- 
pOfetasis  »  naluram  generis  substantiai  ut 
individnalam  ;  hoc  aulcm  nomen  «  per- 
sona  >  solam  naturam  ralionalem  sub  tali 
modo  existendi.  Et  propler  hoc  neque 
hyjostasis  neque  pertiona  e=t  nomen  in- 
tenlionis,  sicut  singulare  vel  individuum, 
fc>ed  nomen  rei  lantum ;  non  aulem  rei  et 
inlenlionis  siraul.((i- Po/.  1.  c.  ad2.)  Quod 
tamcn  intelligendum  est  juxla  sensum 
prima)  solulionis;  nam  in  secundo  modo 
solvendi  vel  tertio  potest  dici,quod  perso- 
na  esl  nomen  inlenlionis  et  rei  simul,  vel 
rei  cui  accidit  intentio,  sicut  dictum  est 
(in  c). 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  quia  sub- 
slantiales  differentise  non  sunt  nobis  nolae, 
vel  etiara  nominalaD  non  sunl,  oportet  in- 
terdura  uli  differentiis  accidentalibus 
Joco  substantialium  :  puta  si  quis  diceret : 
Ignis  est  corpus  simplex  calidum  et  sic- 
cum.  Accidentia  enim  propria  sunt  elTec- 
tus  formai^um  substantialium  et  raani- 
lestant  eas.  Et  sirailiter  nomina  intentio- 
num  possunt  accipi  ad  definiendum  res, 
secundum  quod  accipiuntur  pro  aliquibus 
nominibus  rerura  quie  non  sunt  posita. 
Et  sic  hoc  noraen  «  individuum  »  ponitur 
in  definilione  personse  ad  designandura 
modum  subsistendi  qui  corapetil  subslan- 
tiis  particularibus.  —  la,  1.  c.  ad  3  ;  de 
Pot.  1.  c.  ad  U;  1.  Sent.  1.  c.  ad  8. 

Ad  quarlum  dicendum,  quodcum  divi- 
dilur  substantia  in  priraara  et  secundara, 
non  est  divisio  generis  in  species,  cura 
nihil  conlineatur  sub  secunda  substantia, 
quod  non  sit  in  prima  ;  sed  est  divisio 
generis  secundum  diversos  modos  essen- 
di.  Nam  secunda  substantia  significat  na- 
lurara  generis  secundum  seabsolutam; 
prima  vero  substantia  L-ignificat  eam  ut 
individualiter  subsistentera.  Unde  raas^is 
estdivisio  analogi  quarageneris.  Sic  ergo 
persona  continetur  quidera  in  genere 
substantise,  licet  non  ut  species,  sed  ut 
specialera  modum  existendi  deterrainans. 
—  de  Pol.  1.  c.  ad  6. 

Ad  (luinlum  dicendura,  quod  quidara 


METAPHYSICA 

dicunt,  quod  a  substantia  x>  ponitur  in 
definilione  personae,  prout  signillcat  hy- 
postasira  vel  substantiam  primara.  Sed 
cura  de  ratione  hypostasis  sit  individuum 
secundum  quod  opponitur  communitati 
universalis,  vel  parti,  quia  nulium  uni- 
versale,  nec  aliqua  |)ars,  ut  manus  vel 
pes,  potest  dici  hyposlasis ;  ulterius  de 
ratione  persona)  est  individuura,  secun- 
dura  quod  opponitur  coraraunitati  as- 
sumptibilis.  Dicunt  enim,  quod  humana 
natura  in  Christo  verbi  gratia  est  hypo- 
stasis,  sed  non  persona.Et  ideo  ad  exclu- 
dendura  assumplibililatera  additur  indivi- 
duum  in  definitione  personaj.  Sed  hoc  vi- 
detur  esse  contra  intentionera  Boethii,  qui 
in  lib.  de  Duabus  N^aluris  (c.  3 ;  Migne  col. 
1344)  per  hoc  quod  dicitur  individuura, 
excludit  universalia  a  ratione  personae. 
Et  ideo  melius  est  ut  dicatur,  quod  sub- 
stantia  non  poniturin  definitione  personse 
pro  hypostasi,  sed  pro  eo  quod  est  com- 
mune  ad  substantiara  priraara,  qua;  est 
hypostasis,  et  substantiam  secundam,  et 
dividitur  in  utramque.  Et  illud  commune 
per  hoc  quod  additur  individuum,  contra- 
hitur  ad  hypostasim,  ut  idem  sit  dicere 
«  substantiain  Jividua  rationalis  naturaei), 
ac  si  diceretur  «  hypostasis  rationalis 
naturae  ».  —  de  Pot.  1.  c.  ad  7;  la,  1.  c, 
ad  2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  secundum 
Philosophura  5.  Metaphys.  [text.  5;  I.  4, 
c.  4)  nomen  naturae  primo  irapositura  est 
ad  significandaragenerationeraviventium, 
quae  dicitur  nativitas.  Et  quia  hujusraodi 
generatio  est  a  principio  intrinseco,  ex- 
tensum  est  hoc  nomen  ad  significandum 
principiura  intrinsecura  cujuscunque  rao- 
tus.  Et  sic  definitur  in  2.  Phys.  {text.  3  ; 
c.  1.)  Et  quia  hujusraodi  principiura  est 
forraale  vel  materiale,  corarauniter  tam 
materia  quara  forraa  dicitur  natura.  Et 
quia  per  forraara  corapletur  essentia  uni- 
uscujusque  rei  (quam  significat  ejus  de- 
finitio)  vocalur  natura.  Et  sic  hic  accipi- 
tur  natura.  Unde  Boethius  in  eodem  libro 
de  Duabus  Naturis  (c.  1  ;  Migne  col.  1342) 
dicit,  quod  «  natura    est  unumquodque 


DE  SURSTAiNTIA  —  QV.  XXV  1)E 

informans  specifica  differentia  ».  Specifi- 
ca  enini  dilTerentia  est  quae  complet  defi- 
nitioneni  et  fcuinitur  a  propria  forma  rei. 
Et  ideo  convenieiitius  fuit  quod  in  defini- 
lione  personae,  qua?  est  singulare  alicujus 
gencris  determinati,  uleretur  nomine  na- 
turae  quamessentise,  qua?  sumilur  ab  esse, 
quod  est  communissimum.  —  la,  1.  c.  ad 
4;  dePot.  1.  c.  ad  11. 

Adseptimum  dicendum,  quod  animaest 
pars  humanae  speciei ;  et  ideo,  licet  sit  se- 
parata,  quia  tamen  relinet  naturam  uni- 
bililatis,  non  polest  dici  substantia  indi- 
vidua,  quae  est  hypostasis  vel  substantia 
prima,  sicut  nec  manus  nec  quoecunque 
alia  partium  hominis.  Et  sic  non  compe- 
tit  ei  neque  definilio  persona^  neque 
nomen.  —  la,  1.  c.  ad  5;  de  Pot.  1.  c. 
ad  14. 

ARTICULUS  III 

UTRUM  SUPPOSITUM  DIFFERAT  A  NATURA 
IN  MATERIALIBUS. 

Vidclur  quod  suppositum  non  differat 
a  natura  in  materialibus. 

1.  Quidditas  enim  cujuscunque  rei  est 
ejus  essentia.  Sed  PhWosophusl .Metapkys. 
{text.  20;  1.  6,  c.  6)  dicit,  quod  unumquod- 
que  non  videtur  aliud  esse  a  sua  substan- 
tia ;  el  quod  i[)sum  quod  qnid  erat  esse  est 
uniuscujusque  substantia  (7.  Metaphys. 
1.  5).  Ergo  suppositura  et  quod  quid  erat 
esse  sive  natura  lei,   non  distinguuntur. 

2.  Pra?lerea,  suppositum  se  habet  ad 
naturom  sicut  concretum  ad  abstractum  ; 
sed  concretum  non  seinper  distinguitur 
ab  abstraclo,  cuin  aliquando  de  se  invi- 
cem  pracdicentup  ;  dicilur  cnim  quod  uni- 
tasesl  unum  ct  bonitas  bonum.  —  Opusc. 
37,  c.  4;  V.  Capreolum  in  1.  Senl.  dist. 
4,  q.  2,  0.  l,concIus.  1  (>  dit.  Venet.  1589 
pog.  141  a). 

3.  Prgelerea,  homo  et  humanitas  non 
dilTerunt  ;  sed  homo  a  supposito,  puta 
Socrate,  non  dilYert,  cum  de  illo  prseili- 
r.etur  :  ergo  humanitas  non  differt  a  sup- 
posito,    puta  Socrate.    Probatio    majoris 


SUDST.  Sl.NGliLAIll   -  AUT.  III  277 

est,  primo  quia  Philosophus  7.  Metaphys. 
{text.  15  et  16  ;  1.  0,  c.  4)  ait,  quod  quod 
quid  est,  est  illud  ipsum  cujus  est,  excep- 
tis  iis  quae  sunt  per  accidens,  non  di^tin- 
guuntur  :  quia  homo  non  potest  difTerre 
ab  humanilate,  nisi  quia  plura  in  se  con- 
tinet  quam  humanitas;et  hoc  estfalsum, 
quia  qui  dicit  homo,  non  includit  ea  quai 
sunt  praeter  ralionem  suppositi;  ergo  et 
homo  et  humanitas  non  distinguuntur  ; 
ergo  nec  humanitas  et  hichomo  ;  igitur  et 
natura  et  supposituni  non  distinguuntur 
in  rebus  materialibus.  —  7.  Metaphys. 
I.  5. 

Sed  contra  esl,  quod  dicit  Philosophus 
eodem  lib.  7.  Metaphys.  {text.  41  ;  1.  6,  c. 
11),  quod  quaecunque  sunt  ut  maleria, 
aut  concepta  ut  simul  cum  materia,  sicut 
composita  quae  habent  in  sui  ratione 
materiam,  inistis  non  est  idem  quod  quid 
erat  esse,  etid  cujus  est,  scilicet  suppo- 
situm.  —  7.  Metaphys.  1.  11, 

Respondeo  dicendum,  quod  in  rebus 
compositis  ex  materia  et  forma  necesse 
est  quod  differant  natura  vcl  essentia,  et 
suppositum  :  quia  essentia  vel  natura 
comprehendit  in  se  illa  tantum,  quae  ca- 
duntin  definitionem  speciei  :  sicuthuma- 
nilas  comprehendit  in  se  ea  quae  cadunt 
in  definitionem  hominis;  his  enim  homo 
cst  homo,  et  hoc  significat  humanitas,  hoc 
scilicet  quo  modo  est  homo.  Sed  materia 
individualis,  cum  accidentibus  omnibus 
individuantibus  ipsam,  non  cadit  in  defi- 
nitionemspeciei.  Non  enim  cadunt  in  defi- 
nitionem  hominis  hae  carncs  et  haec  ossa, 
aut  albedo  vel  nigredo,  vcl  aliqua  hujus- 
modi;  unde  hae  carnes  et  haec  ossa  ct 
accidentia  designantia  hanc  materiam, 
non  concluduntur  in  humnnitate,  et  ta- 
men  in  eo  quod  est  homo  includuntur; 
unde  id  quod  est  homo,  habet  in  se  ali- 
quid  quod  non  habet  humanitas;  et  prop- 
ter  iioc  non  est  tolaliter  idem  homo  et 
humanitas  ;  sed  humanitas  significalur  ut 
pars  formalis  hominis,  quia  principiade' 
finienlia  habent  se  formaliter  repectu 
materiae  individuantis.  —  la,  q.  3,  a.  3, 
c. ;  3a,  q.  2,  a.  2,  c.  ;  de  Unione  Verbi  In- 


278  OUARTA  PARS  -  MKTAPHYSICA 

carn.  a.  1,  c. ;  3.  Sent.  dist.  5,  q.  1,  a.  3,  quod  supra  dixerat,  idem  esse  quod  quid 

c;  7  Melaphys.  1.  11;  de  Pol.  q.  7,  a.  4,  est  cuin  unoquoque,    substantias    mate- 

c.  •  Opusc.  37,  c.  4  ;  4.  c.  Gent.c.  35,  rat.  4.  riales  in  rerum  natura   existentes.  —  7. 

Ad  pnmum  ergo  dicendum,  quod  Phi-  Metaphys.  1.  11  ;  cf.  1.  5. 

losophus  postquam  7.  Melaphys.  texl.  20  Ad  secundwn  dicendum,  quod  concre- 

(1.  G,  c.  6)  dixit,  quod   unumquodque  e=t  lum  et  abstractum  non  praedicantur  de  se 

idem  cum   suo    quod    quid  est,  text.  41  invicem  nisi   in  forrais  generalibus,  non 

(c.  1!)  excipit  ab  hac  sententia  illa  quaj  autem  in  specialibus;   cujus  ratio  supra 

dicuntur  per  accidens,  et  substantias  ma-  allata  est.  — de  Verit.  q.  21,  a.  4,  ad  4. 

teriales,   cum    tamen   superius    text.   20  Ad  tertium  dicendum,  quod,  sicut  dic- 

non  exceperit  nisi  illa  quae  dicuntur  per  tum  est  (in  c),  homo,  logice   loquendo, 

accidens.  Oportet   autem  non  solum  ista  est  suumquod  quid  est.  Ad  cujus  eviden- 

excludi,  sed  eliam  substantias  maleriales.  tiam  sciendum  est,  quod  quod  quid  est  esse 

Nam  quod  quid  erat  esse,  est  quod  signi-  est  id  quod  definitio  significat.  Unde  cura 

ficat  definilio;  definitio  autem  non  assi-  definitio   praedicetur   de  definito,  oportct 

gnatur  individuis,  sed  speciel)us  :  et  ideo  quod  quid  est  esse  de  definito  praedicaii. 

materia  individualis,  quaj  esl  individua-  Non  igitur  est  quod  quid  est  esse  homi- 

tionis  principium,  est  prseter  id  quod  est  nis  humanitas,  quse  de  homine  non  pra3- 

quod  quid  erat  esse.  Impossibile  est  au-  dicatur,   sed  animal    rationale    mortale. 

tem  in  rerum  natura  esse  speciem  nisi  in  Sed  tamen  humanitas  accipitur  ut  princi- 

hoc  individuo.  Unde  oportet  quod  quaeli-  pium  formale  ejus,  quod  est  quod  quid 

bet  res   naturae,  si  habet  materiam  quae  erat   esse  :  picut  animalilas    suraitur   ut 

est  pars  speciei,   quae  est  perlinens   ad  principium  generis,  et  non  ut  genus ;  ra- 

quod  quid  est,  quod  etiam  habeat   mate-  tionalitas  ut  principiura  differentiaeet  non 

riara  individualem,  quae  non  pertinet  ad  ut  differentia.  Huraanitas  autera  pro  tanto 

quod  quid  est.  Unde  nulla  res  naturae,  si  non  est  idera  cura  homine,  quia  iraportat 

raateriam   habeat,   est   ipsum  quod  quid  tantum   principia  essentialia  hominis  et 

est,    sed  est  habens  illud  :  sicut  et   So-  exclusionem    omnium    accidentium.   Est 

crates  non  est  humanitas,  sed  est  huma-  enim    huraanitas,   qua  horao  est  horao  ; 

nitatera  habens.  Si  autem  esset  possibile  nullum   autera   accidentium  hominis  est, 

esse  horainera  compositum  ex  corpore  et  quo  horao  sit  homo  :  undeomnia  acciden- 

anima,   qui   non   esset  hic  horao  ex  hoc  tia  hominis  excluduntur   a  significatione 

corpore  et  ex  hac  anima  compositus,  ni-  humanitatis.   Hoc  autem  ipsum  quod  est. 

hilominus  esset  suura  quod  quid  cral  esse,  horao,  est  quod  habet  principia  essenlialia, 

quamvis  haberet  materiara.  Licet  autem  et  cui    possunt  accidentia   inesse.  Unde 

homo  praeter  singularia  non  sit  in  rerum  licet  in  sigiiificatione  horainis  non  inclu- 

natura,  est  taraen  in  ratione  quaepertinet  dantur  accidentia  ejus,  non  tamen  horao 

ad  logicara  considerationem.  Et  ideo  su-  significat  aliquid  separatura  ab  accidenti- 

perius  iext.  20,   ubi   logice  consideravit  bus.    Et  ideo  homo  significat   ut   totum, 

Philosophus  de  quod  quid  erat  esse,  non  humanitas  significat  ut  pars.  Si  autera  sit 

exclusit   substantias  materiales,  quin  in  aliqua  res,  in  qua    non  sit  aliquod  acci- 

illis  etiara  esset  idera  quod  quid  est,  cura  dens,  ibi  necesse   est   quod  nihil  differat 

eo   cujus  est.  Homo  enim   cumraunis  est  absLractura  aconcreto;quod  maxirae  patet 

idem  cura  suo  quod  quid  est,   logice  lo-  in  Deo.  —  l.Metaphys.  1.  5  in  fine.  — Sic 

quendo.  At    postquara  ^eo:/.  41  descendit  ergo  quia  horao  dicit  habens  humanitatem 

ad  principia  naluralia,  quae  sunt  materia  vel  subsislens  in  humanitate,  sine  praeci- 

et  forraa,  et  ostendit  quod  diversimode  sione    quorumcunque    aliorum   supervo- 

comparantur  ad  universale  et  particulare,  nientium  essenlialibus  prlncipiis  speciei 

quod  subsistit  in   natura,  excipit  ab  eo,  (quia  per  hoc  quod  dico  habens  humani- 


DE  SUBSTANTIA  -  QU.  XXV  DE  SU13ST.  SINGULARl  -  ART.  IV 

tatem,  non  prsecinditur  quin  habeat  colo- 
rera  et  quantitatem  et  alia  hujusmodi), 
ideo  polest  praidicari  de  hoc  homine,  puta 
Socrate,  non  autem  humanitas. 


279 


ARTICULUS  IV 

UTRUM    IN    SUBSTANTIIS  IMMATERIALIBUS   SIT 
IDEM    SUPPOSITUM     ET    NATURA. 

Videtur  quod  in  substanliis  immateria- 
libus  sit  idem  supposilum  et  nutura. 

1.  In  his  enim  qiune  sunt  composita  ex 
materia  ct  forma,  differt  suppositum  et 
nalura  (7.  Metaphys.  1.  11 :  de  Pot.  q.  7, 
a.  4,  c. ;  de  Unione  Verbi  Incarn.  a.  1,  c. ; 
3a,  q.  2,  a.  2,  c. ;  la,  q.  3,  a.  3,  c.  et  multis 
aliis  locis)  :  quia  suppositum  addit  supra 
naluram  speciei  maleriam  individualem  ; 
quod  non  potestesse  in  substantiis  imma- 
lcrialiljus,  cum  non  sint  composita  cx 
maleria  et  forma.  Ergo  in  subslantiis  im- 
materialibus  non  differt  suppositum  et 
nalura.  —  Quodl.  2,  a.  4,  arg-.  1. 

•2.  Scd  dicendum,  quod  suppositum  in 
substantiis  immaterialibus  differt  a  natu- 
ra,  in  quanlum  supposilura  intelligitur 
ut  habens  esse,  non  autera  nalura.  — 
Coiitra,  sicut  esse  non  ponitur  in  defini- 
tione  nalura^,  ila  non  poneretur  in  defini- 
lione  suppositi  vel  singularis,  si  suppo- 
situra  vel  singulare  definiretur.  Ergo 
suppositum  per  esse  a  natura  non  differt. 
Nullo  modo  ergo  differunt  suppositura  et 
natura  in  substantiis  immaterialibus.  — 
Ibid.  arg.  2. 

3.  Praelerea  [innumera  (l)sunt  loca, 
quihus  passira  sanclus  Doctor  hoc  ipsura 
videtur  asserere.  Ait  eniia  7.  Metaphys.  1. 
11  in  fine.  postquani  ostendit,  quod  ratio- 
nabiliter  Philosophus  exclusit  substantias 
materiales  ab  illa  sentenlia,  qua  asseruit 
quo.l  quid  est,  esse  idem  cura  eo  cujus 
esl.]  Relinquitur  ergo  quod  illae  substan- 
liaD,  quGe  sunt  formse  tantum  subsistentes, 
non  habent  aliquid  per  quod  iiidividuen- 

(1)  Quae  hoc  loco  et  deinceps  uncinis  quadratis 
includuntur,  eodem  signo  jam  in  edit.  Paris.  anni 
1639-40  reperiuntur  distincla. 


lur,  quod  sit  extra  rationera  rei  vel  spe- 
ciei  significantera  quodquid  est.  Et  ideo 
in  iliis  simpliciter  verum  est  quod  quaeli- 
betillarura  est  suura  quod  quid  erat  esse. 

[Et  8.  Metaphys.  1.  3  ait  cum  Philoso- 
pho,  ibidera  text.  8;  al.  1.  7,  c.  3 :]  Mani- 
festum  est  quod,  si  aliqua  res  est,  quse  sit 
forma  tanlum  et  actus,  quod  quid  erat 
esse  <r  existit  ei  »,  id  est  quod  quid  erat 
esse  ejus  idcm  erit  cura  ea  :  .sicut  idera 
est  «  anima  et  aniinae  esse  »,  id  est  ani- 
ma  est  quidditas  aniraa).  Si  vero  aiiquid 
est  corapositura  ex  raateria  et  forraa,  non 
erit  idem  in  ipso  quod  quid  erat  esse  et 
res  ipsa  :  sicut  non  idem  est  homini  esse, 
et  liomo;  nisi  forte  homo  dicatur  anima 
tantura,  secundura  illos  qui  dicunt  quod 
nomina  specierura  significant  forraara 
tantura.  Et  sic  patet  quod  aliqua  res  est 
cui  idera  est  quod  quid  erat  esse  suum, 
sciiicet  qu?e  non  est  composita  ex  mate- 
ria  et  forraa,  sed  forma  tantum.  Et  hujus 
ralio  est,  quia  quod  quid  erat  esse  est  id 
quod  significat  definitio;  definitio  autera 
significat  naturara  speciei.  Si  autem  ali- 
qua  res  est  quae  sit  coraposita  ex  raateria 
et  forma,  oportet  quod  in  illa  re  sit  ali- 
quid  prseter  naturam  speciei.  Cura  enira 
maleria  sit  individuationis  principiura, 
oportet  quod  in  quolibet  coraposito  ex  raa- 
teria  et  forma  sint  principia  individuan- 
tia,  qurc  sunt  praeler  naturam  speciei. 
Unde  hujusmodi  res  non  tantum  est  quid- 
ditas  sua,  sed  aliquid  pra^ter  hoc.  Si  qua 
vero  res  est,  quae  sit  forma  tantura,  non 
habet  aliqua  principia  individuantia  prae- 
ter  naturam  speciei,  cura  ipsa  forraa  per 
se  existens  per  se  individuelur.  Et  ideo 
ipsa  res  nihil  aliud  e?t  quain  quod  quid 
erat  esse  suuin.  Sic  igitur  patet  quod  si 
nomen  speciei  significet  formam  tantum, 
cujuslibet  rei  idem  est  quod  quid  erat 
esse,  et  esse  suura  :  sicut  homo  erit  quod 
quid  est  esse  suura,  et  equus,  et  omnia 
hujusraodi.  Si  autera  noraina  speciei  si- 
gnificant  compositura  ex  raateria  et  for- 
ma,  tunc  non  idem  erit  rebus  quod  quid 
erat  esse  earura. 

[Et  q.  7  de  Pot.  a.  4,  in  c,  ait :]  Nulli 


•280  OUARTA  PARS  - 

natiirae  vel  essenliae  vel  forina»  aliquiil 
extraneum  adjuniiitur,  licet  id  quod  ha- 
bet  naturam  vol  essentiam  vel  formam, 
possit  aliquid  cxtranoum  in  so  habere  ; 
humanitas  enim  non  recipit  in  se  nisi  qnod 
est  de  ratioiie  humanitatis.  Quod  ex  hoc 
patet,  qiiia  in  definitionibus,  quae  essen- 
tiamrerum  sif^nificant,  quodlibet  additum 
vel  sublractum  variat  speciem,  sicut  etiam 
in  numeris,  ut  dicit  Philosophus  8.  Meia- 
phys.  {iext.  10;  I.  7,  c.  3).  Homo  autem 
qui  habet  humanilatein,  potest  aliquid 
aliud  habere,  quod  non  sit  de  ratione  hu- 
manitatis,  sicut  albedinem  et  hujusmodi, 
quae  non  insunt  humanitali,  scd  horaini. 
In  qualibet  autem  creatura  invenitur  dif- 
ferentia  habentis  et  habiti.  In  creaturis 
namque  compositis  invenitur  duplex  dif- 
ferentia  :  quia  ct  ipsum  suppositum  sive 
individuum  habet  naturam  speciei,  sicut 
homo  humanitatom,  et  habet  ulteriusesse: 
homo  enim  nec  est  humanitas  nec  esse 
suum;  unde  homini  potest  in  esse  aliquod 
accidens,  non  ipsi  humanitati  vel  ejus 
esse.  In  substanliis  vero  simplicibus  est 
una  tanlum  difTerentia,  scilicet  essentise 
et  esse.  In  angelis  enim  quodlibet  suppo- 
situm  est  sua  natura;  quidditas  enim 
simplicis,  est  ipsum  simplex,  ut  dicit  Avi- 
cenna  (in  Meiaphys.  tract.  5,  c.  5  .post 
med.) ;  non  est  aulem  suum  esse  ;  unde 
ipsa  quidditas  est  in  suo  esse  subsistens. 
Unde  in  hujusmodi  substantiis  potest  in- 
veniri  aliquod  accidens  intelligibile,  non 
autem  materiale. 

I  Et  Opusc.  37,  c.  4,  circa  med.,  ait:J 
Considerandum  est,  quod  licet  illud  quod 
est  aliquid,  aliud  extraneum  a  natnra  sua 
possit  habere  adjunctum,  secundum  Boe- 
thium,  ipsum  tamen  esse  nihil  pulest  se- 
cum  compati  quod  nd  ipsum  non  perti- 
neat ;  etideo  esse  soparatum,  quod  Deus 
est,  simplicissimum  est.  Cum  autem  in 
quibuscunque  rebus  inveniatur  aliquid 
prseter  naluram  ipsius  rei  quasi  sibi  ad- 
veniens,  certum  est  illam  rem  non  esse 
idem  quod  suum  esse.  Et  hoc  est  com- 
mune  omni  creaturse.  In  omnibus  enim 
creaturis  sunt  accidenlia  quaidam  praeter 


ISIETAPIIYSIGA 

illud  quod   spectat  ad  speciem  rei ;  et  in 
hoc  differt  omnis  creatura  a  Deo.  riterius 
in  i|)sis  creaturis  est  differentia  :   quia  in 
quibusdam  idem  est  res  naturge,  et  natu- 
ra  ipsa  secundum  id  quod  ad  genus  per- 
tinet  rei,  licet  res  naturse  subjectum  acci- 
dentium  fuerit.  Et  sic  differt  res  naturai 
a  natura,  quia  sic  in  re  naturae  accipitur 
suppositum  speciei   cum  omnibus   ipsum 
contingenlibus,   et   haic  sunt  accidentia 
omnia  qnae   sequuntur  individuum.  Sed 
res  naturae  et  ijjsa  natura  unum  et  idem 
sunf,  quod  simpliciter  respondet  concep- 
tioni  speciei,  et   individui  in   eis.  In  aliis 
vero,  ut  in  rebus  materialibus,  differt  in- 
dividuum  sive  res  naturse  ab  ipsa  natura 
non  solum  per  accidentia  quae  contingunt 
ipsum  individuum,  cujusmodi  est  quanti- 
tas   et   huJLismodi,  sed   per  aliquid  quod 
sui  generis  cst.  Et  sicut  in  eis  non  ab  uno 
simplici  accipitur  ratio  generis   et    diffe- 
rentiae,  sed  a  materia  accipitur  genus,  et 
a  forma    differentia;    ita  in   eis  aliunde 
accipitur  ratio   speciei,  a  forma   scilicet, 
aliunde  vero  ratio  individui,  quia  a  mate- 
ria.  Forma  enim   facit   speciem  ;   et  ideo 
dicitur  differentia  conslituere  speciem,  et 
materia  individuum.  Manifestum  est  ergo 
quod  per  aliquid  sui  generis  differt  indi- 
^iduum  iti   rebus  materialibus  a    specie, 
et    non  solum    per    accidentia.  In    rebus 
vero  simplicibus  individuum   soluni    per 
accidentia  differt  a  specie,  et  non  per  ali- 
quid  generis;  et  ideo  in  eis  tot  sunt  spe- 
cies  quot  indiviJua.  [Hic  tamen  locus  D. 
Thomae  insinuat  aliqualem  distinctionem 
inler  naturam  et  supposilum  in  substan- 
tiis  spiritualibus.] 

[El  1.  Sen/.disl.  2o,q.l,  a.  1,  ad3ait:] 
Natura  autem  signatain  rcbus  compositis 
etiam  realcm  differentiam  habet  ad  perso- 
nam,  in  quanlum  scilicet  nalurae  fit  additio 
alicujus  ut  materiae  demonslratati,  per 
quam  natura  communis  generis  vel  diffe- 
rentiae  individuatur.  Sed  in  simplicibus, 
et  pi'aecipue  in  Deo,  cum  nulla  sit  additio 
secundum  rem,  nori  est  realis  differentia 
naturae,  ut  significatae,  ad  personam;  sed 
solum  quantum  ad  modum  significandi. 


DE  SUBSTANTIA  —  OU.  XXV  DE  SUBST.  SINGULARI  —  ART.  IV                      281 

[Et  3.  Sent.  dist.  5,  q.  1,  a.  3,  c,  ait :]  Patet  igitur  quod  ex  quo  de  ratione  per- 

Sciendum  est  quod   in  quibusdam  difle-  sonae  est  quod  comprehendit  omnia  qua) 

runt  nalura  et  persona  secundum  rcra,  in  iii  re  sunt,  si  aliquid  est  exlra  illud  quod 

quibusdam  vero  secundum  rationem  tan-  comprehendit  persona,  hoc  non  est  uni- 

tum.    Nalura   enim,  secundum  quod  hic  tum  rei  nisi  forte  secundum   similitudi- 

loquimur,  est  quiddilas  rei,  quam  signat  nem   in   genere  vel  in   spccie   vel  acci- 

sua  definilio  ;  persona  autem  est  hoc  ali-  dente. 

quid,  qiiod  subsistit  in  natura  illa.  In  sim-  [Ei  quoesl.  disp.  de  Anima  a.  17,  ad  10, 

plicibus  autem,   quiT  carent   malcria,  ut  ait  :]  Sicut  substanlia^  separatae  alterius 

dicit   Avicenna,  ipsum   simplex   est  sua  modi  esse  habent  quam  substantia)  mate- 

quidditas;   qui 'ditas  vcro   compositi  non  riales,  ita  Deus  alterius  modi  cssc  habet 

est  ipsum  compositum  ;    humanilas  enim  quam  omnes  substantiae  separata^.  In  re- 

non  est  homo.  Cujus  ratio  est,  qnia  in  si-  bus  enim  raaterialibus  tria  est  considera- 

gnificatione  humanilalis,  sive  quidditalis  re,  quorum  nullum  cst  aliud,  scilicet  in- 

sive  natura;,  continenlur    tantum  essen-  dividuum,  naluram  speciei,  et  esse.  Non 

tialia  principia  hominis,   secundum  quod  enim  possumus  dicere,  quod  hic  homo  sit 

homo    esl ;    non  autem  ea  quae  pertinent  sua  humanitas,  quia  humanitas  consistit 

ad  determinnlionem  raateriae,  per   quam  tantum  in  speciei  principiis;  sed  hic  homo 

natura  individuatur,  quae  tantum  conti-  supra  principia  speciei  addit  principia  in- 

nentur  in  significatione  Socratis,  quia  per  dividuantia,  secundum  quod  natura  spe- 

ea  Socrates  est  hic,  et  divisus  ab  alio.  Et  ciei  in  hac  materia  recipitur  etindividua- 

ideo  quia    humanitas  non  includit  in  sua  tur.  Simililer  etiam  nec   humanitas   est 

significatione  totum  quod  est  in  re  sub?i-  ipsum  esse  hominis.  In  substantiis  autem 

stenle  in  nalura,cum  sit  quasi  pars,  non  separatis,  quia  immateriales  sunt,  natura 

prsedicatur ;    el   quia   non  subsistit   nisi  speciei   non  recipitur  in   aliqua    materia 

quod  est  compositum,  et  pars  habetur  a  individuante,  sed  est  ipsa  natura    per  se 

suo  toto  :  ideo  auima  non  subsistit,  sed  subsistens ;  unde  non  est  in  eis  aliud  ha- 

Socrates  et  ipse  est  habens  humanitatem.  bens  quidditalem  et  aliud  qniddilas  ipsa. 

Homo    autem    significat    utrumque,    et  Sed  tamen  aliud  est  in   eis  esse  et  aliud 

essentialia  et   individuantia,  sed  diversi-  quidditas.  Deus   autem  est  ipsum  suum 

mode  :  quia  significat   essentialia   deler-  esse  subsistens. 

minate,  individuantia  vero  indeterminate  [Et  4.  c.  Gent.  c.  55,  ad  rat.  4,  Secun- 

haec   vel  illa.  Et  ideo  homo,  cum  sit  to-  do,  ait  :]  Convenientius  assumpta  est  ho- 

tum,  polest  praedicari  de  Socrate,  et  dici-  minis  natura  quam  angelica,  quia  in  ho- 

tur  habens  humanitalem.    Sed  quia  esse  mine  aliud  est  natura   et  aliud  persona, 

indistinctum  est  incomplelum,  quasi  ens  cum  sit  ex  materia  et  forma  compositus; 

in  potentia,  ideo  homo  non  subsistit,  sed  non  autem  in  angelo,  qui  immaterialis  est. 

hic  homo,  cui  convenit  ratio  personae.  Est  [Tandem  la,  q.  3,  a.   3,    c,  postquam 

ergo  ratio   pjrsonae  quod  sit   subsistens  dixit  naturam  et  suppositum  distingui  in 

distinctum  et  omnia  comorehendens  quae  materiabbus,  sicut  supra  relntum  est   a. 

in  re  sunt;  natura  autem  tanlum  essen-  3  huj.    quaest.,  in   c,  ait  :  ]  In  his  igitur 

tialia  comprehendit.  In  simplicibus  autem  qua^  non    sunt   composita  ex  materia  et 

non  differt  re  natura  et  persona,  quia  na-  forma,  in  quibus  individnatio  non  est  per 

tura  non  recipitur  in  aliqua  materia,  per  maleriam  individualen,   id  est  per  hanc 

quam  individuetur,  sed  est  per  se  subsi-  materiam,  sed  ipsae  formae  per  se  indivi- 

stens;  tamen   in  quanlimi  consideranlur  duantur,  oporlet  quod    ipsae  form?e   sint 

essentialia  rei,  sic  dicimus  ibi   naturam  ;  supposita  subsistentia,   unde   in    eis  non 

in  quantum  autem  invenitur  ibi  aliquid  differt  suppositura  et  natura.  [Suntetalia 

subsistens,  sic  dicimus  ibi  personara.  —  multa  loca  sancti    Doctoris,   quibus  hanc 


282  QUARTA  PABS  -  METAPHYSICA 

seiUenliam  lenere  vldelur,  scilicet  natu-  —  Sed  prsedicta  positio  non  videlur  esse 

ram   et  suppositum  in  suijslanliis  imma-  vera,   quia,    ut   dictum   est,    natura    vel 

lerialibiis  non  esse  dislincla.  (Cf.  de  Pot.  essentia  dicilur  id  quod  significat  defini- 

q.  0,  a.  1,  c. ;  de  Vnione  Verbi  Incarn.  a.  tio.  Definilio  autem  in  rebus  naluralil)us 

1,  c. ;  Ojmsc.  32,  c.  6.)  Eigo  non  distin-  non  solum  significat  lormam,    sed  eliara 
guuntur.  I  materiam,  ut  dicitur  in  6.  Metaphys.  (text. 

Sed  contra  :   In  omnibus  creaturis  na-  2;  1.  5,  c.i.)  Nec  potest  dici,  quod  mate- 

tura  constiluit  supposilum  ;  sed  nil:ii!  con-  ria  ponatur  in  definitione  rei  naturalis 

slituit  seipsum  :  ergO   in  nulla  creatura  sicut  non   existens  de  essentia  ejus.  Hoc 

est  idem  supposilum  et  natura.  —  Qitodl.  enim  est  proprium  accidentis,  utdefinia- 

2,  a.  -4,  arg.  Sed  conlra.  tur  per  aliquid  quod  non  est  de  essenlia 
Rkspondeo    dicendum,   quod   ad   hujus  ejus,  scilicet  per  sulijectum;  et  ideo  ha- 

quaeslionis  intelligentiam  oporlet  consido-  bet  essentiam  incomplete,  ut  dicitur  in  6. 

rare,  quid  sit  suppositum  et  quid  natura.  Melaphys.  {text.  4 ;  1.  5,  c.  2.)  Relinquitur 

Natura  aulem  quamvis  multipliciter   di-  ergo  quod   in  rebiis  compositis  ex  mate- 

catur,   lamen  uno  modo  dicitur   natura  ria  el  forma,  essentia  vel  natura  non  sit 

ipsa  subslantia  rei,  ut  dicitur  in  5.  Meta-  sola  forma,  sed   compositum   ex  materia 

phys.  [text.  S;  1.  4,  c.  4),  secundum  quod  et  forma. 

substantia  significat  essenliam  velquiddi-  Reslat  ergo  considerandum,  cum  sup- 

tatem  rei  vel  quid  est.  Illud  ergo  signifi-  positum  vel  individuum  nalurale  sitcom- 

catur  nomine  nalurae,  prout  hic  loquimur  positum  ex  materia  et  forma,  ulrum    sit 

de  natura,  quod  significat  definitio.  Unde  idem  essentise  vel  nalurae.  Et  hanc  quas- 

Roelhius  dicit  in  lib.   de  Duabus  Naturis  stionem    movet   Philosophus  in  7.  Meta- 

(c.  1;  — Migne  col.  1.342),  quod  «  natu-  phys.  {text.  21  ;    1.  6,  c.  6),  ubi   inquirit, 

ra    est   unumquodque   informans   speci-  ulrum  sit  idem    unumquodque,  et   quod 

fica  differenlia  y>.  Rifferentia  enim  speci-  quid  est  ejus;  et  determinat,  quod  in  his 

fica,  est  completiva  definitionis.  Supposi-  quse    dicuntur   per   se,  idem  est    res  et 

tU7n  esl  singulare  in  genere   substantia^,  quod  quid  est  rei ;  in  his   autem  quse  di- 

quoddicitur  hyposlasis  vel  substantia  pri-  cuntur  per  accidens,  non  est  idem.  Horao 

ma  ;  et  quia  substantise   sensibiles  com-  enim  nihil  est  aliud  quam    quod  quid  est 

positse  ex  maleria   et  forma,  sunt  magis  hominis.  Nihil  enim  significat  aliud  horao 

nobis  nolse,  ideo  in  eis  primo  videamus,  quam   onimal  gressibile   bipes.    Sed  res 

quomodo  se  habeat  essentia  vel  natura  ad  alba  non  est  idem   omnino  ei  quod  quid 

suppositum.  est  album,  quod  scilicet  significatur  no- 

Dicunt  autem  quidam,  quod  forma  par-  mine  albi.  Nam    album    nihil    significat 

tis  est  idem  cum  forma  totius,  quae  dici-  nisi  qualitatem,  ut  dicitur  in  Proidicam. 

tur  essenlia   vel  natura,  secutidum   rem,  (cap.  de  Qiiali)  ;  res  autem  alba,  est  sub- 

sed  differt  sola  ralione.  Nam  forma  partis  stantia  habens  qualitatera. 

dicitur  in  quantum  facit  materiam  esse  in  Secundum  hoc  ergo  cuicunque   polest 

actu,forma  autem  lotius  in  qnantum  con.  accidere  aliquid  quod  non  sit    de  ratione 

stituit  speciem  :  sicut  anima  dicitur  forma  suse    naturaj,  in    eo    differt  res   et  quoJ 

partis,  in  quantum  facit  corpus    esse  in  quid   est,    sive    suppositum    et    natura. 

actu  ;  et  simililer  dicitur  anima  forma  to-  Nam  in   significatione  naturae    includitur 

lius,  in  quantum   constituiL  speciem  hu-  solum  id  quod  est  de  ratione  speciei ;  sup- 

manara,  et  sic  dicitur  humanilas;  et  sc-  positum  autem  non  solum  habet  haicquae 

cundura  lioc,  in  rcbus  compositisex  ma-  ad  rationem  speciei  perlinent,  sed  etiara 

teria  et  forraa,  nalura  est  pars  suppositi.  alia  qua)  ei  accidunt;  et  ideo  suppositum 

Nam 'suppositura  est  individuum   compo-  significalur  per  totura,  natura  autera  sive 

situm  ex  materia  ct  forraa,  ut  diclum  est.  quidditas  ul  pars  formalis.  In   solo    au- 


DE  SUBSTANTIA  --  QU.  XXV  DE 

lem  Deo  non  invenitur  aliquod  accidens 
pra^ter  ejus  essentiam,  quia  suum  esse 
est  sna  essentia,  ut  dictum  est  ;  et  ideo 
in  Deo  est  omnino  idem  su(3positum  et 
nalura.  In  an^elo  autem  non  est  omnino 
idem  :  quia  aliquid  accidit  ei  praeter  id 
quod  est  de  ratione  suae  speciei,  quia  et 
ipsum  esse  angeli  est  praeler  ejus  essen- 
tiam  seu  naturam  ;  et  alia  quasdam  ei  ac- 
cidunt  qua)  omnino  perlincnt  ad  supposi- 
tum,  non  autem  ad  natiiram.  —  Quodl. 
2,  a.  4,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
non  solum  in  compositis  ex  materia  et  for- 
ma  invenitur  aliquod  accidens  praiter 
essenliam  ipsius  speciei,  sedetiamin  sub- 
stanliis  spiritualibus,  quge  non  compo- 
nuntur  ex  materia  et  forma  ;  et  ideo  in 
utrisque  suppositum  non  est  omnino 
idem  quod  ipsa  nalura.  Hoc  tamen  est 
aliter  in  ulrisque.  Dupliciter  aulem  ali- 
quid  accipitur  ut  accidens  prseter  ratio- 
nem  rei.  Uno  modo,  quia  non  cadit  in  de- 
finitione  significanle  essentiam  rei,  sed 
tamen  est  designativum  vel  determinati- 
vum  alicujus  essentialium  principiorum: 
slcut  rationale  accidit  animali,  utpote 
prseter  definitionem  ejus  existens,  et  ta- 
men  est  determinativum  essentiae  animalis, 
unde  est  essentiale  homini,  et  de  ratione 
ejus  existens.  AHo  modo  accidit  aliquid 
alicui,  quia  nec  est  in  ejus  definilione,  nec 
est  determinativum  alicujus  principiorum 
essentialium  :  sicutalbedo  accidit  homini. 
His  ergo  qua)  sunt  composita  ex  materia 
et  forma,  accidit  aliquid  pra^ter  rationem 
speciei  existens  utroque  modo.  Cum  enim 
de  ratione  speciei  humanse  sit  quod  com- 
ponatur  ex  anima  et  corpore,  determina- 
tio  corporis  et  animae  est  praeter  ratio- 
nem  speciei,  et  accidit  homini,  in  quan- 
tum  esthomo,  quod  sit  ex  hac  anima  etex 
hoc  corpore  :  sed  convenit  per  se  huic 
homini,  de  cujus  ralione  esset,  si  defini- 
retur,  quod  esset  ex  hac  anima  et  ex  hoc 
corpore  :  sicut  de  ratione  hominis  com- 
munis  est  quod  sit  ex  anima  et  corpore. 
Accidunt  etiam  compositis  ex  materia  et 
forma  prajter  rationem  specici  multa  alia 


SUBST.  SINGULARI  —  ART.  IV  283 

qua)  non  sunt  determinativa  essentialium 
principiorum.  Substantiis  vero  immate- 
rialibus  creatis  accidunt  quidem  aliqua 
prseter  ralionem  speciei,  qua3  non  sunt  de- 
terminativa  essentialiumprincipiorum,  ut 
dictum  est  ;  non  tamen  accidunt  eis  ali- 
qua  qua3  sunt  determinativa  essentia} 
speciei  :  quia  ipsa  natura  speciei  non  in- 
dividuatur  per  maleriam,  sed  per  seip- 
sam,  ex  hoc  quoJ  talis  forma  non  est  nata 
recipi  in  aliqua  maleria  ;  unde  per  seip- 
sam  non  est  mulliplicabilis,  neque  prae- 
dicabilis  dc  pluribus.  Sed  quia  noii  est 
suum  esse,  accidit  ei  aliquid  pra3ter  ra- 
tionem  speciei,  scilicet  ipsum  esse,  et  alia 
quaidam  qua)  atlribuuntur  supposito,  et 
non  naturae  ;  propter  quod  suppositum  in 
eis  non  est  omnino  ideai  cum  natura.  — 
Ibid.  ad  1. 

Adsecundum  dicendum,  quod  non  omne 
quod  accidit  alicui  praeter  rationem  spe- 
ciei,  est  delerminativum  essentiai  ipsius, 
ut  oporleat  poni  aliud  in  ratione  ejus, 
sicut  dictum  est;  et  ideo,  licet  ipsum  esse 
non  sil  de  ralione  supposili,  quia  lamen 
pertinetad  supposiLum,  et  non  estde  ratio- 
ne  natura^,  manifestum  est  quod  supposi- 
tum  et  natura  non  sunt  omnino  idem  in 
quibuscunque  res  non  est  suum  esse.  — 
Ibid.  ad  2. 

Ad  tertmm  dicendum  [quod  raulta  sunt 
eliam  loca,  in  quibus  sanctus  Doctor  in- 
sinuat  distinctionem  suppositi  et  naturae 
in  substantiis  spiritualibus,  praeLer  hoc 
quod  in  hoc  citalo  Quodlibeto  {Quodl.  2, 
a.  4)  manifeste  aperit  suam  sententiam. 
Dicit  eniml.Sen^.  dist.  5,  q.  1,  a.  1,  c.  :] 
In  creaLuris  essentia  realiter  differt  a 
supposito...  In  divinisautem  essentia  rea- 
liter  non  differt  a  supposito,  sed  solum 
ratione  sive  quanlum  ad  modum  signifi- 
candi.  [Et  dist.  .34,  q.  1,  a.  1,  c,  ait  :] 
In  illisin  quibus  aliud  est  essentia  quam 
hypostasis  vel  suppositum,  oportet  quod 
sit  aliquid  materiale,  per  quod  natura  com- 
munls  individuetur  et  delerminetur  ad 
hoc  singulare.  Unde  illam  determinalio- 
nem  materise  vel  alicujus  quod  loco  ma- 
terise  se  habet,   addit  in  creaturis  hypo- 


y 


2«i  OUAHTA  PARS  - 

slasis  supra  essenliam  et  naliiram.  Undc 
non  omnino  isla  in  crealuris  itlem  sunl. 
[Et  qucesl.  de  Uiiione  Verbi  Incarn.  a.  1, 
c.,  ail  :]  Ad  inlelligendum  (juid  sit  per- 
sona,  considerandum  est,  quod  si  aliqua 
res  est,  in  qua  non  sit  aliud  quam  essen- 
tia  speciei,  ipsaessentia  speciei  erit  perse 
individualiter  subsislcns.  Et  sic  in  iiujus- 
modi  re  idem  csset  realiter  ^uppositum 
et  nalura,  solaralione  differens,  in  quan- 
lum  scilicet  natnra  dicitur  prout  est  es- 
sentia  speciei,  suppositum  vcro  in  quan- 
tum  per  se  subsistil.  Si  vero  aliqua  res 
sit,  intra  quam  prtCter  essenliam  speciei, 
quam  significatdefinilio,  sit  aliquid  aliud 
vel  Qjccidens  vel  maleria  individualis,  tunc 
suppositum  non  erit  omnino  idem  quod 
natura,  sed  habebit  se  per  additionem  ad 
naturam,  sicut  apparet  praecipue  in  his 
quse  bunt  ex  maleria  et  forma  composila. 
—  [Et  Hannibaldus  in  1.  ^ent.  dist.  34, 
q.  i,  a.  1,  c,  ait:]  Dicendum,  quod  opor- 
let  dicere  essentiam  divinam  esse  idem 
quod  persona  secundum  rem,  et  quod  in- 
ter  ea  non  sit  distinclio,  nisi  secundum 
rationem.  Et  hoc  palet,  si  consideretur 
qualiter  differat  in  nobis  esfccntia  et  per- 
sona.  Nomine  enim  essentiae  significantur 
sola  essentialia  rei  principia;  sed  in  no- 
mine  personae  includuntur  omnia  quae- 
cunque  possunt  ei  convenire,  sive  sint 
essentialia  sive  accidentalia.  Ergo  perso- 
na  significatur  per  modum  tolius,  sed 
essenlia  per  modum  partis.  In  omnibus 
crgo  rebus  in  quibus  invenitur  aliquid 
praeter  principia  essentialia,  differt  essen- 
tia  et  persona,et  hocestinoninicreatura. 
In  Deo  autem  prseter  essentiam  non  inve- 
nitur  aliquid,  quodsitrealiter  distinctum, 
sed  ratione  tantum.  Si  autem  praeter  es- 
sentiam  in  Deo  non  esset  aliquid  nec  re 
nec  ratione  differens,  tunc  essentia  esset 
idem  quod  persona  re  et  ratione. 

[Denique  3a,  q.  2,  a.  2,  c,  ait  :]  Na- 
tura  significat  essentiam  speciei,  quam 
significat  dcfinitio.  Et  si  quidem  his  quse 
ad  rationem  spcciei  perlinent,  nihil  aliud 
adjunctum  inveniri  posset,  nulla  neces- 
silas  esset  distinguendi  naturam  a  suppo- 


MKTAPHYSICA 

bito  naturae,  quod  est  individuum  subsi- 
stens  in  nalura  illa,  quia  unumquodquc 
individuuui  subtislens  in  natura  aliqua 
esset  omnino  idem  cum  sua  nalura.  Con- 
tingit  autem  in  quibusdam  rebus  subsi- 
stcnlibus  inveniri  aliquid  quod  non  perti- 
net  ad  rationem  speciei,  scilicet  accidentia- 
et  principia  individuantia  :  sicut  maxirae 
apparet  in  his  quae  sunt  ex  materia  et 
forma  coniposila.  Etideo  in  talibus  etiam 
secundum  rem  difiert  natura  et  supposi- 
tuQi,  non  quasi  omnino  aliqua  separata, 
sed  quia  in  supposito  includitur  ipsa  na- 
tura  specici,  et  superadduntur  quaedam 
alia  quse  sunt  piaeler  ralionem  speciei. 
Unde  suppositum  significatur  ut  totum 
habens  naluram  sicutpartem  formalem  et 
perfectivam  sui  ;  et  propter  hoc  in  com- 
positis  ex  materia  et  forma  natura  non 
praedicatur  de  supposito  :  non  enim  dici- 
tur,  quod  hic  homo  sit  sua  humanitas.  Si 
qua  vero  res  est,  in  qua  omnino  nihil 
aliud  est  praeter  rationem  speciei  vel  na- 
turae  suae,  sicut  esl  in  Deo,  ibi  non  est 
aliud  sccundum  rem  suppositum  et  na- 
tura,  sed  solum  secunduin  rationem  in- 
telligendi :  quia  natura  dicitur  secundum 
quod  est  essentia  quaeJam ;  eadem  vero 
dicilur  suppositum  sccundum  quod  est 
subsistens.  [Hic  addendum  est  quod  in 
objectione  relatum  est  ex  Ojow.sc.  37,  c  4, 
ubi  manifeste  insinuat  aliqualem  distinc- 
lionem  inter  naturam  et  suppositum  sub- 
stantiarum  separatarum.] 

[Ut  ergo  manifestetur,  quomodo  sibi 
ipsi  sanctus  Doctor  constiterit,  hic  appo- 
nam  insigniorum  divi  Thomas  interpre- 
tuin  sententias  circa  loca  cilala  pro  utra- 
que  parte  :  non  quod  dubitandi  sit  locus, 
quaenam  sit  mens  ejus  in  hac  quaeslione, 
cum  in  Quodlibeto  citato  nullum  dubi- 
tandi  reliquerit  locum ;  sed  ut  intelliga- 
tur,  quo  sensu  pluribus  in  locis  negaverit 
id  quod  in  tot  aliis  asseruil]. 

Igitur  Petrus  de  Bergomo  in  Tabvla 
Concord.  n.  114  triplicem  aff-irt  solutio- 
nem  : 

Primo  sic  :  Suppositum  et  natura  pos- 
sunt  considerari   dupliciter  :  uno    modo 


DE  SUBSTANTIA  —  QU.  XXV  DE 

quoad  conslituliva  utriusquc  lantum.  Et 
sic,  quia  in  rebus  malerialibus  supposi- 
lum  consliluitur  et  individuatur  pei'  ma- 
leriam  signalam,  qune    non  pertinet    ad 
definitionem,  quae  significat  quidditatem 
seu  naturam  sive  essenliam  ;  ideo  sem- 
per  dicit  sanctusDoctor,  qnod  in   talibus 
suppositum  et  natura  difTerunt    realiter. 
Sed  in  angelis  suppositum  non  constitui- 
tur  per  aliquid  aliud,  imoipsa  essentia  et 
natura  eorumper  se  ipsam   individualur. 
El  sic  intelligit  in  omnibuslocis  in  objec- 
lione  allegatis,  quod  in  angelis    supposi- 
tum  et  natura  sunt  idem.  Alio  modo  na- 
lura  potest  considerari  pro  eo  soio  quod 
significatur  per  definitionem,  suppositum 
autem  pro   omni  eo   quod  est   in  re  :  eo 
moilo,  quo  dicit  3.  Sent.  dist.   5,  q.   1,  a. 
3,  in  c,  scilicet  quod  de  ratione  personse 
est  quod  comprehendat  omnia   quoe  sunt 
in  re.  Et  quia  in  omni  crealura  sunt  ali- 
qua,  quae  non  sunt  de  definilione  rei,  ut 
accidentia  et  esse,  ideo  in   omni  creatura 
dillert   suppositum   a   nalura;etin  solo 
Deo,  in  quo  nulliim  est  accidens,  et  cujus 
esse  est  ejus  essentia,  sunt   idem  suppo- 
silum   et  nalura.  Cum  enim  nomine  na- 
luric  intelligatur  id  quod  perdefinitionem 
proprie  significatur,    nomine  autem  sup- 
positi     intelligatur    individuum     liabens 
illam  quidditatem  ;  secundum    triplicem 
gradum  substantiarum  in    universo,  tri- 
plex  invenilur  differentia   suppositi  a  na- 
tura.  Insubstantiis  siquidem  materialibus 
supposilum   dillert   u   nalura  dupliciter, 
scilicet  secundumrem,  et  ultrahoc  secun- 
dumrationem.  DitTert  etiam  primo   modo 
dupliciter,    intrinsece   et  extrinsece.    In- 
Irinsece  quidem,  quia   aliquid  essentiale, 
suppositum     sibi    intrinsecum    includit, 
quod  non  includit   natura,    scilicet    prin- 
cipia  individuationis.Sienim  Socrates  de- 
finiretur,   in   ejus    definitione   poneretur 
haec  materia  signata,  quae  non  ponitur  ut 
signata  in  definitione   naturae   humana^. 
Diirert    secundo   exlrinsece,  quia   aliquid 
reale  extrinsecum  sibi,  includit  supposi- 
lum,   scilicet    essc    actualis    existentise, 
quod  non  includit  natura.  Esse  enim  ac- 


SUBST.  SlNGULAIll  —  AUT.  IV  285 

tualis  exislentiae,  primo  est  actus  suppo- 
siti,  cujus  est  fieri,  quod  tamennon  cade- 
ret  in  definitione  Socratis,  si  definiretur. 
DilTert  insuper  secundum  ralionem.  ut 
patet. — In  substanliis  autem  separalis 
aliis  a  prima,  suppositum  difTert  a  natura 
duobus  modis  lanlum,  scilicet  primo  ex- 
Irinsece  secundum  rem,  et  secundum  ra- 
tionem.  Nihil  enim  realiter  (reale)  intrin- 
secum  sibi  includit  suppositum  in  eis. 
quod  non  includat  natura  :  quia  non  in- 
dividuatur  suppositum  per  aliquid  positi- 
vum,  contrahens  naturam  specificam, 
quod  sit  velut  difiereiitia  individualis  sup- 
posito  intrinseca,  sicut  est  in  substantiis 
materialibus.  Sed  quia  in  eis  esse  actua- 
lis  existentia^  difTerta  natura,  quod  primo 
esl  actus  suppositi,  ideo  suppositum  in  eis 
differt  extrinsece  a  natura.  Addit  enim 
extrinsece  realitatem  actualis  existentise. 
Diff"ert  secundo  per  (secundum)  ralionem, 
ut  patet.  —  In  Deo  vero  suppositura  uno 
tantum  modo  differt,  scilicet  secundum 
rationcm  :  quia  nec  natura  divina  indivi- 
duatur  per  aliquid  additum,  nec  esse  suae 
actualis  existentiae,  dislinclum  est  reali- 
ter  ab  ejus  essentia.  —  Hanc  solutionem 
innuit  ipse  sanctus  Doctor   Quodl.  2,a.4, 

adl. 

Secundo  est  dicendum,  quod  natura 
potest  sumi  dupliciter,  scilicet  in  concreto 
et  in  abstraclo,  ut  habetur  la,  q.  3,  a.  3, 
c.  ;  1.  Sent.  dist.  23,  a.  1,  c. ;  dist.  25, 
a.  1,  c.  ;  Qaodl.  2,  a.  4,  c.  ;  Quodl.  9,  a. 
2,  ad  1  ;  Opusc.  30  (de  ente  et  essentia), 
c.  5  ;  7.  Metaphys.\.  2 ;  1.5  in  fine.  Primo 
modo  significatur  ut  totum,  et  praedicatur 
de  supposilo.  Ideoest  idem  quod  suppo- 
situm;  unde  7.  Metaphys.  1.5  in  fine 
dicitur,  quod  ipsum  quod  quid  est  non 
cst  ipsa  nalura  in  abstracto,  ut  humani- 
tas,  sed  animal  rationale.  Sed  secundo 
mado  significatur  natura  ut  pai's.  Ideo 
non  prc3edicalur  de  supposito. 

Terlio  dicendum,  quod  suppositum  et 
natura  possunt  iterum  considerari  tripli- 
citer,  scilicet  logice,  physice  et  metaphy- 
sice.  Primo  modo  sunt  idem,  in  omni 
ente  oer  se,  sive  composito  sive  simplici. 


280  OUARTA  PAUS  - 

Sed  in  solo  ente  pcr  accidens,  dKTerunt, 
ut  habelur  7.  Mctapliys.  1.  4  et  5  :  quia 
loiiicus  est  arlifex  rationis  considerans 
noturani  et  suppositum  abstracte  ut  in 
intelleclu  habent  esse,  sine  iis  quse  in  re 
sunt,  secunduni  quod  natura  suniitur  pro 
sccunda  substanlia,  et  suppositum  pro 
prima.  Et  sic  sunt  idem,  ut  dicitur  in 
Prccdicamentis.  Secundo  autem  in  omni 
simplici  sunt  idem,  sive  creata  sive  in- 
creata.  Et  tantum  in  rebus  materialibus 
dillerunt,  quia  physicus  et  metaphysicus 
est  artifex  realis  considerans  res  ut  sunt 
extra  intellectum  in  rerum  natura.  Et 
(juia  inre  malerialiest  aliquidconstituens 
suppositum,  quodconstituit  naturam  spe- 
ciei,  non  autem  in  re  immateriali  :  ideo 
secundum  physicum  sive  metaphysicum 
natura  et  suppositum  in  angelis  sunt 
idem,  sed  in  compositis  differunt.  Tertio 
autem  modo  in  omnibus  creaturis  difTe- 
runt,  et  in  solo  Deo  sunt  idem,  quia  me- 
tophysicus  est  maxime  abstractivus,  quia 
abstrahit  ab  omni  materia  non  solum  se- 
cundum  ralionem,  sed  etiara  secundum 
csse.  Ideo  sumit  naturam  pro  ipsa  forma 
totius  in  abstracto,  suppositum  autem 
pro  re  subsistenle,  cum  orani  eo  quod 
est  in  re.  Et  quia  in  orani  re,  prgeter- 
quara  in  Deo,  sunt  aliqua  praeter  formara 
lotius  :  ideo  secundum  metaphysicura 
suppositum  et  natura  sunt  idem  in  Deo, 
el  in  creaturis  differunt.  —  Hsec  solutio 
tangitur  7.  Metaphrjs.  1.  11,  et  Phys.  pro- 
logo,  in  princ. 

Cajetanus  super  id  quod  allatum  est  in 
objeclione  ex  prima  parte  (la,  q.  3,  a.  3, 
c.),sic  ait:  «DifTerentia  est  duplex,  secun- 
dum  rationera,  et  secundura  rera.  Et  hoec 
subdividitur  in  differentiam  realem  inler 
rem  et  rem,  et  in  differenliam  realem 
inler  rem  includentera  aliquid  reale,  et 
non  includentem  illud.  Includere  autem 
ct  non  includere  nunc  diciraus  non  ex 
modo  significandi,  sed  exratione  forraali 
rei  significatae  forraaliter  sumptse.  Et  haec 
rursus  subdividitur  in  differentiam  rea- 
lem  penes  inclusionera  alicujus  realis 
intrinsece,  sicut  horao  differtab  aniraali, 


■  METAPHYSIGA 

quia  includit  intrinsece  rationale  ;  et 
penes  inclu^^^ionem  alicujus  realis  cxtrin- 
sece,  sicut  disciplinabilc  differt  abho- 
raine,  fingendo  quod  disciplinabilitas  sit 
eadera  res  quod  natura  hominis,  (luia 
includit  extrinsece  disciplinam  ut  actum 
per  quem  definilur,  quara  non  includit 
homo  in  sua  ralione.» 

«  Quatuor  igitur  cura  sint  raoJi  diffe- 
rentiae  :  secundum  rationem  tantum,  ut 
est  interhominem  et  humanitatem;  inler 
rera  et  rera,  ut  est  inter  Socratem  et 
Platonem;  inter  rem  includentem  inlrin- 
scco  aliquid  reale  et  abstrahentem,  et 
inter  includentem  extrinsece  aliquid 
reale  et  abstrahentem  ab  illo ;  —  in 
antecedente  assumplo,  et  tota  hac  ra- 
tione  et  conclusione  sermo  tantum  est 
de  differentia  terlio  modo,  id  est  penes 
inclusionem  intrinsecam.  —  Non  enim  est 
hic  sermo  de  differenlia  secundum  ra- 
tionera  tantura,  quia  suppositum  et  na- 
tura  in  omnibus,  eliam  in  Deo,  sic  distin- 
guuntur.  —  Neque  etiam  est  hic  sermo 
de  differentia  reali,  qualis  est  inter  rem 
et  rera.  Constat  enira  quod  natura  sub- 
stantialis  et  suppositum  non  possunt  na- 
turaliter  sic  distingui,  ut  sint  totaliter 
duse  res  diversse.  Nec  etiam  est  hic  sermo 
de  differentia  reali  extrinseca,  quoniam 
falsum  esset  quod  in  substantiis  imraate- 
rialibus  non  differt  supposilum  et  natura. 
In  substantiis  enim  separatis  suppositum 
a  natura  differt  extrinsece,  quia  suppo- 
situm  ut  sic  includit  subsistere,  quod  est 
esse  per  se,  non  intrinsece,  sed  quodam 
modo  quasi  ut  propriura  actura,  ad  quem 
quodam  modo  deberet  definiri,  si  defini- 
retur;  natura  autera  non.  Et  propterea 
sanctus  Thomas  in  Quodl.  2,  a.  4,  in  c^ 
de  tali  differentia  loquens  dixit,  quod  in 
angelis  i/fe  rt  supposilum  a  natura.  — 
Relinquitur  igitur  quod  sit  hic  sermo  de 
differentia  penes  iiiclusionem  intrinse- 
cam  :  —  tumquia  ralioassumpta  in  littera 
manifeste  secundum  talem  differentiam 
distinguit  suppositum  a  natura  in  rebus 
materialibus  :  quia  scilicet  suppositum 
includit   materiam    individualem,   quam 


DE  SUBSTANTU   -  QU.  XXV  DE  SUBST.  SlNCULARl    -    ART.  IV                     287 

noii  includit    natura  ;    constat  enim  hoc  significandi.  Ilabes  et  concordiani  diclo- 

inlelligido  intrinseca  inclusione ;  —  lum  runi  sancli  Thomce,  etintellectum  corum 

quia  in  separalis  a  materia,  tali  differen-  qua3    in    diversis   locis   de   hac   materia 

lia   non  dislinguuntur  suppositum  a  na-  scripta  sunt.  i»  Sic  ipse. 

tura,  ut  hic  affirmatur,  ex  eo  quod  indi-  Idem  Cajetanus  super   locum  citatum 

viduantur  per  se  ipsa,   id  est,  quia  idom  ex  3a,  q.  2,  a.  2,  c,  ait  (incommentario, 

est  constituens   naturam  et  individuum,  post  init.)  :  «  Dubium  est,  an  dllfcrentia 

ac   per  hoc    nihil    intrinsecum   includit  reulis    posita    hic    intcr    suppositum    et 

individuum,   quod  non   includat  natura,  naturani  habeat  locum  in  angelis.  Et  est 

et  e  converso;  —  tiim  quia  idem  ccnsc-  ralio  dubitandi,  quia  in  prirna  parto,  q. 

lur   judiciura    in     littera    de    iclentitate  3,  a.  3,  c,    dixit  Auclor,  in  substantiis 

supposili  et  nalurre  in  substanliis   scpa-  separatis   suppositum  esse   ideni  secun- 

ratis,  et  Dei  cum  deitate;  hoc  cnim  non  dum  rcmquodnaturam:  ita  quod  Gabriel 

esl  simpliciler  verum,  nisi  de  differentia  cst  sua  Gabrielitas  ;  cujus  oppositum  di- 

inlrinseca    loquendo,    quoniam,    ut  jani  citur  hic  de  Socrate,  quod  scilicet  non  est 

diclum  est,   in  Quodlibelis  aliud  protulit  sua  humanitas.  In  oppositum  autem  esf, 

judicium,  loquendo  de  differentia  extrin-  quia  hic  dicilur,  quod  in  quibus  inveni- 

seca.  »  lur  aliquid  prseter  naluram  speciei,  sup- 

«Est  ergo  sensuslitlerse  hujus  arliculi,  positum  differt  secundum  rera  a  natura, 

quod   ratio   differentiaj  intrinsecae   inter  quia  in  supposito  includitur  natura  spe- 

noturara    et  supposilum,  secundum  reni  ciei,  et  quoedam  alia,   quae   sunt  praeter 

seu    raliones   forraales   surapla,   est   di-  nalurara  speciei.  Constal  autera  in  ange- 

stinclio  nalur£e  a  raateria  individuali.  Et  lis  inveniri  multa   prseter   naturara  spe- 

similiter   sensus  oraniura  conclusionura,  cici,   ut  exislcntia   aclualis,  et  alia  acci- 

quee  implicite   hic  conlinentur  de  suppo-  denlia,  quamvis  non  inveniantur   in  eis 

sito  et  nalura   in  rebus   malerialibus,  et  principia  individuaiUia.  Ergo,  etc  —  Ad 

in  separatis  a  raateria,   eodeni  intellectu  quod  dicendura,  quod   sententia   litterse 

sumendus  est. —  Et  si  pr?edicta  diligenter  istius  procul  dubio   locura   habel  in  an- 

inspexeris,     complecleris     dispositionera  gelis,  ut  patet  inferius  in  q.  4,   a.   I,  ad 

oraniura  rerum  quoa  1  identitalem  et  di-  3,  ubi  nalura  angeli  absque  angeli   per- 

stinclionem  inter  suppositura  etnaturam.  sonalilate  assumptibilis  a  divina  ponitur 

Habes  enim  impriinis,  quo.I  suppositum,  persona  (quod  constat  non  esse  intelligi- 

et  natura  non  substantialiter  constituens  bile,  si  suppositum  et  natura  essent  om- 

suppositum  —  sivesit  natura  accidenlis,  nino    idem    secundum  rem),   et  quod  in 

ut  Socrates   et  ejus  complexio ;  sive  sit  angelis    propter    hanc  litterse  rationem, 

substanlia  quasi  adventitia,   ut  huraani-  quara   Auclor    etiam    in  Quodl.  2,  a.  4, 

tas  Verbi  Dei  —  dislinguuntur  quadru-  tractat,  suppositura  differt  secundurarera 

pliciter,  scilicet   ut  res  et  res,  et  intrin-  a    natura,    non    tamen  orani   raodo  quo 

sece,  et  extrinsece,   et   secundum  ralio-  differunt  hjec  in  corapositis   ex   raaleria 

ncm.  Habes  secundo,  quod  supposilum  et  et  forma,  ut  ibidem  dicitur :  quia  suppo- 

natura  in  substantiis  compositis   distin-  situm  in  substantiis  materialibus  differt 

gunturintrinsece,  et  extrinsece,  et  secun-  a  natura  etiam  quia  inclulit  singularita- 

dum  rationem.    Habes    iertio,    quod   in  tem   naturae,  quam  non  includit  natura. 

substantiis  immalerialibus  dislinguuntur  Talis  autem  differentia  nonsalvatur  inter 

suppositum  et  natura  non  intrinsece,  sed  suppositum  et  naturam  in  subslantiis  se- 

cxtrinsece  secundum   rem,  et  secunduni  paratis;  sed  illa  differentia,  quae  ponitur 

rationem.   Habes    quarto,   quod  in    Deo  hic,  comraunis  est   oranibus   subslanliis 

nuUo  raodo  dislinguuntur  secundura  rem  creatis,  scilicet  quod  sunpositum  includit 

Deus  et  dcitas,  sed  ratione   tanlum  raodi  naturam   etiara  hanc,  et   additquselam 


288 


OUAUTA  PARS  —  RIETAPHYSICA 


ulia  ;  nalura  autein  eliam  haec  non  in- 
cludil  illa.  — Nec  obstal  doctrina  liabita 
in  piima  parte,  quoniani  ibi  est  sormo 
dc  identilate  reali,  et  intrinseco  reali  de- 
sii?nalivo  naturai  :  ita  qnod  cum  pluri- 
bus  modis  pos-it  contingcre  distinctio 
suppositi  a  nalura,  ibi  non  est  sermo 
nisi  de  illo  modo,  quo  diflerunt  penes 
aliquid  reale  inlrinsecum  designativum 
natura)  :  quomodo  clare  patet  su()posi- 
tum  difTerre  ab  cssentia  per  definitio- 
nem  significatam  in  substantiis  materia- 
libus.  Socrates  enim  manifeste  diifert  ab 
humanitate  :  quia  includit  principia  in- 
dividuanlia,  quse  determinant  naluram, 
scilicet  hunianilatem,  constituendo  hu- 
manilalem  esse  hanc  :  quamvis  non  dif- 
ferat  per  hoc  solum  Sucrates  ab  humani- 
tale  ;  sic  enim  in  angelis  non  differunt 
supposilum  et  natura.  »  Sic  Cajetanus. 

Chrysostomus  Javellus  super  locum 
cilatum  in  objectione  ex  prima  parte  (la, 
q.  3,  a.  3,  c.)ait  :  «Adverle,  ut  scias  uni- 
vcrsaiem  differentiam  inter  suppositum 
el  naturam,  in  materialibus,  et  in  abs- 
tractis,  si  qua  ponitur,  quod  potest  ima- 
ginari  quadrupliciter  :  —  primo  quidem 
quod  difleraut  fcecundum  ralionem  logi- 
cam,  id  est  secundum  modum  signifi- 
candi,  sicut  abstractum  et  concretum, 
quo  et  quod,  habens  et  habitum,  modo 
lolius  et  modo  forrase.  Et  haec  dilTerentia 
servatur  in  omni  natura,  etiam  in  Deo  ; 
differt  enim  sic  Deus  et  deitas,  ut  patet. 
Sed  hsec  non  infert  distinctionem  realem, 
aliter  ens  et  entilas  distinguerentur  reali- 
ler.  Secundo  differunt  ut  res  duae  distin- 
clte  numero  et  subjecto,  ita  quod  una 
non  sit  in  altera,  sicut  differunt  Socrates 
et  Plato.  Et  sic  in  nulla  natura  hoc  modo 
differunt.  Constat  enim  quod  suppositum 
includit  naturam  ut  suum  forraale.  Tertio 
differunt,  quia  suppositum  includit  prae- 
ter  (1)  suam  rationem  formalem,  si  defi- 
niatur,  aliquid  quod  non  includit  natura 
vel  essentia;  et  quia  suppositum  conno- 
tataliquid  quod  non  connotatura  natura, 

(1)  Al.  «  in  sua  ratione  formali  ». 


et  utroquc  modo  in  rebus  compositis   ex 
raateria  et   forma    diff^;runt    suppositum 
ct  natura,  puta  hic  homo  et  humanitas. 
Nam   hic   liomo    si    definialur,    includit 
materiam   signalam,    et    connotat   esse, 
suppositum  enim  est  id  quod  est.  Natura  _ 
autem,  ut  humanitas,  excludit  materiamip 
signatam,  et  includit  tantum  materiam  in 
communi;    nec   connotat   esse,   quoniam  ^ 
est  id  quo  esl,  et   non  quod  est.  Qiiarlo 
differunt,  quia  supposilum  connotat  esse 
et    operalionem,    quae    licet    sint    ipsius 
suppositi,    tamen   distinguuntur   realiter 
ab    ipso.    Natura    autem    non    connolat  * 
ea  :   quoniam    natnra  in    abstracto    ncc  j| 
cst  id  quod  e^t,  nec  operatur.  —  Et  sic  " 
in   quolibet    creato    abstracto   differunt 
suppositum   et   natura,    ut   declarat    B. 
Thomas  in  Quodl.  2,  a.   4,  adl,  ut  bene 
recitat  Capreolus  in   1.  Senl.  dist.  4,  q. 
2,  a.  i,  in   conclus.  quorta   (ed.   Venet. 
1589,  tom.  1,  pag.  143,  a).  Ex  his  diffe- 
renliis  B.  Thomas   in  articulo  (la,  q.  3, 

a.  3)  non  tangit  primam  nec  secundam, 
relinquens  quasi  manifestas  ;  nec  quar- 
tain  :  quoniam  hic  inlendebat  adducere 
soiam  differentiam  intrinsecam,qualis  est 
tertia,  quarta  aut  m  est  exlrinseca,  id 
esl  ex  connotato,  quam  taraen  ad  comple- 
tam  doctrinam  voluit  addere  in  Quolibet. 
Unde  locus  ille  in  Quolibut  complet  om- 
nino  praesentem  articulum.»  Sic  Javelius. 

Capreolus  in  1.  Sent.  dist.  4,  q.  2,  a. 
2,  in  responsione  ad  argumenta  contra 
secundam  conclusionem,    ait  (pag.    147, 

b,  paulo  ante  raed.)  :  «  Si  autem  quse- 
ratur,  quomodo  suppositum  differat  a 
natura  in  talibus,  ubi  nihil  accidit  pra^ter 
rationem  essentiae,  nisi  ipsum  esse  —  in 
talibus  enim  idem  videtur  significare 
suppositum  et  natura,  abstractum  et  con- 
cretum;  ex  quo  suppositum  non  aliud 
significat  quam  natura,  nec  abstractum 
dicit  aliud  quam  concretum  — ;  respon- 
detur,  quod  pro  tanto  su|)positum  differt 
a  natura  in  talibus,  quia  abstractum  ex- 
cludit  asua  (1)  significatione   omne  quod 


(1)  Al. «  sui ». 


DE  SUBSTANTIA  —  (}l .  XXV  DE  SUliST.  SIN(JL1.AIU  -  AllT.   V 


'289 


non  est  de  ralione  specifica ;  concretiun 
autem  illud  includit  non  actu  sed  poten- 
lia,  non  explicite  sed  implicite  :  unum 
enim  illorum  significatur  ut  habens,  et 
aliud  ut  habilum,  unum  per  modum  par- 
tis,  aliud  per  modum  lolius.  Et  si  dica- 
tur,  quod  ilie  divcrsus  modus  praedican- 
di  (1)  est  in  divinis  inter  inlelleclura  et 
intelligens,  inter  vilam  et  vivens,  Deum 
etdeitatem,  ubi  tamen  non  est  dilTeren- 
tia  realis  inter  naturam  et  suppositum, 
concrelum  et  abstractum  ;  —  respondeo, 
quod  in  divinis  divertitas  modi  signifi- 
candi  talium,  scilicet  abstracti  et  con- 
creti,  non  sumitur  penes  diversas  ralio- 
nes  sive  res,  sicut  in  creatis,  ubi  concre- 
tum  dat  formam  materise  concretam,  id 
est  compactam  et  unitam  ;  unde  talia  in 
divinis   improprie  dicuntur  ». 

Et  in  responsione  ad  argumenta  con- 
tra  tertiam  conclusionem,  ad  quintum 
eorum  quae  objicit  Scotus,  ait  (pag.  144, 
b,  supra)  :  Arguit  etiam  sic  Scotus,  in 
qusestionibus  super  7,  Melaphys.^  ubi 
intendit  probare,  quod  in  omnibus  ha- 
bentibus  simpliciter  quod  quid  est,  idem 
est  quod  quid  est  cum  eo  cujus  est  : 
«  Veritas  in  inlellectu  componente  cau- 
satur  ex  veritale  in  re  et  identilate,  et 
prior  est  naturaliter  illa  identitas  quam 
ista  veritas.  Si  ergo  hsec  est  vera,  homo 
est  homo,  prior  est  idenlilas  in  re  ;  sed 
idem  significat  liomo,  et  quod  quid  est 
suum  :  ergo  homo  et  suum  quod  quid 
est  idem  sunt  ».  —  Ad  quod  responde- 
tur  (pag.  149,  a,  circa  med.)  :  Quod 
concludit  solum,  quod  ipsum  quod  quid 
est,  est  idem  ei  cujus  est,  quoad  ea  quae 
per  se  insunt  rei,  non  autem  quod  nullo 
raodo  difterant  quoad  extrinsece  conno- 
tata;  nec  quod  res  non  includat  aliquid 
prtBtcr  suum  quod  quid  est;  nec  quod 
nomen  suppositi  non  includat  aliam  rem 
quam  nomen  natura^. 

Et  ad  ar^umenta  contra  quarlam  con- 
clusionera  ait  (pag.  149,  a,  post  racd.)  : 
«  Dico,  quod  nec   suppositura   niateriale 


nec  immateriale  creatum,  includit  esse 
in  sui  ratione  explicite,  sed  iraplicitc,  in 
quantum  significatur  ut  habens  ct  ut 
totum;  esse  autem  habetur  a  supposito 
creato,  et  non  est  ipsura  supposilum 
creatura,  nec  ejus  naluia  d. 

Ad  id  vero  quod  in  conlrarium  objici' 
tur,  dicendura,  quod  naturadicitur  con- 
stituere  suppo.-ilura,  etiam  in  compositis 
ex  materia  et  forma,  non  quia  naturasit 
una  res,  et  suppositum  sit  alia  res  —  hoc 
enim  est  secundum  opinionem  dicentium 
quod  natura  speciei  sit  forma  tantum, 
quae  constituit  suppositura  sicut  totura — ; 
scd  quia  secundura  modum  significandi 
natura  significatur  ut  pars,  ralione  supra 
dicla,  suppositum  vero  ut  totum;  natura 
significatur  ut  constituens,suppositura  ut 
constitutum.  —  QuodL  2,  a.  4,  ad  arg. 
Sed  contra. 

ARTICULUS  V 

UTRUM  SUPPOSITUM  ADDAT  SUPRA  HEM  SIN- 
GULAREM  ALIQUID  REALE  POSITIVUM  (1). 

Videtur  quod  suppositum  addat  supra 
rera  singularera  aliquid  reale  positi- 
vum. 

1.  Anima  enim  rationalis  est  res  singu- 
laris,  et  taraen  non  est  suppositura  ali- 
quod ;  non  enira  dicitur  persona ;  ergo 
suppositura  addit  supra  rera  singularem 
aliquid  reale  positivum.  —  de  Pot.  q.  9, 
a.  2,  arg.  14. 

2.  Prseterea,  potest  aliquid  alteri  uniri 
in  unitate  suppositi  seu  personae,  non 
unitum  tamen  unitate  naturae.  At  in  illa 
suppositione  id  quod  ab  alio  rationem  sup- 
positi  sive  personae  haberet,  secundura  se 
consideratum  non  esset  quid  universale, 
sed  esset  quaedam  substantia  particularis 
sive  singularis,  licet  ab  alio  haberet  quod 
esset  suppositum  sive  persona.  Ergo  sup- 
positura  sive  persona  addit  aliquid  reale 
positivuin  supra  rem  singularem.  —  4, 
c.  Gent.  c.  40,  rat.  9  et  10. 


(1)  Al.  ((  significandi  ». 


(1)  Confer  annotalionem  pag.  266. 


Sl.mm-E  PhilOS.  VI 


l'J. 


:>.)()  QUAUTA   PARS  — 

Sed  coidra  est  :  1.  cloriiiKio  lioelliii  {de 
Persona  el  Duabus  ^^atnris  c.  3  ;  —  Mignc 
t.  6/j,  col.  1343),  qua  definit  personam 
esse  ralionalis  nalurae  individuam  sub- 
stantiam  (la,  q.  29,  a.  I,  c.) ;  sed  pcrsona 
nihil  aliud  est  quam  suppositum  in  natura 
rationali  {de  Pot.  q.  9,  a.  2,  in  c.)  :  ergo 
suppositum  nihil  addit  supra  remsingu- 
lareni. 

2.  PrEctorea,  singulare,  particulare,  in- 
dividuum,  cura  dicuntur  de  substnnliis, 
sunt  idem  ac  suppositum  et  hypostafcis ; 
cum  vero  dicuntur  de  natura  rationali, 
sunt  idem  ac  persona ;  ergo  suppositum 
niliil  addit  supra  rem  singularem. 

Respondeo  DiCKNDUM,  quod  suppositum 
aliquo  sensuaddit  supra  rem  singularem, 
aliquo  scnsu  non.  Quod  ut  iiitelligatur, 
sciendum  esl,  quod  nominum  qnae  singu- 
larilatem  dcsignant,  qua^.dam  significant 
singulare  in  quolibet  genere  entis,  sicut 
hoc  nomen  k  singulare  »  et  «  particu- 
lare  »  et  «  individuum  y>,  quia  ha^c  albe- 
do  cst  quoddani  singulare  et  particulare 
et  individuum;  nam  universale  et  parti- 
cularc  circumeunt  omne  genus.  Quaedam 
vero  significant  singulare  solum  in  ge- 
nere  substuntiae,  sicut  hoc  nomen  «  Ijypo- 
stasis  )\  quod  significat  individuam  sub- 
slanliam  ;  et  hoc  nomen  «  persona  », 
quod  significat  substanliam  individuara 
rationalis  naturae;  et  similiter  hoc  nomen 
(i:  suppositum  »  vel  «  res  naturcC  »,  quo* 
rum  nullum  de  hac  albedine  potest  prae- 
dicari,  quamvis  htec  albedo  sit  singularis, 
eo  quod  unumquodque  eorum  significat 
ahquid  ut  subsistens,  accidentia  vero  non 
subsistunt.  Partes  vero  substantiarum 
quamvis  sint  de  nalura  subsistentiura, 
non  tamen  per  se  subsislunt,  sed  in  alio 
sunt.  Unde  etiara  praedicta  nomina  de 
partibus  substantiarura  non  dicuntur. 
Non  enini  diciraus,  quod  haec  manus  sit 
hyjostasis  vel  persona  vel  suppositum 
vel  res  naturee  ;  quamvis  possit  dici,  quod 
sit  quoddnm  individuum  vel  parliculare 
^'el  singulare,  quae  nomina  de  accidenti- 
bus  dicebantur.  —  Quodl.  9,  a.  2,  in  c. ; 
4.  c.  Gent.  c.  39;  vide  Ferrariensem  in  h. 


MtlTAPUYSlGA 

1. ;  la,  q.  29,  a.  1,  c.  ct  ad  1  ;  de  Pot.  q. 
9,  a.  2,  ad  ult. 

Ex  quibus  patet  quod  si  suraatur  huc 

nomen  «    singulare    i>,    prout   eliam   de 

qualibet  subslantiali    parle    dici  potest, 

suppositura  addit  ad  rera  singularem  ra- 

tioncm  per  se  existentis,   ita  quod  solura 

illud  quod  per  se  existit  possit  dici  sup- 

positum,  non  autem  illud  quod  existit  in 

alio    pcrfectiori.    Unde    manus   Socratis 

quamvis   sit  quoddam    individuum,  non 

tamen  est  persona,  quia  non  per  se  exi- 

stit,  sed  in  quodam  perfectiori,  scilicet  in 

suo  loto  (3a,  q.  2,  a.  2,  ad3).  Nec  tantum 

requiritur  in  substantia    singulari  quod 

per  se    existat,  ut    sit   suppositum  :  sed 

pra3terea   requirit   ratio    suppositi    quod 

non  sit  alleri  unibilis.  Unde  anima  sepa- 

rata  licet  sit  sub?istens,  quia  tamen  reti- 

net  naturara  unibilitatis  (la,  q.  29,  a.  1, 

ad  5 ;  V.  Cajetanum  in   h.  1.),  non  potest 

dici  suppositum  seu  persona,  licet  possit 

dici  aliquid  singulore. 

Sic  ergo  patet  quod  singulari  hoc  modo 
surapto  suppositum  duoaddit:  unum  po- 
sitivum,  quod  est  ratio  subsistentis,  et 
aliud  negativum,  scilicet  non  unibdita- 
tem  vel  incoraraunicabilitatem  alteri.  Si 
vero  sumatur  singulare  secuado  raodo, 
prout  dicitur  tantura  de  substantiis  — 
pars  enim  licet  substantialis  sit,  non  est 
tamen  substantia  proprie,  sicut  manus 
non  est  substanlia  sed  pars  substantiaj 
(33,  q.  2,  a.  2,  ad  3) ;  —  sic  potest  dici, 
quod  suppositura  nihil  addit  supra  rem 
singularem;  idera  est  enim  in  hoc  sensu 
substantia  singularis  et  substantia  pri- 
ma,  substantia  autera  priraa  est  hyposta- 
sis  seu  suppositum  in  sua  ratione  inclu- 
dens  qui.Iquid  in  ratione  suppositi  inciu- 
ditur.  Et  hoc  sensu  anima  ralionalis  non 
dicitur  substantia  individua  vel  substan- 
tia  prima,  sicut  nec  manus  nec  quEecun- 
que  alia  partium  hominis.  —  Cf.  II.  supra 
cc. 
;    Unde  patet  solutio  ad  primwi. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  illud 
quod  alteri  uniretur  in  unitate  suppositi 
aut  personse,  essel  quidem  aliquod    indi- 


I)i:  ACCiDKNTE  —  Q\].  XXVI  DE 

viduuin  iii  gcnerc  subslanlia.',  sumpLo  in- 
dividuo  piinio  modo  (ut  in  corp.  dicilur). 
Sed  sumplo  individuo  pro  re  singulori 
subsistenle  alleri  non  unibili  vel  non 
unila,  sic  non  pouset  dici  individuum,  scd 
tantum  unum  conslitueret  indivi  luum 
seu  suppo?ilumcum  illo.  a  quo  ussumere- 
tur.  — Cf.  in  3j,  q.  2,  a.  2,  ad  3;  v.  Ca- 
jetanum  in  ii.  I.  ;  \.  c.  Gent.  c.  4U,  rat. 
i)  et  10. 

Ad  id  vero,  quod  primo  objiciiur  in 
conlrarium,  dicendum,  quod  ibi  nomen 
individui  sumilur  stricte,  prout  secundo 
mo  lo  (v.  in  corp.)  intelligitur.  —  Cf.  in 
la,  q.  29,  a.  1,  ad  5;  v.  Cajetanum  in 
h.  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  haec  no- 
mina  licet  \  ideonlur  esse  idem,  differunt 
tamen  aliqualiter.  Cum  enim  omne  par- 
ticulare  habeat  rospectum  ad  naluram 
communem  et  ad  proprietates,  polest  sc- 
cundum  ulrumque  respectum  nominari, 
lum  per  nomen  primse  impositionis  tum 
per  nomen  secundse  inlentionis.  Hoc  enim 
nomen  «  res  naluiaD  »  est  nomen  primae 
impositionis,  significans  particuiare  per 
respectum  ad  naluram  communem,  sicut 
supra  (a.  1,  in  c.)  dictum  est ;  hoc  vero 
nomen  «  suppositum  »  est  nomen  secun- 
dai  iraposilioiiis,  significans  ipsam  iiabi- 
tudinem  particularis  ad  naturam  comniu- 
nem,  in  quantum  subsislit  in  ea ;  parti- 
culare  vero,  in  qiiantum  exceditur  ab  ea. 
Sed  quia  accidentia  consequuntur  natu- 
ram,  ideo  omne  nomen  designans  parti- 
culare  secundum  respectum  ad  proprie- 
tates,  designat  etiam  ipsum  per  respectum 
ad  naturam  communem.  Hoc  ergo  potest 
fieri  dupliciter :  vel  per  nomen  primte 
impositionis,  et  sic  est  hypostasis  com- 
muniter  in  omnibus  substantiis,  persona 
vero  in  omnibus  ralionabilibus  ;  vel  per 
nomen  secundse  impositionis,  et  sic  est 
individuum  in  quanlum  est  indivisum  in 
se,  singulare  vero  in  quanlum  est  divi- 
sum  ab  aliis  ;  unde  singulare  est  idem  ac 
divisum.  Est  et  alia  dilTerentia  attenden- 
da  inter  ista,  sicut  supra  dictum  est,  quia 
quaeJam  istorum  significant  communiter 


RATIONE  ACCIDENIIS  -  AllT.  1  m 

pailicularc  in  quolibot  generc,  qi);claiu 
vero  no!i,  ut  ex  diclis  jjulel.  —  3.  Sent. 
dist.  6,  q.  1,  a.  1,  quccstiunc.  l,c. 


QUyESTIO  XXVI  (t) 


DE    ACCIDFiNTE. 


Deinde  considerandum  est  de  acciden- 


te. 


CIRCA  QUOD  QU/ERUNTUU  SEX 


*  1.  Ulrum  accidentis  divisio  in  novem  genera 

accidentium  sil  univoca  an  vero  analoga. 

*  2.  Utrum  accidentis  esse  sit  inesse. 

*  3.  Utnun  virlutedivinapossitseparari  omne 
accidens,  eliam  proprium,  a  suo  subjecto. 

*  4.  Utrum  accidentia  individuenlur  per  suh- 
joctum. 

*  5.  Utrum  plura  accidentia  ejusdem  speciei 
possint  esse  in  eodem  subjeclo. 

*  6.  Utrum  unum  accidens  possitesse  subjec- 

tum  alLerius  accidentis. 

ARTICULUS  I 

*  UTRUM  DIVISIO  ACCIDEiNTIS  IN  NOVEM  GE- 
NERA  ACCIDENTIUM  SIT  UMVOCA  AN  VERO 
ANALOGA. 

Videtur  quod  divisio  accidentis  in  no- 
vem  genera  accidentium  sit  univoca. 

1.  Univoca  enim  sunt,  quorum  nomen 
est  commune,  et  secundum  illud  nomen 
substantise  ratio  eadem,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  8,  a.  2)  ;  sed  novem  genera 
accidentium  sunt  hujusmodi ;  nam  omnia 
vocantur  nomine  accidentis;  et  ralio  seu 
definitio  accidentis,  quam  affert  Philoso- 
pluis  5.  Metapfujs.  {texl.  ult.  ;  I.  4,  c.  30), 
quod  sit  id  quod  inest  alicui,  seu  quod 
sit  id  cui  debetur  inesse  subjecto,  com- 
munis  est  omnibus  eodem  modo,  ut  patet : 
ergo  divisio  accidentis  in  novem  genera 
est  univoca.  —  o.  Metaphys.  1.  ult.;  Ta- 
bula  Aurea  vocc  «  accidens  d  n.  4  et  5.  " 

(1)  Edit.  Ticin.  qu?est.  12. 


292 


OLARTA  PAllS 


2.  Praelerea,  si  accidens  est  aualoguin, 

vel  est  analogum  analogia  attributionis  — 

et  hoc  non  :  tuni  quia  onine  accidens  cst 

ens,    ul    dicit  Philosophus   7.   Mttaphys. 

[texl.  4;  1.  6,  c.  1),  per  ordinein  od  sub- 

stanliam  (7.  Metaphys.  1.    1)  ;    lum    quia 

omnia  accidentia  mensurarentur  illo  acci- 

denlium,  ad  quod  dicei^ent  habitudinem, 

cum   mensura   debeai   esse   homogenea, 

cum  tamen    mensurentur  substantia,    et 

non  aliquo  primo  accidentium  (v.  Tabnla 

Aurea  voce  «  accidens  »  n.  27  et  28) ;  — 

vel  analogia  proportionis ;  et  hoc  non,  quia 

ubi  est  proporlio,    ibi  est   similitudo,   et 

non  proprietas ;  sed  omnia  accidentia  sunt 

intrinsece  et  proprie   entia,   licet  secun- 

dumquid  et  per  ordinem  ad  substantiam, 

ut  dicit    Philosophus   ibid.  :   nam  omnia 

vere   et  proprie  dant    aliquod   esse  sub- 

stantiae,  in  quo  distinguuntur  a  privatione, 

qua3    licet    dicatur   ens   per  ordinem  ad 

subjectum,  nullum  tamen  esse  illi  tribuit. 

—  Tabiila  Aurea  voce  «  similitudo  »  n. 
3,  4,  7,  8.  —  Ergo  accidens  non  est  ana- 
logum,  sed  univocum,  ad  novem  genera ; 
nam  cum  dicat  unam  rationem,  ut  dictum 
est,  non  potest  esse  aequivocum.  —  12. 
Metaphys.  1.  1. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  10. 
Metaphys.  {text.  12;  1.  9,  c.  3)  dicit,  quod 
omnia  prsedicamenta  sunt  primo  diversa, 
non  autem  differentia;  essent  autem  dif- 
ferentia,  si  accidens  esset  univocum  illis  : 
ergo  accidens  non  est  univocum.  Sed 
neque  est  a^quivocum,  alioqui  omnes  de- 
monstrationes  dalse  a  philosophis  de  sin- 
gulis  generibus  accidentium  essent  sophi- 
sticae,  ut  v.  g.  si  de  quantitate  vel  qua- 
litate  prsedicarelur  accidens  vel  aliquid 
pertinens  ad  accidens;  nam  erit  fallaci 
fiequivocationis,  ut  dictum  est  (supra,  q.  3, 
a.  2,  c.)  in  simili  de  ente  respeclu  sub- 
stantiae  et  accidentis.  Ergo  erit  analogum. 

—  10.  Melaphys.  1.  4  (2). 

Respondeo  dicendum,  quod  accidens  est 
analogum  ad  novem  genera  accidentium. 
Quod  manifestum  est  ex  dictis  (in  Logica 
q.  8,  a.  2,  et  q.  9,  a.  2) :  quia  cum  univo- 
cum    sit  genus  ad  univocala,    ut  diclum 


—  METAPHYSIGA 

csl  (ibidem),  coulrahilur  per  dijferentias, 
analogum  vero  per  modos ;  sed  omnia 
accidenlia  supra  ens  et  supra  accidens 
tantum  addunt  modos  intrinsecos  inter  se 
plane  diversos,  ut  dictum  est.  —  Pra^ter- 
eo,  quia  genus  univocum  non  praedi- 
cetur  naturaliter  de  suis  speciebus  per 
prius  et  posterius,  sed  immediate  de  om- 
nibus  dicatur,  nulla  species  est  nalurali- 
ter  prior  aliis.  Quanlilas  autem  est  natu- 
raliter  prior  aliis  accidentibus  ;  cum  enim 
accidonlia  quatenus  entia  dicant  ordinem 
ad  substanliam,  illud  accidens  est  natu- 
raliter  prius  aliis,  quod  immediatius  in- 
haeret  substanliae;  hoc  autem  convenit 
primum  quantilati,  tum  aliis  accidentibus, 
ut  per  se  palet.  Unde  manifestum  est, 
quod  accidens  analogice  dividitur  in  no- 
vem  gcnera  accidenlium.  —  5.  Metaphys. 
1.  15  (18) ;  4.  c.  Gent.  c.  63  ;  4.  Sent.  dist. 
12,  q.  1,  a.  1,  qusestiunc.  3;  3a,  q.  77, 
a.    3,  c;  cf.  in  Logica  q.  11,  a.  1  et  2. 

Adprimumergo  dicendum,  quod  ratio 
et  definitio  accidentis  non  est  inesse  sim- 
pliciter  substantia^,  sed  esse  id  cui  com- 
petit  diversis  modis  inesse,  et  ratione 
horum  diversorum  modorum,  quibus 
accidentia  insunt  subjecto  seu  substan- 
tiae  —  unde  oriuntur  etiam  diversi  modi 
praedicandi  de  illa,  ut  dictum  est  (in  Lo- 
gica  q.  9,  a.  3)  —  sunt  accidentia  inter 
se  plane  diversa,  et  per  consequens  in 
ratione  et  nomine  accidentis  analogice  et 
non  univoce  convcnientia.  —  3a,  q.  77, 
a.  1,  ad  2;  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1, 
sol.  1,  ad  2. 

Ad  secundurn  dicendum,  quod  acciden- 
tia,  cum  sint  entia  entis,  ut  dictum  est 
(quaest.  praeced.  art.  ult.),  et  reducantur 
ad  substantiam  tamquam  ad  primum 
subjectum,  cui  Iribuunt  esse  diversum, 
sunt  analoga  analogia  attributionis  duo- 
rum  ad  unum  tertium,  quomodo  sanum 
dicitur  de  medicina  et  deambulatione  per 
ordinem  ad  sanitatem  animalis,  ut  dictum 
est  (supra,  q.  3,  a.  2).  —  5.  Melaphys. 
I.  13  (16);  12.  Metaphys,  \.  1. 


DE  ACCIDENTK  -  OH.  XXVI  Dl-:  HATIONE  ACGIDENTIS  —  ART.  II 


293 


ARTICULUS    II 

*    UTRUM  RSSE  ACCIDENTIS    SIT    INESSB. 

Videlur  quod  esse  accidentis  sit  inesse. 

1.  Quodlibet  enim  esse  velestperse  seu 
non  in  alio,  vel  cst  esse  in  alio,  quod  est 
inesse.  Sed  accidenlis  esse  non  est  esse 
perse;  nani  hoc  competit  subslanliae,  ut 
dicil  Philosophus  1.  Phys.  (text.  14  ;  c.  2), 
ubi  ait  nullum  accidens  praeter  subslan- 
liam  separatum  per  se  esse  posse  ;  unde 
definitur  substantia  quod  sit  ens  per  se 
cxislens.  Ergo  accidenlis  esse  est  esse  in 
alio,  seu  inesse.  —  4.  Sent.  dist.  12,  q. 
1,  a.  1,  qua^stiunc.  1,  arg.  3. 

2.  Praeterea,  ih  definilione  singulorum 
accidenlium  ponitur  substantia  ;  sed  hoc 
est,  quia  esse  accidentis  est  inesse  sub- 
stantiae :  ergo  accidentis  esse  est  inesse. 
—  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  esse  accidentis  dcpendet 
a  substanlia  et  cum  illa  facit  compositio- 
nem;  sed  neutrum  accidenti  conveniret, 
si  ejus  esse  non  esset  inesse :  ergo  acci- 
denlis  esse  est  inesse.  —  1.  Sent.  dist.  8, 
q.  4,  a.  3,  c. ;  5.  Metaphys.  l.  9  (7). 

Sed  contra  est,  quod  accidens  polest 
habere  esse  separatum  a  substantia,  ut 
patet  in  sanctissimo  sacramcnto ;  ergo 
ejus  esse  non  est  inesse.  —  4.  Seiit.  dist. 
12,  q.  1,  a.  1;  3a,  q.  77,  a.  1. 

Respondeo  dicendum,  quod  dupliciter 
potest  considerari  accidens :  uno  modo 
per  ordinem  ad  causas  proximas  ;  et  hoc 
modo  ejus  esse  est  inesse,  id  est  esse 
illius  consequitur  modus  quidam  essendi, 
qui  est  inessendi  et  inhserendi  subjeclo. 
Et  ralio  est,  quia  cum  accidentia  median- 
tibus  substantiae  principiis  producantur, 
secundum  naturre  ordinem  ab  iisdem 
principiis  dependent,  ul  sine  substantia 
esse  non  possint.  AUero  modo  absolute; 
et  hoc  modo  esse  accidentis  non  esL  ines- 
se,  sed  est  esse  absolutum,  cui  tamen 
naturaliter  debetur  modus  quidam,  per 
quem  respicit  subjectum,  eique  conjun- 
gitur,    cui    proinde    dicitur    inesse.     Et 


ratio  est,  quia  per  divinam  potentiam 
potest  accidens  habere  esse,  et  tamen  non 
in  subjecto,  quia  ex  hoc  quod  ad  Deum 
comparatur,  non  habet  subjectum  {Quodl. 
7,  a.  10,  ad  4);  quod  esse  non  posset,  si 
esse  accidentis  absolute  considerati  esset 
inesse.  — 4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1, 
sol.  1,  ad  2;  Quodl.  9.  a.  5,  ad  1;  1. 
Sent.  dist.  8,  q.  4,  a.  3,  c. ;  4.  c.  Gent.  c. 
14,  n.  5,  6,  9;  o.  Metaphys.  1.  9  (7). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  defi- 
nitio  substantiac  non  est  esse  ens  per  se, 
et  non  in  subjecto,  sed  esse  quidditatem 
cui  tale  esse  convenit.  Et  ideo  licet  acci- 
dens  non  sit  in  subjecto  divina  virlute, 
non  tamen  desinit  esse  accidens,  quia  per 
hoc  quod  per  divinam  virtutem  in  sacra- 
mento  eucharistiae  non  est  in  subjecto,  non 
amittitquin  naturaliter  ei  debeatur  esse 
in  subjecto.  —  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a, 
1,  sol.  1,  ad  3;  Quodl.  9,  a.  5,  ad  l ;  3a, 
q.  77,  a.  1,  ad  2  et  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  in  defini- 
tione  accidentium  ponitur  substantia,  quia 
licet  divina  virtute  separaretur  accidens 
asubstantia,  nunquamtamen  separaretur 
ab  accidente  quin  sit  res  cui  naturaliter 
debetur  esse  in  subjecto.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  accidens 
dependet  a  subjecto,  el  cum  illo  facit 
compositionem,  eique  inest  naturaliter  et 
per  ordinem  ad  causas  proximas,  ut  dic- 
tum  est  (in  c). 

ARTICULUS   III 

*  UTRUM  DIVINA  VIRTUTE  POSSIT  SEPARARI 
A  SUBJECTO  OMNE  ACCIDENS  ETIAM  PRO- 
PRIUM. 

Videtur  quod  nullum  accidens,  sive 
proprium  sive  commune,  possit  divina 
virtute  separari  a  subjecto. 

1.  Nihil  enim  inordinatum  aut  fallax 
debet  esse  in  operibus  Dei ;  sed  accidentia 
esse  sine  subjecto  est  contra  rectum  ordi- 
nem,  quem  Deus  naturae  indidit ;  videtur 
etiam  ad  quandam  fallaciam  pertinere, 
cum     naturaliter    sint    accidentia    signa 


QUARTA  PARS  -  METAPHYSICA 


294 

subjecli :  ergo  Deus  non  polest  separaie 
accidens  a  subjocto.  —  3a,  q.  77,  a.  1, 
arg.  1  ;  Qitndl.  9,  a.  5,  arg.  B. 

2.  Praelerea,  implical  separari  defini- 
tionem  a  definilo;  sed  substantia  est  de 
definitione  accidenlis,  ul  probat  Philoso- 
phiis  7.  Melaphys.  {text.  4  ;  1.  6,  c.  1) ;  sic- 
yt  enim  in  definilione  simi  ponitur  na- 
s^us,  ita  in  definilione  cujuslibet  accidentis 
ponitur  siibjectum  :  ergo  non  potest  divi- 
na  virtute  .separari  accidens  a  .subjeclo. 
—  3a,  I.  c.  arg.  2;  7.  Metaphys  1.  1. 

3.  Prseterea,  accidens  individualur  ex 
subjecto;  si  ergo  Deus  separaret  accidens 
a  subjecto,  non  est  individuum,  sed  uni- 
•versale;  quod  patet  esse  falsum,  quia  sic 
non  esset  sensibile,  sed  intelligibile  tan- 
tum;  ergo  non  potest  Deus  separare  acci- 
dens  a  subjeclo.  —  3a,  1.  c.  arg.  3. 

4.  Prseterea,  dicit  Philosophus  1.  de 
Generat.  {text.  H;  c.  3),  quod  impossi- 
bile'  est  pioprias  passiones  separare  a 
substanlia;  ergo  Deus  non  potest  illas 
separarc.  —  \.  de  Generat,  I.  6. 

5.  Prseterea,  magis  dependet  accidens 
a  substantia  quam  e  converso  ;  sed  Deus 
non  posset  facere  aliquam  substantiam 
creatam  absque  omni  accidente,  quia  ad 
minus  oportet  quod  crealurae  insit  rela- 
tio  ad  creatorem  :  ergo  multo  minus  po- 
terit  facere  quod  accidens  sit  sine  sub- 
jecto.  —  Quodl.  7,  a.  10,  arg.  4. 

6.  Praeterea,  Deus  non  potest  impedire 
naturalem  resultantiam  et  fluxum  unius 
ex  alio,  cum  non  fiat  media  actione.  Sic 
enim  non  polest  facere  quin,  creata  ali- 
qua  re,  illa  non  habeatrelationem  depen- 
dentice  ab  ipso,  nec  quin  ad  quantilatem 
resultet  relatio  a^qualilalis  vel  ina^quali- 
tatis  posito  alio  termino  ;  et  similiter  de 
relatione  similitudinis  et  identitatis,  quae 
naturaliter  sequuntur  nulla  media  actione 
per  naturalem  sequelam  ;itemquin  trian- 
gulus  habeat  hanc  proprietalem,  quod 
habeat  tres  angulos  ajquales  duobus  rec- 
jtis.  Sed  proprise  passiones  consequentes 
speciem  naturaliter  fluunt  ex  illa.  Ergo 
illa  posila  non  possunt  virtute  divina  im- 
j)ediri  quin  fluant.  —  Quodl.  7,  a.  10,  c; 


de  Pot.  q.  7,  a.  9,  ad  4  et  5.  —  Qucest. 
disp.  de  Anrma  a.  12,  ad  7  ;  de  Spiril. 
Creat.  a.  11,  ad  7;  la  2ai,  q.  110,  a.  4, 
ad4. 

7.  Praeterea,  quod  convenit  alicui  per 
se,  et  praesertim  si  sit  praidicalum  con- 
clusionis  demonstrata^  per  demonstratio- 
nem  propter  quid,  non  potest  per  ullam 
potenliam  separari,  quia  dicit  necessa- 
riam  et  perpetuam  connexionemcumsub- 
jecto  (8.  Phys.  1.  21).  Sed  propria  passio 
naturaliter  consequens  speciem  est  hu- 
jusmodi,  ul  dictum  est  in  Logica  (q.  14, 
a.  1,  ad  4) ;  ergo  propria  passio  non  po- 
test  divina  virtute  separari  a  proprio  sub- 
jecto.  —  cf.  de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  6. 

8.  Praeterea,  ita  dependet  propria  pas- 
sio  a  subjeclo,  sicut  figura  a  corpore,  et 
curvitas  vel  rectitudo  a  linea;  sicut  enim 
propria  passio  consequitur  principia  es- 
sentialia  speciei,  ita  et  figura  consequitur 
principiaessentialia  corporis  ;  sed  Deus 
non  |;otest  separare  figuram  a  quantitate, 
nec  rectitudinem  a  linea  recta  :  ergo  nec 
propriam  passionem  a  subjecto.  —  Opusc. 
48,  tract.  1,  c.  8. 

9.  Prseterea,  omne  illud,  sine  quo  ali- 
quid  potest  esse,  prsedicatur  de  illo  per 
accidens  {de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  6)  ;  sed 
propria  passio,  ut  dicit  Philosophus  (1- 
Poster.  text.  24  et  25 ;  c.  10),  praedicatur 
de  subjecto  per  se  in  secundo  modo:  ergo 
propria  passio  nullo  modo  potest  separari 
a  proprio  subjecto. 

Sed  contra  est,  quod  Deus  potest  con- 
servare  in  esse  effectus  causarum  secun- 
darum  illis  substractis  vel  destructis, 
sicut  et  potest  efl^ectus  earundem  sine  illis 
producere  ;  sed  inhcerentia  cujuslibet  ac- 
cidentis  etiam  proprii  est  effectus  secun- 
darum  causarum  ;  nam  convenitaccidenti 
per  ordincm  ad  propriam  causom  :  ergo 
Deus  potest  illam  separare  a  subjecto,  et 
per  consequens  potest  separare  quodlibet 
accidens  etiam  proprium  a  suo  sub- 
jecto.  —  Quodl.  1,  a.  22,  in  c,  ;  Quodl. 
3,  a.  1,  in  c  ;  Quodl.  9,  a.  5,  in  c.  ;  1. 
Sent.  dist.  47,  q.  1,  a.  4,  in  c  ;  3a,  q. 
77,  a.  1,  in  c.  ;  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a. 


1)|-:  ACCIDKNTE  —  nU.  .\X\  1  DK 

1,  in  sol.  i,  2  et  3 ;  Qiuest.  disp.  de  Ani- 
ma  a.  12,  ad  7;  de  Spiril.  Creal.  a.  11, 
ad  7  ;  la  2ae,  q.  110,  a.  4,  ad  k. 

Respondi:o  dicendum,  quod  accidentia 
siint  in  triplici  difTerentia  :  nani  qusedam 
sunt  ^ommi^/ija,  quaidani  vero  propria; 
et  liaic  vel  consequuntur  spcciem  vel  na- 
turam  individuam.  Accidentia  primi  gene- 
ris  possunt  separari  a  specie.  Et  ralio 
est,  quia  cum  hujusmodi  accidenlia  non 
consequanlur  naturaliter  speciem  seu  es- 
sentiam  substantiaj,  nec  consequenterde- 
,pendeant  ab  illa  vel  in  fieri  vel  in  con- 
servari,  potest  species  et  esse  et  intelligi, 
tam  in  prima  operatione  quam  in  secun- 
da,  sine  illis,  et  mullo  magis  per  virtutem 
divinam,  in  ordine  ad  quam  hujusmodi 
accidenlia  non  habent  subjectum  ;  unde 
possunt  a  Deo  fieii  sine subjeclo (cf.  Quodl. 
7,  a.  10.  ad  4). —  Accidtntia  vero  secundi 
generis,  quae  nimirum  naluraliler  conse- 
quuiitur  speciem,  non  possunt  separari 
per  divinam  virtutem  a  suis  subjeclis.  Et 
ratio  est,  quia  cum  perpetuo  fluant  sine 
uUaactione  media,  sed  naluraliler  resul- 
lent  ad  positionem  natura^  specifica^quam- 
diu  haec  exislit  et  conservalur  a  Deo, 
eliam  necesse  est  illa  exislere,  quia  po- 
slerius  conservatur  per  conservationem 
prioris  ;  unde  hac  durantc  oportet  poste- 
rius  conservari  :  sicut  per  hoc  quod  con- 
servalur  kix,  necesse  est  et  conscrvari 
colorem,  qui  resultat  ex  luce ;  pr.^Bter- 
quam  quod  quia  hujusmodi  accidentia 
propria  consequuntur  principia  speciei, 
conveniunt  illi  in  secundo  modo  dicendi 
«  per  se  »  ;  unde  nccessariam  connexio- 
nem  habent  cum  illo,  ita  ut  suJDJectum 
illorum  sine  illis  nec  esse  nec  inteUigi 
possit,  ut  dictum  est  (in  Logica  q.  6,  a. 
1,  et  q.  7,  a.  2).  —  la  2a^,  q.  110,  a.  4, 
ad  4 ;  cf.  q.  87,  a.  6,  c.  —  Accidentia 
autem  tertii  generis,  quse  sunt  propria  in- 
dividui,  licet  possint  separari  a  specie, 
non  tamen  ab  hoc  individuo.  Et  ratio 
est,  quia  si  considerenlur  in  ordine  ad 
speciem,  cum  ex  illiusprincipiis  non  ema- 
nent,  potest  species  esse  sine  iilis  et  sine 
illis  intelligi  ;    si  vero   considerentur   in 


IIATIUNK  ACCIDENTIS  —  AUT.  111  20.5 

ordinead  individuum,  quia  ita  se  habent 
hjcc  accidenlia  ad  individuum  sicut  acci- 
denlia  propria  ad  speciem,  sicut  hrec  ob 
rationem  dictam  non  possunt  separari  a 
suis  subjeclis,  ita  nec  illa  a  suis  ob  ean- 
dem  rationem.  —  Qucest.  disp.  de  Anima 
a.  12,  ad  7,  et  a.  15,  arg.  3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  nihil 
prohibet  aliquid  essc  ordinalum  secun- 
dum  communem  logem  naturae,  cujus 
tamen  contrarium  est  ordinalum  secun- 
dum  speciale  privilegium  gratia;,  ut  patet 
in  resurrectione  mortuorum  et  in  illumi- 
natioiie  cascorum,  prout  etiam  in  rebus 
humanis  qusedam  aliquibus  conceduntnr 
ex  speciali  privilegio  praeter  legem  com- 
munem.  Et  ita  licet  sit  secundum  com- 
munem  natura^  ordinem  quod  accidens 
insit  subjecto,  ex  speciali  lamen  ralione 
secundum  ordinem  gratiae  accidentia  in 
sacramento  eucharistice  sine  subjecto  re- 
periuntur.  —  3a,  q.  77,  a.  1,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  defini- 
tio  accidentis  non  est  ut  sit  in  substantia, 
sed  quod  sit  quidditas,  cui  convenit  esse 
in  subjecto  ;  quod  nunquam  separaturab 
accidenle,  licet  divina  virtule  separatum 
existat  a  substantia,  ut  dictum  est  (art. 
praiced.).  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  accidentia 
quando  separantur  virtute  divina  a  sub- 
slantia,  in  qua  prius  erant,  acquisiverunt 
esse  individuum  in  illa  substanlia,  qua 
deinde  destructa  remanent  virtutc  divina 
accidentia  in  illo  esse  individuato,  quod 
prius  habebant  :  unde  sunt  singularia  et 
sensibilia  ;  si  lamen  illa  sint  quantitatis 
vel  in  quantitate  subjeclata.  —  Ihid. 
adS. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  loquitur  secundum  communem  le- 
gem  naturae,  ut  dictum  est  (in  corp.  et 
ad  1). 

Ad  quintum  dicendum,  quod  ex  hoc 
ipso  quod  substantia  creata  comparatur 
ad  Deum,  consequitur  ipsam  aliquod  ac- 
cidens,  sicut  ipsa  relatio  creationis  aut 
servilutis  aut  alia  similis  ratio.  Unde, 
siciit  Deus  non  potest   facere  quod  crea- 


296  OUARTA  PAUS  - 

lura  non  dependeat  ab  ipso,  ita  non  po- 
test  facere  quod  siL  absque  hujusmodi 
accidentibus.  Accidens  autem  non  habet 
subjectum  ex  hoc  quod  comparatur  ad 
Deum  ;  et  ideo  nihil  proiiibet  qnin  Deus 
facere  possit  aliquod  accidens  sine  sub- 
jecto.  —  Quodl.  7,  a.  10,  ad  4  ;  la,  q. 
4'i,  a.  1,  ad  1  ;  de  Pol.  q.  3,  a.  5,  ad  1. 

Ad  sextum  patet  ex  dictis,  et  similiter 
ad  septinmm,  octavum  et  nonuni. 

Ad  argumentumin  opposiium6.v^Qr\'\\\m, 
quod  Deus  potest  conservare  omnes  effec- 
tus  causarum  secundarum,  qui  conser- 
vantur  et  producuntur  ab  illis  per  actio- 
nem  mediam,  illis  subtractis  vel  de- 
structis  ;  secus  vero  effectus  illos,  qui 
producuntur  et  conservantur  a  causis  na- 
turalibus  per  naturalem  resultantiam,  ut 
dictum  est(in  c).  —  Vide  Cajetanum  in 
lam,  q.  34,  a.  3,  qu.  3 ;  2.  Sent.  dist.  43, 
q.  1,  a.  2;  Tabula  Aiirea  voce  <c  Deus  » 
n.  396,  397  ;  Tahula  Concord.  n.  500. 

ARTICULUS  IV 

*  UTRUM  ACCIDENS    INDIVIDUETUR    EX 
SUBJECTO. 

Videtur  quod  accidens  non  individue- 
tur  ex  subjecto. 

l.Unum  enim  et  idemaccidens  numero 
potest  esse  in  pluribus  subjectis,  ut  patet 
ium  in  fide,  quae  secundum  Augustinum 
[Epist.  ad  Consenlium ;  Migne  t.  33,  col. 
452 ;  et  lib.  de  Prcedestinatione  Sanctomm 
c.  5;  Migne  t.  44,  col.  907  et  968)  in  vo- 
luntate  credentis  consistit ;  et  tamen  est 
in  intellectu,  cujus  est  assentire,  cre- 
dendo  propositionibus  fidei  ;  —  tum  in 
electione,quae  simul  est  actus  voluntatis: 
est  enim  desiderium  praeconsiliati,  ut  di- 
cit  Philosophus  3.  Eth.  (c.  3,  al.  5) ;  et 
est  actus  intellectus  :  est  enim  conclusio 
consilii,  ut  dicit  Philosophus  3.  Eth. 
(I.  c.)  et  6.  Eth.  (c.  2) ;  sicut  autem  perti- 
net  ad  rationem  inquisitio  et  consilium 
ita  etconclusio  ;  —  iiim  in  virtute  spira- 
tiva,  quae  eadem  numero  est  in  Patre  et 
Filio  in    divinis  (1.  Sent.  dist.  11,  q.  1, 


•  METAPHYSICA 

a.  3,  ad  3).  Sed  si  accidens  multiplica- 
retur  secundum  supposita,  non  posset 
idem  numero  accidens  esse  in  pluribus 
suppositis.  Ergo  accidens  non  individua- 
tur  ex  subjecto.  —  de  Verit.  q.  14,  a.  4, 
arg.  3  et  4;  q.  22,  a.  15,  arg.  2. 

2.  Prseterea,  varietas  accidentiura  po- 
test  esse  causa  pluralitatis  numericae  sub- 
jectorum,  ut  dictum  est  fsupra,  q.  24,  a. 
3).  Sed  hoc  non  esset,  si  accidens  indivi- 
duaretur  ex  subjeclo  ;  nam  implicat  idem 
respectu  ejusdem  esse  causam  et  effec- 
tum,  ut  dictum  est  (in  Physica,  q.  13,  a, 
3).  Ergo  accidens  non  individuatur  ex 
subjecto.  —  Opnsc.  70,  q.  4,  a.  2. 

3.  Praeterea,  si  accidentiaindividuaren- 
tur  et  numerarentur  per  subjectum,  se- 
queretur  quod  habitus  virtutum,  qui  sunt 
accidentia  et  subjectuntur  in  potentiis  ani- 
mae,  non  excederent  numerum  potentia- 
rum  ;  quod  est  falsum  :  ergo  accidens 
non  individualur  ex  subjecto.  —  de  Virt. 
in  comm.  a.  12,  arg.  3  et  ad  3. 

4.  Praeterea,  principia  individuantia 
debent  esse  de  essentia  individui,  sicut 
principia  specifica  sunt  de  essentia  spe- 
ciei,  ut  dictum  est  (supra,  q.  24,  a.  3); 
sed  substantia  non  est  de  essentia  acci- 
dentis,  neque  est  illi  intrinseca,  sed  est 
quid  iili  extrinsecum  :  ergo  accidens  non 
individuatur  ex  subjecto.  —  Qucesl.  disp, 
de  Anima  a.  3,  arg.  13. 

5.  Prseterea,  quantitas  est  accidens,  ut 
dictum  est  (in  Logica,  q.  9  et  11);  sed 
quantitas  se  ipsa  individuatur,  quia  ha- 
bet  in  se  partes  ejusdem  speciei;  ubicun- 
que  enim  est  pluralitas  partium  ejusdem 
speciei,  ibi  oportet  esse  individuationem : 
ergo  saltem  aliquod  accidens  non  indivi- 
duatur  ex  subjecto.  —  4.  c.  Gent.  c.  65. 

Sed  contra  est,  quod  nomina  adjectiva 
non  multiplicantur  nisi  ex  suppositis,  non 
nisi  quia  significant  accidentia,  quae  a 
subjecto  sumunt  suam  unitatemet  plura- 
litatem.  —  1.  Sent.  dist.    9,  q.  1,  a.  2,  c. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  accidentia 
habent  suam  unitutem  et  pluralitatem  a 
subjecto,  non  eniin  dicitur  hsec  albedo, 
nisi  quia  est  hujus  subjecti,  et  alia  albedo, 


DE  ACCIDENTE  -  QU.  XXVI  DE  HATIONE  AGCIDRNTIS  —  ART.  V  297 

quia  est   alterius    subjecti.  Et  ratio  est,  maria  est    materia    signala ;  secundaria 

quia  ab  eodem  res   habet  esse  et  unita-  vero  est  quantitas    interminala;   quanti- 

tem   vel   multitudincm  ;  unde  quia  sub-  tas  enim  terminata  individuatur  j3cr  ma- 

stanlia  habet  per  se   esse,  per    se  etiam  teriam  signatam  et  iiidividuatam  per  di- 

habet  suam   unitatem    et    multitudinem.  mensiones   interminatas,  ut    dictum   est 

Quia  ergo  accidentia  habent  esse  in  sub-  (supra,  q.  24,  a.  3).  —  4.  Sent.  dist.  12, 

jecto,  etiam  ex  subjecto  suscipiunt  unita-  q.  1,  a.  1,  sol.  3,  ad  3  ;   Opusc.  70,  q.  4, 

lem  et  pluralitalem    numeralem,  Et  hinc  a.  2;  7.  Melaphys.  1.  15  (14). 
est,  quod  nomina  s?i6sifl?i^?ua,  quae  signi-         Adterliam  dicendum,   quod  accidentia 

ficant  subslantiam,non  muiliphcanturnisi  non  multiplicantur  in  uno  subjecto  secun- 

nniltiplicata  nalura  substantiali ;  nomina  dura   numerum,    sed    tanlum  secundum 

vero  adjectiva,  quia  significant  accidens,  speciem  ;     unde   non    oportet    unitatem 

non  multiplicantur  nisi  muitiplicato  subje-  vei  multitudincm   in   habitibus  virtutum 

cto. —  Pra3terea,adjeclivum  non  mullipli-  considerare  secundum   subjectum,   quod 

catur  secundum  numerum  per  divisionem  est  anima  vel  potenliae  ejus,  nisi  quatenus 

alicujusquod  silparssui,sicut  speciessub-  diversitatem      potentiarum     con^equitur 

stanliarum  mulliplicantur  per  individua,  diversa   ratio  boni,   secundum  quam  di- 

secundumdivisionem  materiae;  — sed  acci-  stinguuntur  virtutes.  —  de  Virt.  incomm. 

dens  mulliplicatur  secundum  divisionem  a.  12,  ad  3. 

subjecli,  in  quo  est,  haec  enim  albedo  est         Ad  quartxim  dicendum,  quod  principia 

aliaab  illa,  in  quantum  haec  est  hujus  et  individuantiaomnium  formarum  nonsunt 

illa  illius ;  et  ideo  adjectivum  non  habet  de  essentia  earum,  sed  hoc  solum  verum 

numerum  pluralem  nisi  ex  parte  supposi-  est  in  compositis.  —  Qucest.  disp.  de  Ani- 

torum.  —  la,  q.  29,  a.  1,  c.  ;  q.  39,  a.  3,  rna  a.  3,  ad  13. 

c. ;  1.  Sent.  dist.  9,  q.  1,  a.  2,  c.  Ad  quinlum  dicendum,  quod  quantitas 

Ad  primiim  crgodicendum,  quod  unum  individualur  ex  subjecto  sicut  reh'qua  ac- 

accidens  non  potest  esseaequaliter  induo-  cidentia,  et  ex  se  ipsa  ratione  situs,   qui 

bus  subjectis,    sed   tantum    potest    esse  est  de  ratione  ipsius  quanlitatis  dimensi- 

principaliter  in  uno,  secundum  quod  ta-  vae,  quae  estquantitas  positionem  habens  ■ 

men  dicit    ordinem  ad  ahud.  Sic  electio  ad  differentiam  aliorum  accidentium,  qua) 

est  formaliter   in    voluntate,  prout   dicit  si  producerenturaDeo  sinequantitate  non 

ordinem  ad  intellectum  ;  e  contra    fides  essent  formae  sensibiles  (nam  ut  sic  indi- 

est  formaliter   in    intellectu,  prout  dicit  viduantur    ex   subjecto,   seu  ex    materia 

ordinem  ad  voluntalem  ;  proprietas  vero  affecta  quantitate),  sed  essent  intellio-ibi- 

spirativa  est  in  Patre   et  Filio,  quia  licet  les.  —  Quodl.  7,  a.  10,  c. ;  2a  2ce,  q.  24, 

diversorum  suppositorum    secundum  es-  a.  o,  ad   1  ;  3a,  q.   77,  a.  2,    c,  ;  4  Sent. 

sentiam  distinctorum  non  possit  esse  una  dist.  12,   q.  1,  a.    1,  sol.  3,  ad  3  ;  dist, 

numero  proprietas,  potest  lamen  esse,  si  44,  q.  2,  a.  2,  sol.  3,  ad  2;  4.  c.  Gent.c. 

sit  essentiaet  operatio  una,ut  est  in  pro-  65;  5.  Metaphys.  I.  15  (18);  Opusc.  70,  q. 

posito.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  15,  ad  2;q.  4,  a.  2. 
14,  a.  4,  ad  3  et  4  ;  4.  Sent.  dist.  4,  q,  1, 
a^  3,  sol.  2 ;  1.  Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  ARTICULUS   V 

Ad  secundum  dicendum,  quod  varietas 

accidentium  est  causa   coo-noscendi,    non  *  ^™"'''  ^^^^^  accidentia  ejusdem  speciei 
essendi,  multitudinis  numericae  subjecto-  possint  esse  in  eodem  sub.iecto. 

rum,  qualenus  contingit  omnia  acciden- 

tia   simul   sumpta    esse  in  uno    tantum.         Videtur  quod  plura  accidentia  ejusdem 

Causa  enim  essendi   individiiationis   pri-  speciei  pos^int  esse  in  eodem  subjecto. 


•,".>s  OUARTA  l'AU«  - 

1.  Plures  enini  species  iiitelligibiles  el 
sensibiles  plurium  objecloiura  solo  lui- 
jiiero  disliiicloruin  possunlc^se  in  eodem 
inlelloclu  el  scnsu,  ut  patet  experienlia 
ex  memoria  et  reminiseenlia  eorundcm 
objcclorum  numero  ;  imo  ct  in  eodem 
medio  possunt  essc  plurcs  species  sensi- 
bilcs  produclcT  ab  objcctis  solo  numero 
distinctis.  Ergo.  —  Tahula  Aurea  voce 
«  intellectus  »  nn.  156,  157,  158. 

2.  Piselerea,  duse  patcrnitates  possunt 
esse  in  eodem  homine  respeclu  duorum 
fdiorum  ;  nam  relulio  numero  raultiplica- 
tur  cx  causa,  ut  diclum  cst  (in  Logica, 
q.  13,  a.  9,  aig.  l);sed  possunt  es^e  plu- 
res  causa?  producendi  plures  paternilates, 
puta  plures  actus  generationis  :  crgo  pos- 
sunt  csse  plura  numero  accidentia  in  eo- 
dem  subjecto. 

3.  PriTterea,  intellectus  intelligens  ali- 
quam  pro|.ositionem,  habet  duas  intellec- 
tiones,  unam  subjecti  et  alteram  prasdi- 
cali,  ut  dictum  est  (in  Logica,q.  19, a.  1, 
c).  Sed  illce  duae  intellectiunes  possunt 
esse  numeio  lantum  distinclee,  ut  si  sub- 
jectum  et  prsedicatum  numero  tantum  dif- 
lcrant,  ut  patet  in  hac  propositione,  «Hoc 
album  non  est  illud  albuni  )>.  Ergo  duo 
accidentia  numero  dislincta  pos&unt  esse 
in  codem  subjeclo. 

4.  Prseterea,  sol  et  candela  illuminant 
eundem  aerem  ;  sed  candela  iion  producit 
illud  lumen,  quod  producit  sol,  cum  lu- 
men  a  sole  productum  sit  majus,  quc\m 
ipsa  possit  :  eigo  duo  lumina  numero  di- 
stincta  possunt  esse  in  eodera  subjeclo. 
—  de  Pot.  q.  4,  a.  2,  arg.  21. 

5.  Prseterea,  potest  unura  accidens  nu- 
mero  esse  in  pluribus  subjeclis,  ut  nu- 
merus  ternarius  est  in  tribus  rebus  nu- 
meratis,  ut  dictum  est  (in  Logica,  q.  11, 
a.  3,  quaDsliuhc.  2,  arg.  5)  ;  crgo  multo 
magis  poterunt  duo  accidentia  numero 
dislincla  esse  in  eodem  subjecto. 

Sed  conlra  est,  quod  pluralitas  supposi- 
torum  est  causa  distinctionis,  et  plurali- 
tatis  numeialis  accidentium,  ut  dictura 
est  (-art.  praeced.  in  c.) ;  sed  remola  cau- 
sa  removelur  effectus  :  ei^go  non  possunt 


-  METAFHYSICA 

csce  plura  numero  accidentia  in  eodem 
subjecto.  —  Cf.  1.  Sent.  dist.  8,  q.  5,  a. 
2,  arg.  6. 

Respondko  dicendum,  quod  impossii)ilc 
est  plura  numero  accidentia  esse  in  eodein 
subjecto.  Et  ratio  ex  dictis  est,  quia  acci- 
dentia  diversificantur  secundum  nurae- 
rura  ex  unitate  numerica  materiae  vel  sub- 
jecti.  Hujus  autem  ratio  esl,  quia  distinc- 
lio  est  principiuraomnis  pluralitatis;  om- 
nis  autera  distinctio  vel  divisio  est  vel 
per  quantitatem  vcl  per  formara,  ut  dicit 
Philosophus  (cf.  5.  Metaphys.  text.  12;  l. 
4,  c.  6),  quarura  illa  facit  pluralitatera  et 
distinctionera  nuraericara,  h£EC  vero  for- 
raalem.  Unde  cum  plura  accidentia  nu- 
raero  non  possint  in  eodem  subjecto  ha- 
bere  distinclioncm  formalem,  quia  inter 
formas  ejusdem  speciei  non  est  talis  di- 
stinctio,  sed  potius  idenlitas  formalis,  cura 
specie  et  formaliler  conveniant;  nec  pos- 
sit  inter  illa  esso  distinctio  secundum 
quantitatem,  cumponantur  in  eadera  ma- 
teiua  eadera  numero  quantitate  alfecta  : 
dicendum  est  non  posse  esse  accidentia 
nuraero  solo  distincta  in  eodera  subjecto. 
—  3a,  q.  35,  a.  5,  c. ;  v.  Cajetanum  in  h. 
art. ;  3.Sent.  disl.  23,  q.  3,  a.  4,  sol.  3; 
de  Verit.  q.  8,  a.  11,  c. ;  5.  Metaphys.  1. 
9  (7)  et  10  (8);  1.  c.  Genl.  c.  54;  1.  Sent. 
dist.  26,  q.  2,  a.  2,  c. ;  4.  Sent.  dist.  12, 
q.  1,  a.  1,  sol.  3,  ad  3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  pos- 
sunt  esse  plures  species  numero  intelligi- 
biles  in  intelleclu,  et  sensibiles  insensu, 
in  aclu  incompleto,  non  autera  in  actu 
completo;  nam  intellectus  non  nisi  una 
specie,  vel  pluribus  per  modum  unius, 
uti  potest,  cum  intelligit;  et  idem  dico  de 
sensu.  Itera,  plures  numero  species  sen- 
sibiles  possunt  esse  in  eadem  parte  aeris, 
quia  sunt  ibi  tantum  in  fieri,  atque  adeo 
in  actu  incompleto ;  sunt  enira  in  eo  ut 
in  medio  deferente.  —  de  Verit.  q.  8,  a. 
14,  c.  et  ad  8  et  9;  Tabula  Aurea  voce 
«  intellectus  »  n.  15r^. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  multipli- 
cata  causa  specifica  relationis  raultiplica- 
tur  numero  relatio,  non  autera  multipli- 


DK  AGCIDENTE  —  OU.  XXVI  DK 

i'ala  caiisa  numero,  ut  dictum  est  (in  Lo- 
gica,  q.  13,  a.  9,  ad  1). 

Jd  terlmm  dicendum,  quod  illai  duse 
intellectioiies  non  sunt  simul  ia  inlellecLu, 
.^cd  una  post  aliam;  dicit  enim  Piiiloso- 
phus  12.  Metaphys.  {text.  51  ;  1.  il,  c.  9), 
quod  intelleclus  in  secunda  operatione 
non  habet  lotam  suam  perfeclionem  si- 
niul,  sed  in  tempore.  —  12.  Melaphys.  I. 
11  (8). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quia  lu- 
men  causatum  a  sole  et  a  cjndela  in  ae- 
re,  est  ejusdem  rationis,  nec  dure  formae 
ejusdem  rationis,  ut  dictum  est,  possunt 
esse  simul  in  aclu  perfecto  in  eodem  sub- 
jecto;  ideo  ex  illis  causatur  unum  lumcn, 
et  non  duo  in  aere.  Quod  si  dicas:  majus 
lumen  ofTuscat  minus;  ergo  vere  in  aere 
sunt  duo  luniina,  unum  solis,  quod  est 
majus,  el  alterum  candelae,  quod  est  mi- 
nus;  —  respondeo  majus  lumen  offusca- 
re  minus  lumen  alterius  illuminantis,  non 
aulem  minus  illuminali,  sed  perficitip- 
sum ;  et  ideo  non  sunt  duo  lumina,  sed 
unum  majus  et  intensius.  —  de  Pot.  q. 
4,  a.  2,  ad  21 ;  2.  Sent.  dist.  13,  q.  un., 
a.  3,  ad  1  et  sqq. ;  Tabida  Aurea  n.  14  et 
15. 

Ad  qumtum  dicendum,  quod  numerus 
est  quoddam  totum  heterogeneum;  et 
ideo  non  polest  esse  secundum  suam 
essenliam  unum  in  qualibet  parte  :  quia 
non  quaelibet  pars  numeralur  eadem  nu- 
mero,  sed  est  in  omnibus  simul,  ut  est  in 
simili,  in  forma  totius  in  compositis  sub- 
stanlialibus,  ut  dictum  est  (in  Logica,  q. 
11,  a.  3,  quaestiunc.  2,  ad  5). 

ARTICULUS  VI 

*UTRUM  UNUM  ACCIDENS  POSSIT  ESSE  SUB- 
.TECTUM  ALTERIUS,  UT  QUANTITAS  QUALI- 
TATUM    SENSIBILIUM. 

Videtur  quod  unum  accidons  non  pos- 
sit  esse  subjectum  alterius. 

1.  Esse  enim  in  substantia  a^qualiter 
convenit  onmibus  accidentibus;  ergo  sic- 
ut    aliqua    accidentia   non   possunt   esse 


lUTIONE  ACCIDENTIS  -  AllT.  VI  21)0 

subjectum  aliorum  accidentium,  sed  eo- 
rum  subjeclum  est  substantia  :  ita  et 
quantitas,  et  quo  ilibet  aiiud,  non  poterit 
esse  subjeclum  alterius  accidenlis.  —  4. 
Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  quaestiunc.  3, 
arg,  1. 

2.  Praeterea,  nulla  forma  potest  esse 
subjectum,  cum  subjici  perlineat  ad  pro- 
prielatem  materia)  ;  sed  quodlibet  acci- 
dens  cst  forma  :  ergo  nullum  accidens 
potest  esse  subjectum  allerius.  —  3a,  q. 
77,   a.  2,  arg.  1. 

3.  Praeterea,  omnia  accidentia  indivi- 
duantur  ex  substanti;i,  cujus  sunt  entia  ; 
sed  omnia  accidentia  individuantur  ex 
subjeclo,  sicut  forraa  ex  materia  :  ergo 
nullum  accidens  potest  esse  subjectum 
alterius  accidentis.  —  Ibid.  arg.  2 ;  4. 
Sent.  1.  c.  arg.  3. 

4.  Pr;3eterea,  si  accidens  potest  esse  sub- 
jectum  alterius  accidentis,  maxime  quon- 
litas  qualitatum  sensibiliura.  Sed  haec  non 
potest  esse  :  tum  quia  quantitas  separata 
a  substantia  videtur  esse  quantitas  ma- 
thematica,  quse  non  est  subjectum  quali- 
talum  sensibilium;  tum  quia  impossibile 
est  densitalemet  raritatem,  quse  ad  quan- 
titatem  perlinent,  esse  sine  materia,  quia 
haec  est  definilio  densi,  quod  multum  de 
materia  contineatur  sub  parvisdimensio- 
nibus,  et  contraria  est  definitio  rari.  Er- 
go  quantitas  non  potest  esse  subjeclum 
accidentium  vsensibilium.  —  3a,  1.  c.  arg. 
3  et4;4.  Sent.  1.  c.  arg.  6. 

Sedcontra  est,  quod  qualitates  non  sunt 
divisibilcs  nisi  per  accidens,  id  est  ralio- 
ne  subjecti.  Sed  dividuntur  qualitates 
per  divisionem  quantitatis  in  sacramento 
altaris,  ul  patet  ad  sensum.  Ergo  quanti- 
tas  potest  esse  subjectum  alterius  acci- 
dentis  :  sivc  separata  a  substantia,  ut  pa- 
tet  in  eucharistia,  sive  conjuncta  cum 
proprio  subjeclo,  puta  substanlia,  quia 
cum  quantilas  sit  primum  omnium  acci- 
dentiura,  illa  mediante  sunt  omnia  acci- 
denlia  in  substantia.  —  3a,  I.  c.  in  arg. 
Sed  conira  et  in  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est 
dicere,  quod  quantilas  potest  esse  subjec- 


300  OUARTA  1»AUS  - 

lum  aliorum  accidentium  sensibiiium.  Ma- 
nifostnm  est  autem  iioc  pnmo  in  sanctis- 
simo  eucliaristia^  sacramcnto,  ubi  quanli- 
tas  panis  separala  a  subslanlia  panis  est 
subjectum  aliorum  accidentium  sensibi- 
lium;  nam  ibi  apparel  ad  sensum  aliquod 
quantum  esse  coloralum  et  aliis  acciden- 
libus  affeclum.  --  Secundo,  quia  priina 
dispositio  materioc  est  quantitas  dimen- 
siva  ;  unde  et  Plato  posuit  primas  diffe- 
renlias  materise  magnum  el  pirvum  (ex 
Aristotele  1.  Metaphys.  texl.  6  et  7;  1.  1, 
c.  6).  Et  quia  primum  subjectum  est  ma- 
teria,  consequens  ergo  est  quod  omnia  alia 
accidentia  referantur  ad  subjectum  me- 
diante  quantitate  dimensiva,  sicutet  pri- 
mum  subjectum  coloris  dicitur  esse  su- 
perficies,  ratione  cujus  quidam  posuerunt 
dimensiones  esse  substantias  corporum, 
utdicitur  in  1.  Metaphys,  {text.  19  sqq.  ; 
1,  1,  c.  8.)  Et  quia  subtracto  subjecto  re- 
manent  accidentia  secundum  esse  quod 
prius  habebant,  consequens  est  quod  om- 
nia  accidentia  remaneant  fundata  super 
quantilate  dimensiva. —  Tertio,  quia  cum 
subjeclum  sit  principium  individuationis 
accidontium,  oportet  id  quod  ponitur  ali- 
quorum  accidentium  subjectum,  esse  ali- 
quo  modo  principium  individuationis.  Est 
enim  de  ratione  individui,  quod  non  pos- 
sit  in  pluribus  esse  ;  quod  quidem  contin- 
gitdupliciter  :  unomodo,  quia  non  estna- 
tum  esse  in  aliquo ;  et  hoc  modo  forma^ 
immateriales  separalaB  per  se  subsisten- 
tes,  sunt  etiam  per  se  ipsas  individuae ; 
alio  modo  ex  eo  quod  forma  substantialis 
vel  accidentalis  est  quidem  nata  in  aliquo 
esse,  non  tamen  in  pluribus,  sicut  hsec 
albedo,  quseest  in  hoc  corpore.  —  Quan- 
tum  igitur  ad  primum,  materia  est  indi- 
viduationis  principium  omnibus  formis 
inha^rentibus,  quia  cuni  hujusmodi  for- 
m?e,  quantum  est  de  se,  sint  natae  in  ali- 
quo  esse  sicut  in  subjecto,  ex  quo  aliqua 
earum  recipilur  in  materia  quae  non  est  in 
alio,  ideo  nec  forma  ipsa  sic  existens  po- 
test  in  alio  esse.  Quantum  autem  ad  se- 
cundum.  dicendum  est,  quod  individua- 
lionis  principium  est  quantitas  dimensiva. 


MKTAPHVSICA 

Ex  hoc  enim  aliquid  est  natum  esse  in 
uno  solo,  quod  illud  est  in  se  indivisum 
ct  divisum  ab  omnibus  aliis.  Divisio  au- 
tem  accidit  subslaiUiaj  ratione  quantita- 
lis,  ut  dicitur  in  1.  Phys.  (texl.  13;  c.  2.'). 
Etideoipsa  quantitas  dimensiva  estquod- 
dam  individuationis  principium  in  hujus- 
modi  formis,  in  quantum  scilicet  diversae 
formae  numero  sunt  in  diversis  parlibus 
materiae ;  unde  et  ipsa  quantitas  dimen- 
siva  secundum  se  habet  quandam  indivi- 
duationem,  ita  quod  possumus  imaginari 
plures  lineas  separatas  ejusdem  speciei, 
differentes  positione,  quae  cadit  in  ratio- 
nem  hujus  quantitatis;  convenit  enim 
dimensioni,  quod  sit  quantitas  positionem 
habens,  et  ideo  potius  quantitas  dimen- 
siva  potest  esse  subjectum  aliorum  acci- 
dentium,  quam  e  converso.  —  Sa,  q.  77, 
a.  2,  c.  fi 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  pri- 
ma  accidentia  consequentia  substantiam 
sunt  quaiititas  et  qualitas  ;  et  haec  duo 
proportionantur  duobus  principiis  essen- 
tialibus  substantiae,  scilicet  materiae  et 
formae  :  quia  quantitas  respondet  male- 
riae  —  unde  magnum  et  parvum  posuit 
Plato  differentias  materiae,  ut  dictum  est 
(in  c.)  — ,  qualitas  vero  formae.  Et  quia 
maleria  est  subjectum  primum,  quod  non 
cst  in  alio,  forma  autem  est  in  alio,  scili- 
cet  materia;  ideo  rnagis  appropinquat  ad 
hoc,  quod  est  non  esse  in  alio,  quantitas 
quam  qualitas,  et  per  consequens  quam 
alia  accidentia. —  4.  Senl.  dist.  12,  q.  1, 
a.  1,  quaestiunc.  3,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  accidens 
per  se  non  potest  esse  subjectum  alterius 
accidenlis,  quia  per  se  non  est  ;  secun- 
dum  quod  vero  est  in  alio,  unum  acci- 
dens  dicitur  esse  subjectum  alterius,  in 
quantum  unum  accidens  recipitur  in  sub- 
jeclo  mediante  alio,  sicut  superficies  di- 
citur  esse  subjectum  coloris.  Unde  quan- 
do  accidenti  datur  divinitus  ut  per  se  sit, 
potest  etiam  per  se  alterius  accidentis 
subjectum  essC'.  —  3a,  I.  c.  ad  1. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  alia  acci- 
dentia,  etiam  quan  lo   sunt  in  substanliii 


D:-:  ACTl    KT  l'OTENTlA  —  OL 

tamquam  in  subjeclo,  individuantur  iiie- 
diante  quantitate  dimensiva,  sicut  dictum 
est  (in  c);  et  ideo  potius  quantitas  di- 
mensiva  esl  subjectum  aliorum  acciden- 
tium  quam  e  converso.  —  Ibid.  ad  2;  4. 
Senl.  1.  c.  ad  3. 

Ad  quartwn  dicendum,  quod  quantilas 
•matliemafica  non  abstrahit  a  materia  in- 
telligibili,  sed  a  materia  sensibili,  ut  di- 
citur  7.  Metaphys.  (text.  35;  1.  6,  c.  10.). 
•Dicitur  autem  matoria  sensibilis  ex  hoc 
quod  subjicitur  qualilatibus  sensibilibus. 
Et  ideo  quotiescunque  a  Deo  separatur 
quantilas  afTecla  qualitatibus  sensibilibus 
a  substantia,  non  est  quantitas  mathema- 
tica  (3a,  q.  77,  a.  2,  ad  4).— Quod  vero 
atlinet  ad  ranim  et  densum,  dicendum, 
quod  illa  sunt  qusedam  qualitates  conse- 
quentes  corpora  ex  hoc  quod  habent  mul- 
tum  vel  j)arum  de  materia  sub  dimensio- 
nibus,sicut  cliam  omnia  alia  accidenlia 
consequuntur  ex  principiis  substantia^; 
etideo  sicut  subtracla  substantia,  divina 
virtute  conservantur  alia  accidentia,  ita 
subtracta  materia,  divina  virtute  conser- 
vanturqualitates  maleriam  consequenles, 
puta  rarum  et  densum  {Ibid.  ad  3.).  —  Vel 
dic,  quod  sicut  subjeclum,  quod  ponitur 
in  definitione  aliorum  accidentium,  non 
est  de  essentia  accidentis;  ita  etiam  ma- 
teria,  quae  ponitur  in  definitione  raritatis 
et  densitalis,  non  est  de  essentia  illarum; 
non  enim  est  densitas  materia  multa  exi- 
stens  sub  parvis  dimensionibus,  sed  pro- 
prietas  quaidam  consequens  ex  hoc  quod 
materia  sic  se  habct;  unde  talem  pro- 
prielatem  Deus  potest  facere,  etiam  si 
materia  non  esset.  — ■  4.  Sent.  1.  c.  ad  6. 


QU^STIO  XXVII  (1) 

*  DE  DIVISIONE    ENTIS  IN    AGTUM    ET  POTEiN- 
TIAM. 

Deinde  considerandum  est  de  divisione 
entis  in  actum  et  potentiam.  Circa  quam 

(1)  Edit.  Ticin.  qutesl,  13. 


XNVll  IN  GOMMi:.NI  -  AUT.  I  301 

erunt  consideranda  Iria  :  primo  ipsa  di- 
visio,  secundo  i^otentia,  tertio  actus. 

CIRCA  PRIMUM  QU.ERUNTCR  TRIA: 

*  1.  Ulrum  conveiiienler  ens  (lividatur  i[i  ac- 
lum  el  poLenliam. 

*  2.  Utrum   polentia  el  aclus  sint  in  eodem 
genere. 

*  3.  Ulrum  [joLenlia  sit  prior  aclu  ratione  seu 

defmiLione,  cogniLione,  periectiono,  dura- 
tione. 

ARTICULUS  I 

*  UTRUM  CONVENIENTER  ENS  DIVIDATUR  IN 

ACTUM  ET  POTENTIAM. 

Videtur  quod  cns  non  convenienter  di- 
vidatur  in  actum  et  potentiam. 

1.  Divisio  enim  fit  per  opposita;  sed 
potentia  et  actus  non  sunt  hujusmodi. 
Nam  cum  in  omni  oppositione  includatur 
contradictio,  quia  est  prima  et  maxima 
oppositio,  et  causa  omnis  oppositionis, 
unum  oppositura  non  debet  simul  esse 
ciun  alio,  sed  debet  illud  abjicere  et  tol- 
lere.  Sed  potentia  non  abjicit  et  tollit  ac- 
tum,  sed  simul  est  cum  illo ;  nam  Philo- 
sophus  9.  Metaphys.  {text.  5  sqq.  ;  1.  8, 
c.  3)  dicit,  quod  simul  habet  quis  po- 
tentiam  a^dificandi,  et  actu  sedificat ;  et 
2.  de  Anima  {text.  8;  c.  2)  dicit,  quod 
est  quae  lam  potentia  non  abjiciens  ac- 
tum.  Ergo  inconvenienter  dividitur  ens 
in  potenliam  et  actum.  —  Tabula  Aurea 
voce  «  divisio  »  n.  19  et  29 ;  voce  «  oppo- 
sitio  B  n.  6;  9.  Metaphys.  I.  3  (2). 

2.  Prseterea,  unumoppositum  non  prae- 
dicatur  de  aUero;sed  de  potentia  praedi- 
catur  actus ;  nam  potentia  activa  est  spe- 
cies  qualitaLis,  ut  diclum  est  (in  Logica 
q.  12,  a.  2,  in  c.  et  a.  4  in  c),  qualitas 
autem,  cura  sit  accidentalis  forraa,  est 
actus  quidam  :  ergo  actus  et  potentia  non 
sunt  raembra  opposita,  in  quae  fiat  divi- 

sio. 

3.  Proeterea,  in  aeternis  idem  est  esse 
et  posse,  secundum  Philosophum  3.  Phys, 
{texl.  32 ;  c.  4);  sed  esse  est  quidam  actus, 


302 


(H'AKTA  1>AUS 


imo  acUiulilas  oniiiiuiii,  ut  (liclum  o&L  : 
ergo  saltem  in  ioternis  non  dittingucntur 
pulonlia  et  actus,  el  per  consequens  in- 
convenienler  ens  dividetur  in  aclum  et 
polentiam  lamquam  in  duo  opposila.  — 
de  Pol.  q.  1,  a.  1,  arg.  0;  q.  3,  a.  14, 
aro-.  5  Sed  corUra. 

4.  Proilereo,  si  polentia  et  actus  sunt 
merabra  opposita,  vel  erunt  opposila  con- 
tradiclorio,  vel  privative,  vel  conlrarie, 
vel  relative.  Sed  nullo  horum  modorura 
opponunlur  ad  invicera.  Non  quidera  con- 
tradiclorie  vel  privative,  quia,  cura  ens 
positivura  dividalur  in  actum  et  poten- 
tiara,  dcbent  hsec  esscentia  positiva ;  ne- 
que  contrarie,  quia  potcntia  perficilur  per 
aclum  :  nihil  autera  perficilur  a  suo  con- 
trario,  sed  potius  a  siraili ;  neque  rela- 
tive,  quia  relaliva  sunt  siraul  natura,  ut 
dictuni  est  (in  Logica  q.  13,  a.  10,  quse- 
sliunc.  4,  c);  at  polentia  est  prior  actu, 
ut  dicitur  9.  Melaphys.  [text.  10;  1.  8,  c. 
5).  Ergo  potentia  et  actus  non  sunt  oppo- 
sita.  —  2.  de  Anima  1.  11  ;  9.  Meiaphys. 
1.  1. 

5.  Prseterea,  vel  haec  divisio  entis  in 
potentiara  et  aclura  est  univoci  in  uni- 
vocata,  vel  analogi  in  analogata.  Non  enim 
est  sequivoci  in  sequivocala;  alioqui  de- 
raonslraliones  datae  a  philosophis  de  po- 
tentia,  cum  de  ilia  prsedicatur  ens,  essent 
sophisticio  ;  nara  erit  lallacia  sequivoca- 
tionis,  ut  in  siraili  dixiraus  (initio  Meta- 
physicse,  q.  3,  a.  1  et  2)  de  divisione  en- 
lis  in  substantiara  et  accidens,  Deum  et 
crealuras.  Sed  neque  est  univoci  in  uni- 
vocata  :  quia  cura  consequantur  ens  ut 
ens,  sicut  ens  non  polest  esse  genus,  nec 
consequenler  quid  univocura,  nec  poten- 
lia  et  actus  possunt  esse  spectes,  nec  con- 
sequenter  univoca  univocata.  Neque  est 
analogi  in  analogata  :  quia  ens  non  dici- 
tur  prius  de  potentia  quara  de  actu  ;  nara 
actus  est  perlectior  potentia,ut  dicitur  9. 
Metaphys.  {lexl.  19;  1.  8,  c.  9.).  Neque 
etiam  per  prius  dicitur  de  actu ;  nam  ac- 
tus  pra3supponit  polentiara  sicut  operatio 
suura  principlura,  ut  dicitur  ibidera.  — 
Ergo  divisio  entis  in  actura  et  poienliam 


-  .mi:tai'1iysioa 

non  est  convenienlL-r  assignata.  —  9.  Mc- 
taphys.  1.  8et  9  (4). 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  2.  de 
Anima  {text.  55;  c.  ii),  5.  Metaphys.  {texl. 
14  ;  1.  4,  c.  7)  ;  9.  Metaphys.  {text.  1;  1. 
8,  c.  1) ;  12.  Metaphys.  {texl.  26;  1.  11,  c. 
5)  et  alibi  dividit  ens  in  potentiam  et 
actura.  —  2.  de  Anima  1.  11 ;  5.  Meta^ 
phys.  1.  9  (7) ;  9.  Melaphys.  1.1;  12.  Me- 
taphys.  1.  4  (3). 

Rkspondeo  dicendum,  quod  convenien- 
ler  dividitur  ens  per  se  in  actum  et  po- 
tentiam.  Adcujus  manifestationera  scien- 
dura,  quod  aliud  est  dividere  ens  in  ens 
in  poLentia  et  ens  in  actu ;  aliud  vero  di- 
videre  ens  in   ens   quod  est  potentia,   et 
ens  quod  est  actus.  Nara  prior  divisio  non 
est  in   enlia   essentialiter  diversa   sed  in 
diversos  stalus  ejusdem  entis  secundum 
ralionera     existendi.     Sicut    enim     esse 
actu   est   existere  —  unde  nomen    actus 
primo  irapositum  fuit  raotui,    qui  solum 
rei  existenti  tribui   polest,    et  a  raotu  ad 
alia  derivatur  — ;  ita  esse  in  poteniia  est 
posse  existere.  Eadem  autem  res  est,  quie 
exislit,    et,  antequara   existeret,    poterat 
existere,  in  se  taraen  nihil  erat,  sed  tantum 
habebat  esse   vel  in  suis  causis  naturali- 
bus,  vel  in  intellectu  etpotentia  creantis, 
ut  dictura  est  (supra,  q.  23,  a.  3).  Et  de 
hac  divisione  non  loquiraur  in  prsesenti. 
—  Posterior  vero  divisio,  de  qua  loquitur 
Philosophus  9.  Metaphys.,  ubi  illam  affert, 
et  nos  hic  agiraus,  est  secundura  diversas 
rationes  essentiales  rerum.  Ad  cujus  nia- 
nifestationem  sciendum  est,  quod  potentia 
dicitur  ab  actu.  Actus  autem  est  duplex, 
scilicet  primus,  qui  est  forraa,  et  secun- 
dus,  qui  est  operalio.  Et  sicut  videtur  ex 
coramuni  horainura  intellectu,  nomen  ac- 
lus  primo  fuit  attributura  operationi ;  sic 
eniin  quasi  omnes  intelligunt  actum.  Se- 
cundo   autem  exinde   fuit  translatura   ad 
formam,   in   quanlum   forma  est  princi- 
pium  operalionis  et  finis.  Unde  et  simili- 
ter  duplex  est  potentia  :  iitia   activa,  cui 
respondet  acLus,  qui  est  opcratio;  et  huic 
primo  nomen  potentise  videtur  fuisse  attri- 
butiim  ;  alia  cst  potentia  passiva,  cui  re- 


DE  ACTU  ET  POTKN  TIA  -    QV. 

spomlct  aclus  priinu^,  qui  csL  forma,  ad 
quani  similitcr  videtur  secundario  nomen 
polcntia!  devolutum,  Sicul  autem  nihil 
patilur  nisi  ratione  potentiae  passivae,  ita 
nihilagit  nisi  rationc  actusprimi,  qui  est 
forma  {de  Pot.  q.  1,  a.  1,  in  c).  Quoniam 
vero  potentia  passiva  essenlialitcr  difTcrt 
ab  actu,  quem  respicit,  licet  ad  idcm 
prsedicamcntum  pertineant,  ut  diclum 
est  (in  Physica  q.  3,  a.  5  et  6) ;  et  multo 
magis  potenlia  acliva  ab  actu  sibi  re- 
spondenle,  qui  est  operatio,  cumspectent 
ad  diversa  praidicamenta  ;  proplerea  divi- 
sio  entis  in  aclum  et  polenliam  est  in  res 
essentialiter  diversas.  Rursum  aulem, 
quia  actus  et  potentia  consequuntur  ens 
ut  ens,  quia  tam  in  substantia  quam  in 
accidente  invenitur  ratio  potenti^e  et  actus, 
ut  infra  (in  qusest.  28  et  29)  patebit; 
propterea  cns  crealum  in  communi  con- 
vcnienterdividitur  in  actum  et  potenliam. 
—  de  Pot.  q.  3,  a.  1,  c.  et  ad  12;  9. 
Metaphys.  I.  3  (2);  1.  P/iys.  1.  15  (14); 
prooem.  in  11.  Metaphys. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  po- 
lentia  et  aclus  dicunlur  opponi,  quia  ha- 
bent  rationes  formales  diversas  et  repu- 
gnantes,  ita  ut  non  possint  eidem  rei 
convenire,  ut  dictum  cst  (in  c),  licet  pos- 
sint  simul  reperiri  in  aliqua  natura  inte- 
gra  etperfecta;  nam  ex  potentia  passiva 
substantiali  et  actu  subslantiali  consli- 
luilur  substantia  composita  materialis,  et 
in  eadem  reperitur  potentia  activa,  et 
actus  illi  respondens,  puta  operalio:  nam 
idem  homo  est  potens  asdificare,  et  actu 
a)dificat.  —  9.  Melaphys.  1.  7  (3),  8  et 
9(4). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  actus 
non  prcedicalur  de  polentia  cui  respon- 
det;  non  cnim  raateria,  qucc  est  potenlia 
passiva,  est  forma,  quie  est  actus  materiae 
respondens;  nec  similiter  potenlia  activa 
est  actio,  ut  palet.  Potest  tamen  de  polcn- 
lia  activa  prajdicari  actus,  qui  dicitur 
lorma,  quia  non  repugnant  inter  se.  Imo 
vero  potcnlia  fundatur  in  actu,  quia  unum- 
quodque  agit  secundum  quod  est  in  actu. 
—  la,  q.  25,  a.  1,  in  c.  et  ad  1. 


XXVII  IN  COMMLNI  —  AllT.   II  .{03 

Ad  tertium  dicendum,  quod  praedicla 
propositio  intelligenda  est  dc  potentia 
passiva,  non  auLem  de  activa.  Potentia 
enim  ocliva  aclui  non  conjuncla  corrup- 
lionis  principium  est,  ct  idco  sempiterni- 
lati  repugnat.  EfTectus  vero  activae  po- 
tentifc  actu  non  existens  perfectioni  causae 
agenlis  praejudicium  non  afi^ert,  maxime 
in  causis  voluntariis;  effcctus  enim  non 
est  perrectio  polentiae  nctivai,  sicut  forma 
potcnliae  passivai.  —dePot.  q.  3,  a.  14, 
ad  5  Sed  contra ;  q.  1,  a.  1,  ad  6. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  potentia 
et  actus  sunt  aliquo  modo  opposita  rela- 
tive :  sunt  enim  relativa  secundum  dici, 
non  aulem  secundum  esse;  et  propterea 
non  est  necesse  quod  sint  simul  natura; 
nam  hoc  est  proprium  relativorum  secun- 
dum  dici,  ut  dictum  est  (in  Logica  q.  13, 
a.  10,  quaestiunc  4,  c).  —  1.  Sent.  dist. 
7,  q.  1,  a.  2,  in  c  ;  de  Pot.  q.  1,  a.  1, 
ad  3. 

Ad  quinium  dicendura,  quod  haec  divi- 
sio  cst  analogi  in  analogata.  Dicitur  enira 
ens  de  actu  et  potentia  per  prius  et  po- 
slerius,  quod  est  proprium  analogorum, 
utdictum  est  (supra,  q.  3,  a.  2,  c).  Nam 
ordine  generalionis,  seu  terapore,  prior  est 
potentia  quara  actus  in  eodera,  secus  in 
diversis;  ordine  vero  perfeclionis  sirapli- 
citer  prior  est  actus  quam  potenlia,  et 
p.T  consequens  ens  prius  dicitur  de  actu 
quam  de  potcntia.  —  Tabula  Aurea  voce 
«  actus  i>  nn.  76  et  77. 

ARTIGULUS  II 

*  UTUUM  POTENTIA  ET  ACTUS  SINT  IN 
EODEM  GENERE. 

Videtur  quod  actus  et  potentia  non 
semper  sint  in  eodem  genere. 

I.  Dantur  enim  raulLa  accidentia,  quae 
immcdiate  recipiuntur  in  substantia,  ut 
potenlicc  aniraae  in  animae  subslantia,  et 
proj  riae  passioiies  in  substantia  subjecti, 
ex  cujus  pnncipiis  eraanant.  Unde  sub- 
jectum  in  duplici  genere  causae,  raatcria- 
lis  scilicet  et  efficientis,  est  causa  suarum 


m 


OlAllTA  PAUS 


passionum,  ul  tlictum  est  (in  Logica  q.  G, 
a.  l  el  2).  Ilem,  relalio  idenlilalis  speci- 
ficvid  immecliatc  subjeclatui-  et  recipitur  in 
subslanlia,  ut  dictum  est(in  Logica  q.  13, 
a.  4,  quLcstiunc.  1,  c.  et  ad  2;  a.  6,  c.  et 
ad  1).  Pra3terea,  quantitas  primo  inest 
materia)  atque  adeo  substantiae,  ut  dicit 
PliiIoso])lius  7.  Melaphys.  {lext.S',\.  6, 
c.  3.).  Ergo  potentia)  ad  prredictos  actus 
non  sunt  in  eodem  genere  cum  actibus. 
—  7.  Metaphys.  \.  2. 

2.  Pra^terea,  omnia  accidentia  super- 
addunt  substantiaj  aliquod  esse ;  nam  et 
ob  id  de  illa  prgedicantur,  et  dicuntur 
esse  entia  enlis  seu  substanliae,  et  eorum 
esse  etet  inesse,  id  est  dependere,  et  com- 
positionem  facere  cura  substantia.  Sed 
accidentia  Iribuunt  esse  subslantise  per 
hoc  quod  recipiuntur  in  illa.  Ergo  sub- 
stanlia  per  suam  entitatem  substantialem 
est  in  potentia  ad  illa;  et  consequenter 
potentia  substantiae  ad  accidentia  non  erit 
ab  illa  distincta  ;  et  ila  non  erit  in  eodem 
tiencre  cum  accidentibus,  sed  erit  in  di- 
verso,  puta  in  genere  substantia^.  —  Ta- 
bula  Avrea  voce  «  accidens  »  nn.  1,  2, 
13;  7.  Metaphys.   I.  1 ;  G.  Meiaphys.  \.  2. 

3.  Piseterea,  ex  subjecto  et  accidente 
fit  unum  per  accidens,  uL  dicit  Philoso- 
phus  (5.  Metaphys.  iext.  7 ;  L  4,  c.  6).  Et 
(sed)  si  potenlia  esset  in  eodem  generc 
cum  actu,  ex  potentia  ad  aclum  acciden- 
talem  et  aclu  accidentali  fieret  unum 
per  se,  sicut  fit  unum  per  se  ex  potentia 
substantiali  et  actu  substantiali,  seu  ex 
materia  et  Ibrma,  ut  dicit  Philosophus 
(8.  Metaphys.  iext.  15;  L  7,  c.  6).  Ergo 
potenlia  et  actus  non  semper  sunt  in 
eodem  genere.  —  5.  Meiaphys.  L  3  (2)  et 
7  (6) ;  8.  Metaphys.  L  3  et  S  (4) ;  1.  Meia- 
phys.  L  16  (9). 

4.  Preeterea,  omnis  processus  in  infini- 
tum  vitandus  est  ;  sed  vitari  non  potest, 
si  dicamus  potentiam  et  actum  esse  in 
eodera  genere.  Nara  si  v.  g.  potentia  ani- 
mse  ad  recipiendas  suas  passiones  et  po- 
tentias  est  accidens,  sicut  et  potentise ; 
pursum  ha3C  potentia  exiget  aliara  poten- 
tiara,   et  hsec    aliam  in   infinilura.    Ergo 


-  metapiiysii;a 

dicendum  esl,  quod  potenlia  passiva  po- 
test  esse  in  uno  genere,  et  actus  iUi  re- 
spondens  in  alio. 

5.  Prselerea,  potentia  raateriae  recep- 
tiva  quantitatis  neque  est  quantitas  ne- 
que  ullaspeciesquantitatis,  ut  raanifestum 
est  ex  dictis  (in  Logica  q.  11,  a.  2  et  3) ; 
ergo  non  potest  esse  in  eodem  genere  cum 
quantitate. 

Sed  contm  esl,  quod  Philosophus  9.  Me- 
taphys.  (lext.  1  el  2;  1.  8,  c.  1)  eL  12.  Me- 
iophys.  {texi.  26  et  27;  1.  11,  c.  4)  dicit, 
quod  actus  et  potentia  dividunt  ens  et 
quodlibet  genus  entis.  —  9.  Meiaphys.  L 
1 ;  12.  Meiaphijs.  L  4  (3).  Gf.  in  Logica  q. 
G,  a.  3,  c. 

Respondeo  digendum,  quod   necesse  est 
dicere,    qnod   actus   et  potentia  sunt  in 
eodera  genere.  Quod  raultipliciter  potest 
esse  raaniftstum  :  et  primo  quidem,  quia, 
ut  dictum  est  (art.  pra^ced.),  actus  et  po- 
tentiaconsequunturensutens ;  quseautem 
sic    consequuntur    ens,     reperiuntur    in 
quocunque  reperitur  ens;  ens  autera,  ut' 
diclura  esL  (in  Logicaq.  9,  a.  2  et  3),  ira- 
raediate  dividitur  in  decera  genera,  quo- 
rum  unura  est  substantia,    reliqua   vero 
sunt  accidentia :  quare  et  actus  et  poten-i 
tia  reperientur  in  singuhs  decera  generi- 
bus.  —  Gfr.  in  Logica  q.  6,  a.  3,  ad  4.  — 
Secundo,  cuilibet  actui  debet  respondere 
propria  potentia,  in   qua  recipiatur;  cum 
enim  potentia  sit  perfeclibiiis   per  actum 
tamquara  per  propriara  perfectionera,  de- 
bet  esse    inter   utruraque   proportio,    ut 
diversa    perfectibilia  requirant   diversas- 
perfectiones,    et   e  contra.  Sed   ob  hanc 
proportionera  actus  substantialis  requirit  \ 
polentiam   substantialem,  et  sub  eodera  ; 
genere   substantiae  continentur ;    ergo  et , 
actus  accidenlalis  exiget  potentiara,  quo) 
sit  accidens,   et  quse   sub  eodera  genere 
accidentis  continealur,  ut  similis  propor- 
tio  inter  ipsa  servetur.  — i.Sent.  dist.  3,  i 
q.  4,  a.  2,  arg.  3  Sed  contra;  2.  de  Anima  \ 
L  11.  —  Teriio,  omnis  potentia  per  actuni 
distinguitur,  ut  dicitur  2.  de  Anima.  Po- 
tentia  enim  secundura  id  quod  est  poten- 
lia,   ordinatur  ad   actura;  unde    oportet 


DE  ACTU  ET  POTENTIA  —  QU. 

ralionem  potenliai  accipere  ex  aclii,  ad 
quem  ordinalur.  Ergo  ubi  diversificatur 
ralio  actus,  oportet  quod  diversificetur  et 
ralio  polentise  ;  ergo  quot  erunt  genera 
acluum,  lot  erunt  genera  potenliarum. 
Sed  hsec  non  possunt  constituere  diversa 
genera  entis  a  generibus  actuum,  quia  sic 
genera  in  quae  immediate  dividitur  ens, 
essent  plura  quam  decem,  quod  est  contra 
Phiiosopiium  et  veritatem,  ut  dictum  est 
(in  Logica  q.  9,  a.  2  et  3) ;  et  quia  omne 
imperfectum,  cujusmodi  est  potenlia  re- 
speclu  actus,reducitur  ad  genus  perfecti. 
Ergo  constituentur  sub  generibus  actuum. 

—  2.  de  Anima  1.  11  ;  la,  q.  77,  a.  1,  c. ; 
Opiisc.  43,  c.  1;  b.  Phys.  1.  3.  —  Quario, 
dicit  Philosophus  (1.  de  General.  text. 
73;  c.  8),  quod  non  potest  esse  in  matc- 
ria  eadem  potentia  ad  contraria,  quia  sic 
contraria  non  haberent  diversas  naturas, 
nec  esset  multitudo  rerum,  sed  omnia 
essent  unum  ratione  potentise.  Ergo  simi- 
liter,  si  potentise  ad  diversos  actus  acci- 
dentales  non  essent  diversa)  sed  una,  nec 
eruntdiversi  actus ;  sed  actus  accidenta- 
les  sunt  plane  diversi,  ut  patet  ex  novem 
generibus  accidentium,  inquse  immediate 
dividitur  ens:  er.iioet  diversa)  erunt  po- 
tenticE.  Sed  potentia  et  actus  non  diversifi- 
cant  speciem,  sed  ad  eandem  pertinent; 
ergo  et  pertinebunt  ad  idem  genus,  etsic 
erit  polentia  in  eodem  genere  cum  actu. 

—  \.  de  Generat.  1.  22. 

Ad  pnmiim  ergo  dicendum,  quod  in 
maleria  est  potenlia  accidentalis  ad  quan- 
tilatem,  qualitatem  et  ad  alia  accidentia, 
ut  diclum  est  (in  Physica  q.  3,  a.  5  et  G). 
Ad  auctoritatem  vero  Phiioi^ophi  dicen- 
dum,  illum  loqui  ex  sententia  antiquo- 
rum,  qui  ponebant  materiam  maxime,  et 
solam,  esse  substantiam ;  quam  senten- 
tiam  ibi  refellit.  Et  alibi  docet  composi- 
tum  ex  materia  et  forma  esse  subjectum 
accidentium.  Cujus  ralio  est,  ut  dicit 
Philosophus  (1.  Phys.  lexl.  80  ;  c.  9),  quia 
maleria  simul  cum  forma  est  causa  acci- 
dentium;  potentise  vero  animae,  cum  sint 
propria)  passiones  illius,  recipiuntur  im- 
mediate  in  subslantia  anima>,   non  lamen 


XXVII  IN  COMMUXI  —  AllT.  II  305 

quatcnus  est  aclus,  sed  quatenus  est  po- 
tentia;  nihil  enim  est  in  potcntia  passiva 
secundum  actum,  quatenus  est  actus  (la, 
q.  77,  a.  1,  c).  Duplex  enira  est  poleniia 
passiva :  una  ordinala  essentialit' r  ad  ac- 
tum,  quae  nimirum  nihil  aliud   est  quam 
potentia ;  et  de  hac  verum  est  quod  dicit 
Philosophus,  quod  potenlia  et  actus  sunt 
in  eodem  genere ;   et  hujusmodi  non    est 
polenlia  animae  ad  recipiendas  potcntias 
et  proprietates  suas.  Aliera  est  non  essen- 
tialilcr  ordinata  ad  actum,  cum  sit  enli- 
tas  perfeclior,  potcns  in  se  fundare  con- 
ceptum   potentiae  et  actus;    et  hujusmodi 
est  polentia  praedicta  animae  ad  recipien- 
das  suas  passiones   proprias,  atque  adeo 
potenlias.  —  7.  Meiaphys.  I.  2;  1.  Phys. 
1.  15  (14-);  V.  Cajetanum  in  lam,    q.  54, 
a.  3,  et  q.  77,  a.  1  ;  Capreohim  in  1.  Sent. 
dist.  3,  q.  3,  a.  2  (pag.  119,  b). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  accidens 
tribuit  subjecto  suum  esse,  sed  mediante 
potentia,  in  qua  recipitur  :  sicut  acci- 
dentia  fundata  in  quantitale  Iribuunt  esse 
substantiae  medianle  quantitate.  —  3a, 
q.  77,  a.  2. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  ex  subjecto 
quod  et  accidente  fit  unum  per  accidens, 
puta  ex  Corisco  et  albo,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (5.  Metaphys.  texl.  7;  1.  4,  c.  6)1 
secus  vero  ex  subjecto  quo,  puta  ex  poten- 
tia  et  accidentali  actu.  Nam  cum  potentia 
et  aclus  non  varient  speciem,  sed  ad  ean- 
dem  pertineat,  ut  diclum  est  (in  c),  ex 
potentia  accidentali  et  actu  accidentali 
fiet  unum  per  se,  sicut  fit  ex  polentia 
subslantiali  et  actu  substantiali,  ut  dicit 
Philosophus  (1.  Melaphys.  text.  40;  c  9; 
et  8.  Metaphys.  text.  15 ;  I.  7,  c  6).  —  5. 
Metaphys.  1.  7  (6) ;  1.  Metaphys.  1.  16  (9) ; 
8.  Metaphys.  1.  5  (4). 

Ad  quartum  dicendum,  non  dari  pro- 
cessum  in  infinitum,  quia  potenlia  qua 
anima  recipit  suas  potenlias,  non  est  po- 
tentia  essenlialiter  ordinata  ad  actum,  de 
qua  sola  intelligitur  propositio  Philoso- 
phi  quod  actus  et  potentia  sunt  in  eodem 
genere,  ut  dictum  est  (ad  1). 

Ad  quintum  dicendum,    quod  potenlia 


SuMM-i:  Philos.  VI  —  20, 


30G 


()l  AUTA  PAUS  — 


m.iterice  ai  qLUinlitaLein,  ct  |joleiitia  ad 
qualitatem,  non  siint  in  genero  qiiantita- 
lis  et  qualitalis  sicut  spccies  completa}, 
sed  por  ivduclionem  sicut  priiicipium, 
sicut  diclum  est  (in  Physica  q.  3,  a.  5> 
in  c,  versus  fin.).  —  QucfSl.  disp.  de 
Anima  a.  12,  c. 


ARTICULUS   111 

*    UTRUM     POTENTIA     SIT    PRIOR     ACTU    TEM- 
PORE,    DEFINITIONE,   PERFECTIONE. 

Videlur  quod  polentia  sit  prior  actu 
tempore. 

1.  Quod  enim  est  prius  generatione, 
esl  prins  tempore;  sed  potenlia  est  prior 
generationc;  nam  potentia  et  actus  ila  se 
habent  sicut  materia  et  forma,  ut  dicit 
Philosophus  (12.  Metaphys.  texl.  26  ;  1.  ll^ 
c.  5) ;  scd  materia  cst  prior  ordine  gene- 
rationis  et  lempore  forma  :  ergo  potentia 
est  prior  lempore  actu.  —  7.  Metaphys. 
1.  13;  12.  Mclaphys.  I.  4  (3);  de  Veril.  q, 
9,  a.  3,  ad  0. 

2.  Prasterea,  quilibct  homo,  qui  est 
jam  actu  homo,  fuit  prius  secunduni  tem- 
pus  materia,  quae  crat  in  potentia  liomo; 
ct  similitcr  prius  tempore  fuit  semen, 
quod  est  in  potentia  frumentum,  quam 
frumei^tum  ipsum  ;  ct  prius  est  quis  visi- 
vus,  quani  videns  actu  :  ergo  potentia 
est  prior  tempore  actu.  —  9.  Metaphys.  1. 
7(3). 

Videtur  quod  polentia  sit  prior  defini- 
tione:  — 

3.  quia  id,  per  quod  alterum  definitur, 
est  prius  definitione,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (9.  Mctaphys.  iext.  13;  1.  8,  c.  8); 
sed  acLus  dcfinitur  per  potenLiam  ;  forma 
enim,  quae  est  actus,  definitur  per  mate- 
riam,  quie  est  potentia;  definitur  enim 
anima,  quce  est  forma,  per  corpus,  quod 
est  materia,  ut  patet  2.  de  Anima  (iext. 
4  et  b;  c.  1)  :  ergo  potenlia  est  prior  de- 
finitione  aclu.  —  Ibid. ;  2.  de  Anima  1.  1. 

4.  Prsblerea,  effectus  cognoscitur  et  de- 
finitur  per  causam,    sicut  est   per   suas 


MliTAl'HVSlCA 

cau.-as  ;  unumqiiodque  enim,  ut  .se  ha- 
bet  ad  csse,  ita  ct  ad  cognosci,  ut  dicit 
Philosophus  2.  Melaphys.  {text.  4 ;  1.  1 
min.,  c.  2);  scd  actus  est  elTectus  poten- 
tia3,  ut  i)atet,  visio  enim  est  elTectus  po- 
tentia)  visivai,  et  a)dificatio  potentiai  nedi- 
ficativai  :  ergo  polentia  est  prior  defini- 
tione  actu.  —  2.  de  Anima  I.  1. 

Videtur  quod  polentia  sit  prior  perfec- 
tione  actu. 

Ij.  Nam  quai  sunt  posteriora  genera- 
tione,  sunt  priora  perfectione,  quia  gene- 
ratio  semper  procedit  ab  imperfecto  ad 
perfectum,  sicut  vir  est  posterior  genera- 
tione  homo  quam  puer,  nam  ex  puero  fit 
vir.  Sed  potentia  est  posterior  generatione 
actu ;  nam  impossibile  est  quod  aliquis 
fiat  aidificator  qui  non  prius  sedificet, 
aut  quod  fiat  cilharoedus  qui  prius  non 
citharizaverit.  Ergo  potentia  cst  perfec- 
tione  prior  actu.  —  9.  Metaphys.  1.  8  (4). 

6.  PrsBterea,  omnis  causa  est  polior  et 
nobilior  efiectu;  sed  potentia  est  causa 
actus  ;  potentia  enim  activa  est  causa  sui 
actus,  cum  illum  efficienter  producat  : 
ergo  potenlia  est  prior  perfectione  actu. 
—  Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  nn.  84 
et  87. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  9. 
Melaphyi.  (a  text.  13;  1.  8,  c.  8)  probat, 
quod  actus  est  prior  ratione,  tempore, 
et  substantia  seu  perfectione  actu,  et  12. 
Meiaphys.  {text.  26,  31,  32;  1.  11,  c.  5  et 
6)  docet  actuin  esse  sinipliciter  priorem 
poteiitia.  —  9.  Melaphys.  1.  7  (3)  et  8  (4); 
12.  Meiaphys.  1.  G  (4). 

Respondeo  dicendum,  quod  universali- 
ter  loquendo,  quandocunque  actus  est 
aliud  a  potentia,  actus  est  prior  potentia. 
Est  enim  prior  primum  natura  :  tum  quia 
illud  est  natura  prius  alio,  propter  quod 
aliud  est,  et  non  e  contra;  potentia  auteni 
est  propter  actum,  non  actus  propler  po- 
tenliam;  nam  potentia  ita  se  habet  ad 
actum,  sicut  materia  ad  formam,  ut  dicit 
Philosophus  12.  Meiaphys.  {lext.  26;  I.  11, 
c.  5) ;  materia  autem  est  proptcr  formam, 
et  est  natura  posterior  illa;  lum  quia  or- 
dinc  naturic  perfectum  est  prius  imper- 


DK  ACTL"  ET  l'uTENTlA  —  ijU. 

leclo,  et  finis  iis  qiia:  sitnl  acl  finem;  esl 
aiiteni  acliis  coinjilcmenluni  et  pcrfectio 
et  finis  polcnliic,  cl  foima  maleria^.  — 
de  Xalo  q.  4,  a.  3,  c.  ;  2.  de  Animci  1.  1 
(cf.  2.  c.  Gciii.  c.  88) ;  dc  Sj4rU.  Creai.  a. 
1,  ad2. 

Pieelerea,  aclus  est  prior  definitiouc. 
Nam  polentia  non  jiOtest  definiri  nisi  per 
actum.  Nam  prima  ratio  possibilis  con- 
sislit  in  huc  quod  conveniat  ipsum  agere 
vel  csse  in  a(  tu  :  sicut  scdificalor  dicitur 
qui  potesl  icdificarc,  ot  visibile  quod  potest 
videri ;  unde  et  Philosophus  (9.  Metaphys.) 
definivit  potentiam  peractum.  Aclusautem 
non  defiiiitur  per  potentiam,  sed  per  ali- 
quid  aliud  manifeslatur ;  et  ideo  Philoso- 
phus  (ibid.)  aliunde  manifestavit  actum 
quam  per  potcntiam.  — 9,  Metaphys.  1. 7(3). 
—  Item,  actus  universaliter  loiiuendo  est 
prior  ov&\nQ  (jeneralionis  Qi  temporis.  Nam 
licet  hoc  ordine  prior  sit  potentia  actu  in 
eodem  (nam  aliquid  primo  est  in  poten- 
lia,  et  postea  fit  actu),  simpliciter  tamen 
et  universalitci'  actus  est  prior  potentia ;  et 
simililer  perfectum  imperfecto,  quia  iui- 
perfectuin  non  movetur  nisi  ab  aliquo 
existente  perfecto,  et  homo  in  polentia  fit 
homo  actu  ab  homine  generante,  qui  est 
in  actu.  —  Ibid. 

Demum,  actus  est  prior  polentia  ordine 
perfcctionis,  quando  tamen  actus  aliud 
est  a  polentia  ;  nam  in  Deo,  ubi  actio  est 
pntentia,  actio  non  est  perfectior  et  no- 
bilior  potentia.  —  Et  probatur  pnmo,  quia 
finis  estperfectior  iis  quae  sunt  ad  finem  ; 
actus  autem  est  finis  potentiae  :  ut  patet 
primo  inductione,  tiim  in  polenliis  natu- 
ralibusactivis  :  non  enim  animalia  vident> 
ut  habeanl  polentiam  visivam^  sed  contra ; 
ti.nn  in  polei.tiis  rationalibus  :  liabel  enim 
homo  poteiitiam  cU  lificandi  et  speculandi, 
ut  sedificet  1 1  speculttur ;  non  aulem  spc- 
culatur,  uthabeat  scientiam  speculalivam; 
ium,  in  potentiis  passivis  :  nam  materia 
est  in  potentia,  donec  veniat  ad  formam  vel 
speciem  ;  sed  tunc  primo  est  in  actu,  ciuan- 
do  liabel  speciem  et  lormam.  — Deinde, 
quia  alioqui,  si  perfectio  et  finis  non  con- 
sisteret  in  actu,   non  esset  differentia  in- 


X.Wll    l.N  CO.M.MLNl  —  AilT.   III 


:i(j7 


tcr  saj)ientcm  et  insipienlcm  ;  neuter  cnim 
posset  manilestari ;  manifctetalur  autem 
sciens  per  actuni  scienlia3  et  non  per  po- 
tenliam  ;  operalio  enim  est  finis  scientia^ ; 
operalio  autem  est  actus  quidam  :  j^rop- 
ler  quod  et  actus  dicitur  ab  operatione, 
et  inde  derivatum  est  ad  forinam,  qua3  di- 
cilur  enlelechia  sive  j)erfectio.  — Seciindo 
probatur,  quia  semjjiterna  comparantur 
ad  corruptibilia  sicut  actus  ad  jjotentiam  ; 
sed  serapiterna,  in  quantum  hujusmodi, 
non  sunt  in  potentia,  secus  vero  corrup- 
tibilia  ;  nam  omnis  [)Otentia  passiva  est 
potentia  contradictionis  ad  esse  et  non 
esse;  unde  est  principium  corruptionis ; 
hujusmodi  aiitem  j.otenlia  non  e.^^t  in  sem- 
piternis,  est  autem  in  corriiptibilibus,  ut 
palet  ;  .sempilerna  autein  sunt  priora  pcr- 
fectione  corruptibilibus,  ut  manifestum 
est.  Ergo  actus  est  prior  jjerfectione  jjo- 
tentia.  —  2.  de  Awma  I.  1 ;  Qucesl.  disp. 
de  5pe  a.  3,  c.  ;  9.  Metaphys.  I.  8  et  9  (4) ; 
Tabula  Aurea  voce  «  actus  »  n.  76. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet 
in  eodem  potentia  sit  prior  actu  ordine 
generalionis,  non  tamen  in  diversis  ;  quod 
est,  simpliciter  et  universaliter  aclum, 
etiam  in  tali  ordine,  esse  priorein  poten- 
tia,  ut  diclum  est  (in  c). 

Et  sic  etiam  patet  ad  secundum. 
Ad  lertium  dicendum,  quod  cum  ma- 
teria  et  forma,  et  consequenter  aclus  et 
polentia  sint  relativa,  ul  dicit  Philosoplius 
2.  Phys.  {text.  26;  c.  2)  et  12.  Metaphys. 
(text.  20;  I.   11,  c.  5),  necessario   debet 
definiri  utrumque  per  ordmem  ad  aliud, 
sed  diverso  modo.  Nim  cum  materia  sit 
propter  formam  tamquam  finem,  perfec-  < 
tioneni  et  complementum,  ut  docel  Philo- 
S0|ihus  2.  Phys.  (texl.  24;  c.  2);   firma 
vero  non  bit  propler  materiam  tamquam 
finein,   sed    tantum   ad    illaiu    refcralur 
tamquam  ad  id  cujus  i|)sa  est  perlectiva, 
et  quod  ad  ipsam  ullimu  rt.fertur;  lorma 
intrinsece  ingredilur  definiiionem  mate- 
ria),    matcria  vero    termmative   tantum, 
atque  adeo  extriusece  et  nonessentialiter, 
definitionem  lormae.  Et  ratio   hujus  est, 
quia   formaj   substantiales    per    orJineni 


308 


OIARTA  PARS 


quem  habent  ud  mateiiain,  cuiunon  pos- 
sint  inlelligi  sine  materia,  nec  iiabcant 
esse  perfectuiB  nisi  in  materia,  definiun- 
tur  ex  addilione  materia} ;  et  lalis  forma 
ex  additione  talis  materiae  :  ut  anima  de- 
finilur  ex  addilione  corporis,  sicut  et  ac- 
cidentiadcfiniuntur  ex  additione  subjccti; 
quod  secus  est,  quando  materia  ponitur 
in  definitione  compositi.  Quando  vero  de- 
finilur  materia  per  ordinem  ad  formam, 
non  definitur  materia  ex  additione,  quia 
forma  est  finis,  perfectio  et  complemen- 
lum  materiae,  ut  dictum  est,  el  a  forma 
habet  materia  esse  substantiale  et  specifi- 
cum,  ut  dictum  est  (in  Pliysica  q.  3,  a.  2, 
in  c).  Unde  non  ita  est  forma  extrinseca 
raateriae,  sicut  materia  est  exlrinseca 
formae.  —  Cf.  2.  Phys.  1.  4  et  12.  Meta- 
phys.  1.  4  (3). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  licet  ac- 
tus  secundum  esse  sit  effectus  potentise, 
atque  adeo  illa  posterior,  secundum  ratio- 
nem  tamen  et  secundum  intentionem  ac- 
tus  praecedit  potentiam,  et  ut  sic  ponitur 
in  definitione  illius.  —  la,  q.  77,  a.  3, 
ad  1. 

Ad  quintuni  dicendum,  quod  actus  per- 
fectus  est  posterior  generatione  potentia, 
secus  autem  actus  imperfectus,  qualis  est 
actus  discentium.  Nos  autem  cum  Philo- 
sopho  hic  loquimur  de  potentia  et  actu 
perfecto.  —  9.  Metaphys.  1.  8  (4).  —  Vel  dic, 
quod  duplex  est  potentia  :  alia,  quae  ac- 
quiritur  per  consueludinemet  disciplinam, 
et  hsec  est  posterior  generatione  aclu  im- 
perfecto ;  alia  est  naturalis,  et  haec  est 
prior  generatione  actu.  —  9.  Mctapliys.  1. 
7  {3),^Vel  dic,  quod  illud,  quod  est  prius 
generatione  et  lempore,  est  imperfectius, 
quia  in  uno  eodemque  tempore  potentia 
preecedit  actum,  et  imperfectio  perfec- 
tionem  ;  sed  illud,  quod  est  prius  simpli- 
citer  et  secundura  natura^  ordinem,  est 
perfectius  :  sic  enim  intellectus  est  prior 
voluntate  ;  et  hoc  raoJo  actus  est  prior 
potentia.  —  la,  q.  82,  a.  3,  ad  2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  potentia 
est  causa  efficiens  actus,  sed  actus  est 
causa  finalis  potenlia^,    ut  dictuin  est  (in 


MKTAPIIYSICA 

c.  et  ad  3)  ;  causa  vero  finalis  cuni  sit 
causa  causarum,  est  nobiUor  reiiquis,  ut 
dictum  est  in  2.  Phys.  (texl.  24  ;  c.  2.) — 
2.  Phys.  1.  4. 


QU.ESTIO    XXVIII  (1) 


DE     POTENTIA. 


Deinde   considerandum   est  de  poten- 


tia. 


CIRCA    QUAM    QU/ERUNTUR    TRIA  : 

*1.  Utrum  sufficienter  dividatur  potentia  iu 
activam  et  passivam. 

*  2.  Utrum  cuilibet  potentiee  passivae  respon- 
deat  potentia  activa. 

*  3.  Utrum  potentia  activa  et  passivasint  rea- 
liter  distinctfE,  an  vero  sint  eadem  poten- 
tia. 

ARTICULUS  I 

*  UTRU.M   SUFFICIENTER  DIVIDATUR    POTENTIA 

IN    ACTIVAM    ET    PASSIVAM. 

Videtur  quod  potentia  non  dividatur 
sufficienter  in  activam  et  passivam  :  — 

1,  quia  corpora  in  resurrectione  erunt 
in  polentia  ad  aliam  formara,  ut  raani- 
festum  est,  quia  qusecunque  communi- 
cant  in  materia,  unum  eorum  est  in  po- 
tentia  ad  formam  alterius;  raateria  enim 
secundum  quod  est  sub  una  forraa,  non 
amittit  potentiam  ad  aliam  formara  ;  cor- 
pora  autera  in  i-esurrectione  communica- 
bunt  cum  elementis  in  materia,  quia  ex 
eadem  materia  in  resurrectione  repara- 
buntur,  ex  qua  nunc  sunt.  Sed  corpora 
praedicta  non  erunt  in  potentia  activa  ad 
aliam  formam,  quia  potentia  ad  formam 
est  ad  esse,  non  ad  agere ;  neque  erunt 
in  potentia  passiva,  quia  sic  essent  passi- 
bilia;  nam  omne  quod  est  in  potentiapas- 
siva  ad  formam  alterius,  est  passibile 
ab  illo,  quia   secundura  hoc  aliquid  est 

(i)  Edit.  Ticin.  quoest.  14. 


DE  AGTU  ET  POTFNTIA  -  QU 

passivum  ab  alio,  ul  dicitur  1.  de  Genemt. 
{text.  11  et  78;  c.  9.).  Ergo  erunt  in  alio 
lertio  gcnere  potenliae;  et  ita  non  erit 
sufficiens  divisio  potentine  in  activani  et 
passivam. —  2.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  a.  1, 
qiiajstiunc.  1,  arg.  2. 

2.  Praeterea,  omne  quod  incepit  esse, 
anlequam  fuerit,  sicut  est  mundus,  possi- 
bile  fuil  ipsum  esse,  alioqui  impossibile 
fuisset  ipsum  fieri ;  sed  quod  possibile 
est,  per  aliquam  potentiam  est  possibile: 
ergo  mundus  antequam  crearelur  a  Deo, 
fuit  in  potentia  ut  esset.  Sed  non  fuit  in 
potcntia  activa  naturali,  quia  nondum  erat 
iilla  creatura,  cum  nomine  mundi  intelli- 
gatur  universitas  creaturarum;  neque 
fuit  in  potentia  passiva  ob  eandem  ratio- 
nem  :  quia  nulla  alia  potentia  passiva 
fingi  potest  in  hoc  casu  prseler  maleriam, 
quse  simul  cum  mundo  creata  fuit  a  Deo. 
Ergo  fuit  in  quodam  alio  genere  poten- 
lia),  quod  multi  doctores  vocant  potentiam 
objectivam.  —  la,  q.  46,  a.  1,  arg.  1; 
1.  Senl.  dist.  42,  q.  2,  a.  3,  c. 

3.  Praelerea,  datur  potentia  obedientia- 
lis  in  qualibet  re  respectu  Dei;  sed  ha3C 
neque  est  potentia  passiva  naturalis,  ne- 
que  activa  :  quia  utraque  est  potentia 
naturalis,  et  in  ordine  ad  agens  naturale  ; 
et  passiva  quidem  vel  est  ipsa  cntitas 
materiae,  vel  accidens  illi  superadditum, 
ut  dictum  est  (quaest.  27,  a.  2,  ad  1);po- 
tentia  vero  acliva  est  accidens  ;  —  poten- 
tia  vero  obedientialis  non  dislinguitur  ab 
entitate  cujuslibel  rei  :  ergo  hasc  est  ter- 
tium  genus  potentia^.  —  Tabula  Aurea 
voce  <i  potentia  d  n.  10. 

4.  Praelerea,  datur  aliqua  polentia  tan- 
tum  agens,  ut  intellectus  agens  et  om- 
nes  potentiae  naturales;  aliqua  tanlum 
acta,  ut  potentiae  sensitivse  ;  aliqua  agens 
et  acla,  ut  potcntise  rationales;  ergo  po- 
tentia  in  plura  membrapotestdividi  quam 
in  duo.  —  de  Virt.  in  com.  a.  1,  in  c- 

5.  Prseterea,  datur  potentia  resistiva, 
ut  patet  ex  Philosopho  in  Prcedicam.  cap. 
de  quali  (c.  9,  al.  8),  ubi  inter  qualitales 
ponit  duritiem  et  salubrilatem,  quse  sunt 
potentiai    facile   rcsistiva!  ;    et   molliliem 


XXVIII  DE  POTENTIA  —  ART.  I  309 

et  insalubritatem,  qusc  sunt  potentise  dif- 
ficile  resistiva).  Sed  hae  potentia3  non  sunt 
activae :  tum  quia  resistere  non  est  agere ; 
tum  quia  qualitates  polentia3  activae  sunt 
qualitales  activae,  qua^suntquatuor  primae 
qualitales  elementares  ;  —  neque  sunt  pas- 
sivae,  quia  resistere  non  est  pati,  sed  po- 
tius  passioneni  impedire.  Ergo  datur  ler- 
tia  species  potentioe.  —  V.  in  Logica  q. 
12,  a.  4,  c. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (9.  Me- 
taphijs.  text.  2;  I.  8,  c.  1)  dicit,  quod  mul- 
tis  mo  lis  dicitur  potentia  proprie  et  me- 
taphorice ;  sed  quod  proprie  non  dicitur 
nisi  de  activa  et  passiva  ;  et  non  sequivo- 
ce,  sed  analogice,  quia  dicitur  prius  de 
activa  quam  de  passiva,  quia  passiva  re- 
ducitur  adaclivam,  nam  passio  ab  agente 
causatur.  —  9.  Metaphys.  I.  1. 

PiESPONDEO  DiGENDUM,  quod  sufficicnter 
dividitur  polentia  in  activam  et  passivam. 
Cujus  ratio  duplex  afferri  potest :  una  ex 
fine  potentiae.  Nam  potentia  multiplicatur 
ex  actu,  ad  quem  ordinatur  ut  ad  suum 
finem  et  perfectionem,  ut  dictum  est 
(quaest.  praeced.  a.  1,2,  3).  Duplex  autem 
est  actus  universaliter  sumptus  :  unus 
est  esse,  alius  est  agere.  Quare  et  duplex 
erit  potentia  :  una  ordinata  ad  esse  ;  et 
haec  est  polentia  passiva  ;  unde  et  in  illis 
solis  est  potenlia  ad  esse,  quae  materiam 
habent  contrarietati  subjectam,  quae  ma- 
xime  est  potentia  passiva,  et  in  qua  sub- 
jectatur  omnis  alia  potentia  passiva,  ut 
dictum  est  (quaist.  praeced.  a.  1  et  2) ;  — 
altera  vero  ad  agere;  et  haec  est  potentia 
activa  ;  hujus  enim  objectum  et  effectus 
est  ens  factum.  —  Altera  ratio  est  ex  fun- 
damento  potentise.  Omnis  enim  polentia 
vel  consequiturens  in  potentia,  vel  ens  in 
actu.  Quae  autem  sequitur  ens  in  potentia, 
est  potentia  passiva,  atque  adeo  materia, 
quse  cum  illa  coincidit,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (12.  Metaphijs.  text.  26  et  28;  I.  11, 
c.  5).  Quae  vero  sequitur  ens  in  actu,  est 
potentia  activa ;  unumquodque  enim  ex 
hoc  agit,  quod  est  actu  ;  patitur  autem  cx 
eo,  quod  est  potentia.  —  Unde  manifestum 
est  quod  divisio  potentiae  in  activam  et 


310  OUARTA  PARS  —  METAIMIY^^ICA 

passivam   est  sufficions.  —  la  2;ie,  q.  53,  ralio  est,  quia  sicut  crcatur.nc  inest  obe- 

a.   2,   c.;2.   c.  Genl.  c.  7;c.  25,  n.  1;  clienli?e  potentia  ut  in    ea  fiat   quidqiiid 

.Opnsc.  2,  c.  10.  Crcator  disposuerit,  ita   eliam  ut  ea  me- 

Ad  primurn   ergo  dicendnm,  quod  du-  diante  fiat.  — 4.  Sent.  dist.  8,  q.  2,  a.  3, 

plex  est  potentia  sive  activa  sivc  passiva  :  ad  4  ;  de  Malo,  q.  16,  a.  9,  ad  3;  Tabula 

ligala  et  libera.  Forina  eiiim  ligat  polen-  A^irea  voce  «  polentia  »  n.  10. 

tiapassivam  materice,  determinaiidoipsani  Ad  quartum  dicendum,    quod    triplex 

ad  unum  secundum  qnod  domiiiatur  su-  iHud  genus  potentiarum   pcrtinet  ad  po- 

per  eam.  Et  quia  iii  rebus  corru|)tibiiibus  teiiliam   activam.    Polentia  enim    activa 

non  perfecte  dominatur  forma  super  ma-  Iriplex    est.  Nain    alia    dicilur    tantum 

teriom,  non  perfecte  potctt  ipsam  ligare,  agens,  quia  non  indiget  ad  iioc  quod  sit 

quin  recipiat  inlerdum  per  aliquam  pas-  principium  actus,  aliqno  induclo;  unde 

sionem  dispositionem  contrariam  formse.  virtus    talis     potentise    nihil    est    aliud 

Sedin  sanclis  post  resurrectionem  omnino  quam  ipsa    potentia.   Talis  autera  poten- 

anima   dominabitur   supra    corpus  ;    nec  tia  est  divina,  intellectus  agens,  et  poten- 

illud  dominium  poterit  aliquo  modo  au-  lia3  naturales ;   unde  harum  potentiarum 

ferri,  quia  ipsa    erit   immulabililer  Deo  virtutes    non    sunt   aliqui    iiabilus,    sed 

subjecla,  quod  non  fuit  in  slatn  innocen-  ipsae  jiotenliae  in    seipsis  completae.  Alia 

tiae.  Et  ideo  in  corporibus  beatorum  ma-  vero  potentia  dicitur  tantum   acta,    quia 

nel  eadem  potentia  passiva    materiae  ad  non  agit  nisi  ab  alio  mota ;  nec   est  in  ea 

formam  aliam,  qnse  nunc  inest  quontum  agere  vel  non  agere,  sedsecundura  impe- 

ad  potenlise  substantiam  ;  sed  erit  ligata  tum  virtutis  moventis  agit.  Et  tales  sunt 

per  vicloriam   animae   supra   corpus,   ut  virtutes  (vires)    sensitivse    secundum   se 

nunquam  in  actum  passionis  exire  possit.  consideralae;    unde   in    8.    Elh.    dicitur, 

—  4.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  a.  1,  qusestiunc.  quod    sensus    nullius   actus    est   princi- 

1,  ad  2,  pium.  Et  hae  potentise  perficiuntur  in  suis 

Ad  secundum   dicendum,   quod    anle-  actibus  (1)    per  aliquid   superinductum  ; 

quam  mundus  esset,  possibile  fuit  mun-  quod  tamen    non    inest  eis  sicut   aliqua 

dum  esse,  non  quidem  secundum  poten-  forma  manens  in  subjecto,  sed  solura  per 

tiam  passivom,  quae  est  materia,  sed  se-  modura  passionis,    sicut   species  in   pu- 

cundum  potenliam  activara  Dei,  et  etiam  pilla.  Unde  nec  harum  potentiarum  vir- 

secundum  quod  dicitur   aliquid  absolute  tutes  sunt  habitus,  sed  magis  ipsse  poten- 

possibile  non   secundiim  aliquam  poten-  tise,  secundum   quod  sunt  actu  passae  a 

liam,  sed  ex  sola  habitudine  terrainorum  suis    aclivis.    Demura  alia  est   potentia 

qui  sibi  non  repugnant;  secundura  quod  agens  et  acta,  quse   ita    raovetur   a    suo 

possibileopponiturirapossibili,  utpatetper  activo,  quod  taraen  per  illud  non  deter- 

Philosophum  5.  Metap/iys.  {text.  17;  I.  4,  minatur  ad  unura;   sed  in  ea  est  agere 

c.  12.)  —  la,  q.  46,  a.  1,  ad  1.  vel  non   agere,  sicut  vires   aliquo  raodo 

Ad  tertium  dicendum,    quod    potentia  rationales.    Et  lue   potentise   coraplentur 

obedientialis  reducilur  ad  potenliara  acti-  ad  agendura  per  aliquid  superinductum, 

vam  et  passivam.  Nara  alia  est  activo,  ut  quod  non  est  in  eis  per  modum  passionis 

est   polenlia  in    sacramenlis  ad  gratiam  tantum,  sed  per  modura  forraae  quiescen- 

producendam,  et   in  vtrbis   consecratio-  tis,  et  manentis  in  subjecto;   ita  tamen 

nis  ad  transubstantiationcmfaciendara,  et  quod  per  illud  non  de  necessitate  poten- 

potentia  angeli   ad   convertendam    uxo-  tia  ad   unura  cogalur,  quia   sic    potentia 

rera  Lot  in    substantiam    salis  ;  alia  est  non  esset   domina   sui   actus.    Et  harum 

passiva,  ut  est  polentia  animae  rationolis  potentiarum     virtutes    non     sunt     ipsa) 
adreeipiendaragratiara,  et  potcntia  nalu- 

rce  huraanoe  ad  unionem  hypostaticam.  Et  (i)  ai.  «  ad  suos  actus  ». 


DK  ACTU  ET  POTENTIA  —  Ul'.  XXVIII  iJi;  POTENTIA  -  ART.  II                     3il 

potentiae;  neque  pasbiones,  .sicul  esl   in  in  natnra,  ut  etiani  manifeslum  est :  ergo 

sensitivis  polcntiis  ;  neque  qualilales  de  non  omni  potenlia)  passivas  natiu'ali  re- 

necGssitate  agentes,  sicut  sunt  qualitales  spondct  potentia  acliva  naluralis.  —  Cf. 

rerum  naluralium;  sed  sunt  h-.ibilus,  se-  5.  MeUtphys.  1.  14. 

cundum  quos  potest  quis  agere  cum  vo-  3.  Pra3terea,  in  corruptione  rei  natura- 

luerit,   ut   dicit   Commenlator    in    3.    de  lis  in  materia   remanet,    ut   dictum   est, 

Anima  lexl.  18.  —  de  Virl.  in  com.  a.  1,  eadem     potenlia     ad     formam,     alioqui 

jn  c.  forma  annihilaretur  ;    sed  huic  potenli;e 

Ad  quinlimi  dicendum  cum  Philosoplio  ad  formam  corruplam  non  respondet  ulla 

{9.  Metaphys.  text.  2;   1.    8,    c.    1),   quod  potenlia  acliva  naturalis,  quia  idom  nu- 

potcnlia  facilevcldifnciie  resislendi  redu-  mero  corruplum    naturaliter  redire   non 

citur  ad  potentiam  passivam.  Nam  poten-  potosl,  ut  dictum  est :  ergo. 

tia  facile  resistendi  est  illa,  quaj  difficile  ^-  Praetcrca,  datur  in  anima   rationali 

patilur,   ut  durities  et  viriditas  in  ligno,  potentia    possiva    naturalis    ad    virtules 

quai  facile  resistit  igni,  et  difficile  palilur ;  infusas  et  ad  gratiam,  imo  et  ad  unionem 

polenlia  vero  difficile  resistendi  est  qusc  hypostalicam  et  ad  visionem  beatificam  : 

facile  palitur,  ut  mollities  et  combustibi-  quia  potentia  animae  ad  gratiam  et  virtu- 

litas  in  ligno.  Et  similiter    potenlia  bene  tes  infusas  non  esl  infusa,  sicut  gratia  et 

et  facile  agendi,  vel  male  et  difficile,  ad  virtutes.    Itemque    naturale    est  humano 

potentiam  activam  reducitur.  —  9.  Meta-  intellectui  quod    Deum  videat  per  essen- 

phys.  1.  1.  tiam,  cum  ad  hoc  crcatus  sit.  Et  ratione 

naturalis  capacitalis  dicitur  humana  natu- 

ARTICULUS   II  ra  magis  assumptibilis,  quamnatura  irra- 

tionalis.    Sed    talibus    polentiis    passivis 

*  UTRUM  cuiLiBET  poTENTL?^.  PAssiv^  RE-  nou  rcspondet  polentla  activa  naturalis, 

SPONDEAT    POTENTIA    ACTIVA    IN    NATURA.  ut  patct.    ErgO.   —  L.    C.    iu    TCSp. 

5.  Praeterea,  in  materia  datur  potentia 

Videtur  quod  non  cuilibet  potentise  pas-  passiva  naturalis  ad  formas  artificialos  : 

sive  respondeat    potentia   acliva  in    na-  quia  sicut  in  naturalibus  ex  quolibet  non 

tura.  ritquodlibet,sedexmatcriadeterminata  fit 

1.  Anima  enim  rationalis  habet  natu-  aliquis  effectus  naturalis,  qui  quidem  non 
ralem  inclinalionem  et  potentiam  ad  sui  csset,  nisi  in  raateria  determinata  esset 
corporis  unionem,  ut  dictum  est  (in  Ter-  aplitudo  ad  determinatam  formam ;  ita 
tia  Secunda  huj.  Swnmce].  Sed  huic  similiter  quodlibet  arlificialum  non  polest 
potenliae  passivae  naturali  non  respondet  fieri  ex  qualibet  materio,  sed  requiritur 
potentia  activa  in  nalura,  ut  manifestum  maleriadelerminata,  inquasit  aptitudoad 
est  ;  nam  alioqui  resurrectio  corporum  formamlalisrei  ortificial;ie.Sedhuicpoten- 
esse  naluralis,  et  naturaliter  demon-  tia^  ad  formam  arlificialem  nulla  respon- 
slrari  posset  (cf.  in  Logica  q.  23,  a.  1) ;  det  potentia  activa  in  natura,  ut  constat 
quod  est  lalsum,  ut  dictum  est  (infra,  q.  ex  differentia  inter  materiam  naturalium 
44,  a.  un.,  in  c.  et  ad  1).  Ergo  non  cui-  et  arlificialium,  quod  in  materia  rerura 
libet  potentiae  passivae  nalurali  respondet  naturalium  est  aplitudo  naluralis  ad  for- 
polentia  activa  naluralis.  —  Cf.  9.  Meta-  mara,  et  potest  reduci  in  actura  per 
phys.  1.  l.  agens  nalurale ;  non  autera  hoc  contingit 

2.  Prselerea,  raateria  habet  in  genera-  in  materia  artificialium.  Ergo  non  omni 
tione  hominis  potentiam  passivara  natu-  polenlisepassivae  naturali  respomletpoten- 
ralem  ad  animam  rationalem,  ut  per  se  lia  acLiva  m  natura.  —  2.  Phys.  1.  1  ;  de 
uonstal;  sed  huic  potentise  passivae  natu-  Pot.  q.  3,  a.  8,  arg.  o;  7.  Mdaphys.  I.  8. 
rali  non  respondet  aliqua  potentia  activa  C.Praeterea,  in  coelo  datur  potentia  pas- 


312  OUARTA  PARS  ■ 

siva  natiiralis  ad  motum  circularem,  et 
lamen  non  est  potentia  activa  in  notura 
quse  illi  respondeat,  ut  patet ;  er£?o  non 
cuilibet  potentiai  naturali  passiv?c  re- 
spondet  potentia  acfiva  naturalis. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosopiius 
(9.  Melaphys.  texl.  2;  1.  8,  c.  1)  dicit, 
quod  potentia  passiva  naturalis  habet 
semper  sibi  respondentem  potentiam  acti- 
vam  naturalem.  —  9.  Melaphys.  1.  1  ;  4. 
Sent.  dist.  43,  q.  1,  a.  1,  sol.  3. 

2.  Praelerea,  potentise  passivae  speci- 
fice  variantur,  secundum  quod  nata)  sunt 
moveri  a  potentiis  activis;  ergo  cuilibet 
potentia3  passiva^  naturali  respondet  po- 
tentia  activa  naturalis.  ~  3.  Sent.  dist. 
26,  q.  l,a.  2,  c. 

3.  Praeterea,  quselibet  potentiapassiva 
se  extendit  tanluni  ad  ea,  ad  quae  se 
extendit  potentia  activa  sui  generis;  ergo 
cuilibet  potentiae  passivse  naturali  respon- 
det  potentia  acliva  in  natura.  —  Ibid.  ; 
2.  c.  Gent.  c.  60,  n.  10;  3.  c.  Gent.  c.  45. 

Respondeo  Dicr^NDUM,  quod  cuilibet 
potentiae  passivse  naturali  respondet  po- 
tentia  acliva  naturalis.  Et  probatur  pri- 
mum,  quia  alioqni  potentia  passiva  esset 
frustra  et  superflua,  cum  non  possit 
reduci  in  actum  nisi  per  potentiam  acti- 
vam  (2.  Scnt.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  in  c. ; 
dist.  30,  q.  2,  a.  1,  in  c,  circa  med. ;  3. 
c.  Gent.  c.  45,).  Deinde,  quia  de  ratione 
polentiae  passivse  est  ordinari  ad  poten- 
tiam  activam;  unde  et  definitur  a  Pliilo- 
sopho  (9.  Melaphys.  lexi.  2,  I.  8,  c.  1) 
per  ordinem  ad  illam,  quod  sit  princi- 
pium,  secundum  quod  aliquid  moveturab 
alio;  unde  et  specifice  variatur  secun- 
dum  potentiam  activam;  et  secundum 
suae  speciei  rationem  determinatur  ad 
aliquod  speciale  activum,  non  nisi  quia 
potentia,  in  quantum  hujusmodi,  habet 
ordinem  ad  illud,  respectu  cujus  dicitur 
(9.  Metaphys.  I.  1 ;  3.  Sent.  dist.  26,  q.  1, 
a.  2,  c).  Prceterea,  quia  sicut  passioni 
naturali  respondet  actio  naturalis,  cum 
ab  hac  illa  causetur,  ita  potentiae  passivse 
naturali  debet  respondereinnaturapoten- 
tia  activa  (4.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  a.  1,  sol. 


■  METAPHYSICA 

3).  Demum,  quia  propter  connexionem 
inter  potentiam  passivam  naturalem  et 
polentiam  activam  naturalem  nec  sensus 
potest  fieri  in  actu,  nisi  per  susceptio- 
nem  ab  exterioribus  sensibilibus,  non 
autem  per  effluxum  a  superioribus  viri- 
bus.  Unde  nondicimus,  quod  phreneticiet 
mente  capti,  in  quibus  propter  victoriam 
imaginativa)  virtutis  fit  hujusmodi  fluxus 
specierum  ad  organa  sentiendi,  vere  sen- 
liant,  sed  quod  videtur  eis  quod  senliant 
(4.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  a.  1,  sol.  3). 
Nec  materia  est  in  potentia  nisi  ad  illas 
formas,  quae  per  principia  activa  natura- 
lia  educi  possunt;  alioqui  non  repugna- 
ret  quin  esset  in  potentia  ad  plures  alias 
formas,  et  quin  esset  receptibilis  majoris 
quantitatis  quam  quantitatis  mundi  ; 
quod  est  falsum,  ut  dictum  est.  Nec  visus 
est  susceptivus  nisi  colorum,  qui  illumi- 
nantur  per  lucem.  Nec  intellectus  possi- 
bilis  est  in  potentia  nisi  ad  illa  intelligi- 
bilia,  quae  sunt  facla  per  intellectum 
agentem  :  non  nisi  quia  intellectus  possi- 
bilis,  qui  est  quodam  modo  potentia  pas- 
siva,  habet  proprium  agens  sibi  respon- 
dens,  scilicet  intellectum  agentem,  qui 
ita  se  habet  ad  intellectum  possibilem 
sicut  lux  ad  visum.  —  Unde  manifestum 
est,  quod  cuilibet  potentiae  passivae  natu- 
rali  respondet  in  natura  potentia  activa. 
—  2.  Sent.  dist.  12,  1.  c;  disf.  30,  I. 
c.  ;  3.  c.  Gent.  c  45. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  cui- 
libet  potentiae  passivae  naturali  respondet 
activa  naturalis,  nisi  obstet  excessus  ha- 
bentis  inclinationem  supra  omnem  facul- 
tatem  et  capacitatem  totius  materiae  cor- 
poralis,  ut  est  in  proposito,  utdictum  est. 
Vel  dic,  quod  potentiae  passivae  naturali 
ad  aliquem  actum  ordinatae  respondet 
potentia  activa  reducens  illam  ad  talem 
actum,  quando  talis  aclus  est  simpliciter 
naluralis ;  secus  vero  quando  est  secun- 
dura  quid  tantum  naLuralis,  ut  est  in 
proposito ;  resurrectio  enim  simpliciter 
loquendo  est  miraculosa,  non  naturalis, 
nisi  secundum  quid.  — 4.  Sent.  dist.  43, 
q.  1,  a.  1,  sol.  3. 


j                              DE  ACTU  ET  POTKNTIA  —  QU.  XXVllI  DE  POTENTIA  -  ART.  II                     31:] 

Ad  secundum  dicendum  satis  esse  quod  homo  habere  potentiam  pnssivam  natu- 

principio  passivo  naturali  respondeatprin-  ralem,  quae  non  se   exlcndit  ad  id,  quod 

cipium    aclivum   naturale,    vel   respectu  transcendit    ordinem  naturalem.  Quam- 

ullimae  perfectionis,  scilicet /brmo?,  ut  est  quam  respectu    unionis,  si  considerelur 

in    generatione    cujuscunqne    compositi,  potentia  nbsoluta   Dei,    cui  correspondet 

hoiiiine  excepto;  vel  respectu  uitiraaerf?'s-  polentia  obedientialis  passiva  simpliciter 

posilionis,  quae  est  necessitas  ad  formam  qiiaelibet  creatura  cst  a  Deo  as:<umptibi- 

ultimam,  sicut  est  in  generatione  homi-  lis,  nec  magis  una  quam  alia.    Si  vero 

nis  secundum  positionem  fidei.  —  Ibid.  consideretur  potentia  ordinata,    qua3  re- 

Ad  tertium  dicendum,  quod  in  corrup-  spicit   congruentiam   assumptibilitalis  ex 

tione   naturali  remanet   eadem    potentia  ordine  divinae  sapientiae,  et  decenliam  ex 

materia)  ad  formam    specificam,  non   ad  parte  natura^,  sic  sola  natura   ralionalis 

numericam  :  sicut  etiam  remanet  eadem  est  magis  assumplibilis  quam    irrationa- 

privalio  specifica,   non  aulem  numerica,  lis  :    quia   congruitas   decentiae    respicit 

ut  dictum  est  (in  c).  dignitatem    naturae,    puta   similitudinem 

Ad  quartum  dicendum,    quod   quando  imaginis,  per  quam  natura  est  capax  bea- 

aliquod    passivum   natum    est    consequi  titudinis,  cujus   semen  (cf.    de  Verit.  q. 

diversas  perfectiones  a  diversis  agentibus  11,  a.  1,  ad  5)    est   gratia;   qua?  simili- 

ordinatis,  secundum  differentiam  et  ordi-     ludo  non  est  nisi  in  natura  rationali.  

,  nem  potcntiarum  activarum  in  agentibus  3a,  q.  4,  a.  1,  c. ;  3.   Sent.  dist.  2,  q.  1, 

est  differentia  et  ordo  potentiarum  passi-  a.  1 ;  4.  c.  Gent.  c.  53,  55.—  Ad  visionem 

varum  in  passivo,  quia  potentiae  passivae  vcro  beatificam   non    habet  homo  poten- 

respondet  activa  :  —   sicut    palet,    quod  tiam  naturalem  activam  naturaliter  ope- 

aqua  vel  terra  habct   aliquam  polentiam  ranteni  nequepotenliam  aclivam  obedien- 

secundum  quam  nata  est  moveri  ab  igne,  lialem,     sed     habet    potentiam    activam 

et  aliam  secundum  quam  nata  est  moveri  naturalem    supernaturaliter    operantem, 

a  corporecoclesti,  et  uUerius  aliam  secun-  id  est  elevatam    per  qualitatem   super- 

dum  quam  nala  est  moveri  a  Deo.  Sicut  naturalein   superadditam.  Et  ratio  hujus 

enim  ex  aqua    vel    terra   potest   aliquid  est,  quia  in  visione  beatifica  duo  consi- 

fieri  virtute  corporis   coelestis,  quod  non  deranda  sunt,  scilicet  substantia  actus  et 

potest  fieri  virtute  ignis,  ita  ex  eis  potest  forma  ipsius,   a  qua  perfectionem  habet 

aliquid  fieri  virtute  supernaturalis  agen-  (4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a.  2,  sol.  2,  ad  2). 

tis,  quod  non  potest  fieri  virtute  alicujus  Actus   visionis   beatificae  secundum  sub- 

naturalis  agentis;  et  secundura  hoc  dici-  s/a^i/iam  principiura  activum  est  natura- 

mus  quod  in  tota   creatura  est   quaedam  lis  potentia  ;  sed  secundum  /brmaw  suam 

obedientialispotenlia,  prout  lota  creatura  principium  iilius  est  habitus  supernatu- 

obedit  Deo  ad  suscipiendum  in  se  quid-  ralis,  puta   lumen  gloriae.    Neque  obstat 

quid  Deus  voluerit.  Sic  igilur  et  in  anima  quod  liomo  a  Deo  crealus   est  ad   viJen- 

est  aliquid  ia   potentia,  quod  natum  est  dum  Deum  per  essentiam,  et  per  conse- 

reduci  in  aclum   ab    agente  naturali;  et  quens  ad  visionem  beatihcam  :  quia  non 

hoc  modo  sunt  in  potentia  in  ipsa  virtu-  fuit  creatus  a  Deo  ad  id  in  principio  suae 

tes  acquisilae.  —  Alio  moilo  aliquid  est  in  conditionis,  sed  in  uUinio  suae  perfectio- 

potentia  in  anima,  quod   non   est  natum  nis  (de  Verit.  q.  18,  a.  1,  ad  5),  quae  de- 

educi  in  actum  nisi  per  virtutem  divinam  ;  est  homini  quamdiu  hic  vivit.  Ad  eandem 

et  sic  sunt  in  potentia  in  anima  virtutes  vero   beatificam    visionem    Iiabet    homo 

infusae  {de    Virt.  in  com.  a.  10,  ad   13),  polentiam    partim     naturalem    respectu 

et  ob  eandem  ralionem   gratia   et   unio  substantiae ;  nam  vere   visio  beatifica  est 

hypostatica.  Cum  enim  hae3  transcendant  actus  imraanens  intellectus;  partim  obe- 

ordinem  naturalera,  non   potest   ad    illa  dientialemrespectu  perfectionis  et  formae, 


31  i  Ol'AUTA  PAUS  - 

quia  lulis  peiTcclio  est  siipcrnuluralis  el 
superioris  oi-dinis,  cnjus  scmen  est  gra- 
lia,  \il  diclum  est  (paulo  j^rius).  —  3.  c. 
Genl.  c.  y3  el  ■6k;de  Veril.  q.  8,  a.  3,  ad 
6;q.  10,  a.  ll,ad  7;  2.  Senl.  dist.  26, 
q.  un.,  a.  b,  ad  4;  2a23c,  q.  171,  a.  2,  in 
c.  et  ad  3. 

Ad  quintnm  diccndum,  quod  licet  in 
lebus  arlificialibus,  quoe  fiunl,  sit  prin- 
cipium  materiale,  non  lamen  in  illis  est 
potentia  natuialis  ad  formas  artificiales, 
quia  alioqui  lacliones  rerum  orlificialium 
dicerentur  naturales  et  non  artificiales  : 
—  quia  sulfic't  ad  motum  ut  sil  naluralis, 
quod  habeat  priucipuun  passivum  natu- 
rale  :  ut  palet  in  motu  coeli,  qui  dicilur 
naturalis  respectu  principii  passivi  (2. 
Phys.  I.  1) ;  —  scd  est  polentia  obedien- 
lialis  respiciens  proprium  principium 
activum  in  peculiari  agcnte,  ut  diclum 
esl  (ad  4,  posl  init.}.  —  Vel  dic,  quod 
omni  potentia^  passivae  nalurali  respon- 
del  potenlia  activa  naturaiis  respectu  tor- 
mae  inducenda^,  quse  sit  ordinis  natura- 
lis;  quod  i  on  est  in  proposito  :  nam  for- 
ma  arlificialis  non  est  ordinis  naturalis, 
sed  est  infra  talem  ordinem,  quia  omne 
nalurale  est  nobilius  quam  artificiale.  — 
de  Pol.  q.  3,  a.  8,  ad  5. 

Ad  sexium  dicendum,  quod  dupliciter 
polesl  sumi  cnelum :  luw  modo  [)V0  cor- 
pore  coelesli,  quod  habet  aptitudinem  ut 
moveatur  a  motore  extrinseco,  ut  dicit 
Commentalor  (1.  de  Coelo  text.  80) ;  et 
hoc  modo  motus  cceli  cst  naluralis  tan- 
tum  ex  parte  materise,  voluntarius  vero 
ex  parte  motoris;  quare  sunpliciter  non 
esl  naturalis  eo  modo,  quo  actus  mere 
naturalis  exigit  ulramque  potentiam 
aclivam  et  passivam  naturalem,  ut  dic- 
tum  efct  (ad  5,  resp.  2).  Altero  modo  pro 
composilo  ex  motore  el  mobili ,  non 
sicut  ex  maleria  et  forma,  sed  secundum 
conlaclum  virtulis;  et  sic  dici  i-olest, 
quod  cceli  molor  est  principium  intrinse- 
cum,  et  consequenler  quol  motus  coeli 
sit  eliam  naturalis  ex  parte  principii 
activi,  sicut  molus  voluntariusdicitur  na- 
luralis  aniniali,  quatenus  animal  est,  ut 


•  METAPIIYSICA 

t 

dicitur   8.    Pliys.  {text.    27  ;   c.  4).  —  8. ! 
Phys.  I.  7;  la,  q.  70,  a.  3,ad  5;  v.  supra 
in  Physica  q.  31,  a.  1  sqq. 

ARTICULUS  Iir 

*  UTRUM  POTRNTIA  PASSIVA  ET  ACTIVA  SINT 
REALITER  DISTINCT^,  AN  VERO  POSSINT 
UiXA    ET    EADEM    ESSE   (1). 

Videtur  quod  potentia  passiva  et  activa 
non  sint  necessario  realiter  distinctae,  sed 
possint  una  et  eadem  potenlia  csse. 

1.  Dicit  enim  Phdosuphus  (9.  Metaphys. 
texl.  2  ;  1,  8,  c.  1):  «  Palam  igitur,  quia 
est  quidem  ut  una  potentia  faciendi  et 
patiendi.  »  Ergo  potentia  passiva  et  acti- 
va  possunt  esse  una  et  eadem.  —  9.  Me- 
taphys.  I.  I. 

2.  Praeterea,  intellectus  possibilis  cst 
potentia  activa  respectu  inlelleclionis  ;  sed 
eadem  est  passiva  respectu  ejusdem  ;  nam 
intelleclio  est  aclio  immanens,  quse  manet 
in  ipso  agente,  a  quo  producitur;  ergo 
potentia  passiva  et  activa  possunt  essc 
una  et  eadem  potentia.  —  Qucesl.  disp.  de 
Anima  a.  4. 

3.  Praeterea,  duo  accidentia  ejusdeni 
generis  proximi  specie  diversa  non  pos- 
sunt  esse  in  eodem  subjecto,  ut  duo  co- 
lores  vel  odores  specie  diversi,  ut  mani- 
feslum  est.  Sed  potentia  activa  et  passiva 
sunt  in  eodem,  ut  docet  Philosophus  12. 
Metaphys.,  ubi  ait  quod  ejusJem  est  poten» 
tia  actionis  et  passionis;  et  iaductione 
patet  in  animali  movente  se  ipsum,  in 
medico  se  ipsum  sanante,  in  subjecto  in 
se  suas  passiones  effij^ienter  causante,  ct 
in  aqua  reducente  se  ad  prislinam  frigi-  | 
ditatem  (4.  Sent.  dist.  47,  q.  2,  a.  2,  sol.  j 
2).  Ergo  potentia  activa  et  passiva  pos- 
sunt  esse  una  et  eadem  potenlia.  —  de 
Pot.  q.  1,  a.  1,  ad  16;  7.  Phys.  I.  1 ;  9. 
Melaphys.  I.  1 ;  la,  q.  77,  a.  6  et  7. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (9.  Me- 
taphys.  text.  2;  I.  8,  c.  1)  dicit,  quod  po- 
tcntia  activa  et   passiva  sunt  in   divcrsis 

(1)  Confer  supra  in  Physica  q.  83,  a.  4,  c,  ubi 
lector  ad  hunc  arliculum  remiUitur. 


DE  ACTU  ET  POTENTIA  —  XWIII  DR  POTENTIA  —  ART.  III  31? 

iubjecli?,  et   itleo   nihil  polest   pali  a  se  requirit  dislinctionom  siippositorum :  nam 

pso;  idemautemaccidens  numero  non  po-  idem  ad  se  ipsum  non  refertur  relatione 

cst  esse  in  diversis  suhjectiri.  —  9.  Mela-  reali,  sed  rationis,   quce   propterea    non 

yliys.  I.  1;  h.  Senl.  dist.  ^,  q.  1,  a.  3,  sol.  requiiit  dislinctionem  snpposiloriiin,  quic 

l ;  dist.  14,  q.  1,  a.  3,  sol.  1.  proprie  agere  et  pati  dicuntur  {de  Pot.  q. 

Respondeo  niCENDUM,  quod  potentia  fa-  7,  a.  10,  in  c.  et  ad  1 ;  Tabula  Aurea  voce 

',iendi  el  patiendi  est  qundnm  modo  una  «  relatio  »  n.  29  et  30;  1.  Sent.   dist.  5, 

iotentia,  ct  quodam  modo  non.  Est  enim  q.  1,  a.  1).  Qnarto  ex  ralione   agentis  et 

jna,  si  considerelur  ordo  uniusad  aliam;  palicnlis.    Cum  enim,    ut  arij^umentatur 

ma  enim  dicilur  per  respectuni  ad  aliain.  Pliilosophus    (8.   Phy^.   lexl.    30;   c.     k) 

^am    potcst  dici   aliquid  habens  poten-  agens  sit  contrariiim  patienti,  necesse  est 

;iam  paliendi,  quia   ipsum   habet  poten-  quod  dividatur  id  qiiod  est  aplum  natum 

liarn  ut  aliud  patiatur  ab  ipso.  Si  outem  agere,  ab  eo  quod  est  aptum  natuni  pati ; 

:onsiderenlurha3  duai  potenlia^  secundiim  unde  cst   quod  nullum  continuum  potest 

nibjeclum,  in  qio  sunt,  sicaliaest  poten-  in  se  ipsum  agere  (8    P%s.  I.  7).  Postre- 

;ia  acliva,  alia  potentia  passiva.  Potentia  ino  ex  ralione  polenlia?  activae.  Haec  enim 

3nim  passiva  estin  patiente,  quia  patiens  secundum  Philoso;)hum(5.  Metaphys.  tcxl. 

aatiturpropter  aliquod  principium  in  ipso  17;  I.  4,  c.    12)  est   principium  traiismu- 

3xistens,  et  hujusmodi  est  materia;  poten-  talionis    in    aliud,    secundum   quod   est 

,ia  vero  activa  est  in  agentc,  ut  calor  in  aliud ;  unde  potentia  activa  exigit  mate- 

:aIefactivo,etarsa3diricativa  in  sedificante  riam,  in  quam  agal;  idem  autem  non  est 

|9.  Metnphijs.    I.    1.).  Non   polest   autcm  aliud  a  sc  ipso.  Ergo  dicendum  est,  quod 

dem  secundum  idem  esse  agens  et  pa-  potentia    activa  et  passiva    non    possunt 

tiens.  Quod  palet  muUipliciter  :  ct  primo  esse'una  et  eadem  poteatia.  —  b.  Meta- 

[(uideni  ex  parte  passionis;  nam  haec  est  phys.  1.  14  (17);  1.  Sent.  dist.  7,  q.  1,  a. 

3ffectus  actionis  exterioris  et  transeuntis,  1,  org.  3  et  ad  3. 

inde  secundiim  piopriam  sui  rationem  est         Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  po- 

ib  alio  (2a  2a3,  q.  59,  a.  3,  c).  Secundo  lentia  activo  et  passiva  possuntesse  quo- 

3x  parte  illius,   secundum  quod  aliqnid  dam  modo  una,   quodam   modo   non,   ut 

latitur  ct   agit.   Nam   sicut   compositum  dicit  Philosophus ;  sunt  enim  una  unitate 

lon  patitur  nisi  ratione  materise  —  unde  ordinis,  non  autem  una  simpliciter,   cum 

3ali  proprie,  quod  est  cuin  Iransmutatio-  sint  in  diversis  subjeclis.  —  9.  Metaphys. 

ne,  non  invenilur  nisi  in  compositis  ex  1.  1. 

materia  et  forma  (la  2ae,  q.  22,  a.  1,  ad         Adsecundwn  dicendum,  quod  sicut  in- 

l)  — ;  ita  non    agit   nisi  ratione  form.ie,  lellectio  non  est  proprie  passio  —  nam,  ut 

}uoe    est   actus   et    actionis   principium.  dictiim  esl(in  c),  haec  est  effectus  actioni 


:S 


3icut  ergo  implicat  materiam  fieri  for-  exterioris  et  transeunlis,  cujusmodi   non 

mam,  ila  implicat  quod  potentia  passiva  est  intellectio,  cum  sit  actio  immanens — ; 

sit  vel  fiat  activa  (4.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  ita  nec   intcllectus  possibilis  est  proprie 

>.  1,  sol.  3;  9.  Midaphys.  1.  1;  2a  2ae,  q.  potentia  passiva,  de  qua  loquitur  Philoso- 

59,  a.  3,  c.  et  ad  3  ;  Tabula  Aurea  voce  phus,  cum  negat  potentiam  passivam  et 

I  agens  b  n.  84.).  Tertio  ex  relatione  reali  aclivam  posse  esse  unam  et  eandem  po- 

:onsurgente    ad  actionem  et  passionem.  tentiam.  Quod  patet,  qiiia  maleria  secun- 

Nam  cujusUbetpatientis  ad  agensest  rela-  dum  quam  patiens  patitur  ab  agente  ac- 

Lio  realis,  et  e  converso,  si  bonum  agentis  lione  transeunte  et  externa,  non  coincidit 

3it  ex  hoc  quod  agit;  ut  coiUingit  in  omni  cum  agente,  nec  potest  se  movero  ;  cum 

agenle  univoco  et  moio,   secus  veio  in  tamen  contrarium  contingat  in  inlellectu 

iivinis.    Omnis   autem  relatio  realis   est  et  voluntate  agentibus  actione  interna  et 

inler  terminos  realiter  distinctos ;  unde  immanente. —  la  2cT,  q.  74,  a.  1,  ad  3. 


310  OllARTA  PAIIS  - 

Ad  tertmm  diccndum,  quod  polenlia 
acliva  et  passiva  nunqnam  reperiuntur 
in  eodcm  secundum  idem,  siculnec  idcm 
potest  etse  agens  et  paliens  secundum 
idem  (2a  2cT,  q.  S9,  a.  3,  c).  Unde  ad 
primam  instanliam  de  animali  dicendum 
cum  Philosopiio  7.  Phys.  {lext.  2;  c.  1) 
et  8.  Pliys.  {lext.  28  et  a  text.  40 ;  c.  4  et 
5)  animalia  movere  se  secundum  unam 
partem,  et  moveri  secundum  aliam.  Ad 
secundam  de  medico  dicendum,  quod  me- 
dicus  sanat  se  ipsum  non  ut  medicum, 
sed  ut  infirmum;  non  enim  absurdum 
est  per  accidens  aliquid  pati  a  se  ipso. 
Ad  tertiam  de  subjeclo  causante  in  se  suas 
passiones  dicendum,  illam  productionem 
passionum  non  fieri  per  transmutationem 
et  aclionem  proprie  dictam,  sed  per  na- 
turalem  resultanliam,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  6,  a.  2.  ad  2  et  4 ;  in  Piiysica 
q.  9,  a.  4,  ad  9).  Eodemque  modo  dicen- 
dum  ad  quarlum  de  aqua  reducente  se 
ad  pristinum  frigus ;  nam  talis  reductio 
fit  pernaturalem  resullantiam,  ut  dictum 
est;  et  potentia  activa,  de  qua  est  sermo, 
est  principium  transmulationis  in  aliud, 
ut  dicit  Philosophus  (5.  Metaphys.text.  17 ; 
1.  4,  c.  12  ;  et  9.  Melaphys.  lext.  2;  1.  8, 
c.  1),  secundum  quod  est  aliud,  ut  dic- 
tum  est  (in  c,  Postremo).  Unde  est  quod 
potenlia  divina  —  cujus  aclio  non  est  per 
modum  motus,  sed  per  modum  operalio- 
nis  qu£e  differt  a  motu,  secundum  Philo- 
sophum  10.  Elh.  c  4  (3),  sicut  perfectum 
ab  imperfecto  ;  et  ideo  non  requirit  mate- 
riam,  in  quamagat;  quod  non  potest 
esse  in  actione  quae  est  cum  molu  (1. 
Sent.  dist.  7,  q.  \,  a.  1,  ad  3)  —  non  est 
vere  activa,  sed  superactiva.  — 7.  Phys. 
1. 1  ;  8.  Phijs.  1.  7  et  10  ;  9.  Metaphys.  1.  1. 


QU^STIO  XXIX  (1) 


DE   ACTU. 


Deinde  considerandum  est  de  actu. 


rl)  Edit.  Ticin.  quc-est.  15. 


MliTAWHYSlCA 


CIRCA  QUEM  QU^RUNTUR  TRIA :       ' 

*  1.  Utrum   sufficienter  dividatur  aclus  i   ^- 
pi-imum  et  secundum. 

*  2.  Utrum  actus  secundus,  seu  actio  tran- 
iens,  sit  in  agenle  tamquam  in  subjecto. 

*  3.  Utrum  actus  rectus  et  reflexus  sit  ideiri 


ARTICULUS   I 

*  UTRUM    SUFFICIENTER    DIVIDATUR  ACTUS    II 
PRIMUM    ET    SEGUNDUM. 

Videtur  quod  insuffioienter  dividatu 
actus  in  primum  et  secundum  :  — 

1.  quia  nomine  actus  primi  intelligitui 
forma  a  Philosopho,  et  nomine  actus  se- 
cundi  operatio,  ut  dicitur  2.  de  Anirm 
text.  2  (c  1) ;  sed  prseter  formam  et  ope- 
rationem  datur  habitus,  qui  est  actus  qui 
dam  et  perfectio,  ut  docet  Philosophui 
ibiJem  et  text.  56  (c  5) :  ergo  insufficien 
ter  dividitur  actus  in  duos,  primum  e 
secundum.  —  2.  de  Anima  1.  1  et  11 ;  1 
Sent.  dist.  7,  q.  1,  a.  1,  ad  2  ;  de  Malo  q 
1,  a.  4  et  5,  c  f 

2.  Praiterea,  cuilibet  actui  responde 
propria  potentia,  ut  dictuai  est  (qusest 
27,  a.  2,  in  c).  Sed  datur  triplex  poten 
tia  :  una  ad  forraam,  et  est  materia ;  ali{ 
ad  esse,  et  hsec  est  natura  constituta  ej 
materia  et  forma;  nam  hsec  natura  es 
ut  potentia  respectu  ipsius  esse,  in  quaa 
tum  est  susceptiva  ejus  ;  tertia  est  poten 
tia  ad  operationem,  quae  est  accidens  me- 
dium  inter  forraam  et  operationera,  quii 
forma  non  est  principium  immediatua 
operationis,  ut  dictum  est  (qusest.  27,  a 
3,  in  c).  —  de  Spirit.  Creat.  a.  1,  c 

3.  Prseterea,  prseter  formam,  quse  esi 
actus,  ut  dicit  Philosophus  (2.  de  Anim^c 
text.  2;  c  1),  datur  actus  ipsius  formae. 
unus,  qui  est  informatio  materise,  alter, 
qui  est  operatio;  ergo  datur  triplex  actus; 
non  ergo  sufficienter  dividitur  actus  in 
duos,  in  priraum  et  secundura.  —  dt 
Verit.  q.  27,  a.  3,  ad  25. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (2.  dc 


DE  ACfU  ET  POTENTIA  -  QC 

nima  lext.  2 ;  c.  1)  diviclit  actum  in  pri- 
lum  et  secundum.  —  2.  de  Anima  1.  1. 
Ri^spoNDEO  DiCENDUM,  quod  sufficienter 
ividitiir  actus  in  primum,  qui  est  forma, 
,  secundum,  qui  est  operatio.  Quod  mul- 
pliciter  polest  esse  manifestum:  et  pri- 
.0  quidem,  quia  sicut  videtur  ex  commu- 
ihominis  intellectu,  nomen  <x  actus  )>  pri- 
lO  fuil  attributum  opcrationi;  sic  enim 
jasi  omnes  inlelligunt  actum  ;  secundo 
ilem  exinde  fuit  translatum  ad  formam, 
1  quantum  forma  est  principium  opera- 
Dnis  et  finis.  Deinde,  quiasicut  |:otentia3 
)ecie  varianlur  ex  actibus,  ut  dictum  est 
.  praeced.,  a.  1,  in  c),  ita  specifica  va- 
etas  potentiarum  a  posteriori  designat 
lecificampluralitalemacluum.  Estaulem 
iplex  lantum  potentia,  activa  et  passiva. 
:tiva3  aulem  respondet  actus  secundus, 
li  est  operatio ;  et  huic  primo  nomen 
)tenliae  videtur  fuisse  attributum.  Pas- 
va)  vero  respondet  actus  primus,  qui 
it  forma,  ad  quam  similiter  videtur  se- 
uidario  nomen  potentia3  devolulum  {de 
jt.  q.  1,  a.  1,  c).  Prcelerea,  cum  actus 
t  perfectio  quaedam,  sicut  perfectio  du- 
icx  est,  scilicet  prima,  quae  est  forma 
}1  habilus,  et  secunda,  quae  est  operatio  ; 
a  et  duplex  est  actus,  primus,  qui  est 
rma,  et  secundus,  qui  est  operatio  (de 
alo  q.  1,  a.  4.).  Demum,  quot  modis  dici- 
r  unum  oppositorum,  tot  modis  dicitur 
reliquum.  Maium  autem,  quod  est  pri- 
ilive  oppositum  bono,  quod  principali- 
r  et  per  se  consistit  in  perfeclione  et 
lu,  dupliciter  tantum  contingit :  uno 
odo  per  sublractionem  formse  vel  ha- 
tus  vel  alicujus  partis  ad  integritatem 
i  requisitae  :  quo  modo  caecitas  malum 
t,  et  carere  membro  ;  alio  modo  per 
ibtraclionem  debilse  operationis,  vel 
lia  omnino  non  est,  vel  debitum  modum 
ordinem  non  habet.  Ergo  similiter  du- 
ex  tantum  erit  actus  oppositus:  unus, 
li  est  forma  et  integritas  rei,  et  dicitur 
actus  primus  b  ;  alter,  qui  est  operatio, 
dicitur  <t  actus  secundus  t>.  Unde  ma- 
festum  est  sufficienter  a  Philosoplio 
isse   divisum  actum  in  primum  et  se- 


XXIX  DE  ACTl;  —  ART.  11  317 

cundum.  —  la,  q.  48,  a.  5,  c  ;  de  Malo  (j, 
1,  a.  4,  c.  ;  1.  Senl.  dist.  7,  q.  1,  a.  1,  c. 
et  ad  2;  de  Pot.  I.  c 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  no- 
mine  <t  actus  primi  »  intelligitur  omne 
illud,  quo  utimur  operando,  etconsequen- 
ter  ad  actum  primum  reducitur  habitus. 
Et  ratio  est,  quia  nomine  actus  primi  in- 
tclligimus  illum,  quo  inha^rente  adhuc 
adest  potentia  ad  actum  secundum,  qui 
est  operatio ;  at  posita  forma  et  posilo 
habitu,  adhuc  est  potentia  ad  actuni  se- 
cundum,  ut  docot  Philosophus  2.  de  Ani- 
ma  text.  56  (c  5).  —  de  Malo  q.  1,  a.  4 
et  5,  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  nomine 
<r  actus  primi  j  intelligitur  forma,  et  esse 
quod  forma  dat ;  nisi  quod  forma  dicitur 
a  primo  primus  »,  et  illi  respondet  mate- 
ria,  ut  dictum  est  in  objectione ;  esse 
vero,  cui  respondet  natura  constituta  ex 
materia  et  forma,  ut  ibidem  dictum  est, 
dicitur  <c  secundo  primus  »  ;  «  secun- 
dus  ))  autem  «  aclus  »  est  operatio. —  de 
Verit.  q.  5,  a.  8,  arg.  10  ;  de  Spirit.Creat. 
1.  c  in  arg. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  informatio, 
per  qnam  forma  dat  esse,  pertinet  ad  for- 
mara  et  ad  actum  primum,  sicut  ad  eun- 
dem  pertinet  esse,  ut  dictum  est  (ad  2). 

ARTICULUS   II 

*UTRUM  ACTUS  SECUNDUS,  SEU  ACTIO  TRAN3- 
lENS,    SIT  IN   AGENTE  TAMQUAM  IN  SUBJECTO. 

Videtur  quod  actus  secundus,  seu  aclio 
transiens,  non  sit  in  agente  tamquam  in 
subjecto. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (9.  Metaphys. 
text.  16 ;  l.  8,  c  8),  quod  actio  est  in 
facto,  ut  aedificatio  in  aDdificato,  et  quod 
sedificalio  simul  fit  et  habet  esse  cum 
domo;  ergo  actio  non  est  in  agente,  sed 
in  patiente  tamquam  in  subjecto.  —  9. 
Metaphys.  1.  8  (4). 

2.  Prseterea,  dicit  Philosophus  (l.  c), 
quod  quando  praeter  actum  ipsum  poten- 
liae,  qui  est  actio,  est  aUquod  operatura, 


318 


orAllTA  1>AUS  — 


oclio  lalimn  polcnLiaruia  cst  in  patlcnlo, 
el  est  aclus  pylicnlis,  ut  cst  conlcxtio  in 
contexlo,  ct  uiiivcrsaliler  niolus  in  moto; 
ct  lioc  iclco,  quia  (juando  pcr  actiunem 
poteiitia)  conslituitui-  aliquid  operatuui, 
illa  actio  perficit  operaluni,  el  non  opc- 
ranleni  ;  unde  est  in  opei-ato  sicut  actio 
ct  perfcctio  ejus,  non  auleni  inoporante; 
sed  quando  non  est  aliquod  opus  opera- 
lum  prseier  actionem  potenticC,  tunc  actio 
cxistit  in  agente,  et  ut  perlectio  ejus,  et 
non  transit  in  aliquod  exierius  perticien- 
dum :  sicut  visio  est  in  vidente  sicut  per- 
fcctio  ejus,  ct  speculatio  in  spcculante. 
Sed  aclio  transiens  est  per  qaam  consti- 
luitur  aliquii  opcratum,  ut  sedificalio  et 
similes.  Ergo  actio  transiens  non  esL  in 
agente  ut  in  subjecto.  —  Ibid. 

3.  Proeterea,  dicit  Philosophus  (3.  Phijs. 
texl.  20;  c.  3),  quod  aclio  et  passio  sunt 
unus  ct  idem  molus;  scd  mutus  est  in 
mobili  atque  adeo  in  paiiente;  unde  defi- 
nitur  a  Philosopho,  quod  sit  actus  mobilis 
(3.  Phys.  lexl.  16  ;  c.  2):  ergo  actio  est 
in  patiente,  non  autem  in  agente.  —  3. 
Phys.  \.  5  (4);  1.  4. 

'4.  Pj'8etcrea,actio,  sicutet  reliqua  ulti- 
ma  piicdicamenta,  suntformasextriiifeecus 
denominantes,  ut  diclum  est  (in  Logica 
q.  14);  scd  si  actio  esset  in  agente,  esset 
formaintrinsccus  denominans  :  ergo  actio 
non  est  in  agcnte. 

Sed  coidraest,  quod  actus  cujuslibet  est 
in  eo,  cujus  est  actus,  ut  dicitur  3.Phys. 
text.  18  (c.  3) ;  sed  aclio  est  actus  agen- 
lis,  ut  dicit  Philosophus  text.  22  (c.  3)  : 
ergo  aclio  est  in  agente.  —  3.  Phys.  \.  4 
et"5  (4). 

Respondeo  dicendum,  quod  quia  acLio, 
ut  estpraidicamentum,  dicitaliquid  fliiens 
ab  agenle  cum  motu  (1.  Sent.  dist.  8,  q.  4, 
a.  3,  ad  3),  uuo  ad  actionem  concurrunt, 
unum  tamquam  formale,  alterum  tam- 
quam  materiale;  illud  Cfct  habitudo  agen- 
tis  ad  passum,  hoc  vcio  est  motus.  Quod 
manifesle  patet  cx  multis  :  eiprimo  qui- 
dem,  quia  in  qualibet  actione  illudj  quod 
est  ex  parte  agcntis,  est  formale,  illud 
autem  quo:l  esl  cx  parle  palienlisvcl  reci- 


MKTAPHYSICA 

picnLis,  esl  maLcrialc  ;  habiludo  auLcm 
agenlis  ad  passum  se  Lenel  ex  parLe  agen-  t 
tis,  nam  pcr  haiic  dilTert  actio  a  passione, 
tamquain  per  propriam  ralioncm,  licct 
cum  illa  conveniat  in  subslantia  molus, 
uL  dicit  Philosophus  (3.  Phys.  a  text.  22; 
c.  3j.  Motus  aulem  se  tenet  ex  parte  pa- 
tientis.  Licet  enim  reducatur  ad  genus 
Lermini  quauLum  ad  suaiu  subsLanLiam, 
tamen  secundum  quod  importat  ordinem 
moventis  ad  inotum,  reducitur  potius  ad 
praedicamentum  passionis  quam  actionis, 
ut  dicit  Commenlator  (3.  Phys.  text.  4). 
—  la,  q.  41,  a.  1,  ad  2 ;  v.  in  Logica  q. 
14,  a.  un.,  ad  2. 

Secuiido  constat  ex  eo  quod  cum  acLio 
secundum  primam  nominis  significaLio- 
nem  significet  originem  moLus  —  sicut 
enim  molus,  prout  est  in  mobili  ab  ali- 
quo,  dicitur  passio,  ita  origo  motus,  secun- 
dum  quod  incipit  ab  alio,  et  terminalur 
in  id  quod  inovetur,  diciLur  actio,  et  sub- 
Iracto  motu  adhuc  remanet  acLio,  ut  patet 
in  divinis — ;  actio  foi-maliler  ct  essen- 
tialiter  nihil  aliud  importare  potest  quam 
ordinem  originis,  secundum  quod  ab  ali- 
qua  causa  vel  principio  procedit  in  illud, 
quod  est  a  principio  :  qui  ordo  non  est 
nisi  in  agente  subjective.  —  la,  I.  c.  ;  v. 
in  Logica  1.  c. 

Tertio  manifeituin  est  ex  co  quod 
quando  ignis  calefacil  plura  subjecta,  est 
una  tanLuni  aclio  et  sunt  plures  passio- 
ncs;  hoc  autem  est,  quia  formale  actionis 
est  relalio,  quse  una  est  in  agente  ;  quia 
vero  sunt  plura  passa,  necessario  debet 
in  illis  multiplicari  furmale  passionis, 
quod  est  relatio  paLientis  ad  agens.  —  2. 
c.  Gent.  c.  73,  n.  4,  tertio  loco. 

Qmrto  probatur,  quia  illud  est  forma- 
liLer  aclio,  ralione  cujus  consLiluiLur  prae- 
dicamenlum  disLinctum  a  prae  licamenLo 
pa^sioais.  Sed  acLio  non  consLituit  praidi- 
caincntum  speciale  ratione  mjtus:  — quia 
motiis  non  iacit  praedicamentum  pio- 
prium,  sed  rcducitur  ad  pra3  licamcntutn 
termini,  ut  dicit  Philosophus  (3.  Phys. 
text.  4  ;  c.  1)  :  quia  actio  et  passio  con- 
veniunt  in   subsLanLia  motus,  ul  dictuia 


DE  ACTU  Ji'r  poti:ntia  —  QU. 

st  (paulo  jDiius)  ;  illud  auleui,  iii  quo  duo 
ssenlialiter  dislincta  conveniunl,  non 
olest  esse  propria  ratio  ulriusquc.  — 
Irtjo  coiistiluit  rationc  originis  motus; 
lam  subtraclo  motu  ab  aclione,  nihil  aliud 
icit  aclio  quam  ordinem  originis,  sccun- 
um  quod  a  causa  vol  principio  procedit 
J  quod  est  a  principio.  Sed  taiis  ordo 
um  sit  agentis  causanlis  aliquid  pcr 
lotum  in  passo,  est  in  agente  lanKjuam 
II  sul)jecto,  ut  patct ;  crgo  actio  est  in 
genle.  —  la,  q.  41,  a.  1,  ad  2  et  3  ;  q. 
5,3.2,  ad2;  a.  3,  c.  ;  3.  Phys.  1.  1,  3, 
,5. 

Demnm  id  probatur,  quia  iilud  est 
ctio  et  passio  formaliter,  quod  salvatur 
II  omni  actione  et  passione.  Crealio 
utcm  passiva  quia  non  est  motus,  nihil 
hud  cst  quam  relatio  creaturte  ad  crea- 
irem  per  modum  mutationis  ratione  no- 
itatis  vel  inceptionis  imporlatce  signifi- 
ala,  seu  ut  ex  aclione  agentis  innascitur. 
-  Ergo  simihter  passio  conjuncta  cum 
nolu,  formahter  eritrelatio  ad  principium 
iiotus,  significala  permodum  mulationis, 
X  ut  ex  aclione  agentis  innascitur;  et  si- 
niliter  acr?o,  sive  sit  conjuncta  cum  motu 
livenon,  erit  formaliter  habitudo  agentis 
id  passum,  considerala  pcr  modum  ori- 
finis.  —  Et  ita  manilestum  est,  quod 
iclioest  subjective  in  agente.  —  lo,  q.  4b, 
I.  2  et  3 ;  1.  Senl.  dist.  40,  q.  1,  a.  1  ;  de 
^ot.  q.  3,  a.  3.  —  V.  in  Logica  q.  14,  a. 
m.,  ad  2  ;  et  11.  ibi  cit. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  actio 
licitur  esse  in  patiente  :  vel  passive  ac- 
;cpta  ;  calefactio  enim  passive  accepta 
5st  in  calefacto,  sicut  ct  creatio  pas- 
live  accepta  est  in  re  creala ;  vel  ratione 
notus,  quem  actio  pra^dicamentalis  con- 
lotat,  qui  est  in  passo,  ut  dictum  est  (in 
^ogica  q.  14,  a.  un.,  ad  2).  Simifiter  ra- 
tone  motus,  et  termini  producti,  actio 
ransiens,  quse  sola  inducit  passionem, 
jt  dictum  est  (ibid.  in  c.  et  ad  arg.),  dici- 
:ur  perfectio  totius  operati,  non  aufem 
:>perantis,  quia  non  acquiritur  aliquid 
igni  ex  hoc  quod  calefacit,  sed  calefacto, 
[uita  calor,  ut  dictum  est  (ibid.,  p.  20(5, 


XXIX  DE  AGTU  —  AllT.  11  i  31 'J 

b).  —  1.  Senl.  dist.  40,  q.  1,  a.  1,  ad  l. 

Et  ex  hoc  patet  ad  sccundnm. 

Ad  lerlinm  diccndum,  quod  actio  et 
passio  dicuntur  csse  unusel  iilem  motus 
materialiter,  et  iion  formaliter,  ut  dictum 
est  (in  Logica  q.  li,  a.  un.,  ad  2). 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  actio  licet 
formaliter  sumpta  sit  in  agente,  non  ta- 
men  esl  forma  intrinsecus  denominans  : 
quia  licet  actio,in  quanlum  est  accidens, 
sit  in  agente  tamquam  in  subjecto,  in 
quantum  tamen  est  aclio,  consideralur  ut 
est  ab  agente,  quia  illius  ratio  non  perfi- 
citur  prout  est  in  subjeclo,  unde  potest 
desinere  esse  sine  mutatione  ejus  in  quo 
est,  sicutetrelalio  :  —  sicut  similiter  quia 
non  significatur  ut  inhaerens  et  manens 
in  subjecto,  sed  ut  quid  ab  alio  in  aliud 
pmcedens,  ideo  non  facit  compositionem 
cum  sulijecto.  Et  propterea  si  per  impos- 
sibiie  poneretur  aliquam  aclionem  esse 
accidens  et  tamen  non  inhaerere,  adhuc 
denominarct  agens,  quia  non  denominat 
ut  inhaerens  alque  adeo  ut  forma  intrin- 
seca,  sed  ut  ab  agenle  procedens  in  aliud, 
et  per  consequens  tamquam  forma  ex  vi 
proprise  rationis  extrinsecus  denominans. 
—  V.  in  LoQfica  q.  14,  a.  un.,  ad  2  (pag. 
206,  b  et  207,  a)  et  II.  ibi  cit. 

ARTICULUS  lil 

*  UTRUM   ACTUS   RECTaS    ET    REFLEXUS    SINT 
IDEM. 

Videlur  quod  actus  reclus  et  reflexus 
ejusdem  potenlise  non  sint  unus  actus 
nuQiero. 

1.  Actus  enim  distinguuntur  per  ob- 
jecta,  ut  dicit  Philosophus  (2.  de  Anima 
texl.  33  ;  c.  4) ;  se  I  actus  directus  et  refle- 
XU3  habent  diversa  objecta  :  ergo  non 
sunt  unus  actus  numero.  —  2.  de  Anima 
1.  6;  1.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  5,  ad  4. 

2.  Pra3terea,  sicut  uno  actu  intelligitur 
res  cum  sua  perfectione,  ita  diverso  actu 
iiitelligitur  res  et  id  quod  non  est  ejus 
perfeclio;  sed  intelligere  humanum  non 
est  actus  et  perfcClio  naturae  intellectae  : 


320 


QUARTA  PAUS  —  METAPIIYSICA 


ergo  uno  actu  non  potest  intelligi  res  et 
intelligere  ipsius.  —  la,  q.  87,  a.  3,  c.  et 
ad  2. 

3.  Pra3terea,quod  primointelligilurper 
inlelleclum,  est  ejus  objcctum ;  sed  hoc 
non  est  ipsum  intelligtrc,  sed  ens  verum 
consideralum  in  materialibus  :  ergo  eo- 
dera  aclu  non  potest  intellectus  intelli- 
gere  directe  objectum,  et  reflexe  actum. 
—  Ibid.  ad  1. 

4.  Praiterca,  rationes  intelligibiies  ho- 
minis  in  infinilum  mulliplicanlur,  ut 
manifeslum  est  experientia  ;  at  id  est, 
quia  alio  aclu  intelligit  homo  lapidem,  et 
alio  intelligit  se  intelligere  :  ergo  actus 
rectus,  qui  lendit  in  lapidcm,  et  reflexus, 
qui  terminatur  ad  intelligere,  non  sunt 
unus  numero,  sed  diversi.  —  la,  q.  28, 
a.  4,  ad  2. 

Sed  conira  est,  quod  eodem  actu  quis 
tendit  in  imaginem  et  in  imaginatum  ;  sed 
aclus  in  imnginem  est  reflexus,  in  imagi- 
nalum  est  directus  :  ergo  actus  directus 
et  reflexus  sunt  unus  et  idem  numero.  — 
1.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  5,  ad  4. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  dupliciter 
potesLcontiderari  actus  rectus  :  unomodo 
ut  ratio  qua  potentia  fertur  in  suum  ob- 
jectura ;  et  sic  actus  rectus,  qiio  potentia 
respicitobjeclum,et  actus  reflexus,quopo- 
tentia  fertur  super  actum  suura,  sunl  idera 
nuraero.  Alio  modo  ut  nalura  qusedara, 
vel  secundum  quod  actus  rectus  accipitur 
ut  objectura  quoddara  ejusdera  potrntiae, 
et  sic  non  sunt  idera  numero  :  quaraquam 
et  ob  aliara  ralionem  dicitur  potentia  eo- 
dem  actu  ferri  in  objectum  directe,  et  re- 
flexe  supra  ipsum  actum,  quia  actus 
reflexus  includit  rectura,  quia  non  polest 
ipsura  intelligere  intelligi,  nisi  intelliga- 
tur  ipsum  intelligibile  ;  et  ideo  licet  ipsura 
intelligere  primum  possit  esse  sine  se- 
cundo,  secundura  taraen  non  erit  sine 
primo.  —  Tahula  Aurea  voce  «  actus  ^ 
n.  5  et  6;  Tabula  Concord.  dub.  41. 

Et  ex  his  patet  ad  objecta  utriusque 
partis. 


QU^STIO  XXX 

DE    QUOD     QUm     EST    ET    DEFINITIONE,    QUO- 
RUM  SIT   ET   QUID    SIT. 

Quia  vero  essentia  est  qiiaedam  poten- 
tia,  esse  vero  est  acLus,  ideo  consequen- 
ter  est  agendum  de  essentia,  deinde  de 
esse.  Erit  autem  consideratio  circa  essen- 
tiam  tripartita.  Primo  enim  videbimus 
de  significante  quod  quid  esl  et  defini-' 
tione,  scilicet  quorum  sit  et  quid  sit. ! 
Deinde  ageraus  de  ipsa  definitione  secun- 
dura  se,  scilicet  ex  quibus  sit.  Postremo 
de  essentia  significata  per  definitionera, 
secundura  quod  divcrsis  diversiraode  con- 
venit. 

CIRCA  PRIMUM   QU/ERUNTUR  OCTO  : 

i 

1.  QusBnam  in  re  pertineant  ad  suum  quodi 
quicl  erat  csse.  \ 

2.  Utrum  eorum  quse  dicuntur  per  accidens, ! 
sit  quod  quid  erat  esse  et  defmitio.  i 

3.  Utrum  quod  quid  erat  esse  et  definitio  sit, 
tantum  specierum.  [ 

4.  ULrum  quod  quid  erat  esse  et  definitio  sit} 
tantum  substantiarum  an  etiam  acciden- ! 
tium. 

5.  Utrum  definitio  sit  singularium.  ' 

6.  Utrum  negationum  et  privationumsit  quod 
quid  erat  esse  el  definitio. 

7.  Utrum  quod  quid  est  uniuscujusque  siL 
id  ipsum  cujus  est. 

8.  Quomodo  difl^erant  hffic  nomina,  quidditas, 
quod  quid  erat  esse,  essentia,  forma  el 
natura. 

ARTICULUS  I 

QUyENAM   IN   RE   PERTINEANT  AD  SUUM    QUOI 
QUID    ERAT    ESSE. 

Videtur  quod  accidentia  possunt  perti- 
nere  ad  quod  quid  erat  esse  rei. 

1.  Id  enira  quod  est  quod  quid  era! 
esse,  praedicatur  de  re  per  se ;  sed  multo 
accidentia  prseJicantur  de  re  per  se  : 
ergo  accidentia  possunt  pertinere  ad  quoc 
quid  erat  esse.  —  7.  Metaphys.  1.  3.        | 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXX 

2.  Prseterea,  multcc  definitiones  dantur 
per  accidentia,  ut  cum  dicitur  :  ignis  est 
substanlia  calida  et  sicca ;  at  quidquid 
est  in  defiiiilione,  pertinet  ad  quod  quid 
crat  esse  :  ergo  accidenlia  possunt  perti- 
nere  ad  illud.  —  de  Pot.  q.  9,  a.  2,  ad  2. 

Sed  conlra  esl,  quod  dicit  Pliilosophus 
(7.  Melaphys.  icxt.  11  ;  1.  6,  c.  5)  :  (t  Non 
est  libi  esse,  musicum  esse  ;  non  enim 
secunduin  le  ipsum  es  musicus.  Quod 
crgo  dicilur  secundum  te  ipsum.  Neque 
etiam  hoc  omne.  Non  onim  quod  ita  se- 
cunduin  se,  ut  superficiei  album,  quia 
non  est  superficiei  esse,  album  esse  d. 
—  7.  Melaphys.  1.  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  id  quod 
primo  requirilur  ad  quod  quid  erat  esse 
rei,  est  csse  quod  pra^dicetur  secundum 
se.  Illa  enim  qua3  prsedicantur  de  aliquo 
per  accidcns,  non  pertinent  ad  quod  quid 
erat  esse  illius.  Hoc  enim  intelligimus  per 
(]Uod  quid  erat  esse  alicujus,  quod  con- 
venienler  responderi  potest  ad  qusestio- 
nem  de  eo  factam  pcr  qiiid  est.  Cum  autem 
de  aliquo  qnajrimus  quid  esl,  non  possu- 
mus  convenienter  respondere  ea  quae 
insunt  ei  per  accidens  :  sicut  cum  quai- 
ritur,  quid  csthomo?  non  potest  respou- 
deri,  quod  sit  albus  vel  sedens  vel  musi- 
cus.  Et  ideo  nihil  eorum  quse  prsedicanlur 
pcr  accidens  de  ah(|uo,  pertinet  ad  quod 
quid  erat  esse  illius  rei.  Non  enim  est 
libi  esse,  quod  musicum  esse,  ut  ait  Philo- 
sophus  (7.  Metaphys.  texl.  11  ;  I.  6,  c.  4). 
Per  hoc  enim  quod  dicit  hoc  esse,  vel 
huic  esse,  intelligit  quod  quid  erat  esse 
illius  rei  :  sicut  homini  esse,  vcl  Iiominem 
esse,  intelligit  id  quod  pertinet  ad  quod 
quid  est  homo.  Quod  est  autem  musicum 
esse,  id  est  hoc  ipsum  quod  quid  esL  rau- 
sicus,  non  perlinet  ad  hoc  quod  quid  es 
lu.  Si  enim  quceratur,  tu  quid  sis,  non 
potest  responderi  quod  tu  sis  musicus.  Et 
ideo  sequilur  quod  musicum  esse  non  est 
libi  esse,  quia  ea  quae  pertinent  ad  quid- 
ditatem  musici,  sunt  extra  quidditatem 
tuam,  licet  musicus  de  te  prsedicetur.  Et 
hoc  ideo,  quia  (c  lu  non  secundum  te 
ipsumes  musicus  »,  id  esl  quia  musicum 


QUID  SIT  ET  QUOaUM  —  ART.  I  321 

non  prcedicalur  dc  te  per  se,  sed  per 
accidens.  Illud  ergo  pertinet  ad  quod 
quid  est  tui,  quod  tu  es  secundum  te 
ipsum,  id  est  quia  de  te  praidicatur  pcr  se 
et  non  per  accidcns  ;  sicut  de  le  praedica- 
tur  pcr  se  homo,  animal,  substantia,  ra- 
tionale  et  alia  hujusmodi,  quai  omnia  per- 
linent  ad  quod  quid  est  tui.  —  7.  Meia- 
phys.  1.  3. 

Ncque  etiam  hoc  omne  quod  praedica- 
tur  secundum  se  de  aliquo,  pertinot  ad 
hoc  quod  quid  erat  esse  ejus.  Prasdicatur 
enim  per  se  passio  de  proprio  subjecto, 
sicut  color  de  superficie;  non  tamen  quod 
quid  crat  esse  est,  quod  ita  inest  alicui 
secundum  se,  sicut  superficiei  inest  colo- 
ratum,  quia  non  superficiei  esse  est  colo- 
ratum  esse,  id  est  hoc  ipsum  quod  quid 
est  superficies,  non  est  quod  quid  est 
coloralum.  Alia  enira  est  quidditas  super- 
ficiei  et  coloris.  Et  non  solum  hoc,  quod 
est  esse  album,  non  est  quod  quid  est  su- 
perficiei,  sed  nec  ipsum  compositum  ex 
utrisque,  scilicet  superficie  et  albedine, 
quod  cst  esse  superficiera  albara,  vel  esse 
superficiei  albae.  Quidditas  enira  vel  essen- 
tia  superficiei  albae  non  est  quidditas  vel 
essentia  superficiei.  Et  si  quaeratur, 
quare  ?  —  responderi  potest,  «  quia  hoc 
adest  ei  j>,  id  est  quia  cum  dico  superfi- 
ciem  albara,  dicitur  aliquid  quod  adhae- 
ret  superficici  tamquam  extrinsecum,  et 
non  tamquam  intrans  essentiam  ejus. 
Unde  hoc  lotum,  quod  est  superficies 
alba,  non  est  de  essentia  superficiei.  Prae- 
dicantur  autem  passiones  de  propriis  sub- 
jcctis  ea  ratione,  qua  propria  subjecta  in 
earum  definitionibus  ponuntur,  sicut  na- 
sus  ponitur  in  definilione  sirai,  et  nume- 
rus  in  definitione  paris.  Quaedam  vero  ita 
praidicantur  per  se,  quod  subjecta  in 
carura  definitionibus  non  ponuntur,  sicut 
aniraal  per  se  pra)dicatur  de  homine,  nec 
homo  ponilur  in  definitione  animaUs.  — 
Ibid. 

Cura  ergo  ea  quse  prsedicantur  per  ac- 
cidens,  non  pertineant  ad  quod  quid  est, 
nec  illa  qua3  praHli''anlur  pcr  so,  in  qjo- 
ruui    definilionibus    ponuntur    subjecla. 


SUMM.i;   l^UJLOS.    VI   —  21 


711 


322  QfAaTA  PAllS 

relinqiiitur  qiiod  illa  perlineant  ad  (juod 
quid  est,  in  quoruni  definilionibus  non 
ponuntur  subjecta.  Unde  loco  citato  con- 
cludit  Pliilosophuri,  (|uod  haec  ratio  erit 
In  singulis  quod  quid  crat  esse,  in  qua 
ratione  «  dicente  ipsuni  j>,  id  est  descri- 
bente  prcedicatiim,  a  non  inerit  ipsuni  », 
id  est  subjoctum,  sicut  in  ratione  anima- 
lis  non  inest  homo  ;  unde  animal  pertinet 
ad  quod  quid  est  homo.  —  Ibid. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod,  sicut 
supra  dictum  est,  eaqua?  prsedicantur  per 
se  de  aliquo  sicut  propria  passio  de  sub- 
jecto,  non  pertinent  adquod  quid  est.  Quod 
pra^ter  ea,  qua^  jam  dicta  sunt,  probat 
adhuc  Philosophus  (1.  c.  text.  11)  ralione 
deducente  ad  inconveniens.  Contingit 
enim  deeodem  subjecto  plures  passiones 
diversas  per  se  prsedicari  :  sicut  per  se 
pro^dicatur  propria  passio  coloratum  et 
asperum  et  lene,  quse  sunt  passiones  su- 
perficiei.  Ejusdem  autem  rationis  est 
omnia  hujusmodi  prcedicata  ad  quod  quid 
est  subjecti  pertinere.  Ergo  si  color  per- 
linet  ad  quod  quid  est  superficiei,  pari 
ratione  et  lenitas.  Quse  autem  uni  et 
eidem  sunt  eadem,  sibi  invicem  sunt 
eadem.  o:  Quare  si  superficiei  coloratum 
esse,  est  superficiei  esse  semper  i>,  id  est 
si  semper  et  universaUter  hoc  verum  est, 
quod  quiddilas  propriai  passionis  sit  idem 
cum  quidditate  proprii  subjecti,  sequitur 
quod  colorato  esse  et  leni  esse  sit  ununa 
et  idem,  id  est  quod  quidditas  coloris  et  le 
nilatis  sit  unaet  eadem.  Hoc  autem  patet 
falsum  esse.  Relinquitur  ergo  quod  quod 
quid  erat  esse  propria^  passionis  et  sub- 
jecti  non  est  idem  et  unum  ;  et  per  con- 
sequens  quod  accidentia  qusepraedicantur 
per  se  de  subjecto,  non  sunt  quidditas 
subjecti,  nec  ad  illam  pertinent.  —  7. 
Metaphys.  1.  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  quia 
essenliales  rerum  difTerentia)  sunt  is:nola3 
frequenter  et  innominatas,  oportet  inter- 
dumuti  accidentabbus  differentiis  adsub- 
stanliales  differentias  designandas,  sicut 
docet  Philosophus  8.  Metaphys.  {texl.  15 ; 
1.  7,  c.  2.)  —  de  Pot.  q.  9,  a.  2,  ad  5. 


—  METAI>1IVSIGA 


ARTICULUS  II 

UTRUM     EORUM    QUJE     SUNT     PER     ACGlDEiNS, 
SIT    QUOD  QUm   EST    ET    DEFINITIO. 

Videtur  quod  eorum  quce  sunt  per  acci- 
dens,  puta  hominis  albi,  sit  definitio. 

1.  Sicut  enim  inveniuntur  aliqua)  ra- 
tiones  nominura  significantium  substan- 
liam,  ita  inveniuntur  aliquae  rationes 
nominum  significantium  accidentia  ;  ergo 
sicut  datur  definitio  quod  quid  est  in 
substantiis,  poterit  etiam  dari  in  iis  quae 
sunt  per  accidens.  —  7.  Metaphys.  1.  3. 

2.  At  dices,  quod  ea  quse  sunt  hujus- 
modi,  puta  homo,  sunt  duae  res  et  non 
una.  —  Contra,  hoc  ipsumquod  dico  albus 
homo,  habeat  unum  nomen,  quod  causa 
exempli  sit  vestis  :  tunc  quaestio  erit  de 
isto  uno,  scilicet  de  veste.  Et  est  paritas 
in  utroque;  tunc  enim  sicut  hoc  nomen, 
homo,  significat  aliquid  compositum^  sci- 
licet  animal  rationale,  ita  et  vcstis  signi- 
ficat  aliquid  compositum,  scilicet  hoini- 
nem  album.  Et  ita  sicut  honio  habet 
definitionem,  ita  vestis  poterit  habere 
definitionem.  —  Ibid. 

Sed  conira  est  auctoritas  Philosophi  7. 
Metaphys.  {lext.  12  ;  1.  6,  c.  4)  dicentis  : 
«  quod  quidem  est  quod  quid  erat  esse, 
est  id  quod  aliquid  erat  esse.  Quando 
vero  aliud  de  alio  dicitur,  non  est  quod 
quidem  aliquid  hoc  aliquid  :  ut  albus 
horao,  non  est  quod  vere  hoc  aliquid, 
siquidem  esse  hoc,  substantiis  solum 
inest  3).  —  7.  Metaphys.  1.  3. 

Respondeo  dicendum  cum  Philosopho 
loco  citato,  quod  hoc  quod  dico  albus 
homo,  sive  vestis,  qua)  hoc  ponitur  signi- 
ficare,  non  est  aliquid  eorura  quce  dicun- 
tur  secundum  se,  imo  est  aliquid  eorura 
qua3  dicuntur  per  accidens.  Hoc  enim 
quod  est  albus  homo,  est  unum  per  ac- 
cidens  et  non  per  se,  ut  patet  ex  5.  Meta- 
phys.  {tcxt.  7 ;  I.  4,  c.  6.).  Quod  autera 
dicatur  aliquid  alleri  esse  unura  per  acci- 
dens,  et  non  secundum  se,  dupliciter 
dicitur  :  uno  modo  dicitur  per  accidens, 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXX  QUID  SIT  ET  QUOIIUM  —  AilT.  II  323 

hoino  est  albus;  et  alio  moclo,  albuiii  est     colur   dc   albo  liomine,    non    tanien    cst 


homo.  Iloruin  enim  aliud  quideni  est 
ex  addilione,  aliud  vero  non.  In  dcfini- 
tione  cnim  liominis  non  est  necessarium 
quod  addatur  dGfinitio  albi,  vcl  nomen 
ejus.  In  dtfinilione  vero  albi  necesse  est 
quod  |;onalur  homo,  vel  nomen  hominis 
vel  ejus  dennilio,  si  homo  proprium  sub- 
jectum  ejus  cst,  vel  aliquid  aliud  quod 
esl  ejus  proprium  SMbjectum.  Et  ideo  ad 
hoc  exponendum  subjungit  Philosophus, 
quod  isturum  duorum  qua;  dicunlur  non 
secundum  se,  unum  adjungitur  alteri,  eo 
quod  ipsum  accidens  additur  illi  subjec- 
lo,  quod  in  definitione  accidenlis  ponitur 
cum  dffinitur  :  sicut  si  aliquis  definiat 
album,  oportet  quod  dicat  ralionem  homi- 


quod  quid  est  esse  ejus.  Itcin  palct,  quod 
si  albuin  habet  quod  quid  erat  esse  et 
defiiiitionem,  non  habetaliam  quam  illam 
quce  est  albi  hominis,  quia  cum  in  dcfi- 
nitione  accidentis  ponatur  subjcctuin, 
oportet  qiiod  hoc  modo  definiatur  album, 
sicut  albus  homo,  ut  diclum  cst.  Et  hoc 
sic  palet,  quia  hoc  quod  est  album,  non 
habet  quod  quid  erat  esse,  sed  solum 
hoc  de  quo  dicitur,  scilicet  homo  vel  homo 
albus.  Et  hoc  esl  quod  dicit  Philosophus 
I.  c.  (in  arg.  Sed  contva)  :  «  ergo  est 
quod  quid  erat  esse  aliquid,  aut  tolaliter 
aut  non  ». 

Sic  ergo  ex   pracdictis  sequitur,    quod 
quod  quid  erat  esse,  non  est  nisi    ejus 


nis  albi,  quia  oportet  quod  in  delinitione     quod  est  aliquid,  sive  iliud    a:  aliquid  sit 


accidentis  ponatur  subjectum.  Et  tunc 
definitio  complectitur  hominem  album. 
Et  sic  erit  quasi  ratio  hominis  albi  et 
non  albi  tantum.  Et  hoc  intellio-endum 
est,  ut  diclum  est,  si  homo  sit  proprium 
et  per  se  subjeclum  albi.  Hoc  autem  ad- 
jiingilur  alteri  per  accidens,  non  quia 
ipsum  apponalur  in  definilione  alterius, 
sed  quia  aliud  apponitur  ipsi  in  sua  defi- 
nilione  :   sicut  album  adjungilur   homini 


totaliler  »,  id  est  compositum,  ut  homo 
albus,  sive  non  totaliter,  ut  homo.  Album 
autem  non  significat  aliquid,  sed  quale. 
Et  quod  id  quod  quid  erat  esse,  non  sit 
nisi  ejus  quod  est  aliquid,  ex  hoc  patet, 
quod  quideni  quod  quid  erat  esse  est 
quod  aliquid  erat  esse.  Esse  enim  quid, 
significat  esse  aliquid.  Unde  illa  quae 
non  significant  aliquid,  non  habent  quod 
quid  erat   csse.    Sed   quando  aliquid  de 


per  accidens,  non  quod  ponalur  in  defi-     aliquo   dicilur  ut  accidens  de  subjecto, 


nitione  homiiiis,  sed  quia  homo  ponilur 
in  definitione  ejus.  Unde  si  hoc  nomen, 
vestis,  significat  hominem  album,  ^icut 
posilum  cst,  oporlel  quod  ille  qui  definit 
vestem,  eodem  modo  definiat  vestem 
sicut  definitur  album.  Nam  sicut  in  defi- 
nilione  vestis  oportet  quod  ponatur  et  ho- 
moet  album,  ita  indefinitione  albi  oportet 
(|uod  ponatur  iitrumque.  Itaque  ex  dictis 
paLcl,  quod  album  praedicatur  de  Iiomine 
albo.  Hrec  enim  est  vera  :  albus  homo 
est  albus,  et  e  contrario.  Tamen  hoc  ip- 
sum  quod  est  albuni  esse  hominem,  non 
est  quod  quid  erat  esse  albo  ;  sed  neque 
vesii,  qiiae  significat  compositum  hoc, 
quod  esL  albiis  homo,  ut  dictum  est.  —  Sic 
igitur  patet,  quod  non  poLest  esse  idem 
quod  quid  erat  esse  ejus  quod  est  album, 
et  ejiis  quod  est  albus  homo,  sive  ve- 
stis,  per  hoc  quod  album  eliamsi  picedi- 


non  est  hoc  aliquid  :  sicut  cum  dico, 
homo  est  albus,  non  significatur  quod  sit 
hoc  aliquid,  sed  quod  sit  quale.  Esse 
enim  hoc  aliquid  convenit  solis  substan- 
tiis.  Et  ita  palet,  quod  album  et  similia 
non  possunt  habere  quod  quid  erat  esse. 
—  7.  Metaphys.  I.  3 ;  cf.  art.  4  hujus 
quccst. 

Ad  primum  ergo  dicendum  cum  Pliilo- 
sopho  (7.  Melapliys.  text.  12;  1.  6,  c.  4), 
quod  quod  quid  eiat  esse,  non  est  omnium 
quse  habent  qualemcunque  rationera  no- 
tificanlem  nomen,  sed  eorum  solum  quo- 
rum  ratio  est  definitio.  Ratio  autem 
alicujus  definiliva  non  est  solum  si  sit 
talis  ratio  quse  significat  idem  cum  no- 
mine  :  sicut  hoc  quod  dico,  ai-ma  gerens, 
significat  idem  cum  armi.i;ero ;  quia  sic 
sequeretur,  quod  omnes  rationes  essent 
definitiones.   Potest    enim  poni   cuilibet 


324  OUARTA  PARS 

ralioni  noiiion,  sicut  polest  poiii  huic 
ralioiii,  qiioJ  est  honio  anibulans,  vel 
homo  scribens ;  nec  tanien  j^ropter  hjec 
sequitur,  (juoJ  illa  sintdefiniliones  :  (|uia 
secunduni  hoc  sequeretur  quoJ  ctiani 
Ilias,  id  est  poema  fuctuin  de  l>elio  Tro- 
jano,  esset  una  defiiiitio.  Est  enim  lotum 
illud  poema  una  i^atio  exponens  beiiuni 
Trojanum.  Patet  ertio  quoJ  non  quic- 
cunque  ratio  significans  idem  cum  no- 
mine  est  ejus  definitio,  sed  solum  est 
definitio,  si  <(  fuerit  alicujus  primi  i>,  id 
est  si  significet  aliquid  per  se  dictum  ; 
hoc  enim  est  primum  in  pra^dicationibus, 
quod  per  se  pra^dicatur.  Talia  vero,  sci- 
licetprima,  sunt  qua^cunque  praidicantur 
per  se,  et  non  quia  aliud  de  alio  dicitur  : 
sicut  album  prsedicaturde  homine  non  per 
se,  quasi  sit  idem  quod  album  et  quod 
homo,  sed  pra)dicantur  de  se  inviceni 
per  accidens.  Animal  vero  pra^dicatur  de 
homine  per  se,  et  similiter  ralionale;  et 
ideo  hoc  quod  dico,  animal  rationale,  est 
definitio  hominis.  —  7.  Metaphys.  1.  3. 

Ex  quibus  et  ex  iis,  quse  dicta  sunt  in 
corp.  art.j  patet  solutio  ad  secundxim, 

Al^TlCULUS  III 

UTRUM    QUOD    QUID    ERAT    ESSE    ET  DEFINITIO 
SIT    TANTUM    SPECIERUM. 

Videtur  quod  quod  quid  erat  esse  et 
definitio  non  sit  tantum  specierum. 

1.  Ratio  enim  uniuscujusque  rei  est 
ejus  definitio;  sed  ratio,  prout  hic  sumi- 
tur,  nihil  est  aliud  quam  id  quod  appre- 
hendit  intellectus  de  significalione  alicu- 
jus  nominis  :  cum  ergo  non  sint  tantum 
nomina  specierum,  sed  etiam  raultorum 
aliorum,  videtur  qiioJ  definilio  et  quod 
quid  est  esse,  non  sit  lantum  specieruin, 
sed  etiam  multorum  aliorum.  —  7.  Mela- 
phys. !.  3  ;  cf.  1.  Sent.  dist.  2,  q.l,  a.  3,c. 

2.  Prceterea,  dicit  Philosophus  (4.  Me- 
taphys.  texl.  10;  I.  3,  c.  4),  quod  ratio 
quam  signifi^at  nomen  est  definitio;  ergo 
iJeili  quoJ  prius.  —  4.  Melaphys.  1,  7;  1. 
Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  3,  c. 


-  MliTAPHYSlGA 

Sed  contra  est  auclorilas  Philosophi  7. 
Melaphys.  {text.  13;  I.  G,  c.  4)  sic  conclu- 
dentis  ex  iis  qua3  su|)ra  dixit  :  i  Non  igi- 
tur  non  generis  specierum  existens  quod 
quid  erat  esse,  sed  hissolum;  hajc  nam- 
que  videntur  non  sccundum  participatio- 
nem  dici  et  passionem,  nec  ut  acci- 
dens  B.  —  7.  Melaphys.  I.  3. 

Respondeo  dicendum  cum  P/jilosopho 
7.  Melapliys.  [text.  13;  I.  6,  c.  4),  quod 
quod  quid  erat  esse,  est  tantum  in  spe- 
ciebus  et  illis  solis  convcnit.  Qiiod  quid 
est  enim  iis  solis  convenit  quae  definiri 
possunt;  hujusmodi  autem  sunt  tantum 
species.  Definitio  enim  est  ex  gencre  et 
differentiis.  Illud  autem  quod  sub  genere 
continetur  et  differentiis  constituitur,  est 
species;  et  ideo  solius  speciei  est  defini- 
tio.  Solse.  enimspecies  videntur  dici  non 
secundum  participationem  et  passionem, 
nec  ut  accidens,  ut  ait  Aristoteles  hic  (l. 
c).  In  quo  removet  tria,  quae  videntur 
impedire  quod  aliquid  non  definiatur  per 
aliquod  genus.  Primo  namque  ea  de  qui- 
bus  genus  praDdicalur  secnndum  partici- 
pationem,  non  possunt  definiri  per  illud 
genus,  nisi  sit  de  essentia  illius  definiti  : 
sicut  ferrum  ignitum,  de  quo  ignis  per 
participationem  praidicatur,  non  definitur 
per  ignem  sicut  per  genus,  quia  ferrum 
non  est  per  essentiam  suam  ignis,  sed 
participat  aliquid  ejus.  Genus  autem  non 
prseJicatur  de  speciebus  per  participatio- 
nem,  sed  per  essentiam.  Homo  enim  est 
animal  essentialiter,  non  solum  aliquid 
animalis  participans.  Homo  enim  est, 
quoJ  verum  est  animal.  iLem  subjecta 
prseJicantur  de  propriis  passionibus,  sicut 
nasus  de  simo ;  et  tamen  essentia  nasi  non 
est  essentia  simi;  species  enim  non  se 
habet  ad  genus  sicut  propria  generis  pas- 
sio,  sed  sicut  id  quod  est  per  essenliam 
idem  generi.  Potest  etiam  album  prajdicari 
de  hoinine  per  accidens;  nec  essentia 
hominis  est  essentia  albi,  sicut  essenlia 
generis  est  essentia  speciei.  Unde  videtur 
quod  sola  ratio  speciei,  quae  ex  genere  et 
differentiis  constituitur,  sit  in  definitione. 
Sed   in  ahis  quidem,   si  est  cis   nomen 


DE  DEFIXITIOXE  —  QU.  XXX  OUIO  SIT  ET  OUORUM  -  ART.  IV  305 

positum,  potcsL  csse  ralio  declarans  quid  pue  i.i  comparalione  aJ  nasiiin,  cmn  non 
significat  nomen.  Quod  quidem  contingit  sit  nasus  dc  intellectu  concavi.  Simitas 
dupliciter  :  uno  modo,  sicut  quando  no-  autcra  est  accidens  compositum,  cum  sit 
men  minus  notum  manifestaturpermagis      nasus  de  inteilectu   ejus.   Et  ita   simitas 


notum,  quod  de  eo  prsedicatur  :  ut  si  hoc 
nomen,  Piiiiosophia,  notificetur  pcr  iioc 
nomcn,  sapientia.  Alio  modo,  quando 
accipitur  ad  expositionem  nominis  sim- 
plicis  aliqua  orutio  notior  :  sicut  si  ad 
exponendum  hoc  nomen,  philosophus, 
recipitur  hsec  oratio,  amalor  sapientia\ 
Tamen  lalis  ralio  non  erit  definilio;  nec 
id  quod  per  eam  significatur,  erit  quod 
quid  erat  esse.  —  7.  Metaphys.  I.  3. 

Ex  quihus  patet  solutio  ad  pnmum. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ratio, 
quam  significat  nomen,  est  definilio  in 
his  qua3  definiuntur;  at  in  aliis  non  dici- 
tur  definitio,  ut  ex  diclis  maniCestum 
esl.  —  1.  Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  3,  c. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM     QUOD     QUID     ERAT     ESSE     SIT     SUB- 
STANTl.^RUM    AN   ETIAM    ACCIDENTIUM. 

Videtur  quod  quod  quid  est  non  sit 
accidenlium  sed   lantum   substantiarum. 

i.  Nulla  enim  definitio  est  «  ex  addi- 
tione  »,  utdicit  Philosophus  7.  Melapliys- 
(text.  17;  1.  G,  c.  b);  in  nulla  enim  defi- 
nilione  ponilur  aliquid  quod  sit  extra 
essentiam  definili.  l)cfinilio  enim  signifi- 
cat  essenliam  rei  ;  un  le  illud  quod  est 
extra  essentiam  rei,  non  debct  poiii  in 
ejus  definilione.  At  mulla  sunt  accidentia 
quorum  rutio  est  ex  additione.  Ergo 
horum  accidentium  non  est  quod  quid 
erat  esse.  Probatio  meditT.  QuseJam  enim 
accidentia  sunt  simplicia,  et  quaxlam 
copulata.  Simplicia  dicuntur  qua3  non 
habent  subjectum  determinalum,  quod  in 
eorum  definitione  ponatur,  sicut  curvum 
et  concavum  et  alia  mathematica.  Copu- 
lata  autem  dicuntur  qua3  habent  determi-  mum  et  nasum  concavum,  propter  hoc 
natum  subjectum,  sine  quo  definiri  non  quod  simum  non  potest  intelligi  «:  sine 
possunt.  Si  ergo  accipiamus  haec  tria,  id  hoc  cujus  est  passio  »,  scilicet  sine  naso, 
est  nasus  et  concavitas  et  similas  :  con-  cum  simum  sit  concavitas  in  naso  (con- 
cavitas  est   simpliciter  accidens,    prasci-     cavum  vero  potest  dici  sine  naso) ;  seque- 


crit  quoddam  compositum  ex   duobus,  in 
quantum  significat  <r  hoc  in  hoc  n,  id  est 
dcterminatum    accidens   in   determinato 
subjecto.  Nec  simitas  est  passio  nasi  se- 
cundum  accidens,  sicut  album  inest  Cal- 
ha3,  et  homini  per  accidens,   in  quantum 
Cullias  estalbus,  cui  accidit  iiominem  es- 
se;  sed  simum  est  passio  nasi  secundum 
se,    naso  enim  in    quantum    hujusmodi, 
competit  esse  simum  ;  sed   sicut  mascu- 
linum  per  se  competit  animali,  et  sequale 
quantitati,    et    omnia    alia,     qua3cunque 
secundum  se  dicuntur  existere  in  aliquo, 
quia    de    omnibus   est  eadem    ratio,    et 
hujusmodi   sunt   in    quorum    rationibus 
existit  nomen  ejus  <r  cujus  est  passio  j>, 
id  est  subslantia  aut  etiam  ratio  ejus.  Et 
sic  patet,  quod  non  contingit   «   separa- 
lini    ostendere   )>  seu  notificare    aliquod 
praedictorum  accidentiuin,  qua3  diximus 
copulata,  sicut  contingit  notificare  album 
siiie   hoc  quod  in    ejus   definitione    sive 
ratione  ponatur  homo.  Sed  non  contingit 
ita    notificaro    femininum    sine   animali, 
quia  oportet  quod  animal  ponatur  in  defi- 
nitione  feminini,    sicut  et   in  definitione 
masculini.  Quarc  patet,  quod  non  est  ali- 
cujus  pra3dictorum  accidentium  copulato- 
rum  quod  quid  erat  esse  et  definitio  vera, 
si  nulla  definitio  est   ex  additione.  —  7. 
Metaphys.  1-4. 

2.  Praeterea,  si  praedicta  accidentia 
copulala  habeant  quod  quid  est  esse, 
sequitur  inconveniens,  scilicet  quod  bis 
accidat  ideni  dicere.  Aut  enim  est  idem 
dicere  nasus  simus  et  nasus  concavus, 
aut  non.  Si  idem,  sequetur  quod  idem 
sit  simum  et  concavum  ;  quod  patet  esse 
falsum,  cum  alia  sit  definitio  utriusque. 
Si  autem  non  est  idein  dicere  nasum  si- 


326  OUARTA  PAIIS  —  METAPHYSICA 

lur,  si  hoc  quod  dico  simuin   ])lus   habct  tatem  et   alia  hujusmodi.  Sed   sicut  ens 

quam  concavum,  quod  hoc,  sciiicet  quod  pra^dicatur  de   omnijjus   praedicamentis, 

estnasus,  vol  non  possit  dici  nasus  simus,  non  autem  simililer,  sed  primum  de  sub- 

velsi  dicalur,  erit  bis  idem   dictum,   ut  stanlia  et  per  posterius  de  aliis  praedica- 

dicamus   quod    nasus   simus,    cst    nasus  mentis;  ila  et  quod  quid  est,  simpliciter 

nasus  coiicavus.  Semper  enim  loconomi-  convenit   substantiai,    <r    aliis  autem  alio 

nis   polest  poni  definitio  illius    nominis.  modo  »,  id  est  secundum  quid.  Quod  enim 

Unde  cum  dicitur  nasus  simus,    poterit  aliquo  modo,  id  est  secundum  quid,.aliis 

removeri  nomen  simi,  et  addi  naso  defi-  conveniat  quid  est,  ex  hoc  patet,  quod  in 

nitio  simi,  quod  est  nasus  concavus.  Sic  singulis  praedicamentis  respondetur  ali- 

ergo  videlur  quod  dicere  nasum  simum,  quid  ad  qusestionem  1'aclam  per  quid.  In- 

nihil  est  aliud  quam  dicere  nasum  nasum  terrogamus  enim  de  qiiali  sive  qualitate 

concavum,  quod  cst  inconveniens.  Prop-  quid  est,  sicut  quid  est  albedo,  et  respon- 

ter  quod  inconveniens  videtur  dicendum,  demus,  quod  est  color.  Unde  patet,  quod 

quod  in  talibus  accidentibus  non  sit  quod  qualitas  e^t  de  numero  eorum,  in  qnibus 

quid    erat   esse.    Palam   est   itaquc,    ut  est  quod  quid  est.  Non  tamen  simpliciter 

videtur,  quod  solius  substantia^  est  defi-  in  qualilateest  quid  est,  sed  quid  est  qua- 

nitio.  Si  enim  esset  aliorum  prsedicamen-  litatis.  Cum  enim  quaero,  quid  est  homo,  et 

torum,  oporteret  quod  esset  ex  addilione  respondetur,  animal,  ly  animal,   quia  est 

subjecti,  sicut  definitiosequalitatisetdefi-  ingeneresubstantiae,  nonsolum  dicitquod 

nitio  imparis   oporteret  quod  sumeretur  est  homo,  sed  etiam  absolute  significat 

ex  definitione  suorum  subjectorum.  Non  quid,  id  est  substantiam.  Sed  cum  quseri- 

enim  definitio  imparis  est  sine  numero ;  tur,  quid  est  albedo,  et  respondetur,  co- 

nec   definilio   leminini,    quod    significat  lor,  licet  significet  quid  est  albedo,  non 

quandam   qualitatem  animalis,   est   sine  absolute  significat  quid,  sed  quale.  Et  ideo 

animali.  Si  ergo  definitio  aliquorura  est  qualitas   non  habet  quid  simpliciter,  sed 

ex  addilione,  sequetur  quod  bis   accidat  secundum  quid  ;  invenitur  enim  in  quali- 

idem  dicere,  sicut  in  pra^missis  ostensum  tate  quid   hujusmodi,   ut   cum   dicimus, 

est.  —  7.  Meiaphys.  1.  4.  quod  color   est    quid   albedinis.    Et  hoc 

Sed  contra  cst  auctoritas  Philosophi  7.  quid,  magis  est  substanliale  quam  siib- 

Metaphys.  [text.  \k\    I.  G,    c.  4)  dicentis,  stanlia.  Propter  hoc  enim  quod  omnia  alia 

quod  quid  est,  uno  modo  significat  sub-  prsedicamenta  habent    rationem   enlis  a 

stantiam  et  hoc  aliquid,  alio  vero   modo  substantia,  ideo  modus  entitatis  substan- 

quodcunque  aliorum   praedicamentorum,  tise,  scilicet  esse  quid,  parlicipatur  secun- 

quantitatem  et  qualilatem  et  alia   quse-  dum  quandam  similitudinem  proportionis 

cunque  talia.  —  7.  Metaphys.  1.  4.  in  omnibus  aliis  praedicamentis  :  ut  dica- 

Respondeo  digendum,   quod  dupliciter  mus  quod  sicut  animal  est  quid  hominis, 

ad  quseslionem   responderi    potest   :  vel  ita  color  albedinis,  et  numerus   dualita- 

quod  quodquidest  etdefinitio  nonsit  acci-  tis;  ctitadicimus  qualitalem  habere  quid 

dentium,sed  substantiarum,  eo  modo  quo  non  simpliciter,  sed   hujus  (1);  sicut  ali- 

supra  dictum  est  (art.  2,  in  c);  aut  opor-  qui  dicunt  logice  de  non  ente  loquentes, 

tet    secundum   alium   modum   solvendi,  non  ens  est,  non  quia  non  ens  sii  simpli- 

quod  ibi  atque  hic  quoeritur,  dicere,  quod  citer,  sed   quia  non  ens  est  non  ens.  Et 

definitio    dicitur    mullipliciter    sicut    et  similiter  qualitas   non  habet  quid    sim- 

quod  quid  est.  Ipsum  enim  quod  quid  est,  pliciter,   sed  quid  qualitatis.  —  7.  Mcto- 

uno  modo  significat  substantiam,  ut  dicit  phys.  1.  4. 

Philosophus   (I.  c.   in  arg.    Sed  contra),  Quapropter  id  quod  dictum  est  de  de- 
alio  modo  significat  singula  aliorum  prae- 

dicamentorum,  sicut  qualitatem,  quanti-  (i)  ai.  hujusmodi, 


DE  DEFINITIOXr-:  -  QU.  X.\X  QUID  SIT  ET  QUORUM  -  ART.  IV  :527 

finilione  et  quod  quid   est,  in  subslantia  stantiarum,  non  lamcn  soUim,  cum  ctiam 

et  occidentibus,  est  manifestum,  scilicet  accidentia  ab([uo  modo  habeant  definitio- 

quod  quod  quid  erat  esse,  primo  et  sim-  ncmct  quod  quid  est,  non  tamen  primum. 

pliciter  inest  substantiaj,,  et  consequenter  Et  hoc  sic  patet.  Non  enim  omnis  ora- 

aliis  :  non  quidem  ita,  quod   in  aliis  sit  tio,  qua  nomcn   per  rationem  exponitur, 

simpliciter    quod    quid    erat    esse,    sed  idem  est  quod  definilio ;  nec  nomen  expo- 

«  quod  quid  erat  esse  huic  aut  iili  »,  sci-  situm  per  qiiamcunquc  rationem  scmpcr 

licet  quantitati  vel  qualilati.  Manifestum  est  definitum,  sed  alicui  determinata)  ra- 

estenimquodoporlet  definilionem  et  quod  tioni  competitquod  sit  definitio,  illi  sciii- 

quid  est,  vel  a^quivoce  praedicari  in  sub-  cet  qua^  significat  unum.  Si  eniai  dicam, 

stantiis  et  accidenlibus,    vel  addenles  et  quod  Socrales  est   albus  et  musicus   et 

auferentes   secundum   magis   et   minus,  crispus,  ista  ratio  non  significat  unum, 

sive  secundum  prius  et  posterius,  ut  ens  sed  multa,  nisi  forte  per  accidens;  etideo 

dicitur  de  sub^tantia  et  accidente.   Et  si-  talis  ralio  non  est  definitio.   Non  tamen 

cut  dicimus,  quod  non  scibile  est  scibile  sufficit   quod   sit   unum   in   continuitate 

secundum  quid,  id  est  per  posterius,  quia  illud  quod   per  ralionem  significalur,  ad 

de  non  scibili  hoc  scire  possumus,  quod  hoc  quod  sit  definitio.  Sic  enim  «  Ilias  », 

non  scitur;  sic  et  de  non  ente  hoc  dicero  id  esl  poema  de  bello  Trojano,  esset  de- 

possumus  quia  non  est.  Non  enim  est  rec-  finilio,  quia  illud  bellum  in  quadam  lem- 

tum,  quod  quod  quid  est  et  definitio  dica-  poriscontinuilaleest  paractum.  Aut  eliam 

tur  de  substanlia  et  de  accidcntibus,  ne-  non  sufficit  quod  sit  unum  per  colligatio- 

que  a)quivoce,  neque  simpliciter  eteodcm  nem  :  sicut  ha3c  ratio  non  esset  definilio 

modo,  id  estunivoce;  sed  sicut   medica-  domus,  si  dicerem,  quod  domus  est  lapi- 

bile  dicitur  de  diversis  particularibus  per  des  et  ca^mcnta  et  ligna.  Scd   tunc   ralio 

respectum  ad  unum  et  idem,  non  tamen  significans  unum  erit   definitio,  si  signi- 

significat  unum   et  idem    de  omnibus  de  ficet    unum    aliquod    illorum    modorum, 

quibus   dicilur    cvquivocc.    Dicitur    enim  quorum  quoties    unum    per   se   dicitur. 

corpus  niedicabilequiaest  subjectum  me-  Unum  enim  dicitur  multipliciter,  sicut  ct 

dicinai;  et  opus  medicabile  quia  exerce-  ens.  Ens  autcm  hoc  significat  hocaliqniii, 

tur  a  medicina,  ut  purgatio  ;  et  vas  medi-  aliud  quantitatem  (1),  et  sic  de  aliis,  et  ta- 

cinale  quia  eo  utilur  medicina,   ut  cly-  mcn  per  prius  substanliam,  et  consequen- 

stere.  Et  sic  patet,  quod  non  dicitur  om-  ter  alia.  Ergo  simplicilcr  unura  per  prius 

nino   aequivoce  medicina   de   his   tribus,  erit    in   substantia,  et  per   postcrius   iii 

cum  in  aequivocis   non   habeatur  respec-  aliis.  Si  igitur   ad   ralionem    definitionis 

tus   ad  aliquod   unum.   Nec  iterum  wii-  pertinet,  quod  significet  unum,  sequitur 

voce  dicitur  secundum  unam  ralionem  ;  quod  erit  ratio  albi  hominis  dcfinitio  quia 

non  enimest  eadem  ratio  secundum  quam  albus  homo  est  quodammodo  unum.  Sed 

dicitur  medicinale    id   quo  utitur   medi-  alio  modo  erit  dcfinilio  ratio  albi,  et  ratio 

cina,  et  quod  facit  mcdicinam.   Sed  dici-  substantise,  quia  ratio  substantiae  crit  de- 

tur   analogice   per  respectum   ad  unum,  finitio  per  prius,  ratio  albi  per  posterius, 

scilicet  ad  medicinain.  Et  simililer  quod  sicut  unumper  prius  et  posteriusde  utro- 

quid  est  et  definilio  non  dicitur  nec  aequi-  cjue  dicitur.  —  Ibid. 

voce  nec  univoce  de   substantia  et  acci-  Et  ex  his  patel  qualiter  sit  responden- 

(iente,  sed  per  respectum  ad  unum.  Dici-  dum  et  ad  i  1  quod  qusesitum  est   supra 

tur   enim   de  accidente   in  respectu    ad  (art.  2  hujus  qucesl.),  et  ad  id    cpiod  hic 

substantiam,  ut  dictum  est.  —  Ibid.  quaerilur.    Eodem   enini    recidit  utroque 

Secundo  probatur  ha^c   secunda   solu-  quaestio  :  vel  scilicet  quod  accidentia  non 

tio,  scilicet  quod   definilio   et   quod  quid  habent  definitionem,  sicut  supra  (arl.  2) 

erat  esse,  primo  et  simpliciler   est  sub-  (i).  Adde  alUui  quaiiiatem. 


3?« 


OUARTA  PARS  — 


dicliiiii  csl,  vcl  (|iiol1  lial)cnt,  sed  per 
poslerius.  Qiiod  tanien  supra  dictum  est, 
quod  non  habent  definilionem  accidentia, 
intelligitur  perpnwset  simplidter. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  hoc 
quod  dicitur  quod  nulla  definitio  est  <r  ex 
additione  >,  vernm  est  de  definitione 
prout  invenilur  in  substantiis.  Sic  autem 
dicta  accidentia  non  habent  definitionein, 
iit  patet  ex  supra  diclis ;  sed  alio  modo 
per  posterius;  unde  non  est  inconveniens 
quod  eorum  definilio  sit  ex  additione.  — 
7.  Metaphys.  1.4. 

Ad  secundum  dicendiim  cum  Philoso- 
pho  (7.  Metaphys.  text.  19;  1.  6,  c.  5), 
quod  moventem  prcedictam  quaestionem 
latet,  quod  rationes  non  dicuntur  c  certe  b, 
id  est  certitudinaliter,  quasi  ea  quas  di- 
cuntur  univoce,  sed  dicuntur  secundum 
prius  et  posterius,  ut  supra  dictum  est. 
Si  autemprsedicta  accidentia  copulata  ha- 
bent  terminos,  id  est  rationes  aliquas, 
oportet  quod  alio  modo  sint  termini  illi 
quam  definitiones,  aut  quod  definitio  et 
quod  quid  erat  esse,  quod  significatur  per 
definitionem,  dicatur  multipliciter.  Quare 
<  sic  quidem  »,  id  est  simpliciter  et  per 
prius,  <(  nullius  erit  definitio  nisi  substan- 
liae  D,  nec  etiam  quod  quid  erat  esse ; 
«  sicautem  »,  id  est  secundum  quid  ct  per 
posterius,  «:  erit  y>  etiam  aliorum.  Sub- 
stantia  enim,  quae  habet  quidditatem  ab- 
solutam,  non  dependet  in  sua  quidditate 
ex  alio.  Accidens  autem  dependet  a  sub- 
jecto,  licet  subjectum  non  sit  de  essentia 
accidentis  :  sicut  creatura  dependet  a 
creatore,  et  tamen  creator  non  est  de 
essentia  creaturae,  ita  quod  oporteat  exte- 
riorem  essentiam  ponere  in  ejus  defini- 
tione.  Accidentia  vero  non  habent  esse 
nisi  per  hoc  quod  insunt  subjecto;  et  ideo 
eorum  quidditas  est  dependens  a  subjecto. 
Et  propter  hoc  oportet  quod  subjectum  in 
eorum  definitione  ponatur,  quandoque 
quidem  in  recto,  quandoque  vero  in 
obliquo.  In  recto  quidem,  quando  acci- 
dens  significatur  ut  accidens  in  con- 
cretione  ad  subjectum,  ut  cum  dico  :  si- 
mus  est  nasus  concavus.  Tunc  enim  nasus 


MRTAPHYSICA 

pDiiitur  in  dcfinitione  simiquasi  genus  ad 
designandum  quod  accidentia  non  habent 
substantiam  nisi  insubjecto.  Quando  vero 
accidens  significatur  per  modum  sub- 
stantiai  in  abstracto,  tuncsubjectumpoili- 
tur  in  definitione  ejus  in  obliquo  ut  diffe- 
rentia;  sicut  dicitur  :  siraitas  est  conca- 
vitas  nasi.  Patet  igitur,  quod  cum  dico, 
nasum  simum,  non  oportet  loco  simi  acci- 
pere  nasum  concavum,  quia  nasus  non 
ponitur  in  definitione  simi  qnia  sit  de 
essentia  ejus,  sed  quasi  additum  essen- 
liae.  Unde  simum  et  concavum  per  essen- 
tiam  idem  sunt;  sed  simum  addit  supra 
concavum  habitudinem  ad  determinatum 
subjectum ;  et  sic  determinato  subjecto, 
quod  est  nasus,  non  differt  simus  a  con- 
cavo ;  nec  oportet  aliquo  loco  simi  ponere 
nisi  concavum;  et  sic  non  erit  dicere  loco 
ejus,  nasus  concavus,  sed  solum,  conca- 
vus.  —  Ibid. 

ARTICULUS  V 

« 

UTRUM     QUOD    QUm    EST    ET     DEFINITIO     SIT 
SINGULARIUM. 

Videtur  quod  definitio  possit  esse  sin- 
gularium. 

1.  Definit  enim  Boethius   in   libro  de 
Duabus  Naiuris  (c.   2  ;  —  Migne   t.    64 
col.    1342)    personam;    sed   persona   est 
singulare  in  genere  substantia3:  ergo  sin-l 
gularia  possunt  definiri.  —  de  Pot,  q.  9, 
a.  2,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  si  dicatur,  quod  definitiol 
debet  esse  ex  communioribus,  hoc  autem 
non  potest  esse  in  definilione  individui,[ 
quia  definitio  latius  pateret  suo  detinito, 
quod  est  inconveniens ;  — contra,  licet 
quodlibet  eorum  quae  ponuntur  in  delini- 
tione  singulari,  conveniat  separatim  mul- 
tis,  non  tamen  simul  accepta  conveniunt 
nisi  uni  soli,  liuic  sciiicet  cujus  definitioj 
qua^ritiir.  —  7.  Metaplujs.  1.  15  (14). 

3.  Pipeterea,  potest  definiri  sol  et  etiarnl 
luna;  sed  illa  sunt  quid  singulare  :  ergo 
singulare  polest  definiri.  —  Ibid. 

Sed  contra  esl  auctoritas  Philosophi  7.| 
Mctaphys.  (lext.  53;    1.    G,  c.  15)    contra 


T)E  DEFINITIONE  —  QU.  XXX  OUID  SIT  ET  OUORUM  —  ART.  V 


320 


Plaloiiem  dispiilanlis  cL  probanli>,  quod 
idese  quae  ponuntur  soparalaD  a  Platoni- 
cis,  non  possunl  definiri,  per  hoc  quod 
singulare  non  potest  dcfiniri.  —  7.  Meta- 
phys.  1.  15  (14). 


uiilv  riain  individualem,  cujus  natura  o.v, 
talis,  ut  id  quod  ex  ea  conslituitur  coii- 
tingat  esse  et  non  essc  :  quia  ipsa  matc- 
ria,  quantum  in  se  est,  est  in  potentia  ad 
formam,  per  quam  res  materiafis  est,  et 


Rr;sP0NDR0   dicendum,    quod   singularc     ad  privationem,  per  quam  res  materialis 


vel  potest  considerari  in  natura  sensibili 
vel  in  natura  separata  et  immateriali ;  in 
neutro  autem  sLatu  potest  dcfiniri,  ut 
probat  Philosophus  liic  (I.  c).  Et  quidem 
quod  singulare  in  nalura  sensibili  non 
possit  definiri,  manifestatur  sic.  Substan- 
liarum  alia  est  sicut  «  ralio  »,  id  est 
sicut  quod  quid  erat  esse  et  forraa,  et  alia 
estsicut  compositum  ex  materia  et  forina, 
quod  est  totum  simul  conjunctum  ex  ma- 
leria  et  forma.  Dico  autem  eas  esse  alte- 
ras,  quia  hoc  quidem,  scilicet  subslantia, 
qwx  cst  lotiim,  sic  est  substanlia  sicut  ha- 
bens  rationcm conceptam  cum niateria.  Illa 
vero,  quse  est  sicutforma  et  ratio  et  quod 
quid  erat  esse,  est  toLaliLer  ralio  cL  forma 
non  habens  maLeriam  individualem  ad- 
junctam.  Quaecunque  igitur  dicuntur  sub- 
stantia?  hoc  modo  sicut  composita,  corum 
potest  esse  corrupLio;  eorum  enim  solum 
est  generatio,  quae  ex  materia  et  forma 
componuntur ;  corruptio  autem  et  gencra- 
tio  suntcircaidem.  Ipsius  autem  subsLan- 
tiae,  quse  est  sicut  ratio  vel  quod  quid  est, 
non  est  ita  corruptio,  quod  ipsa  per  se 
corrumpatur.  OstendeLurenim  infra,  quod 
non  est  generatio  lormae,  sed  compositi ; 
non  enim  fit  quod  quid  erat  esse  domui, 
sed  fit  quod  est  proprium  huic  domui. 
Generatur  enim  hsec  domus  particularis, 
non  autemipsa  species  domus.  Sed  tamen 
hujusmodi  formie  etquiddilates  aliquando 
suntaliquandononsunt,sinehocquodipsa 
generentur  et  corrumpantur  per  se,  sed 
incipiunt  esse  et  non  esse  aliis  gencratis 
et  corruplis;  nullus  enim  in  naluralibus 
generat  formas  et  quidditates,  nec  eliam 
in  arlificialibus,  sed  hoc  agens  singulare 
generat   et  facit  hoc   singulare.  PropLcr 


non  est.  Et  ideo  omnia  singularia  de  nu- 
mero  sensibilium,  quorum  maleria  est  In 
polentia  ad  esso  et  non  es.se,  sunt  cor- 
ruptibilia.  Corpora  tatnen  coolestia  non 
habcnt  materiam  hujusmodi,  scilicet  qua3 
sit  in  poLentia  ad  esse  et  non  esse,  sed 
solum  ad  ubi;  et  ideo  non  sunt  corrupti- 
bilia.  Si  ergo  «  demonstratio  est  necessa- 
riorum  »,  utprobatur  in  1.  Poster.  {text. 
16 ;  c.  6),  et  definitio  etiam  est  <r  scienti- 
fica  »,  id  est  faciens  scire,  quae  est  quasi 
mcdium  demonstrationis,  quae  est  syllo- 
gismus  faciens  scire  :  sicut  non  contingit 
quandoque  esse  scienliam  quandoque 
ignorantiain,  quia  quod  scitur  oportet 
semper  esse  verum  ;  sed  id,  quod  quan- 
doque  potest  esse  verum  quandoque  lal- 
sum,  est  opinio;  ita  etiam  non  coniingit 
demonslratioriem  nec  definitionem  csse 
eoruin  qua)  possunt  se  aliter  habere  ;  sed 
solum  opinio  est  hujusmodi  contingen- 
tium;  —  si,  inquam,  ita  est,  palam  est 
quod  non  erit  defiuitio  sicut  nec  demon- 
stratio  ipsorura  singularium  corruptibi- 
liura  sensibilium.  Non  enim  hujusmodi 
corruptibiliapossuntesse  manifesLa  scien- 
tiam  habentibus  de  eis,  scilicet  cum  re- 
cesserunt  a  sensu,  per  quem  cognoscun- 
tur.  Et  ideo  salvaLis  eisdem  rationibus  in 
anima  <i  ipsorura  singularium  »,  id  est 
speciebus  per  quas  cognosci  possunt,  non 
erit  de  cis  definitio  nec  demonstratio.  Et 
propler  hoc  oportet,  cum  aliquis  eorum  qui 
student  ad  assignandum  <c  terrainura  j>, 
id  est  definitionera  alicujus  rei,  definiat 
aliquod  singularc,  quod  non  ignoret,  quia 
seraper  conlingil  auferre  singulare,  raa- 
neiile  tali  ratione,  quara  ipse  fingit  in 
aniraa.    Et  hoc  ideo,    quia  non    conlingit 


hoc  autem  quod  singularia  generantur  et  vere  definire  singulare;  in  his  enira  quae 

corrurapuntur,  substantiarurasensibiliuni  vere  definiuntur,  manet  cognitio  definiti, 

singulariura  non  potesL  esse  nec  definitio  quaradiu    manet   cognitio   definitionis  in 

sicut    nec    deraonstralio.    Ilabent    enim  .anima.  —  1.  Mctapliys.  \.  \o  {{ti). 


330  QUAUTA  PARS  -  METAPHYSICA 

De   singiilmibus   vero  qnoe   inveninn-  dentales  sive  substantiales,  qnaj  non  snnt 

tur  in  naturis  separalis    et   immateriali-  per  se  subsistentes,  sunt,  quanlum  cst  de 

bus,    idcm   maiiirestat  Philosophus   (I.  c.  se,  communes  multiri.  Et  si  aliqua  invenia- 

lext.  54  •  1.  6,  c.  15)  sic.  NeCHssarium  est  tur  in  uno  solo,  sicut  lorma  solis,  hoc  non 

omnem  definUivam  ralionem  esseexplu-  provenit  ex  parte  forma),  quin    quanlum 

rihus  nominibus.    Ille  enim   qui    definit,  est  do  se  sit  nata  esse  in  pluribus,  sed  ex 

non    lucict     notificalionem    rei    ponmdo  parte  maleria^,  qnia  tola  maleria  specie, 

unum    nomen    lanlum,    qnia    si    poneret  congr.  gata  est  sub    uno    individuo  ;  vel 

unum    taiitum  nomen,   adhuc    definitum  magis  ex  parte  finis,  quia  unus  sol  snlfi- 

remanebit  nobis  ignolum.  Coiitingit  enim  cit  ad  universi  perrectionem.  —  7.  Mela- 

uno  nomine  notiori  assignato   ipsum  no-  pliys.  1.  15  (14). 

men  definiti  notificari,    non   autem   rem  Ad  pnmum    ergo  dicendum,  quod    in 

definilam,  nisi  principia   ejus  expriman-  substantia  particulari  esl  triaconsiderare: 

lur,  per  qnae  res  omnis  cognoscitur.   Re-  quorum  unum  est  natura  generis  et  spe- 

solutio  aulem  definiti  in    sua    principia,  ciei  in  singularibus  exisiens  ;    secundum 

quoddefiuienlesracere  intendunt,  non  con-  est   modus  existendi    talis    naturae,  quia 

linijit  nisi  pluribus  nominibus  posilis.  Et  in  singulari  substanlia  existit  natura  ge- 

ideo    si  unum    nomen    tantum    ponatur,  neris  et  speciei  ut  propria  huic  individuo, 

aUhiic  remanebit  definitum  igi  otum.  Hed  et  non  ut  multis  communis  ;  tertium  est 

si  plura  ponantur,  oporlet  quod    nomina  principium  ex  quo  causatur   talis  modus 

sic   posita    sint    communia   omnibus.  Si  exislendi.  Sicut  auteni  natura  in  se  con- 

enim  in  definitionealicujus  singnlaris  po-  siderata  communis  est,  ita  et  modus  exi- 

nantur   aliqua  nomina    quse   conveniant  stendi  naturae  ;  non  enim  invenitur  natu- 

ipsi  soli,  erunt  synonyma  unius  rei  singu-  ra,  puta  hominis,   existens  in  rebus,  nisi 

laris  ;  unde   res  non  notificabitur  hujus-  aliquo    singulari    individuata.   Non  enim 

raodi  nominibus  positis,  sed  forte  nomen  est  homo  qui  non  sit   aliquis  homo,    nisi 

minus  nolum  :  sicut  si  diceretur,  quid  est  secundum  opinionem  Platonis,  qui  pone- 

Tullius?et  responderetur,  Marcus  et  Ci-  bat  universalia  separata.  Sed  principium 

cero,    non     etset    conveniens    definilio.  talis  modi  existendi,  quod  est  principium 

Oportet  igitur,  si  singulare   definitur,  in  individuationis,    non    est   commune,  sed 

ejus  dffinitione  poni  abqua   nomina  quae  aliud  est  in  isto  et  alind  in  illo;  hoceiiim 

multis  conveniant.  Ergo  nece>seerit  quod  singulare  individuatur  per  hanc  materiam 

defmitio  nonsolum  hiiic  singulari  conve-  et  illnd  per  illam.  Sicutergo  nomen  quod 

niat,  cujus  definitio  quaeritur,    sed  etiam  significat   naturam,  est  commune  et  de- 

aliis  ;  quod  est  contra  ralionem  verae  de-  finibile,  ut  homo  vel  animal  ;  ita   nomen 

finitioiiis.  Sicut  si  aliquis  te  dcfinire  in-  quod  significat   naturam    cum    tali  modo 

tendat,  et  dicat,  quod  tu  es  animal  gres-  exislendi,  ut  est  persona.   Illud    vero  no- 

sibile  aut  nlbum  aut  qui'lquid  aliud,  non  men,  quod  in  sua    significatione    inclndit 

tibi  soli  convenit,  sed    etiam  est  in  alio.  determinatum  individuationis  principium, 

Unde  patet,  quod  sinpulaie  in  quocunque  non  est  commune  et  definibile,  ut  Socra- 

genere  non  est  definibile  ex  hoc  qnod  ex  tes  et  Plato.  Hoc  autem  est,    de  quo   hic 

singulare.  —  Cujus  ratio  breviter  sic  for-  quseritur  —  de  Pot.  q.  9,  a.  2,  ad  1  ;  la, 

mari  potest  :  quia  si  nomina  ad  definitio-  q.  29,  a.  1,  ad  1. 

nem    asbiimpta    exprimnnt    individnum,  Ad  secundum  dicendum,   quod    nnllum 

qnanlum  ad  ea  ex  qnibus  individuatur,  singulare  in  his  inferioribus    definiri  po- 

erunt  nomina  synonyma.  Si  autem  expri-  test  per  aliquas  proprietates    vel  formas 

munt  naturametaccidentia  communiaabs-  adnnatas,  quaecunque    fuerint.   Quselibet 

que  individiiatione,  non  eritdefinilio  pro-  enim  forma  quanlum  est  de  se  nata  estin 

pria  definitio,  quia  omnes  formoe  sive  acci"  pluribus  esse.  Et  ita,  quantumcunque  ag- 


DE  DEFINITIONE  -^  QU.  XXX  QUID  SIT  ET  QUORUM  -  ART.  VI 


331 


gregentur,  non  eritcerta  assignaliohujus 
siiigularis,  nisi  per  accidens,  in  quantum 
contingit  omnia  sic  simul  coilecta  in  uno 
solo  inveniri.  —  7.  Melapliys.  1.  15  (U). 
Ad   terlium  dicendum  cum  Philosopho 
hic  (I.  c.  texl,  5S;  1.  6,  c.  15),  quod    hoc 
objicienles  lalet   verum   es.*e   hoc,    quod 
dictum  est,  scilicet  quod    impossibile  sit 
definirc  singularia  in  sompiternis,  et  ma- 
xime  in  illis  qua}  sunt  unica  in  una  spe- 
cie,   sicut  sol  et   Inna.  Quia   enim  sunt 
senipiterna,  non  videtur   de  eis    conclu- 
dere  ratio,  quae   ex  corruplionc   singula- 
rium  procedeltat.  Quia   vero    sunt   unita 
in  una  specie,  non   videtur  de   eis  ratio 
concliidere,  quse    procedebat  ex  commu- 
nitate    parlium   dcfinilionis.    Qusecunque 
enini  conveniunt  soli  speciei,  conveniunt 
soli  iuilividuo.  Sed  pro  tanto  decipiuntur 
qui  putant  haec  esse  definibilia,  quia  defi- 
nientes  talia  peccant  multipliciler.  Et  uno 
modo  peccant,  in  quantum  addunt  aliqua 
in  definitionibus   eorum,   quibus  ablatis 
adhuc  erunl  ipsa,  scilicet  sol  et  luna  :  sic- 
ut   cum    definiendo    solem   dicunt,   quod 
est  peri_yrion,  id  est   lerram  gyrans,  aut 
nycticrypton,  id  est  nocte  absconsum.  Si 
enim  sol  sleterit  non  gyrans  terram,  aut  si 
apparuerit,  ut  non    sit  nocte  absconsum, 
non  adhuc  erit  sol,   si  bene  fuerit  defini- 
lum.  Sed    absurdum  est,    si    non  sit  sol 
islis  remotis.   Sol  enim    significat   quan- 
dam  substantiam  ;  iila  vero,  per  quae  de- 
finitur,  sunt  qua^dam  acciJenlia  ejus.  Non 
solum  autem  sic  peccant,  sed  et  amplius, 
definienles  solem  per   aliquid    quod  con- 
venit   (1)    in   alio  esse.    Si   enim   «.  fiat 
alter    talis    »,    id    est    aliquod     corpus 
liabens  talem  vel  eandem  formam  et  spe- 
ciem,  palam  est  quod  erit  sol,   secundum 
quod  sol  significat  speciem,  et  hoc  modo 
potestdefiniri.  «  Ratio  »  autem  definitiva 
est  «    communis  »,  id  est  hujus   speciei, 
quodesl  sol.  Sed  sol  iste  erat  de   numero 
singularium,  sicut  Cleon  aut  Socrales.  — 
Ibid. 

(1)  Al.  contingit. 


ARTICULUS  VI 

UTRUM    NEGATIONUM    ET    PRIVATIONUM    SIT 
QUOD    QUID    ERAT    ESSE    ET    DEFINITIO. 

Videliir  q\iod  negationum  et  privatio- 
num  sit  aliquo  I  quod  quid  erat  esse  et 
definilio. 

Dicit  enim  Philosophus  b.  Melaphys. 
quod  illud  dicitur  ensde  quo  formari  po- 
test  propositio;  at  de  negationibiis  ct  pri- 
vationil)Us  potest  formari  proposilio  :  ergo 
sunt  enlia  ;  entium  autem  est  aliquod 
quod  quid  erat  esse  :  ergo  negalionum  et 
privalionum  potest  essealiquod  quodquid 
eraf  esse  et.definiiio.  —  5.  Melaphys.  1. 
9  (7);  4.  Melaphys.  I.  1. 

Sed  contra :  Negatio  est  non  ens  abso- 
lute,  privatio  est  non  ens  in  subjecto,  se- 
cundum  Philosophum  10.  Metaphys.{text. 
15;  sum.  2,  c.  3  ;  al.  1.  9,  c.  4) ;  sed  non 
entium  non  potest  esse  quod  quid  erat 
esse  nec  definilio  :  ergo  negationum  et 
privationum  n  m  est  aliquod  quod  quid 
erat  esse  nec  definitio.  —  10.  Mctaphys. 
1.  1  et  5. 

Respondeo  dicendum,  quod  secundum 
quod  aliqua  habent  esse,  possunt  definiri, 
ut  in  7.  Meiaphys.  (texl.  16;  1.  6,  c.  4) 
dicitur.  Undequiaens  per  prius  de  sub- 
stantia  dicitur,  qua5  perrecte  rationem  en- 
tis  habet,  iiieo  nihil  perfetjte  definilur 
nitei  substantia ;  accidentia  autem  sicut 
incomplete  ralionem  entis  participant,  ita 
et  definilionem  absolutam  non  habcnt, 
quia  in  definitionibus  eorum  ponitur  ali- 
quid  quoJ  est  extra  genus  eorum,  scilicet 
subjeclum  (substantia)ipsorum.  Similiter 
etiam  cum  ens  quodammodo  dicalur  de 
privationibus  et  neg.itionibus,  ut  in  4. 
Metaphys.  {lext.  2  ;  1.  3,  c.  1)  dicitur,  ea- 
rum  elium  potest  esse  aliquis  modus  de- 
finilionis  incomple.issimus,  qui  e<t  quasi 
exponens  nominis  significalionem,  non 
essentiam  indicans,  quam  nullam  habent. 
—  2.  Sent.  dist.  35,  q.  1,  a.  2,  ad  1. 

Ad  argumenta  ergo  pro  utraque  parte 
dicendum,  quod  negationes  et  privationes, 


332  QUARTA  PARS 

sccunduni  qutcl  toii\cnil  eis  aliiiualilcr 
csse  ens,  sic  eis  convenit  haberc  defini- 
lionem  aliqualiter,  scilicet  seciinduniquid 
et  incomplelissiniani  ;  et  lioc  cst  quod 
]Wohal  primujn  argumentum;  secundum 
vero  quod  sunt  non  ens,  sic  non  habent 
derinitionem  simpliciter  et  propriam.  — 
7.  Metaphys.  1.  4. 

ARTICULUS  VII 

UTRUM   QUOD    QUID   ERAT    ESSE   UNIUSCUJUS- 
QUE    SIT   ID  IPSUM  CUJUS  EST. 

Videtur  quod  quod  quid  erat  esse  non 
sit  id  ipsum  cujus  est. 

1.  [n  illis  enim  quse  prsedicantur  secun- 
dum  accidens,  el  non  dicunt  subslantiam 
subjecti,  videturesse  diversum  quodquid 
erat  esse  prsedicati  a  subjocto.  Alterum 
enim  est  quod  quid  erat  esse  albi  homi- 
nis  ab  eo  quod  est  albus  homo.  Quod  sic 
videtur,  quia  cum  dicitur,  homo  albus, 
supponitur  homo  ;  idem  enim  est  iiomo, 
el  homo  albus  (si  enim  albus  liaberet  esse 
aliud  a  subjecto,  aliquid  p!3e;licaretur  de 
composito  ralione  albi,  vel  posset  praedi- 
cari,  quia  non  esset  conlra  rationem  ejus). 
Quod  enim  pra_'dicatur  de  homine  albo, 
non  prcedicatur  de  eo,  nisi  quia  prsedica- 
tur  de  homine.  Accidens  enim  non  est 
subjectum  nisi  ralione  substantiae.  Unde 
secundum  quod  in  albo  intelligitur  homo, 
homo  et  homo  albus  sunt  idem  ;  et  pro 
tanto  id  quod  erit  esse  alho  homini,  erit 
etiam  esse  homini.  Si  igitur  quod  quid 
erat  esse  albi  hominis,  sit  idem  albo  ho- 
mini,  erit  etiam  idem  homini  ;  sed  non 
est  idem  homini  :  ergo  quod  quid  erat 
esse  albi  hominis,  non  est  idem  albo  ho- 
mini.  Et  sic  in  iis  quse  sunt  secundum 
accidensquod  quid  erat  esse  alicujus  non 
erit  idemcum  eo  cujus  est  quod  quid  erat 
esse.  —  7.  Melaphys.  1.  5. 

2.  Prseterea,  quod  quid  eratesse  unius- 
cujusque,  est  id  qno  unumquodque  habet 
esse  ;  sed  illud  non  potest  esse  idem  cum 
unoquoque  (humanitas  enim  in  Socrate 
est  id  quo  Socrates  habet  esse  homo  ;  nec 


■  MFTAPIIYSIGA 

taincn  hiimanilas  est  idcm  ac  Socrates,  nl. 
supra  probatum  est)  :  ergo  idem  quod 
prius.  —  Ibid. 

3.  Prretcrea,  quoJ  quid  erat  esse  unius- 
cujusque,  est  unicuique  esse,  secundum 
Philosophum,  ut  eliam  supra  (a.  4,  in  c.) 
dictumest;at  uniuscujusque  esse  non 
potest  esse  idem  cum  unoquoque  ;  si 
enim  sit  idem  Socrates  et  Socralis  esse, 
Socrates  autem  est  albus,  sequetur  quod 
idem  sit  album  et  Socratem  esse ;  quod  est 
absurdum  :  ergo  non  est  idem  quod  quid 
crat  esse  cum  eo  cujus  cst.  —  Ibid. 

Sed  conlra  est  auctoritas  Philosophi 
7.  Melaphys.  {text.  20  et  sqq.  ;  I.  6,  c.  6) 
dicentis  et  probanlis,  quod  quid  erat 
esse,  esse  idem  cum  eo  cujus  est.  —  7. 
Metaphys.  1.  5. 

RESF^ONnEO  DiCENDUM  cum  Philosopho 
hic  (I.  c.  texL  21),  quod,  logice  con- 
siderando,  dicere  aliud  esse  quod  quid  erat 
esse  rei  et  rem  ipsam,  apparebit  absur- 
dum,  si  quis  unicuique  eorum  quod  quid 
erat  esse  imposuerit  nomen.  Tunc  enim 
eademratione,  etipsum,  et  quod  quid  erat 
esse,  erit  aliud  quod  quid  erat  esse.  Verbi 
gratia,  equus  est  quaedam  res  habens 
quod  quid  erat  esse  equo.  Quod  quidem  si  sit 
alia  res  abequo,  habeat  haec  resquoddara 
nomen  et  vocetur  A.  A  ergo  cum  sit  quse- 
dam  res,  habebitquod  quid  erat  esse  al- 
terum  a  se,  sicut  equus  ;  et  ita  huic,  quod 
est  equo  esse,  erit  aliud  quod  quid  erat 
esse  ;  quod  patet  esse  absurdum.  Et  si 
aliquis  dicat,  quod  quod  quid  est  esse 
quiJditatis  equi,  est  ipsa  substantia,  qu« 
est  quiddifas  equi,  quid  prohibet  statini 
a  pi'incipio  dicere,  quod  qusedam  sunt 
quod  quid  erat  esse?  —  Ex  his  ergo  pa- 
tet,  quod  non  solum  res  et  quod  quid 
erat  esse  ejus  sunt  unum  quocunque 
modo,  sed  etiam  sunt  unum  secundum 
rationem,  ut  ex  dictis  potest  esse  mani- 
lestum.  Non  enim  est  unum  secundum 
accidens,  unum  et  quod  quid  erat  esse 
uni,  sed  est  unum  per  sc ;  et  ita  sunt  se- 
cundum  rationem  unum. 

Probat  illud  idem  Philosophus  (1.  c.) 
alia  ratione,  qua^  talis   est.  Si    aiiud  est 


r 

I 


DE  DEFINITIONE  —  Q[].  XXX  QUID  SIT  ET  QUORUM  —  AIIT.  VIII  333 

quod  quid  eral  esse  rei  et  res,  hoc  proce-     cujusqne   esL  ideiii   ciiin    unoquoque,   et 

del    in   infinituni,    Oporlet  enini  dicere,      quoinodo  non ;  est  enini  ideai  in   his  quae 

quod   sint   diunc   res,    quaruni  allera  sit     sunt  per  se,  non  in  his  quai  sunt  per  ac- 

unum,  et  allera  quofl  quid  erat  csse  uni.      cidens.  —  Ibid. 

Et  eadem  ratione  erit  lertia  res,  qua3  est 

quod  quid  erat  esse  ei,  quodest  quid  esse 

unius;  et  sic  in  infinitum.  Cunicrgo  non 

sit  procedere  in  infinitum,  palam  estquod 

unum  et  ideni   est   iu  his,  qua3    dicuntur 

primo   et  per    se,  et   non    per   accidens, 

unumquodque,  et  id   quod  est   unicuique 

esse,  idem  esse.  —  7.  Melaphys.  I.  5. 


AIITICULUS  VIII 

QUOMODO  DIFFERANT  IIJEQ  NOMINA,  QUIDD[- 
TAS,  QUOD  QUID  ERAT  ESSE,  ESSENTIA, 
FORMA,    ET    NATURA. 

Videtur  quod  quinque  illa  nomina  dif- 


Ad  primiim  ergo  dicendum  cum  Philo-  ferant  inter  se  ita,  ut  de  eoLJem  dici  non 

S0])ho  hic,  qijod  in  his  qua3   dicuntur  se-  possint. 

cundum  accidens,  non  est  verum  dicere,  1-  Essentiaenim  sequitur  ens;  sedmidta 

quod    sit  ideni  quod  quid  erat  es.se,  et  diciuUur  entia,    de   quibus    non    possunt 

ipsum  cujus  est  quod    quid    erat  esse,  et  dici    vel   natura    vel   quidditas  vel  quod 

hoc  proptcr  dnplex  significare.  Cum  enim  quid  erat  esse  vel  forma,  ut  sunt  negatio- 

dicitur  homo  albus,  ex  parle  subjecli  po-  nes  et  privaLiones,  ut  patet  :  ergo  essen- 


test  aliquid  aLtribui  ei  ratione  subjecti, 
vel  accidcnlis  ratione.  Si  ergo  diceremus, 
quod  quod  quidest  albi  hominis,  sit  idem 
homini  albo,  duo  possunt  significari  :  sci- 


lia  differt   ab  aliis,  et  quibusdam  conve- 
nit,  quibus   illa   non    convcniunt.  —  Cf. 
Opusc.  30  [de  Ente  el  Essenlia),  c.  1. 
2.  Proeterea,  natura  definitur  a  Philo- 


licet  quod  siL   ideni    homini,  vel  quod  sit     soplio  2.  Pliys.  {lext.  3  ;  c.  1)  principium 


idem  albo.  Quare  patet  quod  quodam- 
modo  est  idem  quod  quid  est  albi  homi- 
nis,  cum  homine  albo,  et  quodammodo 
non  idem;  non  enimest  idem  homini,  nec 
eliara  albo  homini  respectu  subjecLi,  sed 
tamen  est  idem  ipsi  passioni,  iJ  est  albo. 
Idem  enim  est  quod  quid  erat  albo,  et 
album;  licet  noii  possit  dici,  quod  sit 
idem  cum  homine  albo,  ne  intelligatur 
esse  idem  cum  subjecLo.  —  Ibid. 

Ad  semndum  dicendum,  quodquod  quid 
estesse  est  id  quod  significat  definitio  ; 
unde  cum  definitio  prsedicelur  de  defi- 
nilo,  oportet  quod  quid  est  esse  de  defi- 
nilo  preedicari.  Non  igilur  est  quod  quid 
est  esse  hominis  humanitas,  quae  de    ho- 


motus  et  quietis  ejus  in  quo  est  {de  Pot. 
q.  9,  a.  2,  arg.  11)  ;  unde  pateL  quod 
reperiLur  tanluni  in  mobilibus  ;  ergo  dif- 
fert  ab  aliis. 

3.  Prseterea,  forma  est  alLeriuii  princi- 
pium  rerum  maLerialium,  ut  dicil  Philo- 
sophus  1.  Phys.{text.  6o;  c.  7)  et  8.  Meta- 
phys.  {text.  3;  I.  7,  c.  1).  Ergo  repcritur 
LanLum  in  rebus  maLerialibus,  Ergo  dif- 
fert  a  quidditate  et  quod  quid  erat  esse, 
quae  omni  enti  convenire  possunt.  — 
1.  Phys.  I.  13  (12);  8.  Metaphys.  I.  1. 

Sed  contra  esty  quod  Philosophus  plu- 
ribus  in  locis  indifferenter  utiLur  his 
nominibus. 

PvESPONt.EO  DiCENDUM,  quod  hoic  nomiua, 


mine  non  prasdicalur,    sed    animal  ratio-  secundum  quod  hic  sumuntur,  aliquali- 

nale  mortule;   humanitas  enim  non    re-  ler    differunt,    et    afiqualiter  sunt  idcm. 

spondetur   quaerenti  quid  est  homo,   sed  Sumuntur   autem    hic,    secundum    quod 

animal  rationale  mortale.  Sed  tamen  hu-  sunt  id,  quod   significaLur  per  definiLio- 

manitas    accipitur  ut  principium  formale  nem  rei.  —   «  Essentia  »   ergo  dicitur, 

ejus  quod  est  quod  quid  erat  esse,  ut  su-  secundum   quod    per   eam    et    in  ea  res 

pra  diclum  est.  —  Ibid.  esse  habet.  {Opusc.  30,  c.  1,  in  fine).  Quia 

Ad  tcrlium  dicendum,    quod    paLct   ex  vero  illud,  per  quod  res    consLiLuiLur  in 

dictis,  quomodo  quod  quid  eratesse  unius-  pioprio  genere  vel  specie,  est  quod  signi- 


331 


QUAIITA  PAUS 


ficamus  per  definitioncm  qnicl  est  rcs, 
iiule  csl  quod  uomcii  esscutise  a  philoso- 
phis  iu  uomcn  «  qni  IditalisD  mulatur.  Et 
jjoc  est,  quud  l'hiloso|»hus  in  7.  Meta- 
phys.  fiequcnter  uominat  «  quod  quid 
crat  esso  »,  id  est  hoc  per  quod  ahquid 
habet  esse  quid.  Dicitur  eli  im  <(  forma  », 
secundum  quod  per  formam  significatur 
perfeclio,vel  cerliludo  iiniuscujnsque  rei, 
sicut  dicil  Avicenna  iu  2.  sua)  Melaphysi- 
cce.  Hoc  etiam  alio  nomine  «  uatura  »  di- 
citur,  accipieudo  naluram  secuudum  pii- 
mum  modum  illorum  (|uatuor  modorum, 
quos  Boelhius  de  Duabiis  Naluris  (c.  1 ; 
Migne  t.  64,  col.  1341)  assignat,  secun- 
dum  scilicet  quod  nalura  dicilur  esse 
jUud,  quod  quocunque  modo  intellectu 
capi  potest;  non  enim  res  intelligibilis 
est  nifci  per  suam  definitionem  et  essen- 
tiam;  et  sic  etiam  dicit  Philosophus  4. 
Mclaphys.,  quodomnis  substanlia  est  na- 
tura.  Nomen  aulem  natura)  hoc  modo 
sumplse  videtur  significare  essentiam 
rei,  secundum  quod  habet  ordinem  vel 
ordinationem  ad  propriam  operationcm 
rei,  cum  uuUa  res  propria  de>titualur 
operatione.  —  Opusc.  30,  c.  1  ;  cf.  Irad. 
de  Formis  q.  1,  a.  2,  in  c.  versus  fin.  — 
Et  sic  patet,  quomodo  illa  nomiua  idem 
significent,  et  quomodo  non. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod,  sicut 
mulloties  diclum  est,  ens  secundum  Phi- 
losophum  5.  Metaphys.  {text.  13  et  14; 
].  4,  c.  7)  dicilur  dupliciter  :  uno  modo, 
quod  dividitur  per  decem  genera ;  aho 
modo,  qiiod  siguificat  propositionum  ve- 
ritatem.  Horum  autem  differentia  est, 
quia  secundo  modo  potest  dici  ens  omne 
illud,  de  quo  alfirmativa  propositio  for- 
mari  polest,  eliam  si  illud  in  re  nihil 
ponat ;  per  quem  modum  privationes  et 
negationes  entia  dicunlur:  dicimus  enim, 
quod  affirmalio  est  opposita  negationi,  et 
quod  csecitas  est  in  oculo.  Sed  prinio 
niodo  non  potest  dici  ahquidquod  sil  ens, 
nisi  quod  in  re  ahquidponat;  unde  primo 
modo  csecitas  et  hujusmodi  non  sunt 
entia.Nomen  igilur  essentiae  non  sumitur 
ab  ente  secundo  modo  diclo ;  ali^iua  enim 


METAPIIYSICA 

dicunlur  hoc  modo  enlia,  quaj  essentiam 
non  hubent,  ul  in  privationibus  ;  sed 
sumitur  essentia  ab  ente  primo  modo 
dicto.  Unde  Commentator,  in  eodem  loco, 
dicil  :  «  Eus  primo  modo  dictum  est  quod 
siiinificat  substantiam  rei  ».  —  Opusc. 
30,  c.  1,  init. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non  su- 
mitur  nalura  eodem  modo  hic  et  in  2. 
Phys.  Dicitur  enim  nalura  muliipliciler, 
ut  Boethius  in  hbro  de  DuaLus  Naturis  ct 
Una  Persona  Chrisli  (c.  1  ;  —  Migne  t.  64, 
col.  134 Ij  dicit.  Piimo  enim  modo  dici- 
tur  nalura,  secundum  quod  communiter 
ad  omnia  entia  se  habet,  prout  natura 
definitur  omne  id  quod  intellectu  quoquo 
modo  capi  polest.  Secundo  modo,  prout 
tantum  substantiis  convenit;  et  sic  natura 
dicitur  esse  quod  agere  vel  pali  potest. 
Terlio  modo  dicitur  natura,  quod  est 
principium  motus  vel  quielis  in  eis,  in 
quibus  per  se  est,  et  non  secundum  acci- 
deiis.  Quarto  modo  unumquo.Ique  infor- 
mans  specifica  difTerenlia  dicilur  natura 
(2.  Sent.  dist.  37,  q.  1.  a.  1,  in  c).  Su- 
mitur  ergo  hic  natura  primo  modo  aut 
quarto,  non  tertio,  quo  niodo  sumitur  2. 
Phys. 

Ad  tertium  sirailiter  dicendum,  quod 
forma  non  sumitur  hic  secuudum  quod" 
est  alterum  principium  compositi  mate- 
rialis,  sed  secundum  quod  per  formam 
significatur  perfectio  vel  certitudo  unius- 
cujusque  rei,  ut  dictum  est  (in  c). 


QU^STIO  XXXI 

DE    DEFINITIONE    SECUNDUM    SE. 

Deinde  considerandum  est    de  defini- 
tione  secundum  se,  ex  quibus  constet. 

CIRCA  QUOD  QU/ERUNTUR  TRIA  : 

1.  Utrum  partes  definiti  sint  in  definitione, 

2.  Quomodo  dignoscendao  sint  partes  speciei, 
qua^ponuntur  iii  defluitiono. 

3.  Quomodo  deflnitio  et  deflnitum  cx  portibus 
existens  sit  quid  unum. 


DE  DEFINITIONE  —  OU.  XXXI  EX  QUIBUS  CONSTET  —  ART.  I  3o5 

stanlia  rei  componitur.  —  Pars  aiitena  sub- 


ARTICULUS  I 

UTRUM    PARTES    DEFINITI   SINT    IN   DEFINI- 
TIONE. 

Videtur  quod  partes  defmiti  noii  sint 
iii  definitione. 

1.  Definitio  enim  est  idem  rei ;  ergo  si 
partes  definiti  sint  iri  definitione,  partes 
delinitionis  erunt  idem  partibus  rei  ; 
sed  hoc  non  potest  esse,  quia  paries 
dennitionis  prsedicantur  dedefinito,  nuUa 
autein  pars  integralis  pra^dicatur  de  toto. 
—  7.  Melaphys.  1.9. 

2.  Praeterea,  in  definitione  circuli  non 
ponunfur  semicirculi,  qui  sunt  partes 
circuli :  ergo  in  definit.iono  rei  non  ponun- 
tur  partes  definiti.  —  Ibid. 

3.  Praeterea,  oportet  partes  definitio- 
nis  este  priores  definito  ;  si  ergo  partes 
definili  sint  in  definitione,  partes  defini- 
tionis  erunt  idem  partibus  definiti,  et  ila 
parlos  definiti  erunt  priores  definito  ; 
qiiod  videtur  esse  inconveniens,  non 
enim  videtur  quod  digilus  sit  prior  homi- 
ne,  sed  e  converso.  —  7.  Melaphys.  1.  10 
et  9. 

Sed  contra  esl,  quod  dicit  Philosophus 
7.  Metaphys.  (lext.  34 ;  1.  6,  c.  10),  quod 
definitio  syliabae  comprehendit  in  se  defi- 
nilioncm  quse  est  elementorum,  id  est 
iitlerarum;  sed  litlerae  sunt  parles  syl- 
lnba3 :  ergo  partes  definiti  comprehcndun- 
tur  in   definilione.  —  7.  Metaphys.  1.   9. 

Rrspondeo  DiCENDUM,  quod  ad  eviden- 
liam  hujus  qua^stionis  sciendum  est, 
quod  multipliciler  dicilur  pars,  sicut  in 
b.  Metaphys.  {text.  30;  1.  4,  c.  25)  dicitur. 
Uno  enim  modo  dicitur  pars  qnanlitativa, 
hoc  scilicet  quod  mensurat  totum  secun- 
dum  quantitalem,  sicut  bicubitum  cst 
pars  cubiti,  et  binarius  senarii.  Sed  hic 
luodus  partium  prcetermittatur  ad  pi\ne- 
sens;  non  enim  iniendimus  liic  inquirere 
partes  quanlitatis,  sed  intendimus  inqui- 
rere  de  partibus  definitionis,  quse  signifi- 
cant  substanliam  rei.  Unde  perscrutan- 
dum  est  de  illis  partibu.s  ex  quibus  sub- 


staniise  esl  et  malcria  et  forma,  ex  quibus 
est  aliquid  compositum.  Et  quoillibet 
istorum  trium,  scilicet  maleria,  forma  et 
compositum  ex  his,  est  substanlii.  Et 
ideo  materia  est  quidem  quodammodo 
pars  alicujus,  quodammodo  non  cst,  sed 
solum  «  illa  ex  quibus  est  ralio  speciei  ;>, 
id  est  Iorma3.  Inlelligimus  enimconcavi- 
tatem  quasi  formam,  et  nasum  materiam, 
et  simum  comp  >situin.  Et  sccundum  hoc 
caro,  quae  efet  maleria  vel  pars  inateriae, 
non  est  pars  concivitatis,  quae  est  forma 
vel  species;  nam  caro  est  maleria,  in  qua 
fit  species;  sed  tamen  caro  est  aliqua 
pars  simitalis,  si  tamen  simitas  intelligi- 
tur  esse  quoddam  compositum  et  non 
solum  forma.  Et  sim  litei-  tolius  quidem 
st  ituse,  quae  est  composita  ex  materia  et 
forma,  pars  est  aes  ;  non  autem  est  pars 
staluas  secundum  quod  statua  accipitur 
solum  pro  specie,  id  est  pro  forma.  Et  ut 
sciatur  quid  est  species,  ot  quid  est  for- 
raa,  dicendum  csl  illud  ad  speciem  perti- 
nere,  quod  convenit  unicuiqae  in  quan- 
tum  speciem  habet  :  sicuti  in  quantum 
habet  speciem  staluse,  convenit  alicui 
quod  sit  figuratum  vel  aliquid  liujus- 
modi.  Sed  id  quod  est  maleriale  ad  spe- 
ciem,  nunquam  dicendum  est  secundiim 
se  de  specie.  Sciendum  tamen,  quod  nulla 
maleria,  nec  communis  nec  individuata, 
secundum  se  se  habet  ad  specieni  prout 
sumitur  pro  forma,  sed  secundum  quod 
species  sumitur  pro  universali  :  sicut 
hominem  dicimus  esse  speciem,  sic  ma- 
teria  communis  per  se  pertinet  ad 
speciem,  non  autem  materia  individua- 
lis,  in  qua  natura  specici  accipitur.  — 
7.  Metaphys.  1.  9. 

Sic  ergo  diccndum,  quod  partes  rei 
quse  sunt  quanlum  ad  speciem  ejus,  po- 
nuntur  in  dcfinitione  ;  quae  vcro  quan- 
tum  ad  materiam,  non.  Sed  quia  malcria 
polest  considerari  vel  ut  universalis  vel 
ut  particularis;  et  cum  partes  rci  sint 
priores  et  poslcriores  re  ipsa  divcrso 
sensu,  cum  lamen  univcrsaliler  verum 
sit,  qucd  partes,  qua;  ponuntur  in  defini- 


336  OUAHTA  PARS 

tione  alicujus,  sunt  priores  eo;  —  ideo  ad 
majorem  iioruin  evidcnliam  consideran- 
dum  est  primo,  quomodo  partes  sint 
priores  el  posleriores  lolo.  —  Dicit  ergo 
Pliilosophus  1.  c.  (7.  Metaphys.  texl.  35; 
1.  G,  c.  10),  quod  oporlel  quod  omnes 
partes  ralionis,  et  inquas  ratio  dividitur, 
sint  priores  definito,  vel  onines  vel  qusd- 
dam.  Et  hoc  dicilur  propter  hoc  quod 
partes  (orma3  quandoque  non  sunt  de 
necessilate  speciei,  sed  de  porfectione  : 
sicuti  visus  et  auditus,  qua3  sunt  partes 
animse  sensibilis,  non  snnt  de  integrilale 
vel  necessilato  animalis ;  polest  enini 
esseanimal  sinc  his  sensibus;  sunt  lamen 
de  perfcctione  animalis,  quia  animalper- 
fectum  hos  etiam  sensus  habet.  Et  sic  uni- 
versaliter  est  vcrum,  quod  iliae  partes 
qua3  ponuntur  in  definitione  alicujus, 
sunt  universaliter  priores  eo.  Sed  aculus 
angulus,  verbi  gratia,  quamvis  sit  pars 
recti,  non  tamen  ponitur  in  definitione 
ejus,  sed  e  converso ;  non  enim  ratio 
recti  anguli  resolvitur  in  definitionem 
acuti,  sed  e  converso.  Qui  enim  definit 
acutum,  ulitur  recto  definiendo;  angulus 
enim  acutus  est  angulus  minor  recto.  Et 
similiter  est  de  circulo,  et  semicirculo, 
qui  definitur  per  circulum  ;  est  enim  me- 
dia  pars  circuli.  Similiter  est  de  digito  et 
homine,  qui  ponitur  in  definitione  digiti ; 
definitur  enim  digitus,  quod  est  talis 
pars  hominis,  Dictuni  est  enim  supra, 
quod  partes  forma^  sunt  partes  ralionis, 
non  autem  partes  materiai.  Si  igitur  £ol3e 
parles  rationis  sint  priores,  non  autem 
raaleriae,  sequitur  quod  qusecuiique  sint 
partes  definiti,  sicut  moteria,  in  quam 
scilicet  resolvitur  definitum  ut  composi- 
lum  in  materialia  principia,  sunt  po- 
steriora.  Qusecunque  vero  sunt  partes 
rationis  et  substantise,  quai  est  secun- 
dum  rationem,  id  est  partes  formse,  se- 
cundum  quam  sumitur  ratio  rei,  sunt 
priora  toto,  aut  omnia,  aut  quaidam,  ra- 
tione  supra  dicta.  —  7.  Metaphys.  I.  10. 
Hgec  autem  exponit  Philosophus  per 
exempla,  dicens,  quod  anmia  animaliura, 
cum  fcit    substantia    animati    sccundum 


-  METAPHYSICA 

ralionem,  id  est  forma  animati,  a  qua 
animatnm  habet  propriani  ratioiiem,  est 
subslantia,  id  est  forraa  et  species,  et 
quod  quid  erat  esse  tali  corpori,  i^cihcet 
organico.  Corpus  enim  organicum  non 
potest  definiri  nisi  peranimam,  et  secun- 
dum  hoc  anima  dicitur  quod  quid  erat 
esse  taU  corpori.  Et  quod  hoc  sit  veruni, 
palet  per  lioc,  quod  si  aliquis  bene  defi- 
nial  cujuscunque  animahs  partem,  non 
potest  eani  bene  definire  nisi  per  propriam 
operationem  :  sicut  si  dicatur,  qiiod  ocu- 
lus  cst  pars  animalis,  per  quam  videt ; 
ipsa  autera  operatio  partium  non  existit 
sine  sensu  vel  motu  vel  aliis  operationi- 
bus  parlium  aniina^.  Et  sic  oportet  quod 
definiens  aliquam  parlem  corporis,  uta- 
lur  anima.  Et  quia  ita  est,  oporlet  quod 
partes  ejus,  scilicet  animae,  sint  priores 
vel  omnes,  sicutin  perfectis  animalibus, 
vel  qusedam,  sicut  in  iraperfeclis  anima- 
libus,  eo  quod  est  compositura  ex  anima 
et  corpore.  Sed  corpus  et  partes  corporis 
sunt  posteriores  forma,  quae  est  anima, 
cum  oporteat  animam  in  ejus  definitione 
poni,  ut  jam  dictum  est.  Et  id  quod  di- 
viditur  in  partes  corporis,  non  est  ani- 
ma,  sed  totum  simul,  id  est  compositum. 
Patet  igitur,  quod  partes  corporis  sunt 
priores  composito  quodammodo,  et  quo- 
dammodo  non.  Sunt  quidem  priores  sicut 
siraplex  composito,  in  quantum  animal 
coinpositum  cx  eis  constituitur.  Non  sunt 
autem  priores,  secundum  modura  quo 
dicitur  esse  prius  id  quod  potest  esse  sine 
alio ;  non  eniin  parles  corporis  possunt 
essc  separata3  ab  aniraali ;  non  enini  digi- 
tus  quocunquc  modo  se  habens  est  digi- 
lus  :  illc  eniin  qui  csl  decisus  vel  mor- 
tuus,  non  dicitur  digitus  nisi  sequivoce, 
sicut  digitus  sculptus  vel  depictus.  Sed 
secundura  hanc  considerationem  hujus- 
modi  partes  sunt  posteriores  composito 
animali,  quia  aniraal  sine  digito  esse  po- 
lest.  Sed  quaBdam  partes  sunt,  qua3  licet 
non  sint  priorcs  tolo  animali  hoc  modo 
prioritatis,  quia  non  possunt  esse  sine 
eo,  sunt  tamcn  secundum  hanc  conside- 
rationem   siraui,  quia    sicut  ipsa)  parlcs 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXI 

non  possunt  esse  sine  inlegro  aiiimali, 
ila  nec  integrum  animal  sine  eis.  Hujus- 
mocli  autem  sunt  partes  principales  cor- 
poris,  in  quibus  primo  consistit  forma, 
scilicet  anima:  scilicet  cor  vcl  cercbrum. 
Nec  ad  propositum  cliffert  quidciuid  lale 
sit.  —  7.  Metaphys.  I.  10. 

Quanlum  ad  semndum  vero  sciendum 
est,  quod  hoc  compositum,  quod  est  ani- 
mal  vel  homo,  polest  dupliciler  sumi,  vel 
sicut  universale  vel  sicut  singiilare  :  sicut 
universale  qiiidcm,  sicut  homo,  animal; 
sicul  singulare,  ut  Socrates  et  Callias. 
Qua3  aulem  sunt  in  singularibus,  scd  uni- 
versaliler  dicta,  non  sunt  solum  forma, 
sed  sunt  simul  tolum  quoddam  composi- 
tum  ex  determinata  materia  et  determi- 
nata  forma,  non  quidem  ut  singulariter, 
sed  universaliler.  Homo  enim  dicit  ali- 
quid  compositum  ex  anima  et  corpore, 
non  aulem  ex  hac  anima  et  hoc  corpore. 
Sed  singulare  dicit  aliquid  composilum 
ex  ultima  maleria,  id  est  materia  indivi- 
duali  ;  est  enim  Socrntes  aliquid  compo- 
silum  ex  hac  anima  el  hoc  corpore;  et 
similiter  est  in  aliis  singularibus.  Sic 
igilur  palet,  quod  materia  est  pars  spe- 
ciei.  Speciem  autem  hic  inlelligimus  non 
formam  tanlum,  sed  quod  quid  erat  esse. 
Et  patet  etiam,  qiiod  maleria  est  pars 
tolius  singularis,  quod  signiticat  natu- 
ram  speciei  in  hac  materia  determinala. 
Est  enim  materia  pars  compositi,  compo- 
silum  autem  est  lara  universale  quara 
particulare.  —  Ibid. 

Ex  his  ergo  manifestum  est  quae  par- 
tes  debeant  poni  in  definitione.  Cum  enim 
oslensum  sit  quse  partes  sint  speciei,  et 
quse  partes  individui,  quia  materia  com- 
muniter  sumpta  est  pars  speciei,  haec  au- 
tera  materia  determinaia  cst  pars  indivi- 
dui,  manifestum  est  quod  solum  illa) 
partes  sunt  parles  rationis,  quse  sunt 
partes  speciei,  non  aulem  quse  sunt  par- 
tes  individui.  In  definitione  enim  homi- 
nis  ponitur  caro  etos,  sed  non  haec  caro 
et  hocos.  Et  hoc  ideo,  quia  ratio  defini- 
liva  non  assignatur  nisi  universaliler,  ut 
supra  (q.  prjBced.   a.    o,   c.)  dictum  est. 


EX  QUIBUS  CONSTET  —  ART.  I  337 

Cum  enim    quod  quid   erat  esse  sit  i'lem 

cum  eo  cujus  esl,  ut  ostensum  est,  illius 

tanlum  erit  definilio,  quae  est  ratio  signi- 

ficans  quod  quid  erat  esse,  quod  est  idem 

cum  suo  quod  quid  erat  esse.  Hujusraodi 

autem  sunt  universalia  et  non  singularia. 

Circulus  enim  et  id  quod  est  circulo  esse, 

sunt  idem ;  et  similiter  aniraa  et  id  quod 

est  animae  esse.  Sed  ipsorum  qua3  sunt 

composita  ex    materia  et   specie    indivi- 

duali,    sicut    circuli    hujus,  vel    alicujus 

aliorum  singularium,  horum   non  est  de- 

finitio.  Nec  dilTert,  ulrum  singularia  sint 

sensibilia     vel   intelligibilia.     Singularia 

quidem    sensibilia  sunt   circuli   aerei   et 

lignei.  Intelligibilia  singularia  sunt  cir- 

culi  mathematici,  Quod  autera  in  raathe- 

maticis    considerentur  aliqua   singularia, 

ex  hoc  patet,  quia  considerantur  ibi  plura 

unius  speciei,  sicut  plures  lineae  aequales, 

et  plures  figura3  similes.  Dicuntur  aiitera 

intelligibilia  hujusmodi  singularia,  secun- 

dura  quod  absque  sensu  comprehenduntur 

per   solara   phanlasiara,  quae  quandoque 

intellectus  vocatur,  secundura  illud  in  3. 

de  Anima  {text.  20;  c.  5)  :  a  intellectus 

passivus  corruptibilis  est  ».  Ideo  autem 

singulariura  circulorum  non  est  definitio, 

quia  illa  quorura  est  definitio,  cognoscun- 

tur  per  suam  definitionem.  Sed  singula- 

ria  non  cognoscuntur,  nisi  dum  sunt  sub 

sensu  vel  imaginatione,  quse  eliara  iiitelli- 

gentia    dicitur,   quia  res  considerot  sine 

sensu   sicut    intellectus.  Sed    hujusmodi 

singulares  circuli,  recedentes   ab  actuali 

inspectione  sensus,  quantura  ad  sensibi- 

les,  aut   imaginationis,  quantura  ad  ma- 

thematicos,   non    est   raanifestum  utrum 

sinl  in  quantura  sunt  singulares.  Sed  ta- 

men  semper  dicutitur  et  cognoscuntur  per 

rationem  universalis  ;  cognoscuntur  enini 

hi  circuli    sensibiles    etiam    quando   non 

actu  videntur,  in   quantum  sunt  circuli, 

non  in    quantum   sunt  hi    circuli.    Ratio 

autem  hujus  est,  quia  materia,  quae  prin- 

cipium  est  individuationis,  est  secundum 

se  ignota,    et   non    cognoscitur   nisi   per 

formam,  a  qua  sumitur  ral  o  universalis. 

Et  ideo  singalaiia  non  cognoscuntur    iii 


Sl-.mm.e  Philos.  VI  —  21. 


338  OUAIITA  PAUS  - 

sua  abientia,  nisi  per  univerealia.  Mate- 
ria  auteiii  non  solum  est  priiicipiuui  indi- 
viLJualionis  in  singularibus  sensibiiibus, 
sed  eliam  in  mathcnialicis.  Maleria  enim 
alia  est  sensibilis,  alia  intelligibilis.  Son- 
sibilis  quidem,  ulses  et  lignum,  vel  etiam 
quoelibet  materia  mobilis,  ut  ignis  et 
aqua  et  hujusmoJi  omnia,  et  a  lali  mate- 
ria  individuantur  sensibilia  singularia. 
Inlelligibilis  vero  materia  cst,  quae  est  in 
sensibilibus,  non  in  quantum  sunt  sensi- 
bilia,  sicut  mathematica  sunt.  Sicut  enim 
forma  hominis  est  in  tali  materia  quae  est 
corpus  oiganicum,  ita  forma  circuli  vel 
trianguli  est  in  hac  matcria  quse  est 
conlinuum  vel  superficies  vcl  corpus.  — 
7.  Melaphys.  1.  10. 

Ex  his  igitur  patet^  quomodo  se  habeat 
de  toto  et  parte,  et  de  priori  et  posteriori, 
id  est  cujus  pars  sit  pars,  et  quomodo 
posterior,  Partes  enim  maleriae  individuse 
sunt  partes  compositi  singularis,  non  au- 
tem  speciei  nec  formoe.  Partes  autem 
materias  universalis  sunt  partes  speciei, 
sed  non  fornicTe.  Et  quia  universale  defi- 
nitur  et  non  singulare,  ideo  partes  mate- 
rioe  individualis  non  ponuntur  in  defini- 
lione,  sed  solum  partes  materiae  commu- 
nis,  simul  cum  forma  vel  partibus  formae. 
—  Ibid. 

Ad  primum  Qvgo  dicendum,  quod  par- 
tes  definitionis  significant  parles  rei,  in 
quantum  a  partibus  rei  sumuntur  partes 
definilionis ;  non  ita  quod  partes  definitio- 
nis  sint  parles  rei,  non  enim  animal  est 
pars  hominis  neque  rationale,  sed  animal 
sumitur  ab  una  parte,  et  rationale  ab 
alia ;  animal  enim  est  quod  habet  natu- 
ram  sensitivam,  rationale  vero  quod  habet 
ralionem ;  natura  autem  sensitiva  est  ut 
materialis  respectu  ralionis :  et  inde  est 
quod  genus  sumitur  a  materia,  differentia 
a  forma,  species  autem  a  forma  et  niate- 
ria  simul.  —  7.  Metaphys.  1.  9. 

Ad  secundiim  dicendum,  quod  definitio 
circuli  non  continet  in  se  definitionem  in- 
cisionum,  id  est  partium  ex  circulo  inci- 
sarum,  ut  semicirculi  vel  quarlae  partis 
circuli.   Sed  definilio    quee   est  syllaba;, 


MLTAiniYSlGA 

comprelicndit  in  se  definitionem  quai  est 
elemenlorum,  id  est  litterarum.  Et  hujus 
ratio  est,  quia  elementa,  scilicet  litterae, 
sunt  partes  syllabae  quantum  ad  speciem 
suam  et  non  sccundum  matoriam.  Ipsa 
enim  forma  syllabse  in  hoc  consislit  quod 
ex  litteris  componatur.  Sed  incisiones 
circuli  sunt  partes  non  circuli  secunduni 
speciem  acccpti,  sed  hujus  circuli  parti- 
cularis  vel  horum  circuiorum,  sicut  ma- 
leria  in  qua  fit  species  circuli.  Et  hoc 
accipi  potest  ex  regula  quam  tradit  Phiio- 
sophus  7.  Mdaphys.  {texl.  34;  1.  6,  c.  10.). 
Dicit  enim  ad  speciem  pertinere  quod 
secundum  se  inest  unicuique  speciem  ha- 
benti,  ud  materiam  vero  quoJ  accidit  spe- 
ciei.  Per  se  autem  inest  syliabse  quod  ex 
lilteris  componatnr.  —  Quod  autem  cir- 
culus  sit  aclu  divisus  in  semicirculos, 
hoc  accidit  circulo  non  in  quantum  est 
circulus,  sed  in  quantum  est  hic  circulus, 
cujus  hoec  linea  dividitur,  quae  est  pars 
ejus  ut  materia.  Unde  patet,  quod  semi- 
circulus  est  pars  circuli  secundum  mate- 
riam  individualem.  Unde  ista  materia, 
quae  est  hsec  linea,  est  propinquior  spe- 
ciei  quam  ses,  quod  est  materia  sensi- 
bilis,  quando  rotunditas,  quoe  est  forma 
circuli,  fit  in  sere :  —  quia  species  circuli 
nunquara  est  prseter  lineam,  est  autem 
prEEter  aes.  Et  sicut  partes  circuli  quse 
sunt  secundum  materiam  individualem, 
non  ponuntur  in  ejus  definitione,  ita  etiam 
nec  omnes  litterse  ponuntur  in  definitione 
syllabae,  quae  scilicet  sunt  partes  cura 
materia,  ut  litterse  descriptse  in  cera  vel 
prolatai  in  aere  ;  hai  enira  jara  sunt  partes 
syllabse,  sicut  raateria  sensibilis.  Non 
enim  oportet  quod  omnes  partes  in  quas 
res  aliqua  resoluta  corrumpitur,  sint 
partes  substantiae.  Non  enira  si  linea  di- 
visa  in  duo  diraidia  corrurapitur,  aut  si 
homo  resolutus  in  ossa  et  nervos  et  car- 
nes  corrurapitur,  propler  hoc  sequitur 
quod  linea  sit  ex  diraidiis,  et  homo  ex  car- 
nibus  et  ossibus,  ita  quodista  sint  partes 
substanliae  ejus,  sed  suntex  istis  parti- 
bus  sicut  ex  maleria.  Unde  sunl  partes 
ejus  quod  est  composilum,  sed  formae,  et 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXI 

cujiis  est  ratio,  id  est  ejus  quod  defini- 
tur,  non  adhuc  sunt  parle.s;  quapropter 
nullae  tales  partes  ponunlur  in  rationibus 
convenienter.  —  Scicndum  tamen,  quod 
ratio  talium  partium  in  quorunJam  defi- 
nilionibus  ponitur,  scilicct  in  definitioni- 
bus  com[)Osilorum,  quorum  sunt  partes; 
in  quorundam  vero  definitionibus  non 
oportet  poni,  scilicet  in  definilione  for- 
marum,  nisi  sint  tales  formae,  quae  sint 
simui  sumplse  cum  materia.  Licet  enim 
materia  non  sit  pars  formse,  tamen  mate- 
ria  sine  qua  non  potest  concipi  intellectu 
forma,  oporlet  quodponatur  in  tlefinitione 
formse;  sicut  corpus  organicum  ponitur 
in  definitione  anim^.  Sicut  enim  acciden- 
tia  non  habentesseperfectum,  nisi  secun- 
dum  quod  sunt  in  subjecto,  ita  nec  for- 
mae  nisi  secundum  quod  sunt  in  propriis 
maleriis ;  et  propter  hoc  siculi  accidentia 
definiunturex  additione  subjectorum,  ita 
et  forma  ex  adJitione  proprise  materise. 
Cum  igilur  in  definitione  formse  ponitur 
materia,  est  definitio  ex  additione,  non 
autem  cum  ponilur  in  definitione  compo- 
siti.  —  7.  Melaphijs.  I.  9. 

Potest  etiam  dici,  quod  in  illis  parles 
materiee  non  oportet  in  tlefinitionibus 
poni,  quae  scilicet  non  sumuntur  simul 
cum  materia,  vel  quae  non  significant  ali- 
quid  compositum  ex  materia  et  forma. 
Et  hoc  patet,  quia  propter  hoc  quod  in 
quorundam  rationibus  non  ponitur  mate- 
ria,  in  quorundani  vero  ponilur,  contin- 
git  quod  qusedam  sunt  sicut  ex  principiis 
ex  his  in  quse  corrumpitur,  id  est  ex  par- 
tibus  in  quas  aliquid  per  corruptionem 
resolvitur.  Et  haec  sunt  illa  in  quorum 
definitionibus  ponuntur  materise.  Quae- 
dam  vero  non  sunt  ex  praedictis  partibus 
malerialibus  sicut  ex  principiis,  sicut 
illa  in  quorum  definitionibus  non  ponitur 
materia.  Etquia  in  istorum  definitionibus 
ponilur  materia,  quse  sunt  simul  accepta 
cum  materia,  non  autem  in  aliis ,  ideo 
quaecunque  significant  aliquid  composi- 
tum  ex  materia  et  forma,  ut  simum  aut 
seneus  circulus,  hujusmodi  corrumpuntur 
in  partes  materiales,  et  pars  istorum  est 


EX  QUIBUS  GONSTET  —  ART.  I  339 

materia.  Illa  vcro  quaj  non  concipiuiitur 
in  intellcctu  cum  materia,  sed  sunt  om- 
nino  sinc  materia,  sicut  illa  quae  perti- 
nent  solum  ad  rationem  speciei  et  formae, 
ista  vel  non  corrumpunlur  omnino,  vcl 
non  corrumjjuntur  talitcr,  scilicct  per 
resolulionem  in  aliquas  parles  maleria- 
les.  Qusedam  enim  formae  sunt  quae  nullo 
modo  corrumpuntur,  sicut  substantiae 
intellectuales  per  se  exislentes.  Quajdam 
vero  formse  non  per  se  existentes,  cor- 
rumpuntur  per  accidens,  corrupto  sub- 
jecto.  Quare  patet,  quod  hujusmodi  par- 
tes  materiales  sunt  principia  et  partes 
eorum  quae  ab  eis  dependent;,  sicut  de- 
pendet  totum  ex  partibus  ex  quibus 
componitur.  Non  autem  sunt  partes  nec 
principia  speciei.  Et  propter  hoc  compo- 
situm,  ut  statua  lutea,  corrumpitur  reso- 
luta  in  materiam,  scilicet  in  lutum,  et 
sphsera  senea  in  ses,  et  Callias,  qui  est 
homo  particularis,  in  carnem  et  ossa.  Et 
similiter  circulus  particularis  constans  ex 
his  lineis  divisis,  corrumpitur  in  incisio- 
nes.  Sicut  enim  Callias  est  aliquis  homo 
qui  coiicipitur  cum  materia  individuali, 
ita  circulus  cujus  sunt  partes  istae  inci- 
siones,  est  aliquis  circulus  particularis, 
qui  concipilur  cum  individuali  maleria. 
Hoc  tamen  differt,  quia  singulares  homi- 
nes  habent  nomen  proprium,  unde  nomen 
speciei  non  sequivocatur  ad  individua ; 
sed  nomen  circuli  sequivoce  dicitur  de 
circulo  qui  simpliciler  et  universaliter 
dicitur,  et  de  singulis  particularibus  cir- 
culis.  Et  hoc  ideo,  quia  singulis  particu- 
laribus  circulis  non  sunt  nomina  posita, 
sed  nomina  posita  sunt  singularium  ho- 
minum.  —  Attendendum  tamen,  quod 
nomen  speciei  non  sequivoce  prsedicatur 
de  individuo,  secundum  quocl  prsedicat 
de  eo  communem  ralionem  speciei;  prse- 
dicaretur  autem  sequivoce  de  eo,  si  prae- 
dicaretur  in  quantum  significaret  hoc 
individuum  prout  hujusmodi.  Si  enim 
dicam,  Socrates  est  homo,  non  sequivoca- 
tur  nomen  hominis;  sed  si  hoc  nomen, 
homo,  imponalur  alicui  singulari  homini 
utproprium  nomen,  sequivocesignificabit 


340  OUARTA  PAIIS 

spcciem  ct  hoc  individiiuin.  Et  siniililer 
est  de  noniine  circuli,  quod  aequivoce  si- 
gnificat  speciem  ct  liunc  circukun,  —  7. 
Melaphijs.  1.  9. 

Ad  tevlium  patet  solutio  cx  dictis  (in 
c). 

ARTICULUS   II 

QUOMODO     DIGNOSCEND^    SINT    PARTES    SPE- 
CIEl,    Q\5M     PONUNTUR    IN    DEITNITIONE. 

Videlur  quod  non  sit  alio  modo  digno- 
scere  partes  speciei,  quam  sic  dicendo, 
quod  partes  materise  non  sunt  parles 
speciei. 

1.  Et  quidem  hoc  in  quibusdam  mani- 
festum  est,  sicut  in  omnibus  iUis  quse 
manifeste  apparent  fieri  in  materiis  di- 
versis  secundum  speciem,  sicut  circulus 
invenitur  fieri  in  sere  et  in  lapide  et  in 
ligno.  Unde  manifestum  est  quod  neque 
ses  neque  iapis  neque  lignum  est  aliquid 
de  subslantia  circuli,  quasi  pars  existat 
hujusspeciei,  quae  est  circulus.  Est  autem 
hoc  manifestum  propter  hoc  quod  circu- 
lus  a  quolibet  istorum  separatur :  nihil 
autem  potest  separari  ab  eo  quod  est  pars 
speciei.  —  In  aliis  quidem  non  est  ita 
manifestum,  scilicet  in  iis  quorum  spe- 
cies  non  invcniuntur  fieri  in  diversis  ma- 
teriis,  secundum  speciem,  sed  semper  in 
eisdem,  sicut  species  hominis  quantum 
ad  hoc  quod  visibiliter  apparet,  non  in- 
venitur  nisi  in  carnibus  et  ossibus.  Nihil 
tamcn  prohibet,  ut  etiam  ista  quse  non 
videntur  a  propria  raateria  separata,  si- 
militer  se  habeant  adsuas  malerias,  sicut 
illa  quae  esse  possunt  in  diversis  mate- 
riis,  et  ab  unaquaque  earura  separari.  Si 
enim  poncrerau^^,  quod  non  viderentur 
sensibiUter  aliqui  circuli  nisi  ex  sere,  ni- 
hiiominus  tamen  sic  non  esset  pars  spe- 
ciei  circuli  ses ;  et  Hcet  tunc  non  separa- 
retur  aclu  circulus  ab  sere,  separaretur 
tamen  mente,  quia  species  circuli  posset 
intelligi  sine  sere,  cx  quo  aes  non  esset 
pars'speciei  circuh',  licet  difficile  sit 
mente   aufeire  et   scparare    ab  invicem 


-  iMETAPHYSlCA 

quae  actu  non  separanlur;  non  enini  est 
hoc  nisi  illorum  qui  per  intellectuin  supra 
scnsibilia  elevari  possunt.  Et  similiter 
licet  hominis  species  semper  apparcat  in 
carnibus  et  ossibus  et  talibus  partibus, 
videtur  tamcn  eadcm  ratio  esse  hic  et  in 
circulo,  si   omnes  circuii  essent  aenei.  — 


7.  Melaphys.  I.  11. 

2.  Prseterea,  idem  videtur  in  mathema- 
ticis,  in  quibus  materia  intelligibilis  est 
continuum,  ut  linea  et  superficies :  scili- 
cet  quod  linea  non  sit  pars  specici,  et 
quod  non  sit  competens  quod  triangulus 
et  circulus  definiantur  per  lineas  et  con- 
tinuum :  sic  enim  omnia  ista,  scilicet 
linea  et  continuura  quodlibet,  dicuntur  ad 
circulum  et  Iriangulum,  sicut  carnes  et 
ossa  ad  hominem,  ses  et  lapides  ad  cir- 
culum ;  ergo  utrobique  est  similis  ratio. 

—  Ibid. 

Sedcontm  est,  quod  Philosophus  7.  Meta- 
phys.  {text.  38  sq. ;  1.  6,  c.  II)  hunc  mo- 
dum  dignoscendi  parles  speciei  improbat. 

—  7.  Metaphys.  1.  11. 

Respondeo  dicendum,  cum  Philosopho 
1.  c,  quod  superfluum  est  auferre  totali- 
ter  materiam  sensibilemet  intelligibilem, 
sicut  Platonici  faciebant :  —  quia  quse- 
dam  species  rerura  non  sunl  forraae  sine 
materia,  sed  sunt  <r  hoc  in  hoc  forsan  », 
id  est  formse  in  materia,  ita  quod  id  quod 
resultat  ex  forma  in  materia  existente, 
species  est.  Aut  si  non  sunt  sicut  forma 
in  materia,  sunt  se  habentia  sicut  illa 
quae  habent  formam  in  materia.  Proprie 
enim  in  materia  formam  habent  naturalia, 
in  quibus  quodammodo  assimilantur  ma- 
thematica,  etiam  in  quantura  pro{)ortio 
figurae  circuli  vel  trianguli  ad  lineas  est 
sicut  proporlio  formae  horainis  ad  carnes 
etossa.  Et  ideo  sicut  species  horainis  non 
est  forma  aliqua  sine  carnibus  et  ossibus, 
ita  forma  circuli  vel  trianguli  non  est  ali- 
qua  forma  sine  lineis.  —  Ideo  autem  prae- 
dicta  opinio  non  bene  se  habet,  in  eo 
quodYacit  opinari  quod  hoc  modo  contin- 
gat  esse  hominem  sine  parlibus  matcria- 
libus,  scilicet  sine  carnibus  ct  ossibus, 
sicutcontingitcirculumessesineacre,  quod 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXI 

maiiireste  non  perliiiet  ad  speciem  circuli. 
Sed  hoc  non  est  siniile.  Non  enim  siniili- 
ter  se  habet  honio  ad  carnes  et  ossa,  sic- 
ut  circulus  ad  a3s  :  quia  circulus  non  est 
aliquid  ?ensibile,  secundum  suam  ralio- 
nem  ;  potest  enim  inlelligi  sine  matcria 
sensibili  :  undc  aes,  quod  est  materia  sen- 
sibilis,  non  est  pars  speciei  circuli.  Sed 
animal  videlur  esse  quiddam  sensibile  : 
non  enim  potest  dcfiniri  sine  motu.  Ani- 
mal  cnim  discernitur  a  non  animali  sensu 
et  motu,  ut  patet  in  1.  de  Anima.  Et  ideo 
non  potest  definiri  animal  sine  partibus 
corporalibus  habentibus  se  aliqtio  modo 
debito  ad  motum.  Non  enim  manus  est 
pars  hominis  qiiocunque  modo  se  habens, 
sed  quando  est  sic  disposita  quod  potcst 
perficere  opus  manus;  quod  non  potest 
facere  sine  anima,  quse  est  principium 
raotus.  Quare  oporlet  quod  manus  cujus- 
cunque  sit  pars  hominis  secundumquod 
est  animala.  Secundum  vero  quod  est  in- 
animata,  non  est  pars,  sicut  manus  mor- 
tua  vel  depicla.  Umic  oportet  quod  parles 
tales  qua3  sunt  necessariae  ad  perficien- 
dum  operationem  speciei  propriam,  sint 
partes  spcciei,  tam  quae  sunt  ex  parte  for- 
mse,  quam  quae  sunt  ex  parte  materiae. 
Sic  ergo  solvitur  quse^tio  a  Philosopho  in 
naturalibus.  — 7.  Metaphys.  I.  11. 

Sed  in  mathematicis  adhuc  estdubium. 
Cum  enim  dictum  sit.  quod  cum  animal 
sit  sensibile,  non  potest  definiri  sine  par- 
tibus  sensibilibus,  sicut  circulus  potest 
definiri  sine  a^re,  quod  est  sensibilis  ma- 
teria  :  ideo  circa  malhemalica  qua^ri 
potest,  quare  rationes,  id  est  definitiones, 
partium  non  sunt  partes  rationis  totorum, 
sicul  quare  hemicycla,  id  est  semicirculi, 
non  ponuntur  in  definitione  circuli  :  non 
enim  potest  dici  quod  hajc,  scilicet  hemi- 
cycla,  sint  sensibilia,  sicut  ses  est  scnsi- 
bilis  materia.  Sed  solvit  Philosophus 
dicendo,  quod  hoc  nihii  differt  quanlum 
ad  propositum,  ulrum  scilicet  partes  ma- 
teriae  sint  sensibilia  vel  non  sensibilia, 
quia  etiam  non  sensibiliuni  esL  aliqua 
materiainlelligibilis.  Et  talismateria,qLia3 
scilicet  non  est  pars    speciei,  est  omnis 


EX  OUIBUS  CONSTET  —  ART.  IT  341 

ejus  quod  non  est  quod  quid  erat  esse,  et 
species  eadem  secundum  se,  sed  est  hoc 
aliquid,  id  est  parliculare  aliquod  demon- 
stralum  :  — quasi  dicat,  in  omni  eo  quod 
non  est  ipsa  sua  species,  sed  est  aliquod 
individuum  determinatum  inspecie,opor- 
tet  esse  aliquas  partes  materiae,  quae  non 
sunt  partes  speciei.  Socrates  enim  quia 
non  cst  ipsa  sua  humanitas,  sed  est  ha- 
bcns  humanitatem,  idem  habet  in  se  par- 
tes  maleriales  quae  non  sunt  partes  spe- 
ciei,  sed  quae  sunt  partes  hujus  materiae 
individualis,  quaiestindiyiduationis  prin- 
cipiuni,  ut  has  carnes  et  haec  ossa.  Et  si- 
militer  in  hoc  circulo  sunt  hae  lineae,  quae 
non  sunt  partes  speciei ;  unde  patet  quod 
hujusmodi  non  sunt  partes  circuli  qui 
est  universalis,  sed  sunt  partes  singula- 
rium  circulorum,  sicut  dictum  est  prius. 
Et  propter  hoc  semicirculi  non  ponuntur 
in  definilione  circuli  universalis,  quia 
sunt  parles  singularium  circulorum,  et 
non  universalis.  Et  hoc  est  verum  tam  in 
materia  sensibili  quam  in  materia  intel- 
ligibili;  ulroquc  enim  modo  invenitur 
materia,  ut  ex  dictis  patet.  Si  autem  esset 
aliquod  individuum  quod  esset  ipsa  sua 
species,  sicut  si  Socrates  esset  ipsa  sua 
humanitas,  non  essent  in  Socrate  aliquae 
partes,  quae  non  essentpartes  humanita- 
tis.  —  Ibid. 

Ad  primum  ergo  patet  solutio  ex  dictis, 
el  ex  his  quae  dicenlur  in  solutione  se- 
cundi. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  haec 
dicuntur  secundum  opinionem  Platonico- 
rum,  qui  existimabant,  quod  linea  et  con- 
tinuum  simililer  dicanlur  ad  circulum, 
sicut  carnes  et  ossa  ad  hominem,  et  aes  et 
lapides  ad  circulum.  Removendo  autera 
a  Iriangulo  et  circulo  continuum  quod 
est  linea,  nihil  remanet  nisi  unitas  et 
numerus,  quia  triangulus  est  tres  lineas 
habens,  et  circulus  unam.  Et  ideo  quia 
lineas  non  dicunt  esse  partes  speciei,  re- 
ferunt  omnes  species  adnumeros,  dicen- 
tes  quod  numeri  sunt  species  mathema- 
ticorum  omnium.  Dicunt  enim,  quod  ratio 
duorum  est  ralio  lineae  rectae,   propter 


3 ',2  nUARTA  PARS  — 

hoc  quoJ  linea  recta  diiobus  puiictis  ler- 
minalur.  —  Sed  circa  hoc  inter  Plaloni- 
cos   ponentes   idcas  cst  tH(Terentia  quai- 
dam.  Qiiidani  enini  non  ponentes  matlie- 
niatica  niedia  inter  specios  et  sensibilia, 
dicentes   species   esse   numeros,    dicunt 
ipsam  lineam  esso  duahtatrra,  quia   non 
ponunt  hneam  mediam  difTerenlem  a  spe- 
cie   hnecc.    Quidam   vero    dicunt,    quod 
duahtas  est  species  hneae,   et  non  hnea. 
Linea  enim  est  quoddam  matiiematicum 
medium  inter  speciesetsensibiha,  et  dua- 
htas  est  ipsa  species,  et  secundum  eos  in 
quibusdamnonditTerunt  species,  et  cnjus 
est  species,  sicut  in  numeris,  quia  ipsas 
species    dicebant    esse    numeros ;    unde 
idem  dicebant  esse  dualitatem  et  speciem 
duahtatis.  Sed  hnese  hoc  non  accidit  se- 
cundum  eos,  quia  linea  jam  dicit  ahquid 
participans  speciem,    cum   multse   hnese 
inveniantur  esse  in  una  specie  ;  quod  non 
esset,  si  ipsamet  hnea  esset  ipsa  species. 
—  Hos  autem  improbat  Philosophus   L 
c.  (7.  Metaphys.  text.  38  sq.;  1.  6,c.  11)  tri- 
bus  rationibus.    Quarum  prima  est  :  si 
soh  numeri  sint  species,  omnia  ista  quae 
participant  uno  numero,  participant  una 
specie.  Multa  autem  sunt  diversa  specie 
quse  participant  uno  numero-  Unus  enira 
et  idem  numerus  est  in  triangulo  propter 
tres  hneas,  et  in  syUogismo  propler  tres 
terminos,  et  in  corpore  propter  tres  di- 
mensiones.  Accidit  igitur  muUorum  spe- 
cie  diversorum  esse  unam  speciem.  Quod 
non  solum  Plalonicis,  sed  etiam  Pythago- 
ricis  accidit,  quietiam  ponebant  naturara 
omnium  rerum   esse   numeros.  Secunda 
est  :  si  carnes  et  ossa  non  sunt  partes  spe- 
ciei  humanse,  nec  hnese  speciei  trianguh, 
pari  ratione  nuUa  materia  est  pars  spe- 
ciei.  Sed  secundum  Platonicos,  in  numero 
duahtas  attribuitur  materise,  unitas  au- 
tem  speciei;  ergo  sola  unitas  eslspecies. 
Duahlas  autem  et  per  consequens  omnes 
ahi  numeri  taraquam  raateriara  imphcan- 
tes  non  erunt  species ;  et  sic  una  tantura 
erit  species  omniura  rerura.  Tertia  est  : 
iUa  sUnt  unum,  quorum  species  est  una  ; 
si  igitur  omniura  species  est  una,  seque- 


METAPHYSICA. 

tur  quod  oninia  sint  ununi  secundura 
specii.nn,  et  non  solumquse  vi  lentur  esse 
diversa.  Potest  tamen  dici,  quod  hoc  ter- 
tium  non  est  aha  ratio  a  secuntla,  sed  est 
iiiconveniens,  quod  ex  secunda  conclu- 
sione  sequitur  secundserationis.  —  I.Me- 
taphys.  1.  11. 

ARTICULUS  III 

QUOMODO    DEFINITIO    ET  DEFINITUM    EX  PAR- 
TIBUS  EXISTENS   POSSIT  E3SE  UNUM. 

Videtur  quod  definitio  rei  existens  ex 
partibus  non  possit  esse  una. 

1.    Supponatur    enira,    quod   definitio 

hominis  sit  aniraalbipes  :  dico  quod  ani- 

raal  bipes  non  est  quid  unura.    Kx  duo- 

bus  enira,quorum  unura  non  inest  alteri, 

non  fit  unum.  Sed  hic,  scihcet  cura  dici- 

tur  aniraal  bipes,  alterura  eorum,  scilicet 

animal,  non  participat  altero,  scihcet  bi- 

pede,  sicut  homo  albus  albo   participat. 

Et  hoc  ideo,  quia  aniraal  est  genus,  bipes 

vero  difforentia.  Genus  vero  non  videtur 

participare  difYerenliis;  sequeretur  enira 

quod  idera  participaret   simul  contrariis. 

Differentia3  enira  sunt  contrarise,  quibus 

genus  differt,   et  per  quas  dividiLur.   Et 

pari  ratione  per  quam  participaretunara, 

participaret  aham.  Si  ergo    est  impossi- 

bile  quod  idem  participet  contraria,  im- 

possibile  eritquod  ex  genere  et  ditTerentia 

fiat  unura.  —  7.  Metaphys.  1.  12. 

2.  Prgeterea,  si  dicatur  genus  partici- 
pare  ahquo  modo  ditTerenlia,  prout  sci- 
licet  animal  non  accipilur  in  sua  coramu- 
nilate,  sed  contrahitur  per  difTerenliara 
ad  speciem,  et  sic  per  consequens  ex 
genere  et  difTerenlia  fieri  unum;  tamen 
adhuc  erit  eadem  ratio  ad  ostendendura 
quod  definilio  non  significat  unura,  si 
sunt  plures  difTerentiae  in  definitione  po- 
sitae  :  —  sicut  si  ponantur  in  definitione 
hominis  istae  tres  difTerentise,  quarum 
prima  sit  gressibile,  vel  habens  pedes, 
secundasit  bipes,  tertia  vero  non  alatum. 
Non  enim  poterit  dici,  quare  ista  sint 
unum  et  non  multa.  Non  est  enim  sulfi- 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXI  EX  QUIBUS  GONSTKT   -  ART.  III  3i3 

ciens  ad  hoc  ratio,  quia  insunt  uni,  pula  qua  genera  intermedia  intor  genus  pri- 

animali,  quod  est  homo.  Fic  cnim  seque-  mum,  quod  est  generalissiaium,  et  spe- 

relur  quod  omnia  essent  unum;  sequcre-  cies  ultimas  quac  definiuntur,  tamen  illa 

tur  enim  quod  omnia  accidentia,  quse  in-  genera  raedia  nihil  aliud  sunt  quam  ge- 

sunt  alicui  subjecto,  csscnt  unum  perse;  nus  primum,  et  difTcrentiae  comprehensse 

sic  enim  loijuimur  de  uno  et  ad  invicem  in  intcllcclu  generis   mcdii  cum   gencre 

et  ad  suhjectum.  Et  cum  ea  quae  acci-  primo.    Sicut    si  in   definitione   hominis 

dunt  uni  subjecto,  accidant  etiam  alteri,  ponatur  animal,  quod  cstgcnus  interme- 

sequeretur  quod   illa  duo  subjecta  etiam  dium,  patet  quod  animal  nihil  aliud  est 

essent  unum,  puta  nix  et  cygnus,  quibus  quam  substantia,  qn?eest  genus  primum, 

inest  albedo  ;  et  sic  deducendo  sequere-  cum  aliquibus  dilTerentiis.  Est  enim  ani- 

lur  quod  omnia  essent  unum.  Non  crgo  mal  subslantia  animata  sensibilis.  Et  si- 

potest  dici,  quod  ex  pluribus  dilTercntiis  militer,  si    oliquod  genus    determinalur 

fiat  unum,  cliam  dato  quod  ex  genere  et  perplures  dilTerentias  ;  scmper  enim  po- 

difTerenlia  fiat  unum.    Et  sic  ex  duabus  sterius  genuscomprehendit  prius  cumali- 

parlibus  videtur  quod  definitio  non  signi-  qua  dirferentia.  Et  sic  patet,  quod  omnis 

ficet  unum.  —  Ibid.  definitio  resolvitur  in   primum  genus  et 

3.  Prseterea,  non  est  assignare  causam,  aliquas  difTcrentias.  Omnino  autem  non 

quae  ex  duobus  aut  pluribus,  cx  quibus  difTert,   ulrum  per  plura  aut  per  pauca 

est  definilio,  faciat  unum  aut  ipsum  defi-  definiatur  aliquod  definitum.  Quare  non 

nitum  ex  his  conslans.  Cum  cnim  homo  dilTert,  ulrum  per  pauca  vel  per  duo,  ita 

sit  animal  bipes,  quse  videntur  esse  duo,  quod  illorum  duorum  unum  sit  genus  et 

merito  dubitolur,  qiiare  homo  est  unum  aliud  dilTerenlia.  Sicut  ejus  quod  est  ani- 

et  nonplura.  —  S.Metaphys.  I.  5(4).  mal  bipes,  animal  est  genus,  et  alterum, 

Sedcontra  esl,  quod  sicut  dicit  Philoso-  scilicet  bipes,  dilTerentia.  —  7.  Metaphys. 

phus  7.  Meiaphys.  {lext.  43  ;  1.  6,  c.  12),  1-  12.  —  Ostendendum  ergo  primo,  quo- 

definitio  est  una  ratio,  et  id  quod  signi-  modo  ex  istis  duobus  fiat  unum.  Quodsic 

ficalur    per    ipsam,    est  substanlia  rei ;  patet.  Genus  enim  non  est  praeter  ea  quoe 

unde  oportet  quod  definitio  sit  ratio  si-  sunt  species  generis.  Non  enim  invenitur 

gnificativa  unius  alicujus,  quia  substantia  animal  quod  non  sit  nec  homo  nec  bos  nec 

rei,  quom  definitio  significat,  est  unum  aliquid  aliud  hujusmodi.  Aut  si  invenia- 

quid  ;  ergo  necesse  est  quod  definitio  sit  turaliquid  quo  1  est  genus  pra)ter  specii?s, 

quid  unum.  —  7.  Metaphys.X.  12.  non  accipitur  ut  genus,   sed  ut  materia. 

Respondeo    dicendum  cum  Philosopho  Contingit  enim  aliquodet  esse  genus  ali- 

hicl.  c,  quodad  investigandam  unititem  quorum  et  maleriam,  sicut  vox  est  genus 

definitionum   oportet  primum    intendere  litlerarum  etest  maleria.  Et  quod  sit  ge- 

de  definitionibiis  quoe  danlur  secundum  nus,  patet  per  hocquod  dilTerentioe  additai 

divisionem  generis  in   difierentias.  Istae  voci  faciunt  species  vocum  litteratarum  ; 

enim  sunt  definitiones  verse,   in   quibus  el  qiiod  etiam  sit  materia,  patet  quia  ex 

non  est   aliud  quam  primum    genus  et  hac,  scilicet  voce,  fiunt  elementa,  scilicet 

difTerentia).  Danlur  enim  et  quse  lam  de-  litlerae,  sicut  aliquid  fit  ex   maleria.  — 

finitiones  per  aliqua   accidenlia  vel    per  Sciendum  est  autem,  quod  licet  idem  se- 

aliquas  proprietates,   vel  etiam  per  ali-  cundum  nomen  possit  esse  genus  et  ma- 

quas  causas  extrinsecas,  quae  non  signifi-  teria,  non  tamen  idem  eodem  modo  accep- 

cant  substontiam  rei.  Et  ideo  hujusmodi  tum.  Materia  enim  est  pars  integralis  rei, 

propositiones   non   sunt  ad    propositum.  et  ideo  de  re  proedicari  non  potest ;  non 

Ideo  autem  dico,   quod  in  definitione  est  cnim   potest  dici,  quod  homo  sit  caro  et 

primum  genus  cum  differenliis,  quia  etsi  os.  Genus  aulem  prsedicatur  de  specio  ; 

aliquai.do  in  definitionibiis  ponanlur  ali-  unde  oportct  quod  significet  aliquo  modo 


34 'i  QllAriTA  PAUS  - 

loUnu.  Sicut  cuim  proplei'  hoc  quoJ  esl 
innoininata  privatio,  aliqLianclo  siniplici 
nomine  materiiiesigiiincaLiir  materia  cum 
privaliono,  ut  aes  accipitur  pro  aire  infi- 
gurato,  cum  dicimus  quod  ex  aere  fit  sta- 
tua;  ita  etiam  quando  Corma  cst  innomi- 
nata,  simplici  nomine  materiae  intclligilur 
compositum  ex  materia  et  forma,  non 
quidem  dolerminata,  sed  communi,  et  sic 
accipitur  ut  genus.  Sicut  enim  composi- 
tum  ex  materia  et  forma  detorminata  est 
species,  ila  compositum  ex  materia  et 
forma  communi  est  genus.  Et  hoc  in  plu- 
ribus  patet.  Corpus  enim  potest  accipi  ct 
ut  maleria  animah's,  et  ut  genus  :  si  enim 
inintellectu  corporisintelligatur  subsian- 
tia  completa  iiltima  forma,  habens  in  se 
tres  dimensiones,  sic  corpus  est  genus, 
et  species  ejus  erunt  substantise  completae 
perfectse  per  lias  ultimas  formas  deter- 
minatas,  sicut  per  formom  auri  vel  ar- 
genti  aut  olivse  aut  hominis;  si  vero  in 
intellectu  corporis  non  accipiatur  nisi  hoc 
quod  est  habens  Ires  dimensiones,  cum 
aptitudine  ad  formani  ultimam,  sic  cor- 
pus  est  materia.  Et  similiter  est  de  voce: 
si  enim  in  intellectu  vocis  includatur  ipsa 
Yocis  formatio  in  communi,  secundum 
formam  quse  distinguitur  in  diversas  for- 
mas  litterarum  et  syllabarum,  sic  vox  est 
genus ;  si  autem  in  intellectu  vocis  acci- 
pitur  solum  substantia  soni,  cui  possibile 
est  advenire  prsedictam  formationem,  sic 
vox  erit  maleria  litterarum.  Ex  quo  etiam 
palet,  quod  vox,  secundum  quod  est  ge- 
nus,  non  potest  esse  sine  speciebus  ;  non 
enim  potestesse  sonus  formatus  quin  ali- 
quam  determinatam  formam  habeat  hu- 
jus  vel  illius  litterce.  Sed  si  omnino  care- 
ret  forma  litterali  prout  est  materia,  sic 
inveniretur  sine  htteris,  sicut  aes  inveni- 
tur  absque  his  quse  sunt  ex  sere.  Si  ergo 
praedicta  sunt  vera,  palam  est  quod  defi- 
nitio  est  qusedam  ratio  ex  difTerentiis  uni- 
tatem  habens,  ita  quod  tota  essentia  defi- 
nitionis  in  differenlia  quodammodo  com- 
prehenditur ;  ex  hoc  enim  animal,  quod 
est  genus,  non  potest  esse  absque  specie- 
bus,  quiaforma3specierum,qu3esuntdiffe- 


■  Mi:TAI>l!VSlCA 

rentiai,  non  sunt  aliae  formce  a  forma  gene- 
ris,  sed  sunt  formae  generiscum  determina- 
tioiie  :  sicut  patet,  quod  animal  est  quod 
habet  formam  sensitivam ;  homo  autem 
est  quod  habct  formamsensitivam  talem, 
scilicet  cum  ralione ;  leo  vero  qui  habet 
talera,  scilicet  cum  abundantia  audaciae; 
et  sic  de  aliis.  Unde  cum  differentia  ad- 
ditur  generi,  non  additur  quasi  aliqua 
diversa  essentia  a  genere,  sed  quasi  in 
genere  implicite  contenta^  sicut  determi- 
natum  continetur  in  indeterminato,  ut  al- 
bum  in  colorato.  — 7.  Melaphys.  I.  12. 

Jam  vero  quoJ  nec  multitudo  differen- 
tiarum  impedit  unitatem  definitionis,  ma- 
nifestatur  sic.  In  definitionibus  in  quibus 
sunt  multae  ditTerentise,  oportet  non  solum 
dividi  genus  in  differentiam,  sed  etiam 
dividi  differentiam  primam  in  diffe- 
rentiam  secundam  :  sicut  animalis  dif- 
fercntia  est  pedalitas,  secundum  quam 
animal  dicitur  habere  pedes,  vel  gressi- 
bile.  Sed  quia  hsec  differentia  multiplici- 
ter  invenitur,  iterum  oportet  scire  diffe- 
rentiam  animalis  habentis  pedes,  quae  sit 
differentia  ejus  in  quantum  est  habens  pe- 
des,  scilicet  per  se  et  non  per  accidens. 
Et  ideo  quia  habenti  pedes  accidit  habere 
alas,  non  est  dicendum  dividendo  diffe- 
rentiam,  quod  habentis  pedes  aliud  est 
alatum,  aliud  non  alatum,  si  homo  bene 
velit  dicere  divisionem  differentiarum. 
Sed  taraen  quandoque  aliquis  dividens 
differentias,  facit  hoc,  ut  scilicet  dividat 
per  ea  quaj  sunt  secundum  accidens,  in 
quantum  sunt  signa  quaidam  differentia- 
rum  essenlialium  nobis  ignotarum.  Sed 
hoc  modo  est  haec  differentia  dividenda 
«  habens  pedes  »,  scili^et  :  hujusmodi 
animalium  aliud  est  habens  pedes  scissos 
et  aliud  non  scissos.  Ista^  enim  sunt  dif- 
ferentiae  pedis,  scilicet  scissura  et  non 
scissum.  Et  ideo  habens  pedes  scissos, 
per  se  dividet  hanc  differentiam,  quae  est 
habens  pcJes  ;  scissio  e  lim  pedis  est 
qusedam  pedalitas;  et  hsec  differentia  quae 
est  habere  pedes  scissos,  est  quoddam 
contenLum  sub  hoc  quod  est  habere  pedes  ; 
et  habent  se  ad  invicem  sicut  determina- 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXI 

tum  el  indeteimiiiatum  :  sicuL  dixiuuis  de 
genere  et  differenlia.  Et  ita  semper  pro- 
cedendum  est  in  divisione  differentiarum, 
donec  dividens  veniat  ad  non  dirferenlia, 
id  est  ad  ultimas  difFerentias,qu3e  non  di- 
viduntur  ulterius  in  alins  diflerentias.  Et 
tunc  toterunt  specics  pedis,  quotdilTeren- 
tise  et  species  animalium  habentium  pe- 
des  aequales  dilTerentiis.  Quoeliljet  cnim 
individualis  diff^ercntia  constituit  speciem 
specialissimam.  —  7.  Melaphys.  1.  12. 

Sic  ergo  palam  est  quod  si  semper  su- 
mantur  per  se  differentiae,  et  non  per 
accidens,  quod  ultima  differentia  erit  lota 
substantia  rei  eL  lota  definitio;  includit 
enim  in  se  omnes  praecedentes  particu- 
las.  Quod  enim  in  differentia  includalur 
genus,  ostensum  est.ex  hoc  quod  genus 
non  est  sine  differentiis.  Sed  quod  ullima 
includat  omnes  prsecedentes,  palam  est 
ex  hoc  quo-i,  nisi  hoc  dicatur,  sequitur 
quod  oporteat  in  dcfinitionibus  multoties 
eadem  dicere,  et  hoc  erit  superfluum  et 
nugatorium.  Hocautem  inconveniens  ideo 
accidit,  quia  si  aliquis  dicatin  definiendo 
animal  «  habens  pedes  bipes  »,  quod  opor- 
tebit  eum  dicere,  si  bipes  sit  alia  differeu- 
tia  ab  habente  pedes,  non  includens  eam, 
nihil  aliud  dixit  sic  definiens,  quam  <r  ani- 
mal  habeus  pedes,  duos  pedes  habens  d. 
Bipes  enim  nihil  aliud  est  quam  duos  pe- 
des  habens ;  in  quo  manifeste  includitur 
pedes  habens  :  unde  patet  quod  si  ulra- 
que  opponatur  differentia,  est  nugatio. 
Et  iterum  si  hoc,  quod  est  bipes,  dividat 
aliquis  «  propria  divisione  »,  id  est  per 
ea  quae  sunt  per  se  et  non  accidens,  se- 
quetur  ulterius  multoties  dici  idem,  et 
toties  quot  sumuntur  differentiae  :  uL  si 
dicam,  quod  animaiis  bipedis  aliud  est 
habens  pedes  scissos  in  quinque  digitos, 
aliud  in  quatuor.  Si  quis  vellet  definiens 
hominem  ponere  omnes  differentias  in- 
termedias,  toLies  repeLerel  idem,  quot 
differentias  apponeret.  Diceret  enim  quod 
homo  est  animal  pedes  habens,  duos  pe- 
des  habens,  scissos  in  quinque  digiLos. 
Et  quia  ista  sunt  inconvenientia,  igiLur 
manifesLum    est   quod    si    in    definitione 


KX  OUIBUS  CONSTET  -  ARl .  III  3i5 

accipianlur  differcnLia),  una  criL  ultima, 
scilicet  quae  substantiam  et  speciem  defi- 
niti  comprehendet,  et  ab  ejus  unitate  de- 
finitio  erit  una.  —  Hoc  autem  fieri  non 
potest,  si  aliquis  in  dividendo  et  definien- 
do  accipiat  differentiam  secundum  acci- 
dens,  sicut  si  dicatur,  quod  habentium 
pedes  aliud  est  album  aliud  nigrum,  tot 
erunt  ultimae  differentiae,  quot  faclae  di- 
visiones,  quia  una  earum  alteram  non  in- 
cludet.  —  Ibid. 

Palam  est  ergo  ex  prsedictis  quod  quam- 
vis  in  definitione  ponatur  genus  et  diffe- 
rentia,  tamen  definitio  est  ratio  ex  diffe- 
renliis  tantum,  quia  genus  non  est  prae- 
ter  differentias,  ut  supra  dictum  est.  Et 
quamvis  ponantur  multae  differentia^  in 
definitione,  Lamen  LoLa  definiLio  dependet 
eL  consLiLuiLur  ex  ulLima,  quando  fiL  di- 
visio  «  secundum  recLuni  d,  id  est  a  com- 
muniori  ad  minus  commune  descendendo 
secundum  per  se  differentias,  et  non  acci- 
piendo  qunsi  a  latere  differentias  per 
accidens.  ManifesLum  auLem  eriL,  quod 
toLa  definilio  constiluatur  ex  ulLinia  dif- 
ferentia,  ex  hoc  quod  si  quis  transponat 
parles  talium  definitionura,  sequetur  in- 
conveniens  :  sicut  si  aliquis  dicat  defini- 
tionem  hominis  esse  aniraal  bipes  habens 
pedes;  ex  quo  enim  dicLum  esL  bipes,  su- 
perfluum  est  apponerepedes  habens ;  sed 
si  dicereLur  primo  pedes  habens,  adhuc 
restaret  inquirendum  utrum  esset  bipes, 
dicendo  pedes  habens.  —  Ex  hoc  patet, 
quod  illae  differentiae,  secundum  quod 
sunt  multae,  habent  inter  se  ordinem  de- 
terrainatum.  Non  autem  hoc  polest  intel- 
ligi  quod  in  substantia  rei  sitaliquisordo; 
non  enira  potest  dici  quod  hoc  subsLan- 
tiae  sit  prius,  et  illud  posterius,  quia  sub- 
stantia  est  tota  siraul  et  non  per  suc- 
cessionera,  nisi  in  quibusdam  defectivis, 
sicut  sunt  motus  et  tempus.  Unde  patet, 
quod  mullse  partes  definitionis,  non  signi- 
ficant  multas  partes  essentiae,  ex  quibus 
essentia  constituatur  sicut  ex  diversis ; 
sed  omnes  significanL  unum  quo  l  deLer- 
minaLur  uUiraa  differentia.  — Patet  etiam 
ex   hoc,  quod  cujuslibet   speciei   est  una 


3 ',6                                                  OUAHTA  PAUS  -  METAPHYSICA 

tanliim  f^>rma   substantialis,  siciit  leonis  hiijusmodi,  cum  qua  qiiidem  materia  con- 

una  est  forma,  per  quam    est  substanlia,  cretasunt  naturalia,  scdab  ea  abstiahunt 

et  corj^us,  et  animalum  corpus,  et  animal,  mathematica.  Intelligibilis  autem  materia 

et  ieo.  Si  enim  essentpluresformacsecun-  dicilur,    qua3  accipitur    sine  sensibilibus 

dum  omnia  praedicta,  non  possent  omnes  (jualitatibus  vel  differentiis,  sicut   ipsum 

una   differentia  comprehendi,  nec  ex  eis  continuum.Et  ab  hac  materia  non  abstra- 

unumconstitueretur.  —  7.  A/e/aja%s.  1. 12.  hunt  mathematica.  Unde  sive  in  sensibi- 

Ad  pnmum  ergo  dicendum,  quod  nihil  libus  sive  in  malhematicis  semper   opor- 

prolubet  idem  genus  in   se  continere  di-  tct    quod    sit    in    definitionibus   aliquid 

versas  differenlias,  sicut  indelerminatum  quasi  materia   et   aliquid   quasi  forma  : 

continet   in  se    diversa  determinata.  Et  sicut  in  hac  definilione  circuli  mathcma- 

etiam  propter  hoc  solvitur  objectum,  quia  tici,  Circulus  est  figura  superficialis,  su- 

non  hoc  modo  advenit  differenlia  gcneri,  perficies    est   quasi    materia,    et   figura 

ut  diversa  esscntia  ab  eo  existens,    sicut  quasi  forma.  Eadem  est  enim  ratio,  quare 

advenit  album  horaini.  —  Ibid.  definitio   mathematica   est  una,  et  quare 

/Id  secwnrf-am  dicendum,  quod  ratio  ista  definitio  naturalis,   licet  in  mathematicis 

procedit  de  differenliis   secundum   acci-  non  sit  agens,  sicul  in  natiiralibus,  quia 

dens,  de  quibus  non  est  eadem  ratio  cum  utrobique  alterum  est  sicut  materia,  alte- 

differentiis  per  se,  ut  dictum  est;  hujus-  rum  sicut  forma.  —8.  Melaphys.  1.  5(4). 

modi   enim   diflerentia^  sic   per  accidens  Quaecunque  autem  non  habent  male- 

accepfse^  non  essent  unum  nisi  subjeclo,  riam  intelligibilem,  ut  mathematica,   nec 

quod  non  sufficit  ad   unitatem  definitio-  sensibilem,  ut  naturalia,  sicut  sunt   sub- 

m&.—lbid.  stanlise   separatse,  statim    unumquodqne 

Ad  lertium  dicendum  ciim  Philosopho  eorumest  unum  aliquid.  In  his  enim  qiiae 

(8.  Meiaphys.  lexi.  15;   1.  7,   c.  6),  quod  habent  materiam,  non  statim  uniimquod- 

illa  diibilatio  est  eadem,  ac  si  qu3eratur,  que   est  unum,   sed  unitas  eorum  est  ex 

quare  ses  sit   rotundum.   Ponamus  enim  hoc  quod  unitas  advenit  materise.  SeJ  si 

quod  definitio  hujus    nominis,   vestis,  sit  aliquid  sit  forma  tantum,  statim  estunum, 

aesrotundum,  elquodhoc  nomensignificet  quia  non  est   in   eo  ponere  aliquid   quo- 

istam  definitionem  ;  cum   qiiseritur,  quae  cunque  ordine  prius  quam  exspectet  uni- 

sit  causa,  quare  ista  definitio,  ses   rotun-  tatem  a  forma.  Gum  enim  decem  prsedi- 

dum,  sil  unum,  non  videtur  esse  dubita-  camenla  non  hoc  modo  se  habeant  ex  ad- 

bilis,  eo  quod  aes  est  sicut  materia,  et  ro-  ditione  ad  ens,  sicut  Sjjecies  se  habent  ex 

tundum  sicut  forma.  Nulla  enim  alia  est  additione  diflerentiarum   ad  genera ;  sed 

causa  quare  ista  sunt  unum,  nisi  illa  quae  hoc  ipsum  qiiod  est  ens,  manifestum  est 

facit  id,  quod   est  in   potentia,  esse  actu.  quod  ens  non  exspectat   aliquid  additum 

Et  hoc  est  agens   in   omnibus,  in  quibus  ad  hoc  quod  fiat  hoc,    id  est   S'ibstantia, 

est  generatio.  Unde  cum  hoc  sit  quod  quid  vel   quantum,  vel   quale;    sed   stalim    a 

erat  esse   significatum  per  definitionem,  principio  est  vel  substantia,  vel  quantitas, 

sciiicet  id  quod  est  in  potcntia  fieri  actu,  vel  qualitas.  Et  ha^o  est  causa,   quare  in 

manifestum  est    quod  agens  est  causa  in  definilionibus  non  ponuntur  necunum  nec 

rebus   generabilibus   et  corruptibilibus,  ens  ut  genus,  quia  oporteret  quod  unum 

quare  quod  quid  erat  esse,  una  est  defini-  etens  se  haberet  ut  materia  ad  dilTeren- 

tio. —  Eodem  modo  solvitur  objectio,  quae  tias,  per  quarum  additionem  ens   fieret 

posset   fieri  de  mathemaficis   circa    hoc.  vel  sub&tantia,  vel  quanfitas,  vel  qualilas. 

Duplexest  enim  materia,  scilicet  sensibilis  Et  similiter  id  quod  est    separatum  om- 

etintelligibihs.  Sensibilisquidem  est,  quse  nino  a  materia,  quod  est  suumquod  quld 

concreriiit    qualitates   sensibiles,   calidum  erat  esse,  ut  supra  dictum  est,  statim  est 

et   frigidum,  rarum    et   densum,   et   alia  unum,  sicut  et  stafim  est  ens ;  non  enim 


DE  DEFINITIONR  -  QV.  XXXll 

jst  in  eo  materia  exspectans  forna  un,  a 
|ua  haheat  unilatemet  esse ;  et  ideo  in 
alibus  non  est  aliqua  causa  moven^  ad 
100  quod  sil  unum.  Habent  lamen  qiicne- 
lam  eorum  causam  subslituentem  sub- 
itantias  sine  motu  substantiarum  earum, 
^t  non  sicut  in  irenerabilibus  quse  per 
notum  fiunt.  Statim  enim  unumquodque 
;orum  est  aliquod  ens,  et  aliquid  unum, 
lon  ila  quo  I  ens  et  unum  sint  genera 
juaedam,  aut  singillatim  existentia  prseter 
singuiaria  qua:^  Platonici  ponebant.  —  8. 
Metaphys.  1.  5  (4). 

Animadvertendum  est  autem,  quod  Pla- 
Lonici,  qui  posuerunt  participationem, 
qua  scilicet  inferiora  participant  superio- 
ra,  ut  hic  homo  hominem,  et  homo  ani- 
mal  et  bipes,  inquirebant  quid  est  causa 
paiticipationis,  etquid  participare;  ut  eis 
innotesceret  quare  est  unum,  hoc  quod 
dico  animal  bipes.  Alii  vero  ponunt  cau- 
sam  uniiatis  hominis  quanrlam  consub- 
stantialitatem,  sive  coexistcntiam  animse 
cum  corpore,  sicut  si  significaretur  in 
abstraclo  anima  cum  corpore,  quasi  dice- 
remns  animatioiicm  :  sicut  Lycophron 
dixit,  quod  scientia  est  medium  inter 
animam  ct  scire.  Alii  autmi  dixerunt, 
quod  ipsum  vivere  est  medium  per  quod 
conjungilur  anima  corpori.  —  Ibid. 

Horum  dictas  positiones  excludit  Philo- 
sophus  1.  c.  (8.  Metaphys.  texi.  16;  1.  7, 
c.  6)  dicens,  quod  si  iioc  bene  dicitur  de 
anima  et  corpore,  quod  sit  aliquod  me- 
dium  uniens,  eadem  ratio  erit  inomnibus 
quae  se  habent  ut  maleria  et  forma,  quia 
secimdum  hoc,  coalescere  erit  medium, 
qiiasi  quaedara  consubstantialitasaut  qu?e- 
daui  conjunctio  sive  vinculum  inler  ani- 
mam,  per  quam  subsisiit  animal,  et  sani- 
latem.  Et  esse  ti'igonum  erit  quoddam 
medium  componens  figuram  irigoni.  Et 
esse  album  erit  quoddom  medium  quo 
componitur  albelo  superficiei.  Quod  est 
manifcste  talsum.  Unde  lalsum  est,  quod 
vivere  sit  medium  quo  componitur  anima 
cor|iori,  cum  vivere  nihil  ahud  sit  quam 
esse  animalum. 
Et  causas  errorum  praedictorum  assi- 


IN  VARHS  GENKRIBUS  RERUM 


3 '»7 


gnans  dicit,  quod  ciusa  quare    taMa  po- 
siierunt,    est  quia    inquirobant    q  lid  est 
faciens  unum  potentiam  et  actum;  et  in- 
quirebant  differentia-^  eorum,  quasi  opor- 
teat  eas  coMigan  per  aliquod  uninn    me- 
dium,  sicut   ea  qnce  sunl  divcrsa  sccun- 
dum  actum.  Sed,  sicut  dictum  cst,   ulti- 
raa  materia,  qua^  scilicet  est  appropriata 
ad  formam,   et  ipsa   forma,   sunt  idem  ; 
aliud  enim  eorum  est  sicut  potentia,  aliud 
sicut  actiis.  Un.le  simile  est  quaerere  quse 
est  causa  alicujus  rei,   et    quae  est  causa 
quod  illa  res  situna  ;   quia  unumquodque 
in  quantum  est,  unum  est,  et  potentia  et 
actusquodammodo  unumsunt.  Quod  enim 
est  in  potentia,  fit  in   actu.    Et  sic  non 
oportet  ea   uniri   per    aliqiiod  vinculum, 
sicut  ea  quae  sunt  penitus  diversa.  Unde 
nullacausa  est  faciens  unumea  quae  sunt 
composita  ex  materia  et  iorma,  nisi  quod 
movet  potentiam  in  actum.  Sed   illa  quae 
non  habent  rauteriam,   simpliciter  et  per 
se  ipsa  sunt  aliquid  unum,  sicut  aliquid 
existens.  —  Et  sic  patet,  non  solum  quo- 
modo  definilio   constans  ex    partibus  sit 
aliquid  unum,  sed  eliara  quomodo  deQni- 
tum  sit  aliquid  unura.  —  8.  Melaphys.  l. 
5(4). 


qutEstio  xxxn 

DE  FSSENTIA  ET  DEFINITIOME  SEGUNDUM  QUOD 
IN  DIVERSIS  DIVERSIMODE  INVENIUNTUR. 

Deinde  considerandura  est  de  essenlia 
et  definitione,  prout  diversiraode  inve- 
niuntur  in  diversis. 

CIRCA  QUOD  QU/EHUNTUR  SEX  : 

1.  Utrum  essentia  sitid  quod  signiftcat  defi- 
nitio. 

2.  Quomodo  sit  essentia  in  rebus  materiali- 
bus,  et  quomodo  in  iis  accipiantur  partes 
deftniUonis. 

3.  Quomoclo  in  inimaterialibus. 

4.  Quomodo  iri  accident  ilibus. 

5.  Quid  est  essentia  et  quod  quid  erat  esse  in 
unoquoque. 

6.  Utrum  essentisB  reruin  sint  ab  seterno. 


318 


OUARTA  PAHS  — 


ARTICULUS  I 


UTRUM     ESSENTIA     SIT     ID     QUOD   SIGNIFICAT 
DEFINITIO. 

De  hoc  vide  tracLatum  de  Formis  (1) 
q.  4,  a.  1. 

ARTICULUS  11 

QUOMODO  SIT  ESSENTIA  IN  REBUS  MATERIA- 
LIBUS,  ET  QUOMODO  IN  IIS  ACCIPIANTUR 
PARTES  DEFINITIONIS. 

I.  VidetLir  quod  maleria  non  sit  de  es- 
sentia  rerum  materialiuin. 

1.  Cum  enim  materia  sit  principium 
individuationis,  sequeretur  quod  essen- 
tia,  quse  complecteretur  materiam  et  for- 
mam,  esset  tanlum  particularis  et  non 
universalis;  ex  quo  sequeretur  ulterius 
universalia  definitionem  non  habere,  cum 
essentia  sit  id  quod  significatur  per  defi- 
nilionem.  — Opiisc.  30{de'Enle  el  Essen- 
lia)  c.  2. 

2.  Prseterea,  eadem  secundum  rem  est 
forma  totius,  quaesignificatur  puta  nomi- 
ne  humanitatis,  et  forma  partis,  quse  t^i- 
gnificatur  puta  nomine  animse  ;  differunt 
autem  sokim  secundum  rationem  ;  nani 
forma  partis  dicitur  secundum  quod  per- 
ficit  materiam,  et  facit  eam  esse  in  actu  ; 
forma  autem  totius,  secundum  quod  totum 
compositum  per  eam  in  specie  colloca- 
tur.  Sed  materia  non  includitur  in  forma 
partis;  ergo  nec  in  forma  lotius  ;  ergo  non 
pertinet  ad  essentiam  rerum.  -  7.  Mela- 
phys.  1.  9. 

3.  Prseterea,  Commentator  super  7.  Me- 
laphys.  text.  34  rationem  talem  adducit : 
essentia  rei  est  substantia  declarans  rem 
quidditative;  materia  non  est  substantia 
declarans  quidditatem  rei  :  ergo  materia 
non  pertinet  ad  essentiam  rei  ;  ut  colligi- 
tur  ex  1.  Phys.  {text.  69;  c.  7),  ubi  dici- 
tur,  quod  maleria  secundum  se  est  ignota, 
et  per  consequens  alterius  declarativa 
non  est.  —  Cfr.  Cajetanus  in  Opusc.  30 
{de  Ente  et  Essentia)  c.  2,  q.  4  in  princ. 

(1)  Infra  in  appendice  hujus  sectionis. 


MF.TAPHYSICA 

4.  Prajlerea,  in  7.  Melaphys.  text.  21 
Commentator  ait:si  quidditas  hominis 
essot  homo  compositus  ex  materia  et 
forma,  tunc  quidditas  hominis  haberet 
quidditalem,  et  sic  quidditatis  esset  quid- 
ditas  ;  quod  est  falsum.  Tenet  consequen- 
tia,  quia  qusecunque  sunt  idem,  quid- 
quid.habet  unum,  habet  et  reliquum  ;  si 
ergo  quidditas  hominis  et  homo  compo- 
silus  sunt  idem,  cum  homo  composi- 
tus  habeat  quidditatem,  sequitur  quod 
quidditas  hominis  habeat  quidditatem.  — 
Ibid. 

5.  Prseterea,  Arisloteles  7.  Metaphys. 
{lext.  34  ;  I.  6,  c.  10)  expresse  dicit  ma- 
teriain  non  esse  jjartem  quidditatis,  et  2. 
Phys.  (text.  28  ;  c.  3)  partes  definitionis 
in  genere  causse  formalis  collocat ;  unde 
et  10.  Metaphys.  {text.  25;  1.  9,c.  9)  dicit, 
quod  mas  et  femina  non  variant  speciem, 
quia  sunt  dilferentiae  matcriales.  —  Ihid.  \ 

6.  Praeterea,  materia  est  causa  corrup- 
tionis  et  distinctionis  suppositi  a  natura, 
quorum  opposita  conveniunt  quidditati- 
bus ;  sunt  enim  essentiae  rerum  ingene- 
rabiles,  incorruplibiles,  insensibiles  et 
hujusmodi.  —  Ibid. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi 
6.  Metaphys.  (text.  2;  1.  5,  c.  1)  dicentis, 
quod  res  nalurales  habent  in  sui  ratione 
materiam  sensibilem,  et  in  hoc  differunt  : 
a  mathematicis.  —  7,  Metaphys.  1.  9  circa 
med. 

11.  Videtur  quod  in  definitione  rerum 
materialium  genus  non  sumatur  a  mate- 
ria  et  differenlia  a  forma. 

1.  Si  enim  genus  sumatur  a  materia, 
se  habebit  ut  pars ;  pars  autem  non  prae- 
dicatur  de  toto;  ergo  genus  non  prsedi- 
cabitur  de  loLo;  ergo  falsum  est  quod  ge- 
nus  sumatur  a  materia,  et  similiter  est 
de  differentia.  —  7.  Melaphys.  1.  9 ; 
viJe  circa  hoc  multa  objecta  in  Logica  q. 
3,  a.  4. 

2.  Prselerea,  si  dicatur  quod  genus  si- 
gnificat  totam  essentiam,  contra  ergo, 
quae  differunt  specie,  differunt  genere  ; 
qua3  enim  differunt  specie,  differunt 
essentia.  —  Opusc.  30,  c.  3. 


DE  DLFINITIONE  -  QU.  XXXII  IN  VARIIS  GENEIIIBUS  RERUM  —  AUT.  II  349 

Sed  contra  est,  quod  dicitur  5.  Metaphys.  sed  etiam  materiam  coiitinet ;  aliter  enim 

{tex'.  7  ad  12;  1.  4,  c.  6),  ea  sunt  unum  dcnniliones    naturale.s    et    matlieinnticse 

genere,  qu?e    subjecto    et    materia  sunt  non    differrent.  Nec    eliain    potest    dici, 

unum.  —  5.   Metapliys.   1.    7    et   8   (al.  quod    materia,  in  defmitione  substantiae 

1.  6).  naturalis,  ponatur  sicut  additum  essen- 

Respondeo  DiCEiNDUM,  quod,  sicut  supra  tia3  ejus  vei   sicut  cns  extra  illam  natu- 

(q.   .30,  a.  8,  ad  1)  diclum   cst,   essentia  ramvel  essentiam  ejus  :  quia  hic  modus 

ab  ente  dicitur,  quod  dividitur  per  decem  i^rojjrius  est  accidentibus,  qua)  essentiam 

genera.  Unde  necesse  quodessenlia  sis^ni-  perfecte  non   habent,  undc  oportct  quod 

ficet  aliquid  commune   omnibus  naluris,  in  dcfinitione  sua   substantiaiii  vel  sub- 

per  quas  diversa  entia  in  diversis  gene-  jectum  recipiant  quod  est    extra   genus 

ribus  et  speciebus  collocantur  :  sicut  hu-  eorum.  Palet  ergoquod  essentia  compre- 

raanitas  est  Ctsentia   hominis,  et  sic  de  hendit  materiam  et  formam.  Non   eliam 

aliis  (Opiisc.  30  de  Ente  el  Essentia  c.  1.).  potest  dici,  quod  essentia  significet  rela- 

Sed  quia  ens  absolute  et  primo  dicitur  de  tionem,  quae  est  inter  materiain  et    for- 

subslantiis,  posterius  auteni  et  secundum  mam,  vel  aliquid    supperadditum    illis  : 

quid  de  accidentibus ;  inde  est  quod   es-  quia   hoc  de  necessitate   esset    accidens 

sentia  proprie  et  vere  est  in  substantiis,  extraneum  a  re,  nec  per  eam  res  cogno- 

sed  in  accidentibus  est  quodam  modo  et  sceretiir;  quseomnia  essentise  non  conve- 

secundiim  quid.  Substanliarum  vero  qua3-  niunt.  Per  formam  enim,  quae  est  actus 

dam  sunt  simplices,  et  qucedam  composi-  rnateriae,  materia  efficitur  ens  actu  et  hoc 

tse,  et  in   utrisque   e&t  essentia ;   sed   in  aliquid  ;  unde  illud   quod    superadvenit, 

simplicibus  veriori  et  nobiliori  modo.  Se-  non  dat  esse  actu  simpliciter  materiae,sed 

cundum  ctiam  quod  habent  esse  nobilius,  esse  actu  tale,  sicut  accidentia  faciunt,  ut 

sunt  etiam  causa  eorum  quse  sunt  com-  albcdo  facit   actu   album.   Unde  quando 

posita,  ad  minus  substantia  prima  et  sim-  talis  forma  acquiritur,  non  dicitur  gene- 

plex  (quae  Deus   est).   Sed  quia  illarum  rari    simplicitcr,    sed     secundum    quid. 

substantiarum  essentiaj  suntnobis  magis  —  Opusc.  30  {dc  Ente  et  Essentia),  c.  2. 

occulla3,  ideo  ab  essentiis  compositorum  Pxclinquitur  ergo  quod  nomen  essentiae 

incipiendum  est,  ut  a  facilioribus  conve-  in  substantiis  compositis  significat  illud, 

nientior    fiat    disciplina.    In    substantiis  quodest  ex  materiaet  forma  compositum. 

igilur  compositis  forma  et  materia  notse  Et  huic  positioniconsonat  verbum  Boelhii 

sunt,  ul  in  homine  anima  et  corpus.  Non  in  CQmmQwloPrcedicamentorum,  ubi  dicit, 

autem  polest  dici,  quod  alterum  eorum  quod   ousia  significat  compositum.  Ousia 

tantum  essentia  dicatur.  Quod  enim  ma-  enimapud  Graecos  idem  est  quod  essentia 

teria  sola  non  sit  essentia,   planum  est,  apud  nos,  ut  ipsemet  in  lib.  de  Duabus 

quia  res  per  suam  essentiam  cognoscibi-  Naluris  (c.  3 ;  —  Mignc  PP.  Lat.  t.    64, 

lis  est  et  in  specie  ordinatur  vel  in  gene-  c.  1344)    faletur.  Avicenna  autem  dicit, 

re ;  materia   aulem   non   est  cognitionis  quod  quidditas  substantiarum  composi- 

principium,  nec  secundum  illam  aliquid  tarum  e.^t  ipsa  compositio  formge  et  ma- 

ad  speciem  vel  ad  genus   determinatur,  teriae.  Huic  etiam  ratio  concordat,  quia 

sed  secundum  id  solum  quo  in  actu  ali-  esse  substantiae  compositae  non  est  tan- 

quid    est.    Neque    etiam   forma    tantum  tum  forma3  nec  tantum  materioe,  sed   ip- 

substantias    composilse  essentia  dici  po-  sius  compositi;  essentia  autem  estsecun- 

test,  quamvis   quidam  hoc  asserere  co-  dum  quam  res  dicitur  esse.    Unde  opor- 

nentur.  Ex  hisenim  quce  dicta  sunt  patet  tet  ut  essentia  qua  res  denominatur  ens, 

quodessentia  est  id  quod  perdefinitionem  non  tantum  sit  forma  nec  tantum  mate- 

rei  significatur  ;  definitio  autem  substan-  ria,   sed    utrumque,  quamvis  hujusmodi 

liarum  naturalium   non   tantum  formam  esse  sivc  essenliee  sola   forma  suo  modo 


350  QUARTA  PAUS  - 

sit  causa  :  sicul  eniui  in  aliis  vitlemu-, 
qua)  ex  pluribus  principiis  consUluiuUur, 
quo  l  res  non  denominanlur  ex  altero 
principiorum  illorum  tantum,  seJ  ab  eo 
quod  ut!'utnque  compleclitur  :  ut  patet  in 
saporibus,  qula  ex  actione  calidi  diseien- 
lis  humiduin  causalur  dulcedo;  et  quam- 
vis  hoc  niodo  calor  sit  causa  duicedinis, 
non  tamen  denominatur  corpus  dulce  a 
calore,  sed  a  sapore.qui  calidum  ethumi- 
dum  complectitur.  —  Non  tamen  materia 
qucelibet  pertinet  ad  essentiam  rei,  puta 
hominis,  fced  materia  indeterminata  et 
non  signala,  sicut  supra  dictum  est :  non 
enim  in  definitione  hominis  ponitur  hoc 
os  et  lisec  caro,  sed  os  et  caro  absobite, 
quce  sunt  materia   hominis   non  signata. 

Ojmsc.  30  {de  Ente  et  Kssentia)  c.  3. 

Unde  patet  quod  essenlia  hominis  el 
Socratis  non  diffeiunt,  nisi  secundum 
signatum  et  non  signatum.  Unde  Com- 
mentalor  dicit  super  7.  Metaphys.  {tcxt. 
20),  quod  Socrales  non  aliud  est  qnam 
anmialitas  et  ralionalitas ,  qua3  sunt 
quidditas  ejus  :  sicut  etiam  essensia  ge- 
neris  et  essenlia  speciei  secundum  signa- 
tum  et  non  signatum  differunt;  quamvls 
alius  modus  designationis  sit  utrobique  : 
quia  designatio  individui  respectu  speciei 
est  per  materiam  determinatam  dimensio- 
nibus ;  designatio  autem  speciei  respectu 
generis  est  per  differentiam  constituti- 
vam,  quse  ex  forma  rei  sequitur.  Haec  au- 
tem  determinatio  vel  designatio  quae  est 
in  specie  respectu  generis,  non  est  per 
aliquid  in  essentia  speciei  exislens,  quod 
nullo  modo  in  essentia  generis  sit;  imo 
quidquid  est  in  speciei,  est  etiam  in  ge- 
nere,  licet  non  determinatum.  Si  enim 
animal  non  e::set  totum  quod  est  homo, 
sed  pars  ejus,  non  praidicaretur  de  eo, 
cum  nulla  pars  integralis  prsedicetur  de 
suo  toto.  Hoc  autem  quo  modo  contingat, 
poterit  videri,  siinspiciatur  cor,  us  secun- 
dum  quod  ponitur  pars  animalis,  et  se- 
cundum  quod  ponitur  genus;  non  enim 
potest  dici  eo  modo  esse  genus,  quo  est 
pars  integralis.  —  Hoc  igitur  nomen  quod 
est «  corpus  :i>,  multipliciter  accipi  potest. 


-  METAPHYSICA 

Corpus  enim  8«  cundum  quod  est  in  pra3- 
dicamento  substantiae,  dicilur  ex  eo  quod 
habet  talem  naturam,  ut  in    eo  designari 
possint  tresdimensiones  ;  ipsae  autem  tres 
dimensiones  designalse  sunt  corpus  quod 
est  in  genere  quantitatis.  Contingit  auteiu 
in  rebus  quod  id,  quod  habet  unam  per- 
fectionem,    ad    ulteriorom    perfeclioneav?- 
pcrtingat  :  sicut  patetin  homine,  qui  na4| 
turam  sensilivam  habet  et  ulterius  intel- 
leclivam.  Similiter  etiam  et   super  hinc 
perfeclior.em,  quse  est,  habere  talem  for- 
mam,  ut  in  ca   possint   tres  dimensiones 
designari,  potest  alia  pcrfectio  addi,   ut 
vita  vel  aliquid  hujusmodi.  —  Potest  ergo 
hoc  nomen  «  corpus  »  rem  quandam  desi- 
gnare,  qute  habet  talem  formarn,  ex  qua 
sequitur  in  ipsa  designabilitas  trium  di- 
mensionum  cum  prsecisione,  ut  sciiicet  ex 
illa  forma  nulla  ullerius  perfectio  seiiua- 
tur,  sed  si  aliquid  aliud  superadditur,  sit 
prseter  significationcm  corpoiis  sic  dicli. 
Et  hoc  modo  coipus  erit  materialis  et  in- 
tegralis  pars  animalis  :  quia  sic  anima 
erit  prseter  id  quod  significatum  est  no« 
mine  corporis,  et  superveniens  ipsi  cor* 
pori,  ita  quod  ex  ipsis  duobus,  scilicet  ex 
anima  et  corpore,  sicut  ex  partibus  consti- 
tuitur  animal.  —  Potest  etiam  hoc  nomen 
«  corpus  »  hoc  modo  accipi,  ut  significet 
rem  quandam  quse  habet  talem  formam, 
ex   qua   possint  in   ea  tres  dimensiones 
designari,  quaecunque  forma  sit  illa,  sive 
ex  ea  possit  provemre  aiia  ultcrior  per- 
fectio,  sive  non.  Et  hoc  raodo  corpus  erit 
genus  animalis,  quia  in  animali  nihil  est 
accipere  quod  in  corpore  implicite   non 
contineatur.  Non  enim  anima  alia  est  ab 
illa  forma,  per  quam  in  re  illa  poterant 
designari  tres  dimensiones.  —  Et  ideo, 
quando  dicebam,   quod  corpus  est  quod 
habettalem  formampx  qua  possunt  desig- 
nari  tres  dimensiones  in  eo,  intelligebarn 
qua^cunque  furma  esset  illa,  sive  anima 
esset,  sive  lapiJeitas,  sive  quajcunque  alia 
forma.  Et  sic  foi  ma  animalis  implicite  in 
corpore  sive  in  corporis  forma  continetur, 
prout  corpus  esl  genus  ejus.  Et  etiam  ta- 
lis  est  habiludo  animalis  ad  hominem.  Si 


m  DEFINITIONE  —  OU.  XXXU  LN  V. 

enim  animal  nominarettanlum  rem  talem 
quse  habet  quandam  peifcclionem  ut  pos- 
sit  sentire  et  moveri  per  princijtium  in 
ipso  existens,  cum  pra^cisione  allerius 
perfectionis,  tunc  qusecunque  alia  per- 
fectio  ulterius  superveniret,  haberet  se 
ad  animal  per  modum  parlis,  et  non  sicut 
implicite  contenla  in  ratione  animalis ; 
et  animal  non  esset  gcnus,  sed  est  j^enus 
secundum  quod  significat  rem  quandam 
ex  cujus  forma  potest  provenire  sensus 
et  molus,  quaecunquc  sit  illa  forma,  sive 
sit  anima  sensibilis  tantum  sive  sit  anima 
sensibihs  et   rationalis  simul. 

Sic  igitur  genus  significat  indetermi- 
nate  id  totum  quod  est  in  S|  ecie ;  non  enim 
significat  tantum  materiam  ;  similiter 
eliam  diflerenlia  significat  id  totum  quod 
est  in  specie  et  non  tantum  formam ;  et 
etiam  defmitio  significat  lotum;  et  etiam 
species ;  —  sed  diversimode  :  quia  gemis 
significat  totum  ut  qnsedam  dcnominatio 
delerminans  id  quod  est  materiale  in  re, 
sine  determinatione  propi  iae  formae ;  unde 
genus  sumitur  a  materia,  quamvis  non  sit 
materia.  Unde  palet  quod  corj)us  dicitur 
ex  hoc  quod  habot  talem  perfectionem, 
ut  possint  in  eo  designari  tres  dimensio- 
nes  :  quaj  quidem  perfectio  est  ut  mate- 
riahs  se  habens  ad  ulteriorem  perfectio- 
nem.  Dilferentia  vero,  e  converso,  est 
sicut  qusedam  determinalio  a  forma  de- 
tcrminala  sumpta,  prseter  hoc  quod  de 
intellcctu  primo  sit  materia  determinata  ; 
ut  patet  cum  dicitur  animatum,  scilicet 
illud  quod  iiabet  animam,  non  determina- 
lur  quid  sit,  utrum  corpus  ve!  aliquid 
aliud.  Unde  dicit  Avicenna  {Melaphys, 
tract.  5,  c.  6),  quod  genus  non  est  in 
differentia  ut  pars  essentia)  ejus,  sed  so- 
lum  sicut  ens  extra  quitldilatem  sive  es- 
senliam  :  sicut  etiani  subjectum  est  de 
intellectu  passionum;  et  ideo  genus  nom 
prajdicatur  de  differenlia,  per  se  loquendo, 
ul  dicit  Aristoteles  3.  Metaphya.  {text.  10  ; 
1.  2,  c.  3)  et  4.  Top.  (c.  3),  nisi  forte  sicut 
subjectum  praedicatur  de  passione.  Sed 
defiidlio  sive  sptcies  comprehenJit  utrum- 
que,    scilicet     determinatam    materiam 


VRlliS  (Jl^NElUBUS  UEllUM  —  ART.  II  351 

qnam  designat  nomen  gcneris,  et  deter- 
min.iitam  formam  quam  designat  nomen 
dilTerenlise.  —  Opusc.  30,  c.  3. 

Et  ex  hoc  patct  ratio,  quaro  genus  et 
sj^ecies  et  diffcrentia  se  habeaiit  proj)or- 
tionaliter  ad  materiam,  formam  et  com- 
po^itu  n  in  nalura,  quamvis  non  sint  idem 
cum  illis,  quia  neque  genus  est  materia, 
scd  sumitur  a  materia  ut  sigtiificans  to- 
tiuii  ;  nec  dilfcrentia  est  forma,  sed  su- 
mitur  a  forma  ut  significans  toLnm.  Unde 
dicimus  hominem  csse  animal  rationah», 
et  non  ex  animali  et  ralionali,  sicut  dici  - 
mus  cuin  esse  ex  anima  et  corpore.  Ex 
corpore  enim  et  animi  dicitur  esse  homo, 
sicut  ex  duabus  rebiis  quoeJam  tertia  res 
constituta,  quae  neutra  illarum  est ;  homo 
enim  nec  est  anima  nec  corpus.  Sed  si 
homo  aliquo  modo  ex  animali  et  ralionali 
dicatur  esse,  non  erit  sicut  res  tertia  ex 
duabus  rebus,  sed  sicut  inlellectus  ter- 
tius  ex  duobus  inlelleclibus.  Intellectus 
enimonimalis  est  sinedeterminatione  lor- 
ludd  specialis  naturam  exprimens  rei,  ex 
eo  quod  est  materiijle  respectu  ultimaj 
perfectionis.  Intellectus  autem  hujus  dif- 
ferenlise  <t  rationalis  »  consistit  in  deler- 
minatione  formse  specialis;  ex  quibus 
duobus  inlellecLibus  consLiluitur  intel- 
lectus  speciei  vel  dtfmitionis.  Et  ideo, 
sicut  res  conslituta  ex  aliquibus  non  rcci- 
pit  prGedicationem  earum  rerum  ex  qui- 
bus  conslituitur,  ita  nec  intellccLus  reci- 
pit  prasdicationem  eorum  inLellectuum  ex 
quibus  consLituitur;  non  enim  dicimus, 
quod  definilio  sit  genus  vel  differentia. 
~  Ibid. 

Ut  autem  sciatur,  quomodo  essenliae 
rerum  compositarumse  habeant  ad  ratio- 
nem  generis,  speciei  et  diffcrentiae,  scien- 
dum  est,  quod  cui  convenit  ratio  generis, 
speciei  vel  differentise,  praedicatur  de  hoc 
singulari  signato.  Unde  impossibile  est 
quod  ratio  gencris  vel  speciei  vel  diffe- 
rentiae,  conveniat  essenLise  secundum 
quod  per  modum  partis  significatur,  ut 
noraen  humaniLas  vel  animalitatis.  Et  ideo 
dicit  Avicenna  [Melaphys.  tracL.  5,  c.  5) 
quod  ralionalitas  non  est  dilTerentia,  sed 


352  QUARTA  PAllS  - 

dilTerentiae  i)rincipiiim  ;  et  eaclem  ratione 
humanitas  non  est  species,  nec  animalilas 
genus.  Simililer  eliam  non  potcst  dici, 
(^uod  ralio  generis,  s[)eciei  et  diffeientiie 
conveniat  csse  secundum  quod  est  quse- 
dam  res  exislens  (.xtra  singularia,  ut 
Plalonici  ponebant  :  quia  sic  gcnus  et 
species  non  proedicarentur  de  hoc  indivi- 
duo;  non  enim  polcst  dici,  quod  Socrates 
sit  hoc  quod  ab  co  separatum  est ;  nec 
separatum  illud  proficit  in  cognitione  hu- 
jus  singularis  signati.  Et  ideo  relinqnilur 
quod  ralio  generis  vel  speciei  vel  difle- 
renliae  conveniatessentia?secundum  quod 
significatur  per  modum  lotius,  ut(in)no- 
mine  hominis  vei  animabs,  prout  impli- 
cite  vel  indistincte  continet  totum  hoc 
quod  in  individuo  est.  —  Nalura  auLem  vel 
essentia  sic  accepta  potest  dupliciter  con- 
siderari  :  f/no  modo  sccundum  naturam 
etrationem  propriam,  et  haec  est  absoluta, 
consideratio  ipsius;  et  hoc  modo  nihil  est 
verum  de  ea  dicere,  nisi  quod  convenit 
sibi  secundum  quod  hujusmodi.  Unde 
quidquid  aHorum  sibi  altribuitur,  falsa 
est  altributio;  verbi  gratia,  homini,  in  eo 
quod  cst  homo,  convenit  rationale  et 
animal  et  alia  quae.  in  ejus  definitionem 
cadunt ;  album  vero  vel  nigrum  vel  quod- 
cunque  hujusmodi,  quod  non  est  de  ra- 
tione  humanitalis,  non  convenit  homini  in 
eo  ciuodest  homo.  Ideo  siquaeratur,  ulrum 
ista  natura  possit  dici  una  vel  plures, 
neutrum  concedendum  est,  quia  utrum- 
que  est  extra  intellectum  humanitatis,  et 
utrumque  polest  sibi  accidere.  Si  enim 
pluralitas  essetde  ralione  ejus,  nunquam 
posset  esse  una,  cum  tamen  una  sit  se- 
cundum  quod  est  in  Socrate.  Simililer,  si 
unitas  esset  de  inlellectu  et  ratione  ejus, 
tunc  esset  una  et  eadem  nalura  Socralis 
et  Platonis,  nec  posset  in  pluribus  pluri- 
ficari.  Alio  raodo  consideratur  secundum 
quod  habel  esse  in  hoc  vel  in  illo;  et  sic 
de  ipsa  praedicatur  aliquid  per  accidens 
ratione  ejus  in  quo  est  :  sicut  dicitur 
quod  homo  est  albus,  quia  Soctates  est 
albus,  quamvis  homiiii  non  conveniat  in 
eo  quod  cst  homo.  —  Hajc  auleni  natura 


.  METAPHYSICA 

habet  duplex  esse,  unum  in  singularibus 
ct  aliud  in  aniraa  ;  et  secundum  utrum- 
que  esse,  consequuntur  accidcnlia  dictam 
naturam.  Et  sic  in  singularibus  liabet 
multiplex  esse  secundum  diversitatena 
singularium,  el  tamen  ipsi  naturae  secun- 
dum  propriam  consideralionem,  scilicet 
absolulam,  nullum  istorum  esse  debe- 
tur.  Falsum  enim  est  dicere,  quod  natura 
hominis  in  quanlum  hujusmodi,  habeat 
esse  in  hoc  singulari ;  si  enim  esse  in  hoc 
singulari  conveniret  horaiiii  in  quantura 
est  homo,  non  esset  unquara  extra  hoc 
singulare;  simililer,  si  conveniret  homini 
in  quantum  est  homo,  non  esse  in  singu-* 
lari,  nunquam  esset  in  eo.  Sed  verum 
est  dicere,  quod  horao,  in  quanlum  est 
homo,  non  habet  quod  sit  in  hoc  singu- 
lari  vel  in  illo.  —  Patet  ergo  quod  natura 
hominis  absolute  considerata  abstrahit  a 
quolibet  esse,  ita  quod  non  fiat  praecisio 
alicujus  eorum  ;  et  haec  natura  sic  conside- 
rata  est  quae  praedicotur  de  omnibus  indi- 
viduis.  Non  tamen  potest  dici,  quod  ratio 
universalis  conveniat  naturae  sic  acceptae: 
quia  de  ratione  universalis  est  et  unilas 
et  communitas.  Natunc  autem  humanae 
neutrum  eorum  convenit  secundum  suam 
absolutam  considerationem;  si  enira  cora- 
munitas  esset  de  intellectu  hominis,  tunc 
in  quocunque  inveniretur  humanitas,  in- 
veniretur  comraunitas;  et  hoc  falsura  est, 
quia  in  Socrale  non  invenitur  comrauni- 
tas  aliqua,  sed  quidquid  in  eo  est,  est  in- 
dividuatura.  Sirailiter  etiara  non  potest 
dici,  quod  ratio  generis  accidat  naturae 
humanae  secundura  illud  esse,  quod  habet 
in  individuis  :  quia  non  invenitur  in  in- 
dividuis  natura  humana  secundura  unita- 
tera  ut  sit  unum  quid  conveniens  cuilibet, 
quod  ratio  universalis  exigit.  —  Opusc. 
30  {de  Ente  el  Essenlia),  c.  4. 

Relinquitur  ergo  quod  ratio  specici 
accidat  naiurae  humanae  secundum  illud 
esse  quod  habet  in  intellectu.  Ipsa  enim 
nalura  habet  esse  in  intellectu  abstrac- 
tum  ab  oranibus  individuantibus,  et 
habet  ralionera  uniformera  ad  omniaindi- 
viduantia  quae  sunt  cxlra  aiiimam,  prout 


UE  DEFhNinONb:  —  QU.  XXXII  IN  V 

essentialiter  est  imago  omnium,  et  indu- 
cens  in  cognilionem  omnium,  in  quantum 
sunt  homines  ;  et  ex  lioc  quod  talem  rela- 
lionem  habet  ad  omnia  individua,  intel- 
lcclus  adinvenit  ralionem  speciei,  et  at- 
Iribuit  sibi.  Unde  dicit  Commentalor  1. 
de  Aiiima,  quod  inlellectus  est  qui  facit 
universaMtatem  iii  rebus  ;  hoc  eliam  Avi- 
cenna  in  suae  Melaphysicce  lib.  8  dicit. 
Et  quainvis  hsec  natura  intellecta  habeat 
rationem  universahs,  secundum  quod 
comparalur  ad  res,  qua3  sunt  exlra  ani- 
mam,  quia  est  una  simiUtudo  omnium; 
lamen  secundum  quod  habet  esse  in  hoc 
inlellectu  vel  in  illo,  est  species  qua^dam 
intellccla  particularis.  Ex  quo  patet  de- 
fectus  Commenlaloris  in  3.  de  Anima 
lexl.  5,  qui  voluit  ex  univcrsalilateformae 
inlelleclse  unitalem  intellectus  conclu- 
dcre  :  quia  non  esl  universalitas  illius 
formpe  secundum  hoc  esse,  quod  habct 
intellecLum,  sed  secundum  quod  ad  res 
refertur  nt  simililudo  rerum  :  sicut  etiani 
si  esset  una  slatua  corporea  reprsesen- 
tans  multos  homines,  constat  quod  illa 
imago  vel  species  sLatuse  haberet  esse 
singulare  et  proprium,  secundum  quod 
esset  in  hac  materia  ;  sed  haberet  ratio- 
nem  coramunitatis,  secundum  quod  esset 
communc  repraesentativum  plurium.  Et 
quia  naturLC  humanas  secundum  suam 
absolulam  considerationem  convenit  quod 
praidicetur  de  Socrate,  et  ralio  speciei 
non  convenit  sibi  secundum  suam  abso- 
lutam  —  scilicet  humana)  naturae  —  con- 
sideralionem,  sed  est  de  accidenlibus,  quee 
consequuntur  eam,  secundum  quoddam 
esse  quod  habet  in  inlellectu  ;  ideo  nomen 
speciei  non  praedicatur  de  Socrate,  ut  di- 
catur  d  SocraLes  est  species  »,  quod  de 
necessitale  accideret,  si  ratio  speciei 
conveniret  homini  secundum  esse  quod 
habet  in  Socrate,  vel  secundum  suam 
absolutam  considerationem,  scilicet  in 
quaiUum  est  homo.  Quidquid  enim  con- 
venit  homini  in  quantum  est  homo,  prae- 
dicalur  de  Socrate.  Et  tamen  praedicari 
convenit  generi  per  se,  cum  in  ejus  defi- 
nilione    ponatur.     Praedicatio   enim    est 


AHIIS  UKlNERlBlS  lUJtUM  —  AllT.  11 


353 


quoddam  quod  completur  per  aclionem 
inlellectus  componentis  et  dividentis,  ha- 
bens  tamen  fundamentum  in  re,  ipsam 
uniLatem  eorum,  quorum  unum  de  altero 
dicitur.  Unde  ralio  pra^dicabilitatis  potest 
claudi  in  ratione  hujus  intentionis  quae 
cst  gcnus,  quse  similitcr  per  actionem 
intellecLus  completur;  nihilorainus  id  cui 
intellectus  intciUionem  praidicabilitatis 
attribuit,  coraponens  id  cum  altero,  non 
est  ipsa  intentio  generis,  sed  potius  id 
cui  inlellectus  intentionem  generis  attri- 
buit,  sicut  quod  significatur  hoc  nomine 
«  animal  y>.  —  Sic  ergo  patet  qualiter 
essentia  vel  natura  se  habeat  ratione  spc- 
ciei  :  quia  ratio  speciei  noii  est  de  illia 
quae  conveniunt  ei  secundura  suara  abso- 
lutara  considerationem ;  neque  de  acci- 
denlibus  qua3  consequuntur  ipsara  secun- 
dura  esse  quod  habet  extra  animam,  ut 
albedo  vel  nigredo ;  sed  est  de  acciden- 
libus  qua3  consequuntur  eara  secundura 
esse  quod  habet  in  intellectu ;  et  per 
liunc  modum  convenit  sibi  ratio  generis 
vel  diderenlise.  —  Opusc.  30  {de  Enle  et 
Essentia),  c,  4. 

Et  ex  his  patet  qualiter  sit  essentia  in 
rebus  materialibus,  et  quoraodo  se  habeat 
ad  rationera  generis,  speciei  et  differen- 
tise. 

Ad  primum  ergo(i\icend\im,  quod  mate- 
ria  non  quoraodolibet  accepta,  est  prin- 
cipium  individuaLionis,  sed  solum  raate- 
ria  signata.  Et  dico  materiara  signaLara, 
quae  sub  cerlis  diraensionibus  considera- 
tur.  Hsec  autem  in  definiLione  horainis, 
in  quanlura  horao,  non  ponitur,  sed  po- 
neretur  in  definitione  Socralis,  si  So- 
crates  definitionem  haberet  ;  in  defini- 
tione  autem  hominis  ponilur  raateria  non 
signata,  ut  patet  ex  dictis  (in  c).  — 
Opusc.  30,  c.  2. 

Ad  secundum  dicenduni,  quod  haec  est 
una  ex  rationibus  Averrois,  qui  existima- 
vit  materiara  non  esse  partera  quidditatis 
naturalis,  se.d  cadere  in  definitionera  rei 
naturalis,  ut  deferens  illam  quidditatora. 
Sed  hoc  est  contra  Aristotelera,  qui  dicit 
6.  Melaphys.  {lext.  2;   1.    -6,   c.  1),    quod 


SuMM.E  Philos.  VI  —  23. 


35i  nUARTA  PAUS  - 

res  nalurales  habeiiL  iii  sui  dorinilioiie 
maleriani  sensibilein,  et  in  lioc  cliireriint 
a  malhematicis.  Non  auteni  potest  dici, 
quod  substantiasnaturules  definiantur  i)er 
id  quod  non  sit  de  essentia  earum.  Sub- 
stantia3  enim  non  habent  definitionem  ex 
additione,  sed  sola  accidentia,  ut  supra 
(lictum  est,  et  adhuc  infra.  Unde  reUn- 
quilur  quod  materia  sensibibs  sit  pars 
essentieC  substantiarum  naluraUum  nou 
solum  quantum  ad  individua,  sed  etiam 
quantum  ad  specles  ipsas.  Definitiones 
cnini  non  dantur  de  individuis,  sed  de 
speciebus.  Unde  est  aha  opinio,  quam 
sequitur  Avicenna,  et  secundum  hanc 
fornia  totius,  qua^  est  ipsa  quidditas  spe- 
ciei,  dilVert  a  forma  partis  sicut  totum  a 
parte;  nam  quidditas  speciei  est  compo- 
sita  ex  materia  et  forma,  non  taraen  ex 
hac  forma  et  hac  materia  individua.  Ex 
his  enim  componitur  individuum,  ut  So- 
crates  et  Callias.  —  l.Metaphys.  1.  9. 

Ad  terlium  dicendum,  licet  materia 
secundum  se,  id  est  solitarie  sumpta,  sit 
ignota,  adjuncta  tamen  et  substrata  tali 
forma3  specificse  seu  genericae,  declara- 
tiva  est  alterius.  —  Cajetanus  in  Opiisc. 
30  {de  Enie  et  Essen(ia),  c.  2,  q.  4,  ad  1. 

Ad  quarium  dicendum,  quod  negatur 
consequentia.  Ad  cujus  probationem  di- 
citur,  quod  major  illa  potest  intelligi 
dupliciler.  Uno  modo  sic  :  Quaecunque 
sunt  idem  realiter,  quidquid  realiter 
conjunctum  est  uni,  est  et  realiter  con- 
junctum  alteri;  et  sic  conceditur;  sed 
non  est  contra  nos.  Alio  modo  ;  Quaecun- 
que  sunt  idem  realiter,  quidquid  prsedi- 
catur  de  uno,  praidicatur  de  altero;  et 
hoc  modo  est  falsa.  Aliquid  enim  conve- 
nit  uni  ut  distincto  secundum  rationem 
ab  altero,  quod  non  convenit  alteri  :  sicut 
in  proposito,  habere  quidditatem  conve- 
nil  homini  ut  distincto  a  sua  quidditate 
secundum  rationem  ;  distinguilur  enim 
ab  illa  ut  habens  ab  habito.  —  Ibid. 
ad2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  Aristo  • 
teles  7.  Metaphys.  {text.  34  ;  I.  6,  c.  10) 
non  removet  materiam  a  quidditate,  sed 


METAPnVSlCA 

materiam  parlicularem,  et  eas  partesquai 
per  accidons  se  habent  ad  speciei  intel- 
lectum,  ut  manus  ct  pedes,  verbi  gralia, 
ab  honiinis  ratione,  el  has  carnes  et  ha3c 
ossa.  Quod  autem  partes  definitionis  in  ge- 
nere  cau&se  formalis  collocenlur,  non  est 
contra  id  quod  dicimus.  Omne  enim  supe- 
rius  sc  habet  ut  formale  respectu  inforio- 
ris.  Masculus  quoque  et  femina  elsi  non 
differant  specie  in  genere  animalis,  sicut 
album  et  nigrum,  difterunt  tamen  specie 
in  genere  sexus,  cujus  differentia^  ad 
genus  animalis  per  accidens  se  habent, 
et  ex  parle  materia3;  et  propterea  in  illo 
gcnere  non  causant  diversitatem.  —  Ibid. 
ad  3 ;  cf.  supra  q.  30,  a.  1  sqq. ;  7.  Mela- 
phys.  l.  4,  5  et  9  ;  10.  Melaphys.  I.  11  (4). 

Ad  sextum  dicendum,  quod  illa  conve- 
niunt  materia)  particulariter  existcnti,  ct 
non  materiae  abstraclpe  a  singularibus, 
quae  est  pars  quidditatis  specifica?;  et 
ideo  non  oportet  ilia  inesse  quidditati, 
nec  oportet  materiam  removeri  a  quiddi- 
tate,  proptcr  hoc  quod  illoruni  opposila 
quiddilati  insunt.  —  Cajetanus  I.  c.  ad  4. 

Ad  primum  secundoi  partis  dicendum, 
quod  genus  et  differentia  sumuntur  a 
parlibus  rei  :  non  ita  quod  partes  defini- 
tionis  sint  partes  rei,  sed  ita  quod  signi- 
ficant  rem  ipsam  quatenus  habet  illam 
partem,  a  qua  sunii  dicuntur.  Cum  enim 
dicitur  «  homo  est  aninial  rationale  d, 
animal  significat  hominem  quatenus  ha- 
bet  naturam  sensitivam,  rationale  vero 
significat  eundem  hominem  quatenus  ha- 
bet  rationem.  —  7.  Metaphys.  I.  9. 

Ad  secundnm  dicendum,  quod  quam- 
vis  genus  significet  totam  essentiam  spe- 
ciei,  non  tamen  oportet  ut  diversarum 
specierum,  quarum  est  idem  genus,  sit 
una  essenlia  :  quia  unitas  generis  ex 
ipsa  indeterminatione  vel  indifTerentia 
procedit,  non  autem  ita  quod  id  quod 
significatur  per  genus,  sit  una  natura 
numero  in  diversis  speciebus,  cui  super- 
veniat  res  alia,  qua3  sit  diiTerentia  deter- 
minans  ipsum,  sicut  forma  determinat 
materiam,  qua3  est  una  numero ;  sed  quia 
genus  significat  quandam  formam,  tamen 


DE  DEFlNlTIOiNE  —  QU.  XXXII  IN  VARllS  GENERIHUS  RERUM  —  ART.  II 


3.J.J 


noii  dclerminate  hanc  vel  illam,  quani 
delerminalc  dilVerentia  exprimit,  qUcC 
non  est  alia  quam  illa  quae  indelerminale 
significabatur  per  genus.  Et  idco  dicit 
Commcntator  12.  Metaphys.  lexl.  14, 
quod   materia    prima   dicitur     una     per 


gnata.  Sed  quia,  ut  dictum  est,  designa- 
tio  speciei  respectu  generis  est  per  for- 
mam,  designatioautem  individui  respectu 
speciei  est  per  materiam;  ideo  oportet 
ut  nomen  significans  id  unde  natura 
generis   sumitur,  cum  praecisione  forma^ 


remolionem  omnium  formarum,   sed  ge-     delerminalte  perlicienlis  speciem,  signifi- 
nus    dicitur    unum    pcr    communitatem     cet  partem  materialem  totius,   sicut  cor- 


formse  designalse;  unde  patet  quod  per 
additionem  difFcrenlia},  remota  illa  inde- 
terminationc,  qua3  erat  causa  unitatis 
generis,  remanent  species  diversaj  per 
essenliam. —  Etquia,  utdictumest,  natura 


pus  cst  pars  materialis  hominis.  Nomen 
autem  significansid  unde  sumitur  natura 
speciei  cum  prsecisione  materiaj  signa- 
la),  significat  partcm  formalem;  et  ideo 
humanitas  significalur  ut  foima  qucTdam. 


speciei  est   indeterminala  respectu  indi-  Et   dicitur   quod    cst    forma  lotius,  non 

vidui,  sicut  natura  generis  respectu  spe-  quidem    quasi  superaddita  partibus   es- 

ciei ;  inde  est   quod,    sicut   id  quod  est  senlialibus  malerise  et  formse^sicut  forma 

genus,  prout  praulicatur  de  specie  impli-  domus  superadditur   parLibus   inlegrali- 


cile  in  sua  significatione,  quamvis  indi- 
slinclc,  significat  totum  id  quod  delermi- 
nate  est  in  specie;  ita  id  quod  est  spe- 
cies,  secundum  quod  praidicatur  dc  indi- 
viduo,  oportct  quod  significet  lotum  quod 
essenlialilcr  csl  in  individuo,  licet  indi- 
slincle.  Et  hoc  modo  essentia  speciei  si- 
gnificatur  nomine  hominis;  unde  homo 
de  Socratc  prsedicalur.  Si  autem  signifi- 
calur  natura  speciei  cum  praecisione  ma- 
teriae  signatse,  qua3  est  principium  indi- 
vidualionis,  sic  se  habcbit  per  modum 
partis;  et  hoc  modo  significat  nomen 
humanitatis;  humanilas  enim  significat 
id  unde  homo  est  homo.  Materia  autem 
signala  non  est  illud  unde  homo  est 
homo ;  et  ita  nullo  modo  continelur  inter 
illa  ex  quibus  homo  habet  quod  siL  ho- 
mo.  Cum  igitur  humanilas  in  suo  intel- 
lectu  iucludat  tantum  ea  ex  quibus  homo 
habet  quod  sit  homo,  patet  quod  a  signi- 
ficalione  ejus  excluditur  vel  pra^ciditur 
materia  delerminata  vel  signata.  Et  quia 
pars  non  prsedicatur  de  toto,  inde  est 
quod  humanitas  nec  de  homine  nec  de 
Socrate  prsedicatur.  Unde  dicit  Avicenna, 
quod  quidditas  compositi  non  est  ipsum 
compositum  cujus  est  quidditas,  quam- 
vis  etiam  ipsa  quidditas  sit  composila  ; 
sicut  humanitas,  licet  sit  composila,  non 
lamen  est  homo,  imo  oportet  quod  sit 
recepta  in   aliquo  quod   est  materia  si- 


bus  ejus;  sed  magis  est  forma,  quae  est 
totum,  scilicet  formam  complectcns  et 
materiam,  cum  praecisione  tamen  eorum 
per  quse  materia  est  nala  designari. — Sic 
ergo  jjatet  quod  esseulia  hominis  signi- 
ficatur  hoc  nomine  «  homo  j>  et  l.oc 
nomine  «  humanitas  a,  sed  diversimode, 
ut  dictum  est  :  quia  hoc  nomen  «  homo  » 
significaL  eam  ut  tolum,  in  quantum  sci- 
licet  non  prselendit  designalionem  mate- 
rise,  sed  implicite  continet  eam  et  indi- 
stincte  :  sicut  dictum  est,  quod  genus 
continet  diffcrenliam.  Et  ideo  praedicaLur 
hoc  nomen  i  homo  d  de  individuis.  Sed 
hoc  nomeu  «  humaniLas  d  significat  eam 
ut  partem,  nec  continet  in  sua  significa- 
lione  nisi  id,  quod  est  hominis  in  quan- 
lum  homo,  et  praecidit  omnem  designatio- 
nem  materiaD,  unde  de  individuis  hominis 
non  prsedicarctur.  Et  propler  hoc  quan- 
doque  hoc  nomen  «.  essentia  »  invenitur 
pr^fidicatum  de  re  :  dicitur  enim  Socra- 
tes  essentia  quaedam ;  et  quandoque  ne~ 
gatur,  sicut  quando  dicitur  quod  essentia 
Socratis  non  est  Socrates.  —  Opusc.  30, 
c.  3. 

Et  haec  dicta  sunt,  ut  intelligatur,  quo- 
modo  nomina  generis,  speciei  et  differen- 
liae  significent  aliquo  sensu  lotum,  aliquo 
sensu  partem. 


S56 


OUARTA  PARS  — 


ARTICULUS  III 

QUOMODO     SUMATUR    DEFJNITIO    IN    SUBSTAN- 
TIIS    IMMATERIALIBUS. 

VicleLur  quod  non  possit  sumi  dcfinilio 
in  subslanliis  spirilualibus. 

l.Non  eniin  videLur,  quoniodo  possil  in 
eis  sumigenus  ol  differcnLia;  genus  enini 
sumiLur  ab  eo  quod  esL  in  poLenLia, 
dilTereiUia  vero  aformaseu  ab  acLu;  scd 
non  esL  assignarc  in  substanLiis  itnmaLe- 
rialibus  parLem  quse  sit  p)tenlia,  et  par- 
lein  quae  sit  actus,  sunt  enim  substanlise 
simplices  (1)  :  ergo  non  possuut  in  iliis 
sumi  genus  et  dilTerentia.  —  V.  in  Lo- 
gica  q.  3,  a.  4,  quaisLiunc.  2,  arg.  2. 

2.  PrseLerea,  sicuL  definilio  se  habeL  ad 
rera,  ita  parLes  defiiiiLionis  ad  parles  rei; 
sed  definilio  significat  rcm  definilam  : 
ergo  et  porLes  definlLionis  significant 
partes  rei  ;  sed  in  substanLiis  immaLe- 
rialibus  non  est  pars  et  [)ars  :  ergo  de 
iis  definitio  dari  non  potest.  —  l.  Senl. 
dist.  2f),  q.  1,  a.  1,  arg.  2. 

3.  Prselerea,  qusecunque  sunt  unius 
generis,  conveniunL  et  communicant  in 
una  polenLia  generis,  ut  dicilur  10.  Mela- 
phys.  {lext.22  ;  I.  9,  c.  7)  ;  sed  substantise 
immateriales  non  communicant  in  una 
potenlia  generis,  quia  inimateriales  sunl: 
ergo  non  possunt  habere  genus.  — 2.  Sent. 
dist.  3,  q.  1,  a.  3,  arg.  1. 

4.  Praelerea,  quaecunque  cxeunt  ab 
aliquo  communi  per  divisionem,  exeunt 
ab  illo  ut  prius  crant  in  iilo  in  potentia. 
Sed  subslanlise  separaLse  non  cxeunL  de 
poLenLia  in  aclum,  nisi  sumaLur  poLenLia 
agenLis;  alias  csset  generabilis  et  corrup- 
tibilis.  Nec  iterum  est  ponere  aliquod 
unum  secundum  rem  in  plures  subston- 
lias  separatas  seu  angelos  divisum  ;  hoc 
enim  non  posset  esse,  nisi  illud  unum 
esseL  quanLum.  Ergo  non  inveniuntur  plu- 
res  angeli  ejusdem  generJs;  non  crgo  est 
ponere  angelos  sub  genere.  —Ibid.  arg.  2. 

(1)  <>  Quc-edam  sunt  indivisibilia  aclu  et  potentia, 
ut  incorporalia  ».  Opnsc.  42,  c.  2  circa  med. 


METAPHYSICA 

5.  Praeterca,  omne  gonus  univoce  et 
a^qualitcr  pricdicolur  dc  suis  speciebus; 
sed  essenlialia  in  subsLanliis  separaLis, 
quae  consequunLur  naluram  communem 
in  ipsis,  invciiiunlur  in  illis  sccundum 
magis  cL  minus  :  crgo  in  illis  non  est  ac- 
cipere  genus.  — Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  :  \ .  Genus  subslanLiae  csL 
lanlura  genus  unum;  scd  substantiae  ira- 
materiales  sunt  in  genore  substantiae  : 
ergo  videtur  quod  possint  habere  gei.us 
in  quo  eonveniant.  et  per  consequens 
difTerenliom  qua  differant.  —  Ibid.  arg. 
1  Sed  conlra. 

2.  PraeLereo,  differenLia  addita  oencri 
constituit  speciem.  Sed  incorporeum,  se- 
cunduin  Porphyrium,  est  diflerentia  sub- 
stanliae.  Ergo  substantia  incorporea  est 
species  substanliae.  Praedicatur  autem  de 
multis  substantiis  separatis  specie  d  ffe- 
rentibus.  Ergo  datur  in  subsLanLiis  im- 
maLerialibus  genus  et  ditVercntia.  —  Ibid. 
arg.  2  Sed  conlra. 

Respondeo  dicendum,  quod  invenilur 
Iriplex  raoJus  habendi  essentiara  in  sub- 
stanliis.  Aliquid  enim  est,  sicut  Deus,  cu- 
jus  essentia  est  ipsum  suum  csse ;  et  ideo 
inveniuntur  aliqui  philosophi  dicenLes, 
quod  Deus  non  habet  essenliam,  quia  es- 
senlia  ejus  non  est  aliud  qua:n  essc  ejus. 
El  ex  hoc  sequilur  quod  ipse  non  sit  in 
genere  :  quia  omne  quod  est  in  geneie 
oporlet  quod  habeat  quidditatcm  praeter 
esse  suum  :  cum  quidditas  aut  natura 
generis  aut  speciei  non  distinguatur  sc- 
cunduni  rationem  naturaein  illis  quorum 
est  genus  vcl  species  ;  sed  esse  est  in  di- 
versis  diversimode.Seci^HGfo  invenitures- 
sentia  in  substantiis  compositis  (1)  ex  ma- 
teria  et  forma,  in  quibus  et  esse  est  recep- 
lum  et  finitum,  projjter  quod  et  ab  alio 
esse  habent  ;  et  iterum  natura  vel  quid- 
ditas  earum  recepta  est  in  materia  signa- 
ta ;  et  ideo  sunt  finilaj  et  superius  et  in- 
ferius,  et  in  eis  propter  divisionem  male- 
riaesignaiai  est  |  ossibilis  raullijjlicatio  in- 
dividuorum  in  una  spccie;  et  in  his  sub- 

(1)  O^msc.  30,  c.  6in  fine. 


Di:  DEFIMTIONE  —  QU.  XXXIl  IN   VAU'1S  (iEXKIlllUS  RKltrM  -  Airi'.  III  357 

stanliis   qualiter  se  habeat   essentia   ad  tiiitur  ex  illa  :  non    aiitcni    ila  qiioci  ipsa 

intcntiones  logicas,   supra  (art.  precced.)  forma  sit  dilTerentia,  scd  quia  est  princi- 

dictuni  est.  Tcrtio    invcnitur  essentia  in  pium  didercntia).  Et   idom    dicit    in   sua 

subslanliis  creatis   immaterialibus  et  in-  Mrlap/iys.  Et  dicitur  talis  dilTerentia  esse 

lcllcctualibus,  medio  modo  sc  Iiobens  in-  difTerentia   simple.v,  quia  sumilur    ab  eo 

tcr  primum  et  secundum  modum  habendi  quod  cst  pars    quidditatis    rei,    scilicet  a 

essentiam  :  in  quibus  est  aliud  esse  quam  forma.  Cum  autem  substanlioe  spiriluales 

cssentia  ipsarum.quamvis  esscnlia  sit  sine  sint  simplices  quidditatcs,  non   potest   in 

matcria  ;  unde  esse  earum  non  est  abso-  eis  differentia  sumi  ab  eo  quod  est   pars 

lutum,  sed  receptum,  et  ideo  limitatum  et  quidditatis,sed  a  tola  quidditate.  Et  ideo 

finitum  ad  capacilatem  naturae  recipien-  in  principio  dc  Anima  (lib.  1,  c.  1)   dicit 

lis;  sed  nalura  vel  quiddilas  earum  est  Avicenna,  quod    difforenliam    simplicem 

absoluta,  non  recepta  in  aliqua  materia.  non  habent  nisi  specics  quarum  esscntia^ 

Et  idco  dicitur   in  libro    de  Causis  (pro-  sunt  composiUie  ex   matcria  et  forma.  Si- 

pos.  5),  quod  inlclligentisesunt  finita)  su-  mililer  etiam  in  eis  c.k  tola    essenlia  su- 

perius  ct    infinilaj    inferius.    Sunt   enim  mitur  genus,  modo  tamen  difPeronti :  una 

finita)  quantum  ad  esse  suum  quod  a  su-  enim  substantia   separata    convenit  cum 

periori  recipiunt ;    non   tamen    finiuntur  alia  in    immaterialilate.  DifFerunt   autem 

inferiup,  quia  earum  formae  non  limitan-  ab  invicem  in  gradu  perfectionis,  secun- 

tur  ad  capacitalem  alicujus  materiae  reci-  dum  recessum  a  potentialitate,  et  acces- 

pientis  eas;  et  in  talibus    substantiis  non  sum  ad  actum  purum.  Et  ideo  ab  eo  quod 

invenitur  multitudo  individaorum  in  una  sequitur  illas  in  quantum  sunt  immate- 

specie,    nisi   in    anima  humana   propler  riales,  sumitur  in  eis  genus,   sicut  intel- 

corpus  cui  unitur. —  Et  quia  in  illissub-  lectualitas  vel  aliquid  hujusmodi  ;  ab   co 

stantiis  quidditas  non  estidemquod  esse,  autem  quod  sequitur  in  cis  gradum  per- 

ideo  sunt  ordinabilcs  in   praedicamento  ;  fectionis,     sumilur     in     cis    differcntia, 

et  proptcr    hoc   invenitur    in    eis  genus,  nobis  lamen  ignola.  —  Nec  oportct   has 

specics  ct  dincrentia,quamvis  earum  dif-  differentias  esse  accidentales,   quia   sunt 

ferenli.T.  propriac   nobis  occullce   sinf.  In  secundum  majorem  ct  minorem  perfectio- 

rebus  cnim  sensibilibus  etiam  ipsiB  diffe-  nem,  quse  non  diversificat  speciem.  Gra- 

rentiiicessentialesnobissunt  ignolae  ;  unde  dus  enim  perfectionis    in  rccipiendo  ean- 

significantur  per  differentias  accidentalcs,  dem  formam    non   diversificat    speciem, 

quae  cx  essentialibus  oriuntur,sicut  causa  sicut  albius  et  minus  album  in  participan- 

significatur  pcr  suum  effeclum,  sicut  bipes  do  ejusdem  specici  albedinem  ;  sed  diver- 

ponitur    difrercntia   hominis.    Accidentia  sus  gradus  perfeclionis  in  ipsis  formis  vcl 

autcm  propria  subslantiarum  immateria-  naturis  participatis  diversificat  speciom  : 

linm  nobis  ignota  sunt;  unde  differentiae  sicut  natura  procedit  pcr  gradusdo  planlis 

carum  nec  per  se   nec  per  accidentales  ad  animalia,per  qusedam  qua)  fiunt  mo  lia 

differentias  nobis  significari  possunt.  —  intcr  animalia  ct  planlas,  sccunduin  l^h'- 

Opiisc.  30,  c.  6.  losophum  in  lib.  dc  Animalibus.  —  Opu^c. 

Hoc  tamen  sciendum,  quod  non  eodem  30,  c.  6;  2.  Senl.  dist.  3,  q.  1,  a.  5,  c. 

modo  sumitur  genus  et  difTerentia  in  illis  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod    cst 

substanliis  et  in  substantiissensibilibus :  etiam  invcnirc  in  substantiis  immaleriali- 

quia  in  sentibilibus  genus  sumitur  ab  eo  bus  aliquid  ut  polontiam,  et   a'iquid  ut 

quod  est  matcriale  in  re,  differentia  vero  aclum.  Omne  enim  quo  I   recipit    aliquid 

ab  eo  quod  estformale  in  ipsa.  Unde  dicit  ab  alio,  est  in  potcntia  respcclu  illius;  et 

Avicenna  1.  de  Anima  c.  1,   quod   forma  hoc  quod  rcceptum  ost    in  eo,  est    actus 

in  rebus  compositis  ex  materia  et  forma  cjus.  Unde  oportet  quod    ipsa   forma   vel 

est  differentia    simplex  ejus  quod  consti-  quidditas,  quae  est  intelligenlia,  sit  in  po- 


3.-8  OIAHTA  PAUS  - 

lenlia  respeclu  esse,  quotl  a  Deo  recipit ; 
el  illiid  esse  lecopluin  est  per  inoduin 
aclus  ;  el  ita  inveuilur  aclus  et  potonlia 
in  inlelligeMtiis,  non  taincn  materia  et 
iorina  nisi  jcquivoce;  unde  etiam  pati, 
recipere,  subjcctuni  esse,  etomnia  hujus- 
modi,  quai  videnlur  rejjus  ratione  mate- 
ria?  convenire,  aequivoce  convcniunt  sub- 
stanliis  inlellectualibus  et  corporalibus, 
ut  in  3.  de  Anima  Commentator  dicit.  — 
Opiisc.  30,  c.  5.  —  Sic  ergo  ex  ipsa  pos- 
sibilitale  quidditatis,  in  substantiis  sepa- 
ratis  trahitur  ralio  generis  ;  ex  comple- 
mcnto  autem  quidditalis  trahitur  ratio 
differentiae,  secundum  quod  appropinquat 
ad  esse  in  actu.  —  Non  lamen  sic  su- 
muntur  in  eis  genus  et  differentia  slcut  a 
diversispartibus,  eo  quod  complementum 
in  eis  et  possibilitas  nonfundantur  super 
diversas  partes  quidditalis,  sed  super  illud 
simplex  :  quod  quidem  habet  possibilila- 
temsecundum  quod  de  se  non  habetesse, 
et  complementum  prout  estquaedam  simi- 
litudo  divini  esse,  secundum  hoc  quod 
appropinquabilis  est  magis  et  minus  ad 
participandumdivinum  esse  ;  et  ideo  quot 
sunt  gradus  complementi,  tot  sunt  diffe- 
rentiae  specifica}.  —  2.  Sent.  dist.  3,  q.  1, 
a.  5,  in  c. 

Ad  secundum  dicendum,  quod,  secun- 
dum  Avicennam  {Melapfujs.  tract.  5,  c.  5), 
dupliciter  definilio  potest  considerari  : 
vel  secundum  id  quod  significatur  per 
definitionem  vel  secundum  intentionem 
definitionis.  Si  primo  modo,  lunc  idem 
est  significalum  per  definitionem  el  defi- 
nitum  ;  unde  dicit  Philosophus  4.  Meta- 
phys.  [texL  28 ;  1. 3,  c.  7),  quod  ratio,  quam 
significat  nomen.  est  definitio.  Et  sic  de- 
fmitio  et  definitum  sunt  idem  ;  et  hoc 
modoquae  ponunlurindefinitionein  recto, 
non  sunt  partes  definitionis,  id  est  rei 
per  definitionem  significatse,  sicut  nec  de- 
finili.  Si  enim,  cum  dicilur  animal  ratio- 
nale  mortale,  animal  esset  pars  hominis, 
non  prsedicaretur  de  toto,  cum  nulla  pars 
inlegralis  de  toto  pra^dicetur.  Unde  ani- 
mal  dicit  totum,  et  similiter  rationale 
raortale.  —  Est   tamen    verum,  quod  in 


-VETAPHYSICA 

compositis  genus  et  differentia  quamvis 
non  sint  parles,  lamen  a  partibus  rei 
fluunt,  utex  supra  diclis  manifestum  est: 
quia  genus  fluit  a  materia,  quamvis  non 
sit  materia;  etdifferentia  a  forma,  ({uam- 
vis  forma  non  sit  dilferentia,  sed  sit  prin- 
cipium  illius  ;  et  sic  definitio  composita 
ostendit  realem  compositionem.  In  sim- 
plicibus  autem  (et  praecipue  in  Deo)  com- 
positio  quae  est  in  definitione,  non  redu- 
citur  in  aliquam  compositionem  rei,  sed 
solum  secundum  ralionem,  ut  dictum  est 
(in  c).  —  Et  inde  est  quod  sicut  esse  rei 
simplicis  inlellectus  enuntiat  per  compo- 
sitionem  affirmativam  plurium  nominum, 
cum  lamen  in  re  nulla  sit  compositio;  ita 
etiam  quidditatem  rei  simplicis,  in  qua 
non  est  compositio,  designat  per  plura 
nomina,  quibus  subest  in  re  pluralitas 
ralionum.  Quse  tamen  pluralitas  ratiouuai 
fundalur  in  angelis  super  distinctionem 
potenlige  et  actus,  quse  in  illis  distinguun- 
lur.  —  Si  auLem  consideretur  definitio 
secundum  suam  intentionem,  sic  definitio 
non  est  definitum,  scd  ductivum  in  co- 
gnitionem  ejus.  Et  sic  etiam  definitio  est 
composita  expluribus  intentionibus,  qua- 
rum  nulla  prsedicatur  de  ipsa,  nec  e  con- 
verso,  quia  intentio  generis  non  est  in- 
tentio  definitionis;  sed  hoc  non  est  nisi 
secundum  intellectum,  qui  adinvenit  has 
intentiones ;  et  sic  non  est  inconveniens, 
in  simplicibus  ponere  totum  et  partcm 
secundum  operationem  intellectus.  —  1. 
Sent.  dist.  25,  q.  1,  a.  1,  in  c. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  non  opor- 
tet  quod  substantiae  creatse  immateriales 
conveniant  nisi  in  una  intentione  poten- 
liae,  quae  est  possibilitas  recipiendi  esse  a 
Deo,  in  quo  subsistunt  sine  quanlitale  et 
materia.  — 2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a.  5, 
ad  1. 

Et  per  hoc  pdilel  responsio  ad  quartum  : 
quia  non  oportet  esse  unam  numero  po- 
tentiam,  quce  dividatur  in  omnes  ange- 
los,  vel  in  qua  prius  fuerint  in  potentia 
quam  in  actu.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  genus 
praedicatur  aequoliler  de  speciebus  quan- 


i 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXll  IN  VARIIS  GK.\P:UlBliS  RKIUM  —  ART.  IV  3.-)i) 

tuin   ad    intentionem,    sed   non    seniper  esse  sicut  potentia  ad  actum ;  at  nihil  vi- 

quantum  ad  esse,  sicut  in  figura    et  nu-  detur  esse  prius  quam   suum  esse,   quod 

mcro,  ut  in  3.  Mclapfiijs.  [lexl.  11 ;  1.  2,  c.  est  inesse ;  ab  eoenim  quod  inest  dicitur 

3)  dicitur.  Scd  hoc  in  spcciebus  non  con-  accidens  :  ergo  in  accidenle   non  videtur 

tingit,   ut  ibidem    dicitur.  Undc   ex   hoc  esse    essentia.  —  Opiisc.    32,  c.   4   post 

sufficienter   posset    probari,    quod    non  med. 

sunlunius  specici,  non  autem  quod   non  4.  Prasterea,  nulla  essenlia  suscipitma- 

sunt  unius  generis,   cum    conveniant  in  gis  et  minus  ;  accidentia,  saltem   multa, 

genere,  ad  quod  sc  habent  omnes  angeli,  suscipiunt  magis   et   minus  (v.    tract.  de 

sicut  diversae  species  numerorum  se  ha-  Formis  q.    6,  a.  1,  ad  4)  :  ergo   saitem 

bent  ad  numeruai,  (juarum    una    secun-  multa  accidentia  non  habent  essentiam. 

dum  seest  prior  alia.  ~  Ibid.  ad  3.  5.  Prselerea,   sicut  se    habet  essentia 

substantialis  ad  substantialem  essenliam, 

ARTICULUS    IV  ita  se  habet  essentia  accidentalis,  si   de- 

tur,  ad  essentiam  accidentalem.  Sed  essen- 

ouoMODO  iN  AcciDENTiBus  siT  ESSENTiA  ET  tia  substantialis  in  eodem  non  compatitur 

iN  Eis  suMATUR  DEFiNiTio.  aliam  essentiam   substantialem  (v.  tract. 

de  Formis  q.  6,  a.  1,  c).  Ergo  nec  essen- 

Videlur  quod  in   accidenlibus    non    sit  tia  accidentalis,  si    detur,  compatietur  in 

essentia,  et  in  eis  non  possit  sumi  defini-  eodem  essentiam  accidentalem.  At  vide- 

tio.  mus  multa  accidentia  diversa  specie  esse 

1.  Non  potest  enim  dici,  quod  habeant  in  eodem,  puta  albedinem  et  dulcedinem 
essentiam  primo  modo  habendi  essentiam  in  lacte;  ergodicendum,  quod  in  acciden- 
supra  (art.   prseced.)    relato,   id  est,    ita  tibus  non  sit  essentia. 

quod  esse  eorum  sit    sua    essentia  ;    nec  6.  Praeterea,  quod  non  est  aliquid,  non 

secundo  modo,  non  enim  est  in  eis    cora-  potest  habere  essentiam  nec  definitionem. 

positio  maleri£eetformae;nec  tertiomodo,  Sed  Philosophus  1.  Posfer.   [lext.   33  ;  c. 

hon  enim  in  cis  invenitur  potenlia  et  ac-  22)  vocat  accidentia   non  aliquid,  dicens  : 

tus.  Ergo  in  accidenlibus    non  est   acci-  '(  Ipsa  autem   de  ipsis,  qu£ECunque    non 

pere  essentiam,  et  proinde   nec  definitio-  aliquid  sunt,  prsedicari  non  dicimus  ;  ac- 

nem.  cidentia  enim   sunt    haec    omnia  ».  Ergo 

2.  Praelerea,  genus  sumilurin  re  ab  eo  accidentia  non  possunt  habere  essentiam 
quod  est  sicut  potenlia  ;  at  in  accidenli-  vel  detinitionem.  —  1.  Poster.  1.  34  (32). 
bus,  puta  in  albo,  id  quod  est  sicut  po-  7.  Praeterea,  vel  datur  definilio  acci- 
tcnlia,  est  subjectum  (la,  q.  3,  a.  6,  c.  ;  dentis  in  abslracto  sumpti  velin  concreto. 
Opusc.  41).  Ergo  in  accidenlibus  genus  Non  potest  dari  definitio  accidentis  in 
suraitur  a  subjeclo.  Sed  hoc  est  impossi  -  concrelo  sumpti  :  quia  sic  non  est  quid 
bile,  quia  mutato  subjeclo  mutaretur  ge-  unum,  sed  multa,  secundum  Philosophura 
nus,  et  proinde  essenlia  accidentis  et  de-  7.  Metapliys.  ;  definitio  autem  non  datur 
finitio  ;  hoc  autem  vidcmus  non  fieri  ;  in  nisi  unius.  Nec  etiara  in  abslracto  sumpti ; 
cadavere  enim  mulatum  est  subjectum  sic  enim  non  est  quid  compositum  ;  defi- 
quod  erat  antea,  et  tamen  accidenlia  re-  nitio  autem,quae  constatex  genere  et  dif- 
manent  ejusdem  speciei  et  generis,  quse  ferentia,  requirit  saltera  aUqualem  compo- 
erantantea,  licet  forte  non  eadem  nume-  sitionem  potentiae  et  actus,  super  quam 
ro.  Ergo  in  accidentibus  non  videtur  qua-  fundetur  (7.  Mclaphys.  1.  3  et  4).  Ergo 
hter  suraatur,  nec  proinde  qualiter  sit  non  polest  dari  definitio  accidentis. 
essentia.  Sed  conlra  est^  quod  dicit  Philosophus 

3.  Prceterea,  essentia  in  orani  eo  inquo  (7.  Metaphys.  iexl.  14;  1.  6,  c.  4)  :  Quod 
est,  praicedit  esse  ;  comparatur    enira  ad  quid  est  uno  raodo  significat  substantiara, 


:uo  OrAUTA  PAllS  — 

el  hoc  aliquid  ;  alio  vero  modo  quo  lcun- 
quo  prrrdicamenlorum,  quanlilatem,  qua- 
lilalem  el  alia  qua3Cunquo    lalia.    Ergo  in 
accidentii)us  reperitur  quod  quid    cst   et 
cssenlia  eldefinilio.  —  7.  Melaplnj.^.  1.  4. 
RESPONDiiO  DiCENDUM,  quodquia,  utdic- 
tum  est  (supra,  a.  l),esseiitia  per  defini- 
lionem  significatur,  oportct  quod  accideii- 
tia  eo  modo  lial;)eant  csscntiam,  quo    lia- 
bent    definitionem.    Definitionem    aulem 
liabent  incomplelam,   quia    non    possunt 
definiri,  nisi  ponalur  subjecluin  in  eorum 
delinilione  ;  et  hoc  ideo  est  quia  non    ha- 
bent  in  sc  esse  absolutum   per    se  a  sub- 
jecto.  Sed  sicut  exmateria  et  forma  relin- 
quitur  esse  substantialo,  quando  compo- 
nitur;  ita  cx  accidente  et  subjeclo  relin- 
quitur  esse  accidentale,  quando  accidens 
subjecto  advenit.  Etideo  etiam  nec  forma 
substanlialis  complclam  essentiam  habet, 
nec   materia  :  quia  in   definitione  formae 
substantialis  oportet  quod    ponalur    ilUid 
cujus  est  forma  ;  ct  ila  definilio  ejus  est 
per  additionem  alicujus,  quod  extra    cjus 
genus  est,  sicut   et  definitio   forma3   acci- 
dentalis  :  ut  etinm  in    definilione    animae 
ponitur  corpus  a  naturali,  qui  considerat 
animam  soluii  in  quantumest  forma  phy- 
sici   corporis.    Sed   tomen    inler    formas 
substantiales  et    accidenlales    tanlum  in- 
tei'est,  quia.  sirut  forma  &ubstantialis  non 
habet  per  se  esse  absolulum   sinc  eo  cui 
advenit,  ita  nec  illudcni  advenit,  scilicet 
maleria  ;  et  ideo  ex   conjunctione  utrius- 
querelinquitur  illud  esse,  in  quo  res  per 
se  subsistit,  et  cx   eis  cfficilur  unum  per 
se  :  propler  quod  ex    conjuncliono  eorum 
relinquitur  essenlia  quaeilam.  Unde  forma 
quamvis  in  se  considerata  non  habeat  ra- 
tionem   completam    essentia?,    tamen   est 
pars  es?cntia3  complelse.  Sed  illud  cui  ad- 
venit  accidens,  est  ens  in    se   compktum 
consistens  in  suo  esse ;  quod  quidem  esse 
naturaliter  pra)cedit    accidens,  quod  su- 
pervenit  ;  ct  idco  accidens   supervcnicns, 
ex  conjunctione  sui  cum  co   cui  superve- 
nit,  non  causal  illud  esse  in  quo  res  sub- 
sislit,  per  quod  res   cst  cns    per  se;sed 
causat  quoddam  esse  secundum,  sine  quo 


MECAIMIYSIGA 

res  subsistens  intelligi   potest   esse,  sicut 
primum  potest  intelligi  sine  secundo,  vel 
prrc  licatum  sine  subjecto.  Uride   ex  acci- 
dcnte  et  subjecto  non    fit    unum  per   sj, 
sed  unum  per  accidens;  et  ideo  ex  eorum 
conjunctione  non  resultat   essentia    quai- 
dam,  sicut  ex   conjunctionc    formcc    cum 
materia  ;   propter   quod   accidens    ncque 
ralionem  complelae  essentise  liabet,  neque 
pars  comj)lela3  essentiaicst  ;  sed  sicut  esl 
ens  secundum  quid,  ita  et  cssentiam    se- 
cundum quid  habet.  —  Sed  qtiia  illud,  quo  1 
dicitur  maxime  et  verissime   in  quolibet 
genere,  est  causa  eorum  quaj  sunt  postin 
illo  genere  :  sicut  ignis,   qui   est   in  finc 
calidilatis,  est  causa  caloris  in  rebus  cali- 
dis,  ut  in  2.  Metapliys.  {lexl.  4;  1.  1  rain., 
c.  1)  dicitur  ;  — •  ideo  substantia,  quae  est 
principium   in  genere   entis,  maxime    et 
verissime  essentiam  habens,  oportet  quod 
sit  causa  accidentium,  quse  secundario  et 
quasi  secundum  quid  ratioucm  entis  par- 
ticipant.  —  Quod  tamen  diversimode  con- 
tingit  :  quia  enim  parles  substantiae  sunt 
materia  et  forma,  ideo  qua^dam   acciden- 
tia  principaliter  consequuntur  formam,  et 
quasdam  materiam.  Forma  autern  inveni- 
tur  aliqua  cujus  esse  non  dependet  a  ma- 
teria,    ut    anima    intellectualis.    Maleria 
vero  non  habet    esse   nisi   per   formam. 
Unde  in  accidentibus,quae  sequuntur  for- 
mam,  est  aliquid  quod    non  habet  com- 
municationem  cum  materia,  ut  intt-lligere, 
quod  non  est  per  organum  corporale,  sicut 
probat  Philosophus  in  3.  de  Anima   {text. 
4;  l.  3,  0.  4).  Aliqua  vero  cx  consequenli- 
bus  formamsunt,  quae  habent  communi- 
calionem    cum   materia,  ut   scnlire.  Scd 
nuUum  accidens  sequilur   malcriam  sine 
communicatione  formae.  —  Opusc.  30,  de 
Ente  et  Es!:entia,c.  7. 

In  his  tamen  accidenlibus,  quse  mate- 
riam  consequuntur,  invenitur  qufelam 
diversitas.  Quaedam  enim  accidentia  con- 
sequuntur  materiam  secundum  ordinem 
qucm  habet  ad  formam  specialem,  ut 
masculinura  et  fcmininum  in  animalibus, 
quorum  diversitas  ad  materiam  reduci- 
tur,  ut  dicitur  in  10.  Mctaphys.  {fext.2\); 


1 


DE  DEFINITIONR  —  QU.  XXXII  IN  V 

.  9,  c.  9) ;  unde  remota  forma  animalis, 
dicta  accidenlia  non  remanent  nisi  sequi- 
voce.  Quaedam  vero  consequunlur  male- 
riam  secundum  ordineni  quem  habet  ad 
formam  gcneralem  ;  et  ideo  remota  for- 
ma  speciali  adhuc  in  ea  remanent :  sicut 
nigredo  culis  in  yliltiiiope  est  ex  mixtione 
elementorum,  et  non  ex  ratione  anima); 
et  ideo  post  mortem  in  eo  remanet.  Et 
quia  unaquoeque  res  individuatur  ex 
materia  et  collocatur  in  genere  vcl  specie 
per  suam  formam,  ideo  accidentia  qua3 
consequuntur  maleriam  sunt  accidentia 
individui,  secundum  qua3  etiam  indivi- 
dua  ejusdera  specici  dilTerunt  ad  invi- 
cem.  Accidentia  vero  qua3  consequuntur 
formam,  sunt  propria^  passiones  vel  ge- 
neris  vel  speciei ;  unde  inveniuntur  in 
omnibus  pai"ticipantibus  naturam  generis 
vel  speciei  :  sicut  risibile  consequitur  in 
homine  formam,  quia  risus  contingit  ex 
aliqua  apprehensione  animge  horainis.  — 
Sciendum  eliam  est,  quod  aliquando  acci- 
dentia  ex  principiis  essentialibus  causan- 
tur  secundum  aclum  perfectum,  sicut 
color  in  igne,  qui  semper  actu  est  calidus; 
aliquando  vero  secundum  aptitudinera 
tanlum,  sed  complementura  accipiunt  ac- 
cidentia  cx  agente  exteriori,  sicut  diapha- 
neilas  in  aere,  quse  completur  per  corpus 
lucidum  exterius  ;  et  in  lalibus  aptitudo 
est  accidens  inseparabile  ;  sed  comple- 
mentum  quod  advenit  ex  aliquo  principio 
quod  est  extra  essentiam  rei  vel  non  in- 
Irat  constitutionem  rei,  est  separabile, 
sicut  moveri  et  hujusmodi.  —  Tbid. 

Sciendum  est  autem,  quod  in  accidenli- 
bus  alio  modo  sumuntur  genus,  differen- 
tia  et  species  quam  in  substantiis.  Quia 
enim  in  subslantiis  ex  materia  et  forma 
substantiali  fit  per  se  unum,  una  quadam 
natura  ex  eorum  conjunctione  resullan- 
te,  quae  proprie  in  praedicamento  sub- 
s'antiae  collocatur  ;  ideo  in  substantiis 
nomina  concreta,  qua;  compositum  signifi- 
cant,proprie  in  genere  esse  dicuntur,  sic- 
ut  genera  vel  species,  ut  homo  vel  ani- 
mal  ;  non  autem  forrai  vel  materia  est  in 
praedicamento  hoc  modo  nisi  per  reduc- 


ARIIS  GENERIRUS  R^^^RUM  -  ART.  IV  361 

tionem,  sicut  principia  in  genere  princi- 
piatorum  esse  dicuntur.  Sed  ex  accidente 
et  subjecto   non  fit  unum  per  se ;  undc 
non   resultat  ex  eorum  conjunclione  ali- 
qua  naturo,  cui  intentio  generis  vel  spe- 
ciei  possit  attribui.  Unde  nomina  acciden- 
tium   concrelivc   dicta   non  ponuntur  in 
praedicamento,  sicut  species  vel   genera, 
ut  album  vel  rausicum,  nisi  per  reductio- 
nem  ;  sed  solura  secundum  quod  abslrac- 
ta  significanlur,  ut  albedo  et  rausica.  — Et 
quia  accidenlia  non  componuntur  ex  ma- 
leria  et  forma,  idco  non  potest  in  eis  su- 
rai  genus  a  materia,  et  differentia  a  for- 
raa,  sicut  in   substantiis  corapositis ;  sed 
oportet  ut   primura    genus    suraalur   ex 
ipso  raodo   essendi,  secundura   quod  ens 
diversiraode  secundura  prius  et  posterius 
de   decera    generibus   prgedicalur  :  sicut 
dicitur  quanlitas  ex  eo  quod  est  raensura 
substantiai,    et  qualitas  secundura  quod 
est  disposilio  substantiae,   et  sic  de   aliis 
secundum  Phiiosophum  5.  Metaphys.  [lexl. 
14;  I.  4,  c.  7.) —  Differentiae  vero  in  eis 
sumuntur  ex  diversilate  principiorum  ex 
quibus  causantur.   Et  quia  propriae  pas- 
siones  ex  propriis  principiis  subjecti  cau- 
sanlur,  ideo  subjcctura  ponitur  indefini- 
tione  eorum  loco  difterenliae,  si  in  abs- 
tracto  definiantur,  secundum  quod  sunt 
proprie  in    genere  :  sicut    dicitur   quod 
simitas  est  nasi  curvitas,  Sed  e  converso 
esset,  si  corura  dcfinitio  sumeretur   se- 
cundura  quod   concretive   dicuntur.    Sic 
enim  snbjectum  in  eorura  definitione  po- 
neretiir  sicut   genus  :  quia   tunc    defini- 
rentur  per  modura  subslantiarum  compo- 
sitarum,  in  quibus  rntio  generis  sumitur 
a  materia,  sicutdicimus  quod  simura  est 
nasus   curvus.    Siraililer    eliam    est,    si 
unum  accidens  alterius  accidentis  princi- 
pium  sit  :  sicut  principium  relationis  est 
actio  et  passio  et  quantitas,  et  ideo  secun- 
dum  haec  dividit  PhiIoso,jhus  relationeni 
in  5.  Melaphys.  {lexl.  20  ;  I.  4,  c.  1 5.)—  Sed 
quia  propria   principia  accidentiura  non 
seraper   sunt  manifesta,  ideo  quandoque 
sumimus  dilTerentias  accidentium  ex  eo- 
rum   effectibus  :   sicut  concresrativum  et 


:J(3-2  OUAaTA  PARS 

disgrcgalivum  visus  dicunlur  dilVercnliac 
coloris,  qure  causanlur  ex  abundanlia  et 
paucilate  lucis,  ex  qua  diversai  species 
coloris  causantur.  —  Ibid.  ;  Opusc.  32, 
c.  4  ;  Opusc.  41. 

Ad  pnmum  ergo  dicendum,  quod  Ires 
illi  modi  habendi  essenliam  inveniuntur 
tanlum  in  substantiis  (v.  art.  pracced.,  in 
c.,  et  huncart.,  in  c);  unde  non  mirum 
si  nullo  ex  illis  accidentia  habeant  essen- 
tiam. 

Ad  secundnm  dicendum,  quod  quia 
re  aliqua  pereunte  non  semper  perit  or- 
do  illius  ad  formam  generalem,  ideo  ac- 
cidentia,  quae  rei  conveniebant  in  ordine 
ad  formam  generalem,  remota  forma 
specifica  non  corrumpuntur,  sed  rema- 
nent,  ut  dictum  est  (in  c).  —  Opusc.  41. 
Ad  ierlium  dicendum,  quod  in  substan- 
liis  prius  cst  intelligere  essenlias  rerum 
quam  esse  earum,  sicut  recipiens  prius 
est  recepto  naturaliter.  Sed  cum  acciden- 
tia  non  habeant  esse  in  suis  essentiis, 
sed  per  eorum  receptionem  in  suis  sub- 
jeclis,  in  quibus  habentesse;  naturaliter 
prius  est  esse  quod  habent  in  suis  subjec- 
tis,  quam  essentia  in  consideratione  sui 
generis.  Hoc  tamen  non  facit,  quod  non 
habeant  essenliam  aut  definitionem.  — 
Opusc.  32,  c  4. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  accidentia 
non  seoundum  essentiam  suam  seu  quid- 
ditatem,  sed  secundum  suum  esse,  inlen- 
sionem  et  remissionem  suscipiunt.  —  V. 
tract.  de  Formis  q.  6,  a.  1,  ad  4. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  magna  est 
disparitas  inler  formam  substantialem,  a 
qua  esl  essentia  substantialis,  et  formam 
accidentalem,  quse  est  essentia  acciden- 
lalis.  Forma  enim  accidentalis  non  dat 
esse  in  subjecto  simpliciter,  quia  iliud 
praesupponitur  a  forma  substantiali;  sed 
sokun  dat  subjecto  perfectionem  quan- 
dam,  quse  est  perfectio  secundum  quid. 
Unde  sicut  esse  substantiale  est  esse  sim- 
pliciter,  esse  vero  accidentale  est  esse  se- 
cundum  quid,  ila  forma  substantialis  est 
perfectiosimpliciter,forma  autem  acciden- 
talis  est  perfeclio  secundum  quid,  Mani- 


—  MITAPHYSIGA 

festum  est  autem  quod  ipsum  subjecturn, 
eliam  secundum  eandem  partem  sui,  est 
in  potentia  ad  recipiendum  plures  perfec- 
tiones  secundum  quid  ;  non  autem  plures 
perfectiones  simpliciter,  quia  oporteret 
quod  haberet  plura  essc  substantialia, 
quod  est  impossibile.  Ex  quo  patet  quod 
plures  etdiversaeaccidentales  formae  pos- 
sunt  eidem  subjecto,  et  etiam  eidem  par- 
ti  subjecti  inesse,  si  habeant  remissas 
proprias  virtutes.  Quare  cum  esse  acci- 
dentale  nihil  aliud  sit  quam  inhaerentia 
quaedam,  vel  ad  miniis  omnino  depen- 
deat  ex  inhaerentia  ad  subjectum;  patet 
quod  plures  et  diversae  formae  accidenta- 
les  possunt  habere  eandem  inhaerentiam, 
et  per  consequens  terminari  uno  eteodem 
actu  essendi.  —  V.  tract.  de  Formis  q.  6, 
a.  1,  in  c  versus  fm. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  ibi  Philoso- 
phus  vocat  accidentia  non  aliquid,  quia 
nullum  eorum  est  aliquid  subsistens,  per 
oppositum  ad  id  quod  supra  dixit  de  sub- 
stantia,  quam  dicit  vere  esse  aliquid.  —  1. 
Posler.  1.  34  (32). 

Ad  septimum  dicendum,  quod  argu- 
mentum  concludit  quod  accidentia  non 
possint  habere  essentiam  et  definitionem 
simpliciter,  sed  non  quod  non  possint  ha- 
bere  secundum  quid.  Ilabent  enim  defi- 
nitionem  incompletam,  sicut  dictum  est, 
ita  quod  ea  quae  definiuntur  in  abstracto, 
in  eorum  definitione  accidens  ponitur  in 
recto  quasi  genus,  et  subjeclum  in  obliquo 
quasi  differentia,  ut  cum  dicitur  «  simitas 
est  curvitas  nasi  ».  Ea  vero  quae  defi- 
niuntur  in  concreto,  quae  sunt  quid  unum 
per  accidens,  sicut  album  vel  simum,  in 
eorura  definitione  ponitur  materia  vel 
subjectum  quasi  genus  et  accidens  quasi 
differentia,  ut  cum  dicitur  «  simum  est 
nasus  curvus  ».  —  1.  Periherm.  1.  4. 

ARTICULUS  V 

QUID    SIT    ESSENTIA    ET    QQOD    QUm    EST    IN 
UNOQUOQUE . 

Videtur  quod  essentia  el  quod  quid  in 


m  DEFINITIONE  —  QU.  XXXll  IN  VAmiS  GENERIBUS  RERUM  —  ART.   V  ■.m 

unoquoquc  non   sit  causa  cl  principium.  horao,  aut  est  quaerere,  quod  dictum  est, 

1.  Nihil  enim  est  cau3a,nisi  assignetur  propler  quid  homo  musicus  est  homo 
cujus  sit  causa;  nomen  cnim  causae  a  musicus,  aut  aliud  b  ;  quasi  dicat :  cum 
communicalione  nalurse  originem  habuit  quserimus,  propler  quid  homo  musicus 
(v.  tract.  de  Formis  q.  3,  a.  5,  in  c).  est  homo  musicus,  dupliciter  polcst  hsoc 
Sed  in  re  nihil  potest  assignari,  cujus  qurestio  intcHigi  :  uno  modo,  ut  id  quod 
essentia  et  quod  quid  est  sit  principium  dictum  est  et  positum  quoeratur,  scilicut 
et  causa.  Ergo  non  est  principium  nec  ut  de  hoc  toto  quod  est  homo  musicus, 
causa.  qu3cratur  hoc  totum  quod  est  homo  mu- 

2.  Prseterea,  si  dicatur,  quod  sit  causa  sicus.  Alio  modo,  ut  quoDratur  aliud  de 
essendi,contra,  nihil  est  sibi  causa  essen-  alio,  ut  scilicet  dc  homine,  qui  est  musi- 
di  (Iract.  de  Fonnis  q.  3,  a.  5,  arg.  1);  cus,  qua^ratur  non  propter  quid  sit 
ergo  essentiaet  quodquid  est  non  possunt  homo,  sed  propter  quid  sit  musicus.  — 
esse  principium  est  causa.  Et   primus    modus    quserendi    reproba- 

3.  Prseterea,  cum  omnia  comparentur  tur  omnino;  quserere  enim,  propter  quid 
ad  esse  sicut  potentia  ad  actum,  et  etiam  homo  sit  homo,  nihil  est  quserere.  In 
ipsa  essentia,  oportet  dicere  quod  esse  et  omni  enim  qusestione,  qua  quseritur 
ralione  suse  aclualitatis  et  ralione  suse  propter  quid,  oportet  aliquid  esse  mani- 
simplicitalis  sit  nobilior  omnibus  rebus  feslum,  et  aliquid  esse  qusesitum,  quod 
creatis  ;  sed  causa  debel  esse  nobilior  suo  non  est  manifeslum.  Cum  enim  sint  qua- 
effectu  :  ergo  esse  non  est  efTectus  essen-  tuor  qusestiones,  ut  in  2.  Poster.  (text.  1; 
tise.  —  Tract.  de  Formis  I.  c.  arg.  2.  c.  1)  habetur,   scilicet  An  est,  Quid  est, 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  7.  Quia  est,  et  Propter  quid  est ;  duseistarum 

Metaphys.  {text.  59  ;   I.  6,  c.  17)  dicentis  in  idem  coincidunt,  ut  ibidem  probatur, 

et  probantis,  ^Morf  ^iarf  emf  esse  esse  prin-  scilicet  Quid    est   et   Propter   quid   est. 

cipium  et  causam.  —  7.  Metaphys.  1.  17  Sicut  aulem  qusestio  Quid  est,  se  habet 

(15).  ad  qusestionem  An  est,  ila  qusestio  Prop- 

Rkspondeo  dicendum,   cum  Philosopho  ter  quid,   est  ad  qusestionem  Quia.  Cum 

(1.  c.  in  arg.  Sed  contra),  quod  quod  quid  igitur  qua^ritur  Propler  quid,  oportet  illa 

erat  esse  in  unaquaque  re  est  principium  duoesse  manifesta.  Secundum  enim  quod 

et  causa.  lllud  enim,  de  quo  non  quseri-  Propler  quid,  est  idem  ei  quod  est  Quid, 

tur  per  qusestionem  propter  quid,  sed  in  oportet  esse  manifestum  An  est;   secun- 

ipsum  alia  quaesila  reducuntur,  oporlet  dum  aulem  quod  Propter  quid,  distingui- 

esse  principiuni  et  causam.  Qusestio  enim  tur  a  Quid  est,  oporlet  esse  manifestum 

propterquid,  quaerit  de  causa.  Sed  sub-  Quia.  Et  ideo  dicit  Philosophus  hic,  quod 

stantia,  quse  est  quod  quid  erat  esse,  est  cum   quscritur  Propter  quid,  oportet  illa 

hujusmodi.  Non    enim  quseritur  propter  duo  esse  manifesta,  scilicet  ipsum  Quid, 

quid  homo  est  homo,   sed    propter  quid  et  ipsum  esse,  quod  pertinet  ad  qusestio- 

homo  est  aliquid  aliud  ;  et  similiter  est  in  nem  An  est.  Sicutcum  quseritur  :  propter 

aliis.  Ergo  subslanlia  rei,  quse  est  quod  quid  luna  eclipsalur?  oportet  esse  mani- 

quid  erat  esse,  estprincipium  et  causa.  —  feslumquod  luna  patitur  eclipsim.  Si  enim 

7.  Metaphys.  1.  17  (15).  non   sit   manifestum  hoc,  frustra  quseri- 

Quod    autem    d    ipsum    propter    quid  tur,  propter  quid  hoc  sit.  Et  eadem  ratio- 

semper   sic   quserilur  )>,    ita   quod    ipsa  ne,  cum  quaeritur,  quid  est  homo,   opor- 

qusestione  propter  quid  utamur  quseren-  let  esse  manifestum  hominem  esse.  Hoc 

tes,  propter  quid  aliquid  insit  alicui  alii,  autem  non  potest  contingere  si  qua^ratur 

et  non   propter  quid   aliquid  sit   ipsum,  Propler  quid  ipsum  est  ipsum?  ut  prop- 

probat  sic  Philosophus  :  «  Quserere  enim  ter  quid  homo  est  homo?  vel  propter  quid 

propter  quid  homo  musicus  sit  musicus  musicus  est  musicus  ?  Scilo  enim  quod 


36'i  nUARTA  PARS  - 

homo  esl  homo,  scitur  propter  quid.  Esl 
enim  una  rdtio,et  una  causa  in  omnibus, 
quam  impossihilo  est  ignorari  :  sicut  nec 
ah'a  communia,  quae  dicunlur  communes 
animi  conceptiones,  ignorari  possibile  est. 
—  Hujusautem  ratio  est,  ((uia  unumquod- 
(jue  est  unum  sibi  ipsi.  Unde  unumquod- 
que  dc  se  prscdicatur.  Nisi  forte  alicjuis 
veHt  assignare  aham  causam,  dicens, 
quod  ideo  homo  est  homo,  et  musicum  est 
musicum,  et  sic  de  ahis,  quia  unumquod- 
que  e?t  indivisibile  ad  se  ipsum  ;  et  ita 
non  potest  de  se  ipso  negari,  ut  dicatur, 
homo  non  est  homo.  Unde  oportet  ut  de 
se  affirmetur.  Sed  h?cc  ratio  non  differt 
a  prima,  quam  diximus,  scihcet  qnod 
unumquodque  unum  est  sibi  ipsi,  et  in- 
divisibile  ad  se  ipsum,  quia  supra  dixi- 
mus,  quod  unum  significat  indivisibile. 
Et  ideo  idem  est  dicere,  quod  unumquod- 
que  sit  unum  sibi,  et  indivisibile  ad  se 
ipsum.  Sed  etiam  dato  quod  hsec  esset 
ratio  alia  a  praedicla;  tamen  hoc  etiam 
est  commune  omnibus,  quia  unumquod- 
que  est  indivisibile  ad  se  ipsum,  et  se 
habet  ad  modum  principii,  quod  est  par- 
vum  quantitate  et  maximum  virtute. 
Unde  non  potest  quaeri  quasi  ignoratum, 
sicut  nec  alia  principia  communia.  Sic 
igitur  patet,  quod  non  potest  quaeri  prop- 
ter  quid  ipsum  sit  ipsum.  —  Ibid. 

Unde  relinquitur  quod  semper  quseri- 
tur  propter  quid  hoc  sit  aliud  hoc.  Quod 
subsequenler  manifestat  Philosophus, 
dicens,  quod  si  aliquis  quaereret:  propter 
quid  tale  onimal  est  homo?  hoc  quidem 
igitur  palam  quod  non  quajritur,  propter 
quid  homo  sit  homo.  Et  sic  patet  quod 
ahud  de  aliquo  quaeritur  propter  quid 
existit,  non  idem  de  ss  ipso.  Sed  cum 
quajritur  aliquid  de  aliquo  propter  quid 
existit,  oportet  esse  manifestum,  quia 
existit.  Nam  si  non  sit  ila,  ut  scilicet  non 
sit  manifestum  quod  exist^t,  nihil  quaerit. 
Quaerit  enim  fortassede  eo  quod  non  est. 
In  quaerendo  autem  propter  quid  de  ali- 
quo,  aliquando  quaeritur  causa,  quae  est 
forma  in  materia.  Unde  cum  quaeiitur, 
propter   quid  lonat?   respondetur,   quia 


MKTAPIIYSICA 

sonitus  fit  in  nubibus;  sic  enim  constat 
quod  aliud  do  alio  est  quod  quaeritur :  est 
enim  sonus  in  nubibus,  vel  tonitruum  in 
acre. —  Ali(piando  autem  quiieritur  causa 
ipsius  formae  in  materia,  quae  est  efficiens 
vel  finis  :  ut  cum  quaeritur,  propter  (juid 
haec,  scilicet  lapides  et  lateres,  sunt  do- 
mus?  In  ista  enim  quaestione  est  aliquid 
de  aliquo  quod  quaeritur,  scilicct  domus 
de  lapidibus  et  hgnis.  Ubi  adverte,  quod 
Philosophus  non  dicit  simpliciter,  quod 
quacratur  quid  est  domus,  sed  prop- 
ter  quid  hujusmodi  sunt  doraus.  Palam 
igitur  quod  ista  quae^tio  quaerit  de  causa. 
Quae  quidem  causa  quaesita,  est  quod  quid 
erat  esse,  logice  loquendo.  Logicus  enim 
considerat  modum  praedicandi,  et  non 
existentiam  rei.  Unde  quidquid  responde- 
tur  ad  quid  est,  dicit  Philosophus  perti- 
nere  ad  quod  quid  est,  sive  illud  sit  in- 
trinsccum,  ut  materia  et  forma,  sive  sit 
cxtrinsecum,  ut  agens  et  finis.  Sed  philo- 
sophus  qui  existentiam  quaerit  rerum, 
finem  vel  agentem,  cum  sint  extrinseca, 
non  comprehendit  sub  quod  q  lid  erat 
esse.  Unde  si  dicamus,  domus  est  ahquid 
prohibens  a  frigore  et  caumate,  logice 
loquendo  significatur  quod  quid  erat  esse, 
non  autem  secundum  considerationem 
philosophi.  Et  ideo  dicit  Aristoteles,  quod 
hoc  quod  quaeritur,  ut  causa  formae  in  ma- 
teria,  est  quod  quid  erat  esse,  ut  est  di- 
cero  logice,  quod  tamen  secundum  rei 
veritatem  et  physicam  considerationem 
in  quibusdam  est  t  cujus  causa  »,  id  est 
finis,  ut  in  domo  aut  in  lecto.  — Quod 
exemplificat  Philosophus  de  artificialibus, 
quia  in  eis  est  maximc  manifestum  quod 
sunt  propter  finem.  Quamvis  enim  natu- 
ralia  sunt  propter  finem,  tamen  hoc  a 
quibusdam  negatum  est.  Potest  igitur, 
cum  quaeritur,  propter  quid  lapides  et 
ligna  sunt  domus?  responderi  per  causam 
finalem,  scilicet  ut  dcfendamur  a  frigjore 
et  caumate.  In  quibusdam  vero  id  quod 
quaeritur,  ut  causa  formae  in  materia,  est 
quod  movit  primum,  id  est  agens.  Nam 
hoc  etiam  est  causa.  Ut  si  quaeritur,  prop- 
ter   quid   lapides   et   hgna  sunt  domus? 


DE  DEFIXITIONE  —  QIJ.  XXXll  IN  VARIIS  GENERIBUS  IIEIIUM  —  ART.  V  365 

polest  responderi  :  propler  arleiii  sedifi-  est;  hic  tanien  instat  dubilalio  de  qua3- 

colivam.  In  hoc   tamen  differt  inter  cau-  slione  Quid   est ;  et  hoc,  quia,    ut  supra 

sam  agenlem  et  finalem,  quia  lalis  causa,  diclum  est,  quaestio   Quid  esl,  et  Propler 

scilicet  agens,  qua3ritur   in  fieri  et  cor-  quid  est,  in  idem  quodammodo  incidunt. 

rumpi.  Allera  autem  causa,  scilicet  fina-  Et  ideo  qua3stio  Quid  est,  polest  trans- 


lis,  non  qnseritur  solum  iii  fieri  et  cor- 
rumpi,  sed  etiam  in  essc.  Et  hoc  ideo, 
quia  agens  est  causa  forma^  in  materia, 
transmutando  maleriam  ad  formam,  (piod 
fit  in  generari  et  corrumpi.  Finis  autem 
in  quantum  movet  agentem  per  inten- 
tionem,  est  causa  otiam  in  ficri  et 
corrumpi.  In  quantum  vero  res  per 
Fuum  formam  ordinatur  in  fincm,  est 
eliam  causa  in  essendo.  Unde  cum  di- 
cilur  quod  lapides  et  ligna  sunt  domus 
propter  arlem  aelificalivam ,  inteliigi-- 
lur  quoJ  ars  sedifica.tiva  est  causa  fien- 
di  domum.  Cum  vero  dicitur  quod  la- 
pides  et  ligna  sunt  domus  ut  defendamur 
a  fi  igore  et  caumate,  potest  inlelligi  quod 
propler  hoc  facta  sit  domus,  et  proptcr 
hoc  esse  domus  sit  utile.  —  Adver- 
tendum  aulem,  quod  hic  loquilur  Philo- 
sopims  de  substantiis  &ensibiiibus  ;  unde 
inteHigendum  est,  quod  hic  dicitur,  de 
agenle  naturali,  quod  agit  per  motum  ; 
nam  agens  divinum,  quod  influit  esse  sine 
niolu,  est  causa  non  solum  in  fieri,  sed 
eliam  in  essc.  —  7.  Metaphys.  I.  17  (15). 
Est  aulem  hic  circa  pra)dicla  aliqua 
difficultas,  quam  format  Philosophus  et 
solvit,  anlequam  solutionem  quseitionis 
proposilte  concludat.  Quia  enim  superius 
diclum  est,  quod  cum  quaeritur  propler 
quid,  semper  qua^ritur  aliud  dc  alio;  hoc 
autem  vidctur  in  aliquo  modo  quaerendi 
habere  inslanliam,  cum  scilicet  fit  quae- 
stio  de  aliquo  uno  simplici  :  ut  cum  quae- 
ritur,  quid  est  homo?  —  ideo  movet  hic 
circa  hoc  dubitationem,  et  solvit.  Et  hsec 
est  causa  dubitalionis,  quia  in  talibus  sim- 
pliciler  profertur  aliquid  unum,  ut  homo; 
et  non  proftruntur  in  quseslione  illa  qui- 
bus  convenit  esse  hominem,  sicut  parles, 
vel  etiam  aliquod  hominis  suppositum.  — 
Ubi  advcrtendum,  quod  cum  Philosophus 
locutus  fuerit  supra  de  quseilione  Prop- 
ter  quid  est,  et  non  de  quteslione  Quid 


formari  in  quaeslionem  Propter  quid. 
Qua3stio  enim  Quid  est,  quaerit  de  quid- 
dilaie  propter  quam  id,  de  quo  quid  est 
qucfritur,  prae:iicatur  de  quohbet  suorum 
subjectorum,  ct  convenit  suis  partibus. 
Propler  hocenim  Socrates  est  homo,  quia 
convenit  ei  illud,  quod  resp^ndetur  aJ 
quaeslionem  Quid  cst  homo?  Propter  hoc 
eliam  carnes  et  ossa  sunl  homo,  quia  quod 
quid  est  homo,  est  in  carnibus  et  in  ossi- 
bus.  Idem  est  ei'go  quaerero  Quid  est  ho- 
mo?  et  quaerere  Propter  quid  hoc,  scilicet 
Socrates,  est  homo?  vel  Propter  quid  hoc, 
scilicet  carnes  et  ossa,  sunt  homo?  sicut 
supra  quaerebatur  Propter  quid  lapides 
etligna  sunt  domus?  Est  ergo  quod  facit 
hic  dubitationem,  (|uia  in  quaeslione  non 
additur  hoc  aut  hoc.  Si  enim  adderetur, 
manifestum  esset  quod  esset  eadem  ratio 
in  quaestione  qua  quaeritur  Quid  est  horao  ? 
etin  aliis  quacstionibus,  de  quibus  supra 
dictum.  —  Ibid. 

Solvit  autem  tactam  difficultatem  Phi- 
losophus  dicens,  quod  oportet  qua3stio- 
nem  piaemissam  corrigere,  ut  loco  ejus 
quod  quaerebatur,  quid  est  homo?  quaera- 
lur,  propter  quid  Socrates  est  homo?  vel 
propter  quid  carnes  et  ossa  sunt  horao? 
Si  autem  non  sic  corrigatur  isla  quaestio, 
sequitur  hoc  inconveniens,  quod  aliquid 
sit  commune  ejus  quod  nihil  est  quaerere, 
et  ejus  quod  est  quaerere  allquid.  Dic- 
tum  estenim  supra,  quod  quaerere  ipsum 
de  se  ipso,  est  nihil ;  quaerere  autera  ali- 
quid  de  alio,  est  aliquid  quaerere.  Cum 
ergo  quaestio  Propter  quid,  in  qua  quaeri- 
tur  aliquid  de  alio,  et  quaestio  Quid,  in 
qua  non  videtur  quseri  aliquid  de  alio, 
nisi  praedicto  modo  corrigalur,  sibi  invi- 
cera  coramunicent,  sequetur  quod  aliquid 
sit  coraraune  quaestioni,  in  qua  nihilquae- 
ritur,  et  in  (jua  ahquid  quaeritur.  --  Vel 
alitt-r  dicendura  :  si  non  corrigatur  quae- 
slio  ista,  sequetur  quod  aliquid  sit  cora- 


Jl)t) 


OUARTA  PARS  — 


mune  ejus  quod  esl  nihil  quoerere,  etejus 
(|iiod  esl  (|i:aerere  aliquid.  Tunc  enini  ali- 
(|uid  qii;iMitiir,  ({uando  fit  quceslio  de  eo 
(iuod  csl ;  liinc  vero  nihil  qu;erilur,  (luan- 
do  fil  quajstio  de  eo  (juod  non  cst.  Si  ergo 
in  qua)stione,  qua  quaeritur  Quid  cst,  non 
0])orlet  ali(iuid  supponere,  et  aliud  qua^- 
rcro  de  illo,  posset  ista  qusestio  fieri  et  de 
cnle  et  de  non  ente;  et  ita  qua^stio  quse 
cst  Quid  e>t,  esset  communiterfactaet  de 
ali(iuo  et  de  nihilo.  Quoniam  vero  in  hac 
(pKTCslione,  qua  quajritur  Quid  est  horao  ? 
oportet  haberenotum,existcrcverum  hoc 
ipsum,(piod  estcsse  hominem  (aliler  nihil 
qua^reretur) :  sicut  cum  quaiTitur  Quid  est 
echpsis  ?  oportet  csse  notum  quia  est  echp- 
sis;  palam  est  quod  ille  qui  quserit  Quid 
esthomo?  qua^rit  Propler  ([uid  est.  Nam 
esse  est  pia^suppositum  ad  hocquod  quae- 
ritur  Quid  est;  qida  est  pra^suppositum  ad 
Propter  quid.  Sicut  cum  quserimus  Quid 
cst  domus  ?  idem  est  ac  si  quseramus 
Propterquid  ha3c,  scilicet  lapides  et  hgna, 
tuntdomus?  propter  hoc  scilicet,  <i  quia 
parles  domus  existunt  id  quod  erat  do- 
mui  esse  »,  id  est  propler  hoc  quod  quid- 
ditas  domus  inest  partibus  domus.  Dic- 
tum  estenim  supra,quod  in  talibus  Prop- 
ler  quid  quandoque  quserit  formam,  quan- 
doque  agentem,  quandoquc  finem.  Et 
similiter  cum  quserimus  Quid  est  ho- 
mo?  idem  est,  ac  si  qusereretur  Propter 
quid  hoc,  scilicet  Socrales,  est  homo? 
«luia  scilicet  inest  ei  quidditas  hominis.  Aut 
cliam  idem  est,  ac  si  quaereretur  Propter 
({uid  corpus  sic  se  habens,  ut  pula 
organicum,  est  homo?  Haec  enim  est  ma- 
leria  hominis,  sicut  lapides  et  lateres  do- 
mus.  Quare  manifestum  est  quod  in  tali- 
bus  qusestionibus  quaeritur  «  causa  mate- 
rise  »,  id  est  propter  quid  materia  pertin- 
gat  ad  naturam  ejus  quod  definitur.  Hoc 
autem  qusesitum,  quod  est  causa  malerise, 
«  est  species  j>,  scilicet  forma  qua  aliquid 
est.  Hoc  autem  «:  est  substantia  »,  id  est 
ipsa  substanlia  quse  est  quod  quid  erat 
esse.  Unde  relinquitur  quod  propositum 
erat  ostendere,  scilicet  quod  substantia 
sit  principiura  et  causa.  —  Ibid. 


METAIMIYSICA 

Unde  patet  quod,  sicut  Philosophus  di- 
cit  hic  1.  c.  (7.  Melaphys.  text.  60;  I.  6, 
c.  17),  ex  quo  in  omnibus  qusestionibus 
quieritur  ali^piid  de  aliquo,  sicut  de  raate- 
rise  causa,  quae  est  formalis,  vel  causa  for- 
mae  in  raaleria,  ut  finis  et  agens ;  palam 
est  (|uod  in  substantiis  simplicibus,  qusB 
non  sunt  composilae  ex  raateria  et  forma, 
non  est  aliqua  quaestio.  In  omni  enim 
quaestione,  ut  habitura  est,  oportet  aliquid 
esse  notura,  et  aliquid  quaeri  quod  ignora- 
mus.  Tales  autera  substantise  vel  totse 
cognoscuntur  vel  tolse  ignorantur,  ut  in  9. 
MetapJiys.  {text.  22  ;  I.  8,  c.  10)  etiara  di- 
cilur.  Unde  non  est  in  eis  quaestio.  Et 
propter  hoc  eliam  de  eis  non  potest  esse 
doclrina,  sicut  in  scientiis  speculativis. 
Nara  doctrina  est  generatio  scientise;  scien- 
tia  autem  fit  in  nobis  per  hoc  quod  sci- 
mus  propter  quid.  Syllogismi  enira  de- 
raonstralivi  facientis  scire,  raediura  est 
propter  quid  est.  —  Sed  alter  est  modus 
qusestionis  taliura.  In  cognitionera  enim 
harum  subslantiarum  non  perveniraus 
nisi  ex  substantiis  sensibilibus,  quarum 
substantise  simplices  sunt  quodam  modo 
caussc.  Et  ideo  utimur  substantiis  sensi- 
bilibus  ut  notis,  et  per  eas  quserimus 
substanlias  simplices,  sicut  Philosophus 
per  motura  investigat  substantias  iraraa- 
teriales  moventes.  Et  ideo  in  doctrinis  et 
qusestionibus  de  talibus,  utiraur  effectibus 
quasi  raedio  ad  invesligandum  substan- 
tias  simplices,  quarura  quidditates  igno- 
ramus.  Et  etiam  patet  quod  illae  substan- 
tiaecomparantur  ad  istas  in  via  doclrinoe, 
sicut  forma3  et  aliae  causae  ad  maleriara. 
Sicut  enira  quaeriraus  in  substantiis  raa- 
terialibus  forraara,  finem  et  agenlem,  ut 
causas  materiae  ;  ita  quaerimus  substantias 
simplices  ut  causas  substantiarura  raate- 
rialiura.  —  Ibid. 

Ostenso  autem  quod  quod  quid  est  est 
causa  et  principiura,  superest  videre  cu- 
jusraodi  sit  causa  et  piincipium.  Ad  cujus 
evidentiam  innuit  hic  Philosophus  di- 
stinctionem  quandara  compositionis  alicu- 
jus  ex  multis.  Quandoque  enira  ex  raultis 
fit  corapositio,  ita  quod  totura  compositum 


DE  DEFINITIONE  —  QU.  XXXll  IN  V 

ex  multis  est  unum  quoclciam,  sicut  do- 
mus  composita  ex  suis  parlibus,  et  mix- 
tum  corpus  ex  elementis.  Quandocjue  vero 
ex  multis  fit  compositum,  cjuod  non  est 
unum  simpliciter,  sed  solum  secundum 
quid  :  sicut  patet  in  cumulo  vel  acervo 
lapidum,  cujus  partes  sunt  in  actu,  cum 
non  sintconlinua);  undesimpliciter  quidem 
est  mulla, sed  solu m secund uni  quid  u nu m , 
proutista  multa  associanlur  sibi  in  loco. 
—  Hiijiis  autem  diversitatis  ralio  est,  quia 
composilum  quandoque  sortilur  spcciem 
ab  aliquo  uno,  qiiod  cst  vel  forma,  ut  pa- 
tet  in  corpore  mixlo,  vel  composilio,  ut 
patet  in  domo,  vel  ordo,  ut  patet  in  syl- 
laba  vel  numero.  Et  tunc  oporlet  quod 
totum  compositum  sit  unum  simpliciter. 
Quandoque  verocomppsilum  sortiturspe- 
ciem  ab  ipsa  muUitudine  partium  collec- 
tarum,  ut  patet  in  ocervo  et  populo  et 
aliis  hujusmodi  ;  et  in  talibus  totuin  com- 
posilum  non  est  unum  simpliciler,  sed 
solum  secundum  quid.  Dicit  crgo  Philo- 
sophus,  quod  quia  aliquid  est  sic  ex  ali- 
quo  compositum,  ut  totum  sit  unum,  et 
non  hoc  modo  sicut  cumulus  lapidum, 
sed  sicut  syllaba,  qua?  est  unum  simplici- 
ler ;  in  omnibus  lalibus  oporlet  quod 
ipsum  compositum  non  sit  ea  ex  quibus 
componitiir,sicutsyllabanon  estelemenla. 
Sicut  hgec  syllaba  quse  est  Ba,  non  est 
idem  quod  hae  duaj  liltera)  B  et  A,  nec 
caro  est  idem  (juod  ignis  et  terra.  Et  hoc 
sic  probat  Philosophus  :  quia  dissolutis  et 
divisis  elementis  non  remanet  caro  et  di- 
visis  litteris  non  remanet  syllaba  ;  litterae 
vero  remanent  post  dissolutionem  sylla- 
bcfi ;  et  ignis  et  lerra  post  dissolutionem 
carnis;  —  igitur  syllaba  esl  aliquid  pra3- 
ter  elementa,  et  non  solum  est  elementa, 
quae  sunt  vocalis  et  consonans,  sed  alte- 
rum  aliquid  per  quod  syllaba  est  syllaba; 
et  similiter  caro  non  solum  est  ignis  et 
terra,  aut  calidum  et  frigidum,  per  quo- 
rum  virtutem  elementa  commiscentur,  sed 
etiam  est  aliquid  alterum  per  quod 
caro  est  caro.  Hoc  autem  quod  est  pra^ter 
elementa  seu  componentia,  in  composito 
substantiali,  est  uniuscujusque  substan- 


AUIIS  f;ENERIHi:S  UEIIUM   -  AltT.   VI  367 

tia  et  ({uod  quid  erat  esse,  ({uod  in  uno- 
quo({ue  est  causa  et  principium  formale 
essendi.  — Ibid. 

Et  sic  patet  solutio  adprirrmm. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  non  est 
inconveniens  quod  aliquid  sit  sibi  causa 
essendi  formaliter,  non  efficienter.  — V. 
tract.  de  Formis  ({.  3,  a.  5,  ad  I,  ubi  ha3C 
objeclio  fuse  solvitur. 

Ad  lerlium  diccnduni  similiter,  quo:l 
effectus  non  est  nobiIi(>r  sua  causa,  a  qua 
procedit  efficienter  ;  forma  autem  et  quod 
quid  est  seii  quidditas  non  est  principium 
ct  causa  essendi,  nisi  in  virtute  causa^  effi- 
cientis.  —  V.  tract.  de  Formis  I.  c.  ad  2, 
ubi  habes  fusiorem  solutionem. 

ARTICULUS   VI 

UTRUM  ESSENTLE  RERU.M     SINT    AB  .ETERNO. 

Videtur  <{uod  essentice  rerum  sint  ab 
aeterno. 

1.  Essentiaenim  rei  nihil  estaliudquam 
possibilitas  ejus  cssendi  seorsim  sumpla 
ab  actu  essendi ;  sed  possibilitas  illa,  ({ua 
creatura  {)otest  esse,  est  ab  seterno  :  ergo 
essentiaj  rerum  sunt  ab  ?eterno. 

2.  Praeterea,  unumquodque  in  tantum 
est,  in  quantum  esse  primi  entis  partici- 
pat  (cf.  tracl.  de  Formis  q.  1,  a.  2,  c). 
Ergo  potentia  ad  esse  in  creaturis,  ({uae 
est  eorum  essentia,  nihil  est  aliud 
quam  potenlia  quam  habent  ad  par- 
ticipationcm  actualem  divini  esse;  sed 
divinum  esse  est  ab  aeterno  participabile 
taliter  et  taliter  :  ergo  potentia  ad  talem 
et  talem  participationem  est  ab  ceterno. 
Sed  potentia  ad  talem  participationem  est 
essentia  talis  rei.  Ergo  rerum  essentia3 
sunt  ab  ajterno. 

3.  Praeterea,  prima  rerum  creatarum 
est  esse  ;  sed  quidditas  creaturse  non  est 
esse,  sed  quid  prius;  comparatur  enim 
ad  illud  ut  potentia  ad  actum  ;  polentia 
autem  via  generationis  est  prior  actu  : 
ergo  quidditas  et  essentia  creaturae  non 
est  facta ;  ergo  est  ab  seterno.  —  de  Pot, 
q.  3,  a.  5,  arg.  2k 


3()8  QUARTA  1>AIIS  - 

4.  PrjutcTea,  possimt  formari  ab  .Tlerno 
l)roposiliones  verai  dc  essenlia  alicujus, 
pula  quod  hoino  cst  animol  ralionale;  sed 
I  roposilio  est  vera  vel  falsa,  quia  res  est 
aut  non  est  :  ergo  essentia  rei  est  ab  seter- 
no.  —  Cf.  supra  in  Mct;qDhysica  ([.  17, 
a.  5,  c. 

5.  Prajlerea,  sunt  aUse  propositiones 
sempiternac  verilatis,  in  quantum  sunt 
neccssarise,  sccundum  Phiiosophum  2. 
Penherm.  c.  1  (al.  de  Interpret.  c.  10).  — 
1.  Sent.  dist.  8,  ([.  2,  a  2,  arg.  5.—  Sed 
propositiones  necessarise  Funt  maxime 
illie  qua3  fiunl  de  essentia  rei ;  ergo  rerum 
essentiae  Lunt  aeternse. —  1.  Senl.  dist,  19, 
q.  5,  a.  3,  arg.  7 ;  la,  q.  10,  a.  3,  arg.  3. 

Scd  contra  :  Nihil  est  ciclernum  nisi 
Deus;  essontiai  rerum  creatarum  non  sunt 
Deus  :  crgo  non  sunt  asternae. —  1.  Se^it. 
dist.  8,  q.  2,  a.  2,  arg.  Sed  contra;  la, 
1.  c.  arg.  Sed  contra. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  essentia 
comparata  ad  tsse  nihil  aliud  est  quam 
potenlia  seu  jiossibilitas  ad  esse.  Unde  ad 
solutionen;!  quseslionis  de  natura  possibi- 
lilalis  considerandum  est.  Sicut  aulera 
snpra  (q.  6,  a.  1,  c.)  dictum  est,  triplex 
e.-t  genus  potenlio)  seii  possibilitalis  se- 
cundum  Philosophum  5.  MelapJiys.  {lext. 
17;  I.  4,  c.  12);  cui  eliam  opponitur  Iri- 
plex  genus  impossibilitatis.  Uno  niodo 
dicilur  ali(|uid  possibile  secundum  poten- 
liam  activam;  alio  moJo  secundum  po- 
tcntiam  passivam  ;  terlio  dicitur  possibile 
secundum  seipsum,  sicut  dicimus  possi- 
bile  quod  non  est  impossibile  essc ;  hoc 
autem  possibile  sumitur  ex  coheerentia 
terrainorum  {de  Pot.  q.  1,  a.  3,  c).  — 
Hujus  autera  diversilatis  potentiarum  ra- 
tio  potest  sumi  ex  hoc,  quod  cum  posse 
dicatur  in  ordine  ad  esse,  sicut  ens  dici- 
tur  non  solum  quod  est  in  rerum  natura, 
sed  secundum  coraposilionem  proposilio- 
nis,  ut  jam  midtoties  dictuni  esl,  prout 
est  in  ea  verura  vel  falsum  ;  ita  possibile 
vel  impossibile  dicitur  non  solum  propter 
potenliam  vel  impolentiam  rei,  sed  eliam 
propter  veritatem  vel  falsitatera  coraposi- 
tionis  vel  divisionis  in  propositionibus.— 


MCTAPUYSICA 

5.  Metaphjs.  I.  14  (17).  —  Ex  ([uibus  na- 
tet  quod  hic  tertius  modis  possibilis,  est 
raagis  in  intelleclu  quam  in  re,  ita  qnod 
ipsa  res  potius  judicalur  quam   dicatur 
possibilis.  F.t   sic   raanifestura   est    quod 
pohsibililas  illa  non  potest  esse  ab  aeterno 
nisi  in  aIi(iuo  intellectu.  Non  potest  ergo 
esse   ({usestio  nisi  de  prirao  et  secundo 
modo  possibilitatis.  —  Et  quidera  de  pri- 
mo,  quo  res  dicitur  possibilis   secundum 
polentiam   activam,  certum   est   res   ab 
aeterno  esso  possibiles,  (jualenus  Deus  ab 
aelerno  potest  creare   creaturani  aliquam 
in  aliqua  specie   durationis   sibi  conve- 
niente,  pula  in  temporc.    Sed  hxc  possi- 
biiitas  niliil  aliud  est  quam  csscntia  divina 
rerura  omniura  crcatrix  ;  ct  proinde  nihil 
dicit  a)tcrnura  praeler  Deum.  —  Superest 
ergo  secundus  raodus,    secundum   quera 
propter  polentiam    passivam    res  dicitur 
possibilis.  Sicut  autera  supra  (q.  7,  a.  1, 
in   c. ;  cf.    Opusc.  15,    c.  10  ante  raed.) 
dictum    est,  duplex   est   modus   quo  res 
procedit  in  esse  :  vel  per  motum  vel  sine 
motu  ;  et  secundum  hunc  diversum  mo- 
dum  acquirendi  esse   duplex  est  potentia 
passiva  :    una,  quse   convenit  illis  rebus 
qUcC  per  motum  producunlur,  scilicet  ma- 
teria;  et  de  hac  non  polest  esso  qua^stio, 
tum  (|uia  solis  rebus  mobilibus  convenit, 
unde  dicitur  raagis  potentia  ad  fieri  quam 
ad  esse  ;  tuni  quia  non  est  essentia  rerum, 
sicut  supra  (in  hac  qusest.  a.  1,  in  c.)  dic- 
tura  est ;  tura  quia  est  pura  potentia  pas- 
siva,  quam  irapossibile  est  intelligi   esse 
sine  aliqua    forraa.  Relinquitur  ergo  sola 
illa  potentia  secundum  quara  res  quse  pro- 
ducuntur  sine  motu,   possunt   esse  siculi 
sunt  spirituales,  et  etiara  quselibet  alia>, 
quatenus  procedunt   a  prirao  ente.  Hsec 
autera  potentia  non  potest  esse  ab  seterno, 
quia  non  potest  esse  nec  intelligi  sineaclu 
essendi,  in  quantum   est  id  ad  cujus  ca- 
pacitatem  esse  divinum  creaturse  commu- 
nicatur. 

Adcujus  evidentiam  sciendum  est,  quod 
quia  esse  divinum  est  universale  et  infi- 
nitum,  nulla  autem  perfectio  potest  uni- 
versaliter  et  iniinite  participari  ab  aliqua 


DE  ESSE  SEU  EXISTENTIA  — 

creaLura  ;  inde  est  quod  oportet,  si  crea- 
turse  dcbeatur  illud  esse  participatuni, 
quod  ipsuni  esse  divinuni  determinetur  ct 
finiatur  secundum  moduni  crealura)  qua3 
debet  ipsum  recipere,  eo  quod  unum 
quodque  recipiatur  per  modum  recipien- 
lis.  Hoc  autem  fieri  non  potest  nisi  me- 
diante  causa  secunda,  vel  principio  vel 
perfectione,  qua  mediante  ipsa  res  sit  de- 
bite  proportionata  ad  receptionem  talis 
esse  sic  limitali  et  determinati  secundum 
naturam  possibilitalis  creaturac  indilam. 
Et  hanc  quidem  naturam  sive  perfectio- 
nem  sive  principium,  per  quod  unaquae- 
que  res  fit  capax  et  receptibilis  ipsius 
esse,  quodque  illud  limitat  et  conlrahit, 
dicimus  in  rebus  compositis  formam  (Iract. 
dc  Formis  q.  1,  a.  2,  in  c),  quse  scilicet 
est  principium  quidditatis  et  essentiae  et 
speciei  uniuscujusque  rei  compositae;  in 
rebus  vero  simplicibus  dicimus  ipsam  ea- 
rum  quidditatem  et  substantiam. 

Ex  quibus  patet  quodpotenlia  illa,  qua 
unaquseque  res  potest  esse,  nihil  cst 
aliud  in  rebus  compositis  quam  forma 
ipsa ;  in  simplicibus  vero  quam  quiddi- 
las  el  substanlia.  Unde  ulterius  manife- 
stum  est  quod  polenlia  illa  non  potest 
esse  potentia  pura,  sed  est  aliquod  ens 
aclu  existens  in  potentia,  non  quidem 
sicut  ex  potenlia  et  aclu  compositum ;  da- 
retur  enim  sic  processus  in  infinitum  ; 
sed  sicut  aliquid  unum,  quod  quatenus 
facit  in  rc  quidditatem  vel  speciem,  seu 
quatenus  est  ipsa  quidditas  et  essentia 
rei,  dicitur  actus;  quatenus  vero  est  ab 
alio,  et  participat  esse,  aut  est  id  ratione 
cujus  res  participat  esse,  dicitur  potentia. 
—  Patet  ergo  ex  his,  quod  haec  potentia 
non  potest  esse  ab  a^terno,  quia  nihil  actu 
ens  est  ab  eeterno  preeter  Deum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  si  in, 
telligatur  de  possibilitale  qua  res  dicun- 
lur  possibiles  propter  potentiam  divinam, 
verum  est ;  si  intelligatur  de  possibilitate 
qua  dicuntur  possibiles  ab  aliqua  poten- 
tia  passiva,  falsum  est.  —  Cf.  tract.  de 
Formis  q.  1,  a.  2,  c. ;  q.  3,  a.  5,  c. 

Ad  secundum  similiter  dicendum,  quod 


or.  xxxiii  nriD  srr  —  art.  i  3m 

Deus  ab  seterno  est  participabilis,  quia 
ab  aeterno  potest  communicare  suum  esse  ; 
sed  hoc  non  signat  nisi  potentiam  acti- 
vam.  —  Cf.  de  Formis  q.  1,  a.  2,  c. 

Ad  terliwn  d\c\lu\\  quod  etiam  quidditas 
ipsa  creatur,  quatenus  ipsi  esse  atlribui- 
tur  :  quia  antequam  esse  habeat,  nihil  est 
nisi  forlG  in  intellectu  creantis.  — de  Pot. 
q.  3,  a.  5,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendiim,  quod  procedit 
de  possibili  secundum  se,  id  est  ex  cohse- 
renlia  terminorum,  unde  ad  ipsum  patet 
solutio  ex  dictis  (in  c). 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  propositio- 
nes  illse  sunt  a^terna^  veritalis  in  intelle- 
ctu  divino,  non  aliter;  nisi  ponerentur 
creaturse  ab  seterno,  sicut  philosophi  po- 
suerunt.  —  1.  Senl.  dist.  8,  q.  2,  a.  2,  ad 
5 ;  la,  q.  10,  a.  3,  ad  3. 


QU^STIO  XXXIII 

DE    ESSE  SEU    EXISTENTIA. 

Deinde  considerandum  estde  esse,  quod 
est  aclus  essentiae. 

CIRCA  QUOD  QU^RUNTUR  SEPTEM  : 

1.  Utrum  esse  sit  perfectissimum  inrebus,  et 
actualitas  omnium. 

2.  Utrum  esse  sit  efTectus  forma}. 

3.  Utrum  esse  sit  substaiitia  vel  accidens. 

4.  Utrum  esse   aliquo   participare  possit  vel 
aliquid  recipere. 

5.  Utrum  esse  distinguatur  a  forma. 

6.  Utrum  esse  sit  prius  et  intimius  in  re  quam 
forma. 

7.  utrum  in  eadem  re  possit  esse  multiplex 
esse. 

ARTICULUS    I 

UTRUM   ESSE    SIT  PERFECTISSIMUM    IN    REBUS, 
ET    ACTUALITAS    0MNI3    ENTIS. 

Videtur  quod  esse  non  sit  id  quod  est 
perfectissimum  inrebus,  et  actualitas  om- 
nium. 


SUMM.E  Philos.  VI 


24 


370  QUARTA  PARS  - 

1.  Forina  eniai  est  aclus  ali^iuis,  et 
proinJe  actualilas  alicujus  potenliai  (cf. 
in  Prinia  Secundai  hujus  Summce  Philos. 
q.  4,  3.  2,  in  c.) ;  ergo  tsse  non  e>t  aclua- 
lilas  omnium. 

2.  Prcelerea,  dicit  Dionysius  cap.  5  de 
Div.  Nom.  (§  3  ;—  Migne  col.  818),  quod 
\iventia  sunt  nobiliora  quam  existentia, 
et  intelligibilia  quam  viventia  (S.  Thom. 
de  Div.  Nom.  c.  5, 1. 1);  sed  ab  esse  (de 
quo  hic  agimus)  res  dicitur  existens  : 
er"-o  esse  non  est   perfectissimum  in  re- 

bus. 

3.  Prseterea,  sicut  raateria  determina- 
tur  per  omnes  formas,  ita  esse,  quod  est 
comniunissimum,  determinatur  per  om- 
nia  propria  praidicamenta  ;  ergo  sicut 
matcria  est  quid  imptrfectissimum,  ita  et 
esse.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  2,  arg.  9  ;  la,  q. 
4,  a.  1,  arg.  3. 

Sedconira  est  :  l.  quod  dicitur  inlibro 
de  Causis  (propos.  4)  :  <r  Prima  rerum 
crealarum  est  esse,  et  nonestante  ipsum 
creatum  aliud  ».Cujus  rationem  assignat 
auctor  hujus  libri,  quia  <r  esse  est  supra 
sensum  et  supra  animam  etsupra  intelli- 
gentiam,  et  non  est  post  causam  primam 
neque  latius  neque  prius  causatum  ipso ; 
propter  illud  ergo  faclum  est  superius 
causatis  rebus  omnibus  et  vehementius 
unitum.  Et  non  est  factumita  nisi  propter 
suam  propinquitatem  esse  puro,  uni  et 
vero,  in  quo  vero  non  est  raultitudo  ali- 
quorum  raodorura.  El  Proculus  in  suo 
libro  Elevationis  Tlieologicce  c,  138  (ex 
quo  libro  Gra^co  liber  de  Causis  ab  aliquo 
philosophorum  Arabum  excerptus  vide- 
tur)  eandera  propositionera  format  sub 
his  verbis,  quoniam  i  participantiura  di- 
vina  proprietate  et  deificatorura  primura 
est  et  superprimum  ens  b.  —  de  Causis 
1.  4  post  princ. 

2.  Praeterea,  Dionysius  cap.  5  de  Div. 
Nom.  (§  S ;  —  Migne  col.  819)  ait  :  «  Et 
ante  alias  ipsius  (scilicet  Dei)  participa- 
tiones,  esse  propositura  est ;  et  est  ipsum 
secundum  se  esse  senius,  eo  quod  est  per 
se  vitam  esse,  et  eo  quod  est  per  se 
sapientiam  esse,  et  eo  quod   est  per    se 


METAi'in>>ii:A 

similitudinera  divinam  esse  :  et  alia  quye- 
cunque  existentia  participantia,  ante  om- 
nia  illa  esse  participant.  Magis  aulcm  et 
ipsa  sccundura    se  ipsa    orania,    quibus 
existentia  participant  ipso,    secundum  se 
esse    participant    )•>.    Undc    concludit    : 
«  Convenienter  igilur  cunctis  aliis   prin- 
cipalius  sicut  existens   Deus    laudatur  ex 
digniori  aliorum  donorumejus  i>.  Et  infra 
ait  :  <r  Et  quidem    principia  existentium 
orania  esse  parlicipant  ;  et  sunt,  et  prin- 
cipia  sunt ;  et    priraura    sunl,   et  postea 
principia  sunt ;  et  si  vis,  Yiventium  sicut 
viventiura  principium  dicere   per   se   vi- 
tara,  et  similiura  sicut    sirailium    per  se 
sirailitudinera,  et  unitorum   sicut    unito- 
rura   per  se    unitionem,  et  ordinatorum 
sicut  ordinatorura  per  se   ordinationem, 
et  aliorura  quocurque  hoc,  aut  hoc,    aut 
ambobus,  aut  raultis,  participant  hoc,  aut 
hoc,  aut  utraque,  aut    raulta  participata, 
per  se  participationes   invenies  ipso  esse 
priraura  illas  participantes,    et  ipso   esse 
quidem  priraura  existentes,  postea  liujus 
aut  hujus  principia   existere,  et  partici- 
pare  esse  et  existentes  ct  participatas.  Si 
autera  ista  essendi    parlicipalione    sunt, 
multo  quidera  raagis  ea  quae  ipsis  primura 
participant  >.    Unde   concludit    iterura  : 
<t  Priraum  igitur  per   se   essendi  donura, 
per  se   bonitas  proponcns,   digniore  pri- 
raa  participatione  laudatur  d.  Ex  quibus 
patet  quod  esse  est  perfectissiraura   ora- 
niura  rerum  creatarum,  et  actualilas  ora- 
nium  entium.  —  de  Div.  Nom.  c.  o,  1.  1. 
Respondeo    dicendum,    quod    esse    est 
perfectissiraum  oraniura  rerum  et  aclua- 
litas  omnis  entis.  Hoc  taraen  diversiraode 
a   diversis  explicatur.    In  libro   enira  de 
Causis  (propos.  4)  esse  poniturperfectius, 
sicut  patet  ex  textu  relato  (supra,  arg.  1 
Sed  conira),    quia   secundura    positiones 
Platonicas,  sicut  supra  dictum  est,  quanto 
aliquid  est   coramunius,  tanto   ponebant 
illud  raagis  esse  separatum,  et  quasi  prius 
a  posterioribus  participatum,  et  sic  csse 
posteriorura  causani.  In  ordine  autem  eo- 
rum,qua3  de  rebusdicuntur,  communissi- 
mura  ponebant  Platonici  unura  et  bonura, 


DE  ESSE  SEU  EXISTENTIA  — 

cominunius  eliamquaniens,  quia  bonum 
vel  unum  de  aliquo  invenitur  prajclicaii, 
de  quo  non  jirK.licalur  ens  secundum  eos, 
scilicet  de  materia  prima,  quam  Plato 
conjungebat  cum  non  ente,  non  distin- 
guens  inter  materiam  et  privationem,  ut 
hubelur  in  1.  Pliys.  {lext.  79  et  80;  c.  9), 
et  tamen  maleria^  altribuebat  unitatem  et 
bonitatcm,  in  quantum  habet  ordinem  ad 
formam,  Bonum  cnim  non  solum  dicitur 
de  fine,  sed  de  eo  quod  est  ad  finem.  Sic 
igitursummum  et  primumrerum  princi- 
pium  ponebant  Platonici  ipsum  unum  et 
ipsum  bonum  separatum.  Sed  post  unum 
et  bonum  nihil  invenitur  ita  commune 
sicut  ens.  Et  ideo  ipsum  ens  separatum 
ponebant  quidem  creatum,  utpote  parti- 
cipans  bonitatem  et  unitatem  in  numero, 
sed  ponebanl  ipsum  primum  inter  omnia 
creala.  —  Unde  dicit  auctor  hujus  libri, 
quod  hujus  ralio  est,  quia  «  esse  est 
supra  sensum,  et  supra  animam,  etsupra 
inltlligentiam  b.  Et  quomodo  sit  supra, 
ostendit  subdens  :  a  Et  non  est  post  cau- 
sam  primam  lalius  »,  id  est  aliquid  com- 
munius,  et  per  consequens  neque  prius 
causatum  ipso.  Causa  autem  prima  est 
latior,  quia  extendit  se  etiam  ad  non  en- 
lia  secundumprae;licta.  Et  exhoc  conclu- 
dit,  quod  propter  illud,  quod  dictum  est, 
ipsum  esse  secundum  quoJ  est  superius 
omnibus  rebus  creatis,  scilicet  inter  ce- 
tero3  Dei  effectus,  communius  est,  et  est 
vehemcnlius  unum,  et  magis  simplex. 
Nam  ea,  quae  sunt  minus  communia,  vi- 
dentur  se  habere  ad  magis  communia 
per  modum  additionis  cujusdam.  —  de 
Causisi.  4  post  princ. 

Dionysius  autem  in  cap.  5  de  Div.  Nom. 
(§  0  ;  —  Migne  col.  819)  licet  multum 
imitetur  Platonicos,  taraen  in  hac  re  in 
aliquo  eis  consentit  et  in  aliquo  eis  dis- 
senlit.  Consentit  quidem  cum  eis  in  hoc 
quod  ponit  vitam  separatam  per  se  exi- 
stentem,  et  similiter  sapientiam,  et  esse, 
et  alia  hujusmodi.  Dissentit  autemab  eis 
in  hoc,  quod  ista  principia  separata  non 
dicit  esse  diversa,  sed  unum  principium, 
quod  est  Deus.  Unde  cum  dicitur  a  per 


QU.  XXXIII  QUID  SIT  —  ART.  I  371 

se  vita  »,  secundum  sententiam  Dionysii 
dupliciter  intelligi  potest  :  uno  modo,  sc- 
cundum  quod  per  se  importat  discretic- 
nem  vel  separalionem  realem  ;  et  sic  per 
se  vita  est  ipso  Deus ;  alio  modo,  secun- 
dum  quod  importat  discretionem  vel  se- 
parationem  solum  secundum  rationem  ; 
et  sic  per  se  vita  est  quse  inest  viventi- 
bus,  qua^non  distinguitur  secundum  reni, 
sed  sccundum  rationem  tantum  a  viven- 
tibus.  Et  eadem  ratio  est  de  per  se  sa- 
pientia,  et  sic  de  aliis,  ut  patet  in  cap.  6 
de  Div.  Nom.  Hic  autem  (I.  c.  ex  c.  5) 
«  perse  vitam  »  accipit  pro  vita  quae  inest 
viventibus ;  loquitur  enim  hic  de  partici- 
pationibus,  ut  videre  est  in  textu  relato 
(in  arg.  2  Sed  contra);  vila  autera  per  se 
existens  non  est  parlicipatio.  — de  Div. 
Nom.  c.  5,  I.  1  post  med. 

Quod  autem  per  se  esse  sit  priraura  et 
dignius  quam  per  se  vita,  et  per  se  sa- 
pientia,  ostendit  tripUciter.  Primo  qui- 
dem  per  hoc,  quod  qusecunque  partici- 
pant  aliis  participationibus,  primo  parti- 
cipont  ipso  esse  ;  prius  enim  intelligitur 
aliquod  ens  quam  unum,  vivens,  vel  sa- 
piens.  Secundo,  quod  ipsura  esse  compa- 
ratur  ad  vitam  et  ad  alia  hujusmodi  sicut 
participatum  ad  participans;  nam  etiam 
ipsa  vita  est  ens  quoddam  ;  et  sic  esse 
prius  et  simplicius  est  quam  vita  et  alia 
hujusmodi,  et  comparatur  ad  illa  ut  actus 
eorum.  Et  ideo  dicit  Dionysius,  quod  non 
solum  ea  quse  participant  aliis  participa- 
tionibus,  prius  participant  ipso  esse,  sed, 
quod  magis  est,  divina  quse  nominantur 
per  se  ipsa,  ut  per  se  vita,  et  per  se  sa- 
pientia,  et  alia  hujusmodi,  quibus  exi- 
stentia  participant,  participant  ipso  per  se 
esse,  quia  nihil  est  existens,  cujus  ipsuni 
per  se  esse  non  sit  substantia  et  sevum,  id 
est  forma  parlicipata  ad  subsistendum  et 
durandum.  Unde  cum  vita  sit  quoddam 
existens,  vita  etiani  participat  ipso  esse. 
Tertio,  quatenus  quidquid  est  a  Deo  cau- 
satum,  hoc  habet  per  suum  esse,  quod 
ex  Deo  recepit  ;  et  non  solum  alia  exi- 
stentia  causataparticipant  esse,  sed  etiam 
ipsa    principia    existentium    participant 


3"2 


OUARTA  PARS  — 


CS5C,  \i\  quanluin  sunt,  ct  principia  sunt. 
Et  piinuun  coaipelil  cis  esse  secunclum 
se,  et  postea  qnod  sint  principia  alio- 
rum,  etiani  iii  ali(|uis  volit  dicere,  secun- 
dum  opinionem  Platonicorum,  quod  per 
se  vita,  id  est  vita  qua^dam  separata  sub 
Deo,  sit  i)rincipium  \ivcntium  in  quan- 
lum  sunt  viventia,  et  similium  per  se 
similitudo,  et  similiter  de  omnibus  aliis 
participantibu?,  qu?ecunque  participant 
hoc  vel  illo  vel  ambobus  vel  mullis,  sem- 
per  invenies,  quod  hujusmodi  licet  parti- 
cipentur  ab  aliis,  tamen  ipsa  etiam  parti- 
cipant  ipso  esse,  ct  primo  intelligunlur 
ut  parlicipantia  esse,  quam  quod  sint 
principia  aliorum  per  hoc  quod  ab  aliis 
participantur.  Potest  lamen  intelligi  Dio- 
nysius  in  tcxtu  reluto  (supra,  in  arg.  2 
Sed  conlm),  quod  «  pL>r  se  vita  »  intelligi- 
lur  ipsa  vita  quiilem  in  vivenlibus,  qua^ 
est  formole  viventibus  principium,  et  si- 
mililer  de  aliis.  Ergo  si  ista,  qua^  sunt 
principia  ahorum,  non  su)it  nisi  per  par- 
ticipalionem  essendi,  multo  magiseaquae 
participant  ipsis,  non  sunt  nisi  per  par- 
ticipationemipsius  esse.  Et  sic  patet  quod 
Deus  per  ipsum  esse  omnia  causat.  —  de 
Div.  Nom.  c.  S,  1.  1  post  med. 

Ex  quibus  concluditur  manifeste,  quod 
secundum    sententiam    Dioiiysii  et  etiam 
auctoris  libri  de  Causis  esse  est  omniura 
rerum  creatarum   perfectissimum,  et  ac- 
lualitas  cujushbet  enlis.  —  Sed  hoc  am- 
phus  polest   manifestari   sic,    quia  actus 
est  semper  perfcclior   potentia.   Quselibet 
autem  forma  signata    non  intelligitur  in 
actu,    nisi  per  hoc   quod    csse    ponitur. 
Nam  humanilas   vel  igneilas  potest  con- 
siderari  ut  in  polentia  maleriae    exislens, 
vel  in    ut   in   virtute  agenlis,  aut  etiam 
ut  in  intellectu  ;  sed  per  hoc  quod  habet 
esse,  efficitur  aclu    existens.  Unde  patet, 
quod  hoc    quod   dico   a  esse  »  est  aclua- 
litas    omnium    entium,    et    propter    hoc 
est  perfectio    omnium  perfcclionum.  Nec 
intelligendum   est,    quod    ci    quod    dico 
«  esse  3),  aliquid  addaturquod  sit  eo  for- 
mah'us,   ipsum  determinans  sicut    actus 
potenliam;  (rcsse»  enim  quod  hujusmodi 


METAI^HYSICA 

est,  est  aliud  secundum  essentiam  ab  eo 
cui  additur  dctcrminandum;  nihil  aulem 
potest  addi  ad  <r  essc  »,  (luod  sit  extra- 
neum  ab  ipso,  cum  ab  eo  nihil  sit  extra- 
neum  nisi  non  ens,  quod  rion  [otest  esse 
nec  forma  nec  maleria.  Unde  non  sic  de- 
lerminatur  esse  per  aliud  sicut  potentia 
per  actum,  sed  magis  sicut  aclus  per  po- 
tentiam.  Nam  et  in  definitionibus  forma- 
rum  ponuniur  proprie  materiae  loco  dif- 
ferentiae,  sicutcum  dicilur  quod  anima 
est  actus  corporis  physici  organici,  etper 
hunc  modum  hoc  esse  ab  iho  esse  distin- 
guitur,  in  quantum  est  lalis  vel  lahs  na- 
turse.  Et  per  hocdicit  Dionysius  {de  Dio. 
Nom.  c.  5,  §  1  ; — Migne  col.  815),  quod 
licet  vivenlia  sint  nobiliora  quam  exi- 
stentia,  tamen  essc  est  nobilius  quam  vi- 
vere  ;  vivenlia  enirn  non  tantum  habent 
vilam,  sed  cum  vita  simul  iiabent  et 
esse.  —  de  Pol.  q.  7,  a.  2,  ad  9  ;  cf.  la, 
q.  3,  a.  4,  c.  ;  q.  4,  a.  l,ad  3. 

Adprimiim  ergo  dicendum,  quod  esse 
est  actualitas  omnis  etiam  formse,  ita 
quod  separalo  esse  secundum  intelleclum 
a  formis,  remaneant  in  potentia,  et  non 
inactu;  unde  non  potest  intclligi  forraa 
ess3  actu,  nisi  aliqualiter  intelligatur 
conjuncta  cura  esse.  —  Cf.  la,  q.  3,  a.  4, 
c;  tract.  de  Formis  q.  3,  a.  1,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  objeclio 
bene  se  haberet,  ct  essot  locus  dubitandi, 
si  ea  quiie  sunt  inlelligibilia  (intellectua- 
Ha),  supponeret  aliquis  non  existentia, 
vel  non  esse  viventia  ;  tunc  enim  sicut 
esseprseemineret  vilse,  et  vita  sapicntiGC, 
ita  existentia  praeeminerent  viventibus, 
et  viventia  sapicnlibus.  Sed  viventia  non 
carent  esse,  nec  intclligibilia  carent  vi- 
vere,  scd  habent  et  esse  ct  vivere  nobi- 
lius.  Unde  non  valet  objecto.  —  de  Div. 
Nom.  c.  5,  I.  1. 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  ipsum  esse 
est  perfcctissimum  ;  comparatur  enim  ad 
omnia  ut  actus ;  aihil  cnim  habet  actua- 
litatera,  nisi  in  quanlura  est.  Unde  ipsiira 
esse  est  actualitas  omnium  rerura,  et 
etiam  ipsarura  formarura,  sicut  patet 
ex  supra  (ad  1}  dictis.  Unde  non  compa- 


DE  ESSE  SEU  EXISTENTIA  -    QU.  XXXIll  oril)  SIT  -     ART.  IV 


rolur  ad  alia  sicut  recipiensad  rcceptum, 
sed  magis  sicut  receptum  ad  recipiens; 
cum  enim  dico  esse  hominis  vcl  equi,  ip- 
sum  csse  consideratur  ut  formale  et  re- 
ceptum,  non  autem  ut  illud  cui  competit 
esse.  —  la,  q.  4,  a.  1,  ad  3. 

ARTICULUS  II 

UTRUM    ESSE    SIT    EFFECTUS    FORM.E. 

De  hoc  vide  tractalum  dn  Formis  in 
finc  hujus  libri  quaestione  lerlia,  articulo 
quinlo  inlegro,  in  quo  hoc  ipsum  trac- 
tatur. 

ARTICULUS  III 

UrRUM    ESSE    SIT    SUBSTANTIA    VEL    ACCI- 
DENS. 

Vide  tractalum  de  Formis  quaestione 
tertia,  articulo  quarlo  integro. 

ARTICULUS  IV 

UTRUiM    ESSE    ALIQUO    rARTlCIPARE    POSSIT 
VEL    ALIQUID    RECIPERE. 

Vidctur  quod  esse  aliquo  participare 
et  aliquid  recipere  polest. 

1.  Esse  enira  vel  est  aliquid  vel  nihil ; 
non  potest  aulem  dici,  quod  sit  nihil  | 
si  aulem  est  aliquid,  crgo  parlicipat  esse, 
quod  cst  ipsum;  omne  enim  quod  est,est 
per  parlicipationem.  —  Gf.  in  Metaphy- 
sica  q.  7,  a.  2,  c. 

2.  Praelerea,  dicit  Boethius  in  libro  de 
Hebdom.  (sive  Quomodo  substaiitice  bonce 
sint;  —  Migne  t.  64,  col.  1311  raed.)  : 
«r  Quod  est,  alio  participat  ut  sit  ali- 
quid  ».  Sed  id  quod  est,  per  esse  est  : 
ergo  esse  aliquo  participare  potest.  — 
Opitsc.  69,  \.  2. 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Boelhius  in 
libro  de  Hebdom.  (coL  1311  post  med.)  : 
i  Quod  est,  participare  aliquo  potest,  sed 
ipsum  esse  nullo  modo  aliquo  participal; 


fit  cniin  participatio,  cura  ahquid  jam 
est;  estautera  aliquid  cura  esse  suscepe- 
lit.  Sed  quod  esl,  habere  aliquid  pras- 
tcrquam  quod  ipsum  est,  polest;  ipsura 
vero  esse  nihil  aliud  pra^ter  se  habet  ad- 
mixlum  »,  —  Opusc.  69,  1.2. 

Respondeo  digendum,  quod,  sicut  dicit 
Boethius  (I.  c.  in  arg.  Sed  conlra),  esse 
nullo  participarc  potesf,  nec  prseter  se 
aliquid  habere.  Et  quidera  quod  nullo 
participare  possit,  raanifeslatur  sic.  Est 
enirn  participare  quasi  partora  capere  ;  et 
ideo,  quando  aii({uid  parliculariter  recipit 
id  quod  ad  aUcrum  pertinet,  universa- 
Hter  dicitur  participare  illud  :  ^icut  horao 
dicitur  parlicipare  aniraal,  quianon  habet 
rationem  animalis  secundum  totam  cora- 
munitatera  ;  et  eadem  ratione  Socrates 
parlicipat  horainera.  Sirailiter  eliatn  sub- 
jectura  participat  accidens,  et  niateria 
forraam,  quia  forraa  subslanliaHs  vel 
accidentalis,  quae  de  sui  ratione  commu- 
nis  est,  determinatur  ad  hoc  vel  ad  illud 
subjeclum.  Et  simiHter  efTeclus  dicitur 
participare  suara  causam,  et  prajjipue 
quando  non  adaequat  virtutem  suaecausse, 
puta  si  dicaraus,  quod  aer  participat 
lucem  soHs,  quia  non  recipit  eam  in  ea 
claritate  qua  est  in  sole.  —  Praetermisso 
autera  hoc  tertio  modo  participandi,  im- 
possibile  estquod  secundum  duos  priraos 
raodos  ipsutn  esse  participet  aHquid.  Non 
enim  potest  parlicipare  aliquid  per  mo- 
dum,  quo  materia  vcl  subjectura  partici- 
pat  forraara  vel  accidens,quia  ipsum  esse 
significatur  ut  quiddam  abstractum.  Si- 
mililer  aulem  nec  potest  aliquid  parti- 
cipare  per  raodum  quo  particuiare  parti- 
cipat  universale.  Sic  enim  etiara  ea  qucC  in 
abstt^acto  dicunlur,  participat^e  aHquid 
possunt,  sicut  aibedo  colorera;  sed  ipsum 
esse  est  coramunissimura  :  unde  ipsum 
quidem  participatur  in  aliis,  non  autem 
parlicipat  aHquid  aliud.  Sed  id  quod  est, 
sive  ens,  quamvis  sit  communissimum, 
tamen  concretive  dicilur;  et  ideo  parti- 
cipat  ipsura  esse,  non  per  modura  quo 
raagis  coraraune  parlicipatur  a  rainus 
communi,  sed  participat  ipsura  esse  per 


;<7i  OUARTA  PARS  — 

modum  quo  conCretum  parlicipat  abs- 
Iraclum.  Et  hoc  est  quod  dicit  Boethius 
(1.  c.  in  a)'g.  Sed  contra),  quod  id  quod 
est,  scilieet  ens,  parliciparealiquo  polest, 
sed  ipsum  csse  nullo  modo  ali(iuo  parti- 
cipat.  Et  hoc  probat  per  lioc  quod  supra 
dixit,  quod  ipsum  esse  nondum  cst;  ma- 
nifeslum  est  enim  quod  id  quod  non  est, 
non  potest  aliquo  participare  ;  unde  con- 
sequens  est  quod  pai'licipatio  conveniat 
olicui  cum  jam  est;  sed  cx  hoc  aliquidest, 
quod  suscipit  ipsum  esse  (sicut  dicetur 
infra,  in  rcsponso  ad  1);  unde  relinqui- 
turquod  «  id  quod  est  j>,  aliquid  possit 
participare,  ipsum  aulem  «  esse  )>  non 
possit  aliquid  participare.  —  Op^isc.  69, 
1    2 

Unde  ulterius  sequltur  quod  esse  ali- 
quidrecipere  aut  habere  non  potest,quDd 
sit  extraneum  ab  ipso.  Circa  quod  consi- 
derandum  est,  quod  circa  quodcunque 
a6s//'ac/e  consideratum,  hoc  habet  verita- 
tem,  quod  non  habet  in  se  aliquid  extra- 
neum,  quod  scilicet  sit  praeter  essentiam 
suam,  sicut  humanitas  et  albedo,  etquse- 
cunque  hoc  modo  dicuntur.  Cujus  ratio 
est,  quia  humanitas  significatur  ut  quo 
aliquid  est  homo,  et  albedo  ut  quo  aliquid 
est  albura.  Non  est  autem  aliquid  homo 
formaliter  loquendo,  nisi  per  id  quod  ad 
rationem  hominis  pertinet  ;  et  similiter 
non  est  aliquid  albuni  formaliter,  nisi 
per  id  quod  pertinet  ad  rationem  albi ; 
et  ideohujusmodi  abslracta  nihil  alienum 
in  se  haberepossunt.  —  Aliter  autem  se 
habet  in  hisquae  significantur  in  concreto. 
Nam  homo  significatur  ut  qui  habet  hu- 
manitatem,  et  album  ut  quod  habetalbe- 
dinem.  Ex  hoc  autem  qucd  homo  habet 
humanitatem,  vel  albedinem,  non  pro- 
hibetur  habere  ahquid  aliud,  quod  non 
pertinet  ad  rationem  horum,  nisi  so- 
lum  quod  est  opposituni  liis  ;  et  ideo 
homo  et  album  possunt  aliquid  aliud 
habere  quom  humanitatem  vel  albedi- 
nem.  Et  hsec  est  ratio,  quare  albcdo 
vel  humanitos,  significantur  per  modum 
partis,  et  non  praedicantur  de  concrelis, 
sicut  nec  sua  pars  de  suo  toto.  Quia  igi- 


M  KTAPHYSICA 

tur,  sicut  dictura  est,  ipsum  «  esse  »  si- 
gnificatur  ut  abstractum,  «  id  quod  est  » 
ut  concretum,  conscquens  est  verum  esse 
quod  a  Boethio  (I.  c.  in  arg.  Sed  conlra) 
dicitur,  quod  id  quod  est,  potest  aliquid 
habere  pr^eterquara  quod  ipsuni  est,  sci- 
licet  praeter  essentiam;  sed  ipsum  esse 
nihil  habet  admixtum  prseler  suam  es- 
sentiam. 

Ad   primum    ergo    dicendum,     quod, 
sicut  dicit  Bocthius  paulo  ante  locum  ci- 
tatum  (in  arg.  Sed  contra) :  «  Ipsum  esse 
nondum  est;  at  vero  id  quod  cst,  accepta 
essendi  forma  est  atque  consistit  ».  Quod 
sic  intelligitur.  Aliud   enim  significamus 
per  hoc  quod  dicimus  <i  esse  »,  et   aliud 
per  hoc  quod  dicimus  «  ens  »   :  sicut   et 
aliud  significamus  cum  dicimus  <r  cui  re- 
re  )>,  et  aliud  per  hoc  quod  dicitur«  cur- 
rens  ».  Nam  currere  et  essesignificantur 
in  abstracto,  ut  su[)ra  (in  c.)  dictura  est, 
sicut  et  albedo  ;  sed  quod  est,  id  est  ens, 
et  currens  significantur  in  concreto,  vel- 
ut   album.  —   Sic   ergo  dicit  Boethius, 
quod  ipsum  esse  nondura  esl,    quia  non 
significatur  sicut    ipsum   subjectum  es- 
sendi,  sicut  nec  currere   significatur    ut 
subjecLum  cursus;  unde  sicut  non  possu- 
raus  diccrequod  ipsum  currcre  currat,  ita 
non  possumus  dicere  quodipsura  esse  sit; 
sed  sicut  id  ipsura  quod  est,  significatur 
sicut  subjectum  essendi,  sic  id  quod  cur- 
rit,  significatur  sicut  subjectum  currendi. 
Et   idco,    sicut    possumus  dicere  de    eo 
quod  currit  sive  de  currente  quod  cur- 
rat,  in  quantum  subjicitur  cursui  et  par- 
ticipat  ipsum  ;  ita  possumus  dicere  quod 
ens,  sive  id  quod  est,  sit,  in  quantum  ac- 
tumessendi  participat.  Et  hoc   est  quod 
dicit  Boethius   :    ^r  Ipsura  esse   nondura 
est  i;,quia  non  attribuitur  sibi  esse,  sicut 
subjecto  essendi;  «i:  sed  id  quod  est,  ac- 
cepla    essendi    forma    »,    scilicet    susci- 
piendo  ipsum  actum  essendi,  «  ost  atque 
consistit   »,  id    est,  in  seipso   subsistit. 
Non  enim  ens  dicitur  proprie  et   per   se 
nisi  de  substanlia,  cujus   est   subsistere. 
Accidentia  vero  nondicuntur  entia,  quasi 
ipsa  sint,  sed  in  quantum  eis  subest  ali- 


DE  ESSE  SEU  EXISTENTIA  — 

quid,  utpostea  dicetur.  —  Opusc.  69, 1.  2 
post  princ. 

Ad  secimdum  dicendura,  quod  sicut 
dicit  Boethius  (1.  c.  in  arg.  2),  divorsuni 
est  esse  in  eo  quod  est,  et  esse  aliquid. 
Circa  quod  considerandum  est,  quod  ex 
quo  id  quod  est,  potest  aliquid  habere 
prseter  suam  essentiam,necesse  est  quod 
in  co  consideretur  duplex  esse  :  quia 
enim  forma  est  {jrincipium  essendi,  ne- 
cesse  est  quodsecundumformamhabitam 
habens  aliqualiter  esse  dicatur.  Si  crgo 
forma  illa  non  sit  prteter  essentiam  lia- 
bentis,  sed  constituat  ejus  essenliara,  ex 
eo  quod  habet  talera  formam  dice- 
tur  habens  esse  simplicitcr  :  sicut  homo 
ex  hoc  quod  habet  animam  rationalem. 
Si  vero  sit  talis  forma,  quae  sit  extranea 
ab  essentia  habentis  eam,  secundum  il- 
lam  forraam  non  dicetur  habens  esse 
simpliciter,  sed  esse  aliquid  :  sicut  se- 
cundum  albedincra  horao  dicitur  esse 
albus.  Et  hoc  est  quod  Boethius  dicit, 
quod  diversuraest  esse  aIiquid,quod  non 
est  esse  sirapliciter ;  et  quod  aliquid  sit 
in  eo  quod  est,  quod  est  proprium  esse 
subjecli.  Et  ralio  est  quia  «  quod  est, 
participat  eo  quod  est  esse,  ut  sit  »,  ut 
ibidem  dicitur.  Alio  vero  participat,  ut 
aliquid  sit.  Unde  non  est  ipsum  esse, 
quod  participat  aut  habet  aliud,  sed  ip- 
sum  quod  est.  —  Ibid.  I.  2  circa  med. 

ARTICULUS  V 

UTRUM  ESSE  DISTINGUATUR  A   FORMA. 

Vide  tractatum  de  Formis  qusestione 
tertia,  articnlo  tertio  integro. 

ARTICULUS    VI 

UTRUM  E3SE  SIT    PRIUS  ET  INTIMIUS  IN  RE 
QUAM   FORMA. 

Videtur  quod  esse  non  sit  id  quod  est 
intiraius  sive  profundius  et  prius  in 
re. 


QU.  .X.X.XIII  QUID  SIT  -  ART.  V  375 

1.  Forma  enim  est  principium  essendi; 
unde  unumquodque  in  tantum  habet 
esse,  in  quantum  habet  formara  (Opusc. 
37,  c.  1;  Opusc.  72,  c.  14);  ergo  prius 
res  habet  forraara  quam  es.se. 

2.  Prseterea,  essentialia  prius  sunt  in 
re  quam  qucc  sunt  accidenlalia ;  at  esse 
cujuscunque  rei  crealas  non  est  ei  essen- 
tiale,  ut  supra  dictura  est,  sed  potius 
accidentale  ;  hoc  cnira  propriura  est  tan- 
tura  primientis  (la,  q,  oO,  a.  2,  ad  3;  q. 
6L  a.  1,  c.) ;  ergo  esse  rei  non  est  id 
quod  ei  prius  et  profundius  inest.  —  Gf. 
Opusc.  72,  c.  14. 

3.  Prtieterea,  raateria  est  prius  in  re 
quani  forraa,  et  proindc  quam  esse,  et  in 
ipsa  rccipitur  ipsa  forma  {Opusc.  41,  c.  1 
antc  med.);  ergo  videlur  quod  sit  id 
quod  prius  et  profundius  est  in  re. 

Sed  conlva  :  1.  Esse  est  actualitas  om- 
nis  entis,  et  perfectissiraum,  et  maxirae 
formalc,  ut  supra  (art.  prseced.)  dictum 
est ;  sed  id  quod  profundius  et  prius  et 
vehementius  est  in  re,  debet  esse  actua- 
litas  illius  rei  :  ergo  esse  est  id  quod 
profundius  et  prius  est  in  re. 

2.  Prseterea,  quod  correspondet  priraae 
et  universalissiraa^causse,  estidquodprius 
et  profundius  est  in  re.  Quanto  enira  ali- 
qua  causa  est  altior,  tanto  est  corarau- 
nior  et  efficacior  ;  et  quanto  est  effica- 
cior,  tanto  profundius  ingreditur  in  effec- 
tura,  et  de  reraotiori  potentia  ipsura 
reducit  in  actura  {de  Pot.  q.  3,  a.  7,  in 
c.  post  raed.).  Sed  id  quod  respondet  in 
re  primae  et  universalissiraae  causse,  est 
esse,  quod  est  proprius  ejus  effectus, 
sicut  supra  (q.  8,  a.  1,  c.)  dictum  est. 
Ergo  esse  est  quod  profundius  et  prius 
est  in  re. 

3.  Praeterea,  dicitur  in  libro  de  Causis 
(propos.  1),  ubi  affertur  exemplura,  quod 
causa  priraa  plus  influit  in  rera  quara 
causa  secunda  :  (C  Et  nos  quidera  exem- 
plificaraus  illud  per  esse,  et  vivura,  et 
horainein.  Quod  est,  quia  oportet  ut  sit 
res  esse  prirao,  deinde  vivum,  postea 
homo.  Vivum  ergo  est  causa  hominis 
propinqua,   et  esse  est   causa  ejus  lon- 


376  OUARTA  PAR^^ 

ginqua.  Essc  ergo  veheinenliiis  esl  causa 
houiini  quam  vivum,  quoniam  est  caiisa 
\ivo,  quocl  est  causa  homini.  Et  simili- 
ter  quando  ponis  rationalitatem  esse  cau- 
sam  hominis,  est  esse  vehemenlius  causa 
homiiii,  magis  quam  ralionalitas,  quo- 
niam  est  causa  causa3  ejus.  Et  hoc  quo- 
niam  quando  removes  virtutem  raliona- 
lem  ab  homine,  non  remanet  homo,  et 
remanet  vivum  spirans  sensibile.  Cum 
autem  removes  ab  co  vivum,  non  rema- 
net  vivum,  et  remanet  esse,  quoniam 
esse  non  removetur  ab  eo,  sed  remove- 
lur  vivum,  quoniam  causa  non  remove- 
tur  per  remotionem  causati  sui.  Remanet 
ergo  adhuc  csse.  Cum  ergo  individuum 
non  est  homo,  est  animal ;  et  si  non  est 
animal,  est  csse  lantum  ».  —  Ex  qui- 
bus  patet  quod  etiam  secundum  auctorera 
libri  de  Causis  esse  est  idquod  est  prius 
et  veheraentius  in  re.  —  de  Causis 
1.  1. 

Respondeo  dicendum,  quoJ  csse  est  id 
quod  est  prius  et  piofundius  ac  vehe- 
mentius  in  re.  Et  primo  quidem  ex  his 
quse  dicuntur  in  libro  de  Causis  (propos. 
1),  id  manifcbte  coiicludjtui'.  Tria  enim 
in  prima  piopositione  inducit,  quorum 
prjmum  cst,  quod  causa  prima  plus  in- 
fluit  in  effectura  quam  causa  secunda.  Se- 
cundum  cst,  quod  irapressio  causa3  primae 
tardius  rece  lit  ab  effectu.  Tertium  esl, 
quod  prius  ei  aJvenil.  Dictum  est  autem 
supra  (arg.  2  Sed  conlra,  et  loco  ibi 
citalo),  quoi  id,  quoJ  in  re  respondet 
prima3  causa:',  est  esse;  unde  sequitur 
quod  esse  sit  id  quod  prius  advenit  rei, 
et  tardius  recedil  ab  ea,  ac  proinde  quod 
vehemenlius  est  in  re.  —  de  Causis 
1.  1. 

Hsec  autera  tria  inducla  in  propos.  1 
libri  de  Causis  manifestantur  ibidem 
primo  perexemplum,  secuiido  per  ratio- 
nem.  Exemplum  autemvidetur  pertinere 
ad  causas  forraales,  in  quibus  quanlo 
forma  est  universalior,  lanto  prior  esse 
videtur.  Si  igitur  accipiaraus  aliquera 
horainem,  forma  quidem  specifica  ejus 
attenditur   in   hoc  quod  est  rationabilis. 


-  METAPHYSICA 

Forma  autem  generis  ejus  attenditur  in 
hoc  quod  est  vivum  vel  animal.  Ulterius 
autem,  id  quod  est  omnibus  commune, 
est  esse.  Manifestum  est  aiitcm  in  ge- 
neratione  unius  particularis  hominis, 
quod  in  naturali  subjecto  prius  invenitur 
esse,  deinde  invenitur  vivum,  postmodum 
autera  est  homo;  prius  enim  ipse  est 
animal  quara  horao,  ut  dicitur  in  2.  de 
Generat.  Animal.  (c.  3  post  princ).  Rur- 
sus,  quia  in  via  corruptionis  prius  amit- 
tit  usum  rationis,  et  remanet  vivum  et 
spiratio  ;  secundo  amittit  vivum  ct  spi- 
rans,  et  remanet  ipsum  ens.  —  Et  sic 
potest  intelligi  hoc  exemplura  in  libro  de 
Causis  relatum  (supra,  arg.  3  Sed  con- 
tra),  secundum  viam  generationis  et 
corruptionis  alicujus  individui.  Et  hajc 
est  ejus  intentio,  quod  patet  ex  lioc  quod 
dicit  :  «  Cum  ergo  individuum  non  est 
homo  »,  id  est  secundura  actum  pro- 
prium  horainis,  «  est  animal  )>,  quia 
aJhuc  remanet  in  eo  operatio  animalis, 
quaeconsistit  in  motu  et  sensu  ;  «  et  cum 
non  est  aniraal,  est  esse  tanlum  j>,  quia 
remanet  corpus  penitus  inaniraatum. 
Verificatur  hoc  exeraplum  in  ipso  rerum 
ordine;  nam  priora  sunt  essentia  seu 
existentia  viventibus,  et  vivontia  homi- 
nibus;  et  eadera  ratio  est  de  aniraali  et 
de  esse.  —  Ibid. 

Secundo,  tria  pra^dicta  probanturm- 
tione.  Primum  autem,  scilicet  quod  causa 
priraa  plus  influat  (ex  quo  sequilur  quod 
id  quod  ei  respondet  in  re  tamquani  pro- 
prius  elTectus,  se  habot  in  plus),  probat 
sic.  Erainentius  contingit  aiiquid  causse 
quam  causato.  Sed  operatio  qua  secun- 
da  causa  causat  effectura,  causatur 
a  causa  priraa.  Nara  causa  priraa  ad- 
juvat  causam  secundara,  faciens  eaai 
operari.  Ergo  hujus  operationis,  socun- 
dum  quamefTectus  producitur  a  causa  se- 
cunda,  magis  est  causa  causa  prima, 
quara  causa  secunda.  —  Proculus  autem 
expressius  hoc  sic  probat.  Causa  enim  se- 
cunda  cum  sit  elfectus  causcC  priraaj, 
subslantiara  suam  habet  a  causa  prima. 
Sed  a  quo  habet  aliquid  substantiara,  ab 


DE  E?SE  SEU  EXISTENTIA  —  QU.  XXXUI  QUID  SIT  —  ART.  VI  377 

00  habet  potentiam    sive  virtutem    ope-  eoqiiod  in  ordineprincipiorum  formalium 

randi.  Ergo  causa  secunda  habet  poten-  primum  est  esse,  quia   esse    est   primus 

tiamsivevirtutemoperandiacausapriraa.  actus,  nec  aliquid  designatur   in  actu  nisi 

Sed  causa  secunda    per  suam  potentiam  per  esse.  Non  enim  aliquis  hiabet   sanita- 

vel  virtutem  est  causa  efiectus.  Ergo  hoc  tem  in  actu,   nisi   sanitas  ponatur  esse  in 

ipsum  quodcausa  secunda  sitcausa  elTec-  eo.  Ideo  omiies  forma)  sequuntur  ipsum 

lus,  habet  a  prima  causa ;  esse  ergo  cau-  esse  in  ordine  actuum  sive  principiorum 

sam  effectus  inest    primo  prinuie   causa),  formaUum.  Sed  iuliaerendo  quidem  e  con- 

secundo  autem  causse  secundai.  Quod  au-  trario  est.  Forma  enim  perprius  iiihaeret, 

tem  est  prius  in  omnibus,  est  magis,  quia  et  per  ipsam  ipsum  esse  ;  et  ideo  consi- 

perfectiora  sunt   priora  naturalitcr.  Ergo  derando  ipsam  inha3rentiam,  esse  sequi- 

priraa  causaestmagis  causa  effectusquam  tur  formam.  Et  hoc  facile  est  videre  in  re 

causa  secunda.  —  Ibid.  —  Hinc  ergo  est  materiab',  ut  in  lapide,  ubi  esse    non  est 

quod  in    eodem  libro  (propos.  1)  dicitur,  ipsius  formse  primo,  sed  ipsius  rei,  lapi- 

quod  «  omnem  operationem  quam  causa  dis  scilicet  ;  materiaj  autem  et  formse  ex 

efficit  secunda,  prima  etiam  causa  efficit.  consequenti.  Videmus  enim,  quod  esse  in 

Verumtamen  efficit  eam  per  modumaUio-  re  tali,  per  mediura  et  quasi  distanterse 

rera  et  subliraiorem  ».  —  Secundum  au-  habet  ad  rormani.  Ipsum  enim  esse  in  la- 

tem,  scihcet  quod  impressio  causse  primae  pide,  est  actus  rei  immcdiate  et   primo  ; 

lardius  recedit   ab   effectu,  probatur  sic.  et  per  rem  ipsam   ipsuni  esse    est    aclus 

Quod  vehementius  inest,  magis  inhairet  ;  formse  talis  rei,  non  ut  entis,  sed   ut  ejus 

sed  priraa   causa   veheraentius  influit   in  quo  aliquid  est.  Ex  quibuspatet  quod  esse 

effectura  quara  causa  secunda,  ut  proba-  est  prius  in  ordine   acluura  quam  fonna. 

tum  est  (in  probalione  primi)  :  ergo  ejus  Sed  quia  materia  jrainediate   habet  con- 

impressio  raagis  inhaeret;  ergo  tardius  re-  jungi  formae,  cui   ipsa  est  proportionata, 

cedit. —  Terlium  vero,  scilicet  quod  prius  ex  qua  conjunctioneresultat  corapositum, 

adveniat,   probatur    sic.   Causa    secunda  cujus  aclus   esL  ipsuin  esse  ;  ideo  fornia 

non  agit  in  causatura    suum    nisi  virtule  est  mediura  in  acquirendo  esse  ipsi  raate- 

causae  priraae.  Ergo  et  causatuin  nonpro-  rise  et   ipsi    coraposito,  quia  ipsum  con- 

cedit  a  causa  secunda    nisi   per  virtutein  junclum  non    esset,  nisi  forraa  inhaerens 

causae  priraa3.  Sic  ergo  virtus  causae  pri-  esset  raateriae.  Et  ideo  secunduin  inhae- 

mae  dat  effectum  secundae,  ut  attingalur  a  rentiam  prior  estforraa,  et  esse  p>)sterius. 

virtute  causae  primae.  Prius  eniin  altingi-  —  Opxisc.  37,  c.  1   post  med.;  cf.  Opusc. 

tur  a  virtute  causac  primae. — Hoc  autera  41,  c.  1  ;  Opusc.  72,  c.    14;  1a.  q.    8,  a. 

uno  raodo  Proculus  sic  probat.Causa  pri-  1,  c. ;  Qiioest.  disp.  de  Aninia  a.  2,  c. 
raaest  raagis  causa  quamcausa  secunda  ;         Adprimum  ergo  dicendum,  quod  sicut 

ergo  est  perfectioris  virtulis.  Sed  quanlo  patet  ex  dictis,  primum    principiura  for- 

virtus  alicujns  causae  est  perfectior,  tanto  male  essendi   est  ipsura   esse,    per  quod 

ad  plura  se  extendit  ;  ergo  virtus   causae  quaelibet  formadicitur  causare  esse.  Unde 

priraae  ad  plura  se  extendit  quam  virtus  forma  non  dat  esse   suae    maleriae,  cujus 

causac  secundae.  Sed  id  quod  in  pluribus  diciLur  acLus,  nisi  per  ipsum    esse,  quod 

est,  prius  est  etiam  in  adveniendo  et  ulti-  esL  eLiani  actus  ipsius  forraae  ;quod  tamen 

mum  in  recedendo;  ergo  impressio  cau-  dicitur  sequi    ipsam  formam,  quia  in  or- 

sse  primse  primo  advenit  et   ulLirao  rece-  dine  unionis  ita  se  habet,  quod  esse  abso- 

dit.  —  de  Causis  I.  1.  luLum  nulli  inalerise  uniLur,  cura  in  nul- 

Ex  quibus  paLetquodsecundum  librum  lius  coinpositionem  cadat.  Et  ideo  per  for- 

de  Ca?ists esse  est  id  quodse  habetin  plus  in  mam  necesse  est  esse  Iribui  materiae,  et 

re,  et  quod  profundius  et  prius  etintimius  non  per  se.  IJnde  est  quod  respiciendo  ad 

inest.  —  Id  praeterea  manifestum  est  ex  ordinem  inhserentise,  forraa    est    princi- 


378 


OUAIITA  PARS  —  METAPllYSIGA 


piiim  ipsius  esse ;  respicicndo  voro  ad 
ipsaiii  aclualilalcin  materia)  sive  compo- 
sili,  csse  est  prius  (juam  ipsa  forma.  — 
Opusc.  72,  c.  14  circa  ined. 

Et  per  hoc  facilis   est    responsio  ad  se- 

cundum.    Esse    cnim    habet  comparatio- 

nem  ad  principium  essendi,  et  ad  ipsum 

quod  est,  si  non  sitsuum   esse,  quod   so- 

lum  in  Deo   habet  locum.  Et  hoc    patet  : 

quia  essc  alhum,    ipsum    album   non  est 

accidens,  sed  habito  respeclu  ad   albedi- 

nem  est  principium  esse  albi,  in  quo  so- 

lum  essentiahter   est    albedo.   Ad  ipsum 

vero  subjectum  comparatum,  esse  album 

est  accidons,  per  quem  modum  csse   rei 

animatfft,  habito  respectu    ad  principium 

ut  est  principium  talis  esse,    ipsum  esse 

non  est  accidens.  Primum    enim    princi- 

pium  formale  essendi  est  ipsum   esse,  ut 

dictum  est.  Sic   igitur,  si   fiat    respectus 

ad  ipsum  principium   essendi  in  compo- 

sito,  esse  non   est  accidens.  Si   vero  fiat 

respectus  ad  ipsum  quod  est,  ut  ad  ange- 

lum,  vel  ad  quodcunquo   aliud,  illud  esse 

est  accidens,   quia  ipsum  quod  est  intel- 

ligi  potest  et  definiri  per    propositionem 

indicantem  quod    quid    est,  etiamsi  non 

sil,  nec  per   aliquem    dici    posset  ipsum 

esse,  cum  suum  esse    non  sit  ipsum  ens. 

—  Tahula  Concord.  n.  113;  cf.  Opusc.  72, 

c.  14. 

Ad    lerHum   dicendum,  quod  esse  for- 
malius  se  habet  ad  rem  constiluendam  in 
genere  entis,  quam  qu?elibet  pars  compo- 
siti,   et  etiam  quam  ipsa    forma  quse  hoc 
ipsum  esse  daf,  et    materia  cui  datur,  ex 
quibus   resultat    compositum,    cujus   est 
hoc  esse  ut  entis.  Intimum  ergo  ad   rem 
ipsam,  quaeest  ens,  inter  omnia  est  ipsum 
esse  ejus,  et  post  ipsum   ipsa    forma  rei, 
qua  res  habet  ipsum  esse;  et   ultimo  ipsa 
materia,  qna)  licet  sit  fundamentum  in  re 
inter  omnia,ab  ipso  tamen  esse  rei  magis 
distat.  Cui   propinquissimum  est  ipsa  res 
ut  cujus  est,  cum  [)er  rem  insit  et  mate- 
ria)  et  forma)  :  nisi    in    homine,  ubi  esse 
formse  comaiunicatur  toti,    et  illud    esse 
esl  formae  ut  a  qua  est,  quia   ipsa   forma 
est  principium  ipsius  esse;  et  ultimo  est 


ipsius  materise,  ut  ejus  in  quo  recipitur. 
Materia  igitur  rei,  cujus  est  esse,  plus  a 
re  distat,  quara  ipsa  forma,  a  qua  est  esse ; 
et  ideo  materia  non  est  ens  de  sua  natura, 
sed  per  ipsum  compositum,  vel  per  ipsam 
formam.  —  Opusc.  41,  c.  1  ante  med. 


ARTICULUS   VII 

UTRUM    IN    UNA    ET    EADEM    RE    POSSIT     ESSE 
MULTIPLEX    ESSE. 

Videtur  quod  in  una  et  eadem  re  possit 
esse  multiplex  esse. 

1.  Esse  enim  sequitur  formam  ;  at  vi- 
detur  quod  in  uno  et  eodem  possit  esse 
multij)lex  forma,  ut  in  homine  est  forma 
ossiset  forma  carnis  et  aliae  hujusmodi  : 
ergo  in  uno  et  eodem  potest  esse  multi- 
plex  esse. 

2.  Praeterea,  scisso  alicujus  animalis 
membro,  est  in  eo  sic  sumpto  aliqua  for- 
ma  substantialis.  Non  est  autem  per  divi- 
sionem  introducta  illa  forma.  Omnem 
enim  productionem  formae  materialis  de- 
bet  praecedere  alteralio ;  hic  autem  non 
praecessit,  ut  patet  :  ergo  forma  quse  est 
in  membro  immediate  JDOst  divisionem, 
inerat  in  toto  animali,  puta  homine ;  hoec 
aulem  non  est  forma  hominis  ;  non  enim 
potest  esse  hsec  nisi  in  homine  ;  mem- 
brum  autem  divisum  non  est  homo.  Ergo 
in  homine  plures  forma^  substantiales 
possunt  esse.  Ergo  et  plura  esse ;  esse 
enim  sequitur  formam.  —  Opusc.  32,  c. 
8et  9. 

3.  Praeteren,  in  toto  materiali  datur 
proprium  esse  materise,  et  proprium  esse 
formae  ;  cum  enim  differant  in  essentia, 
debent  etiam  difTerre  in  esse.  —  Opusc. 
37,  c.  4;  cf.  supra  in  Prima  Secundae 
q.  3,  a.  2,  c. 

4.  Prseterea,  dicit  Boethius  in  lib.  de 
Hebdom.  (Migne  t.  64,  col.  1311),  quod 
diversum  est  esse  in  eo  quod  est,  et  esse 
aliquid.  Ergo  multiplex  est  esse  in  re.  — ■ 
Opusc.  69,  1.  2. 

5.  Prseterea,  si  aliquid  uniretur  hypo- 


DE  ESSE  SRU  EXISTENTIA  ~  QU 

statice  cuin  altero,  pula  humanitas  cum 
Verbo  (ut  factum  est  in  Christo),  tunc 
duplex  esset  esse  in  re,  scilicet  ejus  quod 
uniretur,  puta  hominis,  et  ejus  cum  quo 
uniretiir.  Erco  potesl  esse  mulliplex  esse 
in  re.  —  Cf.  3  a,  q.  17,  a.  2,  arg.  4. 

6.  Praeterea,  de  quocunque  responderi 
potest  ad  quaistionem  an  est,  habet  pro- 
prium  esse;  sed  multa  possunt  esse  in 
una  et  eadem  re,  puta  in  homine,  de  qui- 
bus  ha3C  quasstio  fieri  polest  :  ergo  multa 
possunt  esse  in  una  et  eadem  re  haben- 
lia  esse;  eri^o  potest  esse  in  una  et  ea- 
dem  re  multiplex  esse.  —  3.  Se?it.  dist. 
6,  q.  2,  a.  2,  arg.  5 ;  Qtiodl.  9,  a.  3,  arg. 
4. 

Sed  eontra  est,  quod  unumquodque  in 
lanlum  cstens,  in  quantum  est  actu,  se- 
cundum  Philosophum  2.  Phys.  {text.  11; 
c.  1).  Sed  unumquodque  in  lantum  e?t 
actu,  in  quantum  habel  esse  ;  dictum  est 
enim  supra  (a.l  hujus  quaest.),  quod  esse 
est  actualitas  omnis  entis  ;  ergo  conse- 
quens  est  quod  unumquodque  in  tantum 
est,  in  quantum  habet  esse.  Sed  unum- 
quodque  intantum  est  unum,  in  quantum 
est  ens,  ut  ex  supra  (q.  12)  dictis  patet. 
Ergo  unumquodque  in  tantum  est  uiium, 
in  quantum  habet  esse.  Ergo  uni  et  ei- 
dem  rci  non  convenit  nisi  unum  esse  ; 
aut  si  non  sit  unum  et  idem  esse,  sed 
mulliplex,  non  erit  una  et  eadem  res,  sed 
multiplex.  —  de  Unione  Verbi  Incarn.  a. 
3,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  secundum 
Philosophurn  5.  Metaphys.  {lext.  13  et  14  ; 
1.  4,  c.  7)  esseduobus  modis  dicitur  :  uno 
modo  secundum  quod  significat  veritatem 
propositionis,  secundumquod  est  copula  ; 
et  sic,  ut  Commentator  ibidem  {text.  13) 
dicit,  ens  est  praedicatum  accidentale  ;  et 
hoc  esse  non  est  in  ro,  sed  in  mente,  quia 
conjungit  prsedicatum  cum  subjecto,  ut 
dicit  Philosophus  in  Q.Metaphys.  [text.  4; 
1.  5,  c.  2.).  Unde  de  hoc  non  est  hic  quse- 
stio.  Alio  modo  dicitur  esse  quod  pertinet 
ad  naluram  rei,  secundum  quod  dividitur 
secundum  decem  genera  ;  et  lioc  qnidem 
esse  est  in  re,  et  est  actus  ejus  resultans 


XXXIII  QUID  SIT  —    ART.  VI 1  3:9 

ex  principiis  rei,  sicut  lucere  est  actus 
lucentis.  Aliquando  tamen  esse  sumitur 
pro  essentia,  secundum  quam  res  est  : 
quia  per  actus  consueverunt  significari 
eorum  principia,  ut  potentia  vel  habitus. 
Loquendo  igitur  de  esse  secundum  quod 
est  actus  entis  (3.  Senl.  dist.  6,  q.  2,  a. 
2,  c),  sic  dico,  quod  non  potest  esse  nisi 
unum  esse  unius  et  ejusdem  rei.  Hoc 
enim  esse  attribuitur  alicui  dupliciter  : 
uno  modo  sicut  ei  quod  proprie  et  vere 
habet  esse,  vel  est;  et  sic  attribuilur  soli 
substantise  per  se  subsistenti;  unde  quod 
vere  est,  dicitur  substanlia  in  1.  Phys. 
{text.  27  ;  c.  3.).  Omnia  vero  qua3  non  per 
se  subsistunt,  sed  in  alio  et  cum  alio, 
sive  sint  accidentia  sive  formae  substan- 
tiales  aut  quaelibet  parles,  non  habent 
esse  ita  ut  ipsa  vere  sint,  sed  attribuitur 
eis  esse.  Alio  modo,  id  est  ut  quo  aliquid 
est,  sicut  albedo  dicitur  esse,  non  quia 
ipsa  in  se  subsistat,  sed  quia  ea  aliquid 
habet  esse  album.  Essc  ergo  vere  et  pro- 
prie  non  atti  ibuitur  nisi  rei  per  se  subsi- 
stcnli.  Huic  autem  attribuitur  esse  duplex. 
Unum  scilicet  esse  resultans  ex  his,  ex 
quibus  ejus  unitas  integratur,  quod  pro- 
prium  est  esse  suppositi  substantiale. 
Aliud  esse  est  supposito  attributum  prae- 
ter  ea  quae  integrant  ipsum ;  quod  est 
esse  superaddilum,  scilicet  accidental-e, 
ut  esse  album  atlribuitur  Socrati,  cum 
dicitur  «  Socrates  est  albus  ».  {Quodl.  9, 
a.  3,  c). 

Per  primum  autem  esse,  scilicet  per 
esse  substanliale,  res  dicitur  es<e  simpli- 
ciler;  per  esse  autem  secundum  dicitur 
tantum  esse  secundum  quid.Sicut  autem 
dicit  Boelhius  in  lib.  de  Hebdom.  (Migne 
t.  64,  col.  1311  post  med,),  diversum  est 
<i  esse  »  ineoquodest,  et  «:  esse  aliqiiid  B. 
Quae  quidem  differentia  seu  diversitas 
quantum  ad  tria  potissimum  attenditur, 
quae  ibidem  refert.  Primo  quidem,  quia 
illic,  ubi  dicitur  de  re  quod  sit  aliquid, 
et  non  simpliciter,  significat  accidens, 
quia  forma  quae  facit  hujusmodi  esse,  est 
praetcr  essentiam  rei.  Hic  autem  cum 
dicitur  esse  aliquid  in  eo  quod  est,  signi- 


380  OIIARTA  PARS  - 

ficatur  substantia,  quia  scilicet  forma  fa- 
ciens  esse,  constiluit  essentiam  rei.  Se- 
cundo,  quia  ad  hoc  quod  aliquid  sit  sim- 
pliciler  subjectum,  participat  ipsum  esse  ; 
sed  ad  hoc  quod  sit  aliquid,  oportet  ut 
participet  alio  aliquo  :  sicut  homo  ad 
hoc  quod  sit  albus,  participat  non  solum 
esse  subslantiale,  scd  etiam  albedinem. 
Terlio,  quia  primo  oportet  ut  intelligatur 
aliquid  esse  simpliciter,  et  postea  quod 
sitaliquid.  Et  hoc  patet  cx  dictis.  Nam 
aliiiuid  est  simpliciter  per  hoc  quoJ  par- 
licipat  ipsum  esse;  sed  quia  jam  est,  sci- 
licet  per  parlicii^alionem  ipsius  esse,  re- 
stat  ut  participet  quocunque  alio,  ad  hoc 
scilicet  quod  sit  aliquid.  —  Opusc.  69,  1. 
2  post  med. 

Ex  quibus  palet  quod,  loquendo  de  du- 
pliciiiloesse,  potestinunaet  eadernre  esse 
multiplex  esse,  scilicet  esse  quo  res  e&t 
simpliciter,  et  esse  quo  res  est  aliquid  ; 
aut  etiam  multiplex  esse,  quo  res  est  ali- 
quid:  ut  esse  albi  ct  esse  dulcis  inveniun- 
lur  in  lacle.  Sed  quoad  esse  quo  res  esl 
simpliciler,  non  potest  esse  multiplex  in 
una  et  eadem  re  ;  hoc  enim  modo  conve- 
nit  soH  subsistenti  ut  ei  quod  est;  in  una 
autem  et  eadem  re  non  potest  esse  du- 
plex  subsistens  :  quia  non  esset  amplius 
una  et  eadem  res,  sed  esset  duplex. 

Advertendum  autem,  quod  licet  lo- 
quendo  de  esse  qno  res  est  simpliciter,  et 
de  esse  quo  est  aliquid,  dicamus,  quod 
utrumquepotestessein  unaeteademre,  et 
eliam  multiplex  esse  quo  res  est  aliquid  : 
tamen  illa  res,secundum  quod  hujusmodi 
multiplex  esse  habet,  non  potest  perfecte 
et  per  se  dici  una  et  eadem,  sed  tantum 
per  accidens  :  sicut  patet  ex  dictis  de 
uno.  Unde  simphciter  et  absolute  verum 
est,  quod  uni  eteidem  rei  non  potest  con- 
venire  nisi  unura  esse. 

Secundo,  idem  probatur  ex  Philosopho 
7.  Metaphys.  {text.  49;  1.  6,  c.  13),  prae- 
cipue  de  esse  quo  res  est  simpliciter,  quod 
est  esse  substantiale,  dequo  hic  est  quse- 
stio.  Si  enim  sint  duo  esse  substantialia 
in  eodem,  sequilur  multas  in  eadem  re 
esse  substantias  actu  ;  hoc  autem  est  im- 


METAPHYSICA 

possibile.  Duo  enim  quae  sunt  in  actu, 
nunquam  sunt  unum  actu  ;  sed  duo  quaj 
sunt  in  potentia,  sunt  unum  actu,  sicut 
patet  in  parlibus  continui.  Duo  enim  di- 
midia  unius  lineae  sunt  in  potenlia  in  ipsa 
iinea  dupla,  qu3e  est  una  in  actu.  Et  hoc 
ideo,  quia  actus  habet  virtutem  separan- 
di  et  dividendi.  Unuraquodque  enim  di- 
viditur  ab  altero  per  propriam  formam. 
Undeadhoc  quod  aliquafiant  unum  actu, 
oporlot  quod  orania  concludantur  sub 
una  forma,  et  quod  non  habeant  singula 
singulas  formas,  per  quas  sint  actu.  Quare 
patet  quod  si  substantia  singularis,  cujus 
proprie  et  vere  est  esse,  est  una,  non  erit 
ex  substantiis  in  ea  existentibus  actu  (7. 
Melaphys.  l.  13  paulo  ante  fin.)  ;  et  sic 
non  habebit  multiplex  esse   substantiale. 

Tertio,  id  ipsura  potest  probari  ex  eo 
quod  impossibile  est  quod  sit  esse  sine 
forma.Ipsum  enim  esse  nunquara  relinquit 
formam  ;  ergo  si  inaliqua  re  estmultiplex 
esse  substantiale  in  ilia  necessario  erit 
multiplex  forma  substantialis.  Sed  forma 
secundum  Philosophum  est  principium 
quidditatis  etessentiae,  aut  etiam  est  ipsa 
quidditas  et  esseiUia  rei,  ut  sunt  formae 
separatae  et  iramateriales.  Ergo  ubi  erit 
raulliplexesse,  ibi  erit  multiplex  essentia; 
et  sic  non  erit  una  et  eadem  res.  —  Cf. 
tract.  de  Formis  q.  3,  a.  1  ,c.  —  Cf.  praeterea 
3a,  q.  17,  a.  2,  c. ;  de  Unione  Verhi  In- 
carn.  a.  3,  c. ;  Opusc.  32,  c.  8  et  9;  tract. 
de  Formis  q.  4,  a.  3,  c. ;  q.  6,  a.  1,  c. 

Adprinium  ergo  dicendum,  quod,  sicut 
dictura  est,  plures  formae  substantiales 
non  possunt  esse  in  una  et  eadem  re 
(tract.  de  Formis  q.  3,  a.  1,  ad  5).  Unde 
carneitas  et  corporeitas  et  alia  hujusmoili 
in  homine  sive  animali  sive  in  quolibet 
alio,  non  sunt  diversae  formae,  sed  sunt 
lantum  diversae  perfectiones  essetidi,  ab 
una  et  eadem  forma  causatae,  scilicet  esse 
corporeum,  esse  carneum,  et  esse  vege- 
tativum,  et  sic  de  aliis,  ut  infra  patebit. 
—  Cf.  tract.  de  Formis  q.  3,  a.  i  ;  q.  4, 
a.  3  ;  q.  6,  a.  1  :  ubi  hoc  amplissime  trac- 
tatur. 

Vel  dic,  quod  possunt  admitti  in  aliquo 


DE  ESSE  SEU  EXISTENTIA  —  QV.  XXXIII  UTRUM  SIT  MULTIPLEX  —  ART.  VII        3>^1 

■  oraposilo,  pula  in  homine,  plures  forma)  sed  ad  essc  comj)ositi,  cujiis  est  per  se 
-ubslanliales,  absque  hoc  quod  admitlan-  esse  et  absolute  subsislere.  De  intcllectu 
tur  piura  esse  substantialiu  ;  licet  non  e  enim  ejus  est  habere  esse,  quod  non  est 
converso.  Quod  ut  intelligatur  qualiter  de  ralione  ct  intellectu  essentise.  In  tali 
fieri  pos?it,  considerandum  est,  quod  pro-  cnim  composito,  necessario  est  composi- 
prium  cst  subslanlia)  esse  simpliciter;  lio  duplex,  suppositi  scilicet  et  essentiae, 
unde  generatio  quse  terminatur  ad  for-  qua3  in  re  matoriali  differunt  necessario, 
inam  sive  esse  substantise,  est  generatio  cum  individuuin  in  materialibus  multa 
^impliciter.  Proprium  vero  esse  acciden-  addat  supra  naturam  speciei,  quae  cssen- 
lis  est  esse  secundum  quid.  Esse  autem  tiam  taiilum  complectitur  ;  et  ideo  est  alia 
simpliciter,  est  esse  absolutum,  non  de-  corapositio  totius  rei  et  sui  esse.  In  rebus 
pendens  ab  esse  alterius  sicut  ei  inhse-  vero  immaterialibus  creatis  tantum  alte- 
rens,  licet  omnia  dependeant  a  Deo  sicut     ra  compositio    invenitur,    rei   scilicet    ct 

a  causa  prima.    Sic  autem  aliquid  conti-  esse.  In  ipsjis  ergo  non  cstcssentia  habens 

net   perleclam    ralionem  essendi,  secun-  esse  per  aliquid   quod  realiter  a  se  diffe- 

dum  quod  perfecta  ratio  essendi  reperitur  rat,  cum  idem  sit  essentia,  ct  res  quae  si- 

in  eo  ut  in  substantia,  ut  dicitur  7.   Me-  gnificatur  ut  habens  essc.  Ideo  essentia 

taphijs.  (text.  5;  I.  6,  c.  1.)  Ad  islud  ergo  in  eis  est  non  tamquam  principium  tan- 
esse  absolutum  parlicipandum  accedunt  lum  quo  aliquid  dicitur  esse,  sed  sicut 
partes  substantise,  per  quod  Irahuntur  ad     habens  esse  absolutum  et  non  inhierens. 

genus  sui  totius.  Esse  vero  accidentis  de-  In  substanliis  vero    materialibus  et  com- 

pendens  estpermodum  inha?renlis;  unde  positis,  in  quibus  essentia  realiter  differt 

accidentia  non  trahuntur  in  genus   illius  a  supposito,  essentia  non  habet  esse  nisi 

cui  inhaerent.  Ex  quo  patet  differenlia  in-  per  suppositum,  cujus  est  esse  simpliciier 

ter  esse   partis    alicujus   lotius,    et  esse  etabsolute;  unde  essentia  in  eis  non  e.-t 

accidenlis.  Esse  autem  alicujus  tolius  ab-  ut  habens  esse,  sed  ut  reductum  ad  essc 

solutum,  aliquando  est  proprius   effectus  pcr  suppositum  aliquod  individuum,  cu- 

Dei,  scilicet  quando  tola   res   secundum  jus  est  habere  esse   absolutum,  ad  quod 

omnia  principia   sua  deducitur   ex  nihilo  terminatur  actio  producentis. 
ad  esse   perfectum,    sicut  fuit  in   prima         Cum  ergo  forraa  materialis  sit  ad  qunm 

productione  rerum,  in  qua  causalitas  rei  non  s  'quitur  aliquod  suppositum  vel  in- 

extendebatur  usque  ad  ipsam  materiam  ;  dividuum,  cujus  est  habere  esse  absolu-         j    ^ 

quandoque  vero  esse  est  effoctiis  creaturae  tum,  ad  quod  terminetur  aclio  producen- 

(quatenus    est    instrumentum   Dei,  cujus  tis,  ut  dictum  est;   possibile  erit  ponere 

esse  est  proprius  effectus,  ut  supra,  q.  8.  aliquam  formam  substantialem  sine  csse, 

a.  1,  diclum  est),  scilicet   quando  agens  sicul  possibile   est  ponere    id,  quod  est 

physicum  agit   ex   suppositione  subjecti,  principiura,    sine    relatione   principii,  et 

non  producens  totum  illud  quod  pertinet  sine  principiato.  In   immaterialibus  vero 

ad  esse  rei,  sed  formam  tantum,    trans-  non  est  hoc  invenire,  cum  non  sit  in  eis 

mutando  materiam   ad  talem  vel   talem  essentia,  quae  non  sit   suppositum ;  unde 

forraam.  Ad  materiam  enim  actio  creatu-  posita  essentia  in  eis   necessario   ponilur 

ra)  non  se  extendit.  Cum  ergo  tale  esse  esse,  quod  est   suppositi.  Ad  constitutio- 

absolutum  sit   lerminus  ulriusque  actio-  nem  autem  suppositi  materialis,   sive  in- 

nis,  ut   dictum  est,    matjriae  autem  non  dividui,    quantitas    terminata  requiritur, 

est  esse  ut  subjecti,  nec  etiam  formae  ma-  qua3   ubicunque   fucrit,  tale  individuum 

lerialis,   cum  ipsa  non  sit   habens   esse,  nec^ssario  erit,  cum  ipsa  sit  proprium  et 

licet  sit  quo  allquid  est,  sicut  materia  est  inseparabile  signum  individui.  Omnes  au- 

m  quo  aliquid  est ;  neutra  actio  termina-  tem  formae  elementares  terminatas  quan- 

tur  ad  maleriam  vel  formam  materialem,  titates  requirunt,  et  diversas  ab  invicem; 


382  OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

unde  ubiciinque  fuerit  forma  clementa-  genter  considerandum  est  in  rerum  pro- 

ris,  neccssario  erit  supposilum,  cnjus  cst  gressu.  Sciendum  est  igilur,  quod  mate- 

habere    cs^jc   complclum    ct   lerminalam  ria  est  in  potentia  ad  omnes  formas,  quae 

qnantitatem.    Unde    formae    clcmenlares  de  ea  educi  possunt.  Unde  quanlo  ad  plu- 

non  pos?unt  in  essenliis  suis    simul  cssc  res  carum  simul  uccedit,  lanto  plus  per- 

in  una  re,  ul  patet  in  lib.   de  Gencrat.  et  ficitur  ejus  potentia.  Et  ideo  in  elementis 

Corrupt.  In  mixtis    autem   rebus,  in  (jui-  maleria  est  rainime  perfecta  :  quia  soluai 

bus  forma  non  educitur  de  matei-iaquan-  unica  forma  uniuselementi  perficitur  si- 

tilolis,  non  scquitur   materiam  in  ordine  mul ;  et  si  quandoqiie  virtus  forraae  alte- 

ad  talem  formam,  licet  esse  actu  per  eam  rius   elcraenti  sibi  adsit,  hoc  non  est  per 

in  rc  habeat,  cum  quantitas  sempcr   re-  modum  manentis,  sed  per   modura   alte- 

spindeat  illi  principio,  vcl  redcat  in  prin-  rantis,  sicut  patet  quando  calor  ignis  agit 

cipium,  a  quo  originem  sumpsit.  Anima  in  aere   ad  inductionem   formse  ignis.  In 

autem  hominis  non  est  quanla  nec  per  se  corporibus  vero  mixtis  magis  pertecta  est 

nec  per  accidens;  unde  non  rcpugnat   in  materia.  Ibi  enim  cum  una  forma  mixti, 

tali  re  ponere  essentiamformae,  a  qua  de-  quse  dat  esse,  sunt  omnes  formse  elemen- 

pendeat  quantilas    secundum    originem,  torum,  virtule  taraen  et  non  in  essentia, 

sive  cura  esse,  quod  se  habeat  ad   illam  quia  quselibet   illarum   requirit   debitam 

forraam  ut  principiura  ad    principiatum.  quantitatera  terminatam,  ut  dictura  est ; 

Unde  tali  esfccntise  forraae  ratio  aclus  non  unde  cum  unum  sit  suppositum  raixti  et 

convenit,  sicut  nec  raaterice,  cura  esse  sit  esse  unura,  una  est  forraa    ejus.   Suppo- 

actus  communis   et   primus   non    solura  sita  vero  mixta  qusedam  sunt  animata,  et 

maleriarum,  sed  etiam  formarum ;    unde  praecipue  homo,  cujus  forma  non  produ- 

sine  esse  forraa  non  dicitur  actus.  Solum  citur  ex  materia  disposita  per  qualitatem 

enim  natura  substantialis  esse    in   sub-  mixti.  Unde  conveniens  est  ut  in  --.  nima- 

stantiis  impedit  duas  forraas  substantialcs  tis  sint  essentise  formarura  aliquarum  sine 

siraul  esse  in  eadem  maleria  :   quia  esse  esse.  Hoc  enim   est  propinquissimura,  in 

subslantiae,  est  esse  sirapliciler,  undc  quod  quo  aniraata  possunt  transcendere  simpli- 

advenit  tali  esse,  est  accidens  necessario.  citer  mixta,  scilicet  perficiendo  suam  ma- 

Esse  etiara  substantia?  habet  se  sicut  uni-  teriam  in  acquisitione  plurium  formaruin 

tas  rei,  quia  unum  et  ens  convertuntur.  simul  :  sicut  videraus,    quod   alio  modo 

Unde  una  res  non  potest  habere  duo  esse  sit  siraplex  ex  raixtis,  alio  modo  ex  mate- 

substantialia,  nisi  amittat  unilatem  suara;  ria  priraa  :  in  qua  nihil  est  de    actu  for- 

unde  in  re   composila   ex   substantia   et  mae  educendae,  antequam  fiat,  sicut  in  aere 

accidente,  non  est  unilas  nisi   secundum  non  est  aliquid  phialae,  antequam  phiala 

quid.  Nihil  ergo   contradictionis  sustine-  fial;  et  in  ligno  siraililer  nihil  est  de  lecto, 

bimus,  si  posueriraus   in  rc  aliquas  for-  antequam  fiat.  Sic  enim  se  habet  materia 

mas,  ad  quas    tamen   non  sequatur  esso  prima  ad    ea  quae   ex  ea   fiunt,  sicut  se 

simpliciter;  solum  enim  per  naturam  ip-  habet  argentum  ad  statuam,  et  lignumad 

sius  esse  simpliciler,  quod   in  substantia  lectum,  ut  dicitur  \.  Phys.{text.  69;  c.  7.). 

reperitur,    simpliciter  impeditur  plurali-  In  mixto  vero  raanent  formae  miscibilium 

tcis  lorraarum  subslanlialiuraejusdemrei.  secundum   virtutem,  secundura    Philoso- 

Uude  certura  est  et  a  philosophis  osten-  phura  ;  virtus  autem  ad  actura  pertinet : 

sura,  quodirapossibile  est  plura  esse  sub-  et  ideo  in  mixto  est  unde  agatur   ad  ge- 

slantialia  in  una  re   ponere;   sed  solum  nerationem  alterius    miscibiliura,  secun- 

forraa  ad  quam  esse  sequitur,  in   re  ipsa  dum  quod  virtus  unius  miscibilium  vincit 

ponilur,  aliae  vero  ei  non  connumerantur.  proportionem  in  qua  salvatur  forraa  mixti. 

—  Ibid.  Unde   corrupto   mixto   generatur  cor))US 

Quomodo  autem  hoc  fieri  possit,  dili-  simplex.  In  hac  namque  Iransmutatione 


DF.  FSSE  SEU  EXISTKNTIA  -  QU.  XXXIll  UTRUM  SIT  MULTIPLEX   -    AIIT.  Vil 


.'583 


fil  spolialio  oiiinium  qua3  eranL  ipsius 
mixli,  nec  aliquid  nianet  nisi  niateria  pri- 
ma  tantuni.  Sed  in  gcneratione  ipsius 
mixti  non  fit  spoliatio  simpliciuni  us(jue 
ad  materiani  primam,  aliter  virtutes  sim- 
plicium  non  manercntin  mixto,  nunc  au- 


organica)  ad  esse  per  se  est  in  majori  pro- 
pinquitate  a  1  esse  scorsum,  quam  sit  po- 
tentia  ipsius  mixti,  quia,  sicut  dicitur  7. 
Melaplu/s.,  parles  animatoruin  sunt  in  po- 
lentia  propinqua  actui  eorum  pioprio  per 
separationem  a  loto ;  quod   verum  est  dc 


tem  manent.  Unde  non  est  corrupLio  sim-  toto   etiam  in  imperfoctissimo  gradu  suo 

pliciter,  per  quam  fit   generatio  compo-  manente.  Unde  quandoquc  virlus  altera- 

siti,    cum    clcmenta    non    corrumpantur  tiva,  qua)  invenitur  in  rebus  animatis,  in 

penitus,  sicut   dicitur  1.  Meleorol.  :  quia  quanlum  mislse   sunt   ex  quatuor  primis 

eorum  est  mixlio,  quorum  est  soparatio ;  corporibus,  minime  agit,  scilicet  quando 

non  enim  miscentur  nisi  ea  quse  apta  sunt  elementa  maxime  ducta  sunt  ad  medium, 

per  £6  existere.  Idem  enim  esLde  maleria  ut  cst   in   homine,    in    (|uo    inter  omnia 

disposita  per  aliquam  alterationcm  faclam  mixta,  maxima  est  elongatio  a  conlrarie- 

circa  ipsam,  el  misto  :  lunc  enim    virlus  tatc  ;   adhiic    tamen    partes   animatorum 

forma3  inducendae  est  in  ea  potenLia ;  unde  sunt  in  potentia  maxime  propinqua  actui, 

potentia  sua  non  est  adco  rcmota  ab  actu  alteratione  tamen  maxime  distante  a  suo 


forma),  sicut  ante  alLerationem.  Antc  nam- 
quc  alterationem  ipsa  materia  crat  in 
potcntia  remola  ab  actu ;  inchoata  vcro 
alteratione  incipit  potentia  appropinquare 
actui,  sicut  vincentc   altero    miscibihum 


termino.  Ex  quo  concluJitur,  quod  ha)C 
propinquitas  non  est  per  dispositionem 
materiaj,  per  altcrationcm  arquarn,  cujus 
terminus  sit  inductio  novse  formoD  per 
essentiam.    Essentia    vero     formae    no- 


appropinquatur  ad  acLum  simplicis  ele-     vitcr  induci    non  potest,  nisi  prsecedcnte 

alteratione,  cujns  lerminus  est  productio 
formae  de  novo.   Constat  tanien   quod  in 


menti.  Cum  vero  alteratio  magis  ac  ma- 
gis  intenditur,  plus  ct  plus  ad  actum  ac- 
ceditur;  unde  completa  alteratione,  mate- 
ria  est  in  actu  constiluta.  Alia  est  igitur 
potentia  matcriae  nuda3  et  nondum  alLe- 
rala?,  et  poLentia  mixti,  in  qua  est  virtus 
alterativa;  unde  haec  est  propinquior  actui 
quam  illa,  et  perfectior,  quia  magis  pro- 
cedit  ad  suum  actum.  Si  igitur  foret  in 
mixto  forma  elementi  simpUcis,  quod  est 
impossibile;  statim  unico  suse  virtutis 
actu  foret  per  se  existens.  Esse  enim  est 
propinquissimum  essenLiaeformse,  licet  ab 
invicem  difTerant  in  materiaHbus.  Ideo 
licet  propinquior  sit  potentia  materia^,  in 
qua  sunt  miscibilia  in  mixto,  actui  suo, 
quam  potentia  materiai  nudae,  in  qua  ni- 
hil  est  de  acLu,  alLeratione  tamen  indiget 
ad  hoc  quod  ha3C  polentia  acLui  suo  con- 
jungatur.  Unde  miscibilia  in  mixto  tunc 
sunt   in   potentia  maxime  appropinquata 


parte  a  toto  separata  siL  forma  subslan- 
tialis.  Unde  cum  impossibile  sit  duo  esse 
subslanLialia  in  eadem  reponere,  ut  supra 
dictum  est,  nec  per  aliquam  alterationem 
praBcedentem  pars  cst  in  potcntia  in  suo 
toto  maxime  propinqua  actui,  nec  forma 
de  novo  inducitur  nisi  per  alterationem 
(unde  nec  coelum,  quod  est  agens  univer- 
sale  respectu  istorum  inferiorum,  nec  ali- 
quod  particularium  agentium  agit,  nisi 
alteret;  et  ideo  coelum  est  primum  alte- 
rans,  secundum  Philosophum) ;  necessa- 
rio  ergo  sequi  videtur  aliquam  formam 
in  partc  rei  sineesse  ponerc,  et  ileo  par- 
tem  esse  in  potentia  maxime  propinqua 
actui.  Essc  enim  est  maxime  propinquum 
formae,  ut  dictum  csl,  quia  non  requiri- 
tur  ad  hocquod  essesubstantiae  propiiam 
sequatur  formam,  nisi  quod  res  per  se 
actui,  quando  raixtum  est  in  optima  sui  ponatur;  quod  una  actione  fieri  potest.— 
proportione  ;  sed  tunc  maxime  elongata  Opusc.  32,  c.  8  (al.  4) ;  cf.  Opusc.  37, 
suntab  actu  suoin  tali  genere,  non  tamen     c.  4. 

tantum  distant,    sicut  potentia   materiae         Et  similiter  ad  secundum  poLest  duplex 
nudce.  Potentia  autem  in  qua  sunt  partes     fieri  responsio  :  —  vel  ita  quod  dicamus, 


384  01'AnTA  PAUS  -  MRTAPHYSICA 

non  esse   in  coniposilo   diver.as  formas.  plex  in  polcnlia,  per  divisionem  facla  est 

sed  lanlum  diversas  essendi  perfecliones  mulliplex  in  aclu.  l-:t  lamen  hic  est  smuli- 

in    diversis    parlibus   materiee  ab  una  et  ludo  cujusdam  conuptionis,    quia  aclus 

cademformacausatas,quic  tamen  facla  di-  prior,  qui  erat  totius,  ablatus  est,  et  po- 

vitione  et  soorsum  sumplffi  habcnt   ralio-  lenlia  ducta  esl  ad  actum  posterioreni  per 

nemdivcrsarumlbrmarum;qua3sentenlia  divisionem  solam.  Consimile  penitus  re- 

amplissimc  Iractabilur  et  explicabitur  in-  peritur  in    lapide  el  in  igne  el  in  omni- 

fra  (in  tract.  de  Formis  qq.  3,  4,  6,  11.  cc.  bus  corruplibilibus   et  generabilibus  in- 

in  c.  et  ad  1).  animatis.  Forma  enim    totius  in  eis,  per 

Vcl  polcst  dici,  quod  diversse  sunt   for-  quam  habent  quandam  unitalem  sua3  na- 

mse  in  coroposilo,  non  tamen  diversa  esss  ture  super  unitatem  quantitalis,  secun- 

subslanlialia.Manifeslum  est  enim  ex  dic-  dum  totam  rationem  formse  est  in  quali- 

tis,  Iriplicem  essepotenliee  differenliara,  in  bet  parte  talium  rerum  :  unde  facta  divi- 

qua  aliquid  dicitur  esse  :  prima  est  poten-  sione  manet  essentia  ejusdem  formse  in 

tia  wa/mVc,  in  qua  nihil  est  de  il'o  quod  partibus  ab  invicem  diversis  et  divisis. 

de  potenlia  educitur;  secunda  csl  polen-  Qucelibet    cnim  pars  ignis    est  ignis,  et 

lia  mixd,  vel  maleriae  quae  est  iu   altera-  quaelibet  pars  lapidis  est  lapis.  Est  tamen 

tione,  in  qua  licet  non  sit  essentia  formae  in  islis  divisionibus  quaedam  similitudo 

inducendae,  est  tamen    virtus;    tertia  est  corruptionis  et    generationis,    non  quod 

potentia  totius,  per  quam  partes   sunt  in  novae  formse  per  divisionem  taliumindi- 

toto^  quae  est  maxime  actui  proprio  pro-  cantur,    sed  quia   esse  sive    actus  prior 

pinqua,  secundum  Philosophum;  undein  aufertur  per  divisionem  ipsam,  et  poten- 

eis  nihil  est  sicut  agens  ad  proprium  ac-  tia  ducitur  ad  aclum  proprium.  —  Ibid. 
tum,  sicut  est  quando  harmonia  est  per-         Super  hsec  autem  sunt  animata  imper- 

fecta,  necessarioeruntessentise  formarum  fecta,  ut  sunt  plantae  et  qusedam  anima- 

prope  sua  esse.  Hoc  autem   facilius  scie-  lia  imperfecta,  ut  sunt  animalia  anulosa, 

tur,  si  gradus  et  ordo  rerum  naturalium  et   in   ipsis  idem   invenitur:    quia   cuni 

diligenter  discutiatur.  —  Opusc.  32,  c.  9.  avellitur  ramus  ab   arbore,  non    advenit 

Sciendum  igitur,  quod  communissimus  nova  essentia  vegetabilis,  sed  eadem  es- 

unitatis  modus  reperitur  in  rebus  mate-  sentia  vegetabilis,  quae  una  erat  in  arbo- 

rialibus,  quae  est  unilas  continuitatis.  In  re  tola,  eliam  actu   uno,  simul  muUiplex 

omnibus  enim   rcbus   materialibus   haec  erat  in  polentia,  et  per  divisionem  novum 

unitas  reperitur.   Primum  namque  acci-  esse  perdit,  et  aclus  alius  et  alius  secu- 

dens,  quod  sequitur  materiam,  est  quan-  tus  est.  Similiter  est  in  animalibus  anulo- 

titas.  Super  hanc  unitatem  reperitur  in  sis  una  anima  in  aclu  et  unum  esse,  sed 

diversis  rebus  unitas  suac  proprise  for-  multiplex  in  potentia   accidentali;  unde 

mse,    in   quibusdam    quidem    magis,    in  facla   divisione,    remoto   actu    priori    et 

quibusdam  vero  minus  perfecte,  ut  habe-  unitate  actus,  sunt  multa  in  actu.  Et  sic 

tur  4.  Metaphys.  Unitas  continuitatis  in  facile  est  videre  quomodo  essentia  alicu- 

rereperta,  maxime  potentialis  invenitur,  jus  formae  est  in  potentia  accidentali  ad 

quia  omne  continuum  est  unumactu,   et  esse,  quod  tamen  nondum  habet.  Et  hoc 

multiplex  in  potentia  :  sicut  partes  linese  totum   contingit  propter  imperfectionem 

non   sunt    aliqua  duo  actu,  sed  unum  ;  talium  formarum  :  quia  cum  sint  sub  uno 

ipsa  vero  linea    est  duo   in  potenlia,  et  actu,  simul  sunt  sub  potentia  multiplici 

facta  divisione  fit  duo  actu ;   sola  enim  respectu   esse  diversorum,    quse   acqui- 

divisio  continui  facit   esse  actu.  Unde  in  runtur  eis  sine  aliqaa   corruptione  in  es- 

divisione    lincae    non    inducitur    aliquid  sentiis,  sed  sola  divisione.  —  In  anima- 

novi  in  ipsis   divisis,  sed  eadem  essentia  libus  vero  perfectis,  praecipue  in  homine, 

linese,  quae  prius  erat  actu  una  et  multi-  forma  quae  est  iina  in  actu,  non  est  mul- 


DE  ESSE  SEU  EXISTENTIA  —  QU.  XXXIIl  ITRUM  SIT  MULTIPLKX  —  ART.   VII        385 


liplex    in    potentia,    ut    per    divisioneni 
constituatur  eadeni   essentia  forma3  sub 
diversis  esse,  et  sub  diversis  actibus,  cum 
anima  hominis  non  dividatur  nec  per  se 
nec  per  accidens.  Unde,    ciim  in  homine 
sit   unitas    cujusdam    continuitalis,  quae 
manifestior  est  in  carne  sua  et  in  ossibus 
quam  in  aliis  membris,  quae  sibi  conjun- 
guntur  per  naluram  ipsam  continaitatis, 
necessario  erit  ah'a  essentia  formae  in  eo, 
quae  per  solam    divisionem   a  toto  habct 
esse  aclu.  Hoc  enim    in   omnibus  conti- 
nuis    invenilur.    Hsec    enim   est    forma, 
respectu  cujus  quantitas  sequitur  mate- 
riam,  super  ipsam  formam  rediens.  Semper 
enim  forma,   a  qua  quantitas  secundum 
originem  pendet,  est  divisibilis  per  acci- 
dens.  Et  hoc  satis   manifestum  est,  quia 
cum  partes  hominis  sint  in  eadem  pro- 
pinquitate   ad  per   se  esse,  sicut   partes 
aliarum  rerum  perfectarum  ;    ideo  nulla 
nova  essentia  formse  introducitur  per  di- 
visionera,    sed   esse    novuni    acquiritur. 
Forma  vero  hominis  dividi  non  potest,  ut 
in  ea  acquirantur  multa  nova  et  diversa 
esse.    Ideo  necessario  erit  in  eo  diversa 
essentia  formse   su3e    ab  essentia  forma^ 
quaj  per  divisionem  solam  esse  acquirit. 
Sed  in  hoc  est  difterenlia  inter   animalia 
perfecta  et  imperfecta,  quiain  imperfectis 
non  erat  illa  essentia  sine  esse  simplici- 
ter,   licet  esset   sine  esse    acquisito   per 
divisionem;  in    pcrfeclis  vero    erat  sine 
esse    simpliciter   sibi    debito,    quia  duo 
esse  substantialia    impossibile   est  simul 
ponere  in  una  re,  ut  dictum  est.  —  Ibid. 
Est  etiam   alia  differentia  a  parte  divi- 
sionis  ipsius  :  quia  cum  dividi  non  possit 
nisi  quod  est    actu  quantum;   quantilas 
autem  in  homine    non  est   actu   per  for- 
mam,  respectu   cujus  sequatur  maleriam 
ut  rediens  super  formam,  sed  per  solam 
animam,  a  qua  est  totns  actus  qui   est  in 
homine ;  in  igne  vero  et  lapide  quantilas 
est  actu  per  formam,  quam  ipsa  quantitas 
sequitur  in  malcria  :  inde  est  quod  divi- 
sio  in  homine  est  in  quantitale  actu  per 
animam;  sed  quod  cfficitur  per  divisio- 
nem  in  esse  acquisilo,  non  est  aliquid  de 


essentia  anima3  secundum  aliquid  csse, 
sed  est  aliquid  de  essenlia  formae  origi- 
nalis  ipsius  quanlitatis,  cui  datur  esse 
actu  per  divisionem.  In  rebus  vero  im- 
perfectis  divisio  est  in  quanto  actu,  et 
hoc  per  formam  ad  quam  sequitur  ipsa 
quanlitas,  cui  per  divisionem  aufertur 
unuui  esse  actu  prlus  habitum,  et  acqui- 
runtur  duo  vel  plura,  sub  quibus  essen- 
tia  ipsa  dividitur,  qua3  prius  erat  una, 
secundum  quam  erat  unum  esse  ante 
divisionem.  Licet  autem  esset  unum  esse 
ante  divisionem  in  rebus,  nihilominus 
illa  eadem  essentia  forma)  erat  in  poten- 
tia  ad  mulla  esse  simul  cum  uno  esse 
actu  quod  habebat,  et  ejus  subjectum 
erat  materia  una  et  eadem  numero.  Et 
tamen  constat  quod  alium  respectum  ha- 
bet  materia  ad  esse  actu  primum,  et  alios 
respectus  ad  alia  esse  aclu  per  divisionem 
acquisila,  quibus  tamen  respectibus  ma- 
teriae  respondebat  eadem  essentia  formae 
ante  ipsa  esse  actu.  Licet  enim  potentia 
materise  non  difCerat  ab  ejus  essentia, 
secundum  quod  potentia  dicit  principium 
receptivum,  ditlert  tamen  secundum  quod 
dicit  relalionem  materiai  ad  formam.  Et 
isto  raodo  possunt  esse  in  raateria  multi 
respectus,  essentia  lamen  ejus  raanente 
una.  Sicut  ergo  raateria  per  unum  re- 
spectum  tanluQi  habct  unura  esse,  cura 
aliis  taraen  respectibus  raulta  habet,  es- 
sentise  etiam  forma3  sine  esse  per  divi- 
sionem  acquisilo  respondente;  ita  sub 
forma  perfecta,  cujusmodi  est  anima  hu- 
mana,  reperitur  in  niateria  honiinis  unura 
esse  tanlum,  licet  in  eadem  materia  sint 
essentia3  aliarura  formarura  sine  esse, 
quod  taraen  eis  sola  divisione  acquiritur. 
—  Ibid. 

Hujus  exemplum  est  reperire  in  linea 
et  puncto.  Protracta  enim  una  linea, 
punctus  qui  eara  terrainat  esse  habet  se- 
cuncluni  quod  illara  lineani  tcrrainat;  in 
ipso  autem  puncto  sunt  multi  et  diversi 
respectus,  secundum  quod  potest  esse 
terminus  diversarum  linearum,  sed  per 
unum  respecturaimpossibile  est  nisi  unam 
lineam  recipi  in   punclo.  Unde  per  alias 


SUMM.E  PhILOS.    VI 


25. 


3St) 


OUAIITA   l'AKS  — 


lineas,  quM3  in  eo  recipiuntur  sjniul  cuin 
linea  piiina  protracla,  non  acquirilur 
puncto  aliquod  esse  in  earuin  lerniina- 
lionc  ;  noc  illis  non  protractis  minus  lia- 
beretpunctus  esse  in  terminatione  primcO 
Vmex.  Per  quem  modum  cle  materia  et 
ejus  respectibus  imaginari  possumus, 
cum  ipsa  in  sui  natura  intlivisibilis  et 
sine  partibus  sit  omnino  ut  pnnctus,  licet 
in  multis  sint  dissimilia.  Secundum  ergo 
unum  respectum  ejus  csse  cpiasi  per 
unam  lineam  impossibile  est  sibi  inesse 
nisi  unam  formam  quse  det  sibi  esse. 
Unde  cum  prsedicala  substanliae  accipian- 
tur  quasi  in  uno  respectu,  veluti  cum  ex 
una  parte  linea  accipitur  in  puncto  ;  im- 
possibile  est  ut  prsedicala  contenla  inliaea 
pisedicamenlali  subslanlise,  per  diversas 
formas  praedicentur  de  Socrate,  sed  per 
unam  et  eandem.  Secundum  vero  alios 
respeclus  quos  habet  dc  prope  ad  esse 
perse,  sine  tamen  esse,  poterit  essentias 
formarum  recipere.  Mirabilis  est  enim 
potenlia  maleria?,  nec  sciri  potest  nisi 
cognoscendo  ca  quse  in  ea  esse  habent, 
scilicet  conferendo  de  formis,  qua3  in  ea 
esse  liabet,  ut  patet  in  1.  Phys.  —  Opnsc. 
32,  c.  9 ;  cf.  Opusc.  37,  c.  4. 

Ad  iertium  dicendum,  quod  nec  mate- 
ria  nec  forma  proprie  habent  esse,  nisi  sit 
subsistens.  Esse  enim,  sicut  hic  sumitur, 
est  tanlum  suppositi.  Cumautem  dicitur, 
quod  materia  est  quoedam  essentia,  idem 
praedicalur  de  se,  quia  materia  est  sua 
essentia,  quod  in  omnibus  simplicibus 
invenitur.  Non  autem  per  hoc  denotatur 
aliquod  esse  sequi  essentiam,  quia  in  omni 
re  creata  differt  esse  ab  ipsa  re.  —  Opusc. 
37,  c.  4  versus  fin. 

Ad  quartum  palet  ex  dictis  (in  c). 

Ad  quintum  dicendum,  quod  est  habet 
duplicem  respectum,  et  ad  naturam  vel 
formam  tamquam  ad  id  quo  res  est,  et 
ad  suppositum  tamquam  ad  id  quod  est. 
Quantum  ad  primum  respectum  potest 
dici,  quod  esse  remaneret,  quantum  ad 
secundum  non  remaneret.  —  3.  Sent. 
dist.'6,  q.  2,  a.  2,  in  c. ;  cf.  3a,  q.  17, 
a.  2,  c,  et  Cajetanum  in  h.  1. 


MRTAIMIYSICA 

Ad  sextum  dicendum,  quod  illa  objectio 
procedit  de  esse  secundum  quod  signat 
veritatem  propositionis;  sic  enim  potest 
dici  non  tantum  de  his  quae  sunt  in  re, 
sed  de  his  quae  sunt  in  intellectu  ;  de  qui- 
bus  polest  loculio  formari.  —  3.  Sent.  1. 
c  ad  5;  Quodl.  9,  I.  c  ad  4. 


DE   DIVISIONE   SUBSTANTI^    IN  IMMATKRIALEM 
ET    MATEmALEM. 

Deinde  considerandum  de  substantia 
secundum  quod  dividitur  in  materialem 
et  immaterialem.  Qua^rendum  autem  hic 
esset,  utrum  illa  divisio  sit  univoca ;  sed 
quia  hoc  satis  colligitur  ex  dictis  in  Logi- 
ca,  ideo  pra^termittitur  ad  prsesens. 


QU/ESTIO   XXXIV 

DE  SUBSTANTIA  MATERIALI. 

Considerandum  est  ergo  de  subslantia 
materiali.  Subslanlia  aulem  sic  sumpta 
secundum  Philosophum  dicitur  triplici- 
ter :  uno  modo  materia,  alio  modo  forma, 
tertio  modo  compositum.  De  his  autera 
multa  dicta  sunt  in  Prima  Secundee  Par- 
tis  hujus  Philosophioe;  et  de  formis  am- 
plissime  tractatur  in  opusculo  de  Formis 
post  finem  hujus  Metaphysicae  apposito ; 
unde  hic  tantum  videnda  sunt  nonnulla 
qua3  ibi  non   qua^runtur. 

CIRCA  HOC  ERGO  QU.ERUNTUR  SEX.' 

1.  Utrum  sit  eadem  composilio  ex  materlaet 
lorma,  et  ex  subslanLia  et  esse. 

2.  Utrum  materia  sil  maxime  substantla. 

3.  Ulriim   Deus  possit  facere   quod  materia 
sit  sine  forma. 

4.  Ulruui  omne  quod  fil,  fiat  ab  aliqno,  ol  ex 
aliquo,  et  aliqiiid. 

5.  Ulrum  numeri   el  magniludines  sint  sub- 
stanLisB  rerum. 

6.  Ulrum   forma,'  et  subslantia)  rerum  sint 
sicuL  numeri. 


DE  SUliSTANTIA  MATEllIALl  —  QU. 
ARTICULUS    I 

UTRUM    SIT    EADEM    COMPOSITIO  EX    MATERIA 
ET    FORMA,    ET    EX    SUB3TANTIA    ET    ESSE. 

Videlur  quod  sil  eadeni  composilio  ex 
nialeria  et  forma,  et  ex  substanlia  et 
esse. 

1.  Ubi  enim  est  eadem  ralio  componen- 
tium,  ibi  est  eadcm  ralio  composilionis. 
At  in  composilione  ex  materia  et  forma, 
et  ex  substantia  et  esse,  est  eadem  ralio 
componentium ;  matcria  enim  componit 
secundum  quod  est  polentia,  et  forma 
secundum  quod  est  actus  ;  et  sirailiter  est 
de  subslantia  et  esse  (Cf.  Opusc.  15,  c. 
5  post  princ,  arg.  Secundo,  quia  cxisti- 
mavit).  Ergo  est  eadem  compositio  ex 
materia  et  forma,  et  ex  substantia  et  esse. 

2.  Prseterca,  ex  compositione  omni  qua; 
est  sicut  ex  potenlia  et  actu,  oritur  intel- 
ligibilis  compositio  quse  est  ex  genere  et 
dilTerentia  (z7>?"d.  arg.  Primo  quidem,quia 
existimavit).  Sed  composilio  quae  est  ex 
genere  et  differenlia,  fundatur  super 
compositionem  ex  materia  et  forma  (la, 
q.  50,  a.  2,  org.  1).  Ergo  omnis  composi- 
tio  qua3  est  ex  potenlia  et  actu,  sicut  est 
compositio  ex  substantia  et  esse,  est 
eadem  ac  composilio  quae  est  ex  materia 
et  forma. 

Sed  conira  :  1.  Maleria  non  est  ipsa 
substantia  rei ;  nam  sequeretur  omnes 
formas  esse  accidentia,  sicut  antiqui 
opinabantur  ;  sed  materia  estparssub- 
stantiae.  —  2,  c.  Gent.  c.  54,  rat.  1. 

2.  Praeterea,  ipsum  esse  non  est  pro- 
prius  actus  malerioe,  sed  substantiae 
totius.  Ejus  enim  actus  est  esse,  de  quo 
possumus  dicere  quod  sit;  esse  autem 
non  dicitur  do  materia,  sed  de  toto.  Undc 
maleria  non  potest  dici  quod  est,  sed 
ipsa  substantia  est  id  quod  est.  Ergo  non 
est  eadem  compositio  ex  matcria  et  for- 
ma,  et  ex  subslantia  et  esse.  —  Ibid. 
rat.  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  alia  cst 
compositio  ex   materia  et  forma,  alia  ex 


X.WIV  MATERIA  KT  KoRMA  -  ART.  I  387 

substantia  et  esse.  Non  enim  forma  est 
ipsum  esse,  sed  habens  esse ;  comparatur 
enim  ad  ipsum  sicut  lux  ad  iucem,  vel 
albedo  ad  album.  Dcindc  quia  ad  ipsam 
etiam  formam  comparatur  ipsum  esse  ut 
aclus.  Pcr  hoc  enim  in  compositis  ex 
materia  et  forma,  forma  dicitur  esse 
principium  essendi,  quia  est  complemen- 
tum  substantiae,  cujus  actus  est  ipsum 
esse:  sicut  diaphanum  estaeri  principium 
lucendi,  quia  facit  eum  proprium  sub- 
jectum  lucis.  —  Unde  in  compositis  ex 
materia  et  forma,  nec  materia  nec  forma 
potest  dici  ipsum  quod  est,  nec  etiam 
ipsura  esse;  forma  tamen  potcst  dici 
ipsum  quo  est,  secunduni  quod  cst  cssendi 
principium  ;  ipsa  autcm  tota  substantia 
est  ipsum  quod  est,  et  ipsum  esse  est 
quo  substantia  denominatur  ens.  lu  sub- 
stantiis  auteni  intellectualibus,  qua^  non 
sunt  ex  materia  et  forma  composilaj,  ut 
ostendetur  infra  (q.  35,  a.  4),  non  sic; 
sed  in  eis  ipsa  forma  est  substantia  sub- 
sistens.  Unde  forma  est  quod  est,  ipsum 
autem  esse  est  actus,  et  quo  est;  et  pro- 
pter  hocin  eis  est  unica  tantumcomposi- 
lio  actus  et  polentia),  quae  scilicct  est  ex 
substantia  et  esse,  quse  a  quibusdam  di- 
citur  ex  quod  est,  et  esse  ;  vel  ex  eo  quod 
est,  et  quo  est.  In  substantiis  autcm 
compositisex  materia  et  forma,  estduplex 
compositio  actus  et  potentia) :  prima  qui- 
dem  ipsius  substantioe,  quai  componitur 
ex  materia  et  forma ;  secunda  vero  ex  ipsa 
substantia  jam  composita  et  esse ;  quae 
eliam  potest  dici  ex  quod  est,  et  esse, 
vel  ex  quod  est,  et  quo  est.  —  2.  c.  Gent. 
c.  54. 

Sic  igilur  patet  quod  compositio  actus 
et  potentiae,  est  in  plus  quam  compositio 
formse  et  materia; ;  unde  materia  et  forma 
dividunt  substantiam  materialem  ;  pote^i- 
tia  autem  et  actus  dividunt  ens  commu- 
ne ;  et  propler  hoc  quaicunque  quidem 
consequuntur  potentiam  ct  actum,  in 
quantum  hujusmodi,  sunt  communia 
substantiis  materialibus,  et  immateriali- 
bus  creetis  :  sicut  recipere  et  recipi, 
perficere  et  pcrfici.  Qucecunque  vero  sunt 


[i>8 


OUAUTA   I'AI{S  -  Ml-TAPUYSICA 


propria  materia)  cl  foraia},  in  quantum 
hujusmodi,  sicut  generari  ct  corrumpi, 
etalia  hujusmodi,  hxc  sunt  propria  sub- 
fclantiarum  materialium,  et  nullo  modo 
conveniunt     substantiis     imraaterialibus 

creatis.  —  litid. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  licet 
ulraque  comi)Ositio  conveniat,  quod  com- 
ponentia  habeant  ralionem  potentia3  et 
actus ;  non  lamen  codem  modo.  Malcria 
enim  non  dicitur  in  spiritualibus  crealis 
nisi  ^quivoce.  —  2.  Scnt.  dist.  3,  q.  1, 
a.  1,  c. 

Ad  secimdum  dicendum,  quod  in  his 
qua3  componuntur  ex  substanlia  et  esse, 
aliter  sumunlur  genus  et  differentia, 
quam  in  his  qua3  componuntur  ex  mate- 
ria  et  forma,  sicut  supra  (q.  33,  a.  3,  c.) 
dictura  est.  Et  ratio  est,  quia  difFerentia 
est  quae  consLituit  speciera.  Unum(]uod- 
que  autem  constituitur  in  specie,  secun- 
clum  quod  deterrainatur  ad  aliquem  spe- 
cialera  gradum  in  entibus  :  quia  species 
rerura  sunt  sicut  numeri,  qui  differunt 
per  addilionera  et  subtractionera  unila- 
tis,  ut  dicitur  in  8.  Metaphys.  {texl.  10  ; 
I.  7,  c.  3.).  In  rebusautem  composilis  ex 
materia  et  forma,  aliud  cst  quod  determi- 
nat  ad  specialem  gradura,  scilicet  forraa, 
et  aliud  quod  deterrainatur,  scilicet  ma- 
leria.  Unde  ab  alio  sumitur  genus,  et  ab 
alio  differentia.  Scd  in  rebus  coraposilis 
tantura  ex  substanlia  et  esse  non  est  aliud 
determinans  et  deterrainatura ;  sed  una- 
quaique  earum  secundum  seipsara  tenet 
determinatura  gradura  in  entibus.  Et 
ideogenuset  di(!erentia  in  eis  non  accipi- 
tur  secundum  aliud  et  aliud,  sed  secun- 
dura  unura  et  idem  ;  quce  taraen  difFe- 
runt  secundum  considerationem  nostrara  : 
in  quantura  enira  intelleclus  noster  con~ 
siderat  illara  rera  ut  indeterrainate,  acci- 
pilur  in  eis  ratio  generis  ;  in  quantura 
vero  considerat  ut  determinate,  accipitur 
ratio  differentise.  —  la,  q.  50,  a.  2,  ad  1. 


ARTICULUS  II 

UTRUM    MATERIA    SIT    MAXIME 
SUBSTANTIA. 

Videtur  quod  inateria  cst  maxime  sub- 
stantia. 

1.  Si  enim  materia  non  sit  hujusmodi, 
fugit   a   nobis,  qnae   sit   alia   subslantia 
prseter  materiara  :  quia  si  removeantur  a 
rebus  sensibilibus,  in   quibus  manifeste 
est   substantia,  alia  quae  planum  est  non 
esse  subslantiam,  nihil  reraanet,  ut  vide- 
tur,  nisi  raateria.  In  istis  enira  corpori- 
bus  sensibiiibus,  quae  omnes  confitentur 
esse  substantias,  quaedam  sunt  sicut  cor- 
porum  «  passiones)>,  utcalidura,  frigidura 
et    hujusmodi,    de    quibus    manifestura 
est,    quod    non     sunt    substantise.   Sunt 
eliara  in  eis  quasdara  «  factiones  »,  id  est 
generationes   et    corrupliones   et  motus, 
de   quibus   etiara  planura   est  quod  non 
sunt  substantise.  Sunt  etiam  in  eis  «  po- 
tentise  3>,  quae  sunt  principia  pra^dictarum 
factionum  et  inotuura,  scilicet  potentiai, 
quse  sunt  in  rebus  ad  agendura  et  patien- 
dum.Hasetiarapatet  non  essesubstantias, 
sed  magis  ponuntur  sub  genere  qualila- 
tis.  Et  post  omniaista  inveniuntur  in  cor- 
poribus  sensibilibus  dimensiones,  scilicet 
longitudo,    latitudo   et   profunditas,  quae 
sunt   quantitates  qusedam,   et  non  sub- 
stantiai.  Quantitas  enim  manifestum  est 
quod  non  est    substantia,  sed    illud    cui 
praedictae  diraensiones  insunt,  ul  primum 
subjectum    earum    est    subslantia.    Sed 
reniotis  istis  dimensionibus  nihil  videlur 
remanere  nisi  subjectum  earum,  quod  est 
deterrainatuni  et  distinctum  per   hujus- 
modi  diracnsiones.  Haec  autem  est  mate- 
ria.    Quantitas  enim    diraensiva   videtur 
inesse  niaterioe  immediate,  cura  materia 
non  dividatur  ad   recipiendum  diversas 
formas  in  diversis  suis  partibus,  nisi  per 
Jiujusraodi  quantitatera.  ¥A  ideo  per  hu- 
jusraodi  considerationeni  videtur  necessa- 


DE  SUJ5STANTIA  MATERIALI  —  QU. 

riniii  esse  non  solum  quod  materia  sit 
maxime  substantia,  sed  etiam  quod  sit 
sola  subslantia.  —  7.  Melaphys.  1.  2  ante 
med. 

2.  Pra3lerea,dicit  Boethius  in  commen- 
jto  Prcedicamentorum  (lib.  1;  —  Migne  t. 
164,  col.  184),  quod  (c  hypostasis  i>  signi- 
ficat  matcriam  (de  Pot.  q.  9,  a.  1,  arg,  1 
Sed  contra).  Sed  «:  hypostasis  i>  apud 
Gra:!COS  est  idem  ac  substantia  apud  Lati- 
nos.  Ergo  materia  aut  sola  est  substantia 
aut  maxime. 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Philosophus  7. 
Metapfiys.  {texl.  8 ;  I.  6,  c.  3)  :  (t  Separa- 
bile  et  hoc  ah*quid,  maxime  videntur 
inesse  substantia3 ;  quapropter  species,  et 
quod  ex  ambobus,  substantia  videbitur 
esse  magis  quam  materia  )>.  —  7.  Meta- 
phys.  1.  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  hsecfuit  sen- 
tentia  antiquorum,  qui  ob  prccdictam  ratio- 
nem  exislimaverunt  solam  materiam  esse 
substantiam.  Decepit  autem  illos  philoso- 
phos  hanc  rationem  inducentes  ignoran- 
lia  formae  substantiaHs.  Non  enim  adhuc 
tantum  profecerant,  ut  intellectus  eorum 
se  elevaret  ad  aHquid  qnod  est  supra 
sensibiha ;  et  ideo  iUas  formas  lantum 
consideraverunt,  quae  sunt  sensibilia  pro- 
pria  et  communia.  Hujusmodi  autcm  ma- 
nifestum  est  esse  accidentia,  ut  album  et 
nigrum,  magnum  et  parvum,  et  hujns- 
modi.  Forma  autem  subslantialis  non  est 
sensibiHs  nisi  per  accidens ;  et  ideo  ad 
ejus  cognitionem  non  pervenerunt,  ut 
scirent  ipsam  a  materia  dislinguere.  Sed 
tolum  subjectum,  quod  nos  ponimus  ex 
materia  et  forma  componi,  ipsi  dicebant 
esse  matoriam  primam,  ut  aerem  aut 
aquam  aut  aliquid  hujusmodi.  Formas 
autem  dicebant  esse  qua^  nos  dicimus  esse 
accidentia,  ut  quantitates  et  quaHtates, 
quorum  subjectum  proprium  non  est  ma- 
leria  prima,  sed  substantia  composita, 
quae  est  substantia  inaclu;  omne  enim 
accidens  ex  hoc  est,  quod  substantiaeinett. 
—  7.  Metaphys.  1.  2. 

Sed  haec  posilio  dupHci  via  improbatur 
a  Philosopho  :  primo  perviam  mo/»s,  qua^ 


XXXIV  MATERIA   I;T  FOIIMA  —  AHT.  II  389 

proprie  videtur  ad  phiiosophum    natura- 
lem  pertinerc.   Oportet   cnim  subjeclnm 
mutalionis  et  motus  altorum  esse,  per  se 
loquendo,  ab  utroquc  terminorum  mofus, 
ut  probatur  in  1.  Phys.  (texl.   64;  c.  7.). 
Unde,  cum  materia   sit  primum  subjec- 
tumsubstans  non  solum  motibus  qui  sunt 
sccundum   quaHtalem  et  qnantitatem  et 
cetera   accidentia,  sed  eliam    mutalioni- 
bus    qua^  sunt    secundnm    snbslantiam, 
oporlct  quod  materia  sit  alia  sccundum 
sui   essentiam  ab   omnibns  formis   sub- 
stantiaHbus  et  earum  privationilms,  qun3 
sunt  termini  generationis  et  corruptionis  ; 
et  non  solum  quod  sit  aliud  a  quantitatc 
et  qualitate  et  aliis  accidcntibus.  Secundo 
per  viam  prcedicationis,  quai  est  propria 
Logica3,   qnam  Philosophus  4.  Metaphys. 
ait  esse  affincm  hujus,  scilicct  Metaphy- 
sic;ic.  Oportet  enim   esse  aliquid,  de  quo 
omnia    praiJicala    categoriarnm    pra^di- 
centur  :  ita  tamen  quod  sitdiversum  esse 
illi  subjecto  de  quo  proidicantur,  et  uni- 
cuique  eorum,  qua^  de  ipso  prsedicantur, 
id  est  diversa  quidditas  et  essentia.  Undc 
dicit  Philosophus  1.  c.  (in  arg.  Sed  contra) : 
Dico  autem  maleriam  esse  qu(]e  secundum 
se,  id  est  secundum  sni  essenliam  consi- 
derata,  nuHalenns  est  neque  quid,  id  cst 
neqne  substantia,  neque  quantitas,  neque 
aliqnid  aliorum  generum,  quibus  cns  di- 
viditur    vel   dolcrminatur.    <r    Est    cnim 
quiddam,  de  quo  praidicatur  horum  qnod- 
libet,  cui  essc  alterum  et  categoriarum 
unicuique  )>.  —  Ibid. 

Sciendum  autem  est,  quod  id  quod  hic 
dicitnr  non  potest  intelligi  de  univoca 
praidicatione,  secundnm  qn)d  genera 
praidicantur  de  speciebus,  in  quarum  dc- 
finitionibus  ponuntur,  quia  non  est  aliud 
per  essentiam  animal  et  liomo;  sed  opor- 
tet  hoc  intelligi  de  denominativa  proidi- 
catione,  sicut  cum  albnm  pra?dicalur  de 
homine;  alia  enim  qnidditas  cst  albi  et  ho- 
minis.  Undepostpi  cediclasubjungit  Philo- 
sophus,qnoci  alia  genera  prsedicantur  hoc 
modo  de  substantia,  scilicet  denoniinati- 
ve,  substantia  vero  pra^dicatur  de  maleria 
denominative.  Non  est  ergo  intelligendum. 


390  OUARTA  PARS  - 

quod  subslanlia  uctu  exislens,  de  qua  hic 
loquimur,  de  materia  praidicctur  praiJi- 
catione  univoca,  sive  quae  est  per  cssen- 
Uam.  Jam  enim  supra  dixerat,  quod  ma- 
teria  non  est  quid,  neque  aliquid  aliorum. 
Sed  inteiiigendum  est    de  dcnominaliva 
praidicalionc,  perquem  inodum  accidenlia 
de  subslantia    pra^dicantur.    Sicut  enim 
hccc  est   vera  :  «  homo  est  albus  »,  non 
autem  ha3c  :  «  homo    cst   albedo  »,    vel 
«  luimanitas  est  albedo  )>,  ita   ha3C    est 
vera  :  <r  hoc  materiatum  est  homo  >,  non 
autem  lia)c  :  «  materia  est  homo  »,  vcl 
«    materia   est  humanitas   ».    Ipsa    crgo 
concretiva  sive  donominativa  prsedicatio 
ostendit,  quod  sicut  substantia  est  aliud 
pcr  essentiam   ab   accidentibus,  ita  per 
essentiam  aliud  est  materia  a  formis  sub- 
stantialibus.  Quare  sequetur  quod   illud, 
quod    est    ultimum    subjectum,    pcr    se 
loquendo,  neque  est  quid,  id  est  substan- 
tia,  neque  quantitas,  neque  aliquid  aliud 
quod  sit  in  aliquo  genere  entium.   Neque 
ipsse  negationes  possunt  per  se  praedicari 
de  materia.  Sicut  enim  formae  sunt  pra3- 
ter    essentiam   materise,  et   ita   quodam 
modo  se  habent   ad  ipsum  per  accidens, 
ila  negaliones  formarum,  quse  sunt  ipsae 
privationes,   secundum    accidens    insunt 
materise.  Si  enim  per  se  inessent  mate- 
rise,  nunquam  formse  in  materia  possent 
recipi  salvata  materia.  Quod  dicitur  ad 
removendara  opinionem  Plalonis,  qui  non 
distinguebat  inter  privalionem  et  mate- 
riam,  ut  in  1,  Phys.  {lext.  80;  c.  9)  ha- 
betur.  —  Ibid. 

Ex  quibus  concluditur,  quod  materia 
est  quidem  substantia,  non  tamen  maxi- 
me  substantia  aut  sola.  Duo  enim  sunt, 
ut  dicit  Philosophus  hic  (7.  Metaphys. 
iexl.  8 ;  1.  6,  c.  3),  qua^  maxime  propria 
videntur  esse  substantiae.  Quorum  unum 
est  quod  sit  separabilis;  accidens  enim 
non  separaLur  a  substantia,  sed  substan- 
tia  polest  separari  ab  accidente.  Aliud 
est  quod  substantia  est  hoc  aUquid  de- 
monstratum  ;  alia  autem  genera  non  si- 
gnificant  hoc  aliquid.  Haec  autem  duo, 
scilicet  esse  separabile,  et  esse  hoc  ali- 


METAPHYSICA 

quid,  non  conveniunt  materiae.  Materia 
enim  non  potest  per  se  exi&tere  sine  for- 
ma,  per  quam  est  ens  actu,  cura  de  sesit 
in  potenlia  tantum;  ipsa  eliam  non  est 
hoc  aliquid  nisi  per  formam,  per  quam  fit 
actu.  Unde  esse  hoc  aliquid,  maxime  cora- 
petit  composito.  Et  ideo  patet  quoi 
a  species  »,  id  est  forma,  et  compositum 
«  ex  ambobus  »,  scilicet  ex  raateria  et 
forma,  magis  videtur  esse  substantia  quam 
materia  :  quia  composituui  ct  est  separa- 
bile,  et  est  hoc  aliquid.  Forma  aulem 
etsi  non  sit  separabilis,  et  hoc  aliquid, 
tamen  per  ipsam  compositum  fit  cns  actu, 
ut  sic  possit  esse  separabile,  et  hoc  ali- 
quid.  —  Ibid. 

Adprimum  ergo  patet  solutio  ex  dictis 
(in  c). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Boethius 
aliter  accipit  ista  noaiina  in  commento 
Prcedicamentorum,  quam  sit  communis 
usus  eorum,  prout  ipse  exponit  in  lib. 
de  Duabus  Naturis.  Attribuit  cnim  nomcn 
(T  hypostasis  »  materise  quasi  primo  prin- 
cipio  substandi,  ex  qua  habet  substantia 
prima  quad  substet  accidentibus.  Nam 
forma  simplex  subjectura  esse  non  potcst, 
ut  dicit  idem  Boethius  (in  libro  de  Trin. 
c.  2  ;  —  Migne  t.  64,  col.  1250).  —  de 
Pot.  q.  9,  a.  1,  ad  arg.  Sed  contra. 

ARTICULUS  111 

UTRUM  DEUS  POSSIT  FACERE  QUOD  MATERI.\ 
SIT  SINE  FORMA. 

Videtur  quod  Deus  possit  facere  quod 
materia  sit  sine  forma. 

Sicut  enim  raateria  secundura  suura 
esse  dependet  a  forraa,  ila  accidens  a 
subjecto  ;  sed  Deus  potest  facere  ut  acci- 
dens  sit  sine  subjecto,  ut  patet  in  sacra- 
menlo  altaris  :  ergo  potest  facere  quod 
materia  sit  sine  forma.  —  Quod.  3,  a.  1, 
arg.  1. 

Sed  conira  :  Deus  non  potest  facere 
contradictoria  essesimul;  sed  materiam 
essc  sine  forma  implicat  contradictionem, 
eo  quod  esse  raateriae   iraportat  actum. 


i 


DE  S17]STANTIA  MATEUIAI.l  —  QU.  XXXIV  iMATEfUA  ET  FORMA—  ART.  IV  391 

qui  est  forma  :  non  ergo  Deus  polest  fa-  dicere  conlradicloria  csse  simul ;    unde  a 

cere  quod  materia  sit  sinc  forma.  —  Ibid.  Deo  fieri  non  potest. —  Quodl.  3.  a.  1,  c, 

arg.  Sed  contra.  Ad  illud  crgo  quod  in  conirarium  oh- 

Respondeo   dicendiim,    quod    uniuscu-  jicitur  dicendum,  ((uod   accidens  sccun- 

jusque  rei  virlus  activa  esl  a?stimanda  dum  suum  esse  depcndet  a  subjecto  sic- 

secundum    modum    essenti;!;,    eo    quod  ut  a  causa  sustentanfe  ipsum.    Et  quia 

unumquidque   agit  sccundum    quod  est  Deus  potest  causare  omnes  actus  causa- 

ens  actu.    Undo  si  in   ali({uo  inveniatur  rum  secundarum  absque  ipsis  causis  se- 

forma  aliqua  vcl  natura  non  limitata  seu  cundis,polest  conservare  in  essc  accidens 

conlracta,eritvirlus  ejus  se  extendens  ad  sine    subjecto.    Scd    matcria    secundum 

omnes   actus    vcl    cfTcclus  convenientes  suum  esse   actuale  dependet  a  forma,  in 

illi  natura)  :  puta    si   intelligeretur   esse  quantum  forma  est  ipsc  actus  ejus  ;  unde 

calor  per  se  subsistens,  vel  in  aliquo  sub-  non  est  simile.  —  Ibid.  ad  arg.  Sed  con- 

jeclo   quod   reciperet    ipsum    secundum  tra. 
totum  ejus  posse,  sequeretur  quod  habe- 

ret  virlutem  ad  producendum  omnes  ac-  ARTICULUS  IV 
lus  et  effectus  caloris.  Si   vero   aliquod 

subjectum  non  reciperet  calorem  secun-  utrum  omne  quod   fit,   fiat   ad  aliquo, 

dura  ejus    totum  posse,  sed  cum  aliqua  et  ex  aliquo,  et  aliquid. 
contraclione  et  limitatione,  non  haberet 

virtutemactivamrespectuomnium  actuum  Videtur  quod  non  omne  quod  fit,  fiat 

vel  effectuum  coloris.    Cum  autem  Deus  ab  aliquo,  et  ex  ahquo,  et  aliquid. 

sitipsum  esse  subsislens,  manifeslum  est  1.  Et  primo  quidem  videLur  quod  non 

quod  natura  essendi  convenitDeo  infinite  omne  quod  fit,  fiat  ab  aliquo,  quod  enim 

absque  omni  hraitatione  et  contraclione;  dicilur    fieri   ab   ahquo,    dicitur  ab   illo 

unde  ejus  virtus  activa  se  extendit  infi-  lieri  sicut  a   siraih,  siraile  enim  fit  a  si- 

nile  ad  tolum  ens,  et  ad  omne  id  quod  inih.    At   imdta    fiunt  quse  non  fiunt  a 

polest  habere  rationera  enlis.  Ilhid  ergo  siraih,  ut  arlificiaha,  monstruosa,  et  qua^ 

soUmi  potcrit  excludi  a  divina  polenlia,  generantur  ex   putrefaclione,   et    quse  a 

quod  rcpugnat  ralioni  entis  :  et  hoc  non  casu,  et   per  accidens.   Ergo   non  omnia 

propter  defectum   divinae   polenli?e,   sed  quse  fiunt,   ab  ah'q.io  fiunt.  —  7.  Meta- 

quia  ipsumnon  polcst  esse  ens,  unde  non  phys.  I.  8. 

potest  ficri.Repugnat  aulera  ralioni  enlis  2.  Pra^Lerea,    ahqua    inter   artificiaha 

non  enssirauletsecundura  idemexislens;  sunt  quse  fiunt  a  casu,  et  ab  arte,  ut  sa- 

unde  quod  ahquid  simui  sit  et  non  sit,  a  nitas;  aliqua  quoe  fiunt  lantura  ab  arte, 

Deo  fieri  non  potest,  nec  ahquid  conlra-  ct  nullo  raodo  a  casu,   ut  doraus  ;    sed  si 

diclionera  inckidens.  Et  de  hujusraodi  est  omnia  qua3  finnt,  ab  ahquo  fiunt,  non  est 

maleriam  esse  in  actu  sine  forma.  Omne  raliocur  hocpoLius  inuno  conLingaL  quam 

cnim  quod  est  actu,  vel  estipse  aclus  vel  in  aho  ;   si   autcm   non,  dicendum,  quod 

cst  polcnlia  parLicipans  actum.  Esse  au-  ea  quae  fiunt  ab  arte  ct  casu,cumab  arte 

lcm  actu  repugnat  rationi  maleria3,   quas  Tunt,  ab  aliqio  quidem    (iunl,  cura  vcro 

sccundura  propriara  ralioncra  ctL   ens  in  a  casu   fiunL,    iion    ab  ahqtio   fiunt.   — 

potentia.  RelinquiLur  ergo  quod  non  pos-  Ibid. 

sit  esse  actu,  nisi  in  quantuin  parLicipat  3.  Prae^crea,  videlur   quod   non    omne 

aclum;  actus  autem  porLicipaLus  a  mate-  ouod  fiL  vel  generatur,  rx  aliquo  fiat  vel 

lia  nihil    est  ahud   quara   forma  :  unde  genereLur;  fit  enim  albura  ex  non   albo, 

ideni  cst  dicLu  raaLcriara  esse  in  actu,  ct  et  horao  ex  non  homine.  Sed  non  aibum 

materiam   habere  Ibrmam.  Dicerc   ergo,  ex  se  non  est  aliquid,  sicut  et  non  homo, 

quod  materia  sit   in  actu  sine  forma,  est  scd    sunt    negationcs.    Ergo  non    oranc 


;}n2  OllARTA  PARS  - 

quocl  (it  vel  geiicraUir,  liL  ex  aliquo.  — 
7.  Metaplnjs.  11.  G  et  7 ;  8.  Metaphys. 
1.  4  (3). 

A.  Proeterea,  videtur  quod  non  onine 
quod  fit,  fiat  aliquid;  aliquid  enim  pro- 
prie  dicitur  de  substanlio,  ut  diclum  est; 
at  multa  fiunt  quac  non  sunt  substantia, 
ut  quantumet  (|uale  ;  ct  practerea  matc- 
ria  et  forma,  quaj  licet  sint  substantia;, 
non  tamen  sunt  hoc  aliquid,  nisi  forma 
sit  subsistens  :  crgo  noii  omnc  quod  fit, 
fit  lioc  aliquid.  —  l.Melaphys.  11.  6  et  8. 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Pliilosophus 
7.  Metaphys.  {texl.  22  ;  1.  6,  c.  7),  quod 
omnia  quae  fiunt,  ab  aliquo  fiunt,  et  ex 
aliquo,  et  aliquid.  — 7.  Melaphys.  1.  6. 

Respondeo  dicendum  cum  Philosopho, 
quod  omnia  quse  fiunt,  fiunt  ab  aliquo 
agente,  et  ex  aliquo  sicut  ex  materia, 
et  iterum  fiunt  aliquid,  quod  est  termi- 
nus  generationis.  Eorum  enim  quae  fiunt, 
quredam  fiunt  analura,  qusedam  ab  arte, 
ct  qua^dam  a  casu  sive  «  automato  d,  id 
est  per  se  vano.  Cujus  divisionis  ratio 
est,  quia  causa  generationis  aut  est  causa 
per  se,  aut  est  causa  per  accidens.  Si 
cnim  est  causa  per  se,  vel  est  principium 
motus  in  eo  in  quo  est,  et  sic  est  natura; 
vel  est  extra  ipsum,  et  sic  est  ars.  Natura 
enim  est  principium  mo'.us  in  eo  in  quo 
est.  Ars  vero  non  est  in  artificiato,  quod 
fit  per  artem,  sed  in  alio.  Si  vero  est 
causa  per  accidens,  sic  cst  casus  et  for- 
luna  :  fortuna  quidem  in  his  quae  agun- 
tur  ab  intellectu,  casus  autem  etiam  in 
aliia.  Utrumque  vero  sub  «  automato  », 
id  est  per  se  vano,  comprehenditur, 
quia  vanum  est  quod  est  ordinatum  ad 
finem,  et  non  attingit  illum.  Et  tam  ca- 
sus  quani  fortuna  inveniuntur  in  hisquae 
fiunt  propter  aliquid,  cum  accidit  aliquid 
prseter  id  quod  intendebalur  ab  aliqua 
causa  per  se  determinata.  Undeet  per  se 
dicitur,  in  quantum  causam  determina- 
tam  habet,  et  vanura,  in  quantum  prajter 
intentionem  accidit.  —  7.  Metaphys.  I.  6 
post  init. 

Sic  ergo  omnia  quse  fiunt(sive  natura 
fiant,  sive  arte,  sive  aulomato  vel  casu), 


IMIOTAPIIYSICA 

liunt  ab  aliquo  agente,  et  ex  aliquo,  sicut 
ex  materia,  et  iterum  fiunt  aliquid,  quod 
est  terminus   generationis.    Cujus    ratio 
est,  quia  in   omni  generatione  (loquimur 
enim  hic  de  fieri,  quod  est  generari)  fit 
aliquid  actu,  quod  priuserat  in  potentia. 
Nihil  autem  potcst  dici  de  potenlia  in  ac- 
tumprocedere,  nisi  per  aliquod  ens  actu, 
quod  est  agens,  a  quo  fit  generatio.  Po- 
tentia  vero  pertinet  ad  materiam,  ex  qua 
aliquid  goneratur;  actus  vero  ad  id  quod 
generatur.  —  Et  hujus  potest  sumi  exem- 
pluni  ex  his  tribus,  in  quibus  dictum  est 
quod  invenitur  generatio.  In   naturalibus 
quidem  manifestum  est   de   hoc  quidem, 
ex  quo  fit  quod    generatur,  quod  dicitur 
materia.    Omne   enim    quod   generatur, 
est  possibile  esse  et  non  esse.  Cum  enim 
generatio  sit  de  non  esse  in  esse  mutatio, 
oportet   id    quod    generatur    quandoque 
quidem  esse,  quandoque  non  esse  ;  quod 
non  esset,  nisi  esset    possibile   esse   non 
esse.  Hoc  autem  quod  est  in  unoquoque 
in  potentia  ad  esse  et  non  esse,  est  mate- 
ria.  Est  enim  in  potentia   ad  formas  per 
quas  res  habent  esse,   et  ad  privationes 
per  quas  habent   non    esse.    Relinquitur 
ergo  quod  in  omni   generatione    naturali 
(quod    probat  etiam    de    arlificiali)    hoc 
quidera  est,  ex  quo    fit    quod  generatur, 
quod    dicitur    materia.    Unde   sequitur, 
quod  in  ea  sit  hoc  a  quo  generatur  ;  nihil 
enira  de  potentia  reducitur  ad  actum  nisi 
per  id  quod  est  actu,  hoc  autera  est  agens. 
Et  praeterea  sequitur  quod  in  ea  sit   hoc 
quod  generatur,  ut  homo  aut   planta  aut 
aliquid  laliumj  quse  maxime  dicimus  esse 
substantias,  scilicet  substantias  'particu- 
lares  compositas,  de  quibus  magis  mani- 
fesLura  est  quod  sint  substantise.    Materia 
autem  et  forma,  quae  est    principiura  ac- 
tionis  in  agente,  non  sunt  substantise  nisi 
in   quantura    sunt   principia    substanliae 
composita).  Inter  hsec  auLera  tria    duo  se 
habeal  ut  generationis  principia,  scilicet 
materia  et  ogens  ;  terLiura  autem  se  ha- 
bet  ut  generationis  terminus,  id  est  cora- 
positum  quod  generatur.  —  Ibid. 

Horura  aulera  trium  quodlibct  quodam- 


DE  SUBSTANTIA  MATEUIALl  —  QU.  XXXIV  MATEIUA  ET  FOllMA  -  ART, 


393 


modo  est  natura,  secundum  Philosophuni 
hic  (1.  c.  in  arg.  Sed  contra).  Nam  prin- 
cipiura  ex  qiio  est  generalio  naturalis, 
sciHcet  maleria,  dicilur  natura.  Et  pro- 
pler  hoc  generationes  simplicium  corpo- 
rum  dicuntur  naturales,  Ucet  principium 
activum  generationis  eorum  sit  extrinse- 
cum  ;  quod  videlur  esse  contra  ralionem 
naturae  :  quiamateria  est  principium  in- 


contingit ;  imo  agunt  ad  aliquem  eflectum, 
delerminato  modo  ab  aliquo  superiori 
prsestito  eis.  Ilujusmodi  autem  factiones 
vel  fiunt  «;  ab  arte,  vel  a  potestate,  vel  a 
monte  »,  inquit  Philosophus  (1.  c.  texl. 
23).  Potestas  hic  videtur  pro  violentiasu- 
mi.Quaedam  enim  in  his  qua:;  non  natura 
fiunt,  constituuntur  ex  sola  virtute  agen- 
tis,  in  quibus  non  multum  requii'itur  ars 


trinsecum,  in    qua    est    naturalis   apti-     aliqua,  vel  aliquis  ordinatus  processus  in- 


tudo  ad  talem  formam ;  et  ab  hoc  princi- 
pio  tales  gcnerationesdicuntur  naturales. 
Et  \iQVum  \\\u&  secundum  gwodfit  genera- 
tio,  scilicet  forma  generati,  dicitur  esse 
natura,  sicut  planta  aut  animal.  Genera- 


tellectus;  quod  maxime  contingit  in  cor- 
poribus  trahendis,  vel  projiciendis,  aut  ex- 
pellendis.  Cumautem  ordo  intellectus  ad 
etlectum  requiritur,  quandoque  quidem 
hoc  contingit  per  artem,  quandoque  vero 


tio  enim  naturalis  est  quae   est    ad  natu-  per  solum  intellectum,  habitu  artis  non- 

ram,  sicut  dealbatio,  qua3  est    ad  albedi-  dum   perfecto.  Sicuti  enim  aliquis  argu- 

nem.  Et  iterum  principium  a  quo  fit  ge-  mentatur  per   artem,  aliquis    vero   sine 

neratio  sicut  ab   agente,  est  natura  dicta  arte,  ut  idiotae  ;  ita  etiam    aliquod   opus 

secundum  speciem,  quse  scilicet  est  ejus-  artis  aliquis  per  artem,  aliquis  sine  arte 

dem  speciei   cum    natura    generati,  sed  facere  potest  in  hujusmodi  per  artem  fac- 

tamen  est  in   alio   secundum   numerum.  tibilibus.    Harum    auteni    generationura 

Homo  enim  generat  hominem;  nec  lamen  quae  fiunt  vel  arte  vel  potestate  vel  mente, 

genitum  et  generans  sunt  idem  numero,  quaedam  fiunta  casu  et  a  fortuna  :  quan- 

sed  specie  tantum.  Et  propter   hoc   dici-  do  scilicet  aliquod  agens  per  intellectum, 

lur  in  2.  Phys.  {lext.  81  ;  c.  8),  quod  for-  intendit   finem  aliquem  per  suam    actio- 


ma  et  finis  erenerationis  incidunt  in  idem 
numero.  Asfens  autem  incidit  cum  eis  in 
idem  specie,  sed  non  in  idem  numero. 
Maleria  vero  neque  in  idem  specie  neque 
in  idem  numero.  —  Ibid. 

Ut  autem  id  ipsura  raanifestetur  in  iis 
quse  fiunt  per  artem,  sciendum  est  quod 
Philosophus  (I.  c.  in  arg.  Sed  contra) 
prirao  distinguit    generationera   quae  est 


iiera,  et  provenit  aliquis  finis  praeter  in- 
tentionem  agentis  :  sicut  cum  aliquis  in- 
tendit  se  confricare,  et  ex  hoc  sequitur 
sanitas,  ut  postea  dicetur.  Et  hoc  simili- 
ter  contingit  in  artificialibus,  sicut  in  fac- 
tis  a  natura.  Virtus  eniraquae  estin  sper- 
raate,  ut  dicetur  infra,  assirailatur  arti. 
Sicut  enira  ars  per  deterrainata  raedia 
pervenitad  formam,    quam    intendit,  ita 


secundum  artera,  ab  aliis  generationibus  et  virtus  formativa,  quae  est  in  spermate. 

quae  sunt  secundum    naturam  ;    secundo  Sicut  autem  contingit  efi^ectum  qui  fit  per 

ostendit  quomodo  fiat  generatio  ab  arte.  artem,  etiam    prseter    intentionera    artis 

Dicit  ergo  prirao,  quod  generationes,  quje  aut  intellectus  fieri,et  tunc  dicitur  a  casu 

sunt  alise  a  naturalibus,  dicunlur  *r  fac-  accidere,  ita  etiara  et  in    illis,  scilicet   in 

liones  ».  Quamvisenim  nomine  factionis,  rebus    naturalibus,    eadera   fiunt    et   ex 


quae  in  Gr?eco  dicitur  praxis,  possiraus 
uti  in  rebus  naturalibus,  sicut  cura  dici- 
mus,  quod  calidura  et  ens  actu,facit  actu 
esse  tale  ;  magis  tamen  proprie  utiraur  in 
his  quse  fiunt  per  intellectura,  in  quibus 
inlellectus  agentis  habet  dominiura  super 
illud  quod  facit,  ut  possit  sic  vel  aliter 
facere,  quod   in    rebus    naturalibus   non 


sperraate  et  sine  spermale  :  quai  quidera 
cura  fiunt  ex  sperraate,  fiunt  a  natura  ; 
cum  autem  sine  spermate,  fiunt  a  casu, 
de  quibus  dicetur  infra.  —  7.  Melaphys. 
1.  6  ante  raed. 

His  prsemissis  procedit  Philosophus  ad 
ostendendum  intentum  de  iis  quae  gene- 
rantur  ab  arle.  Et  de    principio   quidem 


59  i  nUALlTA  PAUS 

materiali  oadeni  csL    ralio  ac    do    robus 
natiiralibus,  ut  supra  diclum  est.  Oslon- 
dilur  ergo  de  principiocfTeclivo.  Illa  enim 
fiunt  ab  arto,  (|Uorum  species   factiva  est 
in  anima.    Per    specicm   aulem    oxponit 
Pliilosophus  quod  quid  eral  osso  cujusli  - 
bel  rei  facla?  pcr  arlem,  uL  quod  (juid  erat 
esse   domus,  quando  fit  domus.    l'^t    hoc 
otiam  nominat  «  primani  subslantiam  », 
id  est  primam  formam.  Et  hocideo,  quia 
a  forma  quae  est  in  anima  noslra,  proce- 
dit  forma  qua3  ost  in    materia,  in   artifi- 
cialibus.  In  naluralihus  autem  e  conlra- 
rio.  llsec  autem  forma  (juae  estin  anima, 
differt.a  forma  quae  est  in  maleria.  Nam 
contrariorum  formse  in  materia  sunt  di- 
vorsse  et  contraria);  in  anima  autem  est 
quodam  modo  unas|:ecies  contrariorum. 
Et  hoc  ideo,  quia  formae  in  materia  sunt 
propler  esse  rerum    formatarum,  formae 
autem  in  anima  sunt  secundum    modura 
cosrnoscibilem  et  lntellii2:ibilem.  Esse  au- 
tem  unius  conlrarii  toUitur  per  esse  alte- 
rius;  sed  cognilio  unius  oppositi  non  tol- 
litur  per  cognilionem  alterius,  sed  magis 
juvatur.  Unde  formse  opposilorum  in  ani- 
ma  non  sunt    opposilai.    Ouinimo    quod 
quid  erat  esse  privalionis,  est  idem  cum 
quod  quid  erat  esse  oppositi,  sicut  eadem 
est  ratio  in  anima  sanilalis  et  infirmita- 
tis.  Per  absentiam  enim  sanilatis  cogno- 
scitur  infirmitas.  Sanitas  autem  quae  est 
in  anima,  est    quaedam  ratio    per   quam 
co2i:noscilur  sanitas  et  infirmitas,  et  con- 
sislit  in  cognilione   ulriusque.    Sic   ergo 
cum  sanitas  quae  est  in  anima,    sit  prin- 
cipium  sanitalis  quae   fit    per   artem,  ita 
fit  sanitas  in  materia,  aliquo   intelligente 
quod  sanitas  est  hoc,  scilicet  vel  regula- 
ritas  vel  udaequatio  calidi,  frigidi,  humidi 
et  sicci.  Et  ideo  necesse  est,si  sanitas  de- 
bel  contingere,  quod  hoc  existot,  scilicot 
regularitas  vel  aequalitas  humorum.  Et  si 
regularitas  vel  aequalilas    debeat    esse, 
oportitquod  sit  calor,  per  quem  humo- 
res  reducantur  ad    aequalitatem  ;    et   ita 
semper  procedendo  a  posteriori  ad  prius, 
intelliget  illud  quod  est  factivum  caloris, 
ot  quod  est  factivum  illius,   donec   redu- 


-  METAPIIYSIGA 

catur  ad  aliquod  ultimum,  quod  ipse  sta- 
lim  posset  facero,  sicut  lioc  quod  est  darc 
talem  potionem.  Et  demum  motus  inci- 
piens  ab  illo  quod  statim  potest  facere, 
nominatur  factio  ordinata  ad  sanandum. 
Patet  orgo  quod,  sicut  in  naturalibus  ex 
homine  generalur  homo,  ita  in  arlificia- 
libus  accidit  quodam  modo  ex  sanitate 
fiori  sanitatem,  et  ex  domo  domum  :  sci- 
licet  cx  ea  quae  est  sine  materia  in  anima 
exislens,  illa  qucc  habct  materiam.  Ars 
onim  medicinalis,  quae  est  principium 
sanationis,  nihil  est  aliud  quam  species 
sanitatis  quae  est  in  anima,  quam  Philo- 
sophus  vocat  quod  quid  erat  esse  rei  ar-^ 
lificialae.  —  Ibid.  circa  med. 

Dalur   ergo  principium    in  actionibus 

arlis.  Sed  hoc  diversimode    contingit.  In 

gencrationibus  enim  et  motibus  artificia- 

libus  est  aliqua  actio  quae  vocatur  intel- 

ligentia,  ot    aliqua    quae   vocatur   factio. 

Ipsa  onim  excogitatio  artificis  vocatur  in- 

telligentia,  quae  incipit  ab  hoc   principio,  |E 

quae  "est  specics  rei  fiendae  per  artem.  Et 

haec  operatio  protenditur,  ut   supra  dic- 

tum  cst,  usque  ad  illud  quod  est  ultimum 

in  inlentiono  et  primum  in  opere.  Et  ideo 

illa  actio  quae  incipit  ab  ultimo  ad    quod 

intelligentia  terminatur,  vocatur   factio, 

quae  est  motus  jam  in  exteriorem    mate- 

riam.  Et  sicut  diximus  esse   de   actione 

artis  respectu    formae,  quae  est   ultimus 

finis  generationis  artificialis,  similiter  ost 

deomnibus  aliis  intermediis.  Sicut  adhoc 

quod  convalescat,  oportet  quod  adaequen- 

tur  humores.  Hoc  igitur  ipsum  quod  est 

adaequari,  est  unum  de  intermodiis,  quod 

est   propinquissimum   sanitati.    Ei   sicut 

medicus  ad   hoc  quod  facerct  sanitatom, 

incipiebat  considerando  quid  esset  sani- 

tas  ;  ita  ad  hoc  quod  faciat  adaequationem, 

oportet  quod   sciat    quid   sit  ada^quatio, 

videlicet  quod  adaequatio  est  debila  pro- 

portio  humorum  in  respectu  ad  naturam 

humanam.  Sic  igitur  patet  quod  princi- 

pium    faciens    sanitatem,    unde     incipit 

motus  ad    sanandum,  est   species,    quae 

est  in  anima,  vel  ipsius  sanilatis  vel  alio- 

rum  inlermediorum  pcr  quae   acquiritur 


DE  SUBSTANTIA  MATKRIALI  —  QU.  XXXIV  MATERIA  ET  lYtRMA  -  ART.  IV         3:)5 

sanilas.  VA  hoc   dico,    si  sanalio  fiat   ab     ipse  dicit  7.  Melapkijs.  {lexl.  30  ;   I.  6,  c. 
arte.  Si   autem  fiat  alio   modo,  non   erlt     9.).  Unde    manifeslat   ibidem,    quomodo 


principiuni  sanilalis   species    qua?  cst  in 
anima.  —  Ibid.  post  med. 

Quod  aulem  atlinet  ad  gcnorationcs  ca- 
suales,  dicit  Philosophus  (1.  c.  lext.  23), 
quotl  quando  sanalio  fit  a  casu,  tuncprin- 
cipium  sanilatisfit  ab  hoc  quod  est  prin- 
cipium  faciendi  sanilatcm  apud  eum  qui 
facit  sanitalem  secundum  arlem.  Sed  hoc 
est  intelMgendum  de  principio  factionis, 
quod  est  ultimum  in  inteUigcndo,  cl  pri- 
mum  in  exsequendo.  Sicut  in  medicando 
principium  sanilatis  ahquando  forsan  fit 
a  calefactione.  Et  hinc  jam  incipil  sanalio, 
quando  ahquis  a  casu  sanatur,  quia  calo- 
rem  aUquis  excitat  confricalione,  praeler 
intentionem  confricanLis.  Calor  itaque  in 
corpore  excitatus  per  fricationem  vcl  me- 
dicationem  auL  est  pars  sanitalis,  quasi 
inlrans  substantiam  sanitatis,  sicut  cum 
ipsa  alteratio  calefacLionis  ad  sanilatem 
sulficit ;  aut  sequitur  ad  calorem  ahquid 
quod  est  pars  sonilatis  :  sicut  cum  per 
calorem  fit  sanitas  per  hoc,  quod  calor 
dissolvit  ahquos  humores  compactos, 
quorum  dissolutio  est  jam  conslitucns 
sanitatem.  Aut  eliam  hoc  potest  esse  per 
plura  media  :  sicut  cum  calor  consumit 
humores  superfiuos   impedienles  ahquos 


hoc  diversimoJe  in  diversis  invcniatur  : 

primo  disLinguendo  diversos  modos,  qui- 

bus  generatum  est  simile   generanli,  se- 

cundo  eos  declarando.  —  Scicndum    est 

autem  circa  primum,  quod  omne  quod  ge- 

neralur  ab  aliquo,  aut  generatur  per  se, 

aut  per  accidens.  Quod  autem   generatur 

ab  aliquo  per  accidens,  non  generatur  ab 

eo  secundum  quod  hujusmoJi.  Unde  non 

oportet  in  generanle    esse  simihtudinem 

gencrati  :    siculi  inventio   thesauri    non 

habet  similitudinem    aliquam  in    co    qui 

fodiens  ad   planLandum   invenit    Ihesaii- 

rum  per  accidens.  Sed  generans    per  se, 

generat  tale  secundum   quod  huju.smodi. 

Unde  oportet  quod  in  generante  per  se, 

sit  aliqualiter   similitudo    generati.    Sed 

hoc    contingit     Iripliciter.     Uno    modo, 

quando  forma  generati  praecediL  in  gene- 

rante  secundum  cundem  modo  essendi,  et 

simili    materia  :    sicuL  cum  ignis   gene- 

rat  ignem,  vel  homo  generat    hominem; 

et  hsec  est    generatio    toLaliter    univoca. 

Alio  modo,  quando  forma   gcnerali  prae- 

cedit  in  generanle,  non    quidem  secun- 

dum  eundem  modum  essendi,  sed  nec  iu 

subsLanLia  cjusdem  rationis  :  sicut  forma 

domus  praecedit  in    arLifice    noa    secun- 


meaLus  in  corpore,  quibus  consumptis  fit     dum  esse  materiale,  sed   secundum  esse 


debitus  motus  spirituum  ad  aliquas  de- 
terminatas  partes  corporis.  Et  hoc  ulli- 
mumestjam  faciens  saniLaLem  ;  et  quod 
est  proximum  sanitaLis  factivum,  est  ali- 
qua  pars  sanitatis  inlrans  scilicet  consti- 
luLionem  saniLaLis.  Et  similiter  est  in  om- 
nibus  artificialibus ;  nam  partes  domus 
sunt  lapides,  quorum  composiLio  jam  est 
aliquid  domus.  —  Et  ex  his  palet  quod 
omne  quod  fit,  sive  in  naturalibus  sive  in 
artificialibus  sive  in  casualibus,  ab  ali- 
quo  fiL,  et  ex  aliquo,  et  fit  aliquid,  puta 
sanum  vel  planta,  et  quodlibet  aliud.  — 
Ibid. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  om- 
ne  quod  fit  ab  aliquo,  fit  a  simili  quidem, 
secundum  Philosophum.  Sed  hoc  non  eo- 
dem  modo    se   habet   in    omnibus,   sicut 


immaleriale,  quod  habet  in  mente  artifi- 
cis,  non  in  lapidibus  etlignis  ;  et  hoec  ge- 
neratio  cst  parlim  ex  univoco  quanLum  ad 
formam,  parlim  ex  asquivoco  quantum 
ad  esse  formas  in  subjecto.  Terlio  modo, 
quando  ipsa  tota  formageneraLi  non  pra?- 
cedit  in  generante,  sed  aliqua  pars  ejus, 
aut  aliqua  pars  partis  :  sicut  in  medicina 
calida  pi  a^cedit  calor,  qui  est  pars  sani- 
tatis,  aut  aliquid  ducens  ad  partemsani- 
tatis ;  et  hajc  generatio  nullo  modo  est  uni- 
voca.  Ex  hoc  est  quod  dicit  Philosophus 
(I.  c.  iext.  30)  :  Palam  ex  dictis  est  quod 
aut  fiunlomnia  quodammodo  aut  tolalitcr 
ex  «  univoco  »,sicut  naturalia,  et  ut  ignis 
ab  igne,  homo  ab  homine  ;  aut  ex  eo 
quod  est  «  ex  parte  univocum  »,  quantum 
ad  formam,  ct  ex  parte  aequivocum,  quan- 


i 


300  OUAUTA  PA1\S  —  METAPIIYSICA 

luin  ad   csse   fonn»    in    subjccto  :  sicut     nani  calor  medicince  factus   est  in  sanato 

domus  fit  ex  domo,  quai  est  ars   in  arti-  pars  sanitatis.  Terlius  modus   est  quando 

fice;  ipsaenimars  axlificativa  est  species  pars  formai    generatae  est  in    generante 

domus  ;  aut  terlio    modo  fiunt  aliqua  ex  non  actu,  sed  virtute;  sicut  quando  mo- 

parte  forma)  pra^existenlis  in  generante,  tus  calefaciendo  sanat.  Calor  enim  est  in 

sive  ex  ipso    generante  habente    partem  motu  virtule,   et  non  aclu.  Quarlus    mo- 

pra;dictam.  Potest  enim  dici,  quod  gene-  dus  est  quando  ipsa  tota  forma  cst  in  ge- 

ratio  fitvcl  ex  forma  sive   parte   formge,  nerante  virlute,  sed  non  actu ;  sicut  for- 

vel  ex  habente  formam  vel    parlem  for-  ma  stuporisest  in  pisce  slupefaciente  ma- 

mae ;  sed   ex    habenle   quidem,  sicut    ex  num;  et  simililer  est  in  aliis  quae  agunt 

gencrante  ;  ex  forma  vero  sive  parte  for-  in  tola  specie.  —  Quare  palet   quod,  si- 

mae,  sicut  ex  eo  quod  generans  generat  :  cut  in   syllogismis,    oranium   principium 

nam  formanon  generat  nec  agit,  sed  ha-  est  substantia,  id  est   quod  quid  est  rei. 

bensformam  per  eam.  Et  hoc  dico,  quod  Namsyllogisraidemonstrativi  suntex  quid 

aliquid  fit  ex  alio    simili    secundum   ali-  est,  cura   in  demonstrationibus    medium 

quem  praedictorum  modorum,  nisi  fiat  ex  sit  definitio ;  sic  et  hic,  scilicet  in  opera- 

eo  per  accidens  ;  tunc  enim  non  oportet  livis,  generationes  sunt  ex  quod  quid  est. 

hujusmodi  similitudinemobservari,  sicut  In  quo  ostenditur  similitudo   intellectus 

dictum  est.  —  7.  Metaphys.  1.  8.  speculativi  et  practici.  Sicut   enim  intel- 

His  dictis  manifestat  Philosophus  mo-  leclus  speculativus  procedit  ad   deraon- 

dos  prsedictos   :   primo  in   arlificiaUbus,  strandum  passiones  de  subjeclis  ex  consi- 

secundo  in  nahiralibus.  —  Dicit  ergo  pri-  deralione  ejus  quod  quid  est,  ita  intellec- 

mo,  quod  ideo  oportet  quod   sit  fieri  ex  tus  procedit  ad  operandum  ex  specie  arti- 

aliqua  parte,  quia  prima  causa  faciendi  ficii,quaeest  ejus  quod  quid  est,  ut  supra 

secundum  se,  est  pars  generati  praeexi-  dictum  est.  —  Ibid. 

stentis  in  generante,quae  est  vel  ipsa  for-  Id  ipsum  raanifestat  Philosophus  in  re- 

ma  generantis  vel  pars  formae.  Cumenim  bus  naturalibus,  quod  scilicet  similiter  se 

per  motum  calor  generatur,  in  ipso  motu  habentea  quae  sunt  constiluta  secundum 

est  quodararaodo   calor,   sicut  in  virtute  naturam,  his  quae  fiunt  per  artem.  Sper- 

activa;  nam  ipsa  virtuscausandi  calorem  nia  enim  operatur  ad  generationem,  sicut 

quse  est  in  motu,   est   aliquid  de  genere  conlingit   in   his   quae  fiunt   per   artem. 

caloris.  Et  iste  calor  in  raotu  existens  vir-  Sicut   enim  artifex  non  est  actu  domus, 

tute,  facit  calorem  in  corpore,  non  qui-  nec  habet  formara  quaesit  domus  actu,  sed 

dera  generalione  univoca,  sed  aequivoca  ;  potestate ;  ita  sperraa  nonestanimal  aclu, 

quia  calor  in  motu,  et  in  corpore  calido,  nec  habet  animara   quae   est  species  ani- 

non  est  unius   rationis.    Is  vero,  scilicct  malisactu,  sed  potestate  tantura.  Est  enim 

calor,  aut  est  ipsa  sanitas,  aut  aliqua  pars  in  seraine  virtus  forraativa  quae  hoc  modo 

sanitatis,  aut  sequitur  eum  aliqua  pars  comparatur  ad  raateriam    concepti,  sicut 

sanitatis,  aut  sanitas  ipsT.   Per  haec   au-  comparatur  forma  domus  in  mente  artifi- 

tem  quatuor,  quae  ponit  Philosophus,  dat  cis  ad  lapides  et   ligna  ;   nisi  quod  forraa 

intelligere  quatuor  modos,  quibus  potest  arlis  est  oranino   extrinseca  lapidibus  et 

se  habere  forraa   generantis   ad  forraam  lignis,  virtus  autem  sperraatis  est  intrin- 

geniti.  Quorura  primus  est  quando  forma  seca.  Quamvis  autem  generatio    animalis 

generati  totaliter  est  in  generante,  sicut  ex  sperraate,  non  sit  a  sperraate  sicut  ab 

forraa   domus  est  in   mente  artificis,  et  univoco,  quia  sperma  non  est  animal;  id 

sicut  forma  ignis  generati  est  in  igne  ge-  tamen   a  quo  est  sperma,    est  aliqualiter 

nerante.  Sec?f/i(i«s  modus  est  quando  pars  univocum  ei  quod  fit  ex   spermate;  nam 

fornlae   generali   est  in   generante,  sicut  sperma  fit  ab  aniraali.  Et  in  hoc  est  dis- 

cum  medicina  calida  sanat  calefaciendo  ;  similitudo  inter  generationem  naturalem 


DE  SUIJSTANTIA  IMATERIALI  —  QU.  X 

it  artiTicialem,  quia  non  oportetquod  for- 
iiia  donuis  in  mente  artificis  sit  a  donio, 
licet  iioc  quandoque  accidat,  ut  cuni  ali- 
quisad  exemplar  uniusdomus  facit  aliam; 
sed  semjjer  oportet  quod  sperma  sit  ab 
animali.  Dictum  est  autem  aliqualiter  uni- 
vocum,  non  univocum  absolute,  quia  non 
oportet  in  omni  generatione  nalurali  esse 
omnimodam  univocationem,  sicut  cum 
dicilur,  quod  homo  fit  ex  Iiomine;  litenim 
femina  ex  viro  sicut  ex  agente,  et  mulus 
non  fit  ex  mulo,  sed  ex  equo  vel  asino, 
in  quo  tamen  est  aliqua  similitudo,  utsu- 
pra  dictum  est.  Et  pra^lerea  quod  dictum 
est.  quod  a  quo  est  spermn  oportet  esse 
aliqualiter  univocum,  intelligendum  est, 
ut  nolat  hic  Philosophus,  si  non  fuerit 
orbalio,  id  est  si  non  fuerit  defectus  na- 
turalis  virlulis  in  semine.  Tunc  cnim  ge- 
neralur  aliquid  quod  non  est  simile  ge- 
noranli,  sicut  patet  in  monstruosis  parti- 
bus.  El  sicut  in  rebus  artificialibus  ali(|ua 
fiunt  non  solum  per  artem,  sed  a  casu, 
quando  materia  polest  moveri  a  se  ipsa 
eo  molu  quo  movetur  ab  arte ;  quando 
vero  non  potest  hoc  modo  moveri,  tunc 
non  potest  id  quod  fitab  arte,  ab  alio  fieri 
quani  ab  arte  :  ita  et  hic  possunt  aliqua 
fieri  a  casu  et  sine  spermale,  illa  scilicet 
quorum  materia  hoc  modo  potest  moveri 
a  se  ipsa  eo  motu  quo  movet  sperma,  id 
est  ad  generalionem  animalis  :  sicut  patet 
in  his  quce  generantur  ex  pulrefactione, 
qua3  quodammodo  dicuntur  esse  a  casu, 
quodammodo  non.  —  Ibid, 

Nihil  enim  prohibet  aliquam  generatio- 
nem  esse  per  se,  cum  refertur  ab  unam 
causam,  quse  tamen  est  per  acccidens,  et 
casualis  cum  refertur  in  aliam  cau- 
sam  (Vide  resp.  ad  2.).  Unde  genera- 
lio  animalis  ex  putrefaclione,  si  referatur 
ad  causas  parliculares  hic  inferius  agen- 
tes,  invenilur  esse  per  accidcns  et  casua- 
lis.  Non  cnim  calor,  qui  causat  putredi- 
nem,  intendit  nalurali  appetitu  genera- 
lionem  hujus  vel  illius  animalis  quse  ex 
putrefactione  sequitur,  sicut  virtus  qu?B 
est  in  semine  indit  produclionem  talis 
speciei.  Sed  si  referalur  ad  virtulem  coe- 


XXIV  MATEUIA  ET  FORMA  —  AKT.  IV         397 

Iestem,qusc  est  universalis  regitiva  virtus 
generationuni  et  corruptionum  in  istis  in  - 
ferioribus,  non  est  per  accidens,  sed  per  sc 
intenta  ;  quia  de  ejus  intentione  est  ut  edu- 
cantur  in  aclum  omnes  formse  quae  sunt 
in  polenlia  materise.  —  7.  MeAapliys,  1.  6. 

Illaautcm  quorum  materia  non  j^otest 
moveri  a  seipsa  eo  motu  quo  a  spermale 
movetur,impossibiIiasunt  fierialiterquam 
ex  ipsis  seminibus;  sicut  patet  de  homine 
et  equo  et  aliis  animalibus  perfectis.  Pa- 
tet  autem  ex  his  quaj  hic  dicuntur,  quod 
non  omnia  animalia  possunt  generari  et 
ex  semine  et  sine  semine,  ut  Avicenna  po- 
nit ;  neque  quod  nulla  generantur  utro- 
que  modo,  ut  ponit  Averroes.  —  7.  Mela- 
phys.  I.  8. 

Virtus  ergo  activa  quaeest  in  spermate, 
etsi  non  sit  aniraa  in  actu,  est  tamen 
anima  in  virtute;  sicuti  forma  domua  in 
anima,  non  est  domus  actu,  sed  virtute. 
Unde.  sicut  ex  forma  domus  qua3  est  in 
mente,  potest  fieri  forma  domus  in  mate- 
ria,  ita  ex  virtute  seminis  potest  fieri  ani- 
macomplela,  praeter  inlellectum,  qui  est 
ab  extrinseco,  ut  dicitur  in  16.  de  Anima- 
libus  (sive  2.  de  Generationc  Animal.  c. 
3) ;  et  adhuc  amplius,  in  quantum  virtus 
quse  est  in  semine,  est  ab  anima  perfecta, 
cujus  virtute  agit.  Media  enim  principia 
agunt  in  virtute  primorum.  In  his  vero 
quae  generantur  ex  putrefactione,  etiam 
est  in  maleria  aliquod  principium  simile 
virtutis  activae  quae  est  in  spermale,  ex 
quo  causatur  anima  in  talibus  animali- 
bus.  Et  sicuti  virtus  quse  est  in  spermate, 
est  ab  anima  completa  animalis,  et  a  vir- 
tute  coelestis  corporis,  ita  virtus  quae  est 
in  materia  putrefacta  generativa  anima- 
lis,  esl  a  solo  corpore  coelesli,  in  quo  sunt 
virlute  omnes  formae  generatae,  sicut  in 
principio  activo.  Qualilates  etiam  activae 
licet  sint  accidentia,  non  lamen  agunt  so- 
lum  in  virtute  propria,  sed  in  virtute  for- 
marum  substantialium,  ad  quae  se  habent 
sicut  instrumenta;  sicut  dicilur  in  2.  de 
Anima  [iexl.  52;  c.  b),  quod  calor  ignis 
est  sicut  instrumentum  animce  nutritivee, 
—  Ibid, 


•m  OUAIITA  PAllS  -  MI':TA1>IIYS1CA 

Ad    secwuliim   dicendum,  qiiod  IMiilo-  lein    i^radictam.    Illa    jgiLur    arlificialia, 

sophus  7.    Mcla]'li}/s.  {lcxt.    21);  1.6,    c.  quac  habent  lalem  nalui-am,  sicut  lapides 

<))  olVerl  dilVerinliam   ((iup   esl   inler  iila  sunt    matoria  domus,   non    possunt  a  se 

qiue  possunt    fieri    ab    arlo    cl  a    casu,  ipsis  moveri,  impossibilecst  cnim  moveri 

et  intor  illa   (\ux   non    possuiit   fieri  nisi  ea  nisi  ab  alio  ;  et   hoc  non  solum  est  in 

ob  arte;  et  dicitcausam  hujus  differentiffi  artificialibus,  sed   eliam    in  naturalibus. 

in  arlificiulibus  hanccsse,  quia  materia,  a  Sic  enini  et  materia  ignis  non  polest  mo- 

qua  incipit   generatio,    sccundum    quam  veri  ad  formam  ignis  nisi  ab  alio  ;  et  inde 

contingit  facereet  fieri  aliquid  eorum  quix;  est  quod   forma  ignis  non  generalur  nisi 

sunt  ab  arte,  talis  est  in  qua  existit  ali-  ab  alio.  Et  propter  hocqusedam  artificia- 

qiia  pars  rei.  Oportel  namque  in  materia  lia  non  possunt  fieri  sine  habente  arlem; 

([uohbct   esse    apliludinem    ad  formam.  qutT)  scilicet  in  sua   materia  vel  non  ha- 

Non  enim   quodlibct   artificiatum   polest  bent  aliquod  principium  motivum  ad  for- 

fieri  ex  qualibet  materia,  sed  ex  determi-  mam,  vel  non  sic  motivum  sicut  ars  mo- 

nata;  sicut  serra  non  fit  cx  lana,  sed  ex  vet.  Quse  vero  ab  aliquo  exlrinseco  prin- 

fcrro.  Ipsa  ergo  aptiludo  ad  formam  arti-  cipio  moveri  possunt  non  habenle  arleni, 

ficiati,qu3e  est  in  maleria,  jam  est  aliqua  possunt  esse   et   fieri  cliam  sine  habenle 

pars  artificiati  qvx  est  in  moteria,quia  sine  artcm  ;  movebuntur  cnim  eorum  malcrioc 

aplitudine  ortificiatum    esse  non   potest ;  ob  his  quse  non  habent  ortem.  Quod  qui- 

sicut  serra  non  potest  esse   obsque  duri-  dem  oslenditur  dupliciler  :   uno  modo  in 

tie,  per  quam    ferrum  est  ordinatum  ad  (jnanlum  possunt  moveri  abaliquibusaliis 

formam  serrse.  —  Sed  Iiaic  pars  dupliciier  e.xtrinsjcis  principiis  non  habentibus  ar 

invenilur  in  maleria  :  quandoque  quidem  lem;  sicut  arborem  plantare  potest  etiam. 

ita,  quod  maleria  per  eam  potest  moveri  qui  non  habetartem  plantandi.  Alio  modo 

a  se  ipsa  per  parlem  formoe  in  ea  existen-  qtiando  materia  movetur  ex  parte,  id  est 

tem  ;    quandoque  vero  non.  Sicut  in   cor-  ab  oliquo   principio   intrinseco  quod  est 

pore  humano,  quod   est  materia  sanatio-  aliqua  pars   formse;    sicul    cum    corpus 

nis,  inesl  virtus  activn,  per  quam  corpus  humanum  sanatur  ab  aliquo  principio  in- 

potest  sanare  se  ipsum.  In   lapidibus   et  trinscco  quod  est  aliqua  pars  formae.  — 

lignis  non  est  aliqua   virtus    activa,  per  7.  Metaphys.  I.  8. 

quam  possit  moveri    materio  ad  formam         Sedsciendum  est,  quod  occasione  ho- 

domus.  Et  si  quidem  maleiia   sic   possit  rum  quaj  hicdicuntur  ex  Philosopho,  qui- 

moveri  per  partem   formee,   quam  in  se  dam  ponunt,  quod  in    omni   generotione 

hobel  od  formom,  hoc  conlingit  duplici-  naluroli  cst  oliquod    principiura  octivum 

ter  :  —  quia  quandoque  potest  sic  moveri  in  materia,  quod  quidem  est  forma  in  po- 

per    principium    inlrinsecum,   quod    est  tentia   praeexistens   in   materia,   quse  est 

pars  proedicta,sicut  movereturper  artem,  quasdam  inchoatio  forma3.  Unde  haec  for- 

ut  accidit  in  sanatione;  nam  natura  hu-  niae  parsdicitur;  quod  quidem  adstruere 

mani  corporis  eodem  modo  agit  ad  sani-  nituntur   cx  hoc  quod  hic  dicitur.  Vide- 

lalem  sicut  et  ars.  Quandoque  vero  non  lur  enim  hic  Aristoteles  dicere,  quod  illa, 

polesl  moveri  maleria  fier  principium  in-  in  quorum   materia  non   est   principium 

Irinsecum,  eodem  modo  sicut  movetur  ab  activum,  fiunt  tantum  ab   arte.    Oportet 

arle,  licel  aliquo  modo  per  ipsum  moveri  igitur    quod     in    materia    illorum    quse 

possit.  Multa  enim  sunt    quce   possunt  a  fiunt  a  natura,  insit  aliquod  principium 

se  ipsis  moveri,  scd  non  sic  sicut  moven-  activum.    Et   ideo    dicendum    est,  quod 

lur  ob  orte  :  ut  patet  in  sallntione.  Homi-  sicut  sola  viventia  inveniuntur  se  movere 

nes  enim   non   habentes  artem   saltandi  secundum  locum,  alia   vero  movcntur  a 

possunt  quidem  movere  se  ipsos,  sed  non  principio   extrinseco,  vel   generante   vel 

illo  modo  sicut  movent  se  qui  habent  ar-  removcnte  prohibens,  ut  dicitur  8.  Phys. 


Di:  SURSTANTIA  MATElilALl  -  QU.  XXXIV  MATElllA  ET  FORMA  —  ART.  IV  39) 

(lcxl.  34;  c.  5)  ;  ila  secundum  alios   ino-  hocfieri,  magisdicimus  in  subjeclo  (juam 

liis,  sola  viventia  inveniuntur  moverc  sc  in  privatione.  Magis  enim    proprie  dici- 

ipsa.  Ethoc  ideo  ([uia  inveniunlur  habere  mus  quod  homo  fit  sanus  quam  quod  la- 

(liversas  parles,   quarum  una  potest  esse  borans.  Et  ideo   ille  qui    est  sanus,   non 

movens  et  alia  mola;  quod  oportet   esse  dicitur  laborans,    sed  magis  dititur   ho- 

in  omni  movente  se  ipsum,  ut  probatur  mo;  et  e  converso   homo  dicilur    sanus. 

in  8.  Phyc.  {texl.  40;  c.  5.).  Sic  igilurin-  Unde   haec   dilTerenlia  cst  inter  hoc  quod 

venimu-:   in   generatione   vivcntium  esso  est  fieri  cx  snbjecto,  et  fieri  ex  privalione, 

principium  aclivumintrinsecum^  quod  est  quia  id  quod  fit  prajdicatur    de  subjecto, 


virtus  formativa  In  semine.  Et  sicut  est 
polenlia  augmentativa  movenlis  in  motu 
augmenti,  ita  est  ei  in  motu  alterationis, 
([11»  est  sanatio,  principium  movcnsinlra. 
Nam  cum  cor  non  sit  susceptivum  infir- 
mitalis,  virlus  naturalis  quae  est  in  corde 
sano,  totum  corpus  ad  sanitatem  alterat. 
De  tali  igitur  materia  habonte  in  se  prin- 
cij^ium  activum  loquitur  hic(7.  Melaphys. 
text.  30 ;  I,  6,  c.  9)  Philosophus,  et  non 
de  rcbus  inanimalis.  Quod  ex  hoc  palet, 
quod  materiam  ignis  comparat  malerice 
domus  in  hoc,  quod  utraque  movetur  ad 
formam  a  principio  extrinseco.Non  tamen 
fcequitur  ([uod  generatio  inanimatorum 
corporum  non  sit  naturalis.  Non  enim 
oportet  ad  molum  naluralem,  quod  sem- 
per  princi[3iuni  motus,  quod  est  in  mobili, 
sit  principium  activum  ct  formale;sed 
quandoque  est  passivum  et  materialt^ 
Unde  et  natura  in  2.  Phys.  {text.  6  sqq.; 
c.  l)distinguiturper  materiam  et  Ibrmam. 
Et  ab  hoc  principio  dicitur  naturalis  ge- 
neratio  simplicium  corporum,  ut  dicit 
Commentator  in  2.  Phys.  lext.  1.  Diffe- 
renlia  lamen  estinter  materiam  natura- 
lium  et  artificialium  :  quia  in  materia 
rerum  naluralium  est  aptitudo  naturalis 
ad  formam,  et  potest  reduci  in  actum  per 
agens  nalurale  ;  non  aulcm  hocconlingit 
in  materia  artificialium.  —  Ibid. ;  cf.  su- 
pra  in  Physica  q.  1,  a.  2,  in  c. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  dupliciter 
potest  ali([uid  fieri  ex  aliquo  :  scilicet  ex 
privatione  et  ex  subjeclo  quod  dicitur  ma- 
teria ;  sicut  dicilur,  quod  homo  fit  sanus^ 
el  ([uod  laborans  fit  sanus.  Dicitur  autcm 
magis  aliquid  fieri  ex  privatione  quam  ex 
subjecto  ;  sicut  magis  dicitur  aliquis  fieri 
sanus  ex  laborante  quam  cx  homine.  Sed 


non  autem  de  privatione.  Sed  in  quibus- 
dam  privatio  est  non  manifesta ;  sicut 
privatio  cujuscunquc  figura}  in  aire  non 
habet  nomen,  nec  etiam  privatio  domus 
in  lateribus  et  lignis.  Et  ideo  utimur  ma- 
teria  pro  materia  et  privatione  simul.  Et 
propter  hoc,  sicut  illic  dicimus,  quod  sa- 
nus  fit  ex  laboranle,  ita  hic  dicimus,  quod 
slatua  fit  ex  xre,  et  domus  ex  lapidibus  et 
lignis.  Et  propter  hoc  etiam  sicut  ibi,  id 
ex  quo  fit  aliquid  sicut  ex  privatione, 
non  praedicatur  de  subjecto,  quia  non  di- 
cimus,  quod  sanus  sit  laborans,  ila  nec 
hic  dicimus,  quod  stalua  sit  lignum  ;  sed 
pra^dicatur  abstractum  in  concrelo,  dicen- 
do,  quod  non  est  lignum,  sed  lignea  ;  nec 
ses,  sed  aerea ;  nec  lapis,  sed  lapidea.  Et 
similiter  domus  non  est  lateres,  sed  late- 
ritia.  Quia  si  quis  diligenter  inspiciat, 
non  fit  statua  ex  ligno,  nec  domus  ex  la- 
teribus,  simpliciler  loquendo,  scd  per  ali- 
quara  permutationem ;  fiunt  enim  ista  ex 
istis  sicut  ex  aliquo  permutalo,  non  sicut 
ex  pcrmanente.  .Es  enim  infiguratum 
non  manet  dum  fit  statua,  nec  lateres  in- 
compositi  dum  fit  domus. —  7.  Metaphys. 
I.  6. 

Adde  quod  ha3C  particula  «  ex  >  scepc 
in  similibus  propositionibus  non  signifi- 
cat  aliquam  cansalitatem  malerialem,  sed 
tantum  ordinem  :  ut  cum  dicitur  quod 
ex  vino  fit  acetum,  et  ex  vivo  morluum  ; 
lunc  enim  haec  pra^positio  significat  ordi- 
nem,  si  fiat  relatio  ad  formam  vini  vel 
animalis  :  quia  scilicet  in  eadem  materia 
post  formam  vini  est  acetum,  et  post 
formam  animalis  est  mortuum.  Per  quem 
modum  dicimus,  quod  ex  die  fit  nox.  — 
8.  Metaphys.  I.  4  (3). 

Ad  quartum   dicendum,    quod   quando 


'»00 


OUAIlTA  PAllS 

hic  dicitur,  quod  oinne  quod  fit  aliquid, 
est  terniinus  gonerationis,  suinilur  «  ali- 
quid  »  generalius,  ila  quod  per  ali- 
quid  intelliG-alur  quodlibet  praeJicamen- 
tum,  in  quo  potest  e^sn  generalio  simpli- 
ciler  vel  secundum  quid,  per  se  vel  per 
accidens  :  sicut  dicit  ipse  Phiiosoplius 
hic  (7.  Metaphys  lcxl.  22;  1.  6,  c.  7),  — 
7.  Mclaphys.  1.  6. 

Quod  autem  dicitur,  quod  materia  et 
forma  fiunt  :  dicendum  cimi  Philosopho 
7.  Metaphys.  (tcxt.  26,  27  et  28  ;  1.  6,  c.  8), 
quod  sicut  agens  generando  .  non  facit 
materiam  vel  subjeclum  generalionis, 
quae  est  ass,  ita  etiam  non  facit  formam, 
sciUcet  hoc  ipsum  quod  est  sphaera,  nisi 
forte  per  accidens  ;  facit  enim  oeream 
sphajram,  quod  est  compositum.  Kt  quia 
a;rea  sphajra  est  spha^ra,  ideo  per  acci- 
dens  facit  sphseram.  Quod  autem  agens 
non  faciat  materiam,  per  se  est  manife- 
stum,  eo  quod  matcria  prseexistit  factioni. 
Sed  deformis  potest  essedubium,  eo  quod 
forma  non  invenitur  nisi  in  termino  ac- 
tionis.  Probatur  lamen  a  Philosopho  (I.  c), 
quod  forma  non  fit  nisi  per  accidens. 
Forma)  enim  non  proprie  habent  esse, 
sed  magissunt  quibusaliqua  habent  esse. 
Unde  si  fieri  est  via  in  esse,  illa  tantum 
per  se  fiunt,  quseper  formas  habent  esse. 
Formae  aulem  incipiunt  esse,  eo  modo 
quo  sunt  in  illis  factis,  qua)  per  formas 
habent  esse.  —  Et  (juod  forma  non  fiat,  sic 
probatur.  h^acere  cnim  hoc  aliquid,  est 
facere  hoc  ex  aliquo  subjecto,  quod  est 
universaliter  verum  in  omni  generatione. 
Facere  enim  hoc,  quod  est  ses  rotundum, 
non  est  facere  hoc  ipsum  quod  est  rotun- 
dum,scilicet  rotunditatem,  aut  hoc  ipsum 
quod  est  facere  spha)ram,scilicct  formam 
sphaerse  ;  sed  est  facere  aliqui  1  allerum, 
scilicet  spcciem,  non  qualitorcunque,  sed 
in  alio,  scilicet  in  materia,  quod  est  face- 
re  composilum.  Quod  sic  patel.  Si  enim 
agens  facit  aliquid,  oporlet  quod  faciat 
ex  aliquo  alio,  sicutex  maleria  ;  hoc  su- 
pra  probatum  est  :  sicut  agens  dicitur 
facere  spha;ram  asream;  ethoc  ideo,  quia 
facit  hoc  quod  est  sphaera  airea,   ex  hoc 


—  METAl>nYSlGA 

quod  est  a3s.  Si  igitur  etiamipsam  formani 
faciat,  palam  erit,  quod  facict  eam  simi- 
liter,  scilicet  ex  aliqua  materia.  Et  ita 
sicut  sph£Era  serea  erit  composita  ex  ma- 
teria  et  forma,  sic  et  forma  sphaera)  a^rea) 
erit  composita  ex  materia  et  forma,  et  re- 
dibit  eadem  quaistio  de  forma  forraa),  et 
sicin  infinitum,  quiaomne  generatum  ha- 
bet  materiam  et  formam.  Palam  igitur 
cst  quod  non  fit  species  rei  generata), 
nec  aliquid  aliud  quodcunqiie  fit,  quod 
oporteat  vocare  formam,  in  rebus  sensi- 
bilibus,  sicut  ordo  et  composilio  et  figu- 
ra,  quae  in  aliquibus  tenent  locuni  formse, 
maxime  in  artificialibus.  Et  quia  gene-' 
ratio  est  ejus  quod  fit,  palam  est  quod 
nec  generatio  est  formae,  sed  compositi. 
—  Nec  iterum  quod  quid  erat  esse  rei  ge- 
neralse,  generatur  nisi  per  accidens.  Sed 
forma  et  quod  quid  erat  esse,  est  quod 
fit  in  alio,  id  est  in  maleria,  non  per  se. 
Et  idem  et  de  eo  quod  fit  vel  ab  arte,  vel 
a  natura,  vel  de  potestate,  id  est  a  quo- 
cunque  agente  per  violentiam.  Dicitur  au- 
tem  quod  quid  erat  esse  non  fieri,  quam- 
vis  sit  idem  rei  factae.  Supra  enim  osten- 
sum  est,  unamquamque  rem  esse  idem 
cum  suo  quod  quid  erat  esse;  sed  tamen 
quod  quid  erat  esse,  est  quod  per  se  per- 
tinet  ad  speciem.  Undeab  eo  excluduntur 
conditiones  individuales,  quae  per  acci- 
dens  sunt  speciei.  Species  autem  et  alia 
universalia  non  generantur  nisi  per  acci- 
dens,  singularibus  generatis.  —  Sciendum 
tamen,  quod  licet  dicatur  ex  Philosopho, 
quod  forma  fil  in  materia,  non  tamen 
proprie  dicitur ;  forma  enim  proprie  non 
fit,  sed  compositum.  Sicut  enim  dicitur 
forma  esse  in  materia,  llcet  forraa  non 
sit,  sed  compositum  performam;  ita  pro- 
prius  modus  loquendi  est,  ut  dicamus 
compositum  generari  ex  maleria  in  lalem 
formam  ;  forma)  enim  proprie  non  fiunt, 
seJ  educuntur  de  putentia  materia),  in 
({uantuin  matei'ia,  qiia)  est  in  potentia  ad 
1'ormam,  fit  actu  sub  forma,  quo  est  face- 
re  composituni.  —  7.  Metaphys.  1.  7. 

Est   alia    ad  idcin    ratio,  quam    affert 
Philosophus  hic  (1.    c).  Omne   quod   fit 


DE  SLBSTANTIA  MATERIALI  —  QV.  XXXIV  SUDSTANTLK  RT  NLMERI  —  ART.  V      401 


oportel  esse  divisibile,  ita  scilicet  quod 
ejus  hoc  sit  lioc,  id  est  una  pars  sit  hoc, 
et  hoc  sit  hoc,  id  est  alia  pars  sit  hoc. 
Quod  est,  quia  oportet  quod  una  pars  sit 
maleria,  et  alia  pars  ejus  sit  specics.  Si 
autem  hoc  sit,  palam  est  quod  id  quod 
est  utspecies,  aut  quod  est  ut  subslantia, 
id  est  ut  quod  quid  erat  esse,  noii  fit,sed 


passibiles  quaUlates,  qua3  non  sunt  sub- 
stantia^.  Unde  reUnquitur  quod  soli  nume- 
ri,  seu  magnitudines,  seu  ipsum  corpus 
sit  subslanlia.  —  3.  Melaphys.  1.  13. 
3.  Pra3terea,  id  per  quod  aliquid  defi- 
nitur,  videtur  esse  substantia  ejus ;  nam 
definitio  significat  subslantiam.  Sed  cor- 
pus  definitur  per  superficiem,  ct  superfi- 


compositum  quod  dicilur  et  denominatur  cies  per  lineam,  et  linea  per  punctum, 

a  lali  formo,  vel  quiddilate,  vel  quodquid  et  punctus  per  unitatem;  ergo  haec  om- 

est,  fit.  —  Ibid. —  Et  hoc  verum  est  tam  nia  sunt  substantia?  rerum  sensibilium  ; 

de  forma  subslantiali,  quam  de  accidcn-  iii  islisenim  tantum  ista  reperiuntur ;  nec 


taii,  ut  patet  ex  ratione  allata,  quae  pro 
utraque  probat.  —  7.  Melaplujs.  1.  8  ;  cf. 
supra  in  Physica  q.  3. 

ARTICULUS  V 

UTRUM  NUMERI  ET  MAGNITUDINES  SINT  SUB- 
STANTLE  RERUM,  SICUT  PLATONICI  PONE- 
BANT. 

Videtur  quod  numeri  et  magniludines 
sint  subslantia^  rerum,  sicut  dicunt  Pla- 
tonici. 

1.  Unum  enim  est  principium  numeri ; 
at  unum  et  ens  convertuntur  :  ergo  om- 
nia  entia,  qu[e  sunt  principiata,  cujusmo- 
di  sunt  subitantioe  rerum  sensibilium, 
sunt  numeri.  —  3.  Metapliys.  1.  12. 

2.  Pra^terea,  si  praedicta  non  sunt  sub- 
stantiae  quaedam,  fugit  a  nobis  quid  sit 
substantialiter  ens,  et  qu£e  sint  substan- 
liaj  entium.  Manifostum  est  enim  quod 
passiones,  motus  et  relationes  et  disposi- 
tiones  seu  ordines  etorationes,  secundum 
quod  voce  proferuntur,  prout  ponuntur 
in  genore  quantitatis,   non   videntur  ali-     et  primo  in  1.  Melaphys.  {lext.  35-41;  I. 

1,  c.  9)  contra  Plalonicos,  qui  dicebant 
numeros  esse  substantias  rerum,  et  prae- 
terea  spccies  separatas  esse  numeros, 
ponit  sex  rationes.  (Juarum  prima  talis 
est  :  Eorum  quae  sunt  idem  secundum 
substaiitiam,  unum  non  est  causa  alterius. 
Sed    sensibilia    secundum    substantiam 


tantum  vidontur  esse  substantia,  sed  ma- 
gis  subslantia  quam  corpora,  cum  ipsis 
sint  priora.  —  Ibid. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  3,  7 
et8  (al.  2,  6  et  7)  Metaphys.  improbat  has 
sententias  Platonicorum. 

PxESPONDEO     DICE.NDUM    CUIU    PhiloSOpho, 

quod  propler  praedictas  rationes  multi 
anliquorumphilosophorum,  et  maximeilli 
qui  fuerunt  priores,  nihil  opinabantur 
esse  ens  et  substantiam  nisi  corpus,  om- 
nia  vero  alia  esse  quaedam  accidentia 
corporis.  Et  inde  est  quod  quando  vole- 
bant  inquirere  principia  entium,  inqui- 
rebant  principia  corporum.  Alii  vero 
posteriores  philosophi,  qui  reputabantur 
sapientiores  praedictis  philosophis,  quasi 
altius  attingentes  ad  principia  rerum, 
scilicet  Pythagorici  et  Platonici,  opinati 
sunt  numeros  esse  rerum  substantias,  in 
quantum  scilicet  numeri  componuntur  ex 
unitatibus.  Unum  autem  videtur  esse  una 
substantia  rerum. 

Sed  hos  philosophos  improbat  Aristote- 
les  multis  in  iocis  et  multis  rationibus, 


cujus  significare  substantiam,  quia  omnia 

hujusmodi  videnlur   dici   de  subjecto,  et 

nihil  eorum  significat  lioc  aliquid.  Et  hoc 

specialiter  manifestum  est  in  praemissis, 

qua;  non   dicunlur  absolute,   sed  eorum 

ratio  in  quadam  relatione  consistit.  Inter 

omnia  vero,  quae  maxime  videnlur  signi- 

ficare  substanliain,  sunt  ignis  et  terra  et     sunt  numeri  secundum  Platonicos  et  Py- 

alia  hujusmodi ;  in  his  autem  inveniun-     Ihagoricos.  Si  igitur   species  sunt  etiam 

lur  quaedam   dispositiones,  scilicet  calor     numeri,    non  poterunt  species  esse  cau- 

et  frigus  et  aliae  hujusmodi  passiones  et     sae  sensibilium.   Si  autem  dicatur,  quod 


SUMM.B  Philos.  VI  —  26. 


402  OUAHTA  PAUS  -  MErAPIIYSlCA 

alii  imiiieii  sunt  specie^,  cL  aiii  suiil  scu-  tariUun,  sed  magis  cst  ralio  quicJaui  vel 

sibilia,  sicut  aJ  liUeram   IMato    ponebat  proportio  in   nunieris  elementorum,   sci- 

(ut  si  dicamus,  quod  hic  numerus  est  iio-  licet  ignis,  lerrac,  aquac   et  aeris,  ct  ipse 

mo,   et  ille   alius  nunierus  cst  Socrates,  homo  idealis  erit  quaedam  raUo  vel  pro- 

et  alius  numerus  est  Callias),  istud  adhuc  portio  in  numeris  aliquorum,  et  non  erit 

non    vidctur  sufficere  :  quia    secundum  homo  idealis  numerus  per  suam  subslan- 

hoc    sensibilia  et  species   conveniimt  in  tiam.  Ex  quo  sequilur  quod  nullus  nume- 

ratione  numeri,  et  eorum  quse  sunt  idem  rus  erit  pra)ter  res  numeratas.   Si  enim 

secundum  raUonem,  unum   non  videtur  numerus  specierum   est   maxime  separa- 

esse    causa  alterius;   ergo    specics    non  tus,  et   ille   non  est  scparatus  a  rebus, 

erunt  causaR  horum  sensibilium.  —  Non  sed  est  quse  iam  proportio  rerum  nume- 

iterum  potest  dici,  quod  sunt  causa3,  quia  ratarum,  nunc  nullus  alius  numerus  erit 

illi  numeri  qui  sunt  species  sunt  sempi-  separatus  ;    quod   est  contra  Platonicos. 

terni.  Illa  eninj  difTerenUa  non  sufficit  ad  Sequitur   autem  quod  homo   idealis   sit 

hoc  quod  quccdam  ponantur  causoe  alio-  proportio   aliquorum  numeratorum,  sive 

rum,  quia  aliqua  difTcrunt  per  sempiter-  ponatur  esse   numerus,    sive   non.    Tam 

num  et  non  sempiternum  secundum  esse  enim  secundum  ponentes  substantias  esse 

suum   absolule    consideratum;    sed   per  numeros,  quam  secundum  Naturales,  qui 

causam  et  causalum  differunt  secundum  numeros  substanlias  esse  non   dicebant, 

habitudinem  unius  ad  alterum  :  ergo  di-  oporlct  quod  in  rerum  substanUis  aliquse 

versa  numero  non  differunt  percausam  et  proportiones  numcralesinveniantur.Quod 

causatum  per   hoc    quod   quaedam    sunt  ))atet  praecipue   ex  opinione  EmpeJoclis, 

sempiterna,  qua^dam  non  sempiterna.  —  qui  ponebat,  unamquamque   rerura   sen- 

Si  autemdicatur,quod  hscc  sensibilia  sunt  sibilium  constitui  per  quandam   harmo- 

quaedam  rationes,  id  est  proporliones  nu-  niam  et  proportionem.  —  1.  Melaphys.  l. 

raerorum,   et  per  hunc    modum   nuraeri  16  (9). 

sunt  causa3  horum  sensibilium,  sicut  vi-         Secunda  ratio  talis  est  :  Ex  raultis  nu- 

deraus  in  syraphoniis,  id  est  musicis  con-  meris  fit  unus   numerus  ;   si  igitur    re- 

sonantiis,    quia    numeri    dicuntur    esse  rura  subslantise  el  species  sunt  numeri, 

causse  consonantiarum,  in  quantum  pro-  ex  muIUs  speciebus  fiet  una  species  ;  quod 

porliones    numerales,    quae   applicantur  est  irapossibile.   Nam  si  ex  muUis  diver- "^ 

sonis,  consonantlas  reddunt;  —  palam  est  sarum  specierum  aliquid  unum  in  specie 

quod  oportebat  praeter  numeros  ipsos  in  constituatur,   hoc  fit   per  mixtionera,  in 

sensibilibus  ponere  aliquod  unum  secun-  qua  nou   salvantur   species   eorum  quae 

dum  genus,  cui  applicantur  proportiones  miscentur,  sicut  ex  quator  eiementis  fit-^ 

numerales,  ut  scilicet   eorum   quae  sunt  lapis.  Et  iterum   ex   hujusmodi   diversis 

illius    generis     proporliones,     sensibilia  secundum  speciem  non  fit  aliquod  unura 

constituant  :  sicut    praeter    proportiones  raUone  specierura  :  quia  ipsse  species  non 

nuraerales    in    consonantiis   inveniuntur  conjunguntur    ad  aliquod    unum  consU- 

soni.  Si  autera  illud,  cui  applicatur   illa  tuendum,  nisi  secundum   rationem  indi- 

proportio   numeralis  in   sensibilibus,  est  viduorum,quae  alterantur  ut  possint  per- 

materia^  manifestum  est  quod   oportebat  misceri ;  ipsa^'  autem  species  numeroruui 

dicere,  quod   ipsi    numeri    separali,   qui  simul  conjunctac  numerum   constituunl, 

sunt  species,    sint  proportiones   alicnjus  ut  species  numeri  binarii  ct  species  nu- 

unius,  scilicet  ad  aliquod  aliud.  Oportet  meri  ternarii    simul  junclae   consUtuunt 

enim  dicere,  quod  hic  homo,  qui  est  Gal-  numeruraquinarium,  ita  quod  in  quinario 

lias  vel  Socrates,  est  similis  homini  ideali,  uterque    numerus   remanet  et  salvatur. 

qui'dicitur  autosanthropos,  id  est  per  se  Si  autera  dicatur,  quod  ex  mullis  nume- 

homo.  Si  igitur  Callias  non  est  numerus  ris  non   fit  unus  nuraerus,  sed  quilibet 


DE  SUBSTANTIA  MATERIALI  —  OU.  XXXIV  SUBSTANTl.K  ET  NUMERl  —  ART.  V      103 

niimerus    immediate  consliluilur  ex  uni-  mcri    sinl   immediata   piincipia    aliorum 

lalibus,  respondct  Piiilosophus,  quod  re-  matliematicoram  ;    nam   unum    dicebant 

manebitqusestio,  quomodose  habeant  uni-  constituere   punctum,    binarium  lineam, 

tates  ad  invicem,  cx  quibus  numeri  con-  ternarium  superficiem,  quaternarium  cor- 

slituunlur.  Aut  cnim  oportet  quod  omnes  pus.  Secundum  vero  aliani  viam  viden- 

unitates  sint  conformes  ad  invicem,   aut  lur  resolvi  malhemallca  in  numeros,  sicut 

quod  sint  dilTormes  ad  invicem.   Sed  ex  in  prima  principia,  et  non  proxima  ;  nam 

primo  sequujitur  multainconvenientia,  et  corpus  dicebant  componiex  superficiebus, 

praecipue  quantum   ad   poncnles  species  superficies  ex   lincis,   lineas  ex  punctis, 

csse  numeros;  quia  sequitur  quod  diver-  puncta  aulem  ex  unitatibus,  quce  consti- 

sa?  specics  non  dilTerant  secundum  sub-  luunt   numeros.     Utroque    aulem    modo 

stanliam,  sed  solum  secundum  excessum  sequebalur  numeros  esse    principia  alio- 

unius    speciei  supcr  aliam.   Inconveniens  rum   mathematicorum.  Sicut  igitur  alia 

eliam  videlur,  quo  I   unitates  nullo  modo  malhemalica  crant  media  inler  sensibilia 

diHerant,  et  tamen  sunt   mult?e,  cum  di-  et  species,   ita  necesse  est  facere  aliquod 

versitas  mullitudinem  sequatur.   Si   vero  genus   numeri,   quod  sit  aliud  a  numeris 

non  sunt  conlormes,  hoc  polest  esse  du-  qui    sunt  species,  et  a  nuraeris  qui  sunt 

pliciter  :  uno  modo,  quia   unitates  unius  substanlia  sensibdium  ;  et  quod  de  hujus- 

numeri  sunt  differenles  ab  unitatibus  al-  modi    numero  sit  Ai  ithmelica,   sicut  de 

terius  numeri,  sicut  unitates  binarii   ab  proprio  subjecto,  qua^  est  una  mathema- 

unitatibus    ternarii ;    et    tamen   unitates  licarum,  sicut  Geomelria  de  magnitudi- 

unius  et  ejusdem   numeri  sunt  sibi  invi-  nibus  mathematicis.  Hoc   autem   videlur 

cem  conformes.  Alio  modo,  ut  unitates  superfluum  esse  ;  nam  nulla  ralio  poterit 

ejusdem    numeri  non    sibi   invicem    nec  assignari,  quare  sint  numeri  medii  inter 

unitatibus  alterius  numeri  conformes  ex-  sens'bilia  et  species,  cum   tam  sensibilia 

istant.  Quocunque   autem  modo    ponatur  quam  species  sint  numeri.  —  Ibid. 

difformitas  inter  unitates,  videtur  incon-  Quarta  ratio  talis  est  :  Ea  quae  sunt  in 

veniens.  Nam  omnis  difformitas  est   per  sensibilibus,et  in  mathematicis,  sunt  cau- 

aliquam   formani    vel    passionem  ;    sicut  sata  ex  specicbus.  Si  igitur  aliquadualitas 

videmus,  quod  corpora  dilTormia  differunt  in  sensibilibus,  et  in  mathemalicis  inve- 

calido  et  frigido,  albo  et  nigro,  et  hujus-  nitur,  oportet  quod  utraque  unitas  huius 

modi  passionibus.  Unitates  autem  hujus-  posterioris  dualitalis,  sitcausalaex  priori 

modi  passionibus  carent,  cum  sint  impas-  dualitate,  quae  est  species   dualitatis  ;  et 

sibiles  secundum   Plaionicos.   Ergo    non  hoc  est  impossibile,  scilicet  quod    unitas 

polerit  inler  ea  poni  talis  difformitas  vel  ex  dualitate  causetur.  Hocenim  pra3cipue 

differentia,  quaj  causatur  ab  aliqua  pas-  oportet  dicere,  si  unitates  unius  numeri, 

sione.  —  Et  sic  patet  quod  ea  quae  Plato  sint  alterius  speciei    ab  unitatibus  alte- 

ponit  de  speciebus  et  numeris,  nec  sunt  rius;  quia  tunca  specie  ante  illius  numcri 

ralionabilia,    sicul   illa  quse   per   cerlara  unitates,  species  sorlientur.  Et  sic  opor- 

rationera  probantur,  nec  sunt  intelligen-  tct  quod    unitates   posterioris  dualitatis, 

tise  confessa,  sicut  ea  quse  sunt  per  se  no-  sint  causatoe  ex  priori  dualitate.  —  Ibid. 

ta  et  solo  inlellectu  certificantur,  ut  sunt  Quinta  ratioest:  Multa  non  conveniunt 

prima  principia.  —  1.  Mctaphys.  I.  16  (9).  ad  unum  constituendum,  nisi  propter  ali- 

Terlia  ratio  talis  est  :  Orania  malhema-  quam    causam,    quae    potest    accipi    vel 

tica,  quse  a  Platone  sunt  dicta  intermedia  extrinseca,    sicut    aliquod    agens,    quod 

sensibiliumet  specierum,sunt  ex  numeris  conjungit;   vcl  intrinseca,    sicut   aliquod 

aut  simpliciter,  sicut  ex  propriis  princi-  vinculura   uniens.  Unde  si  aliqua  uniun- 

piis,  a?/«  sicut  ex  primis.Ethoc  ideo,  quia  tur  per  sc  ipsa,    oportet   uL  uimm  sit  ut 

secundura  unara  viam  videtur  quod  nu-  potentia,  etaliud  ut  actus.  Nullum  autera 


401  OUARTA  PARS  — 

lioruui  poLesl  tlici    in  uniLaLibus,  cL  non 
esl  assignare  causam.  —  Ibid. 

Sexta  raLio  talis  est  :  Si  numeri  sunt 
species  eL  subsLanliai  rerum,  oportet  scut 
pracmissum  csl  dicere,  vel  quod  uniLaLcs 
sinL  difTerenles  aut  convenienLes.  Si  auLem 
di/Jerentes,  sequilur  quod  unilos,  in  quan- 
tum    unitas,    non    siL    principium.  Quod 
palel  per  similiLudinen  sumpLam  a  NaLu- 
raliumposiLione.  Naluralesenim  ponebanL 
qualuor   corpora  esse  rerum    principia; 
quamvisauLemcommune  sit  ipsis  hocquod 
estesse  corpus,  non  lamen  ponebant  cor- 
puR  commune  esse  principium,  scd  mogis 
ignem,  aquam,  terram  et  oerem,  quse  sunt 
corpora  diflerenLia.  Unde,  si  unilates  sinL 
difl^erenles,  quamvis  omnes  convenianLin 
ratione    unitalis,  non  lamen  erit   dicen- 
dum,  quod  ipsa   uniLos,  in  quanLum  liu- 
jusmocli,sit  principium  ;  quod  est  contra 
posilionem    PlaLonicorum.    Nam  ab    eis 
diciLur,  quod  unum  sit  principium,  sicul 
etiam  de  Naturalibus  dicitur,  quod  ignis 
aul    aqua   auL    aliquod   corpus   similium 
parLium   principium  siL.  Sed   si   hoc  est 
verura,  sequeLur    quod  numeri  non  sunt 
substanLia    rerum.    Numerus  enini  non 
poniLur   esse   rerum   subsLanLia,  nisi  in 
quanLum  consLituitur  ex  uniLaLibus,  quae 
dicunLur  esse    rerum    subslanLia;.    Quod 
iLerum  esL  conLra    posiLionem   PlaLonico- 
rum,  quam  nunc  proscquimur,  —  Si  au- 
tem    dicas,    quod    omnes   unitoLes    sunt 
iadijferentes,    sequiLur    quod    universum 
tolum  sit  aliquid  unum  et  idera,  ex   quo 
substantia  rei  cujuslibet  cst  ipsum  unum, 
quod  estcomraune  indifl^erens.  Et  ulterius 
sequiLur  quod  idem  iilud  sit  unum  prin- 
cipium    omniura,    qaod   est    impossibile 
ratione  ipsius  rationis,  qua3  de  se  est  ino- 
pinabilis,    ut   scilicet    sint  omnia   unum 
secundum  ralioneni  substanlioe;  tum  quia 
includit  contradicLionera,  ex  eo  quod  po- 
nit    unam   esse    subsLanLiam   rerura,  et 
taraen  ponit  ilUid  unum  esse  principium. 
Nam    unum   et  idera  noa    est  sui  ipsius 
principiura,     nisi    forle    dicatur,    quod 
unura   rauitipliciter  dicitur,   uL    disLincLo 
uno  ponantur  omnia  esse  unura  genere, 


METAPHYSICA 

ct    non    specie    vel     numero.    —    Ibid. 

Plalonici  auLem  non    Lanlum  dicebant 
numeros  esse  species  et  substantios  rcrum 
sed   etiom    volentes   reruni    substantias 
reducere  ad  prima   principia,  cum    ipsas 
mognitudines    dicerent    essc  subslantias 
rerum  senfcibilium,   Hneam,    superficiem 
et  corpus,  istorura  principia  assignantes, 
putabant    se  rerura  principia   invenisse. 
Assignando  ouLem  magnitudinura  princi- 
pia,  dicebant  lineas  coraponi  ex  producto 
el  brevi,  eo  quod  principia  rerurn  omnium 
ponebant    esse  conlraria.  Et  quia  linea 
est    prima    inLer   quanLiLaLes  conLinuas, 
ei   per    prius   aLLribuebant   niagnum    et 
parvum,  ut  per  hoc,  quod  ha^,c  d«o  sunt 
principia  Hneoe,  sinteLiarii  principia  aha- 
rum  mogniLudinum.  Planum  aulem  sive 
superficiem  eadera  raLione  dicebant  com- 
poni  ex  lato  et  arcLo,  et  corpus  ex  pro- 
lundo  et  huraili.  —  Ibid. 

Contra  hoec   Philosophus  1.   Metaphys. 

(lext.  43;  1.  1,  c.  9)  ponit  duas  rationes, 

quarum  prima  talis   esL.  Quorum  princi- 

pia  sunt  diversa,  ipsa  eLiam  sunL  diversa; 

sed   principia    diclarum     magniLudinum 

secundum    praedicLam    posiLioncra     sunt 

diversa.    Lalum   enim    et   arcLura,  quse 

ponunLur  principia  superficiei,  sunt  alLe- 

rius  generis  quam  profundura  cL  liuraile, 

qua3  ponunLur  principia  corporis.  ELsimi- 

liter  poLesL  dici  de  longo  et  brevi,  quoJ 

difTerunt  ab  utroque;  ergo   etiara  linea, 

superficies  et  corpus    erunt  ad   invicem 

distincta.    Quomodo   ergo    poLerat    dici, 

quod    superficies    haberet  in  se    lineam, 

et  quod  corpus  habeat  lineam  et  superfi- 

ciem?  EL  similepoLest  induci  de  nuraero. 

Muitum    enim  et    paucura,     qu£e    siraili 

ratione    ponuntur    principia  rerura,  sunt 

alterius   generis  a   longo,   lato,  brevi  et 

striclo,  profundo  et  huraili.  Etideonume- 

rusnon  conLinelur  in  his  magniLudinibus, 

sed  est  separatus  per  se.  Unde  et  eadem 

ratione  nec  superius   inLer  praedicta  erit 

cLiara  in   inferioribus,    sicut  bnea  non  in 

superficie,    nec  superficies  in  corpore.  81 

autera   dicatur,  quod  quscdara  praidicto- 

rum  contrariorura  sunt  genera  aliorum, 


I 


DE  SUBSTANTIA  MATERIALI  —  QU.  XXXIV  SUHSTAXTI.K  ET  NUMKRI  -   AllT.  V      iO.j 

sicut  qiiod  longnm  esl  lati  genus,  et  latum  quse  est  qua^dani  alia  figura  actu,  sed  hoc 

genus  profundi,  —  contra  est,  quod  sicut  modo  est  actu,  quando  jam  cubus   divi- 

se  habent  principia  ad  invicem,  et  princi-  ditur  in   duaa  me.lietales.  Et  quia  omnis 

piata.  Si  igitur  lalum  est  genus  profundi,  protractio  novse  figuraj  in  solido  fit  secun- 

etspecies  corporis. — Ibid.  dum  aliquam  superficiem,   qiise   terminat 

Secunda  ra^/osumitur  ex  punctis,  circa  figuram,  manifeslum  est  quod  nec  eliam 

qua^Platovideturduplicilerdeliquisse: —  superficies  talis   erit  in  corpore  actu,  sed 

pnmo  quidem,  quia,  cum  puiictus  sit  ter-  solum    in    potenlia;  quia    si   quaecunque 

minus  lincjR  sicut  linea  superficiei,  et  su-  superficics   pr.Tler  e.xteriorem    essent  in 

perficies  corporis,  sicut  posuit  aliqua  prin-  aclu  in  corpore  solido,  pari  ratione  esset 

cipia  ex  quibiis    componunlur    prcedicta,  in  actu  superficies,  qu?e  terminat  medie- 

itadebuit  aliquid  ponereex  qiio  exislerent  talem  figurse.  Qiiod  autem  dictiim  est  de 

puncla;quod  videtur  prcelermisisse.  —  Se-  superficie,    intelligendum    est    in   linea, 

cundo,  quia  circa  puncta  vidcbatur  diver-  punclo  et  unitate.  Haec  enim  in  continuo 

simode  sentire.  Quandoque  enira  conten-  non  sunt  in  actu,  nisi  solum  quantum  ad 

dcbat,  lotam   doctrinam   geometricam  de  illa  quaeterminant  continuum,  qu?c  mani- 

hoc  generc  existere,  scilicet  de  punctis,  in  festum  est  non  esse  substantiam  corporis. 

quanlum  scilicetpuncta  ponebat  principia  Alice  vero  superficies  vel  line?e  non  pos- 

etsubstantiam  omniummagnlludinum.  Et  sunt  esse  corporis   substantia),    quia  non 

hoc  non  solum  implicite,  sed  etiam  e.xpli-  sunt  actu  in  ipso;  substantia   autem  est 

cile  punctum  vocabat  principiura   lineae,  actu    in  eo  cujus  est    substantia.   Unde 

sic  ipsum  dcfiniens.    MuUoties  vero  dice-  concluditur,  quod  si  inter  omnia  maxime 

bat,  quod  linea^  indivisibiles  essent  prin-  videlur    esso  substantia  corpus;  superfi- 

cipia   linearum    et   aliarum    magnitudi-  cies  autem  et  lineae    magis  videntur  esse 

num  ,  et  hoc  genus  esse  de  quo  sit  Geo-  substantia  quam  corpus  (illud  enim  dice- 

metria,    scilicet    lineae    indivisibiles.    Et  bant,  ut  patet  in  ratione  illorum  allata) ; 

tamen  per  hoc  quod  ponit  ex  lineis  indivi-  hsec  autem  si  non  sunt  enlia  in  actu,  nec 

sibilibus   componi   omncs  magnitudines,  sunt  aliquse  substantiai,  videtur  efFugere 

non  evadit  quin  magnitudines  componan-  cognitionem  nostram,  quid  sit  ens,  et  quid 

tur  ex  punctis,  ct  quin  puncta  sint  prin-  sit    rerum  substanlia.  —  3.  Metaphys.  1. 

cipium    magniludinum.    Linearum  enim  13, 

indivisibilium  necessarium  est  esse  ali-  Praeter  autem  illud   inconveniens   alia 

qiios    terminos,  qui  non  possunt  est  nisi  etiam    irrationabilia    accidunt    ex    parle 

puncla.  Undeex  qiia  ratione  ponitur  linea  generationis  et  corruptionis    ponentibus 

indivisibilis    principiiim    magnitudinum,  lineas   et  superficies  esse  substanlias  re- 

ex  eadem  ralione  et  punctum  principium  rum.  Omnis  enira  subslantia,  qua?  prius 

raagnitudinis  ponitur.  —  Ibid.  non  fuit  et  postea  est,  aut  prius   fuit  et 

Contra  eos  vero  qui  dicunt,  lineas,  su-  postea  non  est,  vidctur  hoc  pati  cum  ge- 

perficies  et  corpussubstantias  esse,arguit  neratione  et  corruptione  ;  et  hoc  manifeste 

Philosophus  3.  Meiaplvjs.  {(e:cl.  17  ;  1.  2,  apparet  in  omnibiis  his  quae  per  motum 

c.  5)sic  :  In  corpore  solido  ine.-t  polentia-  causantur.    Puncta    antem    et    lincrc   et 

liter  quaelibet  figura,  qu?e  potest  protrahi  superficiesquandoquequidcmsunt,  qiian- 

ex  illo  solido  per  aliqiiam   dimensionem.  doque  vero  non  sunt,  ot  tamen  non  gene- 

Sed  manifestiim  est  quod  in  quodam  ma-  ranlur  nec  corrumpuntur;  ergo  nec  sunt 

gno  lapide  nonduin   sccto  non  inest  Mer-  subslantiae.  Ulrumque  suppositorura  pro- 

curius,  id  est  figura   Mercurii,  in  actu,  batur  :  —  primo  quidem,  quod  quando- 

sed  solum  in  potentia;  ergo  similiter  in  que  sint  et  quandoque  non  sint.    Contin- 

cubo,  id  est  in  corporehabente  sex  super-  git  enim  corpora  prius  divisa  copulari  in 

ficies  quadratas,  non  inestmedietas  cubi,  unum,  aul  prius  copulala  dividi.  Quando 


400  OUARTA  PARS  - 

aulem  corpora  priiis  divisa  copulantiir, 
fit  una  superficies  duorum  corporuui, 
quia  partes  corporis  conlinui  copulantur 
ad  unum  communem  terminum,  qui  est 
superficies  una.  Ouando  vero  corpus 
unum  dividitur  in  duo,  efficiuntur  ducc 
supeificies  :  quia  non  potest  dici,  quod 
quando  corpora  duo  componuntur,  duae 
corum  superficies  maneant,  sed  utrse- 
que  desinunt  esse.  Similiter  quando  cor- 
pora  dividuntur,  inci[)iunt  esse  de  novo 
duse  superficies.  prius  non  existentes.  Non 
enim  potest  dici,  quoJ  superficies,  quae 
estindivisibilis  secundum  profunditatem, 
dividatur  in  duas  superficies  secundum 
profunditalem  ;  aut  linea,  quae  cst  indi- 
visibilis  secundum  latitudinem,  dividatur 
secundumlatitudinem ;  autpunctum,  quod 
omnino  est  indivisibile,  quocunque  modo 
dividatur.  Et  sic  patet,  quod  ex  uno  non 
possent  fieri  duo  in  via  divisionis,  nec  ex 
duobus  prsedictorum  potest  fieri  unum  in 
via  compositionis.  Unde  relinquitur  quod 
puncta  et  lineae  et  superficies  quandoquc 
esse  incipiant,  et  quandoque  esse  defi- 
ciant.  — Secimdum  autem  suppositorum 
consequenter  probalur,  scilicet  quod  ista 
non  generantur  neque  corrumpuntur. 
Omne  enim  quod  generatur  ex  aliquo 
generatur,  et  omne  qiiod  corrumpitur  in 
aliquid  corrumpitur  sicut  in  materiam; 
sed  non  est  dare  aliquam  materiam  ex 
qua  ista  generentur  et  in  quam  corrum- 
pantur  propter  eorum  simplicitatem  :  ergo 
non  generantur  nec  corrumpuntur.  — 
Ibid. 

Quod  praeterea  manifestatur  a  simili. 
Ita  enim  se  habet  <r  nunc  d  in  tempore, 
sicut  punctus  in  linea.  «  Nunc  »  autem 
non  videtur  generari  et  corrumpi,  quia 
si  generarelur  velcorrumperetur,  oporte- 
ret  quod  generalio  et  corruptio  ipsius 
mensuraretur  aliquo  tempore  velinstanti; 
et  sic  mensura  ipsius  «  nunc  »  esset  vel 
aliud  «  nunc  j>  in  infinitum,  vel  aliquod 
tempus,  quod  est  impossibile.  Et  licet 
«  nunc  »  non  generetur  et  corrumpatur, 
tamen  videtur  semper  esse  aliud  et  aliud 
«  nunc  » ;    non    quidem   quod   differanL 


I\IF;rAl>IIYSlCA 

secundum   substantiam,    sed    secundum 
esse;    quia    substantia    ipsius   «   nunc  j> 
respondet  subjecto  mobili,  Varialio  aulem 
ipsius  «  nunc  »  secundum  esse,   respon- 
det  variationi    motus,  ut  oslenditur  in4. 
Phys.  {lexL  10'i  ;  c.    11.).  Similiter  ergo 
videtur  se  habere  de  puncto  in  compara- 
tione  ad  lineam,  et  de  linea  in  compara- 
tione  ad    superficiem,  et  de  superficie  in 
comparatione  ad   corpus  ;    scilicet   quod 
non    corrumpantur    nec  generentur,  et 
tamen    aliqua   varialio  altendatur  circa 
hujusmodi.  Eadem  enim  ralio  est  de  om- 
nihus  his  :  omnia  enim  huiusmodi  simi- 
liter    sunt    termini,    secundum  quod    in 
extremo    considerantur,  vel    divisiones, 
secundum  quod  suntin  medio.  Unde  sicut 
secundum     defluxum     motus     variatur 
«  nunc  :»   secundum   esse,    licet  maneat 
idem  secundum  substantiam  propter  iden- 
tilatem  mobilis  ;  ita  etiam  variatur  punc- 
tus;  nec  fitaliud  propter  divisionem  linese, 
licet  non  corumpatur  nec  generetur  sim- 
pliciter.  Et  eadem  ratio  estdealiis.  Ergo 
nianifestum  est  quod  hsec  non  sunt  sub- 
stantia)  rerum  ;  non   enim   hae    incipiunt 
esse  aut  non  esse  nisi  per  generationem 
et    corruptionem.  —  3.  Metaphys.  1.  c.  ; 
1.  Meiaphys.  1.  c. ;  cf.  3.  Melaphys.  1.  12; 
7.  Mclaphys,  I.  11,  13,  14;  8.  Metaphys.  I. 
3;  12.  Melaphys.  1.12  (9). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Plato- 
nici  ponebant,  quod  ex  primounoet  prima 
duaiitate  fiebat  numeriis,  ex  quo  numero 
et  a  qua  insequalitate  fiebat  magnitudo. 
Hoc  aulem  supra  (in  c.)  improbatum  est. 
Quod  autem  sitaliquod  separatum,quodsit 
ipsum  unum  et  ens,  probat  Aristoteles  in 
12.  Metaphys.  {iexl.  3;  1. 11,  c.  1),  osten- 
dens  unilatem  primi  principii  omnino 
separati,  quod  tamen  unum  non  est  sub- 
stantia  eorum,  sicut  Platonici  putabant, 
sed  est  omnibus  unitatis  caiisa  et  prin- 
cipium.  Unum  autem  secundum  quod  di- 
citur  de  aliis  rebus,  dicitur  duplicitcr: 
iino  modo  secundum  quod  convertitur  cum 
enle;  et  sic  unaquaeque  res  est  una  per 
suam  essentiam,  ut  supra  (in  c.)  ostensum 
est,  nec  aliquid  addit  unum  supra  ens 


DE  SUBSTANTIA  MATERIALI  —  QU.  XXXIV  SUBSTANTI.E  ET  NIVIKIU  -  AIIT.   \I      ',01 

nisi  solam  ralioncm  indivisionis.  Alio  numeros  ;  ergo  Ibrma^  rcrum,  qua3  sunt 
?noc/o  (licitiirunums.ciinUum  quocl  signi-  aut  ipsorum  subslantioc  et  specics  auL 
ficat  ralionem  prima}   mensura;  vel  sim-     piincipium  substanlia^  et  speciei  earum, 


pliciler  vel  in  aliquo  genere.  Et  hoc  qui- 
dem  si  sit  simpliciter  rainimum  et  indi- 
visibile,  est  unum  quod  est  principium  et 
mensura  numeri;  si  aulem  non  sit  simpli- 
citer  minimum  ct  indivisibile,  nocsimpli- 


non  sunt  sicut  numeri.  —  1.  Mctapliys.  1. 
16  (9);  8.  Mclap'iys.  1.  3. 

2.  Pra)lerca,  numcri  sunt  ex  unilati- 
bus  ;  at  formai  reruui  non  sunt  ex  unila- 
tibus,  sicut  dicil  Philosoplius  1.  Mctaphys. 


ciler  unum,sed  secundum  posilionem  erit     {tcxl.  37;  1.  I,  c.  9)  :   ergo  formrc  rerum 


unum  et  mensura,  ut  a^s  in  ponderibus, 
ct  dicsis  in  melodiis,  et  mensura  pcdalis 
in  lineis.  Et  ex  lali  uno  nihil  prohibet 
componi  magnitudincm.  Scd  quia  Plalo- 
nici  aestimaverunt  idem  esse  unum  quod 
est  principium  numcri,  et  quod  conver- 
titur  cum  cnte,  ideo  posuerunt  unum 
quod  est  principium  numeri,  esse  sub- 
stantiam  cujuslibct  rei,et  per  consequens 
numerum,  in  quantum  cx  pluribus  sub- 


non  sunt  sicut  numeri.  —  1 .  Metaphys.  I. 
16  (9). 

Sed  contra  est,  quod  dicit  Philosophus 
8.  Melaphys.  (lext.  10  ;  I.  7,  c.  3)  :  Palam 
autem  quia  ctsi  sint  aliqualilcr  numeri 
substanlia?,  sic  sunt,  ct  non,  ul  quidam 
dicunt,  unitalum.  Nam  et  definilio  nume- 
rus  quidam  est  (divisibilis  etenim,  et  in 
indivisibilia;  non  enim  infinilcc  rationes); 
numerus  vero  lale  quid  est.  —  8.  Meta- 


lanlialibus   principiis,  rcrum  composita-     phys.  1.  3. 


rum  substantia  consistit  vel  conslat.  — 
3.  Metaphys.  1.  12. 

Ad secundum  et  ^cr/mmdicendum,  quod 
deceptio  antiquorum  j  hilosophorum  quan- 
lum  ad  magnitudines  provenit  ex  hoc, 
quod  non  distinguebantdecorpore  secun- 
dum  quod  esl  in  genere  substanliae,  et 
secundum  quod  est  in  genere  quanlilalis. 
In  genere  enim  subslanlise  est  secundum 
quod  componitur  ex  materia  et  forma, 
quara  consequunlur  dimensiones  in  raa- 
teria  corporali.  Ipsse  autera  diraensiones 
pertinent  ad  genus  quantilalis,  qu£C  non 
sunt  substanliae  sed  accidentia,  quibus 
subjicitur  subslanlia  composita  ex  mate- 
ria  et  forma,  sicut  dictum  est  de  decep- 
tione  Plalonicorum  circa  unum.  —  3. 
Metaphys.  1.  13. 

ARTICULUS  VI 


UTRUM      FORM-E      SEU     SUBSTANTI/R 
SIIST    SICUT    NUMERl. 


RERUM 


Videlur  quod  forma^  seu  subslanliae 
rerum  non  sint  sicut  numeri. 

1.  Improbat  cnim  Philosophus  (1.  Meta- 
pliys.  text.  36  ad  41  ;  1.  1,  c,  9)  antiquos 
dicenles  sub^tantias  et  species  rerura  esse 


Respondeo  digendum,  quod  Philoso- 
phus  8.  Metaphys.  {text.  10;  I.  7,  c.  3) 
ponit  qualuor  modos,  secundum  quos 
asrsirailantur  forraa^  nuraeris.  —  Pnmus 
raodus  suraitur  ex  parte  definitionis,  quse 
significat  substantiam  rerum.  Est  enira 
definilio  divisibilis  in  duo  :  quorum  unum 
se  habet  ut  Corraa,  aliud  ut  raateria,  ut 
superius  dictum  est.  Et  iterura  est  in 
indivisibilia  divisibilis.  Divisio  enira  defi- 
nitionis  oportet  quod  per  aliqua  indivisi- 
bilia  terrainetur,  non  enira  definitiones 
procedunt  in  infinitura.  Puta,  si  definitio 
hominis  dividatur  in  aniraal  et  rationale, 
definitio  aniraalis  in  animatum  et  sensi- 
bile,  non  proceJet  hoc  in  infinitum,  cum 
non  sit  procedere  in  infinitura  in  causis 
raaterialibus  et  formalibus.  Et  sic  defini- 
tionis  divisio  non  assimilatur  divisioni 
quantilatis  continuoe,  qua)  est  in  infini- 
lum  ;  sed  divibioni  nuraeri,  qui  est  divi- 
sibilis  in  indivisibilia.  —  Secundus  raodus 
assimilationis  substantiae,  quam  significat 
definitio,  ad  nuraeros  est;  quod  si  aliquid 
addatur  vel  subtrahatur  alicui  nuraero, 
etiarasi  sit  miniraura,  non  erit  idem 
numerus  secundura  speciem.  Miniraum 
enira  in  nuraeris  est  unitas,  qua^siadda- 
lur  in  ternario,  surgit  qualernarius,  quse 


408 


OUAUTA  PAUS  - 


est  alia  species  numeri  ;  si  vcro  abstra- 
halur  ab  eorlem,  rcnianct    binarius,    qui 
est  etiani   alia  spccies   numeri.   Et  hoc 
idco,  quia  illa  ullima  difTcrentia  dat  spe- 
ciem  nurnero.  Et  simililer  est  in  defini- 
tionibus   ct  quod    qiiid    crat   esse,   quod 
significat  definitio  ;   quia  quocunquc  mi- 
nimo  addito  vel  ablalo,  est  alia  definitio, 
etalia  natura  speciei.  Sic  enim  substan- 
tia  animala  sensibilis  tantum,  est  defini- 
tio  animalis  ;   cui  si  addas  et  rationaie, 
conslituis    spcciem   hominis   ;   si  autem 
subtrahas    sensibile,    constituis   speciem 
plantae,  quia  etiam  ultima  differentia  dat 
speciem.  —  Terlia  assimilalio  est,  quod 
numerus  est  id  quod  est  unum.  Est  enim 
persc  unuranumerus,  in  quantum  ullima 
unitas  dat  numero  speciera  et  unitatera. 
Sic  etiara  in  rcbus  coraposilis  ex  raateria 
et  forraa,  per  forraara  est  aliquid  unura, 
etunitateraetspeciera  sortilur.  Et  propter 
hoc  loquentes   de  unitate   numeri,  ac  si 
nuraerus  non  esset  unus  per  se  ipsura, 
non  possunt  dicere  quo  est  unus,  si  est 
unus.   Cura  enira  componatur  ex  multis 
unitatibus,  aut  non  est  unus  simpliciter, 
sed  unitales  aggregantur  in  eoper  modum 
coacervationis,  quae  non  facit  simpliciter 
unum,  et  per  consequens  nec  ens  in  ali- 
qua   specie   constituunt,  et  sic   numerus 
non  est  aliqua   species  entis  ;  —   aut  si 
numerus  e.=t  unus  simpliciler,  et  non  per 
se  ipsum,  diccndum  est,  quid  faciat  eum 
unum  ex  raultis  unitatibus  ;  quod  non  est 
assignare.  Et  similiter   definitio  est  una 
per  se  ipsara  ;  et  sic  non  habent  aliquid 
assignare   pcr   quod   fiat  ununi.   Et  hoc 
ralionabiliter    accidil,  quia   per  eandcm 
rationera  substantia  quam  significat  dcfi- 
nitio,  est  ita  unumsicut  ct  numerus,  sci- 
licet  per  se,  ex  hoc  quod   una  pars  ejus 
est  ut  forma  alterius.   Et  non  cst  una  ut 
indivisibile,    sicut    unitas    ac    punctum, 
sicut  quidam  dixerunl,  sed  quia  unaquae- 
que  earum  est  una  forraa  et  natura  quae- 
dara.  —    Quarta    assirailalio   est,    quod 
sicut   numerus   non   suscipit    raagis   aut 
minus,    ita   nec   substantia    qua^  dicitur 
secundura  speciem,    licet   forte  illa  quae 


METAPIIYSICA 

dicitur  sccundura  maleriara.  Sicut  enim 
ratio  numeri  in  aliquo  determinalo  con- 
sistit,  cui  non  est  addere  nec  subtrahere, 
ut  dictum  est,  ita  et  ratio  formae.  Sed 
raagis  et  minus  contingit  cx  hoc  quod 
materia  perfectius  vel  rainus  perfecte  for- 
mam  participat.  Unde  etiara  albedo  non 
suscipit  magis  et  rainus,  sed  albura.  —  8. 
Melaphys.  1.  3. 

Adprimxnn  ergo  dicendum,  quod  Phi- 
losophus  improbat  Platonem  quantum  ad 
hoc  quod  dixit  numeros  esse  species  et 
substantias  rerum,  sicut  patet  ex  supra 
(art.  pra)ced.  in  c.)  dictis  ;  sed  non  negat 
eas  numeris  assimilari,  ut  dictura  est. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  numerus 
polest  sumi  dupliciter  :  vel  ut  est  nume- 
rus  unitalum  vel  ut  est  numerus  rerum. 
Numerus  unitatum  dicitur  nuraerus  sim- 
plexet  absoUitus  ;  quantura  ad  hoc  verum 
est,  quod  species  rerum  non  sunl  nuraeri 
unitatura.  Nuraerus  autem  rerum  est 
numerus  apphcatus  ad  res,  sicut  quatuor 
canes  et  quatuor  homines  ;  et  hoc  raodo 
substantia)  reruni  possunt  dici  numeri. 
—  8.  Metaphys.  1.  3. 


QUtESTIO  XXXV 

DE    SUBSTANTIA     IMMATERIALI    (1). 

Deinde  considerandum  est  de  subslan- 
tia  immateiiali. 

Erit  autem  consideratio  nostra  tripar- 
lita  :  primo  enira  considerabinius  de 
formissubsistentibuscoaipletisnec  iu  alle- 
rius  compositionem  venicntibus  ;  deinde 
de  rebus  materialibu:3  et  iraraaterialibus 
per  coraparationera  ad  invicera;  tertio  de 
forrais  separatis  ad  alterius  compositio- 
nem  ordinalis,  scilicet  animis  separatis. 

CIRCA  PRIMUM  QU/ERUNTUR  UNDECIM: 

1.  Ulrum  bene  senserint  antif|ui  d«  sul)sl<m- 
Liis  immalerialibus,  etprcecipue  ArisLoteles 
oL  Plato. 

(1)  Plures,  quoe  omissoi  sunt,  de  subslanlia  ma- 
teriali  qutestiones  discutiuntur  in  traclaUi  de 
Formis,  quam  hahes  infra  in  appecndice. 


DE  SUBSTANTIA  IMMATEllIALl   -   01'.  XXXV  AXTIQrORUM  SENTENTI.K  —  ART.   I      loJ 

Rationem  auLeni  finis  non  sufficionlep 
aliquis  accipere  polest  ex  his  quc«  sunt 
ad  finum,  sed  potius  e  conlrario.  Unde 
magnitudinem  et  virtutem  superioruin 
rerum  non  sufficieiiter  aliquis  accipere 
potest  e.\  inferiorum  rerum  considera- 
lione,  quod  manifcstc  apparet  in  rerum 
corporalium  ordine.  Non  enim  potest 
coelestium  corporuin  magnitudo  et  nume- 
rus  accif)i  cx  elementarium  corporum  dis- 
posilione,  quae  quasi  nihil  suut  in  com- 
paratione  ad  illa.  PIus  aulem  exccdunt 
immaleriales  substantiae  substantias  cor- 
porales,  quam  corpora  coelestia  excedant 
elemenlaria  corpora.  Unde  numerus  et 
virtus  et  dispositio  iinmaterialium  sub- 
slantiarum  ex  numero  cadeslium  moluum 
sufficienter  apprehendi  non  polest.  —  IIoc 
Videtnr  quod  Aristoteles  et  Plato  male     autem  fecit  Arisloteles,  ut  patet  12.  Mela- 


2.  Quomodo  i)robari  possit  dari  creaturas 
immateriales  et  inlellectuales. 

3.  Utrum  substantifu  spiriluales  sint  incor- 
poreae. 

4.  Utrum  sintcompositao  ex  materiaet  forma- 

5.  Utnun  causam  siii  esse  habeant. 

6.  Ulrum  componantur  ex  essentia  et  esse. 

7.  Utrum  in  illissit  personalitas. 

8.  Utrum  in  illis  sit  composilio  subjecti  et 
accidentis. 

9.  Utfum  in  iilis  sitmultiludo  seu  numerus. 

10.  Utrum  omnes  difTerant  specie. 

11.  Utrum  duratio  earum  babeat  prius  et 
posterius. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  BENE  SENSERINT  ANTIQUI  DE  SUB- 
STANTIIS  IMMATERIALIBUS,  ET  PR/ECIPUE 
ARISTOTELES    ET    PLATO. 


senserinl  de  substantiis  immaterialibus. 
1.  Nam  primo  Arisloteles  12.  Melaphys. 
(lext.  30;  1.  11,  c.  6)  probans  dari  sub- 
stantias  immateriales  et  immobiles  proce- 
dit  ex  sempiternitato  motus  ;   falsum  est 


phys.  [text.  30  ad  50;  I.  11,  c.  6,  7,  8). 
Assumit  eiiim,  quod  nullus  motus  potest 
esse  in  coelo,  nisi  ordinatus  ad  alicujus 
stellae  delationem  ;  quod  satis  probabili- 
tatem    habet.    Omnes    enirn    substanliae 


autem  et  fidei  veritati  repugnans  dicere     orbium  esse  virlentur  propter  astra,  quae 


motum  esse  sempiternum  :  ergo  male 
Aristoteles  processit  in  investigatione 
substantiarum  immaterialium.  —  Opusc. 
15,  c,  2;  12.  Metaphys.  I.  o  (4). 

2.  Prseterea,  secundum  positionem 
Aristotclis  inter  nos  et  summum  Deum 
non  ponitur  nisi  duplex  ordo  intellectua- 
lium  substantiarum  :  fcilicet  substantiae 
separalae,  quae  sunt  fines  motuum  co^Ie- 
sliuni  corporuni ;  et  animcT  orbium,  quae 
sunt  moventes  per  appelitum  et  deside- 
rium.  Hsec  autera  Aristotelis  positio  non 
sufficiens  videtur;  apparet  enim  in  homi- 


sunt  nobiliora  inter  cu^^Ie^tia  corpora,  et 
manifestiorcm  cffectum  habcntia.  Ullerius 
aulem  assumit,  quod  omnes  substantiae 
superiores,  impassibiles  et  immateriales, 
sunt  fines,  cum  sint  secundum  se  optima  ; 
et  hoc  quidem  rationabiliter  dicitur.  Nam 
bonum  habet  rationem  finis  ;  unde  illa 
quae  sunt  per  se  oplima  in  enlibus,  sunt 
fines  aliorum.  Sed  quod  concludit,  hunc 
esse  numerum  immaterialium  substan- 
tiarum,  qui  est  coeleslium  motuum,  non 
sequitur  ex  necessitate.  Est  enim  finis 
proximus  et  remotus.  Non  est  autem  ne- 


nibus  qui  a  daemonibus  opprimuntur,  et     cessarium    quod   proximus  finis  supremi 


in  magorum  operibus  aliqua  fieri  non 
posse  nisi  per  aliquam  immaterialem 
substantiam.  —  Opusc.    15,  c.  2. 

3.  Prseterea,  inconveniens  videtur 
immateriales  substantias  ad  numerum 
corporalium  substantiarum  coarctari. 
Non    enim   ea    quce    sunt    superiora   in 


cocli  sit  suprema  subslanlia  immateria- 
lis,  quac  est  summus  Deus  ;  sed  magis 
probabile  est  ut  inter  primam  immale- 
rialem  substantiam  et  corpus  cooleste  sint 
multi  ordines  immaterialium  substantia- 
rum,  quarum  inferior  ordinetur  ad  supe- 
riorem    sicut   ad   finem,    et   ad    infimas 


entibus,  sunt  propter  ea  qucT3  sunt  in-  earum  ordinetur  corpus  coeleste  sicut  ad 
feriora,  sed  potius  e  contrario  ;  id  enim  finem  proximum.  Oportot  autem  unam- 
propter    quod    aliquid  est,   nobilius  est.      quamque   rem   esse   comproportionatam 


410  OUARTA  PARS 

quodain  inodo  suo  prdximo  fini.  Unde 
piopter  di-lanliuin  maxiniani  prinia) 
immaterialis  subslantioe  ad  substantiam 
corpoream  quamciinque,  non  est  pi'oba- 
bile  quod  corporah's  substantia  ordinelur 
ad  primam  substantiam  sicut  ad  proxi- 
mum  finem.  Unde  etiam  Avicenna  ponit 
causam  primam  non  esse  immediatum 
finem  alicujus  coelestium  motuum.  — 
Opitsc.  15,  c.  2.  —  Ergo  ex  iiis  videtur 
quod  male  senserit  Arisloteles  de  siib- 
slantiis  immaterialibus. 

4.  Praeterea,  videtur  etiam  Plaloerrasse 
in  his  quse  sensit  de  substantiis  immale- 
rialibus  ;  admisit  enim  ideas  abstractas, 
et  quaedam  raathemalica  inter  ideas  et 
sentibilia,  quae  Aristoteles  multis  in  locis 
improbat,  et  vidcntur  obsurda  :  ergo  et 
Plalo  male  sensit  de  subslantiis  immate- 
rialibus. —  Opusc.  15,  c.  1  ;  1.  Melaphys. 
1.  15(9). 

Scd  conlra  :  Aristoteles  probavit  dari 
substantiam  immalerialem  per  viam  mo- 
lus,  quse  via  infallibilis  est,  et  ca  etiam 
probatur  dari  Deum  ;  et  Plalo  per  viam 
purticipalionis,  qUcC  via  eliam  bona  est  et 
rationabilis;  ergo  ulerque,  Arisloteles  et 
Plalo,  saltem  in  aliquo  bene  senserunt  de 
substantiis  immalerialibus. —  Opusc.  15, 
c.  1  et  2. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  primi  phi- 
losophantium  sola  corpora  esse  aestima- 
verunt,  ponenles  prima  principia  aliqua 
corporea  elementa,  aut  plura,  aut  unum, 
Et  si  unum,  aut  aquam,  ut  Thales  Mile- 
sius  ;  aut  aerem,  ut  Diogenes;  aut  ignem, 
ut  Epasius(l);  autvaporem,  ut  Horaclitus. 
Et  si  plura,  aut  finita,  sicut  Empedocles 
quotuor  elementa,  et  cum  his  duo  moven- 
tia,  amicitiam  et  litem  ;  aut  infinita,  sicut 
Democritus  et  Anaxagoras,  quorum  uter- 
que  posuit  infiiiitas  partes  minimas  esse 
omnium  rerum  principia  ;  nisi  quod 
Democritus  eas  posuitgenere  similes,  dif- 
ferre  autem  solum  figura  et  ordine  et 
posilione  ;  Anaxogoras  autera  diversarum 
rerum,  quae  sunt  sirailium  partium,  infini- 
tas  pajtes  minimas  prima  rerum  princi- 
(1)  Al,  «  Ephasius  »  vel  «  Anaximander  ». 


-  METAPHYSICA 

pia  existimavit.  Et  quia  omnibus  indiluin 
fiiit  animo,  ut  illiid  divinum  existimarent 
quod  esset  primum  rcrum  principium, 
prout  quisquis  alicui  eorum  corporum 
auctoritatem  attribuebat  primi  principii, 
eidem  ctiam  divinitatis  nomen  et  digni- 
tatem  attribuendam  censebat.  —  Qua) 
quidem  idco  dicta  sunt,  quia  hisomnibus 
et  eorum  sequacibus  nullas  substantias 
incorporeas  csse  videbalur,  quas  angelos 
nominamus.  Sed  Epicurei  ex  Deraocrili 
doctrinis  originera  sumentes,  deos  quos- 
dam  ponebant,  corporeos  quidem,  utpote 
humana  figura  figuratos,  quos  dicebant 
csse  penitus  oLiosos,  nihil  curantes,  ut 
sic  perpetuis  voluptatibus  fruentes  pos- 
sent  essebeati.  Unde  hoec  opinio  in  tan- 
tura  iiivaluit,  ut  usque  ad  Judseos  Dei 
cuUores  perveniret ;  quorum  Sadducsei 
dicebant,  non  esse  angelura  neque  spiri- 
tura.  —  Opiisc.  15,  c.  1. 

Huic  autem  opinioni  triplici  via  resti- 
terunt  anliqui  philosophi.  Primo  namque 
Anaxagoras,  etsi  cum  ceteris  philosophis 
naturalibus  naturalia  principia  corpora- 
lia  poneret,  posuit  tamen  primus  intcr 
philosophos  quoddara  incorporale  princi- 
pium,  id  esL  inLellectura.  Cura  enim  se- 
cunduin  suam  positionem  omnia  corpora- 
lia  in  omnibus  raixta  essent,  non  vide- 
batur  quoJ  ab  invicem  corpora  distingui 
potuissent,  nisi  fuisset  aliquod  distinctio- 
nis  principium,  quod  ipsura  secundura  se 
penitus  esset  immixtum,  et  nihil  cum 
natura  corporali  habens  commune.  Sed 
ejus  opinio  elsi  in  veritale  alias  prseces- 
seril,  quia  solum  materialera  naturam 
ponebant,  invenitur  taraen  a  veritate 
deficere  in  duobus  :  primo  quidem,  quia, 
ut  ex  ejus  positione  apparet,  non  posuit 
nisi  unura  intellecLum  separatum,  qui 
hunc  raundum  effecerat  coramixta  dislin- 
guendo.  Gura  autem  Deo  attribuamus 
mundi  institutionera,  secundum  hoc  et  de 
substantiis  incorporalibus,  quas  angelos 
dicimus,  quae  sunt  infra  Deum  et  supra 
naturas  corporeas,  ex  ejus  opinionc  nihil 
habere  poterimus.  Secundo  etiam,  quia 
circa  inlelleclum,  quera   unum  ponebat 


I 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  -•  QU.  XXXV  ANTIQUORUM  SRNTENTI.K  -  ART.  1      iil 

immixlum,  in  hoc  videtiir  deficere,  quod  licis  apprehendere  possumus  plura  unius 

ejus  virlutem  et  dignitatem  non  sufficien-  specici,    pula   duns  lineas    ajquaies,   vel 

ter  expressit.  Cum  enim  existimaret  in-  duos  trianguios  seqnilateros  et  aejuales; 

iellectum,   quem  posuit   separatum,  non  quod    in    speciehus    omnino    esse    non 

ut   universale    essendi    principium,    sed  polest ;  sed  iiomo  in  universali  acceptus, 

solum  principium  distinctivum,  non  pone-  secundum  speciem  est  unus  tantum.  Sic 

bat  quod  corpora  invicem  commixta  esse  igilur  mathematica  ponebat   media  inter 

habercnt  ab  intellectu  separato,  sed  solum  species    seu    ideas,    et    sensibilia;     qua^ 

quod  ab  eo  dislinctionem  sortirentur,  —  quidem  cuni  sensibiiibus    conveniunt  in 

Opusc.  45,  c.  1.  hoc  quod  plura  sub  eadem  specie    conti- 

Unde  FMalo  sufficicnliori   via  processit  nenlur;    cum   t-peciebus    autem   in    hoc 


ad  opinionem  antiquorum  evacuandam. 
Cum  enim  apud  antiquos  Naturales  pone- 
retur  ab  omnibus,  certam  reruni  verita- 
teni  sciri  non  posse,  lum  propter  rerum 
corporalium  conlinuum  fluxum,  tum 
propter  deceptionem  sensuum,  quibus 
corpora  cognoscuntur  :  posuit  naturas 
quasdam  a  materia  fluxibilium  rerum 
separatas,  in  quibus  esset  veritas  fixa  ; 
etsic  eis  inha^rendo  anima  nostra  verila- 
tem  cognosceret.  Unde  secundum  hoc 
intelleclus  veritatem  cognoscens  aliquid 


quod  sunt  a  materia  sensibili  separata. 
In  ipsis  eliam  spcciebus  ordinem  quen- 
dam  ponebat,  quia  secun  lum  quod  ali- 
quid  erat  simplicius  in  intellectu,  secun- 
dum  hoc  prius  erat  in  ordine  rerum.  li 
aulem  quod  primo  est  in  intelleclu,  est 
unum  et  bonum  ;  nihil  enim  intellifrit 
qui  non  inlelligit  unum  et  bonum.  Unum 
autem  et  bonum  consequuntur  se.  Unde 
ipsara  primam  ideam  unius,  quod  nomi- 
nabat  secundum  se  unum  et  secundum 
se    bonum,    primum   rerum    principium 


seorsum    apprehendit    praeter    nalurara     esse  ponebat,    et  hunc  summuni    Deum 


sensibilium  rerum  ;  et  sic  existiraavit 
esse  aliqua  a  sen^ibilibus  separata.  Intel- 
lectus  autera  nosler  duplici  abstractione 
ulitur  circa  intelligentiam  veritatis  :  ima 
quidem  secundum  quod  apprehendit 
numeros  malheraalicos  et  magnitudines 


esse  dicebat.  Sub  hoc  autem  uno  diver- 
sos  ordines  participanlium  et  participa- 
torum  instituebat  in  substantiis  a  raate- 
ria  separatis,  quos  quid.ra  omnes  ordi- 
nes  secundos  deos  esse  dicebal,  quasi 
quasdam  unitates  secundas  post  primara 


et    figuras    raalheraaticas    sine   raateriae  simplicem  unitatem.  Rursus,  quia  oranes 

sensibilis  intelleclu   :  non  enira   inlelli-  alise    species  participant  uno,   ita   eliam 

gendo   binarium  aut  ternarium,  aut  li-  oportet   quod    intellectus,    ad    hoc  quod 

neam  et  superficiera,  aut  triangnlum  et  intelligal,    parlicipet  entium    speciebus. 

quadralum,  siraul  in  nostra    apprehen-  Ideo  sicut  sub  suramo  Deo,  qui  est  unitas 

sione  aliquid  cadit  quod  pertineat  ad  cali-  prima,    siraplex   et    iraparticipata,    sunt 

dum  vel  frigidura  aut  aliquid  hujusmodi  alise  rerura  species  qu.isi  unitates  secun- 

quod  sensu  percipi  possit.  Alia  vero  abs-  dse  et  dii  secundi ;  ita  sub  ordine  harum 

Iractione  utitur  inlellectus  noster  intelli-  specierum    seu    unitatum  ponebat    ordi- 


gendo  aliquiJ  universale  absque  conside- 
ratione  alicujus  particularis  ;  puta,  cum 
intellicimus  hominem,  nihil  inlelli^-entes 
de  Socrale  vel  Platone  vel  alio  quocun- 
que ;  et  idem  apparet  in  aliis.  —  Ibid. 

Unde  Plato  duo  genera  rerum  a  sensi- 
bilibus  abstracta  ponebat,  scilicet  raathe- 
malica,  et  universalia,  quae  species  seu 
ideas  nominabat.  Inler  quse  tamen  haec 
differentia  videbatur,  quod  in  malhema- 


nem  inlellectuum  separatorura,  qui  par- 
ticipant  supradictas  species  ad  hoc  quod 
sint  intelligentes  in  actu ;  inter  quos 
tanto  unusquisque  est  superior,  quanto 
propinquior  est  primo  intellectui,  qui 
plenam  habet  participalionem  specierum, 
sicut  et  in  diis  seu  unitatibus  tanlo  unus- 
quisque  est  superior,  quanto  perfectius 
participat  unilatem  primam.  Separando 
autem  intelleclus  a  diis,  non  excludebat 


412  .     OIARTA  PAHS  - 

quin  dii  essent  intellij^enlcs;  sed  volebat 
quod    superiiilelleclualiler    iiitelligcrent, 
non    qiiidem  quasi  parlicipantes  aliquas 
^pecies,  sed  pcr  se  ipsos,  ila  tamen  quod 
nullus  eorum  esset  bonum  el  unum   nisi 
per  parlicipationem  primi  unius  et  boni. 
Rursus,quia  animas  quasdam  inlelligen- 
les  videmus    (non    autem    lioc    convenit 
onimse   ex    eo  quod   est    anima;  alioqui 
sequeretur  quod  omnisanima  esset  intel- 
lio-ens,  et   quod    anima   sccundum  tolum 
id  quod    Cftt,  esset    intellectus),  ponebat 
ullerius,   quod  sub    ordine    intellectuum 
separatorum  esset  ordo  animarum  ;  qua- 
rum  quaedam,   superiores  videbcet,  par- 
licipanl     inlellectuali      virtute,      infimae 
vero  ab  liac  virlule  deficiunt.  —  Rursus, 
quia  corpora  videntnr  non  per  se  moveri 
nisi  sint  animata,    hoc    ipsum  quod    est 
per  se  moveri,  ponebat  corporibus  acci- 
derc  in  quantum  participabant  animam; 
nam  illa  corpora,  qua^  ab  anima^  parlici- 
patione  deficiunt,  non  moventur  nisi  ab 
alio.  Unde  ponebat  animabus    proprium 
esse,  quod  se  ipsas  moverent  secundum 
se  ipsas.  —  Opusc.  15,  c.  1. 

Sic  igitur  sub  ordine  animarum  pone- 
bat  ordinem  corporum  ;  ita  tamen  quod 
supremum  corpus,  scilicetprimumcoelum, 
quod  primo  motu  movetur,  participat 
motum  a  suprema  anima,  et  sic  deinceps 
usque  ad  infimum  coelestium  corporum. 
Sub  his  aulem  ponebant  Piatonici  et 
alia  immorlalia  corpora,  qua)  perpetuo 
animas  parlicipant,  scilicet  aerea  vel 
aitherea.  Horum  autem  quaedam  pone- 
bant  a  terrenis  corporibus  esse  penitus 
absolula,  quae  dicebant  esse  corpora 
dscmonum  ;  quaedam  vero  terrenis  cor- 
poribus  indita,  quod  pertinet  ad  animas 
hominum.  Non  enim  ponebant  hoc  corpus 
terrenum  humanum  (quod  palpamus  et 
videmus)  immediate  participare  animam, 
sed  esse  aliud  interius  corpus  animae 
incorruptibile  et  perpetuum,  sicut  et 
ipsa  incorruptibilis  cst;itaquod  anima 
cuni  suo  perpetuo  invisibili  corpore  est 
in  hoc  corpore  grossiori  non  sicut  forma 
in  materia,    sed  sicut    nauta  in   navi.  Et 


•  METAPHYSICA 

sicut  hominum  quosdam  dicebant  esse 
bonos,  quosdam  autem  malos,  ita  ct 
da^monum.  Animas  autem  coelestes  et 
iiitellectus  separatos  et  deos  omne?  dice- 
bant  «'sse  bonos.  —  Ibid. 

Sicigitur  patet  quod  iiiter  nos  et  sum- 
mum  Deum  qualuor    ordines    ponebant, 
scilicet  deorum  secun.lorum,  intellectuum 
separatorum,    animfrum    ccelestium    et 
daemonum  bonorum  seu  maiorum.  Quae 
si  vera  essent,  omnes    hujusmoli    medii 
ordines  apud  nos  angelorum  nomine  cen- 
serenlur  ;     nam    et    daemones  in    sacra 
scriptura  {Matth.  2;j,  41)angeli  nominan- 
tur.  Ipsae  eliam  animae  ccelestium  corpo- 
rum,  si  tamen  sint  animata,   inter  ange- 
los  sunt  connumerandae,  ut  Augustinus 
definit   in   Encliiridion  (c.  58  ;  —    Migne 
t.  40,  col.  260).  —  Ibid. 

Hujus  autem  positionis  rodix  effica- 
ciam  videtur  non  habere.  Non  enim 
necesse  est  ut  ea  quae  intellectus  separa- 
tim  intelligit,  separatim  esse  habeant  in 
rerum  natura.  Unde  nec  universaHa 
oportet  separata  ponere  et  subsistentia 
praeler  singularia,  neque  etiam  mathema- 
tica  praeter  sensibilia,  quia  universalia 
sunt  essentife  ipsorum  particularium,  et 
mathematica  sunt  terminationes  qiiae- 
dam  rerum  sensibihum.  Et  ideo  Aristo- 
teles  manifesliori  et  cerliori  via  proces- 
sit  ad  investigandum  substantias  a 
materia  separatas,  scilicet  per  viam 
motus  :  —  primo  quidem  conslituens  et 
ratione  et  excmplis,  omne  scdicet  quod 
movetur,  ab  alio  moveri ;  et  si  aliquid  a 
se  ipso  moveri  dicatur,  hoc  non  est 
secundum  idem,  sed  secundum  diversas 
sui  partes,  ita  scilicet,  quod  una  pars 
ejus  sit  movens,  et  alia  mota.  Et  cum 
non  sit  procedere  in  infinitum  in  moven- 
tibus  et  motis,  quia  remolo  primo 
movente,  esset  consequens  etiam  alia 
removeri;  oportet  deveniri  ad  aliquod 
primum  movens  immobile,  et  aliquod 
primum  mobile,  quod  movetur  a  se  ipso, 
modoquo  dictum  est.  Sempcr  enim  quod 
per  se  ipsum  est,  est  prius  et  causa  ejus 
quod  est  per  aliud. —  Rursus  constituere 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXV  ANTIQUORUM  SENTENTI.E  —  ART.  I     ',13 

intendit  molus  acternitalem,  et  quod  tuumcoelestium  corporum.  Quidamautem 
nulla  virtus  movcrc  polest  lemporc  infi-  de  ejus  sectatoribus  (scilicet  Avicenna) 
nilo,  nisi  infinila  fuerit ;  itemque  quod  numerum  earum  assignat  non  quidem 
nulla  virtus  in  magnitudinc  sit  virtus  secundum  numerum  motuum,  sed  magis 
infinita.  E.k  quibus  concludit,  quod  virlus  secundum  numerum  planetarum,  et  alio- 
primi  moloris  non  est  virlus  corporis  rum  coclestium  (superiorum)  corporum, 
alicujus;  unde  oportet  primum  motorem  scilicel  orbis  stellati  ct  orbis  qui  est  sine 
esse  incorporeum  et  absque  magnitu-  slellis.  AJulti  enim  motus  ordinari  viden- 
dine.  Item  cum  in  genere  mobilium  inve- 
niatur  oppetibile,  sicut  movens  non 
motum;  ap[)etens  aulem  sicut  movcns 
motum  ;  coiicludit  ulterius,  quod  pri- 
mum  movens   immobile  e^t  sicut  bonum 


tur  ad  motum  unius  stelia^;  et  sicut 
omnia  alia  corpora  ca^lcslia  sub  uno  pri- 
mo  coelo  continentur,  cujus  motu  omnia 
alia  revolvuntur;  ila  etiam  sub  prima 
substanlia  separata,  qu^c  est  unus  Deus, 
quoddam    appetibile ;    ct  quod   primum     omnes    aliai   substanlicC  sepai"olae   ordi- 


movens  se  ipsum  est  primum  mobile, 
quod  movetur  per  appetilum  ipsius.  — 
Opusc.  15,  c.  2. 

Est   autem    considerandum     ulterius, 
quod  in    ordine  appelituum  et  appelibi- 


nantur,    et  sic   sub    anima    primi    cceli 
omnes  coelorum  animai.  —  Ibid. 

Subcorporibusautem  coilestibus  secun- 
dum  Arislolelem  ponuntur  animala  sola 
corpora    ai,imalium    et  planlarum.  Non 


liurii  primum    est    quod    est   secundum  enim  posuit,  qiiod  aliquod  simplex    elc- 

intellcctum;  nam  oppetitus   intellectivus  menlare   corpus   possit  esse   animatum, 

appetit  id  quod  est  secundum  se  bonum,  quia    corpus   simplex    non    polesl     esse 

appelitus   autem    sensilivus    non    potest  conveniens    organum    tactus,  qui  sensus 

atlingeread  appetendum  quod  est  secun-  est  de  iiecessitate  cujuslibet  animalis  ;  et 

dum  se  bonum,  sed  solum   ad   appeten-  sic  inter  nos  et  coeleslia   corpora  nullum 

dum    id   quod   videtur    bonum.    Bonum  intermedium  corpus  animatum  ponebat. 

enim  absolute  et    simpliciter    non    cadit  —  Ibid. 

sub    apprehensione   sensus,     sed  solius  Sic  igitur  secundum  Aristotelem  inter 

inteliectus.    Unde    relinquitur  quod    pri-  nos  et   summum    Deum  non  ponitur  nisi 

mum     mobile   appelit    primum    movens  duplex  oido  intelleclualium    substantia- 

appelitu  intellectuali ;  ex  quo  potest  con-  rum,    scilicet  substantiae   separatae,  quae 

cludi,  quod  primuni  mobile  sit  appelens  sunt  fines  moluum  coelestium  corporum  ; 

et  inlelligens;  et  cum  nihil  moveatur  nisi  et   animse  orbium,    quse  sunt    moventes 

corpus,    potest    concludi,    quod  primum  per  appetilum  et  desiderium.  —  7((>id. 

mobile  sit  corpus  animatum  anima  intel-  Haec   autem   Aristolelis   posilio  certior 

lectuali.  Non  autem  solum  primum   mo-  quidem  videtur,    eo   quOd    non    multum 

bile,  quod  est  primum  coelum,   movetur  recedit  ab  his  quse  sunt  manifesta  secun- 

motu  oeterno,   sed    etiam   orbes  inferio-  dum    sensum  ;  tamen   minus     sufficiens 

res  omnes  coeleslium  corporum  :  unde  et  videtur  quam  Platonis  positio,  ut   mani- 

unumquodque  coelestium    corporum  ani-  feste  patet  in    rationibus   contra  ipsum 

matum  est  piopria  anima,  et  unumquod-  allatis.  —  Ibid. 

que   habet  suum   appetibile    scparatum,  Ex  his  de  facili  accipere  possumus,  in 

quod  est  proprius  finis  sui  motus.  —  Ibid.  quo  conveniant  et  in  quo  difTcrant    posi- 

Sic  igitur  sunt  multa3  substantise  sepa-  tiones  Aristotelis  et  Platonis  circa  imma- 

ratae    nullis   penitus    unilae    corporibus.  teriales   substantias.    —  Primo  quideni 

Suiit    aulem     (el)    mullai    intellectuales  conveniunt  in    modo    existendi   ipsarum. 

substantise  coelestibus  corpoiibus    unilaB.  Posuitenim  Plato,  inferiores  omnes  sub- 

Harum  autem  numerum  Aristoteles  inve-  stantias  immaterialesesseunumet  bonum 

stigare  conalur  secundum  numerum  mo-  per     participationem    primi,     quod    est 


ill  OUARTA  PARS  — 

sccuiidiim    se    unuiii   et    bonuin.    Omnc 
autem     parlicipans   aliquid,     accipit   id 
quoJ  parlicipat  ab  eo  a  quo  parlicipat;  et 
quantum   ad  hoc,  11  a  quo  participat  est 
cuusa  ipsius;  sicut  aer  habet  lumen  par- 
tici|)atum  a  sole,   qui  est  causa  illimina- 
lionis  ipsius.  Sic  igitur  secundum  Plalo- 
nem   summns  Deus   causa  est   omnibus 
immaterialibus    substantiis,    quod    una- 
quaiquc   earum    et  unum  sit,   et  bonum 
sil.    Et   hoc    eliam    Aristolelcs     posuit, 
quia,  ut  dicit,  nccesse  est  ut  id  quod  est 
moxime  ens  ct  maximc  verum,  sit  causa 
essendi   et   vcrilatis   omnibus     aliis.   — 
Secundo  autem   conveniunt  quantum   ad 
condilionem  natuiae  ipsarum  ;  quia  uler- 
que  posuit  omnes  hujusmodi   substanlias 
penitus  esse    a   materia   immunes,    non 
tamen    eas  esse  immunes  a  composilione 
potentise  et  actus;  namomne  participans 
ens  oporlct  esse  compositum  ex  potenlia 
et  aclu.  Id  enimquod  recipitur  ut  parti- 
cipatum  oportet  esse  actuni  ipsius  sub- 
slantise  parlicipantis;  et  sic   cum  omnes 
subfetantise   prseter    supremam,   quae  est 
per  se  unum  et  per  se  bonum,  sint    par- 
ticipantes,  secundum  Platonem,    necesse 
est  quod  omnes  sint  compositae  ex  poten- 
lia    et    aclu ;    quod    etiara     necesse    est 
dicere  secundum  sententiam   AristoLelis. 
Ponitenim  quod  ratio  veri  et  boni  attri- 
builur  actui.  Unde  et   primum  verum  et 
bonum  oportet  esse  actum  purum.  Quse- 
cunque   vero  ab   hoc   deficiunt,    oportet 
aliquam  permixtionem  polenliae    habere. 
—  Terlio  \ ero  conveniunt  in  ratione  pro- 
videntiae.  Posuit  enim  Plato,  quod  sum- 
mus    Deus,    qui    hoc    quod   est    ipsum 
unum,  est  et  ipsum  bonum,    ex  primaeva 
ratione  bonitalis  proprium  habet  ut  infe- 
rioribus  omnibus   provideal  ;   et   unum- 
quodque   inferiorum,    in  quantum    par- 
ticipat    bonitatem     primi     boni,      eliam 
providet    his     qna^    post    se    sunt,    non 
solum  ejusdem  ordinis,  sed  etiam  diver- 
sorum;   et  sic  primus   intellectus    sepa- 
ratus   providet    toti    ordini  separatorum 
inttlltctuum,    et     quilibet  superior    suo 
inferiori,  totusque  ordo  separatorura   in- 


METAPHYSICA 

tellcctuum   providet  ordini  animarum  et 
inferioribus   ordinibus.  Rursumque  ideni 
observari    putat   in    ipsis    animabus,  ut 
siipremsc   quidem   ccelorum   animae  pro- 
videant  oinnibus    inferioribus  animabus 
ct  toti  generationi  inferiorum  corporum; 
itcmque  suporiores    animaj  inferioribus, 
scilicct  animae  daemonum  animabus  homi- 
num.  Ponebant  enira  Platonici   djicmones 
esse  mediatorcs   inter  nos    et  superiores 
substanlias.   Ab  hac   eliam   providentiae 
ratione  Arisloleles  non   discordat.   Ponit 
enim  unum  bonum  separatum    omnibus 
providens,  sicut   unum  imperatorem   vel 
dominum,  sub   quo   sunt  diversi   rerum 
ordines  ;    ita    scilicet    quod    superiores 
rerum    perfectae    providentia?    ordinem 
consequuntur,    unde  nullus   defectus   in 
eis  invenitur.    Inferiores    enim   entium, 
qui  minus  perfecte  providentiae  ordincm 
recipere  possunt,  multis  defectibus  sub- 
jacent  :  sicut   etiam  in  domo  liberi,  qui 
perfecte  participant  regimen  patris  fami- 
lias,  in  paucis    vel  in    nuUis    deficiunt; 
servorum    aulem    acliones    in   pluribus 
inveniuntur   deficere.    Unde  in  inferiori- 
bus  corporibus  defectusproveniunt  natu- 
ralis  ordinis,  qui  in  superioribus  corpo- 
ribus  nunquam  deficere  invenitur.  Simi- 
liter  etiam  humanae    animae    plerumque 
deficiunt   ab    intelligentia  veritatis    et  a 
reclo  appetitu   veri  boni,  quod  in  supe- 
rioribus  animabus   vel  intellectibus    non 
invenitur.    Propter    quod    etiam     Plato 
daemonura  posuit  quosdara  bonos,   quos- 
dam   malos,    sicut    et    homines;     Deum 
(deos)  vero  et  intellectus  ct  coelorura  ani- 
mas  omnino  absque  malitia  esse.  —  Se- 
cundum  igitur  haec  tria  circa  substantias 
separatas     invenitur     opinio    Aristolelis 
cuin   Plalonis  opinione    concordare.    — 
Opusc.  15,  c.  3. 

Sunt  autera  alia,  quibus  differunt :  — 
primo  quidera,  ut  supra  dictum  est,  Plato 
supra  coelorum  animas  duplicera  ordi- 
ncm  imraaterialiura  substanliarura  posuit, 
scilicet  intellectus  et  deos ;  quos  deos 
dicebat  esse  species  intelligibiles  separa- 
tas,    quarura   participatione     intellectus 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  OU.  XXXV  AXTIQUORUM  SEXTENTl.E  —  ART.  I 


intelligunt.  Aristoleles   vero    univt.Tsalia 

separata  non  ponons,  ununi  solum  ordi- 

nem  rerum  posuit,  supra   coelorum  ani- 

mas,  in  quorum    etiam    ordine  primum 

posuit    summum   Deum;  sicut    ct   Plalo 

summum    Deum  primum  esse    posuit  in 

ordine  specierum,    quasi    summus  Deus 

sit  prima  idea  uniuset  boni.  Huiic  autem 

ordinem    Aristoteles     posuit     ulrumque 

habere,    ut   scilicet   essct   intelli^ens  et 

inlelleclum  :  ita   scilicet   quod    summus 

Deus  iiUoIligens  esset  non    i^articipatione 

alicujus  superioris,  quod   esset  ejus  per- 

fectio,  sed  per  essenliam  suam;   et  idem 

iTStimavit  esse  dicendum  in  cetcris  bonis 

separalis   subslantiis   sub     summo    Deo 

ordinatis,    nisi    quantum    a  simplicilate 

primi  deficiunt,    ct  summa    perfectione, 

eorum  intelligere  perfici  potest  per  supc- 

riorum    substantiarum    participationem. 

Sic  igilur  secundum  Aristotelem  hujus- 

modi  substantiee,  quue   sunt  fines   coMe- 

stium  motuum,  sunt  et  intelleclus  inteili- 

gentes,     et   intelligibiles     species;    non 

autem  ila,  quod  sint  species   vel  naturae 

substantiarum  sensibilium,  sicut  Plato-     .'Egyptium,horuin  causas  reducere  in  vir- 

nici  posuerunt,   sed  omnino  alliores.  —     tulem    coelestium   corporum,   quasi  sub 

Seciuido  vero,  quia  Plato  non  coarctavit     quibusdam  certis   constellationibus  ma- 

numerum  inlellectuum  separatorum  nu-     gorum  opera  efPectus  quosdam   insolitos 

mero  coeleslium   motuum  ;  non  cnim  ex     et  mirabiles  assequantur,  quos  ex  stella- 

hac    causa   movebalur  ad  ponendum  in-      ruin    impressionibus  esse   dicunt  ;  sicut 

tellectus  separatos,  sed    ipsam  naturam     quod  arreptitii    interdum   aliqua  futura 

rerum  secundum  se  considerans.  Aristo-     pisenuntiant,    ad    quorum    eventum    fit 

teles  vero  a  sensibilibus  recedere  nolens, 

ex  sola  consideratione  motuum,  ut  supra 

dictum  est,  pervenit  ad  ponendum  intel- 

lectuales   substantias  separatas  ;  et   ideo 

earum    numerum    coarctavit  coelestibus 

motibus.  —    Terlio   autem,  quia  Aristo- 

telesnon  posuit  animas  medias  intercoelo- 

rum  animas  et  animas    hominum,  sicut 

posuit  Plalo  ;  unde  de  da^monibus  nullam 

invenitur    nec  ipse  nec  ejus  sequaces  fe- 

cisse  mentione*m.  —  Oyj?/sc.  15,  c.  4  (al.  3). 

Haec  igitur  dicta  sint  de  opinionibus 
antiquorum.  —  Opusc.  13,  c.  1,  2,  3, 
4  (al.  l,  2,  3). 

Adpnmum  ergo  dicendum,  quod  quan- 
tum  ad  hoc  quod  Aristoteles  processit  ex 


sempiternitate  motus  in  inquisilionc  sub- 
stanliarum  immaterialium,  male  proces- 
sit.  Sed  lamen  si  quis  diligenter  attendat 
ralionem  ejus  processus,  non  tollilur 
aeternilate  molus  sublata.  Nam  sicut  ex 
a)lernilate  motus  concluditur  motoris 
infinita  polentia,  ita  hoc  idem  concludi 
potest  ex  motus  uniformitatc.  Molor  eiiim 
qui  semper  movere  no:i  potcst,  necci^se 
est  quandoque  cilius,  quandoque  tardius 
moveat,  secundum  quod  paulatim  virtus 
ejus  deficit  in  movendo.  In  motibus 
anlem  coelcstibus  invenitur  omniinoda 
uniformitas.  Unde  concludi  potest,  quod 
motori  primi  motus  insit  virtus  ad  sem- 
per  raovendum  ;  et  sic  idem  sequitur.  — 
Opnsc.  15,  c.  2. 

Ad  secundxim  dicendum,  quoJ  faten- 
dum  est,  quod  haec  Aristotelis  positio 
non  invenitur  sufficiens,  propter  ea  quic 
apparent  in  hominibus  qui  a  da^inonibus 
oppriinuntur,  ct  in  magorum  operibus,  ut 
dictuin  est  in  arg.  2.  Lfnde  teutaverunt 
quidam  sectatorum  Aristotelis,  ut  patet 
in  epistola  Porphyrii  (l)ad  CremophoiUera 


qusedam  dispositio  in  natura  per  ccele- 
stia  corpora.  Sedmanifestesunt  in  talibus 
qua^dam  opera,  qnae  nullo  modo  possuut 
in  causam  corporalem  reduci ;  sicut  quod 
arreplitii  loquuntur  quae  ignorant  littera- 
Iiter,cum  sint  simplices  idiolae  ;  et  qui  vix 
villam  unde  nati  sunt  exierunt,  aliena^ 
gentis  vulgarepolite  loquuntur.  Dicuntur 
etiam  in  magorum  operibus  qucedamima- 
gines  fieri  responsa  dantes  et  se  moventes, 
qu3e  nullo  inoJo  per  aliquam  causamcor- 
poralem  perfici  possunt.  —  Ihid.  c.  2. 
Terlium  contra  posilionem  Aristotelis 

(l)Gf.  S.  Augustinumde  Ctu.Deil.  10,  c.  ll(Migno 
t.4i>  col.  288), ubi  sermo  est  de  Porphyrii  epistola 
ad  Aneb07item  Aegyptium. 


^^\ 


^^vyVt0F__M£0/4^ 


v^ 


'^^ 


8T.    MICHAEL'S 
COLLEGE 


//fiRARV 


^. 


\^. 


.416  QUARTA  PARS 

procestjiim  concedimus  ul  veiissimuai, 
nitei  dicauuis,  quod  Arisloleles  non  indu- 
xil  quasi  necessarium,  sed  quasi  proba- 
bililer  diclum.  Sic  cnim  dicit,  anlcquam 
praidictam  ralionem  assignet,  enumeralis 
co:!lcstibus  molibus,  quaro  substantias  et 
principia  immobdia  et  sensibilia  lot  ratio- 
nabile  est  suscipero:  «  Necessai'ium  enim 
dimittatur  lortioribus  dicere  ».  Non  enim 
repulabat  se  sulTicientem  ad  hoc  quod  in 
talibus  aliquid  ex  necessitate  conclude- 
ret.  —  Jbicl.  c.  2. 

Quarlum  argumenlumcontra  Platonem 
concedimus. 

ARTICULUS   II 

QUOMODO  PROBETUR  DARI  CREATURAS    IMMA- 
TRRIALES  SIYE  INTELLECTUALES. 

Videturquod  non  sitprobabiledari  sul)- 
slantias  immateriales  seu  inlellecluales. 

1.  Dicitur  enimin  lib.  de  Causis  (pro- 
pos.  2) :  «  Omne  esse  superius  aut  est  su- 
perius  a^ternitate  et  ante  ipsam  aut  est 
cum  aeternitate  aut  post  seternitalem  d. 
Sed  creatuise  immateriales  aut  inteliec- 
tuales  non  possunt  esse  nec  ante  seternita- 
lem  nec  cum  aelernilate,  hoc  cnim  de  Deo 
tantum  dicitur  ;  post  ailernitatem  autem 
sunt  res  temporales  et  corporeai.  Ergo  non 
danturcreatura^immateriales  seu  intellec- 
luales.  —  Cf.  locum  cit.  in  respons.  — 
Similiter  in    argg.  proxime  sequentibus. 

2.  Pr3elerea,in  eoJemIibro(propos.  27) 
dicitur  :  <r  Omnis  substantia  destructi- 
bilis  non  sempiterna  aut  est  composita 
aut  est  delata  super  aliam  rem.  Quod  est, 
quia  substantia  aut  est  indigens  rebus  ex 
quibus  esl,  et  est  composita  ex  eis,  aut 
est  indigens  fixione  sua  et  essentia  sua 
deferente.  Cum  ergo  separatur  deferens 
causa,  corrumpitur  et  destruitur  ».  Sed 
sola  substantia  Dei  non  est  destructibilis 
et  sempiterna.  Ergo  qusecunque  alia  ab 
ipsa  est  composita  aut  delata  super  aliam 
rera;  quod  non  potest  intelligi  nisi  de 
compositis  ex  raaleria  et  forraa.  Ergo 
oranis  substantia  creata  est  malerialis. 

3.  Prseterea,   in  eoJem  libro  (propos. 


—  METAPHYSICA 

31)dicitur  :  <(  Inter  rera  cujus  substantia 
et  actio  sunt  in  raomento  (id  est  in  men- 
suralione)  a)ternitatis,  et  inter  remcujus 
substantia  et  actio  sunt  in  raoinento  (id 
e>^t  in  mensuratione)  temporis,  existeiis 
est  mediura  :  et  est  illud  cujus  subslautia 
est  ex  momento  aiternitatis  et  operatio 
ex  moraento  temporis  b.  Sed  res  cujus 
substantia  et  actio  sunt  sub  mensuratio- 
ne  aslernitatis  (id  esl,  raensurantur  .-cter- 
nilate),est  Deus;  illa  vero  res  cujus  sub- 
stantia  et  actio  mcnsurantur  a  teinpore, 
est  res  materialis  et  corporea  ;  rcs  vero 
cujus  substantia  mensuralur  a'ternitate,  et 
actio  lempore,  non  videtur  esse  aliaquara 
anima,  qua'  quoad  suam  subslanliam  est 
similis  Deo,  et  quoa  1  actionera  est  tem- 
poralis  propter  corpus.  Ergo  non  datur 
sub?tantia  creala  perntus  immalerialis. 
4-  Pr;eterea,  nihil  potestdari  infinitum 
praeler  Deum;  at  si  darelur  creatura 
iraraalerialis,  esset  infinita.  Dicitur  cnim 
in  lib.  de  Causis  (propos.  16),  quod  «  om- 
nes  virtutes  quibus  non  est  finis,  pen- 
dentes  sunt  super  infinitura  primum, 
quod  est  virtus  virtutum  )> ;  et  hoc  ma- 
nifeslius  apparet  in  propos.  92.  Proculi, 
qu3e  talis  est  :  «  Omnis  raultitudo  infini- 
tarum  potentiarum  ab  una  prima  infini- 
late  exorta  est  )>.  Ergo  non  datur  sub- 
slantia  creata  iraraaterialis. 

5.  Prseterea,  in  eodera  lib.  (propos.  11) 
dicitur,  quod  «  omnis  intelligentia  intel- 
ligit  res  sempiternas  »  ;  et  Proculus  ait 
(propos.  172) :  Omnis  intellectus  perpe- 
tuorum  estproxime  et  intransmutabilium 
secundum  substantiam  substitutor  (1). 
At  nihil  est  serapiternum  et  perpetuum 
prseter  Deum;  Deusautera  non  est  inlel- 
ligibilis  nisi  sibi  ipsi  :  ergo  non  datur 
alia  intelligentia  aut  alius  intellocUis 
praeter  Deura. 

6.  Prxterea,  in  eoJem  libro  (propos. 
9)  dicitur,  quod  «  oranis'  intelligentia3 
fixio  et  essentia  ejus  est  per  bonitatem 
purara  »  ;  at  illud  dici  non  potest  nisi  dc 

(1)  «  Omnis  intelleclus  est  proximc  rerum  oeler- 
narum  et  essentia  immutabilium  procreator  ». 
Proclus  edit.  Didot,  p.  105  s. 


:DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl  -  QU.  XXXV  NUM  l-^XISTAT  —  AUT.  II               417 

Deo,  cujus    bonitas  est    essc  et    essentia  5.  Prseterea,  in   propos.  9  (post  citata 

ct  fixio:  ergo  non  est  intelligenlia  prseter  veiba  in  arg.  6)  dicilur  :  «t  Et  virtus  qni- 

Deum.  dera  intelligentiaj  primae  est  vehementio- 

Sed  contra  est :  1.  quod  dicitur  in  eodera  ris  unilatis  quam  res  secundse,  qua3  sunt 

lib.  (prop.  2,  post  citata  verba  in  arg.  1) :  post   eam,  quoniara  ipsa^   non  accipiunt 

<r  esse   quod    est   ante   ceternitatem,  est  cognitionera  ejus  ;  et  non  est    facta  ita, 

causa  prima,  quoniam  est  causa  ei ;  sed  nisiquia  causa  est  ei  quod  est  sub  ea  d. 

essc  quod  est  cum  cDternitale,  est  intelii-  Ex  quo  patet  quod  secundum  auctorera 

gentia,  quoniara  est  esse  secundum  habi-  liujus  libri  dantur  alia)  intelligentiai  ab 

tudinera  unam  d.  inlelligentia  qua;  Deus  est,  quia  hsec  non 

2.  Prccterea,  in  propos.  27  (post  citala  potest  dici  facta. 

verba  in  arg.  2)  additur :  «  quod  si  substan-  Respondeo  dicendum,  quod  dantur  sub- 

tia  non  cst  coraposita,  tuncest  simplex,  et  stantise    immateriales    et     intellectuales 

est  semper,  nec  destruitur  nec  corrumpitur  creatae. 

omnino  »  :  ergo  prseter  subslantiam  com-  Et  primo  quidera  ex  ratione  immateria- 

positara  datur  etiam  substantia  simplex.  lilalis,  quam  substantiis  separatis  attri- 

3.  Pra3terea,  non  potest  dari  actio  buiraus,  probatur  mullipliciter  dari  sub- 
nobilior  substanlia,  ut  patet  ex  propos.  stantias  iramateriales. — Pnmo  Aristote- 
31  lib.c/e  Causis,  in  qua  dicitur  :  <i  impos-  les  hac  via  probavit,  quod  oportet  esse 
sibile  est  ut  res  cujus  substanlia  cadat  aliquam  virlutem  moventem  infinitara  ; 
sub  tempore,  et  ejusactio  cadat  sub  aeter-  alias  moLu  perpetuo  (1)  movere  non 
nitate;  sic  enira  actio  ejus  melior  esset  posset.  Ostendit  ilerum,  quod  omnis  vir- 
substantia  ipsius  ;  hoc  autera  est  irapos-  ius  in  magnitudine  est  virtus  finita;  unde 
sibile  ».  At  dalur  aliqua  actio  creatura?  relinquitur  quod  oporteat  esse  aliquara 
non  cadens  sub  terapore,  ut  intelligere,  virtutera  penitus  incorporeaii,  quse  con- 
sicut  palet  in  horaine  ;  ergo  potest  dari  tinuitatera  raotus  causet.  —  Secundo  pro- 
substantia  alicujus  creaturse  non  cadens  bavit  alio  modo:  quia  aclus  est  prius 
sub  tempore,  et  per  consequens  cadens  potentia  et  natura  et  tempore  simpliciter 
sub  aiternilate;  cadere  enim  sub  lempore  loquendo;  quamvis  in  uiio  aliquo  quod 
in  iib.  de  Causis  contradividitur  ab  hoc  de  potentia  exit  in  actura,  potentia  tem- 
quod  est  cadens  sub  seternitate.  Ergo  pore  praecedat ;  sed  quia  oportet  quod  in 
idem  quod  prius.       *  actum  reducatur  per   aliquod   ens    actu, 

4.  Praeterea,  in  propos.  16  ejusdem  oportet  quodactus  sitsirapliciter  priorpo- 
libri  (post  citata  verba  in  arg.  4  paulo  tentia  etiamlempore.  Undecumorane  cor* 
inferius)  dicitur  de  substantia  irainate-  pus  sit  in  potentia,  quod  ipsius  mobilitas 
riali  causata  seu  creata,  quod  «  virtus  ostendit,  oportet  aute  omnia  corpora  esse 
ejus  non  est  facta  infinita  nisi  inferius,  substanLiam  iraraobilera  et  proinde  ira- 
non  superius  :  quoniara  ipsa  non  est  vir-  materialera.  —  Terlia  autera  ratio  potest 
tus  pura,  quse  non  est  virtus  nisi  quia  surai  ad  hoc  ex  sententiis  Platonicorum; 
virtus  est,  et  est  res  quse  non  finitur  infe-  oportet  enim  ante  esse  determinaLum  et 
rius  neque  superius.  Ens  autem  causa-  particuIaLum,  prseexistere  aliquid  non 
tura  priinura  habet  finera,  et  virtus  ejus  particulatura;  sicut  si  ignis  natura  par- 
est  finis,  secundura  queni  reraanet  causa  ticulariter  et  quodam  modo  participative 
ejus;  ens  autcra  primum  creans  est  infi-  invenitur  in  ferro,  oportet  prius  inveniri 
nitura  priraum  piirum  ».  Exquibus  patet  igneamnaturara  in  eo  quod  est  per  essen- 
quod  substantia  imraalerialis,  si  detur,  liam  ignis  ;  unde  cum  esse  et  reliquse 
non  necesse  est  cara  esse  infinitara  sim-  perfecLiones  et  forrase  inveniantur  in  cor- 
pliciter  ;  et  proinde  ex  hocnihil  prohibet 

quin  possit  esse.  (l)  a1.  «  motum  perpetuum  ». 

SUMM.E  Philos.  VI  —  27.  .              . 


41B  OUAriTA  PAHS  — 

poribus  quasi  pai  liculai  iter,  per  iioc 
quod  sunt  in  materia  rccepla),  oportet 
prseexisterc  aliquam  sul>staiitiam  incor- 
poream,  qnae  non  particulariter,  seJ  cum 
quadam  universali  plenitudinc  perfeclio- 
neni  essendi  in  sc  habeat.  — dePol.q.Q, 
a.  6,  in  c. 

Ilae  autem  rationes  Arislolelis  et  Pla- 
tonis,  quia  nou  magis  probant  de  sub- 
stantia  creata  quam  de  increata,  ideo  de 
substantia  creala  speciaiiter  manifestatur 
ex  tribus.  —  Primo  ex  perfectionc  uni- 
versi.  Talis  enim  videtur  esse  universi 
perfectio,  ut  non  desit  ei  aliqua  ualura 
quam  possibile  sit  esse.  Manifeslum  est 
Qutem  quod  si  aliqua  duo  sunl,  quorum 
unum  ex  allero  non  dependeat  secundum 
suam  rationem,  possibile  est  illud  siue 
alio  inveniri  ;  sicul  animal  secundum 
suam  rationem  non  dependet  a  ralionali ; 
undc  possibile  est  inveniri  animalia  nun 
rationalia.  Est  autem  de  ralione  subslan- 
tiae  quod  per  se  subsistal  ;  quod  nullo 
modo  dependet  a  corporis  (seu  uialeria) 
ralione,  cum  ralio  (.orporis  (el  maleriaj) 
qua^dam  accidenlia,  scilicet  dimcnsiones, 
aliquo  modo  respicial,  a  quibus  non  cau- 
salur  subsitlcre.  Heliri(|uilur  i^'ilur  quod 
post  r>eum,  (|ui  non  conlirielur  in  aliquo 
gonere,inveniantur  in  genere  subslaiili:c 
uliquii-  substantiae  (a  maleria  el)  a  corpo- 
ribus  absolulaj.  —  Secuniio  polest  idem 
e-onsiderari  e\  urdine  rerum,  qui  lali^  esse 
invenitur,  ut  ab  uno  exlrcmo  ad  alterum 
nun  porveniatur  ni.-^i  per  media;  sirut 
sub  corpore  culesli  inviMiilur  immediciti; 
ignis,  sub(|Uoaer,  sub  quo  aqua,sub(|ua 
terra,  secundum  scilieel  convenienliam 
nobilitatis  ctsublilitalis  hurumcorporum. 
Est  autcm  insummorcrum  verticeidquod 
cst  omnibus  modis  himplex  el  uuum,  sci- 
licel  Deus.  Non  i},Mlur  jiossibile  e>l  (luod 
immediate  t-ub  Deo  collocetur  (materialis 
seu)  corporalis  subsl.inlia,  quiu  esl  om- 
nino  conqxjsila  el  divisibilis;  sol  u|>orlit 
poiicrc  mulla  media,  {)cr  qu.r  devonialur 
a  sumuta  simplioilalt.'  divina  ad  (male- 
rialcm  el)  rnrpure.iiii  iiiulliplicilaluin  ; 
({uurum  mcdiorum  aliiiua  .>>unt  sub^tan- 


METAPHYS1C.\ 

[\x  (immateriales  ol)  incorporea)  corpo- 
ribus  non  unila?,  aliqua  vero  substantiie 
incorporece  corporibus  unitae  {de  Spirit. 
Creal.  a.  o,  in  c).  —  7'erlio,  quia  cum 
actus  sit  naturaliler  prior  polentia, 
et  forma  quam  materia;  polenlia  quidem 
dependet  in  suoesse  ab  aclu,  et  materiaa 
forma ;  forma  autem  in  sua  esse  non 
dependet  a  materia  secundum  propriam 
ralionem  actus ;  non  enim  priora  natura- 
liter  a  posterioribus  dependent.  Si  igitur 
aliqua)  sint  formae  qiiaj  sine  materia  esse 
non  possunt ;  hoc  non  couvcnit  eis  ex  hoc 
quud  sunt  foruKT,  sed  e.v  hoc  quod  sunt 
tales  formae,  scilicet  imperfeclae,  quic  per 
so  sustentari  non  |»ossunt,  scJ  indigent 
materiae  fundamento.  Sed  in  omni  genere 
in  quo  invenitur  aliipiid  imperfectum, 
inveiiilur  cliam  aliquid  j)erfeclum,  sc- 
cundiim  naluram  illius  generis ;  puta, 
si  est  ignis  in  maleria  aliMia,  a  (pia  ignis 
secundum  suam  ralionem  i;on  depondet, 
neeesse  est  esse  ignem  nou  su^tentalum 
inmateria  alieiia.Sunt  igilursupra  rormas 
in  mateiiis  i ecej)las,  aliqiuo  forma*  per  se 
subsistenles,  quae  sunt  spiritualoa  sub- 
stanliic  ex  materia  el  ftcraa  non  compo- 
sita*.  —  Opusc.  l!j,  c.  7  (al  5). 

Secundum  vero  rationcm  inkllccluiUi- 
/a/is,qua)  seqiiilur  immalerialitatein  sub- 
slaiitiarum  soparataium,  probalui-  ctiam 
mulliplioitfr  Jari  subslanlias  iiilelleclua- 
les  crealas  in  rerum  natura.  —  Primo 
sic.  Tunc  elTeclus  miximo  perlVclus 
esl,  quandn  in  suum  redil  prinoipium  ; 
uiide  ct  circulus  inler  omnos  liguras, 
et  molus  circularis  inler  omnes  molus 
e>t  maxime  porfeclus,  quia  in  cisad  piiii* 
cipium  redilur.  Ad  hoc  igitur  ipiod  univer- 
8um  crealuraruiii  ullimam  perfeclioncm 
consequalur,  oporlet  creaturaa  aJ  siiiim 
reJiro  priiicipium.  neJouut  oulom  nJ 
Buum  principium  sjn^'ula)  cl  omne.<<  crea- 
tur:u,  in  (pianluiii  ^ui  princi|iii  simililuJi- 
nem  gorunlsecunilum  siium  c»sC('tfluam 
iMluram,  iu  ipiibus  (piatidaiii  peifeclioo 
neiu  habonl ;  r-init  ol  ouim-^  rlT.vim  iimc 
hunliiiaxime  pii  r<cli  (juantl  ,         i- 

ntilanlur  cau&a>  agenli,  ut  Juiuu;i  quuuJu 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl  -  QU.  X\XV  NUM  EXISTAT  -  ART.  II 


niaxime  assimilalur  arli,  et  igiiis  quando 
maxime  assimilalur  generanti.  Intellec- 
tus  aulem  Dci  creaturarum  productionis 
principium  osl;  necessc  est  ergoadcrca- 
turarum  perrectionem  quod  aliquse  crea- 
turae  cssent  intelligentes  (2.  c.  Gent.  c. 
46,  rat.  1)  ;  perfecta  enim  assimilatio 
effectus  ad  causam  attenditur,  quando 
ePFoctus  imitatur  causam,  secundum  illud 
per  quod  causa  producit  eflectum.  — • 
Secundo  sic.  Perfectio  secunda  in  rebus 
addit  supra  primam  perfectionem.  Sicut 
autem  esse  et  natura  rei  consideratur 
sccundum  primam  perfectionem,  ila  ope- 
ratio  secundum  perfectionem  secundam. 
Oportuit  igilur  ad  consummatam  uni- 
versi  perfectionem  esse  aliquas  creaturas 
quae  ad  Deuni  redirent,  nonsolum  secun- 
dum  naturse  similitudinem,  sed  etiam  per 
operationem  ;  quae  quidem  non  potest 
esse  nisi  per  actum  intellectus  et  volun- 
tatis,  quia  nec  ipse  Deus  aliter  habet  erga 
se  ipsum  operationera.  Oporluit  ergo  ad 
perfectionem  optimam  universi  esse  ali- 
quas  creaturas  intellectuales  (Ibid.  rat. 
2.).  —  Tertio  probalur  sic.  kd  hoc  quod 
perfecte  divina3  bonilatis  repraesentatio 
per  creaturas  fieret,  oportuit  non  solum 
quod  res  bonse  fierenl,  sed  etiam  quod  ad 
aliorum  bonitatem  agerent.  Assimilatur 
autem  perfecle  aliquid  alteri  in  agendo, 
quando  non  solum  est  eadem  species 
actionis,  sed  Jliam  idem  modus  agendi. 
Oportuit  igitur  ad  summam  rerum  per- 
feclionem  qiiod  essent  aliquse  creaturse 
quse  agerenl  hoc  modo  quo  Deus  agit  ; 
agit  autem  per  intellectum  et  voluntatem  : 
oportuit  igitur  aliquas  creaturas  esse 
intelligenles  et  volentes  (Ibid.  rat.  3.).  — 
Quarto^  similitudo  effectus  ad  causam 
agentem  attenditur  secundum  formam 
effectus  qui  proeexistit  in  agente ;  agens 
enim  agit  sibi  simile  in  forma  secundum 
quam  agit.  Forma  aulem  agentis  recipi- 
turquidemin  effectuj  quandoque  secun- 
dum  eundem  modum  cssendi  quo  est  in 
agenle,  sicut  forma  ignis  generati  eundem 
essendi  habet  modum  cum  forma  ignis 
generantis ;    quandoque  vero    secundum 


'ilO 

alium  modum  osiendi,  sicut  forma  domus, 
quoc  est  inlelligibiliter  in  mente  artificis, 
recipitur  materialiter  in  domo,  quae  est 
extra  animam.  Patet  igitur  pcrfectiorem 
esse  primam  similitudinem  qunm  secun- 
dam.  Perfectio  aulem  universitatis  (uni- 
versalis)  crcaturarum  consistit  in  simili- 
tudinc  ad  Deum,  sicut  etiam  pcrfectio 
cujuslibet  effectus  in  similitudine  ad  cau- 
sam  agenlem.  Requirit  igitur  summa 
univcrsi  pLTfectio  non  solum  secundam 
assimilationem  creaturarum  ad  Deum, 
sed  etiam  primam  quantum  possibile  est. 
Forma  autom  per  quam  Deus  agit  crea- 
luram  est  forma  intelligibilis  in  ipso  ;  cst 
enim  agens  per  inLellecLum,  ut  dictum 
est.  Oportet  igitur  a:I  summamperfectio- 
nem  universi  esse  aliquas  creaturas  in 
quibus  secundura  esse  intelligibile  forma 
divini  intellectus  exprimatur;  et  hoc  est 
esse  creaturas  socundum  naturam  suara 
intellectuales  {Ibid.  rat.  4.).  —  Quinto,  ad 
proluctionem  creaturarum  nihil  aliud 
movot  Doum  nisi  sua  bonitas,  quam 
rebus  aliis  communicare  voluit,  secun- 
dum  modum  assimilationis  ad  ipsum. 
Similitudo  autem  unius  invenitur  iu 
altero  dupliciter  :  uno  modo  quantum 
ad  esse  natura3,  sicut  sirailitudo  caloris 
ignis  est  in  re  calefacta  per  ignera  ;  alio 
modo  secundum  cognitionem,  sicut  simi- 
litudo  ignis  est  in  visu  vel  tacLu.  Ad  hoc 
igitur  quod  similitudo  Doi  perfecte  esset 
in  rebus  modis  possibilibus,  oportuit 
quod  divina  bonitas  rebus  per  similitudi- 
nem  communicarelur  non  solum  in  essen- 
do,  sed  etiam  in  cognoscendo  ;  cognoscere 
autera  divinam  bonitatem  solus  inLelloc- 
tus  potest  :  oportuit  igitur  esse  creaturas 
intellectuales  [Ibid.  rat.  5.).  —  Sexto,  in 
omnibus  decenter  ordinatis  habitudo  sc- 
cundorum  ad  ultima  imitatur  habitudi- 
nem  prirai  ad  orania  secunda  et  ultima, 
licot  quandoque  deficientcr.  Sicut  autem 
palet  ex  supra  diclis,  Deus,  cura  sit  pri- 
mura  ens,  conlinet  in  se  oninem  entis  per- 
fecLionom,  eL  proindo  omnes  in  se  creatu- 
ras  coraprehendit.  El  hoc  repraesentatur 
in  corporalibus  crealuris,  licet  per  aliura 


420  QUARTA  PARS  — 

moduoi;  semper  enim  invenilur  superius 
corpus  comprehendens  et  conlinens  infe- 
rius,  lamen  sccundum  cxlensionem 
quantitalis  ;  quum  Deus  omnes  creaUiras 
sitnplici  modo,et  non  quanlilalis  exten- 
sione,  conlineal.  Ut  igilur  nec  in  hoc 
raodo  continendi,  Dei  imitotio  crealuris 
deesset,  facla}  sunt  creaturae  intellectua- 
les  quae  creaturas  corporales  conlinerent, 
non  extensione  quanlitatirs,  sed  simplici- 
ter  per  modum  intelligibilem  ;  natn  quod 
intelligitur  est  in  intelligente,  et  ejus 
inlellectuali  operalione  comprehenditur 
{Ibid.  rat.  6.).  —  de  Pot.  1.  c. ;  de  Spirit. 
Creal.  1.  c;  Opwc.  15  I.  c.  ;  2.  c.  Gent. 
1.  c. ;  cf.  la,  q.  50,  a.  1,  c. 

Ad  primum  ergo   dicerjdum,    quod    ad 
intelligenliam  hujus  proposilionis  etsinii- 
lium,  quae  in  illo  liL.  de  Causis  forniantiir, 
oportel  primo  vider^e,  quid  sil  iflernilo.s, 
Ueinde  quomuJo  projjosilio  hubeal  vcritu- 
tem.  Nomen  igilur  ivlernitutis  indelicifii- 
tiam  quandum  sine  torminabilitale  impor- 
tat ;  dicilur  enim  a.'tornum  quasi  exlra  ler- 
minos  existens.  Sed  quia,  ut  Philu:>o,)lius 
dicit  in  H.  Vhxjs.  (lext.  01  ;  c.  7),  in  omni 
molu  esl  quiL'dam  corru|)lio  cl  generatio, 
in   quantum   aliquid  ehse   incipit,  el  ali- 
quid    esso    dcbinit,  neccdse  esl   quod    iit 
quolibel    molu    sil    (|U3;dum  deficienlia  ; 
unde   omni.s    motus  xtcrnitali  repugnat. 
Vera  igitur  ajlerniliis  esl  runi  indelicien  ■ 
lia  essendi  «.'tiam  immiitabililalem  (iiumo- 
bilitatem)  im|>orlans.  Kt  (|uia  prius  et  \h)- 
rileriub  in  duraliune  t<Miiporis  proveiiil  ex 
molu,   ul   |)atel  iii  'i.  l'liijji.    itexl.  90;  c. 
11),  opoitel    qiiod    ^it  :L't«.-rnita8    absquu 
piiori  et  posteriori  to(a   Himul  cxiHlens, 
secundum  quod    I)o*>lhius  diTinil  eaiu  iii 
fiiie  de  Con.sol.   /'/litos.   (I.  ii,   prosa  6;  — 
Migne    1*1\    I.al.  l.  03,  c.  iSj8)  dicoiis  : 
<   alernitus  esl   iiilermiiiabilis    \iidi  lola 
Himul    ot  perfecta   possessiu  >.   (Jiix'cun- 
que  igiliir   res  cum  indtTiciciilia  cdsciidi 
babel  iiiimubililaleiii,  el  eal  ubH(|iie  lem- 
porali  Hucces^ionc,  puletil  dici  ailcriiu  ;  et 
Keciiiidum  huiic  muduiii  .sub^laiitia^  iin- 
niuteriales  sepaiulas  IMulonici  ol  Poripa- 
lctici    lulornus    diiebunl,    buporaddeiilefl 


METAPHYSICA 

od  rationera  aelernilalis,  quodsempcr  esse 
habuit,    quod   fiJei    Christiana)    non    esl 
consonuni;  sic   enim  aelernitos    soli   Deo 
convenit;    dicimus    autom    eas    ailernas 
tamquam  incipientes  obtinere  a  Deo  esse 
perpetuum    et    indeficiens   sine  molu  et 
tempot  is   successione.  Unde  et  Dionysius 
dicit    in   lib.    de    Div.   Nom.    (c.    10  ;  — 
Migne  l.   3,   col.  938  el   939),   quod  non 
simpliciler  sunl   coa^lerna   Deo,    quie    in 
Scripluris  ajlerna  dicunlur.  Unde  ajlerni- 
talem    sic    acceplam    quidam    nominant 
cevum,  quod  ab    lelernitale  primo  modo 
accepla  distingunl.  Sed  si  quis  recle  consi- 
derat,aivumel  a?ternilas  non  clinerunl  nisi 
sicut  anthropos  et  homo ;  in  groeco  enim 
a'vum  ailernitas  dicitur,  el  anlhropos  ho- 
mo.  —  Ilis  igilur  pivemissis  sciendum  est, 
quod  haic  |)roposilio  in  libpo  Proculi  pro- 
po?.  88  congrua  invenitur  sub  his  verbis: 
<  Oinne  enlis(\oI  exislenlisj  ens,  aut  anle 
aiturnilalem  est,  aiit  in  ailernilale,  aut  |)ur- 
licipans  ietcrnilate  ».  Dicitur  aulem  a^lcr- 
nita^  per  opposilum  ad  mobile,  sicut  esso 
slans  dicilur   {ler  opposituin  ad    inoveii. 
Per  quod  dalur  inlelligi    cpiid    est,   quod 
dicitur  in  illo  !ibro  :  Omiie  e%8()  suporius  ; 
quia  scilicet  e.sl  supru  motuiu  et  lempus; 
huju^modi  eiiim    csbO  seciindum    iilrum- 
i|ue  auclorem  iii  utioque  libro  iii  Iripliccs 
gradus     distinguiliir  ;     iion    lamcn    esl 
eudcm  omniiiu  ralio  uliobupie.  Proculus 
enim  hunc  proj  oailiitnem  inducit  sccun- 
dum     Plaloiiicorum     supposiliones,    (|ui 
iinivcrsalium     ab^tractiuncm     poneiiles, 
(pianlo  uli(|uid  cst  abstraclius  cl  uiiiver- 
salius,  taiilo  |)riu.s  csso  poncbaiit.  Muni- 
festuin  esl  eiiim  ijuud  hie.^  diclio,  a)leriii- 
las,  abslractius  ost  (|uam  aelernum.  Nam 
iioinine  a;teriiilatis  ipsa   esseiilia  a^lerni- 
tulis  designalur.    Nomino   iiuNiii   a>lorni 
id  (|Uod  a:lcriiilalcm  pai  tici|)ul.    Il<ii>iim 
ipsum  ossc  cummuiiius  osl  quam  x-toriii- 
tus ;  omno   eiiim    ^elcrnum   csl  ens,  iiuii 
uuteiu  umno  ons  csl  u^ternum.   Uiulo  per 
dictu,    ipsuiii   csm;    separatum    osl   eiito 
a;loriiilatcm ;    id    uulcin  ({uod    esl    cum 
u>'leriiilulo,  o.>l  ipiuia  ossti  s(Mii))itcrniiiii. 
Id  uulcm   ((uud  csl  a:lcri)italoiii    paiiici- 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl  - 

pans  et  quasi  post  Deternitatem,  est  omne 
id  quocl  esse  seternum  participat.  Sed 
libri  de  Causis  auctor  in  primo  quidera 
aliqualiter  cum  diclis  proposilionibns 
concordat.  Unde  exponil,  quod  esse  quod 
est  ante  aeternilatem,  est  causa  prima, 
quoniam  est  causa  aeternilali.  Et  ad  hoc 
probandum  inducit,  quod  in  ipsa,  id  est 
geternitale,  est  omnc  acquisilum,  id  est 
parlicipatura.  Et  hocprobat,  quia  ea  quae 
sunt  minus  communia  porlicipant  ea  qua3 
sunt  mogis  communia;  a?ternitas  autem 
esl  minus  commune  quam  esse  (I).  Sic  igi- 
tur  probat  quod  a?ternitas  porticipat  esse; 
ipsiim  autem  esse  abstractum  est  causa 
prima,  cujiis  substantia  est  suum  esse. 
Unde  relinquitur  quod  causa  prima  est 
causa  a  qua  acquiritur  esse  sempiter- 
num  cuicunque  rei  semper  existenli.  Sed 
in  aliis  duobus  raembris  recedit  auctor 
lib.  de  Cansis  ab  intentione  Proculi,  et 
magis  acccdit  ad  communes  sententias 
et  Platonicorum  et  Peripaleticorum.  Ex- 
ponit  enim  secundum  gradum,  qui  cum 
aeternitale  est,  de  intelligentia  ;  quia  enira 
aeternitas,  ut  dictura  est,  importat  indefi- 
cientiara  cum  imraobilitale,  illud  quod 
secundura  orania  est  indeficiens  et  imrao- 
bile,  tolaliter  attingit  seternitalem.  Poni- 
tur  aulem  secundura  praediclos  philoso- 
phos,  quod  intelligentia  sive  intollectus 
separatus  habet  indeficientiara  et  iramo- 
bililatera  et  quantum  ad  esse,  et  quantum 
ad  virtulem,  et  quantura  ad  operalionem. 
Unde  169.  proposil.io  Proculi  est  :  «  Ora- 
nis  intellectus  in  aslernitale  substanliara 
habet  et  potestatem  et  operationera  ».  Et 
secundura  hoc  probatur  in  illo  libro, 
quod  intelligentia  est  cura  aeicrnitatc  ; 
quia  est  omnino  secundum  Ijabitudinem 
unam,  ita  quod  non  potiatnr  aliquara 
alleritatera  nec  virtutis  nec  operationis, 
neque  destruitur  secundum  substantiam. 
El  propler  hoc  eti  im  postea  dicitur,  qund 
parificalur  seternilati,  quoniora  extenditur 

(1)  In  editionibus  S.  Thom?e  addilur  :  «  Unde 
subdit :  Et  dico,  qaod  omnis  seternitas  est  esse, 
sed  non  omne  esse  est  seternitas ;  ergo  esse  est 
plus  commune  quam  aeternitas  ». 


QU.  XXXV  NUM  EXISTAT  -  ART.  II  521 

cum  ea  ct  non  alteratur  ;  quia  scilicet  ad 
omne  id  quod  est  intelligentiai,  aeterni- 
las  se  exteiidit.  —  de  Cansis  propos.  2. 
Ad  secnndnm  dicendura,  quod,  sicut 
ex  dictis  (in  arg.  2  Sed  contra)  patet, 
pcr  substantiara  deslructibilera  et  non 
sempiternara  intelligitur  substantia  com- 
posita;  deslructibile  enim  opponitur  ei 
quod  est  per  se  stans ;  undc  in  propos. 
praecedenti  (scilicet  26)  dicitur,  quod 
«  omnis  suhstanlia  stans  per  se  ipsam 
non  est  cadens  sub  corruptione  »,  quoe 
ponitur  in  lib.  Proculi  'i6.  propos.  sub 
his  verbis  :  <i  orane  authypostaton  est 
incorruplibile  ».  Unde  ad  harurapropo- 
silionum  evidentiara  considerandum  est, 
quod  cura  praepositio  per  denotet  causam, 
illud  dicitur  per  se  stare  sive  subsistere, 
quod  non  habet  aliam  causam  essendi 
nisi  se  ipsum.  Est  aulem  duplex  causa 
essendi,  scilicet  forma  per  quam  aliquid 
aclu  est,  et  agens  quod  focit  actu  esse. 
Si  ergo  dicatur  stans  per  se  ipsura  quod 
non  dependet  a  superiori  agente,  sic 
slare  per  se  ipsum  convenit  soli  Deo, 
qui  est  causa  prima,  a  qua  omnes  secun- 
dse  causa3  dependent.  Si  autera  dicalur 
per  se  stans  illud  quod  non  formatur  per 
aliquid  aliud,  sed  ipsumraet  est  forraa, 
sic  esse  stans  per  se  ipsura  convenit 
omnibus  substantiis  imraaterialibus.  Sub- 
stantia  enim  composita  ex  materia  et 
forma,  non  est  stans  per  se  ipsam  nisi 
ratione  partiura;  quia  scilicet  raateria  est 
actu  per  forraani,  et  forma  sustentalur  in 
raaleria;  sicut  dicitur  aliquid  raovens  se 
ipsura  rotione  partium,  quia  una  pars 
cst  movens  et  alia  pars  ejus  raota.  Sic 
igitur  palet  quod  stare  per  se  ipsum  con- 
venit  substanliae  quse  est  forma  sine 
matcria  ;  hujusmodi  autem  substantia  ex 
necessitate  est  incorruptibilis.  Manife- 
stura  est  enira  in  rebus  corruptibilibus, 
quod  corruptio  accidit  per  hoc  quod  ali- 
quid  seporatur  a  sua  ciusa  forraali,  per 
quam  aliquid  habet  essc  actu.  Sicutenim 
generatio  quae  est  via  ad  esse,  est  per 
acquisitionem  forraae,  ita  corruptio  quae 
est  via  aJ  non  esse,  est  per  araissionem 


422  QUARTA  PARS  — 

formac.  Si  igitur  substanlia  slans  per 
e=senliam  suam  corrumperetur,  oporle- 
ret  quotl  separaretur  a  causa  sua  lormali; 
sed  sua  forma  est  ejus  etsentia  :  ergo 
separarelur  a  sua  cssentia,  quoJ  est 
impossibile;  non  ergo  est  possibile  quoJ 
subfetantia  slans  per  se  ipsam  corrumpa- 
lur.  —  de  Caiisis  propos.  26. 

Sic  ergo  sub^tantia  per  se   i|)sam  dici- 
lur  substaiilia    non  destruclibilis  el  sem- 
piterna ;  substantia  vero  composila  dici- 
tur  dcslructibilis  et  non  sempiterna.  Dici- 
lur    ergo    in  ioco  cilato   in  arg.  2,  quoJ 
«  substantia  de^tructibilis  et  non  sempi- 
lerna   aut    est    composita  aut  est  delata 
super  aliam   rera,  etc.  >.   Quod  est  quia 
omne   quoJ   est  stans  per  se  ipsuni,  est 
incorruplibile,    ut   j)robatum    est;    unde 
necesse  est  quod   omne  quod  deslruilur 
vel    corrumpitur,  non   sit    stans  per   se 
ipsum,   seJ    indigeal  aliquo  cUstenlanle. 
Ouod  quidem   coi.lingit  duobu.s  modis  : 
uno  modo,  sicnl  tolum  indigct    ()arlibus 
ad  sui  con^lilulionem ;   unde  parlibua  ab 
inviccm  disccJentJjus  .scquitur  corruplio. 
Alio  modo,  quia  fornja  non  Chl  sub.sislens, 
8cd  indigel  ad  sui  suatenlalionem  hubsti- 
tulo  deferenle.  Et  idco  quando  .subslilu- 
lum  detercns  fit    indis|>ositum    ad  lalem 
lormam,  necessc  cst  quud  liat  sejiaraliu 
form;i!  a  >nb>litulo  ;   ct  ita  sequitur  cor- 
ruplio.  Unde  manitr.slum  e.-^t  (juoil  omni.s 
>ub.»tanlia  quse  corrupldiilis  •'.^l,    i<el  est 
(onjposila    L'x  divcrsis  purlibu.-^,  jierqua- 
riim    di(isolution«>ni    b4(|iiilur     c(ji-riq)ti(i 
lolius  ;  sicut  patet  in   curporibus  mixtis  ; 
aul  foiina  indiget  matcriali  subaliluto  ad 
Hui  suslentalionrra,  el  ita  \)cr  Iransmutatio- 
neiu  subsliluli   ^equilur  corruptio;  sicut 
palelin  coiporibiis  .sim|Ji(ibti.set  in  acci- 
dentibus.  —  Ibid.  pro|xj«.  27. 

Ad  lertium  dicenduni,  (|Uod,  sicul  cx 
di(  tis  (in  arg.  '.i  Se-*/  coutra)  palcl,  in  hac 
propo.sitionu  |>er  rein  cujus  sub.stanlia  ut 
actio  L-l  iiib  inensuraliono  a^leiniUili.-, 
inlclligitur  substanlia  intclleclualis  cica- 
ta.  IIujuH  autem  |  ro(>u^itioni.-<  ralio  o.-(, 
quia  grudus  eiilium  conliniiunlur  bibi 
inviccm  Hecunduni    (|uandoiii  Himililudi- 


METAPHYSICA 

nem.  Unde  ea  quce  sunt  totaliler  dissimi- 
lia,  consequunlur  se  invicem  per  aliquod 
medium  quod  habet   similitudinem  cum 
utroque     exlremorum.    Res    autem    illa 
cujus  subslantia  et   actio  est  in  tempore, 
totaliler  dissimilis  est  ei  cujus  substantia 
et  actio  estinajlernilate.  Ergo  necesse  est 
ut  inter  eas   sit  aliqua  res  media,  vel  ita 
quod  subslanlia  ejus  cadat  sub  a?ternitale 
ct  aclio  sub    tempore,    vel   e  conlrario. 
Sed  hoc  esse   non   pole^^t,  quod   alicujus 
rei  substantia  sit   in   temporo  et  actio  in 
ailernitate ;  quia  sic  aclio  esset  altior  et 
nielior  quam  substanlia,  et  edectus  quara 
causa  ;  quod  est   impossibile.  Ergo  relin- 
quilur  quod  illa  res  media  sit  secundum 
subslanliam  in  momento  (id  est  mensura- 
tione)  oeternitalis,  et  secuiidum  operatio- 
nem  in  momenlo  teinpoi  is.  Et  hoc  est  quod 
inlendit   propositio.  —  Ibid    propos.   ^\. 
Ad    iiuartum     dicendum    quoJ,    sicut 
supra  (in  aig.  4  Sed  contra)  diclum   est, 
licet  dentui  substantia)  imm  ileriales  crea. 
tic,  non  scquitur  quod   illae  vel   ilhirum 
virtus  hit  siin|iliciter  inlinila.  Ubi  primo 
considerandum  est,  quod  inliniti  ()Olcn- 
tia  dicitur   cu)iislibet  sein()er  oxistenlis, 
ut  |>atet   in  5.  ()ru(jos.  ejusdeni  libri ;  in 
•  (UMhlum  scilicet  videmus,  quod  quo)  plus 
duraro  (i08>unl,  habent  inajorom  virtu- 
lem  esscndi.  Unde  illa  qux>  in   intinituni 
durare  ()o.vsunt,  habent  ((uaiitum  ad  hoc 
(essendi)  inlinitam  jiotcntiam.  Seciindiim 
uuli-ni    IMdonicas  (losiliones  oinne  ((uod 
in  (ilui  ibiis  iiiNenilur  o^iorlel  roducero  ad 
uli((Uod    ()i-imum,    qiioJ    (>er    o^sentiam 
tiuam  e.>t  lule,  a  i{iio  ulia  ()ur   (iarlici()a- 
tionem    talia   di^iinlur.    Unde  socundum 
eos  virtules  inlinita)   reducuntur   ad  uli- 
quud  (iiimum,  ((iiuJ  CaI  e.ssenliuliler  inli- 
nita  virlus;  non  quod  sit   \irlus  (>artici- 
(jula  in  aliqua  re  subsistento,  hcd  (]uia  osl 
Biib.^isteiis    [)er     80    ijisani.    Iluc  nuteni 
secuiidum  IMatunicus  iion  osl  i()8a    idea 
eiilis;    ()(iia    hujusnioJi    ons    su(>araluin 
iiubet  ((uid^Mii    (>otei)liam   iidinilum,   sed 
cum    lioc    habet  eliam    linilutem,    siciit 
(latel  in  4.   (no()08.   oju.sdem   libri.  Und<" 
relini{uitur  i{Uod   nou   bit  |>i  iiua  |)olci>tia 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl  —  QU.  XXXV  NUM  l^XISTAT  —  ART.  III  ',2^ 

quae    essenlialiter     est    ipsa     infinitas.  est  autem  infinita  superius,  quia   cxccdi- 

Neque  lamcn   ponebanl,  quod  iila  iniini-  lur    a   suo   superiori,  cujus  coniprehen- 

talis  idea   sit  primuni  simpiiciter ;    qnia  sione  finitur.  Ilnde  Proculus   dicit  in  30. 

ipsa  infinilas  participat  uiiitate  ct  Lonitate.  propositione  :  'x  Omne  infinituni  in  enti- 

Unde   primum   simpliciter  est  unum    ct  bus,    neque  supra  positis  infinitum   est, 

bonum.    Hoc  auteni   indnitum   ideale,  a  neque  sibi  ipsi  i> ;  quia,  sicut  ipse  probat 

quo  omnes   virtutes  infinilse  dependent,  ibidem,  a  se  ipso  unumqnoclque  a  supe- 

est  medium  inter  unurn  et  bonum,    quod  rionbus   circumscribitur  et   lerminatur, 

estprimum  simpliciler,ot  inlcrens  ;  et  ita  ab  inferioribus  auteni   circumscribi  noh 

hanc  propositionem  Proculus  exponit.  Scd  potest.    Ideo   autem    virtus   intelligentiae 

quia  auclor  hujus  libri  non  ponit  diversita-  noa    esl  respectu    omnium  infinita,  quia 

tem  realem  inlcr  hujusmodi  formas  idea-  non  ei  virtus   pura  convenit,    id  est  non 

les  abstracta?,   qua:  pcr  essentiam  suam  cst  esscntialiter  virtus,  ut  scilicet  sit  vir- 

dicunlur;  sed  omnia  attribuit  enti  primo,  lus  subsistens.  Talis  eriim  resquae  essen- 

quod  est  Deus,  ut  supra  etiam  patuit  ex  tialiter    virlus    esl,    neque    est  superius 

verbis    Dionysii  (ad  1)  ;   ideo   secundum  neque  inferius  finita.  Non  enini  habet  ali- 

intentionem  illius  auctoris,  hoc  primum  quod  prius  a  quo  possit  circumscribi;  sed 

infinitum  a  quo  omnes  virtutes  infinita^  inlelligentia  habet  finem  secundum  queni 

dependent  est  primum  simpliciter,  quod  remanet,  id    est    deficit  a  suo  superiori, 

est  Deus.  Per  ens  autem  de  quo  Proculus  quasi  post  ipsum   remanens  velut  ipsum 

mentionem  facit,  quod   est   sub  infinito,  assequi  non   valens.  —  Ibid.  propos.  16. 

non  intelligit  ideam  entis,  sed  potius  ens  Adquintuni  dicendum,  quod  hsec   pro- 

primum    causatum.    Et    quod    Proculus  positio  intelligiturde  intelligentia  creata ; 

probat  de  idea  entis,  in  illo  libro  proba-  et  licet  videatur   secundum   superficiem 

tur  de  ente  primo  quod  est  intelligentia.  hujus  propositionis  quod  intelligentia  non 

(Unde  quod  dicitur  in  propositione  quar-  cognosceret  res  corruptibiles  et  cadentes 

ta  ejusdem  libri,  a  Prima  rerum  creata-  sub    lempore,   tamen  hoc   non  sequitur, 

rum  est  esse,  et  non  est  ante  ipsumcrea-  sed  tantum  quod  non  cognoscat  imme- 

tum  aliud  )^  nonvidetur  intelligendum  de  diate.  —  Ibid.  propos.  11. 

aliquo  esse  separato,    secundum  Platoni-  Ad  seaj/wm  dicondum,  quod,  sicut  supra 

cos;  sed   de    esse  participato  in    primo  (ad  5)  dictum  est,  hoc  intelligitur  de  intel- 

gradu  entis   creoti,   quod  est  esse  supe-  ligentia  creata,cuju3  fixio  et  essentia  dici- 

rius,    quod   elsi  sit  intelligentia,  tamen  tur  esse  per  bonitatem  puram,  quae   est 

4n   ipsa  intelligentia    prius    consideratur  prima  et  essentialis  bonitas,  scilicetcausa 

ipsum    esse    quam   inteliigentia?    ratio).  prinia;  quia  ab  ea  habet  esse  fixum,id  est 

Dicitur  ergo  in  propos.   16  :  Si  qui  velit  immobiliter  permanons.  — i6id.  propos.  9. 
dicere,  quod  primum  ens  causatum  quod 

esl  intelligentia,   sit    virtus   infinita,  non  ARTICULUS  III 
tamen  erit  dicendum,  quod  ipsa  sit  essen- 

tialiter  viitus;  imo  csl  habens  virtutem.  utrum  angeli  sint  incorporei. 
Unde  non   est  illud   primura  infinitum  a 

quo   dependent  onines   virlutcs  infinilse.  Videtur  quod  angeli  sint  corporei. 

Et   quod  non   sit    pi  ima   virtus  infinita,  1.  la  quolibet  enim  animali  est  corpus 

manifestatur  per   hoc  quod    non  est  infi-  naturaliter.    Sjd  angeli  et  dtemones  sunt 

nita  omnibus  modis,  et  respectu  cujusli-  animalia.  Dicit  enim  Gregorius  (//omi7.  m 

bet;  sed  est  infinila  solum  inferius,  non  EvangeLia  Yib .  1,  homil.  10,  de  Epiphania; 

superius.  Dicitur  quidem  inferius  infinita  Migne  PP.  Lat.  t.  76,  c.  1110),  quoJ  «  Ju- 

virtus  intelligentise,  quia  non  comprehen-  da^is  tamquam  ratione  utentibus  ralionale 

ditur  ab  his  quae  sunt  infra  ipsam.  Non  animal,  id  est   angelus,   annuntiare  dc- 


/j24  OUARTA  PARS  — 

buit  ».  De  daemonibus  vero  dicit  Augu- 
stinus  de  Gpnes.  ad  Lilt.  {lib.  3,  c.  10  in 
princ. ;  —  Migne  t.  34,  c.  284)  :  «  Daemo- 
nes  oerea  sunt  animalia,  quia  corpora 
aereorum  nalura  vigent  ».  Ergo  angeli 
habent  corpora.  — de  Pot.  q.  6,  a.  0, 
arg.  1. 

2.  Pratiterea,  Origenes  dicit  in  Periar- 
chon  (lib.  1,  c.  6  in  fine  ;  —  Mignc  PP. 
Gr.  t.  11,  c.  170),  quod  nuUa  subslanlia 
spiritualis  sine  corpore  essc  polest,  nisi 
soUis  Deus;  cum  ergo  angeli  sint  sub- 
stantise  crealae,  vidclur  quod  habeant 
corpora  sibi  naluraliler  unita.  —  Ibid. 
arg.  2. 

3.  Pra;terea,  pJiantasia  et  irascibilis  et 
concupiscibiiis  sunt  vires  organis  utentes. 
Ilcec  aulem  sunt  in  dseinonibus  ;  dicit 
enim  Dionysius  de  Div.  A'om.  (c.  4,  5;  23; 
—  Migne  t.  3,  col.  720),  quod  malum  do^- 
monis  est  furor  it  oscibilis,  coocu()iscentia 
amoris,  et  phantasia  proterva  (1).  Ergo 
habent  corpora  noluraliter  sibi  unila.  — 
lbi't.  org.  3. 

4.  Prapterea,  aut  angeli  sunl  composili 
ex  maleria  et  forma,  aut  non.  Si  sitnt  com- 
posili  ex  materia  el  foima,  oporlcl  eoi 
csse  corporeos.  Cura  enim  maleria  in  se 
considerata  sil  unn,  quia  non  diversilica- 
lur  nisi  ptr  furmas,  oportrt  (piod  oiMiiium 
diver.sorum  maleriain  liabcnlium  iiilelli- 
gaiilur  divei^a?  forma;  in  diveisis  paili- 
bus  maleria*  recepla»  ;  nam.  «ecunduia 
idem  maliMia  tliversas  fonnas  reripere 
non  polosl.  l^iver.sila.s  auleiu  parliuiu 
inlelligi  non  polest  iii  maleria  sinc  cjus 
divisione,  nec  divisio  sim.'  dimcnsiono, 
(piia  sine  quantital>:  subst;inliu  indivisi- 
bilis  esl,  iil  dicilur  in  i.  /*/<»/«.  {texl. 
1;>;  c.  2).  Krgo0()0rl('l  quod  omnia  liabiMi- 
lia  maleriam  habfaiitdimensionrm.t^t  jier 
roiiSKjuens  coi  [lora.  —  .Si  aulem  non  sunt 
coiiijmsiti  ex  muteria  el  forina,  aiil  siint 
lonn.T  per  so  filanlefi,  aiil  foriiin'  corpo- 
riluis  unila).  Si  huhI  fonn.u  por  8u  hl.iii- 
tes,  opuilct  (pio(i  noii  haljeanl  es8C  ab 
alio  causalum  ;  cum  enim  loriiia  sit  ef)Mendi 

(1)  Mlgno  1.  e.  *  Furor  IrrationaliK.  <'onfii|iti«c<«n- 
tia  (icmonii,  Imaginatiu  |inee«dH 


METAPHYSICA 

principium  in  quanlum  hujusmodi,  illud 

quod  est  forma  tanlum,    non  habet  esse 

causatum,  sed  solum  est  aliis  causa  essen- 

di.  Si  autemsunt  formae  corporibus  unilae, 

oportet   quod  habeant  corpora  sibi  natu- 

raliter  unita;  unio  enim  formaj  et  mate- 

riae  est  naturalis.  Rclinquilur  ergo   quod 

oporlet  unura  islorum  triuin  ponere,  sci- 

licet   quod  angali  sint  corpora,    vel  sint 

substanlia'    increatae,  vel    habeant    cor- 

|3ora    naturaliler  sibi  unita.    Sed  prima 

duo  sunt  imi^ossibilia  ;  ergo  tertium   est 

ponendum.  —  Ibid.  arg.  4. 

5.  Proelerea,  sicut  anima  non  potest 
0()erari  aliquem  efTeclum  in  exterioribus 
corporibus  nisi  mediantibus  corporeis 
instrumentis,  ita  nec  angelus  nisi  coipo* 
ralibus  aliquibus  virtutibus,  ((uibus  utitur 
vclut  inslrumentis  ;  seJ  auiina  ad  exer- 
ceudas  suas  operationes  linbH  corporea 
organa  :  ergo  el  angeli.  —  Ibid.  arg.  C. 

G.  Proeterea,  forina  in  quanlitm  hujus- 
mo  li  est  sccundum  quam  ali(piid  forma- 
tur ;  id  ergo  quod  est  Ibrma  lantum,  est 
formans  nullo  inodo  lonnalum,  quod  est 
go'iu8  Dci,  qui  est  sjiecies  (trima  :  ergo 
aiigeli  non  sunt  form.e  tanlum.  —  Ihid. 
arg.  a. 

7.  Praeterea,  nobilius  hubel  vilam  quod 
vivil  et  viNilical,  (juam  quod  vivil  tan- 
tum;  sicut  (icrfeclius  cst  bix  in  eoqiiod 
lucet  et  illuminat.  (juam  in  eo  qiiod  laii- 
lum  liicet.'  Sjd  aiiima  humana  \ivit,  ol 
viNilicat  (oi^xis  naturaliter  sibi  unitum. 
Krgo  et  angelus,  (jui  iiun  ininus  iiobililor 
vivil  (piam  unima.  —  Ibid.  arg.  8  ;  de 
Si>irit.  Creat.  a.  li,  arg.  6. 

H.  PraHerea,  nihil  movelur  nisi  cor^ius, 
iil  [irobitur  in  C>.  Phj».  {text.  ^<0  ud  '.»0; 
c.  !•»);  sed  angebis  movclur  :  ergo  vol 
esl  corpus,  vel  cor[iori  natiiralitcr  unilti?. 

—  de  l'ot.  I.  c.  aig.  If). 

.^ed  conlra  :  1.  In  lib.  (//•  CitnsiM  ((iro(»o«. 
7)  dicilur.  ipiod  inlclligontia  est  Hiihslunlia 
qiM'  iion  (Itvidilur;  ct  di(*il  ibi  coiiiiiioii- 
lator,  ijuod  ncijUi'  c»l  mugiitludo  iicipiu 
HU|ier  mngnitiidincm  dclala  ;  ergo  a 
lu.H  iioii  eHl  cor|)orouH  nec  cur|>ori  itnitu-i. 

—  Ildd.  urg.  2  Sed  cotitra. 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl  - 

2.  Prseterea,  invenilur  qua^dam  sub- 
stantia  quae  dependet  a  corpore  quantum 
ad  principium  et  quantumad  finem,  sicut 
anima  vegetabilis  et  sensibilis ;  quaedam 
autem  quse  dependet  a  corpore  quantum 
ad  principium  et  non  quantum  ad  fuiera, 
sicut  anima  liumana.  Ergo  erit  quaedam 
quse  non  indiget  corpore  neque  quantum 
ad  principium  neque  quantum  ad  fmem. 

-  Ibid.  arg.  4  Sed  contra. 

3.  Proeterea,  qusedam  forma  est  quse 
nec  est  anima  nec  spirilus,  sicut  forma 
lapidis ;  quaedam  etiam  est  quae  est  anima 
sed  non  spiritus,  sicut  forma  bruti;  quoe- 
dam  quae  est  anima  et  spiritus,  sicut 
forma  hominis.  Qusedam  ergo  erit  quae 
erit  spiritus  et  non  anima,  et  iiujus- 
modi  est  angelus  ;  et  sic  non  est  corpori 
unitus  naturaliter,  quod  est  de  ratione 
animae.  —  Ibid.  arg.  5  Sed  contra. 

4.  Praelerea,  Dionysius  de  Dio.  Nom. 
(c.  4  ;  —  Migne  t.  3,  col.  694)  dicit.quod 
angeli  sunt  incorporales  et  immateria- 
les.  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  1  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  supra 
(a.  1,  in  c.)  dictum  est,  circa  substantias 
incorporeas  ponendas  antiqui  divcrsi- 
mode  processerunt. 

Quidam  namque  antiqui  philosophi  ne- 
gaverunt  subslanliam  incorpoream  esse, 
sed  omnes  subslanlias  esse  corpora,  in 
quo  errore  etiam  quandoque  sc  fuisse  fate- 
tur  Augustinus  in  lib.  Confessionum  (I. 
4,  c.  15;  —  Migne  l.  32,  col.  703).  Hsec 
aulem  positio  est  etiam  per  j^hilosophos 
improbata,  sicut  supra  dictum  est(a.  1,  in 
c).  —  de  Pot.  q.  6,  a.  6,  c. 

Alii  vero  fuerunt  substanliam  incorpo- 
ream  ponentes  ;  sed  eam  dixerunt  esse 
corpori  unitam,  nec  aliquam  substanliam 
incorpoream  inveniri  quse  non  sit  corpo- 
ris  forma.  Unde  ponebant  ipsum  Deum 
esse  animam  mundi,  sicut  de  Varrone 
dicit  Augustinus  in  4.  de  Civ.  Dei  (c.  31 
ante  med. ;  —  Migne  t.  41,  col.  138),  quod 
<c  Deus  est  anima,  raotu  et  ratione  raun- 
dura  gubernans  ».  Unde  dicebat,  quod 
lotus  raundus  est  Deus,  propter  aniraam, 
et  non  propler  corpus ;  sicut  et  homo  dici- 


OU.  XXXV  NUM  EXISTAT  —  ART.  111 


m 


tur  propter  animara  sapiens,  et  non  prop- 
ter  corpus.  Et  propt  r  hoc  gentiles  toti 
raundo  et  omnibus  parlibus  ejus,  divini- 
tatis  cultum  cxhibebant.  —  Sed  hsec  eliam 
posilio  per  ipsos  philosophos  est  improbata 
muUipliciter.  Primo,  quia  virtns  unita 
alicui  corpori  ut  forma,  habet  determina- 
lam  octionem,  ex  eo  qiiod  tali  corpori 
unitur ;  unde  cum  oporteat  esse  aliquod 
agens  universale  influentiam  habens  per 
orania  corpora,  eo  quod  primum  movens 
non  polest  esse  corpus,  relinquitur  quod 
oportet  esse  aliquod  incorporeum  quod 
nulli  corpori  est  unitum.  Unde  Anaxago- 
ras  posuit  intellectum  imraixtura,  sicut 
supra  dictum  est  (o.  1,  in  c).  Secundo, 
quia  si  quaelibet  substnntia  corporea  est 
corpori  unita  ut  forma,  oportet  primum 
quod  movetur,  movere  se  ipsum  ad  mo- 
dum  animalis,  quasi  compositum  ex  sub- 
slanlia  corporali  et  spirituali.  Movens 
autem  seipsum  movet  se  per  voluntatem, 
in  quantum  aliqnid  appetit ;  appetilus 
enim  est  movens  motum,  appetibile  autem 
est  raovens  non  raolum.  Oporlet  ergo 
supra  substantiam  corpoream  conjunc- 
tam  corpori,  esse  oliquid  oliud  superius 
quod  raoveat  eam,  sicut  appetibile  movet 
appelitum;  et  hoc  oportet  csse  inlellec- 
tuale  bonum  ;  quia  hoc  est  appetibile, 
quia  est  simphciter  bonum;  sensibile  au- 
tem  appetibile  appelitur,  quia  est  hoc  (1) 
ct  nunc  bonum.  Intellecluale  outem  bo- 
num  oporlet  esse  incorporeura  ;  quia 
nisi  esset  absque  raateria,  non  intellige- 
retur;  et  ex  hoc  ipso  oportet  ipsura  esse 
intelligens  ;  substantia  enim  quaelibet  est 
intelligens  ex  hoc  quod  est  a  raateria 
iraraunis.  Oportet  ergo  supra  substan- 
tiara  conjunctam  corpori,  esse  aliom  sub- 
stantiam  superiorem  incorporeara  vel 
intellectualemcorpori  non  unilam.  Et  haec 
est  probatio  Arislotelis  in  11.  Metaphys. ; 
non  enim  potest  dici,  quod  raovens  se 
ipsum  nihil  desideret  extra  se  ;  quia  nun- 
quam  moveretur.  Molus  enim  est  ad 
acquirendum  aliquid  extrinsecum  aliquo 
modo.  —  Ibid. 

(1)  Al.  «  hic  ». 


526  nUARTA  PARS 

Il!i  autein  qui  posuerunt  omnium  sub- 
stanliam  corpori  unilam,  ex  hoc  videnLur 
fuisse  d?cepti  quod  materiam  credebant 
causam  subsistentiae  et  individualionis 
in  omnibus  entibus,  sicul  est  in  rebus 
corporalibus.  IJnde  substanlias  incorpo- 
reas  non  ciedebant  posse  subsislere  nisi 
in  corpore.  —  Ibid. 

His  ergo  cpinionibus  abjeclis  Plalo  et 
Arisloteles  posuerunt  aliquas  substantias 
esse  incorporeas,  sicut  palet  ex  supra 
dictis(a.  1,  in  c),  etearum  quasdam  esse 
corpori  conjunctas.  IMalo  namque  po-uit 
duassubslunlias  scparalas,  scilicel  Deum 
patrem  tolius  universitalis  in  supremo 
gradu  ;  et  pi»slmodum  monlem  ipsius, 
quam  vocabat  palornum  iutelleclum,  in 
qua  ciant  icrum  omnium  rationes  vel 
idea),  ut  Macrobius  narrat  (lib.  1  de  Som- 
nio  Stiitionis  post  princ).  Substanlias 
ault.in  incurporeas  ponebat  mnlli;dices 
coipoiibus  unilas;  quasdam  (piidemcon- 
juni-las  ((i-lehlibus  ciJipoiibus,  quas  IMa- 
lunici  Deos  appellabaiil  ;  quasdaiu  aulem 
conjunclas  corporibus  aereis,  quas  dice- 
banl  ertsc  difinones.  Unde  Augu^linus  iii 
8.  ile  Civ.  hei  (c.  16  posl.  princ.  ;  — 
Mi^-ne  I.  /|I,  c.  24 1>,  inlro  lucit  hanc  defi- 
nilitjncin  dirmonuin  ab  A|)uleio  dalam  : 
c  Dii^mones  sunt  animalia,  m(3n(eraliona- 
lia,  animo  pa-si\a,  coipDio  aera,  lt.in- 
pore  a»leriia  >.  Ilos  aulein  daMnones  Ari- 
sloleles  non  posuil;  t*l  hix:  ralionabilius, 
(|uu(l  palel  (X  Iribiis.  l'iimo  (|  i  lcm,  quia 
coipus  niixlum  nubilius  t-sl  curjiuiv  ele- 
inenlari,  el  inuxime  ({u:iiituiii  ad  lurmam  ; 
quiu  olemiMila  mixlorum  ror|iOiuni  inalc- 
ria  sunl.  IJnde  o|)Oi  lel  (|ii(>il  snbslutitiru 
incorportiL',  qua;  sunl  inbdissinur  (or- 
ina),  .:orpoiibus  mixtis  unicinlur,  el 
non  puris  oleiaenlis.  Nulluni  uutein  cor- 
pus  inixliiin  esse  polesl  in  ((uo  lerin  el 
aquu  nun  inagis  abundent  sccunilum 
inatei  ia-quanlilalcin,cum  etiain  ^uperiura 
elemonla  ma^Ms  habeanldu  viilule  activu, 
utpiite  m:i;^Ms  foiinalia  Si  uutein  Iklv;  in 
qiiantilati.'  non  abundarenl,  non  8ervaro- 
lur  :diipia  )iiiij)Ortio  debita  mixliunis, 
quiu   Huporiora  oinninu   viii 'oivnt   iiife- 


-  METAPHYSICA 

riora.  Et  ideo  non  potesl  esse  quoJ  sub- 
slantiaj  incorporeae  unianlur  ut  formae 
corporibus  aereis  sed  corporibus  mixtis, 
in  quibus  buperabundet  materialiler  terra 
et  aqua.  —  Secunlo,  quia  corpus  homoge- 
neum  et  uniCorme  oporlet  quod  habeat 
eandem  formam  in  tolo  et  in  partibus. 
Tulum  autem  aeris  corpus  videinus  esse 
unius  natui  l13.  Unde  oportet,  si  subslan- 
tia,'  aliqux'  spirituales  aliquibus  partibus 
aeris  sunt  unila),  quod  eliam  toli  aeri 
uniantui'.  Et  sic  totus  aer  erit  animal, 
quod  irralionabililer  dici  videtur;  quam- 
vis  et  hoc  quidam  antiqui  ponerent,  ut 
dicitur  in  \.de  Anima{lext.  20;  c.  2),qui 
dicebanl  lolum  aerein  esse  plenum  diis. 
—  Terlio,  (\mi\  si  subslaiiliaspiritualisnon 
habet  in  se  aliam  potentiain  qiiain  inlel- 
lectum  et  volunlalem.  frustra  corpori 
unitur,  cum  lue  operationcs  absquc  cor- 
pore  compleiUilur  ;  omnis  enim  forma 
coijioris  corporaliter  aliquain  actionom 
ellicit.  Si  autem  liabcnt  alias  pulentias 
(quod  videiitur  Platunici  sensissc  de  da)- 
munibus,  dicenles  eos  csse  aniino  passi* 
vos;  cum  (amen  passio  non  sit  nisi  in 
parle  animce  sensiliva,  ut  probatnr  in  7. 
i'hijs.  {tcxt.  20;  c.  3)  ;  opurbt  quod  tales 
hubstantia"  corporibus  org;inicis  unian- 
lur,  ul  act  onos  talitiin  |iotenti:iruin  pcr 
dfltrininatu  urgana  exse(|uanlur.  Talo 
aul(.'m  nun  polcst  e>se  cor|)us  aereum,  eo 
quod  non  e-^l  ligiirabile.  llnde  |)alet  (piod 
subsiantiu'  spii  iluales  non  possunt  uerfis 
corpuiibus  esse  naluraliler  unilaD.  Ulruin 
uutem  uliipKe  subslanti:o  incorpore;o 
^int  ccele.slibus  corpuribus  unitio  iil  for- 
uiiv,  \ugustinu>  stib  dubiu  r('lin(|u  t  in 
Iib.  de  Gene».  ad  Lilt.  (I.  2,  c.  18;  Migno 
l.  iri,  c.  280).  Ilieronyinus  autein  usse- 
rer)  videlur  (supcr  illud  Eccte.  1,6: 
Lu^itraits  tiniversa  in  ctrcuitu  pergit  apiri' 
tns;  —  Migne  l.  Zi,  c.  lOUi  el  10l7)  cl 
eliain  Ongenes  (in  lib.  1.  1'criarchon  c. 
7;  —  Migne  t.  11,  c.  173).  Uuod  (oincn 
upluribus  inudernoruin  reprobaluin  \>  !• 
liir.  —  Itnd. 

Ilis  ergo  uiitiipioruin  flentontiis  rofu- 
li\i\i  dicen'luin,  (|ii)J   angoli   sivo  sub- 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl   -  QU.  XXXV  NUM  EXISTAT  -  ART.  III 


slanlice  spirituales  nou  sunL  corporei  : 
primo,  quia  supra  (arl.  pra3cecl.  in  c.) 
probatum  est  dari  subslantias  iainialeria- 
les  ;  fjuod  auleni  est  immateriale  omnino, 
est  etiam  omnino  incorporeum  ;  omne 
enim  corporeum  necesse  est*  esse  mate- 
riale.  Secimdo,  qnia  etiam  probalum  est 
dari    subslantias    intellectuales.  Manife- 


pro  quolibet  vivente.  —  de  Pol.  q.  6,  a. 
6,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,quod  Origenes 
in  pluribus  opinionem  Piatonicorum  sec- 
latur ;  unde  liujus  opinionis  esse  videtur 
quodomnessubstanticnecreataeincorporea), 
sint  corporibus  unilaD;  quamvis  etiam 
hoc  non  asserat,scd  sub  dubitatione  pro- 


stum  est  aulcm  quod  intelli.u^cre  est  opc-     ponat,  aliametiam  opinionem  tangens.  — ■ 
ralio  (|uae  per  corpus  fieri  non  polest,  ut     Ibid.  ad  2, 


probatur  in  3.  de  Anima  [texl.  6;  c.  4)  ; 
unde  oporlet  quod  substantia  cujus  cst 
haec  operalio,  habeal  esse  non  dependens 
a  corpore,  sed  supra  corpus  elevatum  ; 
sicut  enira  est  unumquodque,  ila  opera- 
lur.  Si  autem  aliqua  substantia  intelli- 
gens  corpori  uniatur,  hoc  non  erit  in 
quantum  e&t  inteliigens,  sed  secundum 
aliquid  aliud  ;  sicut  patet  quod  necessa- 
rium  est  animam  uniri  corpori  in  quan- 
tum  indiget  operationibus  per  corpus 
exercitis  ad  complementum  inlellectua- 
lis  operationis,  prout  intelligil  a  phan- 
tasmatibus  abstrahendo  ;  quod  quidem 
accidit  intellccluali  operationi,  et  perti- 
net  ad  imperfeclionem  ipsius,  ut  ex  his 
quae  sunl  intelligibilia  solum  in  potentia, 
sclentiam  capiat;  sicut  est  de  imperfec- 
tione  visus  vesperlilio  lis,  quod  necesse 
habeat  viderein  obscuro.  Quod  autem  per 
accidens  adjungitur  ahcui,  non  in  omni- 
bus  cum  eoinvenitur.  Oportet  etiam  quod 
ante  esse  impeifectum  in  aliquo  genere 
inveniaturid  quodestperfecluniin  genere 
illo;  quia  perfectumcst  naturaliter  prius 
imperfeclo,  sicut  actus  poLentia.  Relin- 
quilur  igitur  quod  oportet  ponere  aliquas 
substanlias  incorporeas  corpori  non  uni- 
tas,  utpote  non  indigentes  aliquo  cor- 
pore  ad  intelleclualem  operationcm  [de 
Spiril.  Creal.  a.  5,  in  c).  —  de  Pot.  1. 
c. ;  de  Spirit.  Creal.  1.  c. ;  cf.  a.  6,  c,  et  a. 
7,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Au- 
gustinus  in  pluribus  locis  suorum  libro- 
rum  quantum  ad  corpora  angelorum  uti- 
lur  absque  assertione  Plalonicorum  sen- 
lentia.  Gregorius  vero  angelum  animal 
appellat  large  sumpto  animalis  vocabuio, 


Ad  lertium  dicendum,  quod  Dionysius 
absque  dubio  angelos  incorporeos  esse 
voluil ;  utiturautem  metaphorice  nomine 
furoris  et  concupiscentia^  pro  volunlate 
inordinata,  et  nomine  phantasiai  pro  in- 
tellectu  erranle  in  eligendo,  secundum 
quod  malus  omnis  est  ignorans,  ut  Phi- 
losophus  dicitin  3.  Elh.  (c.  1  post  med.  ; 
al.  2).  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quartum  dicendura,  quod  si  angeli 
ponantur  ex  materia  et  forma  composiLi, 
non  propler  hoc  oporteL  quod  sint  corpo- 
rei,ex  ratione  praedicLa,  nisi  ponalur  qiiod 
siL  eadem  materia  angelorum  et  cor- 
porum.  Posset  autem  dici,  quod  esset 
alia  materia  a  materia  corporum  divisa, 
non  quidem  dimensionis  divisione,  sed 
per  ordinem  ad  alterius  generis  formam; 
nam  potentia  actui  proportionaLur.  Magis 
tamen  credimus,  quod  non  sint  angeli  ex 
forma  et  maLeriacomposiLi,  sed  sint  forniaj 
tantum  per  se  sLantes,  ut  probabitur  in- 
fra  (a.  4).  Nec  oporLeL  quod  propLer  hoc 
non  sinL  creati  ;  forma  enim  est  princi- 
pium  essendi  ut  quo  aliquid  est,  cum  ta- 
men  et  esse  formae  et  esse  materiae  in 
composito  sit  ab  uno  agente.  Si  ergo  sit 
aliqua  subslantia  creata,  quae  sit  forma 
tantum,  potesl  habere  principium  essendi 
efficiens,  non  formalc.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  quintum  dicenJum^quod  virtus  an 
geli  secundum  natura)  ordinem  est  supe- 
rior,  et  per  consequens  universalior  quam 
virtus  animse  humanae;  unde  non  poterat 
habere  corporeum  organum  sibi  sufficien- 
ter  respondens  ad  acliones  quibus  in  ex- 
teriora  corpora  agit.  Et  ideo  non  debuit 
ahquibus  corporeis  organis  alligari,  sicut 
aaima  per  unioneni  ligatur.  —  Ibid.  ad  6. 


128  OUARTA  PARS 

Ad  sextnm  dicendum,  quod  secundum 
Philosophimi  in  2.  Pliy>.  (text.  32;  c.  3) 
eliara  in  causis  formalibus  (1)  prius  et 
posterius  invenitur  ;  un  le  nihil  prohibet 
unam  formam  pcr  alterius  formse  parli- 
cipationem  formari.  Et  sic  ipse  Deus,  qui 
est  esse  tanlum,est  quodammoJo  species 
omnium  formarum  subsistenlium  quie 
Csse  parlicipant  et  non  sunt  suum  esse.  — 
Jbid.  ad  u. 

Ad  septiminn  dicendum,  quod  anima 
unita  corpori  vivificat  corpus  non  sohmi 
efTeclive,  sed  etiam  formaliter ;  sic  autem 
corpus  vivificaie  mmus  esl  quam  per  se 
vivere  tantum,  simpliciterloquendo.  Nam 
aiiima  hoc  modo  corpus  vivificare  jmlest, 
in  qiianlum  iiabet  e?se  infimum,quod  sibi 
ct  corpori  polest  essO  commune  in  com- 
posito  ex  ulruquo.  Ksse  autem  angeli  cum 
sit  alliii-,  non  potcst  hoc  modu  communi- 
cari  corpori ;  unde  vivit  lanlun),  et  non 
vivificat  formaliler.  —  VAd.  ad  8  ;  cf.  de 
Spiril.  Creat.  I.  c.  ad  6. 

Ad  octamtm  dicendum,  (piod  angelus 
non  moveliir  commen^uiando  se  Hpalio, 
sicut  corpora  movenlur;  sed  a^quivoce 
motus  dicilur  do  molu  an}:elorum  el  do 
molu  corporum.  —  de  Pot.  I.  c.  ad  1»>. 

AltTICULlS  IV 

UTHUM    8UBSTANTI.»-;  dPIRITUALR8  SINT  COM- 

posir  i:  r\  M\Ti'nr\  i;t  kohma. 

VMJetur  (]uod  subst.inlia*  spiritualus 
binl  cumpusila.'  ex  iiiatiMiu  el  formu. 

1.  Ouoilibel  enim  forma  croata  ehl  rmila 
<  l  limitala  ;  sed  fornui  limilattir  pt;r  iiia- 
lei  iam  :  ergo  qiiailibel  forma  creata  o.^t 
forma  in  materi.i.  Niilla  eiyo  Mib^tuiilia 
creata  est  funna  nino  mutcria.  —  de  Spi- 
ril.  Creat.  a.  1,  urg.  2;  la,  (\.  !iO,  u.  2, 
yi-K.  4. 

2.  l*ra)*cro3,  in  lil).  (/er<tN^(>(piu,)i»-..  i) 
dicitur,  i|uo  I  omno  ('ifuluin  chI  compOHi- 
lum  c.x  linilo  cl  inliiiito  ;  sed  .mibHluiiliu 
K|iii-iluulii,  *le  ipiu  hic  hxpiiintir,  csl  ons 

(I)  Cr.  Comroont.  .S.  Thoniw  t.  l'H\fi.  t.  6  prlnu 


—  .METAPHYSIC\ 

creatum  :  ei^go  ex  infinito,  quod  est  ma- 
teria,  composita  est.  —  2.  Sent.  dist.  3, 
q.  1,  a.  1,  arg.  5. 

3.  Praeterea,  Philosophus  dicit  in  8. 
Metaphys.  (trxt.  16;  I.  7,  c.  6),  quod  si 
qua  subst:*iUa  est  tine  materia,  stalim 
est  ens  et  unum,  et  non  csi  ei  alia  causa 
utsitens  et  unum.f^ed  omnecrealum  ha- 
bet  causamsui  esse  et  unitalis.  Eri^o  nul- 
lum  creatum  est  substanti:\  sine  male- 
ria  ;  ergo  omnis  substantij  spirilualis 
creata  estcomposila  ex  materia  el  forma. 
—  de  Spirit.  Creat.  I.  c.  arg.  li. 

4.  Praeterea,  in  quocunque  inveniun- 
lur  proprietales  materiie,  ibi  iiivenitur 
maleria.  Propriclates  autem  matcriaisunt 
recipere  et  siibslare  ;  unde  dicit  IJocthius 
in  lib.  de  Trin.  (c.  2 ;  —  Migne  t.  04,  c. 
t2')0),  quod  formasimplcx  subjoctum  esse 
nori  pole^t  (I);  hoc  aulein  iiivenilur  in 
subslaiitia  spiritudi.  lurgo  idem  quod 
prius.  —  la,  q.  50,  a.  2,  arg.  2. 

■S.  PraJter-ea,  dicit  Boclhius  in  lib.  de 
1'nitate  et  Uno  (Migne  l.  03,  col.  1078), 
quod  uriiim  est  ex  conjtinctione  simpli- 
ciiim,  iit  angelus  ct  anima  (2),  (|iiorum 
uniinnpiodque  est  unum  ex  conjunctioiiu 
maleri;u  ot  formx'.  —  Quodl.  0.  a.  0,  arg.  2. 

0.  1'railerea,  Cimmenlulor  dicit  in  II. 
Melaphtjs.  {text.  30),  quoil  fi  osscl  arca 
si  e  mub>ria,  idorn  cssct  cum  arca  sine 
m:iteriu  qua)  e.sl  in  iritcllectu  ;  uiile  con- 
cliidilui',  (|uod  8i  subslantiiu  spiriluules 
stinl  imrn  itoriulcM,  non  |)Oloril  0!»80  dia- 
linclio  iiilcr  illus.  —  dc  Spirit.  Crent.  I- 
c.  arg.  12. 

7.  Prrolerea,  id  quod  parlicipal  osse, 
sftcundum  .se  cal  carena  illo  ;  sicul  ^*u|)er- 
ficios  (|u;l'  nula  osl  purliriparo  (•olorem, 
.secundiim  t-c  coiiHi  leiula  est  n*>n  culor  ct 
nun  colorala.  Simililcr  igitur,  id  quod 
p.irlicipal  «jsso,  opurtct  osso  non  on.*> ; 
(pioil  autcm  o-il  in  poloiilii  oiis,  ot>t  par- 
tiripulivum  ip.siuH,  nun  uuloin  tiecundiirn 
>•■  ist  0118  ;  scqiiitur   crtro   (|uud   liubeat 

(I)  •  Furma  voro  (|um  enl  aine  matorla,  non  po- 

t.  .. 

iiiwof^ntttono  (inuDi  ut  ango- 
lua  ol  anima,  eu- 


DE  SUBSTANTIA  IMMAT.  —  QU.  XXXV  NUM 

raateriDm,  quia  ipsius  esse  recepliva  est 
materia.  Sic  igilur  omnc  quod  est  post 
primum  ens,  quod  est  ipsum  esse,  cum 
sit  participatione  ens,  habel  materiam.  — 
Opusc.  lo,  c.  8  (al.  6). 

Sed  contra  :  1.  UnumquoJquc  ex  mate- 
ria  et  forma  compositum  est  corpus  ;  di- 
versas  enim  formas  malcria  non  nisi 
secundum  diversas  partes  recipere  po- 
lest  ;  quse  quidem  diversitas  parlium  in 
materia  esse  non  potest,  nisi  secundum 
quod  per  dimensiones  in  materia  existen- 
tes  una  communis  materia  in  plures  di- 
vidilur  ;  sublracla  enim  quantitate,  sub- 
slantia  indivisibilis  est.  Ostensum  est  au- 
tem  (art.  prceced.)  quo  1  substantise  spi- 
rituales  (scilicet  angeli)  non  sunt  corpo- 
reae,  id  est  nec  sunt  corpora  nec  corpo- 
ribus  naturaliter  unilse  ;  ergo  non  sunt 
composilse  ex  materia  et  forma.  — 2.  c. 
Gent.  c    dO,  rat.  1. 

2.  Praetcrea,  sicut  homo  non  est  sine 
hoc  homine,  ila  materia  non  est  sine  hac 
maleria  ;  quidquid  igitur  in  rebus  est 
subcistens  ex  maleria  et  forma  composi- 
tum,  est  composilum  ex  materia  et  forma 
individuali.  Intellectus  aulera  non  polest 
esse  conipositus  ex  raaleria  et  forma  in- 
dividuali  :  species  enira  rerura  intellecta- 
rum  fiunt  intelligibilesactu  per  hoc  quod 
a  materia  individuali  abstrahuntur  ;  se- 
cundura  autera  quod  sunt  intelligibiles 
actu,  fiunt  unum  cum  intellectu;  undeet 
intellectura  oportet  esse  absque  materia 
individuali.  Non  est  igitur  substantia  in- 
lelligens  ex  raaleria  et  forma  composita. 
—  Ibid.  rat.  2. 

3.  Praiterea,  secundum  Philosophum 
in  4.  Phys.  [lexl.  32 ;  c.  4),  locus  non 
quseritur  nisi  propter  raotura  ;  et  simili- 
ter  nec  raaleria  quaereretur  nisi  propler 
raotura.  Secundura  ergo  quod  aliqua  ha- 
bent  motum,  secundum  hoc  quserenda 
est  in  eis  materia  ;  unde  illa  quae  sunt 
generabilia  et  incorruptibilia,  habent  ma- 
teriani  ad  esse ;  quae  autem  sunt  Irans- 
mutabilia  secundura  locura,  habent  ma- 
leriam  ad  ubi.  Sed  subslanlite  spirituales 
non  sunt  transmutabiles  secundum  esse. 


CONSTET  MATERIA  ET  FOIIMA  -  ART.  IV  '»29 
Ergo  non  est  in  eis  materia  ad  esse  ;  et 
sic  non  sunt  composilse  ex  materia  et 
forma.  —  de  Spirit.  Creat.  a.  1,  arg.  3 
Sed  contra. 

4.  Praelcrea,  Avicenna  {Metaphys.  tracl. 
9,  c.  3  et  4)  et  Algazel  dicunt,  quod  sub- 
stantiae  separalse,  qua3  spirituales  sub- 
stantiae  dicuntur,  sunt  oranino  a  matcria 
denudalai.  — Ibid.  arg.  5  Sed  contra. 

5.  Pr^terea,  in  lib.  de  Causis  (propos. 
7)  dicitur,  quoJ  «  inlelligentia  est  sub- 
stantia  quae  non  dividitur  »  ;  sed  omne 
quod  coraponitur  dividitur  :  crgo  sub- 
slantia  intelligcns  est  absque  raaleria. — 
Ibid.  arg.  7  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  ad  hujus 
verilatis  inquisitionera,  ne  in  arabiguo 
procedoraus,  considerandura  est  qui.I  no- 
raine  materise  significL^tur.  Manifestum 
est  enira  quod,  cum  potenlia  et  actus  di- 
vidant  cns,  et  cum  quodlibet  genus  per 
actum  et  potenliani  dividatur,  id  com- 
muniter  maleria  prinia  norainatur  quod 
est  in  genere  substantiae  ut  potentia  quae- 
dara  intellecta  praeter  omneni  speciem  et 
forraam,  et  etiam  praeter  privationem ; 
quae  lamen  est  susceptiva  et  formarum  et 
privationum,  ut  patet  per  Augustinum  12. 
Confess.  c.  3  ad  8  (Migne  t.  32,  col.  827 
ad  829)  ct  de  Genes.  ad  Lilt.  1.  1,  c.  14  et 
13  (Migne  t.  34,  col.  236  et  257),  et  per 
Philosophum  in  7.  Melaphys.  lext.  8  ;  I. 
6,  c.  3.  Sic  autera  accepla  raateria  (quae 
est  propria  ejus  acceptio  el  coraraunis), 
irapossibile  est  quod  raateria  sit  in  sub- 
stantiis  spiritualibus;  licet  enim  in  uno 
et  eodem  quod  quandoque  est  in  potentia, 
quandoque  in  aclu,  prius  terapore  sit  po- 
tentia  quam  actus  ;  actus  tamen  natura- 
litcr  est  prior  potentia.  Illud  autem  quod 
est  prius  non  dependet  a  posleriori,  sed 
e  convcrso.  Et  ideo  invenitur  aliquis  pu- 
rus  actus  absque  orani  potentia  ;  nun- 
quara  taraen  invenitur  in  rcrum  natura 
polenliaquae  nonsit  perfecta  per  aliquem 
actum;  et  propler  hoc  seraper  in  raateria 
priraa  est  aliqua  forraa.  A  prirao  autera 
actu  perfecto  simpliciter,  qui  habet  in  se 
omnem  plenitudinem  perfectionis,  causa- 


430  QUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

tur  esse  actu  in  omnibus  ;  se.l  laiucn  se- 


cundum  aliqneni  ordinero.  Nullus  enini 
actus  causatus  habet  omneni  perfeclionis 
plenitudinem ;  sed  respectu  piimi  aclus, 
omnis  actus  causatus  est  imperfectus; 
quanlo  lamen  aclus  esl  perfeclior,  tanlo 
cst  Deo  propi::qnior.  Inler  omnes  aulem 
crealuras  Deo  maxime  apprupinquant  spi- 
rilualfs  sulistantia},  ut  patet  per  Diony- 
.«ium  de  Ccelesli  Hierarchfa  (c.  4  ;  —  Mi- 
gne  t.  3,  col.  179);  unde  maxime  acce- 
dunt  ad  perfeclionem  primi  aclus,  cum 
comparenlur  ad  crealuras  inferiores  sicut 
perfcclum  ad  imperfectum,  et  sicul  actus 
ad  potcntiam.  Nullo  ergo  modo  ha?c  ra- 
lio  ordinis  rerum  habel  quo  I  subslanliae 
spirituales  ad  esse  suum  requirant  mate- 
riam  primam,  quae  cst  incomiilelissimum 
inler  omnia  rntia;  Sid  siint  loiiize  supra 
tolam  maleriain  et  omnia  materialia  ele- 
valao.  —  de  Sj)irit.  CrecU.a.  1,  c. 

lloc  etiam  manifesium  apparet,  si  quis 
propi  iam  optTalionem  subslaiitiarum  ^^pi- 
rilualium  consideiet.  Umnes  enim  snb- 
slanliaB  spiriluales  sunl  immaleriales.Ta- 
lis  esl  autem  uniusciiju^que  rui  polentia, 
qualis  reperilur  perfectio  ejus  ;  nam  pro- 
piius  aclus  propriam  potenliam  rcquiril; 
perfectiu  aul«'m  intellectualis  cujuslibet 
8ubatanli;e  in  quanlum  hujusmodi  est  in- 
lelligibile  prout  e«l  in  inlelleclu.  Talem 
igitur  |)(>(enli:im  o,  orlel  in  subslanliis 
iipirilualibus  re<piirere  qiix'  sil  pr<>j)Orlio- 
nata  ad  re  eplioncm  formx'  iiilelli>.'ibilis. 
II(ijiismo<li  aulem  non  est  potenlij  mule- 
ria)  primai,  —  tuin  (juia  maleria  priina  re- 
cipit  foi  iiKim  conlruhendo  ipsarn  ad  esse 
indivi<hiale  ;  formn  voro  inlelligibilis  est 
iii  intell<'Clii  abs(|uc  hujusiiio.ii  coiilrac- 
lione;8iconim  inlclligit  inl(.-llectti8  unum- 
(pi(id(|ue  inlclli^^ibile,  ^ecuiidiim  (|Uod 
forma  ejus  est  Jn  eo.  Inlelli^'it  aiiltMn  in- 
IfllectuM  inlelli{.'ibilc  pia.'cipuo  ^ecuiidum 
natiiram  cimmnnem  (?l  uiiiverdalcin  ;  el 
hic  forma  inlelli;.MbiIid  in  iiilell' clii  esl 
secuiubim  iMtionem  huo.'  (!omiiiuiiit'itis. 
Non  est  er^o  nubslantia  inleJleclualM  re- 
cepliva  funnie  ex  ralione  maleria>,  mJ 
mugis  pur  op|>08itam  ({uaii  iaiii  rali(jiiein. 


Unde  nianifcstum  fit  quod  in  substanliis 
spiritualibus  illa  prima  materia  quae  de 
se  omni  specie  caret,  pars  esse  non  po- 
test.  —  Ibid.  —  Tinn  quia  actio  cujusli- 
bet  compositi  ex  materia  et  forma  non 
est  tantum  formae  nec  tantum  materiae, 
sed  compositi ;  ejus  enim  est  agere  cujus 
est  esse  ;  csse  autem  est  compositi  per 
formam  ;  unde  et  compositum  per  mate- 
riam  ot  forinain  agit.  Si  igitnr  substantia 
intelligens  sil  composita  ex  materia  et 
forma,  intelligL^re  erit  ipsius  composili. 
Actus  autem  terminatur  adaliquid  simile 
agenti ;  unde  et  composilum  generans 
non  generat  formam,  sed  compositum.  Si 
igitnr  intelligero  sit  actio  compo^iti,  non 
inteliigeliir  nec  materia  nec  forma,  sed 
lanlum  comi)ositum.  H<jc  aulem  palet 
esse  falsum.  Non  est  igilur  subslantia 
intelligens  f:ompo-ita  ex  maleria  el  foi-ma. 
—  2.  c.  Gent.  c.  50,  rat.  3.  —  Tuni  (piia 
formae  rerum  sonsibilium  perfeclius  esso 
Iiabent  in  intellectu  (juam  in  rebus  sensi- 
bilibus ;  sunt  enim  simpliciores  et  ad 
plura  se  extendentes;  per  unam  enim  for- 
mam  hoininis  intclligibilein  omnes  hu- 
mines  intellectus  cognoscit.  Foriua  autem 
perfecle  in  lUitcriu  exislens  facit  esse 
actu  tale,  scilicet  vel  ignem  vel  colora- 
tuin  ;  si  autem  non  fa<-ial  ali(piid  esse 
tale,  esl  imj)LM'fecte  in  illu,  sicut  furma 
caluris  esl  in  aere  tit  in  deferenle,  et 
.sictit  vii  tus  primi  agentis  in  instrumentu. 
Si  igilur  intelleclus  sil  ex  materia  el 
forma  comjiosllus,  furmae  rerum  inlell(;(> 
taruiii  fa(  ient  intellecluin  esse  actu  talis 
natuKe,  (|ualis  esl  qiiod  intdligitur ;  et 
sic  seqiiilur  erior  Kmpe<iuclis,  ipii  dice- 
l)at,  (pio<i  ignem  igiio  cogno.^cit  aniiua,  et 
terrain  terra,  et  sii-  de  aliis  :  (|uod  patet 
es-e  inconveniens.  —  Ibid.  ral.  4.  —  Tum 
(piia  foriii-T  coiitrarioruin,  st^cunduineaM 
qiiod  halienl  iii  materia,  suiit  contrariad; 
unde  et  se  invicem  expelltinl.  Seeiinduin 
aulein  quod  snnt  iii  inlelleclu,  non  .»unl 
conlrarix',  sed  iinuiu  conlrarioruin  eal 
raliu  inlclli'.'ibilis  alteriuri,  quiu  uiiuin 
por  aliud  •  itiir.    Non  igittir  buboiil 

OMSe  iiialeriale  in  inlellectu.  Krgo  intollec- 


DE  SUBSTANTIA  IMMAT.  —  QU    XXXV  NUM  GONSTET  MATERIA  ET  FORMA  —  ART.  IV  m 

lus  non   est  compositus   ex    maleria    et  potentia  tantum,  sed  estaliquid  ens  actu, 

forma.  —  Ibid.  rat.  6.  —  Tinn  quia  tanto  ipsa  spiritualium     rerum     materia     est 

aliquid  in  entibus  est  altius,  quanto  ma-  eorum  substantia.  Et  secundum  hoo  niiiil 

gis  habet  derationc  cssencli.  Manifestum  difTert    ponere    materiam   in   substantiis 

est   autem  quod  cum  ens  per  potentiam  spiritualibus,  et   ponere  substanlias  spi- 

et  aclum  dividatur,    ut  dictum   est,  quia  rituales  simplices,  non  compositasex  ma- 

actus   est  potenlia    perfectior,   et   magis  teria  et  forma.  —  Opiisc.  15,  c.  7  (al.  5). 

habet  de  ralione  essendi ;  non  enim  sim-  —  de  Spiril.  Creat.  1.  c. ;  2.  c,  Gcnt.  1.  c.  ; 

pliciteresse  dicimus  quod  est  in  potentia,  cf.  la,  p.  HO,  a.  2,  c.  ;  2.    Sent.  dist.  3, 

sed  solum  quod  est  in  actu.  Oportct  igi-  q.  1,  a.  1,  c. ;    Hannibaldus  in  2.    Senl. 

lur  id  qiiod  semper  est  superius  in  enti-  dist.  3,  q.  1,  a.    1,   c. ;  Opii^c.    15,  c.  5, 

bus,  magis  accedere  ad  actum  ;  quod  au-  6,  7,  8  (al.  4,  5,  6);  2.  c.  Gcnt.  c.    51  ; 

tem  est  in   entibus  infimum,  propinquius  Quodl.  9,  a.  6,  c. 

esse  potentiae.  Quia  igitur  materia  spiri-  Ad  primnm  ergo  dicendum,  quod  du- 

tualiumsubstantiarum^ionpotcst  csse  ea-  plex    est    limitalio  formae  :  una    quidcni 

dem  cum  corporalium  materia,  sei  longc  secundum  quod  forma   speciei  limitatur 

distat  ab   ea,  utpole  allior,  ut  oslensura  ad  individuum  ;  et  talis  limitatio  formae 

est  (ai't.   praeced.),  necesse  est  ut  longe  est   |)er  maleriam.  Alia  vero  secundum 

dislet  a  corporalium    materia   secundum  quod    forma  generis  limitatur  ad  natu- 

rationem  potentise  et  actus.  Corporalium  ram  speciei ;  et  lalis  limitatio  formse  non 

autem  materia  est  polentia  pura,  sccun-  fit  per  raateriara,  sed  per  formnra  magis 

dum  senlentiara   Aristotelis  et    Plalonis.  doterrainatam,  a  qua  suraitur  diffcrentia  ; 

Relinquitur  igitur  quod  maleiia  substan-  differentia  enim  addita  ad  genus  contra- 

tiarum  spirituolium  non  sit  potenlia  pura,  hit  ipsum  ad  speciem  ;    et  lalis  liraitatio 

sed  sit  aliquid  ens  actu,    polcnlia   exi-  est  in  subslantiis  spiritualibus,  secundum 

slens.  Non  autera  sic  dico  ens  actu,  quasi  scilicet  quod  sunt    formae   deterrainata- 

ex  potentia  et  actu  corapositum  ;  quia  vel  rura  specieium.  — de  Spirit.  Creat.  a.  1, 

esset  procedere  in  infinitum,  vel  oporte-  ad  2. 

ret  venire  ad   aliquiJ  quod  esset  ens  in  Veldie,  quod  omnis  creaturaest  finila 

potentia   lantum,  quod  cum  sit  ultimum  simpliciter,  in  quantum  esse  ejus  non  est 

in  enlibus  et  per  corsequens   non  ootest  absolute  subsistens,  sed  limitatur  ad  na- 

recipere   nisi   debiliter  et   particulariter,  turam  aliquara  cui  advenit.  Sed  nihil  pro- 

non  potest  esse  prima    materia  spiritua-  hibet  aliquam  crealuram  esse  secundum 

lis  et  intelleclualis  substantia^.  Relinqui-  quid  infinitara.  Creaturse  autera  materia- 

tur  ergo   quod  si   spiritualis  substantise  les  habent  infinitatera  ex  parte  materia), 

materia  sit  ens  actu,  quod  sit   actus  vel  sed  finilatem  exparte  formae,  quae  limita- 

forma  subsistens;    sicut  et  maleria  cor-  tur  per  raateriam  in  (jua  recipitur.    Sub- 

poralium  rerura  ita  dicitur  ens  in  poten-  tantise   autem  immateriales  creatae  sunt 

tia,  quia  est  ipsa  potentia  formis  subjecta.  finitse  secundumesse  ;Hed  infinilae  secun- 

Ubicunque    autera  ponitur    materia  ens  dura  quod  formae  earura  non  sunt  recepla) 

aclu,  nihildiffert  dicere  materiara  et  sub-  in  alio;  sicut  si  dicereraus  albedinem  sc- 

stantiam  rei.Sicenim  antiqui  Naturales,  paratam  existentem  essu  infinitara  quan- 

qui  ponebant  primara  raateriam  corpora-  tura  ad  rationem  albedinis,  quia  non  con- 

lium  rerum  esse  aliquod  ens  actu,  dice-  trahitur  ad  aliquod  subjectum.  Esse  to- 

bant  raateriara  esse  omniura  rcrum  sub-  men  ejus  esset  finitura,  quia  deterraina- 

stantiam,  per   raodum    quo   artificialium  tur  ad  aliquara   naturam  specialem.  Et 

subslantia    nihil   est  aliud   quam  eorum  propter  hoc  dicitur  in  lib,  de  Causis  (pro- 

materia.  Sic  igitur  si  materia  rerum  spi-  pos.    16),    quod  intelligenlia   est    liuila 

ritualium  non  potest  esse  aliquid  ens  in  superius,  in  quantum  scilicet  recipit  esse 


i32  OUARTA  PARS 

a  suo  siiperiori ;  sed  est  infinita  inferius, 
in  quanlum  non  recipitur  in  aliqua  male- 
ria.  —  la,  q.  50,  a.  2,  ad  4. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  objeclio 
procedit  ex  falto  inlelleclu  iitterte  :  uon 
cnim  esl  sensus  quod  ens  creatum  com- 
ponatur  ex  finito  vel  infinilo  sicut  ex  par- 
libus  inlegralibns,  sed  sicut  ex  parlibus 
siibjeclivis;  quia  entis  creati  quodJam 
cst  finitiuii,  sicut  incorruplibile,  el  quod- 
daiu  infini!um,  sicul  oonuplibile,  quod 
non  esl  determinatum  ad  esse  tanlum, 
sed  qiianJn  |ue  esl  et  qiiandi»^ue  non  est: 
unde  in  quodam  Commento  libri  de  Causis 
exponilur  infinitum,  id  esl  :  polens  esse 
vel  non  esse. —  Vel  diceudum,  quod  com- 
poniliir  ex  infiiiito  sci'icet  ex  potenlia,  ct 
finilo  scilicet  aclu. —  2.  Sent.  dist.  3,  q. 
1,  a.  1,  ad  ;j. 

Vtl  aliter  dicendum,  quod  in  illa  projto- 
silione  qua-  est  quarla,  ibi  loipiilur  auc- 
tor  hujus  libi  i  de  esse,  i|uo(J,  sioul  supra 
dictum  (a.  1,  in  c),  noii  esl  iiilelligen- 
dum  do  es.-e  abalraclo  secuiiduin  posiliu- 
nem  IMatunicurum,  sed  de  esse  [larlici- 
palo  in  pnuio  gradu  enlis.  hicit  er^o, 
quod  esse  cniidalum,  (piainvis  sil  iinurn, 
laiucn  mulliplicalur,  sciiicet  quia  ipsuin 
recipil  iiiullipiiiilati-iu.  El  ipbuiu  quideiu 
non  usl  facluni  luulla,  niisi  quia  ipbuin  esse, 
quaiiivi.o  sil  himplix  et  noii  sit  in  causalin 
simplicius  ij)SO,  lainen  esl  conq>osilum  ex 
linilo  el  innnito.  —  Ubi  consiidcrandum 
esl,  quo  J  81  aliqua  ruriua  vel  iialura  sit 
omiiino  se|aiala  el  himplcx,  non  potr^t 
in  cam  cadere  inulliludo  :  sicul  si  ali()ua 
albedo  essct  feoparata,  non  i>S8lI  niiii  una; 
iiunc  aulein  inveniiiiilur  mull:L'  albedines 
divers^t',  quao  p:irlici|iaiit  albeJineiu.  Sic 
igitur  bi  esse  causatuiu  primuin  essel 
essc  abslraclum.  ut  IMalouici  posiierunt, 
lalu  es»e  noii  |>o8set  inulliplicari  sed  esset 
iinuin  tanluiii.  St^d  quiu  e.s^  causaluin 
pi-iiiiiiin  u.-st  e^sc  pai  licipatum  iii  nalura 
iiilelli>.'eiili.'L',  inulliplicabile  e»t  ^ecuiidum 
diversilateiu  pai  licipaiiliuin.  Et  hoc  est 
qiiod  dicil  <  el  j|>suin  quiduin  >,  scilicel 
uswe  causaluiu  piimuin,  <  non  enl  racluni 
mulla  >,  id  cst  di&tinctum  iu  uiullui  intelli- 


—  METAPHYSICA 

gentias, «  nisi  quia,  licet  ipsum  sil  simplex 
et  non  sit  in  causatis  simplicius  eo,  ta- 
men  est  compositum  ex  finilo  et  infinito  i>. 
Quamquidem  compositionem  etiam  Pro- 
culus  ponit  (89.  propos.)  diccns  :  <f  omne 
entis  ens  ex  fine  est  et  infinito  »,  quod 
quidem  secundum  ipsiim  sic  exponitur  : 
Omne  enim  immalerialiter  (1)  ensinfini- 
tum  est  secundum  putentiam  essendi ;  si 
enim  quod  potest  miigis  duraro  in  csseest 
majoris  potenliai,quoJ  polo^tin  infiuitum 
durareines^e  estquaiilumad  hoc  infinil£e 
potentise.  Unde  ipse  praMuisit  in  86.  pro- 
pos.  :Omneentis  ens  iufinilumosl,  non  se- 
cundum  mulliludinem  ejus  aul  secundum 
iir.iL!:niludiuem,  se  I  secundum  polentiam 
irolutam,  scilicel  exi-tendi,  ut  ipse  expo- 
iiil.  Si  autom  aliquid  s  c  haboret  infini- 
lam  \irtutem  essen  li,  (|Uod  non  parlici- 
paret  esse  ab  alio,  tunc  esset  solum  infi- 
iiituiu,  el  lale  est  Deus,  ut  dicilur  in 
euJom  lib.  de  Causis  prop  is.  IG.  Sed  si 
sit  aliquid  cpiod  habot  virlutem  infinilam 
ad  esseudum  secun  lum  esse  parti'ipalum 
ab  alio,  secundum  lioc  quo  I  participal 
est  finitum,  (piia  (|Uod  pai  ticipalur  non 
recipilur  in  partioipanle  secundum  totaai 
suam  iiifinitalem,  sed  particulaiitcr.  Iii 
lolum  igilur  iiitelligeulia  est  coinposila  iu 
suo  esse  ex  finito  el  infinito,  in  quan- 
tiim  nalura  iiilolli;.;eiili:e  infinita  dicitur 
secunduiu  pjtontiam  essonJi,  ul  ipsuin 
esse  ({uoJ  recipit  est  finilum.  Ex  hoo  sc- 
(piitur  (|Uod  oifd  intolli^^enliaj  multipli- 
cari  poisil,  in  tpi  inluin  polust  es^o  par- 
licipaluin;  huc  eiiiiu  ^jigmtic  nt  coinposilio 
cx  liiiilo  ct  infiiiilo.  — '<  Apn»pus.i. 

Ad  tenium  dicenJuiii,  quod  Philoso- 
{)luH  lu({uilur  il>i  non  do  causa  agenlo, 
seJ  du  cau^a  fonnali.  lllu  enim  ((UX'  sunt 
com)x>sita  ex  injteria  ol  rorma,  slatiin 
sunt  ens  et  unuin  ;  ({uia  lualeria  usl  uiis 
iii  (>otcnlia,  ot  fit  eni  uctu  ()or  adventum 
foriiuL',  ({uo)  ost  ei  causa  ussendi.  Scd  lor- 
iiia  non  habel  &\c  cs.so  (nt  aliain  rormam 
unde  si  sil  aliqua  forina  SubHistciis,  aUx- 
(iiii  rsi  in^  i'f    imum,  iioo  habcl  cau.Ham 

(1)  Al.  «  iiuuiobiliUUa  *. 


DE  SURSTy^NTIA  IMMATERIALI  —  QV. 

forinalem  sui  essc  ;  habet  tamen  causam 
influentem  ei  esse,  non  autem  causTm 
moventem,  quae  reducit  ipsum  de  polen- 
tia  prseexistcnle  in  aclum.  —  de  Spmt. 
Creal.  a.  1,  ad  5. 

Ad  quarhim  dicendum,  quod  haec  est 
una  ex  ralionibus  Avicebron,  quam  ponit 
in  !ib.  Fontis  Vitcc^  qui  existimavit  ange- 
los  esse  materiales.  Esset  autem  necessa- 
ria  ralio  illa,  si  idem  esset  modus  quo 
recipit  intellectus,  et  quo  recipit  mate- 
ria.  Sed  hoc  patet  esse  falsum;  materia 
enim  recipit  formam,  ut  secundum  ipsam 
conslitnatur  in  esse  alicujus  speciei,  vel 
ignis,  vel  aeris,  vel  cujuscunquc  alterius. 
Sic  autcm  intellectus  non  recipit  formam; 
alioqui  verificaretur  opinio  Empedoclis 
(apud  Aristotelem  1 .  de  Anima  texl.  25 ;  c. 
2),  qui  posuit,  quod  torram  terra  cogno- 
scimus,  et  ignem  igne.  Sed  forma  intel- 
ligibilis  est  in  intellectu  secundum  ipsam 
rationem  formae;  sic  enim  cognoscitur  ab 
intellectu.  Unde  talis  receptio  non  est 
receptio  maleriae,  sed  est  receptio  sub- 
stantise  immaterialis.  —  la,  q.  50,  a.  2, 
ad   2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  liber  ille 
non  est  Boethii ;  unde  non  oportet  quod 
in  auctoritatera  recipiafur ;  sustinendo 
tamen  ipsum  potest  dici,  quod  formam 
et  materiam  large  accipit  pro  actu  et 
potentia,  ut  dictum  est  (in  c).  —  Quodl. 
9,  a.  6,  ad  2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  si  arca 
esset  sine  materia  per  se  subsistens, 
esset  intelligens  se  ipsam,  quia  immu- 
nitas  a  materia  est  ralio  intelleclualita- 
tis  ;  et  secundum  hoc  arca  sine  materia 
non  difFerret  ab  arca  intelligibili.  —  de 
Spirit.  Creat.  a.  1,  ad  12.  —  Non  tamen 
sequitur  quod  substantiae  immateriales 
non  dislinguantur  ab  invicem,  ut  osten- 
delur  infra  (a.  10). 

Ad  septimum  dicendum,  quod  ea  quse 
a  primo  enle  esse  participant,  non  par- 
ticipant  esse  secundum  universalem 
raodum  essendi,  secundum  quod  est  in 
primo  principio,  sicut  etiam  supradic- 
tum  est  (ad  2) ;  sed  particulariter  secun- 


XXXV  DE  GAUSA  EXISTENDI  -    ART.  IV       433 

dum    quendam    determinatum     essendi 

niodum,   qui  convenit    huic    generi    vel 

huic     speciei.     Unaquaeque     autem    res 

adaptatur   ad  unum  determinalum  rao- 

dum  essendi  secundum  modum  suae  sub- 

stantiae.    Modus     autem     uniuscujusque 

subb^tantise  compositae  ex  raateria  et  for- 

ma,    est  secundura    forraara,    per    quara 

pertinet    ad  determinatam    speciera.  Sic 

igitur  res  composita  ex  materia  et  forma, 

per  suam  formam  fit  participativa  ipsius 

esse  a  Deo  secundum  quendam  proprium 

modum.    Invenitur  igitur  in   substanliis 

compositis  ex    materia  et  forraa  duplex 

ordo  :  unus  quidera    ipsius   materiae   ad 

formara  ;  aliiis  vero  ipsius  rei    jam  cora- 

positae  ad  esse  participatura.   Non    cnira 

est   esse  rei   neque    forma    ejus    neque 

materia  ipsius,  sed  aliquid  adveniens  rei 

per  forraara.  Sic  igitur  in  rebus  ex  raate- 

ria  et  forma  compo-itis,    materia  secun- 

dura  se    considerata,    secundura  raodura 

suae  essentiae,  habet  esse  in  potentia,    et 

hoc    ipsum    est  ei   ex  aliqua    participa- 

tione  primi  entis  ;   caret   vero  secundum 

se  considerata,  forma,  per  quam  partici- 

pat    esse  in    actu    secundum    propriura 

modum.   Ipsa   vero  res  composita  in  sui 

essentia  considerata,   jam  habet  forraara 

esse;  sed  participat  esse   propriura   sibi 

per  formara  suam.  Quia   igitur    materia 

recipit  esse   determinatura    actuale    per 

formam,  et  non    e  converso,  nihil  prohi- 

bet  esse    aliquara  forraam   quae  recipiat 

esse  in  se  ipsa,  non   in  aliquo   subjecto ; 

non  enim  causa  dependet  ab  elYectu,  sed 

potius  e  converso.  Ipsa  igitur   forma  sic 

per   se  subsistens,  esse    participat  in  se 

ipsa,  sicut  forma    raaterialis  in  subjecto. 

Si  igitur  per  hoc   quod    dico   non    ens, 

removeatur  solura  esse  in  actu,  ipsa  for- 

raa  secundura    se    considerata,    est  non 

ens,  sed  esse  participat.    Si    autera  non 

ens    reraoveat   non     solum    ipsum    esse 

in  actu,  sed  etiam  actum  seu  formam  per 

quara  aliquid  participat  esse  ;  sic  materia 

est  non  ens,  forma  vero   subsistens   non 

est  non  ens,  sed  est  actus,  qui  est  forraa 

participativa  ultirai   actus,   qui  est  esse. 


SUMM/E  Philos.  VI  —  88. 


/i34  QUARTA   PAIl?  - 

Palet  igilur  in  qiio  difTert  potcntia  qux 
est  in  substanliis  spiritualibus,  a  poten- 
tia  quse  est  in  materia.  Nam  potentia 
sub<tantia3  spiritualis  attenditur  solum 
per  ordinem  ipsius  ad  esse;  potentia  vero 
materise  sccundum  ordinem  et  ad  for- 
mam  et  ad  esse.  Si  quis  autem  utrumque 
materiam  eise  dicat,  raanifestum  est 
quod  ajqiiivoce  raateriam  nominabit.  — 
Ojjusc.  1o,  c.  8  (al.  G). 

ARTICULUS  V 

l  TRUM    SLB5TANT1.F.    IMMATEIUALF.S    CAUSAM 
Sll    ESSli  HAyEANT. 

Videtur  ([uod  subslanliae  immaleriales 
causam  sui  esse  nun  habeanl. 

1.  Diclum  est  enim  (juod  substanliic 
spirituales  non  habent  materiam.  Iluc 
aulem  communiter  tupponilur  a  philoso- 
phis  quod  ex  nihilo  nihd  fit.  <Juidqniii 
igitur  sui  causam  hiibel,  e.x  aliquo  lil  ; 
hoc  autem  e.\  quu  al  (piid  fil  est  muliria  : 
ergo  quud  nun  habel  materiam,  non 
habet  causain  esscndi.  —  (fi)usc.  V6,  c.  9 
(al.  7),  arg.  1. 

2.  Pra-lerea,  fieri,  moveri  cpiodaiu  cst 
vel  mutari.  Mutalionis  autffu  umnls  et 
rautus  subj)^cliim  uliquod  essu  upurlel ; 
est  i  niia  inolus  uctus  exislenlis  in  poten- 
tia.  Oporti't  iuMlur  uinni  ei  quod  fit,  sub- 
jectum  aliquod  prujoxistere.  Spirituales 
igitur  ^ubslantix',  bi  iiniuateriales  .sun(, 
facta;  e-fee  non    pos.«<unt.  —  Ibid.  org.  2. 

3.  Praeterea,  in  (piulibel  fuctiune  cuiu 
pervenilur  ud  factuiu  esso  ullimum, 
non  lein.inet  aliipiid  liiTi ;  »icul  nec 
|)Ost  ullimum  moluiu  oesc,  remanet 
moveri.  Viilemus  auleiu  in  his  ipix'  gene- 
rantur,  quod  untiiu(piod(|ue  euruiu  tunc 
fuctum  Otise  dicitiir  i|uu5i  tei-iuinata  fac- 
tiuiic,  (piundo  ucripil  furmuiii  ;  e>t  oniui 
fuiinu  ^'enciuliunirt  terminus.  .Adcplu 
i<.'ilur  fi)rm.'),  nun  restjt  uliipiid  fiendum. 
llabens  i}.Mliir  furinuiu  iiuii  fiteiis  secuu- 
duiu  ^uuiu  furiuuiu.  Si  igitur  aliifuid  sil 
secundum  hu  fonnu,  huc  iiun  lit  ens.  S|  i* 
lituulcs  uut(.iu  t)ub:i<uitti;u  aunt  (]iia'dam 


Mf-TAPHYSIGA 

formce  subsistentes,  ut  ex  praemissis  ma- 
nifestum  est.  Non  igitur  spirituales  sub- 
stantiai  causam  sui  esse  habenl,quasi  ab 
ulio  faclce.  —  Ibid.  arg.  3. 

4,  Pra^terea,  pote^t  hoc  probari  ex  opi- 
nionibus  Aristotelis  et  Platonis,  qui  hu- 
jusmodi  substantias  ponunt  esse  sem- 
piternas.  Nullum  autem  sempiternum 
videtur  esse  factum;  quia  ens  fit  ex  non 
ente,  sicut  albura  ex  non  albo  ;  unde 
videtur  conseiiuens,  ut  quod  fit,  prius 
non  fuerit.  Sic  igitur  consequens  est,  si 
spirituales  substantia)  sunt  sempiternai, 
quod  non  sint  laclae,  et  qnod  non  habe- 
ant  sui  esse  principiura  et  causam.  — 
76i'./.  arg.  4. 

Sed  coiilra  est,  quod  omnia  entia  sunt 
ab  uno  primo  ente,  (juod  necessario  est 
unum  tantum,  et  a  se  ens,  et  summe  ens, 
sicut  supra  ostensum  est ;  ergo  siibslan- 
ti:e  immateriaies  sunt  pioducta)  ab  iilo 
j)riiuu  ente.  —  '2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a. 
1,  in  c. 

Ri:sPuNnE0  dicf.ndi  m,  quod  si  qtiis  dili- 
gc.ter  consideret,  ab  eadom  radice  inve- 
niet  hanc  opinioneiu  proco  lere,  et  pia)- 
dictain ,  qu:t'  inulei  iaiu  spiritualibus 
subAtanliis  udhibet.  Processit  enim  su- 
piudicta  opinio  cx  hoc  (piideiu  quod  spi- 
rituales  hubsluniias  cju^dera  lutiunisesse 
e.xi^tiiuavit  cuiu  luateriulibus  subsluuliis, 
(}uu;  ^eiiau  pcrcijiiunlur  ;  ((uod  est  eurum 
qui  irau^'inuli()iieiu  trajiscendere  nun 
vulent.  Sic  et  istu  uj)iiiiu  ex  hoc  videtur 
procedere  (pu^d  elevuri  nun  putost  intel- 
iectus  al  inlnenduiu  aliuiu  moduiu  cau- 
feundi  (|uaiu  istum  ((ui  cuuvenit  luuteria- 
libus  rebus.  l'auljtiiu  enim  huiuuna  in- 
geniu  prucessisse  Nidentur  ud  invo."«tigan- 
duiu  reruiu  uriginrin.  Priiuu  nuiuque  in 
sula  oxteriurt  mututiom;  reruui  uriginem 
cuusistere  hiiiuines  exc^tiiuavOrunt.  IMco 
autciu  exterii(i'cui  ui  i^'iiiein ,  quo)  iit 
secuiidiiiu  aci-ideiitule.i  li'.insmututiune><. 
—  Viiini  eniiii  pliilu.<-upliunles  de  naluris, 
iii-ri  rcrum  slulu>-funt  iiuii  e.^-so  uliud 
quuiu  olteruri ;  ilu  (|uod  id  (|U(h1  Cftt  re- 
ruiu  8ui)stunlia,  (|uuiu  mulerium  noiui- 
iiabant,  sil   piiiicijiiuiu  prjiuuiu  peuilus 


DE  SUBSTANTIA  IMMATKRlALl    -  i)V. 

i.oii  causaluin.  Nou  cauii  clisLiiicLionctn 
substanLiae  et  accidenlis  intcllectu  tran- 
scendere  poterant.  Alii  vei  o  aliquantulum 
ulterius  proccdentes,  etiani  ipsarum  sub- 
stantiaruni  origineni  investigaverunt,  po- 
nentes  aliquas  substantias  causani  sui 
esse  habere  ;  sed  quia  niliil  prsetcr  cor- 
pora  montc  percipere  poterant^  resolve- 
bant  quidemsubbtantias  in  aliqua  princi- 
pia,  sed  corporalia,  ponentes  ex  quibus- 
dam  corporibus  congregatis  alia  fieri,  ac 
si  rerum  origo  in  sola  congregatione  et 
sogregatione  consisteret.  Posleriores  vero 
philoiophi  ulterius  processerunt  resolven- 
tes  sensibiles  subslantias  inpartes  essen- 
tiae,  quae  sunt  materia  et  forraa ;  et  sic  fieri 
rerum  naturialium  in  quadam  transmuta- 
tione  posuerunt,  secundum  quod  materia 
alternatim  diversis  lormis  subjiciLur.  Sed 
ultra  hunc  modum  fiendi  necesse  est  se- 
cundum  sententiam  Platonis  et  Aristotelis 
ponere  alium  alliorem.  Cum  enim  necesse 
sit  primum  principium  simplicissimum 
esse,  necesse  est  quod  non  lioc  modo  esse 
ponatur  quasi  esse  participans,  sed  quasi 
ipsum  esse  existens.  Quia  vero  esse  sub- 
sistens  non  potest  esse  nisi  unum,  sicut 
supra  habitum  est,necesse  estresse  omnia 
alia  quse  sub  ipso  sunt,sic  esse  quasi  esse 
participanlia.  Oportet  igitur  communem 
quandam  resolutionem  in  omnibus  hujus- 
modi  fieri,  secundum  quoJ  unumquod- 
que  eorum  intellectu  resolvitur  in  id  quod 
est,  et  in  suum  esse.  Oportet  igitur  su- 
pra  modum  fiendi  quo  aliquid  fit,  forma 
materise  advenienLe,  praeinlelligere  aliam 
rerum  originem,  secundum  quod  esse 
attribuitur  toti  universitati  rerum  a  pri- 
mo  ente,  quod  est  suum  esse.  —  Opusc. 
15,  c.  0(al.  7). 

Rursus,  in  omni  causarum  ordine  ne- 
cesse  est  universalem  causam  parLiculari 
prseexislere.  Nam  causse  particulares  non 
agunt  nisi  in  universaliura  caiisarura 
virtute.  Manifestum  est  autera  quod  ora- 
nis  causa  per  motum  aliquid  faciens, 
particularis  causa  est;  habet  enim  parti- 
cularem  effectum;  est  enimoranis  moLus 
ex  hoc  deterrainato  in illud  determinatum, 


435 


XXXV  DE  CAUSA  EXISTENDI  —  ART.  V 

omnis'|UC  muLaLio  motus  cujusdam  ter- 
minus  est.  Oj  ortet  igitur  supra  modum 
fiendi,quo  aliquid  fit  per  mutationem  vel 
molura,  esse  aliquom  modum  fiendi  seu 
originein  rerum  absque  oranium  muta- 
tione  vel  raotu  per  influentiam  essendi. 
—  Ibicl. 

Itera,  necesse  est  quod  est  per  accidens 
in  id  reduci  quod  per  se  est.  In  orani  au- 
tera  factione  quse  fit  pcr  raotum  vel  mu- 
talionem,  fit  quidera  hoc  vel  illud  ens 
per  se  ;  ens  autera  comrauniter  suraptum 
per  accidens  fit ;  non  enira  fit  ex  non  ente, 
sed  ex  non  enLe  hoc.  Ut  si  canis  ex  equo 
fiat,  ut  ArisLoLelis  exemplo  utamur,  fit 
quidemcanis  per  se  ;  non  auLem  fit  animal 
per  se,  sed  per  accidens,  quia  animal  erat 
prius.  Oportet  igitur  originera  quandara 
in  rebus  considerari,  secundura  quara 
ipsura  esse  coramuniter  suraptum  per  se 
attribuitur  rebus,quod  omnera  moLum  et 
rautationera  transcendat.  —  Ihid. 

Denique,  si  quis  ordinem  rerura  consi- 
deret,  seraper  inveniet  id  quod  est  maxi- 
mum,  causam  esse  eorura  quas  sunt  post 
ipsum ;  sicut  ignis,  qui  est  calidissiinus, 
causa  est  caliditatis  in  ceteris  eleraentatis 
corporibus.  Priraum  autem  principium, 
quod  Deum  diciraus,  est  maxirae  ens. 
Non  enim  estire  in  intinitura  in  rerum  or- 
dine,  sed  ad  aliquid  sumrauni  devenire 
oportel,  quod  melius  est  esse  unum  quam 
plura  ;  quod  autem  in  universo  raelius 
est,  necesse  est  esse,  quia  universumxle- 
pendet  ex  essentia  bonitatis  ejus.  Necesse 
est  igitur  primum  ens  esse  causara  es- 
sendi  oinnibus.  —  Opusc.  1o,  c.  9  (al.  7),  c. 

Ad  prirnum  ergo  dicendum,  quod  id 
quod  antiqui  Naturales  quasi  principium 
supposuerunt,  ex  nihilo  nihil  fieri,  ex  hoc 
processit  quia  solum  ad  particularem 
fiendi  modum  pervenire  potuerunt,  qui 
est  per  mutationem  vel  moLum.  —  Ibid. 
ad  1. 

De  quo  etiam  fiendi  modo  secundum 
argumentum  procedit.  In  his  enim  quae 
fiunt  per  muLationem  vel  rnotura,  subjec- 
tura  factioni  prsesupponitur.  Sed  in  su- 
prerao  modo  fiendi,  qui  est  per  essendi 


436  •         OUARTA  PARS  -  METAPIIYSICA 

inflL]xum,nuIIi]m  subjectum  faclioni  prae-  mutolione  proecedente  ;    unde  si   semper 

supponilur,  quia  hoc  ipsum  est  subjeclum  corpus   illumiiians  aeri  pi^scsens  fuissel, 

fieri    secundum    hunc    foclionis   modum,  semper  ab  ipso   aer  lumen  habei'et.  Sed 

quod  est  subjectum   esse  parlicipare  per  expressive  (expressius)  hoc  videtur  in  in- 

influenliamsuperiorisentis.  —  Ibid.  ad  2.  tellectualibus  rebus,  quae  sunt  magis  re- 

Et  sic  patet  ad  secimdum.  molae  a  motu.  Est  ei/im  principiorum  ve- 

Ad  terlhim  dicendum,  quod  hoc  argu-  ritas  causa    veritatis    in    conclusionibus 

raentum  similiter  procedit  de  hoc  modo  semper  veris.  Sunt  enim  quaedam  neces- 

fiendi  qui  est  per  mulationom  et  motum.  sariaquae  cnuiarn  suaenecessilalis  habenl, 

Cum  enim  ad  formara  perventum  fuerit,  ut  L-tiam  Aristoteles  dicil  in  5.  Metaphys. 

nihil  de  molu   restabit.  Oportet  enim  in-  {text.  6  ;  1.  4,  c.  5)  et  in  2.  Phys.  {text.  87 

telligere,  quod  pcr  furmam  res  generata  ad  92 ;  c.  9). 

participel  esse  ab  universali  essendi  prin-  Non  ergo  nesliraandum  est,  quod  Plato 

cipio.  Non  enim  cjusae  agenles  ad  deler-  et  Aristoleles  propler  hoc  quoil  posuerunt 

minatas  forraas,  sunt  cau?ae  essendi,  nisi  substantias  materiaies  seu  etiam  caMestia 

in  quanturaagunl  in  virtute  primi  el  uni-  corpora  semper  fuisse,   eis  subtraxerint 

versalis  principii  essendi.  —  Ibid.  od  3.  cauiaui-e^sondi.  Non  enim  in  hoc  a  bcn- 

Ad  quartum  dicendum,  quod  eliara  hoc  tentia  cathulica:)  fidei  doviant,  quudhujus- 

arguraentura  codera  raodo  pince  lit  de  his  moJi  posuerinl   non   causata,    sed  qiiia 

quae  fiunt  per  raotum  vel  mulationem,  in  posuerunt  ea   semper  fuisse,  cujus  con- 

quibus  necesse  est  ut  non  esse  praecedal  Irarium    fides  catholica  lenet.  Non  enim 

esse   eorum  quae  fiunt,  quia  eoruin  esse  est    necessarium    quod,    quamvis    origo 

esl    lerminus   mutationis   vel    molus.    In  sit   ub   immubili   principio  abs(|ue  motu, 

his  autein  qiue  fiunt  absque  rautalione  vel  eorum  esse  sil  sompilernum.  A  quolibet 

raotu  per  simplicem  cmanaliunem  seu  in-  eniin   agenle  procedit  effcctus  secundum 

lluxum,   potesl  inlelligi   aliijuid  e^se  fjc-  inodura  sui  osse.  Esso  autein  piimi  prin- 

lum  praeler   hoc   quod     quandoque    non  cipii  esl  ejus  inlelli-ero  et  volle.  Procodit 

fueril.  Sublala    enim    mutaliono  vol  ino-  igilur  univorsilus  rorum  u  priiuo  principio 

tu    non    invenitur    in    aclione    inlluentis  sioulab  intelligoiito  et  volenle.lnlolligonlis 

principii,  |irioiis  el  posterioria  succosbio.  autem  el  volenlisfslproJucere  uliquid  non 

Undo  iKCCsso  osl  ut  sic  sc  h.il)oat  elToctus  quiJomex  ncoossilute,  sicul  ipsuiu  usl,bod 

per  influxum  causulus  ad  causum  influeii-  sicul  vull  ot  intelligil.  In  intellectu  aulem 

lem  quuradiu   agil,   sicut    in    rebus   quae  primi  inlelligonlis  cumprehondilur  oinnis 

per.   motum    fiiinl   so    hubot   elTeclu.s   ad  niolntJ  ohsendi,  ol  umnis  monsura  quan- 

causam  agentem  in  termino  .•icliunis  cum  lilutis  ot  iluialionis.  Sicut  ij;ilur  non  oun- 

niolu  oxisttMilis  ;  tum  aulein  oneflus  jum  dein    inoduin  ossendi    robu8   indidil  quo 

est.  Niccsse  ol  igilur  ul  in  his  qux*  ubs-  ipsum  oxi-lit,  cori)oruinque   quanliluloin 

qiit:   inolu   fiunt ,   simul   cuiu  ugentis  in-  sub  detenninala  raonsura  conclusit,  cuiu 

lluxu  sit  ipse  ollectus  proJuclns.  Si  aiilem  in  ejus  poteblato,    sicut    ot   in  intelloclu, 

actio  influontis  sino  molu  ex^lilerit,  non  omne*  mensuiai  (Onlinoantur  ;  ila  otiain 

accedil  ogcnli   dispositio,   nl  |Oslmoduin  de  lil    rebiis    laloin    durutionis     inoiihU- 

possit  agere,  cuin  prius  non  poluoiit ;  quia  luiu    qu.doin     voluil,    non    quuloiu    ip- 

juin    Iklt  mulutio   (pia.'Juin  es.sel.   Potuit  HUin  hubet.  Si-  ul  igilur  corporuin  quan- 

i^'itui    soinptr  ogero   iiifluendo;    undo  et  lilus     Hub     lali     iletormmula      ineniuia 

elTeclus  piodurlu.>  intelligi  pot' 8t  serapcr  concluJilur,  non  quia  uclio  priini  princi- 

fuisso.  Et  lioo  qiii  lom  uliquulilor  appuret  pii  ud  hanc  inon^ur.iin  qiiaiilitatiH  dolor- 

in    corpuiulibus    rebuH.    Ad    pnosontiani  iiiinotur,  so  I  ipiiu  talin  mt^nsuiu  quanliln- 

ciiiin    corporis    illuininuntiH,    )>roducitur  lis  Hoquitur  in  oiToolu,  (|uuloni  inldllertus 

luinon  in  aoro  abpqiu'  aliqua  uoris  Iruns-  priiiKU  cau»;i' piajscripsit ;  ilacliaiu  exoc* 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU. 
tione  primi  agentis  consequitur  delermi- 
nata  dnrationis  mensura  ex  inlellectu  di- 
vino  eani  praescribentc,  non  quasi  ipse 
subjaceat  successiva3  durationi,  ut  nunc 
velit  aut  agat  aliquid  quod  prius  noluerit, 
sed  quia  lota  rerum  duraiio  sub  ejus  in- 
tellectu  et  virtute  concluditur,  ut  dctermi- 
netrebusab  aeterno  mensuram  durationis 
quam  velit.  — Ibid.  ad  4. 

ARTICULUS  VI 

UTRUM     SUBSTANTIA     IMMATERIALIS     CREATA 
COMPONATUR    EX    ESSENTIA    ET    ESSE. 

Videtur  quod  substantia  immaterialis 
creata  non  componatur  ex  essentia  et 
esse. 

1.  Essentia  enim  substantiae  immate- 
rialis  creatae  est  ipsamet,  puta,  essenlia 
angoli  est  angelus  ;  quia  quidditas  simpli- 
cis  cst  ipsum  simplex.  Si  ergo  angelus 
componeretiir  ex  essentia  et  esse,  compo- 
neretur  ex  se  ipso  et  alio;  hoc  autem  est 
inconveniens.  Non  ergo  substantialiter 
componitur  ex  essentia  et  esse.  —  Quodl, 
2,  a.  3,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  nullum  accidens  cadit  in 
substantialem  compositionem  substanlise; 
sed  csse  angeli  est  accidens,  soli  enim  Deo 
esse  est  essentiale  :  ergo  substantia  spi- 
ritualis  creata  non  est  composita  ex  cs- 
sentia  et  esse.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  dicitur  in  lib.  de  Caiisis 
propos.  28  :  «  Omnis  subslantia  stans 
per  essentiara  .suam  estsimplex  nec  divi- 
ditur  )>,  et  propos.  29  :  «  Omnis  subsfan- 
lia  simpley,  est  stans  per  se  ipsam,  scili- 
cet  per  es&entiam  suam  »  ;  ergo  idera 
quod  prius.  -  de  Caiisis  propos.  28  et 
29. 

4.  Prseterea,  in  eodem  lib.  propos.  17 
dicitur  :  «:  Infinitum  priraum,  quod  est 
intelligentia,  est  propinquum  uni  puro  ;  et 
propter  illud  factura  est,  quod  in  omni 
virtute  propinqua  uni  puro  est  infinitas 
plus  quam  in  virtute  longinqua  ab  eo  ; 
quod  est,  quia  virtus  quando  inci- 
pit  muUiplicari,   tunc    destruitur   unilas 


XXXV  DE  CAUSA  EXISTENDI  —  ART.  VI  i37 
ejus  ».  Unde  concluditur,  quoJ  intelli- 
gentiae  (quas  hic  vocamus  substantias 
spirituales  creatas)  quanto  magis  sunt 
propinquaj  uni  puro,  tanto  magis  sunt 
unilae;  et  per  consequcns,  quae  est  pro- 
pinquissima,erit  maxime  unita;  ct  sic  non 
poterit  in  ea  esse  compositio.  —  Ibid. 
propos.  17. 

5.  Praeterea,  in  eodem  lib.  propos.  7 
dicitur,  quod  «:  intelligentia  est  substan- 
tia  quae  non  dividitur  »  :  ergo  similiter 
non  componitur  ;  videtur  enim  quod  om- 
ne  quod  coraponitur  possit  dividi.  —  Ibid. 
propos.  7. 

Sedconlra  esf,  quod  dicitur  in  Commen- 
to  ejusdera  libri,  quod  intelligentia  quam 
dicimus  angelum,  habet  essentiara  et 
esse.  —  QuodL  2,  1.  c.  arg.  Sed  conira. 

Respondeo    dicendum,  quod    dupliciter 
aliquid  de  aliquo  praedicatur  :  uno  modo 
esscntialiler,   alio  modo  per  participatio- 
neni  :  lux    enim  praedicatur   de  corpore 
illuminato  parlicipalive ;  sed  si  esset  ali- 
qua   lux    separata,    praedicarelur    de   ea 
essentialiter.  Secundum  hoc  ergo  diccn- 
dum   est,  quod    ens   praedicatur   de  solo 
Deo  essentialiter,  eo   quod   esse  divinum 
est  esse  subsistens  et  absolutum  ;  de  qua- 
libet  autem  crealura  praedicatur  per  par- 
ticipationem  ;    nulla    enim   creatura  est 
suura  esse,  sed  est  habens   esse.   Sic    et 
Deus  dicitur  bonus  essentialiter,  quia  est 
ipsa  bonitas  ;    creaturae   autera  dicuntur 
bonae    per  participationem,   quia   habent 
bonitatera;  unumquodque  enira  in  quan- 
tura  est,  bonumest.  Quandocunque  autera 
aliquid  prae  licatur  de  altero  per   partici- 
pationem,  oportet  ibi  aliquid  esse  praeter 
id  quod  participatur ;  et  ideo  in  qualibet 
creatura  est  aliud  ipsa  creatura  quae  habet 
esse,  et  ipsum  esse  ejus  (sicut  etiam  pa- 
tet   ex  supra  dictis).    Et    hoc   est  quod 
Boethius  dicit  in  lib.  de  Hebdom.  (Migne 
t.  64,   col.   1311-1314),  quod  in  omni  eo 
quod  est  citra  priraura,  aliud  est  esse  et 
quod  est.  —  Quodl.  2,  a.  3,  c. 

Sed  sciendura  est,  quod  aliquid  parti- 
cipatiir  dupliciter  :  —  uno  mudo  quasi 
existens  de  substantia  participanlis,  sicut 


438  OUARTA  PARS  -  METAPHYSICA 

genus  participalnr  a  specie.  IIoc  aulein  Ad  terlium  dicenduni,  quod  in  illa  pro- 

modo  esse  non  participalur  a   creatura  ;  posilione  excluditur  a  substantia  stanle 

id  enim  est  de  substantia  rei  quod  cadit  per  se  ipsani  compositio  quae  est  ex  par- 

in  ejus  definilione  ;  ens  autem  non  poni-  tibus,  Eadeni  enim   propositio  ponitur  in 

lur  in  definilione  creaturae,  quia  nec  est  lib.  Proculi    propos.  47  :  <t  Onine  authy- 

o-enus  nec  di(Terentia  ;  —  unde  participa-  postalon  impartibile  e?t  et  simplex  ».  Ubi 

tur  sicut  aliquid  non  exislens  de  essentia  primo  considerandum  est,  quol    simplex 

rci ;  ct  idco  alia  qucestio  e.-t  an  esl  et  quid  el  iinpartibile  est  ideni  substitulo,  diffe- 

esl.  Unde  cura  omne  quod  esl  praeter  es-  runt  aulfin  ratione.  N.mi  imparlibile  di- 

sentiam   rei  dicatur  accidens,  csse  quod  cilur  aliquid  pcr  privationem  divisionis  ; 

perlinol  ad  qnsestioneni  an  cst,  cst  acci-  quia  scilicet  non  est   in  multa  divL-iibile. 

den?  ;  et  i  leo  Commenlator  dicil  in  5.  Mc-  Simplex  autem  dicitur  ali(|uid  per  priva- 

taphi/s.,  (\nc)d    ista    proposilio   c  Socrales  tionem  composilionis  ;  quia  scilicet  non  est 

cst  y>  est  de  accidL-ntali  prai'  licato  secun-  ex  muUis  compo^ilum.  Dicilur  ergo  sub- 

dum  quod  importat  enlitalem  rei,  \el  ve-  stanlia  per  se  stans  imparltbdis  seu  indi- 

litalem  propositionis.  SeJ  vcrum  esl  qui-  Nisibilissecundum  l'roculum,quia  (inquit) 

dem  quod  hoc  nomen  «  ens  »,  secundum  si  pailibileosl  aulhyposlalon,id  eslens  per 

quod  imporlat  rem  cui   competit   hujus-  so  sub^islens,  insliluit  [»arlibile  se  ipsum, 

modi  esse,  sic  significal  essentiam  rei  et  et  totum  ipsum  verlclur  ad  se  ipsum,   et 

dividilur  pcr  decem  genera;   uon  lamen  omne   ii»  umni   se   ipso  erit  ;  hoc  autem 

univoce,  (juia  non  eadcn»  ralione  compc-  impossibde  :  impaitibile   ergo   authypo- 

lit  omnibus  esse,  scd  subslanlicc  t|uidem  slalon  e^l.  Ad  cujus  eviilenliam  consido- 

per  se,  aliis  aulcm  ahler.  Sic  ergo  in  sub-  randiun  esl,  (|UoJ   hic  accipilur  esse  ali- 

slantia    immateriali    croala   esl     rjuidem  (jui  l  staus  per  so  ip-um  non  ratione  par- 

com|H»sili()  ex  Cssenlia  cl  esse,  nun  lamen  tis,  uts«  ilicet  una  pai-s  ejus  slet  per  aliam, 

est  compo-ilio  hicnl  ex  pailibus  .sub^lan-  .'•icul  accidil  in  (iubslanliis  materialibus; 

lia%  sed  sicul  ox  »ub>laiilia  el  k»  quod  —  sei   ratione  lotius,    ut   scilicet    lolum 

adha)iel  subfelaiilirL'.  —  Quoll.    ii,    o.  3,  slel  pcr  se  lotum.   Unum(|uodquo  aulom 

c. ;  cf.  Opusc.  ^O,  c.  'i,  ;  de  Div.  Nom.  c.  c<»nverlilur  ad    il  p.r  (juod  slal,    sicul 

U,  I.  i.  elTeclus  ad  causam;  el  opoi  lelrpiod  sil  in 

Ad  priniiim  ergo  dicendum,  quod  ali-  eo  bicut  in  suo  fundamenlo.  Si  ergo  ab- 

quamlo  ex  his  (|ua.*  sim-ii  jungunlur  re-  quid  j>arlibile  sil  ^laiiH  per  j»o  ipsum,  opor- 

liiKpiilur  aliipia  res  lerliu ;  hIcuI  ex  oni-  lel  quod  (|Uiulibel  pais  ejus  slelp3r qu  «m- 

ma   el    coi|»uro    consliluilur    humaiiilai),  bbat  ;    el                't     fuiidatur  in    (luali- 

(pue  <;>t  liomo,  unde  h"          'iiiponilur  cx  bet ;  quod   c^l  itn         '  ilo  :  quia  bic  80- 

aiiima  el   corpore.   Ahqu.iudn  aul''m  ex  queretur  quoJ  nu.i  ci  oa  lem    piiH  ejus 

his   tpue    simul  jiingunlur    non    resultal  e.-si.l   caus.i   el   elfeclui    simul    ro-pcclu 

res    lerlia,    .sed    resullal    qiKclam    ratio  eju^dem;   (pjoj    cmI   impos-ibilo.    Ditilur 

composita  ;  sicul  ratio  hominis  albi  resol-  eliam,tpin  I  Mib.slanlia  ^l:»ns  iier^je  ips.im 

vitiir  iii  lutionem  homiiiis  ot  in  ratii»ii)ia  sit  »\iu^           quia  in  oi                     'o  cx 

albi,  el  iii  lulibus  aliquiJ  componilur  ex  pliii  ibu«,    iiece.sso    ohI    ponero  quoiidaiii 

80  ipso  et  alio  ;    hitut  album  componilur  parlium   oidine  u,    ul  scilicol    uiiu  pars 

cx    00    quoJ    est  ulbum  -t                «•.  —  cjiLs  sil  iiielior  .  l  alt 'la  vilior.  Mulla  ei»im 
(Juodl.  2,  n.  3,  ad  1. 

Ad  secundum  diceiidum,  (juoJ  eSfio  ei>l 
aceideiia  non  (|ua»i  jier  "18, 

seilqua.-siactualilas  riiju^liwel  .sUit.^Uiuiiie; 
uiide  ip.^e  l)eu.->,  tpii  ui  nelualilai<,OHl 

Huum  esso.  —  Ibid.  .ii  -. 


ixd  unir 

luiu   orJiiio  «pio  tam 

pi'r\eniniil 

>    mulliluJu 

Oldiiio  ' 

iiLn.  LuJo    \id0' 

mu-,(piuj 

lU     '. 

.  'Jl  !  ' 

ne  ror|ioriM  iialii- 

,.    1       r    . 

1  chI 

1" 

■   m  ileria  ;  el  in 

t.'  'IHl  "  '    '1  Vl-  1 

uo 

CUJi 

..     ....xli   uuuin    eln- 

DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALl  —  QU- 

menluin  dominalur;  et  in  compositione 
partium  animalis  unum  membrum  est 
principaliiis  alio ;  et  in  partibus  alicujus 
continuiunaparsmfigisacceditadpunctum 
quam  alia.  Si  ergo  aliquid  compositum  ex 
pluribus  partibus  sit  stans  per  se  ipsum, 
oportebitquo;!  qua^Iibet  pars  ejus  sit  stans 
exqualibet;  et  ita  pars  melior  depende- 
bit  ex  viliori,  eteconverso.  Deinde  dicitur 
omne  stans  per  sc  ipsum  csse  simplex,  et 
non  compositum  ;  quia  est  sibi  sufficiens 
in  suo  esse,  non  indigens  alio  ad  sui  sub- 
sislenliara,  per  quod  non  excUuiitur  de- 
pendentia  a  causa  agente,  quam  sequi- 
tur  compositio  ex  essentia  et  essc,  sod  a 
causa  formali  et  materiali  subsistentiam 
praestante.  Et  hoc  manifestum  est,  quia 
omne  compositum  cx  parlibus  non  est 
sibi  sufficiens,  sed  indiget  ad  substantiam 
partibus  ex  qnibus  componitur,  quse  se 
habent  in  habitudine  causae  materialis  ad 
totum.  —  de  Causis  propos.  28  et  29. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  non  est 
inlenlio  auctoris  lib.  de  Causis  illuJ  pro- 
bare  in  illo  loco,  ut  patet  ex  primis  ver- 
bis  propositionis  illius  quae  sunt  :  «  Om- 
nis  virtus  unita  plus  est  infinita  quam 
multiplicata  »  ct  ex  9o.  propositione  Pro- 
culi  quse  est  :  <r  Omnis  virtus  unitior  exi- 
slens  est  infinitior  quam  plurificata  d  ; 
quod  est,  quia,  sicut  patet  in  propos.  16, 
omnes  virtutes  infinita)  dependent  a  pri- 
mo  infinito,  quod  est  virtus  virtutum. 
Oporlet  igitur  qiod  quanto  virtus  magis 
illi  primse  virtuti  appropinquat,  tanto  ma- 
gis  participet  de  ejus  infinitale;  illa  au- 
tem  virtus  est  essentialiter  unum.  Opor- 
let  igitur  quod  quanto  est  magis  unum, 
tanto  habeat  virtutem  magis  infinitam. 
Et  inde  est  quod.  virtus  intelligentiae,  quai 
est  prima  inter  virtutes  causatas  infini- 
tas,  est  maxime  infinita,  utpote  propin- 
quior  uni  primo.  Virlutes  vero  quse  mul- 
tiplicantur,  ex  hoc  ipso  deficiunt  ab  uni- 
tate.  Et  ideo  minoratur  earum  posse,  et 
hujus  exemplum  patet  in  virtutibus  co- 
guoscitivis  :  intellectus  enim,  qui  non  di- 
viditur  in  multas  potentias,  efficacior  est 
in   cognoscendo  quam   sensus,    qui   per 


XXXV  DE  CAUSA  EXISTENDI  —  ART.  VI       i39 

multas  potentias  diversificatur.  Et  eadem 
ratione  virtus  cognoscitiva  intelligentia3, 
quae  non  diversificatur  per  sensitivam  et 
intellectivam,  cst  fortior  quam  virtus  co- 
gnosciliva  humana,  tam  circa  sensibilia 
singularia  quam  circa  intelligibilia  co- 
gnoscenda.  Et  hujus  signum  est,  quia  vi- 
demus  in  rebus  corporalibus  particulari- 
bus,  quod  quando  multa  aggregantur  et 
uniuntur,  fit  vehementior  eorum  virtus, 
ex  qua  consequnntur  mirabiles  operatio- 
nes  :  sicut  jiatet  in  multis  hominibus  si- 
mul  trahentibus  navem,  qui  divisim  non 
possunt  eara  Irahere  nec  partes  ejus  pro- 
portionales ;  et  quanto  magis  dividitur 
virtus  rei  corporalis,  tanto  debilior  fit, 
et  facit  operationes  viliores  :  sicut  tota 
domus  in  magno  igne  congregato  calefit, 
quod  fieri  non  potest,  si  ignis  dividatur 
per  diversas  partes  domus.  —  de  Causis 
propos.  17.  —  El  ex  his  pat3t  intentio 
auctoris  lib.  de  Causis.  Verum  est  tamen 
quod  assumitur  in  argumento  quod  quan- 
to  aliquid  propinquius  est  uni  primo, 
tanto  est  magis  unitum.  Non  tamen  se- 
quitur  quod  id  quod  est  propinquissi- 
mum,  sit  etiam  maxime  unum,  sed  tan- 
tum  ea  proportione  qua  dicitur  propin- 
quum.  Non  dicitur  autem  esse  propin- 
quissimum  nisi  per  respectum  ad  ea  quai 
sunt  infra  se;  supra  se  enim  multa  etiara 
produci  possunt  nobiliora  et  prirao  uni 
et  primo  enti  propinquiora. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  ea  qua3 
sunt  superioris  ordinis  cognosci  non  pos- 
sunt  sulficicnter  per  ea  quae  sunt  ordinis 
inferioris,  eo  quod  superiora  excedunt 
inferiorum  modum  et  virtutem.  Quia  vero 
humana  cognitio  a  sensu  inilium  sumit, 
ea  quae  nostris  sensibus  offeruntur,  co- 
gnoscere  sufficienter  possuraus;  sed  ex  his 
in  superiorum  cognitionem  pervenire  non 
possumus,  nisi  secundum  ea  quce  ex  sen- 
sibus  nobis  notis  habent  communia  (1). 
Ea  vero  quae  totaliter  nostris  sensi- 
bus  offeruntur,  sunt  inferiora  corpora, 
cura  quibus  superiora  corpora  in  essen- 
liaD  speciem  non  conveniunt,    nec  in  na- 

(1)  Al.  omnia. 


UTRUM  IN  SUBSTANT1I3   SPIRITUALIBUS   CREA- 
TIS    SIT    PERSONALITAS. 


440                                                  OUARTA  PARS  -  METAPHYSICA 

lurae  coiiditione  ;  conveniunt  aulem  in  ra-  exessantia  etesse  non  infert  securadivisi- 

lione  quanlitatis  luminis   ct   eorum  qu?e  bilitaLem  proprie  loquendo,  sicut  palel  ex 

ad  iiaec    sequuntur.    Et   ideo   pertingere  supra  dictis  (iii  c). 
possumus  ad  cognoscendum  de  superio- 

ribus  corporibus   et    claritatem  ipsorum  ARTICULUS  VII 
in  quanlum  sunt  nobis  visibilia,  et  quan- 
titatem  magnitudinis   et   motus    ipsorum 
et  figurom,  et  itiam  gradus   ip^orum  se- 

cundum  modu;n  quo  conveniunt  in  gene-  Videtur  quod  in   substantiis  spirituali- 

rc  cum  inferioribus  corponbus  ;  propriara  bus  crcatis  non  possit  esse    personalitas. 

aulera  naluraiu  iptorura  secundura  ratio-  1.  Individuatio  enim  est  de  ratione  per- 

nem  speciei   scire  non  possumus  nisi  per  sonse,  quia  persona  est  rationalis  naturae 

ncgalionem,  in  quantum  Iransceiidit  infe-  individua  subslanlia;    principium  autem 

riorum  corporum  naturara.  Unde  Arislo-  individualionis   est   materia  :  cum   ergo 

teles  in  1.  de  Caslo  (texl.  17  ad  22;   c.  3)  substantia  spiritualis  creala  raaleria  ca- 

probat  coelcste   corpus   non    esse    neque  peat,  ut  diclura  cst  (a.  3),  videtur  quod  ab 

gravo   neque   leve,  ntque  gcncrabile  nc-  q^  personalilas  excludatur.   —  2.    Sent. 

que  corruptibile.    Sed    licct   inlelligcntia  jist.  3,  q.  l,  a.  2,  arg.  l. 

transcendat  lotum    ordinem  corporalium  2.  Piaclerea,  omnis  forma  quanlum  est 

rerum,  quia  lamen  e.-l  ab  alio,  sua  quid-  jg  go  coramunicabilis  est  et  uiiiversalis  ; 

ditas  vel   ossenlia    non    e^t   ipsura  suuia  54.^  subslantia  spirilualis  creata    est  for- 

esse,   sed  est   res  subsislens   in  suo  csse  ma  siraplex  :  crgo  videlur  quod  sit  uni- 

parlicijjato,  el  ideo  quodaminodo  coiive-  vcrsalis.    Sed    universalia    non    dicinms 

nit  in  gencre  cuin  corj)oribus,  qu;e  eliara  personas,  uldicil  Boclliiiis  iii  Iib.(/t'  Dua- 

in  suo  essC  8ubsi?tiinl;  et  sic   sccunduiu  ^j/s  Naturis  (c.  2  ;  —   Migne  t.    64,  col. 

logirain  inlentioncm  videlur  (]uod    pona-  13'i3);   crgo    idem    quod    prius.  —  lljid. 

lur  in  g«  nero  substantiae.  Kl  ideo  inlelli-  arg.  2. 

geiilia  quidem  nolificaii  polest  enarrative  3.   Praelerea,    j^erfectio  dobet  perfecti- 

seu  alfirmative  qunnltiiu  ad  suuin  genus,  bili  pro|)orlioiiari;  sed   f<rina  intclligibi- 

ul  dicatur  esse  substantia  ;  sed  quantum  bs,  qux  esl  peiferlio  inlelleclua,  non  lia- 

ad  dilTerenliam   spi.cilicain    enairaii  non  bel  lalione.n  singularis,  scd   inagis  uni- 

Itotosl,  stnl  oport't  quo  I  per    negatioiiein  versalis  :  ergo  nec  iiilollectus.  Sed    rub- 

nobis  iiolifictHur,  iii  quantum  transcendit  slanlia;  spiriluales  crealae,  hcili>  el  angili, 

tolum  oidiiicm  corpoialium  reruin,   qui-  hunt  divini  inlelloclus  et  diviiiae  montes, 

bns  convciiil    divorsilas.    Et  ideo   auclor  ul  dicil   Dionysius    (in    cap.    11    Civlestis 

lib.  de  Causis  nolificans  iiilolligcnlix*  .!S.sen-  llieixirclme;  —  Migno  t.  3,  col.  283);  ergo 

liam,  prout  a  nobis  iiotincari  polest,  pro-  idein  (|Uod  prius.   —  Ibid.  oig.  3. 

ponit  hanc    projjosilionom  :  *  Inlelligon-  4.  Praeleroj,  porsona  esl  ralionalis  na 

lia  est  subslanlia    i\um    iion   dividilur  ».  luiaj  individua  subilanlia ;   sod  a  niony- 

Loqiiilur  ergo  liic  auclor  liujus  libri  de  sio  {de  IHv.    Nom.    c.  4  ;  —  Migno    t.  3, 

divisione  qiiae  supjionit  composilionein  cx  c(»l.  694)  poUitur  angoliisin  ordine  inlel- 

parlibus,  quod  maiiilostum  esl  ex  verbi-j  ligibilium,  quaj  supra  ralioiiobilia  conai- 

quae    sotpiunlur,    dicil   eiiim  :  <  (juia  si  slunl :  ergo  vidolnr  quod  angelus  iion  sit 

non  esl  cum  magniludine,  noquo  coriuis,  persona.  —  Ibid.  arg.  4. 

nequomoN.  lur, tuncpioculdub.o  ii.jndi\i-  Sed  rontra,  |>.'isona  esl  liypoalani»  pro- 

dilur  * ;  ol  iloruin  :  «  omne  divisibile  iiun  prielalo  di-jlinclu  a  I  dignilalem  ptTtinen- 

dividitur  niei  aut  in  inullitudiiioin,  aul  in  te;  sod  angolus  sive  Hubslantij  spiritua- 

magnitudinein,  aut  in  inotuin  suuin  ».  —  lis  creata  cuin  »it  quiJ  siib-ialens,  dirilur 

de  Causis  propos.  7.  —  Compositio  uutem  hyposlasls,  el  ejus  propriolalea  suiil  iiu- 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXV  DE  CAUSA  EXISTENDI  —  ART.  VIII 


bili.ssimae  :  crgo  videtur  qiio  1  sit  pjrso- 
na.  —  Ibid.  arg.  1  Scd  conlra. 

Respondeo  dicendum,  quod  personali- 
tas  est  in  substantiis  spiritualibus  crea- 
lis,  alio  tanion  modo  quam  in  homine. 
Quod  patet,  si  tria  quae  sunt  de  ratione 
personse  considerenlur,  scilicct  :  subsi- 
stere,  ratiocinari,  et  individuum  esse.  — 
Snbsistit  enim  homo  in  partibus  suis,  ex 
quibiiscoraponitur.  Sed  angelus  in  natura 
sua  simplici,  nullo  indigens  parlium  vel 
materiae  fundamento.  —  Raliocinatur 
horao  discurrendo  et  inquirendo  luraine 
intellectuali  per  continuum  et  tempus 
adumbrato,  ex  hoc  quod  cognitionera  a 
sensu  et  iraaginationc  accipit.  Sed  ange- 
lus  luraen  intellectuale  purura  et  iraper- 
mixlura  participat,  unde  etiara  sine  in- 
quisitione  deiforrailer  intelhgit  secun- 
dura  Dionysium.  —  Similiter  incorarauni- 
cabilitas  est  in  homine  ex  hoc  quod  natu- 
ra  sua  receptibilis  in  fundamento  raate- 
rise  per  raateriam  determinatur.  Sed  in 
substantia  imraateriali  in  se  deterrainala 
est  ex  hoc  quod  in  aliquo  sicut  forraa  de- 
lerminabilis  recipi  non  potest ;  et  ex  hoc 
ip^o  salis  incommunicabilis  est,  et  non 
per  determinationem  recipientis  :  sicut 
divinum  esse  est  proprium  et  delerraina- 
tura,  non  per  addilionera  alicujus  contra- 
henlis,sed  per  negalionem  oranis  adhibi- 
li  (1);  unde  dicitur  in  lib.  c/e  Caims,  quod 
individualio  sua  est  bonilas  pura.  Quare 
patet  quod  personalilas  est  in  substanliis 
spiritualibus  creatis,  et  multo  nobilior 
quara  in  homine.  — 2.  Sent.  dist.  3,  q.  1, 
a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  for- 
ma  participabilis    non   individuatur   nisi 


hoc  patet  responsio  ad  secundum;  quia 
forma  rjtionera  universalitalis  habet  ex 
hoc  quod  in  pluribus  est  receptibilis.  — 
Ibid.  ad  1  et  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  forraa  qnae 
est  recepta  in  intellectu,  potest  duplici- 
ter  considerari  :  vel  per  comparationem 
ad  rera  cujus  est  similitudo  ;  et  sic  habet 
universalitatem;  non  enira  est  similitudo 
hominis  secundura  conditiones  indivi- 
duantes,  sed  secundura  naturara  corarau- 
nera  ;  vel  per  coraparationera  ad  intellec- 
tum  in  quo  habet  esse;  et  sic  est  quid  in- 
dividuatura,  queraadmodum  intellectus; 
et  alia  nuraero  species  intellectualis  (2) 
hominis  est  in  intellectu  Socratis,  et  alia 
in  intellectu  Platonis.  Unde  non  oportet 
inlellectura  non  esse  quid  deterrainatum 
et  subsistens.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quartum  dicendura,  quod  rationale, 
secundura  Dionysiura,  est  in  substanliis 
spiritualibus  scilicet  angelis  et  in  Deo 
eminenter,  secundura  quem  raodura  intel- 
lectus  angelicus  et  divinus  ratio  nomina- 
tur.  —   Ibid.  ad  4. 

AHTICULUS  VIII 

UTRUM  IN  SUBSTANTIIS  SPIRITUA.LIBUS  CREA- 
T13  SIT  COMPOSITIO  AGGIDENTIS  ET  SUB- 
JEGTI. 

Videtur  quod  in  substantiis  spirituali- 
bus  creatis  non  sit  composilio  accidentis 
et  subjecti  :   — 

1.  quia  esse  accidentale  causatur  ab 
esse  substanliali ;  ergo  et  compositio  acci- 
dentalis  a  corapositione  substanliali.  Sed 
in  substantiis  spiiitualibus  creatisnon  est 
compositio    substantialis,  quia  sunt  sub- 


pcr  materiara,  in  qua  accipit  esse  deter-     stantiae  simplices,  utDionysius  dicit;ergo 


minalum  ;  sed  forraa  quae  non  est  recep- 
tibilis  non  indiget  raateria  determinante, 
scd  in  sua  natura  deterrainatur  ad  esse, 
quod  sibi  non  ad  raaleriam  dependens 
acquiritur,    sicut    formis   corruptilibus  ; 


nec  corapositio  accidentalis.  —  Qaodl.   7, 
a.  7,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  Boethius  dicit  in  lib.  de 
Trin.  (c.  2;  —  Migne  t.  64,  col.  1250), 
quod   forina  siraplex  subjectura  esse  non 


nec  in  materia,  etsi  ad  raateriam  non  de-  potest;  sed  substantiae  spirituales  creatae, 

pendens,  sicut  animae  rationali.  —  Et  per  scilicet  angeli,  sunt  forraae  simplices,  se- 

,,,  T. ,.,    „                     „    ^,  cundum  Dionysium  (de   Div.  Nom.  c.  4  ; 

(1)  Edit.    Parm.   operum    S.    Thomc-e  «  adcliti  »  ;  J             \                                         > 

edit.  Paris.  anni  1871  et  seqq.  «  addibilitalis  ».  (2)  Al.  «  intellecta  ». 


442  OUARTA  PAllS  -   METAPHYSICA 

—  Migne  t.  3,   col.  694)  :  ergo  non  pos- 


siint  esse  subjeclurn    accideiitis.  —  Ibid. 
arg.  2. 

Sed  conlra  es!,  qiiod  Auguslinus  sub- 
slantias  spirituales  ponit  deficere  a  sim- 
plicitate  divina  per  hoc  quod  est  in  eis 
compositio  accidentis  et  subjecti.  —  Ibid. 
arg.  Sed  contra. 

Respondeo  digendum,  quol  ex  hoc  ali- 
quid  est  susceptivum  formoe  substantia- 
lis  vel  accidentalis,  quod  aliqiiid  habet 
potsibilitatis,  quia  de  ratione  polenliae  est 
ut  actui  sub-ternalur,  qiii  forma  dicitiir. 
De  substantiis  autem  S()iritualibus  crea- 
tis  diversi  diver^a  senliunt.  Oaidam  enim 
dicunt,  quod  sunt  compo^ilae  ex  inateria 
et  ffjrma.  Alii  dicunl,  quod  sunt  composi- 
laa  ex  esse  et  quod  e^t,  ut  Doeliiius  dicit. 
—  El  ulroque  modo  0;  ortel  ponere  po- 
tenlialilatem  in  sub^tantiis  spirilualihus 
crealis.  De/jnmo  enim  modo  palet.  Simi- 
liter  patere  potest  de  secuwlo;  cpiio  omno 
quod  non  est  suum  esse,  oj>ortet  habeat 
esse  receptum  ab  alio  quod  esl  sibi  fausa 
essendi.  Et  ila,  in  se  consideralum,  estin 
potentia  resp«!Ctu  illius  esse  quoi  ri'cipit 
abaho.  Ft  hoc  modo  ad  minu?  pnienlia- 
iilalem  oportet  poiicre  in  angelo,  i|iiia  an- 
{^clus  non  estsuuiu  esst',  hoc  enim  S(jlius 
Dei  est.  Kl  ita  relinquitur  (|uo  I  subilan- 
tia  spirilualis  cre;ila  polesl  essc  sul)jec- 
tuin  furma'  ai-cidentalis.  —  Quo^il.  7,  a.  7,  c. 

Ad  })ri/nutn  ergo  dicendiim,  qiiod  aub- 
8tanlialis  siiiijilicitas  in  angelis  excluJil 
compositionem  malerijB  el  forma»,  iion 
autem  (•omposiiionein  ex  csse  el  quoJ  esi; 
iiuam  composilionem  ad  miiiUA  accidfii- 
lalis  composiliu  in  an.tlis  pia'^upponit. 
Et  ilLTiim  non  oportet,  si  esso  accideii- 
tale  cuusatiir  a  subslaiitiali,  quod  compo- 
Hitio  uccidcnlalis  a  coin|)o^ilioiie  .>tibstan- 
tiali  cau.>-elur;  ijuia  subslaiilia  uli(|uo 
modo  simplc.x  pute^l  essc  sut)joclum 
accidentis.  —  Ihid.  ad  1. 

Ad  Kecundu/n  diceiidum,  quod  lioelhius 
loquitur  d(;  ilKi  formu  oimplici  <pK»  ust 
actus  purus,  cui  nihil  jxUenlialitutis  ad- 
miscelur  ;  et  tulis  csl  solub  Dous.  —  lOid. 
ixd-2. 


ARTICULUS  IX 

UTRUM    SIT    NUMERUS    VEL    MULTITUDO    IN 
ANGELIS. 

Videtur  quod  in  angelis  non  sit  nunie- 
rus. 

1.  Numerus  enim  quantilas  est ;  sed 
quantilalis  subjectum  est  materia :  cum 
ergo  in  angelis  non  sit  materia,  ut  dictum 
est  (a.  3),  videtur  quod  nec  numerus.  — 
2.  Sent.  dist.  3,  q.  i,  a.  3,  arg.  1. 

2.  Pra^terea,  secundum  philosophos,  in 
his  qujc  sunt  sine  materia  non  polest  esso 
numerus  nisi  secundum  causam  et  cau- 
satum  ;  st^d  unus  angelus  non  est  causa 
allerius:  ergo  si  sunt  siiie  materia,  nul- 
lus  numerus  in  eis  esse  potest.  —  Ibid. 
arg.  2. 

3.  PivTDlerea,  quanto  allquid  estpropin- 
quius  uni  simplici,  tanto  minus  dividi- 
tur;  sed  inter  omnes  creaturaa  natuia 
angelica  Deo  est  propiiupiior  :  ergo  vide- 
tur  ijuo  I  vel  non  sit  numerus  in  eis,  vel 
hil  pau''issimu8.  —  Ibid.  arg.  3. 

4.  Pix'lerea,  cum  jtartes  universi  sint 
ordinala.'  ad  invicem  juvanles  se  mutuo, 
illud  ex  (|Uo  noii  provenil  ulilitas  in  |)ar- 
tibus  univer^i  \idetur  esse  fiustra  vel 
vanum,  et  sic  omnino  non  esse;  sed  spi- 
rituali^  subslanlia  noii  juvat  ad  corj)ora- 
lem,  iii^i  movendo  ipham  :  ergo  videtur 
quod  non  sunt  pluros  substanlio)  separa- 
la),  nisi  qulbus  expletur  motiis  corpora- 
lis  croaliira^ ;  et  ita  videlur  ipiod  iiuine- 
rus  angelorum  sit  accipiendus  .socumlum 
numeium  inotuum  (Heli,  vol  eliam  ipso- 
ruiii  mobiliuiii.  —  Ibid.  arg.  'i. 

Sn/  contni:  1.  Ordo    universi   oxigero 
videlur  ut  id  quod  est  in  rebus  nobiliut» 
excedal  ({uantilalo  vel  niimoro  ignobilio- 
ra;  ignobiliora  eniiu  vi>loiitur  osso  prop- 
tor  iiobiliora;  uiido  oporlct  quod  nobiliora 
quuiii  propter  ho  oxislonlia  multipli( 
tur  (|uunluni  possibilu  ost ;  ot  i  ioo   vi  i 
niuH  (Orporu  incorruptibilia,  Mcilieet  C' 
blivi,iii  la.ilum  ex(:odoiecurruplibilia,  -  . 
iicct  cleiiienta,  ut  Iium:  (|uarii  non  habeanl 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXV  DE  NUMERO  ANGELORUM  —  ART.  IX     513 

nolabilemqiianlitalem  in  comparationc  ad  proprii  motoresaliquorum  corporum,  sed 

illi.  Sicut  aulemcoBlesliacorporadigniora  suj^eriores  motoribus.  —  2.  c.  Gent.  c. 

sunt    elemenlaribus,     ut    incorruptibilia  92,  rat.  1. 

£orrU|  tibilibup,  itasubstantiaeintelleclua-  Secundo,  sicut  agens  per  naluram  agit 

lcs  omnibus  co  poribus,   nt  immobiie  et  per  suara  formam  naturalem,ita  agensper 

immateriale  mobiii  ct  maleriali.  Excedunt  intellcctum   agit  per  formam  intellectus, 
igilur  in  numero  intellectuales  subslantiae  ,  utpatet  in  hisqui  agunt  per  artem.  Sicut 

separatse    omnium    rerum    materialium  igitur  agens  per  naturam  est  proportio- 

multituclinem.  —  2.   c.   Gent.  c.  92,  rat.  natum  palienti,  ralione  suse  form£B  natu- 

3.  ralis,  ita  agens  per   intellectum  est  pro- 

2.  Prseterea,    species   rerum    materia-  portionatum  patienti  et  facto  per  formam 

lium   non  multiplicantur    per  materiam,  intellectus,  ut  scilicet  hujusmodi  sit  for- 

S3d  pcr  formam.  Formae  aulem  qua3  sunt  ma   intellectiva,    quae   possit   induci    per 

extra   materiam   habent  esse  completius  aclionem  agentis    in    materiam  recipien- 

et  universalius  quam  formae  quse  sunt  in  tem.  Oportet  igilur  proprios  motores  or- 

maleria  ;    nam    formae    in    materia  reci-  bium,  qui   per  intellectum  movent,  si  in 

piuntur  secundura  materiae  capacilalera.  hoc  opinionem  Aristotelis  sustinere  volu- 
Non  vidcntur  igitur  esso  minoris  multitu-  ■  mus,     tales  intelligentias  habere  quales 

dinis   formai  quae   sunt  extra   materiam,  sunt  explicabilcs  per   motus    orbium,   et 

quas  diciraussubstantias  separatas,  quam  producibiles    in  rebus  materialibus.  Sed 

sinl  species  materialium  rerum.  —  Ibid.  supra  hujusraodi  concepliones  intelligibi- 

rat.  4.  les    est  accipere    aliquas   universaliores. 

Respondeo  DicENDUM,   quod  substantisG  Intellectus  enira  universalius  apprehendit 

spirituales    sunt    in  magno    numero   seu  formas   rerura  quara   sit    esse  earum   in 

raultitudine.  Quod  raanifestepatet  ex  duo-  rebus  ;  unde  videraus,  quod  universalior 

bus.  jPnmo,  quia  substantise  intellectuales  est  forraa   intelleclus    speculativi    quara 

secundura  suura  genus  transcendunt  ora-  practici,  et  inter  artespracticas  universa- 

ncm   naturam  corpoream  ;  oportet  igitur  lior  est  conceptio  arlis   imperantis  quara 

accipere  gradum  in  prsedictis  substanliis  exsecjuentis.  Oportet  autera  substantiarum 

secuncluni  elevationem  earum  supra  cor-  intellectualiumgradus  accipere  secundura 

poream    naturam.  Sunt   autem   quaedam  gradum  inlellectualis  operationis  quse  est 

intcllectuales  substantiae   elevalae    supra  eis  propria.  Sunt   igitur  aliquae  subslan- 

corpoream    substanliara     secundura    sui  tia3    intellecluales  supra   illas  quae  sunt 

gcneris  naturani  tantum,  quae  tamen  cor-  proprii  et  proximi  motores  determinato- 

poribus  uniuntur  ut   formae,  ut  patet  in  rura  orbiura.  — Ibid.  rat.  2. 

animis  hominum;  et,  quia  esse  substan-  Qualiter  autem  distinguantur  ad  invi- 

liarura   intelleclualiura   secundum   suum  cem,    accipere  possumus  ex  verbis  Cora- 

genus    nullam  a   corpore   dependenliam  menlaioni  in  3.  de  Anima  {text.  3o),  uhi 

h  ibct,  ut  supra  dictum  est  (a.  2,  in  c),  dicit,  quod  si  natura  intellectus  possibilis 

invL-nitur  altior  gradus  dictarum  substan-  esset  nobis  ignota,    non   possemus   assi- 

liarum,  quae,  etsi  non    uniantur  corpoii-  gnare  numerura  substanliarura  separata- 

bus  ut  formae,  sunt  tamen   proprii  moto-  rura.  Unde  dico,  quod  secundura  gradum 

res  aliquorura  corporuradeterminatorura.  possibihtatis   permixtae  in   natura   ange- 

Similiter  autem  natura  substantiae  intel-  lica  est  eorum  distinclio.  Dictura  est  enira 

lectualis  non  dependet  a  movendo,  cum  supra  (a.  2,  in  c),  quod  ipsa  natura   vel 

movere   sit  consequens    ad   principalem  quidditas    angeli    est  possibilis  respectu 

eorum  operationera,  quae  est  intelligere.  esse  quod  a    Deo  habet.    Invenitur  enira 

Erit  igilur  et  aliquis  gradus  allior  sub-  natura   cui  possibilitas  admiscetur   plus 

stanliarum  intellectualium,  quaenon  sunt  et  plus  dislans  ab  actu,  secundum  quod 


444  QUARTA  PARS 

recedit  a  similitudine  divinse  naturae, 
qua3  est  aclus  lantum.  IlJa  ergo  quiJili- 
tas  est  actus  corapletus,  prseter  quam 
non  est  suum  esse,  scilicet  nalura  divi- 
no  ;  et  illa  quiddilas  simplex  quae  est  pro- 
pinquior  per  similitudinem  ad  divinum 
esse,  minus  habet  de  potentia  et  plus  de 
actu,  et  est  Deo  vicinior,  et  perfectior ; 
et  sic  deinceps,  quousque  veniatur  ad 
illam  naturam  quae  est  in  uUirao  gradu 
possibililatis  in  substantiis  S[)iritualibus, 
adeo  quod  non  acquiritur  sibi  esse  nisi 
in  allero,  quaravis  esse  suura  ad  iilud 
non  dependeat  :  scilicet  intellectus  hu- 
manus,  qui,  secundum  Comraentalorem, 
(8t  ullimus  in  ordine  naluraiura  inlelle- 
clualiura,  sicut  raaleria  priina  in  ordine 
cor|Oralium.  —  2  Senl.  dist.  3,  q.  1,  a. 
3,  in  c;  2.  c.  Gent.  c.  92,  rat.  1  et  2. 

Ad  primum  ergo  diceiidum,  quod  sicut 
supra  (1)  diclum  est,  unum  dicitur  dupli- 
citer:  uno  modo  8e«  undura  quod  coiiver- 
tilur  cum  ente,  quod  non  dctermin.ilur 
ad  aliquud  gonus,  el  simililer  nec  multi- 
ludo  ^equens  ad  lale  unuin;  «'l  lalis  multi- 
tudo  poiiilur  in  ^pirilualibus  crealuris, 
quae  non  sequilur  divisionem  quantitalis 
vel  maleriae,  sed  distinclionem  nalurarum. 
Alio  modo  dicilur  uiium,  quod  e^t  piin- 
cipiura  nuineri,  qui  «^sl  discrclaquanlilas, 
crealus  cx  divisione  materiao  vel  continui ; 
el  lalis  non  e^t  nisi  in  mat<Tiulibus.  —  '1. 
Sent.  I.  c.  ad  t. 

Ad  secundurn  dicendura,  quod  cliain 
serundum  |iliilo.-opli<>s,  (jui  disliii<:uuiit 
iiumcrura  substantiarum  scparatarum 
secunduin  causain  ct  causalura,  causa  et 
causatum  noii  sunl  pcr  se  di-jluigucntia, 
bcd  secundum  eos  consequuntur  ad  priii- 
cipia  dislin(  lionis;  cuiii  eiiiin  dislinrtio 
sit,  per  se  luijucndu,  ptr  hoc  «|uod  e.st 
major  ncI  minorcomposilio,  elsecundum 
diHtanlium  potcnlitD  el  actus,  bccundum 
eus,  sequilur  (|uod  illud  (|Uod  est  plus  in 
aclu,  -il  causa  «juscpiud  «st  minus,  .si'- 
cundiim  ({ihmu  mo  lum  diciinl  mullitudi- 
ncm  ub  unu  piimu  simplici  proccssi 
quem  lanan  Diodum  «licil  Commentatur 

(1)  Qua<itl.  12,  art.  1  ot  ro(I<(. 


-  METAPHYSICA 

in  12.  Metaphys.  text.  38  (apud  Aristote- 
lera  12.  Melaphy^.  text.  38;  I.  11,  c.  7) 
insufficienler  probatura,  et  concedit  ab 
uno  primo  simplici  imraediate  potuisse 
plura  procedere;  ita  nos  concedimus  om- 
nes  naturas  inlellectuales  immediate  a 
Deo  processisse  distinctas  secundum  or- 
dinera  sapientiae  disponenlis  diversos  gra- 
dus  naturarura  spiritualium.  Et  ideo  re- 
moto  ordine  causalitatis  ab  angelis,  et 
retento  gradu  simplicitatis,  habebiraus 
eundera  modura  distinctionis  qucm  ipsi 
habuerunt.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  levlium  dicendum,  quod  ex  rationo 
illa  probatur  simplicitas  angelicae  natu- 
rae,  et  prapcipue  illius  quae  in  ea  suprema 
est;  sed  pluralitas  gradus  ab  ea  non  tol- 
litur.  Prjcterea  non  est  loquendura  de 
angelis  sicut  de  divina  natura,  cuin  piures 
angeli  non  tantum  nuinero,  sed  specio 
dilTerant.  —  Ibid.  ad  3. 

Ail  qunrtum  dicendum,  quod  angeli  non 
sunt  facli  propter  inotuin  corporaliuin, 
qiiia  niliil  fit  propler  vilius  se;  unde,  si 
sunl  aliqurc  substantix  non  inovenles, 
non  sequetur  quod  sint  superflua).  Nihi- 
lominus  tainen  dicondum,  quod  cx  omni- 
bus  Bubslantiis  illis  provenit  aliqua  ulili- 
lus  per  juvamentum,  in  rebus  corporali- 
bus;  qiiia  inferior»!s  angeli  in  motu 
spluerarum  Deo  ministrant,  sicut  a  qui- 
bu^dam  dicilur,  et  probabih;  videtur, 
cum  Grogoriiis  dicat  (4.  IHalog.  c.  C  ; 
—  Migne  t.  77,  col.  320)  corjioralem 
«Mtjaluram  per  spiritualcm  admiiiistrari. 
Illuminatio  uuteiu  inferiorum  ungelurum 
esl  a  Deo  per  proximos  el  modios,  ul 
dicil  Diony^ius  {de  Cctlesti  llierarchia  c. 
13  versuH  fin  ;  —  Mij^ni'  t.  3,  eol.  3U6), 
ct  ila  omnes  inlluentiam  habonl  bU|)er 
mutum  corporalium,  vel  ad  minus  (|uan- 
tiim  ad  cusluillam  bomiimm,  quio  perli- 
ncl  ud  iiltiraum  urdinem.  —  Ibid.  ad  k. 

AHTICULUS  X 
uinuu  spiRirrAi.Ba  CRKATcnc  niPTR- 

nANT    SrBCIR. 

Vidclur  «piod  spiriluuled  croaturoD  non 
omncs  dilTLruul  sjmmmc 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXV 

1.  Magis  enirn  diversa  sunt  ab  invi- 
cem  quaj  differunt  specie,-  quani  quae  dif- 
fcrunt  numero  ;  sed  creaturse  quo  sunt 
Deo  propinquiores,  in  quo  nulla  est  di- 
versitas,  tanto  rainus  sunt  divcrsae  :  ergo 
angeliqui  siint  Deo  propinquiores,  debent 
esse  diversi  minori  diversitate,  et  proinde 
non  specifica.  —  de  Spiril,  Creat.  a.  8, 
arg.  2. 

2.  Prseterea,  convenientia  aliquorum 
in  formali  principio  facit  aliqua  idem  esse 
specie;  differentia  vero  in  principio  ma- 
teriali  facit  differre  numeio  sohmi.  In 
angelis  aulem  ipsum  esse  se  habet  ut 
formale  ad  essentiam  anseli,  ut  ex  supra 
diciis  (a.  6)  manifestum  esl.  Cum  ergo 
omnes  angeli  conveniant  in  esse,  differant 
vero  secundum  essenliam,  videtur  quod 
angeli  non  differant  specie,  sed  numero 
solo.  —  Ibid.  arg.  3. 

3.  Praeterea,  omnis  substantia  subsi- 
slens  creata,  est  individuum  contentum 
sub  aliqua  natura  communi  speciei;  ita 
quod  si  individuum  sit  compositum,  na- 
tura  speciei  praedicabitur  de  eo  secundum 
rationem  composili ;  si  vero  indiviLJuum 
fuerit  simplcx,  natura  speciei  piaedicabi- 
tur  de  eo  secundum  simplices  raliones. 
Sed  angelus  est  substantia  creata  subsi- 
stens.  Sive  ergo  sit  compositus  ex  mute- 
ria  et  forma,  sive  sit  simpex,  oportet 
quod  continealur  sub  aliqua  naluia  spe- 
ciei.  Sed  naturae  speciei  non  derogat 
quod  possit  habcre  plura  supposila  ;  simi- 
liter  etiam  nec  individuo  sub  ea  existcntj 
derogat,  si  habeat  aliquoJ  secum  compar 
in  eadem  specie.  Ergo  videtur  quod  pos- 
sibile  sit  esse  plures  angelos  unius  spc- 
ciei;in  perpetuis  autem  non  differunt 
esse  et  posse,  ut  dicitur  in  3.  Pliys.  {texl. 
32;  c.  4):  ergo  in  aijgelis  sunt  plura  in- 
dividua  unius  speciei.  —  Ibid.  arg.  4. 

4.  Praiterea,  cum  sola  species  definia- 
tur  secundum  Boethium,  quaecunque  in 
definitione  conveniunt,  videntur  in  specie 
convenire ;  sed  angeli  omnes  conveniunt 
in  illa  definilione  quam  Damascenus  ponit 
in  2.  de  Fide  Orthod.  (c.  3 ;  —  Migne  PP. 
Gr.  t.  94,  col.  866):   <i  Angelus  est  sub- 


!)E  DIFFERRNTIA  SPEGIFIGA  —  ART.  X    /i'»5 

stantia  intellectualis,  semper  raobilis, 
arbitrio  libera,  incorporea,  Deo  mini- 
strans  »  :  erero  omncs  ansccii  sunt  unius 
speciei.  —  Ibid.  arg.  6. 

5.  Piseterea,  qusecunque  conveniunt  in 
nobilissiiuo,  conveniunt  in  specie;  quia 
nobilius  est  quod  ponitur  sub  specie, 
quam  quod  poniliir  sub  genere  ;  est  enim 
differentia  specifica  formalis  respectu  ge- 
neris.  Sed  omnes  angeli  conveniunt  in 
nobilissimo  quod  in  eis  est,  scilicet  in  na- 
tura  inlellectuali  ;  ergo  omnes  angeli 
convcniunt  specie.  —  Ibid.  arg.  9. 

6.  Praeterea,  si  aliquod  genus  dividatur 
per  duas  difierentias,  quarum  una  altera 
sit  imperfectior,  differentia  imperfectior 
magis  est  multiplicabilisquam  perfectior; 
sicut  irratioiiale  per  plures  species  mul- 
tiplicatur  quamrationale.  Substanlia  au- 
temspiritualisdividiturper  unibile  et  non 
unibile  ;  unibilc  aatem  corpori  est  imper- 
fectius  in  spiritualibus  substantiis.  Cum 
ergo  substantia  spiritualis  unibilis  cor- 
pori,  scilicet  anima  humana,  non  distin- 
guatur  in  multas  species,  multo  fortius 
substantia  spiritualis  non  unibilis,  scili- 
cet  angelus,  non  multiplicatur  per  multas 
spccies.  —  Ibid.  arg.  10. 

.  7.  Praeterea,  diversae  species  secun 
dum  differentias  specificas  differunt,  quae 
ex  opposito  dividuntur;  non  possunt  au- 
tem  designari  tot  differentiae  specificae 
opposilae,  quanta  ponilur  multitudo  ange- 
Io)um:  non  ergo  omnes  angeli  differunt 
specie.  —  Ibid.  arg.  18. 

Sed  contra  :  1.  Multiplicatio  individuo- 
rum  in  una  specie  non  est  nisi  ad  con- 
servandam  speciei  perpetuitatem,  quae 
in  uno  salvari  non  potest ;  ergo  debetur 
tantum  rebuscorruptibilibus.  Sed  angeli 
non  sunt  corruptibiles  ;  ergo  non  oportet 
ut  in  illis  sit  multiplicatio  individuorura 
in  una  specie.  —  2.  Sent.  dist.  3,  q.  1, 
a.  4,  arg.  1  Sed  contra;  de  Spirit.  Creai. 
1.  c.  arg.  3  Sed  conlra;  2.  c.  Gent.  c.  93, 
rat.  3. 

2.  Praeterea,  substantiae  separatae  sunt 
quaedam  quidditates  subsistentes;  spe- 
cies  autem  rei  est  quam  significat  defini- 


l/i6  OUARTA  PARS  —  MKTAPHYSICA 

lio,  quae  est  sijjnum  qui.ldilalis  rei;  unde  lis  et    infima,  si    ponatur   abslracta    vel 

quidditates  subsisteules  sunl  species  sub-  secundum  esse,  vel  secundum  intellectum, 

sistentes:  plures  ergo    substanlise  sepa-  non  remanet  nisi  una    in  specie  una.    Si 

ralae  esse   non    possunl,    nisi  sint  pkires  enim    intelligatur   albedo    absque    omi.i 

species.  —  2.  c.  Gent.  c.  93,  rat.  1.  snbjecto    subsi?tens,    non  erit    possil)i  o 

3.  Praeterea,  id  quod  esl  speciei  in  uno-  ponere  plures  albedines  ;  cum  videamu-i 
quoque  est  dignius  eo  quod  est  indivi-  quod  haec  albedo  non  dilTert  ab  alia  nisi 
dualionis  principium  praeter  ralionem  per  hoc  quod  est  in  hoc  vel  in  illo  sub- 
speciei  existens;  multiplicatio  ifjitur  spe-  jcclo ;  et  similiter  si  e.-set  humanitas  ab- 
cierum  plus  addit  nobilitalis  et  perfeclio-  stracla.non  esset  nisi  una  lanlum.Si  vero 
nis  universo  quam  multiplicalio  indivi-  angolus  sit  subsl.inlia  ex  matL-ria  et  for- 
duorum  in  una  specie.  Perfeclio  autem  ma  composila,  necesse  est  dicere,  quud 
universi  maxime  consistit  in  substantiis  maleriae  diversoruui  angelorum  ^iul  ali- 
separatis.  Magis  igilur  competil  ad  per-  quo  modo  dislinclae.  Dislinclio  aulom 
fectionern  universi  quod  sint  plures  se-  materiai  a  materia  non  invenitur  nisi 
cundumspeciem  diversae,  quam  quod  sinl  diiplex  :  —  ima  becundum  propiiam  ra- 
multae  secundum  numerum  in  eadem  lioiiem  malerice,  et  liaec  esl  secundum 
specie.  —  Ibid.  rat.  4.  habitudinem  ad  diversosactus;  cum  enim 

4.  Praelerca,  «ubstantiai  spiriluales  materia  secundum  propriam  rationum 
sunt  perfoctiores  (luam  corpora  cceleslia.  sit  iii  poleiilia,  potentia  ;iutem  ad  aclum 
Sed  in  corporibu^  cceleslibus,  propler  dicatur,  necesse  est  vpiod  socundum  or- 
eorum  perrectiunem  non  invenilur  nisi  dinem  (l)  acluum  atlondalur  distinctio 
unum  individuum  unius  speciei, /um  (juia  in  polenliis  et  maloriis  ;  el  lioc  modo 
unumquudque  eurum  conslul  ex  lola  ma-  materia  inloiioium  corporum,  quco  osl 
teria  suce  speciei,  tum  quia  iii  uno  indi-  polonlia  ad  esse,  dill»  rt  a  maleria  cojIo- 
viduo  est  porfocle  virlus  speciei  ad  com-  slium  curporum,  qusu  esl  potoulia  ad  ubi. 
plondum  illutl  in  uuiverso  ad  quod  sua  —  Secunda  disliiiclio  maloriae  cst  secuii- 
species  ordinatur,  sicut  prsecipue  {mlet  iu  duiu  ilivisioneni  quanlitati.s  ;  piotit  luate 
sole  et  luna.  .Mullo  igitur  magis  iii  sub-  ri  i  (xislous  sub  Uis  diiuousionibusdiblin- 
stauliis  separalis  nou  iuveuilur  lusi  uiiuiu  gnilur  ab  oa  qua.^  esl  sub  aliis  dimoiisioni- 
individuuiu  iu  uua  specie.  — Ibid.  mi.  \j.  bus:  el  ;)'«"ia(iuidom    lualeria  dicliiiclin 

l\i;spi)Ni)i;o  Dic.K.NDUM,  qiiod  circa  hauc  facil  diversiliilc:u  s^ecuiRbiiu  j;onus ;  qui.i, 

quaeslioneui  diveisimode   ali(|ui  sunl  lo-  secuiidiiiu   Philosophuiu   iii  5.  .Metapftyt. 

culi.  Ovidani  eiiim  dixorunl,  (juod  omnes  (text.  SA:  l.  4,  c.  28;  gouorodineruul  se- 

spiiituale.s  sub.slaiiti;L'  sunl  unius  .<pecioi ;  ciiiidum  m>itoriaiu  divorsaiu  (2).  Secunda 

alii  voro,  qu(jd  omnes  augoli  uiiius  ordi-  auloiu  <iistiiii'tio  malerui'  fucit  diversil.i- 

uis;  alii  vero,  quod  omnes  angcli  ab  iu-  lem  iudividuorum  iii  eadeiu  specie  ;  I  a; 

viceiu  specie  dilToi  unt ;  (juod  et  mihi  vido-  uutom    secuuda    distinctio    luuteriaD  uoii 

tur  propler  Ires  rulioues.  jmjIosI  csse  iu   diversis  augeli»,  cuiu  an- 

l*nnut  sumitur  ex  condilione  subslan-  goli  sint    iucorporoi    el    omuino   ubsquo 

lia)   eorum.    Necesso   esl    cuim    dicero,  diiueusiouibus  (|uuuli(ulivis.   Holiuquitur 

(|uud  vel  siut  formu.'  simplices  sui)si.steu-  tMgo,  si  siut    piuios  ungoli  com|M)itili  cx 

les  ai).squc  lualeriu,  ut  supra  (a.  4)  hubi-  muleriu  el  furmu,  (piod  sil  iii  ci^  disliu- 

lum  esl ;  vel  (piod  Hiut  foriiiiu  composilae  clio  mutcriurum  .secuiidum   primuui  iiio- 

ex  muteria  el   foriuu.    Si   uutom  augclus  diim;    el    itu    ^oquilur  (piod    uuu  suhim 

est  formu   simplox  abstructa  a  mutoria,  spocio,  -.od  oliuui  geiP'  i-    dilToruul.  —  </# 

impossibiie  esl   olium  liugere    quod  siul  Spint.  Ci'eat.  ;i.  H,  r. 

pluros  uugoli    unius  spocioi ;    (piia  qux-  ,,m.  ...n,; 

cuuque   furma  quanlumcuiiquo  mulcria-         .ly  .\i.  «  diwrM  •. 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXV 

Secunda  ratio  sumilur  ex  ordine  uni- 
versi.  Manifestum  est  enim  quod  dujjlex 
est  bonum  universi  :  quoddam  separa- 
tum,  scilicet  Deus,  qui  est  sicut  dux  in 
exercitu  ;  et  quoddam  in  ip&is  rebus,  et 
hoc  est  ordo  parlium  universi,  sicut  ordo 
partium  exercitus  est  bonum  exercitus. 
Oportet  aulem  quod  superiores  universi 
partes  magis  debono  universiparticipent, 
quodestordo.  Perfectiusautemparticipant 
ordinem  ea  in  quibus  est  ordo  per  se, 
quam  ea  in  quibus  est  ordo  per  accidens 
tantum.  Manifestum  est  ;iutem  quod  in 
omnibus  individu  s  unius  speciei  non  est 
ordo  riisi  secundum  acci  iens  ;  conveniunt 
enim  in  natura,  et  differunt  secundum 
principia  individuantia,  et  diversa  acci- 
dentia,  quse  per  accidens  se  habent  ad 
naturam  speciei.  Quae  autem  specie  dif- 
ferunl,  ordinem  habent  per  se,  et  secun- 
dum  essentialia  principia.  Invenitur  enim 
in  speciebus  rerum  una  abundas  super 
aliam,  sicut  et  in  speciebus  numerorum, 
ut  dicilur  in  8.  Metaphys.  (lext.  10  ;  1.  7, 
c.  3).  In  istis  autem  inferioribus,  quae 
sunt  generabilia  et  corriiptibilia,  etinfima 
pars  universi,  el  minus  participant  de 
ordine,  inveniuntur  non  omnia  diversa 
habere  ordinem  per  se  ;  sed  qusedom 
habet  ordinera  per  accidens  tantum,  sicut 
individua  unius  speciei.  In  superiori  au- 
tem  parte  universi,  scilicet  in  corporibus 
coeleslibus,  non  invenitur  ordo  per  acci- 
dens,  sed  solum  per  se  ;  cum  omnia  cor- 
pora  coBlestia  abinviccm  i-ijecie  differant, 
nec  sint  in  eis  plura  individua  uniusspe- 
ciei,  sed  unus  tantum  sol  et  una  Iima,  et 
sic  de  aliis.  Multoergo  magis  in  supremo 
parte  universi  non  inveniuntur  aliqua 
ordinata  per  accidens,  et  non  per  se.  Et 
sic  relinquitur  quod  omnes  angeliab  invi- 
cem  specie  differunt  secundimi  majorem 
et  minorem  perieciionem  formarum  sim- 
plicium,  ex  majori  vel  minori  propinqui- 
tate  ad  Deum,  qui  est  actus  purus,  et  in- 
finitae  perfeclionis.  —  Ibid. 

Tertia  vero  ratio  sumitur  ex  perfectione 
natura)  angelicae.  Perfectum  enim  dicitur 
unumquoque   quando  nihil   deest  ei   eo- 


DE  DIFFERENTIA  SPEGIPICA  -  ART.  X     Ul 

rum  quae  ad  ipsum  pertinent;  et  hujus 
quidem  perfectionis  gradus  ex  extremis 
rerum  perpendi  potest.  Deo  eiiim,qui  est 
in  supremo  perfeclionis,  niliil  deest  eo- 
rum  quae  perlinent  ad  rationem  totius 
esse  ;  praehabel  enim  in  se  omnes  rerum 
perfecliones  simpliciter  et  excellenter,  ut 
Dionysius  {de  Myst.  Tlieologica  c.  1 ;  — 
Migne  t.  3,  col.  999;  et  de  Div.  Nom.  c.  5 
ante  mcd.  ;  —  Migne  t.  3,  col.  819)  dicit. 
Individuum  autem  aliquodin  infima  parte 
rerum,  quae  continet  generabilia  et  cor- 
ruptibilia,  perfectum  invenitur  ex  eo 
quod  habet  quidquid  ad  te  pertinet  secun- 
dum  ralionem  individuationis  suae  ;  non 
aulem  quidquid  pertinet  ad  naturam  suae 
speciei,  cum  nalura  suae  speciei  etiam  in 
aliis  inveniatur  individuis.  Quod  mani- 
feste  ad  imperfectionem  perlinereapparet, 
non  solum  in  animalibus  generabilibus, 
in  quibus  unum  indiget  alio  suae  speciei 
ad  convictum  ;  sed  etiam  in  omnibusani- 
malibus  ex  seminequalicunquegeneralis, 
in  quibus  mas  indiget  femina  suae  speciei 
ad  generandum  ;  et  ulterius  in  omnibus 
generabilibus  et  corruptibilibus,  in  qui- 
bus  necessaria  est  multitudo  individuo- 
rum  unius  speciei,  ut  natura  speciei, 
quae  non  potest  perpetuo  conservari  in 
uno  individuo  propter  ejus  corruptibilita- 
tem,  conservetur  in  pluribus.  In  parte 
autem  superiori  universi  invenitur  altior 
gradus  perfectionis  ;  ubi  unum  indivi- 
duum,  ut  sol,  sic  est  perfectum,  ut  nihil 
ei  desit  eorum  quae  ad  propriam  speciem 
pertinent  ;  unde  et  tuta  natura  speciei 
concluditur  sub  uno  individuo  ;  et  simili- 
ter  est  de  aliis  corporibus  ccelestibus. 
Multo  ergo  magis  in  suprema  parte  re- 
rum  crealarum,  quae  est  Deo  propinquis- 
sima,  scilicet  in  angelis,  haec  perfectio  in- 
venitur,  ut  uni  indisiduo  nihil  desit  eo- 
rum  quae  ad  totam  speciem  pertinent ;  et 
sic  non  suntpluraindividuain  una  specie. 
Deus  vero,  qui  est  in  summo  perfectio- 
nis,  cum  nullo  alio  convenit  non  solum 
in  specie,  sed  nec  in  genere,  nec  in  alio 
praedicato  univoce.  —  de  Spirit.  Creat.  1. 
c. ;  —  2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,   a.  4,  in  c.  j 


448  OUARTA  PARS  - 

Hannibaldus  in  2.  S<n/.  dist.  3,  q.  1,  a. 
2,  in  c.  ;  2.  c.  Gent.  c.  93  ;  la,  q.  50,  a. 
4,  c.  et  alibi. 

Ad  primum  ergo  dicenduni,  quod  cuai 
inquiritur  de  difTerenlia  vel  convenientia 
speciei,  est  consideratio  de  rebus  secun- 
duni  naturas  ipsarum.  Et  secundum  hoc 
non  est  ioqucndum  de  omnibus  angelis 
sicut  de  natura  una  Deo  propinquissima  ; 
sed  solus  primus  angelus  eral  secundum 
hoc  natura  Deo  propinquissima  :  in  qua 
quidem  nalura  est  minima  diversitas, 
quia  nec  secundum  specicm,  nec  secun- 
dum  numerum.  —  deSpirit.  Creat.  a.  8, 
ad2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ipsum 
esse  se  habet  ut  aclu^,  lara  ad  naluras 
comi  ositas  qnam  ad  naturas  simplices. 
Sicut  ergo  in  naturis  composilis  si^ecies 
non  sumitur  ab  ipso  esse,  sed  a  forma  ; 
qiiia  species  praedicalur  in  quid  est,  esse 
autem  perlinere  videtur  ad  quajslionem 
an  est  ;  —  sic  nec  in  sub?lanliis  angeli- 
cis  species  sumilur  secundum  ijisura  esse, 
sed  secuiidum  formas  simplicessub^islen- 
le.->  ;  quarum  difTerenlia  est  secundum  or- 
dinem  perfeclionis,  ul  dictum  esl  (in  c). 
-    Ibid.  ad  3. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  sicul  forma 
quae  est  in  subjectu  vel  maleria,  indivi- 
dualui  per  lioc  quoJ  esl  esso  iii  huc;  ila 
fornia  separala  iiidividuatur  per  hocquod 
non  esl  nala  in  aliquo  essc.  Sicul  enira 
csse  in  huc  excliidit  communilalem  uni- 
versalis  quod  praidiculur  do  luullis  ;  ila 
non  pc^se  csso  iii  aliciuu.  Sicul  er^'0  ha;c 
albedu  non  prohibelur  habere  sub  se 
mullaindividua  e.x  huc  (juod  esl  ulbedo, 
quud  pertinet  ad  ralioncm  speciei,  sed  e.x 
hoc  quod  e«l  in  huc,  (piud  |jertinel  ad  ra- 
liunem  individui  ;  ila  nalura  hiijus  an- 
geli  non  prulubetur  esso  in  mullis  ex  hoc 
quod  est  natura  in  tali  ordino  rcruiu, 
quod  jjertinct  ad  lalionem  speciei  ;  sed 
cx  huc  quod  non  e8t  iiala  recipi  in  ali- 
quo  subjeelu,  quod  pcrlinot  ad  rulionein 
individui.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  quurtum  dicendum,  quod  bubslui.- 
lias  «cparulas  iion  |)Olcsl  aniina   uohlra 


■  MKTAPHYSIGA 

corpori  unila  secimdum  essentias  earura 
intelligere,  ut  sc.c-t  de  eis  quid  sunt  ; 
quia  earum  esseiitise  excedunt  genussen- 
sibilium  naturaruro,  et  earum  proportio- 
nem,  ex  quibus  intellectus  nosler  cogni- 
tionem  capiL  Et  ideo  substantiae  sepaia- 
lae  non  possunt  definiri  a  nobis  proprie, 
sed  solura  per  reraolionem,  vel  aliquam 
operalionem  ipsarum  ;  et  hoc  modo  defi- 
nit  angelos  Damascenus  non  dcfinitione 
pertinentead  speciem  specialissimam,  sed 
ad  genus  subalternum,  quod  est  genus 
et  species;  un  Je  definiri  potest.  —  Ibid. 
ad  6. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  illud  quod 
conslituit  in  specio,  e»t  nobilius  eo  qtiod 
conslituit  in  genero,  sicut  deterrainatum 
indeterminato  ;  habetenimsc  dolermina. 
tura  ad  indelerminutum  ut  uctus  ad  po- 
tenliaiu  ;  non  autem  ila  quod  semperillud 
quod  conslituit  in  specio,  ad  nobdiorem 
nuturara  perlineat ;  ut  patct  in  Sjicciebus 
aniiujlium  irrutionuliuiu  :  non  eniracon- 
sliluunlur  species  hujusiim  li  per  uddilio- 
nein  ulterius  naturac  nubiliuris  supra  na- 
lurura  sensilivain,  qu:o  est  nobilissima 
in  eis;  sed  per  detorminutionera  ad  divor- 
8U8  gradus  in  illa  nalura.  Et  similiter  di- 
cen  luiu  estdo  inlclloctuuli.  quud  est  com- 
muno  in  angelis.  — Ibid.  ad  9. 

Ad  sextum  dicoudum,  quoJ  hoc  non 
videtur  ojiao  uuivoraalitor  veruiu,  quod 
iinporleelior  dilTeientia  genoris  in  plures 
Hpeeies  mtiUiplieclur.  Coipus  cnitudi\i- 
ditnr  per  animulum  ol  inani  iiutuiu  ;  plu- 
ros  lainen  \idenlur  e.sse  species  unima- 
tuiuiu  curporuiu  (itiam  inaiiiiu.itorum, 
praicipuo  sl  corporu  ccelostiu  sinl  uniiuatu, 
et  oiunes  slolla;  ad  invieoiu  HpociodilTe- 
runt.  Sed  et  in  pluntis  ct  in  aniiualibua 
est  luuxiiuu  divorsilas  speeiennu.  Ut  la- 
men  hujus  roi  veritas  invesligelur,  con- 
biderundiiiu  est,  quod  Dionysiu.s  Platoiii- 
cis  coiitrarium  sonlonlium  pruferro  vido- 
tur.  Dieunt  enim  Plulonici,  quiKl  bub- 
btuntia)  (]uo  ^unt  primo  uni  propin(|uio- 
rc^,  00  Hunt  luinuriH  miiuori.  Diuiiysiurt 
vero  dicit  in  cap.  14  CuUsttit  llitrtirchia 
(.Migno  l.  3,  col.    3:!2),  quod  uugoli  oiu- 


DE  SUBSTAiNTlA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXV  DE  DURATIONE  —  ART.  XI  449 

nem  materialem  multitudinem  transcen-  prius  et  posterius,  idem  est  esse  et  fuisse 

dunt.  Ulrimique  outem  verura  esse,  ali-  sed  hoc  est  impossii^ile,  quia  Deus  potest 

quis  potest  ex  rebus  corporalibus  perci-  facere  quodspiritualiscreatura  non  esset, 

pere  ;  in  quibus  quanto    corpns    aliquod  cum  non  possit  facere  quod    non  fuerit  : 

invenitur  superius,  tanto  minus  habet  de  ergo  inconveniens  est  dicere,  quod  in  du- 

materia,  sed  in  mojorem  quanlitatem  ex-  ratione  angeli  non    sit  prius  et  posterius. 

tendilur.  Unde  cnm    numerus    quolam*  —  Quodl.  10,  a.  4,  arg.  1. 


modo  sit  cusa  quantitatis  continuae,  se- 
cundum  quod  punclum  constituil  unita?, 
et  punctus  lineam,  ut  more  Platonicorum 
loqKamur  ;  ila  est  etiam  in  tota  rerum 
universitate,  quod  quanto  aliqua  sunt 
sunoriora  in  enlibus,  lanto   pius    habent 


2.  Prseterea,  nullum  creatum  est  infi- 
nitum  in  aclu  ;  sed  duralio  angeii  est  in- 
finila  ex  parte  post  :  ergo  non  est  tota 
siniul  in  actu,  et  ila  est  ibi  prius  etpo- 
sterius.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  raensura   debet  esse  pro- 


de  formali    mullitudine,    quae   attenditur     portionata  mensuralo  ;  sed  esse  spiritua- 


secundum  distinctionem  specierum;  etin 
hoc  salvatur  dictum  Dionysii ;  minus  au- 
lcra  de  multitudine  materiaU  quae  atten- 
ditur  secundum  distinctionem  individuo- 
rum  in  eadera  specie ;  in  quo  salvatur 
dictura  Platonicorum.  Quod  autem  est 
una  sola  species  animalis  ralionalis,  mul- 
lis  existentibus  speciebus  irralionalium, 
ex  hoc  piovenit,  quia    animal    rationale 


lis  creaturae  seu  angeli  est  finitura  in 
actu  :  ergo  sevura,  quodest  ejus  mensura, 
est  finitura,  et  sic  idem  quod  prius.  — 
Ibid.  arg.  3. 

4.  Praeterea,  ratio  aeternitatis  in  hoc 
perficiturquod  est  tota  siraul,  quia  secun- 
dum  Buethium  in  lib.5.  de  Consol.  Philos. 
(prosa  6;  —  Migne  t.  63,  col.  858)  <r  aeter- 
nitas  est  interminabilis  vitae    lota    siraul 


constituilur  ex  hoc  quod  natura  corporea  et  perfecta  possessio  i»  ;  si  ergo  aevum, 
attingit  in  sui  supremo  naturara  sub-  quod  est  angeli  duratio,  non  habeat  prius 
stantiarum  spirilualiura  in  sui  infimo.  et  posterius,  non  videtur  ab  aeternitate 
Suprerau-5  autem  gradusalicujus  naturae,  difTerre.  —  Ibid.  arg.  4. 
vel  etiara  infimus,  est  unus  tantum  ;  Serf  con/ra  ••  1.  Secundura  Philosophum 
quamvis  possit  dici,  i)lures  esse  species  in  4.  Phys.  {text.  104  ;  c.  11),  propler 
ralionaiium  animdlium,  si  aliquis  pone-     prius  et  posterius  in    raotu,  est    prius  et 

posterius  in  terapore,  quod  raensurat  mo- 
tura;  sed  in  esse  angeli  non  est  ahquis 
raotus,  nec  illud  esse  aliquo  modo  mo- 
tui  subjacet  :  ergo  in  aevo  quod  est  ejus 
mensura,  non   est  prius   et  posterius.  — 


ret  corpora    coeleslia    animata.  —  Ibid. 
ad  10. 

Ad  septimnm  dicendum,  quod  opposi- 
tio  differenliarum  constituentiutn  ongeli- 
cas  species,  occipitur    secundum  perfec- 


tum    et  imperfectum,    vel    excedens   et     Ibid.  arg.  \  Sed  contra. 


excessum  ;  sicut  est  etiara  in  nuraeris  ;  et 
sicut  se  habent  animatura  etinanimatura, 
et  aiia  hujusmodi.  —  Ibid.  ad  18. 


ARTICULUS  XI 

UTRUM     DURATIO     SUBSTANTI^      SPIRITUALIS 
GREATiE    HABEAT     PRIUS    ET    POSTERIUS. 

Videtur  quod  duratio  spiritualis  crea- 
turae  habeat  prius  et  posterius. 


2.  Praeterea,  tempus  nihil  aliud  est 
quam  nuraerus  prioris  et  posterioris  ;  si 
ergo  in  aevo  sit  nuraerare  prius  et  poste- 
rius,  aevura  nihil  diiTert  a  tempore.  — 
Ibid.  arg.  2  Sed  contra. 

Respondeo  dicendum,  quod  de  re  ali- 
qua  loqui  possumus  dupliciter  :  uno  raodo 
secundura  quod  est  in  rerum  natura,  alio 
modo  secundum  quod  est  in  considera- 
tione  nostra.  Primo  modo  accipilur  sub- 
stantia  rei  cura  oranibus  suis  disposilio- 
nibus    et    operationibus,    quia   sine    his 


1.  Ineo  emm  cujus  duratio  non  habet     substantia  non  invenitur  in   rerura  na- 


SUMM/E  Philos.  YI  —  29. 


450                                                  OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

tura  ;    sed   sccunJo  modo  polesl    accipi  secunduro  subslanliaai   lanUim,   illa  nun 

substanlia   absque  suis    disposilioiiibus,  habet  prius  et  poslerius,  sic  cnini  mensu- 

quia  considcralio  subslanliae  non  depen-  ratur   eorum  cssc  aevo.    El  simililer,  si 

det  a  considcralionc    suarum   di^posilio-  altribualur  eis  mensura  duralionis  quan- 

num.  Accipien.lo  ergo    mensuram  dura-  tum  ai  cssjnlialem  opcralionem  bcalitu- 

lionis  s:cundum  primum  moJum,  fcic  soli  dinis  ;  sic    cnim   suut    in    parlicipalione 

Deo  compctil  duralio  qua;  sit  lola  simul,  aclernilalii.  Si  vero  allribualur  eis  men- 

et  non  alicui   crcalura?;  co    qnoJ    solus  sura  duralionis    ralione  aliurum  opcra- 

Deus  est  immulabiiis  quanlum  aJ  csscn-  lionum  vel  afTeclionum,  sic  curum  men- 

liam,  el  quanlum  adomnia  quae  circa  cs-  surahabct  piius  el  posleiiiis,  cl  ila  cliam 

genliamconsiderari  possunl.Quadibel  au-  mensuranlurlcmpoic. —  QuoM.  10,  l.  c; 

tem  crealura  est  ^niabilis  vel  sccundum  cf.  2.  Sent.  disl.  2,  q.  1,  a.  1,  c. ;  l.  S.nl. 

subslanliam  vel  sccunJum    uHquam  dis-  dist.  37,  q.  4,  a.  1,  c. 

posilionem  aul  operalioncm  ;  el  sicunJum  Ad  primum  crgo  dicondum,  quod  rei 

hoc  Auguslinus,  qua^il.  ad  Orosium  (1),  ajleriia;  vel  cevilerna  ahquid  polesl  atlri- 

ponit  omncs  ci  caluras  cssc  in  tcmporc,  bui    dupHcilcr  :  uno    modo    i  alione    sui 

eliam  angclos.  Sed  accipienJo  mcnsuram  ipoius;    cl  sic  non   alliibjilur   ei  nequo 

duralioiiis   angcli   sccundo   modo,  pioul  fuisse,  iieque   fulurum    csse,  sed   sohim 

considcralur    cjus    subslanlia   absolule,  esse  ;  quia  in  pialcrilo  cl   in   fiiluio  im- 

ejus  ineniUia  Csl  a'\um  cl  non  lcmjius  :  pUcalur  pr.u»  el  p>)Slerius,  non  aulcm  in 

dc  quo  quidcm  x\o  tsl  dujdex  opinio.  piaj'>enli.    Alio    modo   laliune    mcnsuiae 

Quidam  cniin  dicunl,  (|Ujd   in  aivo  csl  adjicenlia  vcl  bubjaccnli:*,  id  csl  ralione 

prius  tl   puslcrius,  scJ  non  sicul  i»  lem-  leaqtoris  ;  cl  sic  aUnbuilur  ei  luisso  per 

pore  ;  in    lcmpore  i.a.nipie  cst  pi  ius    el  concomilanliaiu   aJ  lempus  piajlerilum, 

poaleiius  cum  innovalionc,  in  a:^vo  auleai  el  futuium    csse  per  coiicomitantiam  ad 

sine  iiinuvjUonL'.  S:dhoc  non    esl  inlel-  tempus  futurum.  Ipsum  enim  mumentuiu 

Ugibile.  Impossibde  cslc.riiu  esfC  alicu-  alernilalii   ade.-^t  loli  letnpuri;  undedicil 

jus  duialionii  duas  |)arlcs  simul,  quaruiu  Augu&liiius  du  Di>u,  q  lud  fuil,  quia  nun- 

una  altetam  iion    includal  :  sicul    luensis  quJiudeluil;  eril,  quia  iiunquam  deeril. 

includil  diem,  unde  ^imul  aliquid   c^l  in  Sic  crgo  l)eua  nun  polesl  facere  angclum 

die  01  in  lujuac;  sed  duu  dies  el  duu  men-  lun  fui^se,  quia    nun  polest   faceru  quin 

ses  bimul  cs^c  iion  possunl.  Undc  i|uan-  teiupus  praleriluiu  siiuul  cuiu  cbse  angeli 

ducunque  in  aliqua  duiulionc    |.oiiunlur  fueiil ;  pulesl  auleiu  laceiu  angelum  uon 

ducU    parles,  <piaruiu    una   csl    piiur  cl  cbso,  quia   polCbl  faceiu    ul  esso   angeli 

allera  pusleiiur,  uporlel  qu.»d    unj  lians-  nun  sil  simul  cuiu  lemporc  quo  1  piajsens 

cun!.e  alia  de  novo  advcnial;  el  tic  0|  ur-  e-*l  nuiic   >el  eiil  in    luluru  ;   el  sic   isla 

lel  in  omni  duralione,  in  (pia  e^l  prius  cl  diveisilas  luagis  do|)endel  e.x  luodo  locu- 

ptjslerius,  quud  liat    innovaliu.    Meiisura  liuiiis  ipiam  ox  nalura  lei.  —  (Juodt.  U». 

auleiu    duialiunis   innoxaliunciu   hubere  a.  4,  ad  1. 

nou  pulcbl,  iiisi  illud  quoJ    pcr    duialio-  Ad  ticaiudtim   dicenJuiu,  quoJ    inlini- 

neiu  lucusuralur,  innuxalioucu»  recii>ero  luiu  dicilur  dupli.ilcr :  n/io  moi/o  priva- 

))0bfcil.  Lsse  auleiu  angeli  csi  ubdqio  in-  live;  el  sic  noit  alliibuilur  nisi  illis  qua.> 

novalione  ;  quia  c.\  quo   lapil   csjc,  im-  habenl  e.xleniiuueiu  \el  quanliljlcm,  hoc 

inulabdiler   perbexeral  ;  cuiu   nec    iu  cu  eniiu  aoluiu  iialuiu  est   habero  lineiu  ;  cl 

%\i  luulus,  nec  sil  al.cui  luului  bubjecluiu,  ila  u.'vuiu  iiullu  luoJu  iiabcl  iniiiiiluleni 

bicul  csse  reruiu  cun  itplihiliuiu  cdl  8ub-  nequu  ali(piaiu  e.xlei    D,  niai  qii  ! 

jecluiu  molui  ctelesli.— C'"ou7.  lU,  a.  4,c.  nub  u.Nleiibio  iu  co  cunsidrialurex  t»p<ivi- 

Sic  crgo  »1  altribualur  mcnitura  ongelo  lioue  lucnsui  ;u  ttubjacenli:»,  bcilicel  lem- 

(1)  Cf.  Mii'ucli'.  Loi.  i.4^,cvl.  07.'«i(j73.  |)oris  ;  cl  ila   millum  crealuni  cbl  inflni- 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXVI 

lum  in  actu.  Alio  modo  dicitur  infinitum 
nei^ative,  quia  non  habet  finem;  et  sic 
indivisibilia  dicunLur  infitiita,  ut  punc- 
lum  et  unitas,  quiu  non  sunt  finita  ;  et 
lioc  modo  aevum  est  infinitum,  quiascili- 
cet  non  finitur.  Sic  autem  aliquid  creatum 
essc  secundum  aliquid  infiiiitum  aclu, 
nihil  (.rohibet.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  (erlium  dicendum,  quod  per  eun- 
dum  modum  est  infinitum  esse  angeli  el 
a3\um.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  inter  seler- 
nitatem  et  a3vum  potest  assignari  triplex 
difl"erentia:  quari.m  una  potest  sumi  ex 
praiiiclis;  namailcrnitas  mensurat  ipsam 
subslanliam  seterni,  sccundum  quod  est 
in  rerum  nalura,  id  est  cum  omnibus 
quae  ei  attribuuntur,  non  autem  sevura, 
ut  dictum  est  (a.  2,  ad  Ij.  Alia  sumilur 
ex  hoc  quod  seternitas  mensurat  esse  pcr 
se  slans,  unde  seternitas  est  idem  cum 
substanlia  aeLerni ;  aivum  aulem  mensu- 
rat  esse  crealum  quod  non  est  per  se 
slans,  quia  est  aliud  a  subsLantia  enlis 
creati.  Tertia  polest  sumi  ex  hoc  quod 
SDvum,  quamvis  sit  inlerminabile  ex  parte 
finis,  non  tamen  ex  partc  principii,  aeter- 
nitas  \ero  ex  parlc  utriusque.  —  Ibid. 
ad4. 


QUi£3T10  XXXVI 


Dli    SPIRITUALIBUS  ET   CORPOREIS  HEBUS   PER 
COMPARATIONEM    AD    INVICEM. 

Deinde  considerandum  est  de  ente  spi- 
rituali  et  corporeo  per  comparationem 
ad  invicera. 

CIRCA  QUOD    QU^RUISTUR  QUINQUE  : 

1.  Ulrum  creatura  corporalis  per  spiriLualem 
producatur. 

2.  Utrum  administretur  et  regatur  ab  ilia. 

3.  ULrum  forma  corporum  sint  ab  intelligen- 
tiis. 

4.  ULrum  materia  corporalis  obediat  ad  nu- 
tum  spirituali  crealurae. 

5.  ULrum  corpora  ei  obedianLadmotum  loca- 
lem. 


GOMPARATUR  CUM  CORPOREA  —  ART.  I    A^l 


ARTICULUS  I 

UTRUM  CREATURA  C0RP0RALI3  PER  SPIRI- 
TUALEM  PRODUCATUR. 

Videtur  quod  creatura  corporalis  per 
spiritualem  producatur. 

1.  Talis  est  enim  ordo  rerum,  ut  inCe- 
riora  gubernenlur  per  superiora;  at  sic- 
ut  est  orJo  in  gubernatione  rerum,  ita 
et  in  productione  iliarum :  ergo  ordo  re- 
quirit,  ut  creatura  corporalis,  tamquam 
ii.ferior,  per  spiritualem,  tamquam  supe- 
riorcm,  sit  producta.  —  la,  q.  G5,  a.  3, 
arg.  1. 

2.  Praeterea,  diversitas  efi^ectuum  de- 
monstrat  diversitatem  causarum  ;  quia 
idem  semper  facit  idem.  Si  ergo  oinnea 
creaturae,  tam  spiriluales  quam  corpora- 
les,  sunt  immediato  a  Deo  productae,  nulla 
esset  inLer  creaturas  diversitas,  nec  una 
magis  distaret  a  Deo  quam  alia.  Quod 
patct  esse  falsum,  cum  propter  longe 
distarj  a  Deo  dicit  Phdosophus  (2.  de  Gc- 
nerat.  text.  59  ;  c.  10)  quaedara  corrup- 
tibilia  essc.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Prseterea,  ad  producendum  efi^ectum 
finitum,  non  requiritur  virtus  infinita. 
Sed  omne  corpus  finitum  est.  Ergo  per 
finitam  virtutem  spiritualis  creaturae 
produci  poluit,  et  productum  fuit  ;  quia 
in  talibus  non  differt  esse  et  posse  ;  prae- 
sertim  quia  nulla  dignitas  competens  ali- 
cui  secundum  suam  naturam,  ei  denega- 
tur.  — Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  sicut  supra  (q.  5, 
a.  l,in  c,  et  q.  8,  a.l,in  c.)  dictum  est, 
a  primo  ente  necesse  est  omne  ens  pro- 
cedere  immediate ;  ergo  necesse  est  et 
corpora  ab  ipso  primo  ente  esse  pro- 
ducta. 

PiESPONDEO  DiGENDUM,  quod  prima  pro- 
ductio  corporalis  creaturae  est  per  crea- 
tionem,  per  quam  etiam  ipsa  materia 
producitur  ;  imperfectum  enim  est  prius 
quam  perfectum  in  fieri.  Impossibile  est 
autera  aliquid  creari  nisi  a  solo  Deo, 


452  OUARTA  PARS 

Ad  cujus  evidentiam  considerandurn 
est,  quod  quanto  aliqua  causa  est  supe- 
rior,  tanto  ad  plura  se  extendit  in  cau- 
sando.  Seraper  auteni  id  quoi  substerni- 
tur  in  rebus,  invenitur  comraunius  quam 
id  quod  inforraat  et  reslringit  ipsum, 
sicut  esse  quam  vivere,  et  vivere  quam 
intellipere,et  materiaquamformn.  Quanto 
ergo  aliquid  est  magis  subslratum,  tanto 
a  superiori  causa  directe  procedit.  Id 
ergo  qiiod  est  primo  subslratum  in  om- 
nibiis,  proprie  pertinet  ad  causalilatem 
supremae  causse.  Nulla  igitur  secunda 
causa  potest  aliquid  producerc,  non  prae- 
supposilo  in  re  producla  aliquo  quod 
causatur  a  suporiori  causa.  Crealio  aulem 
est  productio  alicujus  rei  secundum  siiam 
tolam  substanliam,  nullo  prccsupposito 
quod  sit  vel  increatum  vel  ab  aliquo 
creatum.  Unde  relinquilur  quo  l  nihil  po- 
test  aliquid  crearc  nisi  solus  Deus,  qui 
est  prima  causa.  Et  iJeo  necesse  csl  cor- 
poralcm  crcaluram  a  Deo  immediale  pro- 
cessisse.  —  la,  q.  C5,  a.  3,  c. ;  2.  Sent. 
dist.  1,  q.  1,  a.  4,  in  c. 

Ad  firimum  ergo  direndum,  quod  in 
produclionc  rerum  ott  alnpiis  or.b),  non 
quidom  ul  una  croatura  creelur  ab  ali;», 
hoc  crjim  impossibile  esl ;  .-ed  ila  cpiod  ex 
diNina  sapierjlia  diversi  gradus  in  crea- 
luris  consliluunlur.  —  la,  1.  c.  ad  I. 

Ad  seaindum  dicernlum,  qiiod  ipse 
Deus  unus,  absquc  suae  simplicitalis  de- 
trimenlo,  diversorum  cognuscilivus  Cal. 
Et  idco  eliam  cst,  becuudum  diveisa  co- 
gnila,  diversorum  proilucloruiu  causa  per 
suam  sopienliam  ;  sicut  et  arlifex,  a))pre- 
hendendo  diversas  forma!?,  pioducil  di- 
versa  arliriciala.  —  Ihid.  ad  2. 

Ad  terlium  diccndum,  quod  quanlitas 
viilulis  agcnlis  non  solurn  mensuiatur 
secundum  reia  laclam,  sed  eliam  hirun- 
dum  modum  faciendi ;  quia  unum  el  idem 
ahler  fil  a  majori,  aliter  a  minori  \irlute. 
Producer-e  aulem  aliquid  fiiiilum  hoc 
modo  ut  nihil  pr.isupponalur,  csl  virlu- 
tis  infiiiita'.  Lnde  nulli  crealiirfe  com|)6- 
lere  potest.  —  Ibid.  ad  3. 


—  METAPHYSIGA 


ARTICULUS  II 

UTRUM  CREATURA  CORPORALIS  ADMINISTRE- 
TUR  ET  REGATUR  PER  SPIRITUALEM. 

Videtur  quod  creatura  corporalis  non 
adrainistretur  per  anpelos. 

1.  Secundum  hoc  enira  corporales  crea- 
turoe  repruntur  providentia,quod  ordinan- 
tur  in  finem  per  suas  nalurales  operalio- 
nes,  quae  consequuntur  n:iluras  delermi- 
nalas  ipsoriim.  Cum  ijiitur  a  spirilualibus 
creatnris  non  sint  nalurae  delerininatae 
naluralium  corporum,  sed  a  Deo  imme- 
diate,  videtur  quod  non  reganlur  median- 
libus  spirilualibus  creaturis.  —  dn  Verit. 
q.  5,  a.  8,  arg.  4. 

2.  Piaelerea,  horum  corporalium  elT.'- 
clusel  debilicursus  Dequenterimpediun- 
lur.  Sed  hoc  non  cs.-el,  si  medianlibus 
an.L'elis  gubernarenlur  ;quia  aut  ilefcctus 
isli  accidcrenl  eis  volentibus;  quod  esse 
non  |)0tf8f,  cum  es^ent  ad  contrarium 
consliluli,  scilicet  ad  gubernandum  crea- 
turas  in  suo  dfbilo  ordiiie;  «li/  accide- 
rent  eis  nolenlibus ;  qiioJ  iteruin  esse  non 
j>olost,  quia  sic  l)eati  non  e^sent,  si  ali- 
quid  eis  nolentibus  accidoret.  —  Ibid. 
arg.  7. 

3.  DivTleren,  quanlo  aliqua  crealura 
est  nobilior  ot  polenlior,  tanto  habet  per- 
fccliorem  elTfClum.  Causx  aulem  iiife- 
riores  lales  elTfCtus  producunt  qui  pos- 
Bunt  conservari  in  esse,  eliain  reinota 
operatione  cau!»aj  producentis;  sicul  cul- 
tellus  remota  oper-aliono  fabri.  Ergo 
multo  forlius  cfTcclus  divini  per  so  i)i80s 
subsislere  ))0ssuiit  at)s<|uo  altcriua  causiL* 
))roducenlis  gubcrnalione  ;  el  ideo  non 
indigent  ))er  angelos  gubernari.  —  Ibid. 
org.  8. 

4.  Pra-leren,  du|)Iex  esl  cr^^aluraj  aclus, 
scilicct  ))rimus  el  secundus  :  primu»  autein 
eiit  forma,  el  essequod  ))riinu  foriua  dal ; 
(piorum  forma  dicitur  ))riino  ))rimus,  cl 
eMe   secundo  ))rimus  ;    afcundut    auteoi 


DE    SUBSTANTIA  IMMATERIALI    —  QU.  XXXVI  COMPARATUR  CUM  CORP.    —  ART.  11 


actiis  est  operatio.  Sed  res  corporales  se- 
CLindum  actum  primum  sunt  immediate  a 
Deo  ;  ergo  et  aclus  secundi  immediate 
causantur  a  Deo.  Sed  nullus  gubernat 
aliquem  nisl  in  quantum  est  causa  opera- 
tionis  ejus  aliquo  modo.  Ergo  hujusmodi 
corporalia  non  gubernantur  mediantibus 
spiritualibus.  —  Ibid.  arg.  10. 

5.  Praelerea,  duplex  est  modus  guber- 
nalionis:  unus  per  influentiam  luminis 
sive  cognilionis,  sicut  magister  regit 
scholas,  et  rector  civitatem  ;  alius  per  in- 
fluenliam  molus,  sicut  gubernator  navim. 
Sed  spirituales  creaturae  non  gubernant 
creaturas  corporales  per  influcntiam  lu- 
minis  receptamsivc  cognitionis  ;  similiter 
nec  per  influenliam  motus,  quia  movens 


453 
videtur    inconveniens.   —   Ibid.   arg.  3. 

Sed  conlra  est:  1.  quod  dicit  Augustinus 
3.  de  Trin.  (e.  4;  —  Migne  t.  42,  col. 
873) :  d  Omnia  corporalia  quodam  ordine 
per  spiritum  vitae  gubernantur  »  ;  et  Gre- 
gorius  4.  Dialog.  (c.  6  circa  med. ;  —  Mi- 
gne  t.  77,  col.  329) :  «  In  hoc  mundo  visi- 
bili  nihil  nisi  per  creaturam  invisibilem 
disponi  potest  ».  —  de  Verit.  1.  c.  arg.  1 
et  2  Sed  contra;  la,  1.  c.  arg.  Sed  con- 
ira. 

2.  Praeterea,  Hugo  de  sancto  Victore 
{de  Sacramentis  1.  1,  pars  5,  c.  34  ;  — 
Migne  PP.  Lat.  t.  176,  col.  263  et  264) 
dicit,  quod  ministerio  angelorum  non 
solum  vita  humana  regitur,  sed  etiam  ea 
quae  ad  vitam  humonam  ordinantur.  Sed 


oportet  esse  conjunctum   mobili,  ut  pro-     omnia  corporalia  sunt  ad  hominem  ordi- 


batur  7.  F^hys.  {text.  10;  c.  2),  substantiae 
autem  spirituales  his  corporalibus  non 
sunt  cotijunctae;  ergo  non  eis  medianti- 
bus  gubernantur.  —  Ibid.  arg.  11. 

6.  Praeterea,  Boethius   de  Consol.  Phi~ 
losophice  (I.    3,  prosa    12  ante   med.;  — 


nata :  crgo  orania  gubernanlur  raedian- 
tibus  angelis.  —  de  Verit.  1.  c.  arg.  5 
Sed  contra. 

3.  Praeterea,  prima  causa  non  aufert 
operationem  suam  a  causa  secunda,  sed 
forlificat  eam,  ut  patet  ex  hoc  quod  in  lib. 


Migne  t.  63,coI.  779)  dicit:  <r  Deus  per  se     de  Causis  (propos.  1)  dicitur;  sed  si  Deus 


solum  cuncla  disponit  »  ;  non  ergo  cor- 
poralia  disponuntur  per  spiritualia.  — 
Ibid.  arg.  13. 

7.  Praeterea,  res  quae  habent  determi- 
nalum  modum  operandi,  non  indigent 
gubernari  ab  aliquo  piaesidente;  ideo 
enim  indigemus  gubernari,ne  aliter  ope- 
remur  quam  oporteat.  Sed  res  corpora- 
les  habent  determinatas  operationes  a 
natura  sibi  divinilus  datas.  Non  ergo 
indigent  gubernatione  angelorum.  —  la, 
q.  110,  a.  1,  arg;  1. 

8.  Praeterea,  inferiorainentibusguber- 
nanlur  per  superiora;  sed    in  corporibus 


immediate  omnia  gubernaret,  tuncsecun- 
dae  causae  nullam  operationem  habere 
possent:  ergo  Deus  gubernat  inferiora 
per  superiora.  —  Ibid.  arg.  9  Sed  con- 
ira. 

4.  Praeterea,  in  universo  est  aliquid  re- 
ctum  et  non  regens,  sicut  ultima  corpo- 
rum ;  aliquid  etiam  non  rectum  sed 
regens,  scilicet  Deus  :  ergo  aliquid  est  re- 
gens  et  rectum,  quod  est  medium  inter 
utraque;  ergo  Deus  mediantibus  creatu- 
ris  superioribus  regit  inferiores.  —  Ibid. 
arg.  10  Sed  contra. 

Respondeo    dicendum,    quod    creatura 


quaedam  dicuntur  inferiora,  quaedam  su-     corporalis  regitur  et  administratur  a  spi- 


periora  ;  inferiora  ergo  gubeinantur  per 
superiora :  non  ergo  est  necessarium 
quod  gubernentur  per  angelos.  —  Ibid. 
arg.  2. 

9.  Praeterea,  diversi  ordines  angelorum 
distinguntur  secundum  diversa  officia. 
Sed  si  creaturae  corporales  administren- 
tur  per  angelos,  tot  erunt  officia  ange- 
lorum,  quot  sunt  species  rerum  ;  quod 


rituali  creatura,  quod  potest  esse  mani- 
festum  ex  pluribus.  Primo,  ad  divinam 
providentiam  pertinet  ut  ordoservetur  in 
rebus  ;  congruus  autem  ordo  est  ut  a  su- 
premis  ad  infima  descendatur  proportio- 
naliter;  et  ideo  oportet  quod  divina  pro- 
videntia  secundum  quandam  proportio- 
nem  usque  ad  resultimas  perveniat.  Haec 
autem  proportio  est,   ut,  sicut  supremae 


45i  QUARTA  PARS  — 

crealurae  sunt  sub  Deo,  et  gubernanlur 
ab  ipso,  ita  inferiorcs  crealurae  sint  sub 
superioribus,  cl  regonliir  ab  ipsis.  Inter 
omnes  aulem  crealuras  sunl  supreniai 
intelleclualc?,  utcx  siiperioribus  (a.  1  cl 
2)  patct.  Exigit  igitur  divina}  providen- 
liae  ralio  ut  ceterae  creaturcX  pcr  crcatu- 
ros  rationales  reganlur.  —  3.  c.  Gcnt.  c. 
78,  rat.  1. 

Secioido,  qu3e:urqje  crealura  cxse.jui- 
tur  divinae  providentice  ordinem,  hoc  lia- 
bet  in  quantum  participat  aliquid  de  vir- 
tute  sibi  providenlis;  sicut  instrumcntum 
non   niovel,  nisi   in  quantum  per  motum 
paiticipat    aliqjid   de  virtute  principali-5 
pgcntis.  Uuai   i.-ilur   amplius   de  virtute 
divinae  jirovidentia'  parlicipant,   sunt  cx- 
scculiva  divinre   providenliaj  in  illa  quae 
minus  pailicipant.  Crt^alura?  aulem  intel- 
loclualt-s  plus  aliis   de  ipsa    paiticipont; 
nam  cum  ad  provi  lentiam  i  cquirulur  dis- 
posilio  ordi  ii3,  qucT  fit  pcr  cognoscilivam 
Nirlulcm,  et  cxscculio,   qua^    fit()oropc- 
lotivam,  crcatuiae   lalionales   utram|U) 
vii  lulcm  pdrlicijtanl,  rcliquce  vcro  crea- 
lurai  Nirlutom   opor-olixam  lanlum.    Ter 
crcalurjs  igilur  iiilclicclualosomiict  alix* 
crcaluia;  sub  pr'0vidciilia  di\ina   rogun- 
tur.  —  lOid.  ral.  2. 

Tcrlio,   cuicuiiquc  a   Doo   dalur  aliqua 
viilua,  djlur  ci  in  oidine  ad  clTeclum  i])- 
sius  virlulis.  Sic  cnim  oplime  omnia  dii- 
ponunlur,  dum   uiiumquod(iue  oi"dinalur 
ai  omiiia    boiia   quae  cx  i|)30   iiata  sunl 
provcniiT.  Virlus  uutem    inlcllccliva  dc 
bc  esl  ordinativa   ct  ivgiliva;  unJc  vidc- 
luus  quod,    (juanJo  conjuiiguntur  in  eo- 
djiu,    virlub  oi»c.uliva  bcquilur  lo/iiucn 
virtulii  icgitivic  (l),  sicul  iu  ho.uinc  \i- 
(lcmus  qujJ  ad  impfiiutu  volunlatis»  lu jvc- 
lur  lucmbrum    iJcai  cliam  apparcl  bi  in 
divcibi^  cxi:ilaiit;    naiu  illi  houiincs  qui 
Lxcedunt    iii    virlulc    opjrativa,    oi^orlel 
quod  diiiganlur  ab  illis  (jui  in  vii  lulc  in- 
lcllcclivd    cxccdunl.    Ia\^o    |-cruiu    orJo 
exigil  uL  ci  calurac  aliaj  pcr  crcaluraa  iii- 
lcllcclualca  rcgaulur.  —  Ibid.  ral.  3. 

M)  Al.  iuiellcoUYae. 


METAPHYSICA 

0»aWo,  virtules  parliculares  nalae  sunt 
nioveri  a  virtutibus  univcrsalibus,ut  palet 
lam  in  arte  quam  in  natura.  Constat  au- 
tem  quod  virtus  intellecliva  cst  universa- 
lior  omni  olia  virtulc  opcrativa ;  nam 
virtus  inlellecliva  continet  formas  uni- 
versales,  omni?  autcm  virtus  opcrativa 
lanlum  csl  cx  aliqua  forma  opernntis. 
Oporlet  igilur  quod  pcr  virlules  inlellc^- 
lualcs  rcganlur  cl  movcontur  omncs  aliac 
croaturae.  —  Jbid.  rat  4. 

Quiiilo,  in  omnibus  |,otcntis  ordinalis, 
U!ia  csl  direcliva  ollerius,  qure  mogis  ra- 
lioncm  cocrnoscil.  Unde  videmus  in  orti- 
bu?,  qjod  ars  illa  aJ  quam  pei  liiicl  finis 
cx  quosumilur  rolio  totius  ailificii,  diri- 
gil  illiim  cl  im;)cr-at  illi  qune  arlificiuin 
oi^cralur  ;  sicul  ars  gubcrnaloria  navif  ic- 
li\ic,  cl  illa  qu.T  for.nam  inducil,  iiujtc- 
lat  ci  qua^  molcriom  disponil;  inslru- 
mcnla  aulem  quae  non  co;2noscunl  ali(piam 
lalioncm,  icgunlur  lanlum.  Cuin  crgo 
golac  inlcllcclualos  croalur.T  ralioncs  or- 
dinisrcrum  crcalurumcognoiccro  possinl, 
caruiu  cril  ic..;cie  cl  gubcrnaiv  omucs 
olias  crcaluras.   —  ILid.  ral.  li. 

Sexto,  quoJ  per  se  csl,  est  causa  cjus 
quoJcsl  pL'raliud;sola}autemcrcalui\-c  in- 
lellcclualcs  opcranlur  por  sc  ipsa*,  ulpo- 
le  sujrum  opcialiouum  pcr  liberum  vo- 
lunlatii  arbilrium  domiiuu  cxiilciilc^ ; 
aliaj  vcio  orcalura,'  cx  ucocshilalc  nalura' 
o  icranlur,  lamipiam  ab  ulio  luola:.  Crca- 
lurcc  ifeiilur  inlcllccluulcs  pcr  suaiu  opc- 
ratioucin  suiil  moli\a'  cl  rcgilivo)  uliarum 
crcaluiurum.  —  Ihid.  ral.  C. 

Seiitim'),  cdusa  proJucliouis  rcrum  in 
Cbsc  csl  diviua  bouilas,  u'.  Dionysius  \,de 
Cal  s(i  Uicitinliia  c.  4  posl  |)i  inc. ;  — 
Min;iic  l.  3,  col.  178)  cl  Augusliiiua  (hln- 
cniriiion  c.  23  ;  —  Migue  l.  40,  col.  244) 
dicunl.  Voluil  ciiiiu  Ueua  jicilcclinncu» 
buai  boiiilali^,  socuuduiu  quod  posiiibilu 
csl  ciealura',  ullcii  ooiumuiiicjre.  Divina 
uulciu  bonila^i  dupliceiu  tiabcl  pcrfccliu- 
nciu  :  unaiu  sccuiiduiu  so,  pnnil  ocilicel 
oiunciu  pcrfcclioiiciusuiKSiciuiiicnler  iiiso 
coulinct;  uliaiu  pioul  inlluil  iu  res,  <c- 
cunduiu   ^oiliccl  (|UoJ  cul  cou-ia  reruin  ; 


DE  SUBSTANTIA  IMMATliRlALI  —  QU.  XXXVI 

undc  divinco  bonitali  congruebat  ut  ulra- 
quc  creaturae  communicaretur ;  ut  sci!icct 
rcs  creata  non  solum   a  divina  bonitate 
haberet  quod  essel  et  bona  cssct,  sed  etiam 
quod  alii   csse   et  bonitatcm   largii'c[ur. 
Sicut  eliam  sol  pcr  difTusioncm  radiorum 
suorum  non   solum  facit  corpora  illumi- 
nala,  scd  eliam  illuminanlia;  h^c   laracn 
ordinc  scrvoto,  ut   illa   qurc  niagis  sunt 
soli  conformia   plus  dc  luminc  recipiant, 
ac  per   hoc   non   solum  sufficicntcr  sibi, 
scd  ctiam  ad  innucndum  aliis.  Undcetin 
ordinc  univcrsi   rrcatura)   supcriores  ex 
influentia   divin.ic    boniiatis    habcnt  non 
solum  quod  in  sc   ipsis   bona3     sint,  scd 
etiam  quod  sint  causa  bonitatis  aliorum, 
qua)     exlrcmum    modum   participalionis 
divinas  bonilalis  htibcnt;    quam   scilicct 
parlicipant  ad  hoc  solum  ut  sint,  non  ut 
alja   causent;  et  indc   est  quod  seraper 
agens  est  nobilius  palicnte,  ut  Auguslinus 
dicit  {de  Genes.  ad  Lill.  I.  12,  c.   16  circa 
raed. ;  Mignet.  3^j,  col.467)et  Philosophus 
(3.  de  Anima  lext.  19;  c.  b).  Intcrsupe- 
riores  autem  creaturas  moxime  propinqugB 
sunt  Deo  crealura^  rationales,  qua^ad  Dei 
simililudinem  sunf,  vivunt  et  inlelligunl ; 
unde  eis  non  solum  a  disina  bonilate  con- 
ferlur  ut   supcr  alia  influant,   sed  etiam 
ut   eundum    modum    influendi   retincant 
quo  influit  Deus  ;  scilicet  per  voluntatem 
et  non  per   nccessitatem    naturoe  ;  undo 
omnes   inferiores   crealuras  gubernat  et 
per  creaturas  spiriluales,  et  per  creatu- 
ras  corporales  digniores ;  sed  pcr  crealu- 
ras  corporales  fioc  raodo  providet,  qucd 
non   facit   eas  providentes,   sed    ogenles 
tantum;  per  spiritualts  autem  hoc  niodo 
providel,  quod  eas  providenles  facit.  Sed 
in  creaturis  etiam  rationalibus  ordo  inve- 
nilur.  Uitimumenim  gradum  in  eis  ratio- 
nales  animae  tenent,  et  earum  lumen  est 
obumbratum   respectu  luminis  quoJ  est 
in  angelis  ;   unde  et  particularem  cogni- 
lionem   habent,    ut   dicit   Dionysius   {de 
Ccdcsli  llicrarchia  c.  12  ;  —  Migne  t.  3, 
col.  291) ;  et  indc  est  quod  corum  provi- 
dentia  coarctalur  ad  pouca,  scilicet  ad  res 
humanas.  et   ad  ea   quse  in  usum   vita3 


COMPARATUn  CUM  CORP.  -  ART.  II         455 

humana)  venirc  postunt.  Sed  providenlia 
angelorum  univcrsalis  est,  ct  cxtendilur 
super  omncs  crealuras  corporales  ;  et 
idco  lam  a  Sanctis  quani  a  philosophis 
dicitur,  qi'od  omnia  corporalia  mcdianti- 
bus  angelis  a  divina  providentia  rcgun- 
tur  vcl  gubernanlur.  In  hoc  lamen 
oportet  nos  a  philosophis  diOerre,  quod 
quidam  illorum  ponunt  angclorum  provi- 
clcntia  non  solumodminislrari  corporalia, 
scd  etiam  crcata  cs:lC;  quod  est  falsum, 
sicut  supra  ostcnsum  est  (a.  1,  c).  Undc 
oportet  ponerc,  sccundumSanctorumsen- 
tcnlias,  quod  adminislrcnlur  medianlibus 
angeiis  hujusmcdi  corporalia  per  viam 
raotus  tanlum  ;  scilicct  in  quantum  mo- 
vcnt  supcriora  corporo,  ex  quorum  mo- 
tibus  causontur  inferiorum  corporum 
molus.  —  de  Vcril.  q.  5,  a.  8,  c.  ;  3.  c. 
Genl.  c.  78;  lo,  q.  110,  o.  I,  in  c. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quo  I  quam- 
vis  institutio  nalurcc,  per  quam  rcs  cor- 
pc-ralcs  inclinanlur  ia  finem,  sit  irame- 
diate  a  Dco;  tomen  earum  raolus  et  ac- 
tio  polest  es£C  raedianlibus  angelis  ;  sicut 
eliam  rationes  serainalcs  sunt  in  nalura 
infcriori  tantum  a  Doo,  tamen  per  provi- 
denliamagricolse  adjuvanlur,  ut  in  actum 
exeont;  unle  sicut  agricola  gubernat 
puUulationem  ogii,  ita  pcr  angelos  om- 
nis  administralio  crealura^  corporalis 
adminislrotur.  —  de  Vcrit.  I.  c.  ad  4. 

Ad  secwidwn  dicendum,  quod  sicut 
voluntas  Dei  gubernanli.-,  non  causot 
defectus  qui  in  rebus  sunt,  sed  permittit 
eos;  ita  eliam  omnino  est  de  voluntatibus 
angelorum,  quaj  divinai  volunlali  con- 
formantur  perfecte.  —  Ibid.  ad.  7. 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  sicut  dicit 
Avicenna  in  Melaphys.  (tract.  G,  c.  1  et 
2),nullu3  effcctus  remanerc  polesf,  si  tol- 
latur  id  quod  erat  causa  cjus  in  quantum 
hujusraodi.  Sed  in  causis  inferioribus 
quaedam  sunt  causae  ficndi,  queedam  es- 
scndi  ;  et  dicitur  causa  fiendi  quai  educit 
formam  dc  potentia  matcriae  pjr  motum, 
sicut  faber  est  causa  efficiens  cuUelli  ; 
causa  vcro  essendi  rei  est  illud  a  quo  esse 
rei  dependet  per  se,  sicut  essc  lurainis  iu 


456  OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

aere  dependet  a  sole.  Ablato  ers^o  fabro  quod  moventur  ;  quia  propriuni   corporis 

cessat  ipsum  fieri  cultelli,  non  autem  esse  est  quod   non    as^al  nisi  per    motum,  El 

eius  •  absente  vero  sole,  cessal  esse  lumi-  ideo  oportet  quod  creatura   corporalis    a 

nis   in   aere ;  et  simililer  actione  divina  s{)iriluali  moveatur.  —  la,  q.  110,  a.  1, 

cessanle,  esse  crealurai  omnino  deficerel,  ad  1. 

cum    Deus    non    sit    solum    causa   ficndi  Ad  octavnm  dicendum,  quod  ralio  isla 

rebus   sed  eliam   essendi.  —  Ibid.  ad  8.  procedit  secundum  opinionem  Aiisloteiis 

Ad  quarlum  dicendnm,  quod  plura  re-  (12.  Melaphys.  texl.  44;   1.    11,  c.  8),  qui 

quirunlur  ad  aclum  secundum  quam  ad  posuit,    quod  corpoia  ca-lestia  moventur 

aclum  primum  ;  et  ideo  non  est  inconve-  a  subsluntiis  spiritualibus;   quarum  nu- 

niens  ut  aliquid  sit  causa  alicujus  quan-  merura  conatus  fuil  assignaro  secundum 

tum    ad   motum    el    operationem,    quod  numerum  motuum  qui  apparent  in   cor- 

non  sit  causa  ejus  quantum  ad  esse.  —  poribus  cojlealibus.  Sed  non  posuil,  quod 

Ibid.  ad  10.  essent  aliquai  subslanlia)  s.iiiiliiales  quae 

Ad    quintuyn    dicendum,    quod    spiri-  haberent  iuimedialam  pra?sidenliam  supra 

tualis  creatura  irubernat  corporalem  ptr  ihfcrioia  corpora,  nisi  f)ito  animas   hu- 

inllueutiam  molus  ;    nec  oportet  propter  nianas;  et  hoc  ideo,quia  non  con^idoravit 

hoc  quod    omnibus  corporaUbus  conjun-  aliqu.is  operationes  in   infeiionbus  cor- 

qalur,  sed  eis  solum  quce  immediale  n\o-  poiibus  cxerceri  nisi  nalurdles,  ad  quas 

vent,  scilicet  corporibiis  piiiuis  ;  nec   eis  sufficiebat  molus  corporum  cu^lestium.  — 

conjuni:untur  ul    forma',    sicut    quidam  s^.j  quia   uos  ponimus  miilla  iu  corpoi  i- 

posuerunl,  ;^ed  sicul  molores  lanlum.  —  jjus    inleiioriijus    fieri   prieter    nalurviles 

Ibid.  a*\.  11.  acliones   corporuiu,   ad   quaj  noii    sufli- 

Ad  sextuin   dicendum,  quod  cum  pcr  ciunl  viilutes  cu-leslium  coiporum ;  idco 

allerum  alicjuid  fieri  dicilur,  haec  pra^|)0-  secundum  nos    necesso   esl   pouero  quo.l 

silio  jter  imporlalcausam  operalionis.  bed  aujreli  habeant  immedijlam  pia;.sidenLiaia 

cum  operalio  >il  media   inler  operantem  |n„i    soluiu  su|iia   ca-loalia  corjiora,  sed 

et   operatum,    [lOlesl    imporlare   caiisam  eliam  supra   corj^ora   inluriota.   —   Ibid. 

0|)erationis   secundum    quod    lerminalur  ad  2. 

ad  opeialum ;   el  sic  per    inslrumenlum  Ad   nomim   dicundum,    (piod   do   8ub- 

dicimus  alicpiid  fieri  ;  vel  sccundum  quod  slanliis  iuimalerialibusdiNorsiiuode  philo- 

exit  ab  oj)erante;el    sic    dicilur  aliquid  sophi  suiil  loculi.  Plalo  e.iiui  posuil  (/Vue- 

fieri  per  fonnam  a^^enlis  (non    enim  in-  dun.c.  4U(l)iJol);  Pannenid.  c.  G),  sub- 

slrumenlum  esl   causa    a^^enlis   ul   aL.'al,  sianlias     immal.riales    esse     raliouos  el 

sod  forma  agenlis  solum  vel  aliquis  supe-  gpccicij  son5ibiluiiu  corporuiu,  el  quasd.im 

rior   agens);   insliumenlum  vero    causa  ahis    uuiveisalioros;  cl  ideo  [)osuil  sub- 

osl  operato  quoi  aclionem    a^enlis  tsus-  slanliasimiuulenaloshubeiepiiesidjiiliam 

cipal.  Cum  erfio  dicilur,    quod  Deus  per  immediaiam  ciica   omnia  sensibilia  cor- 

se  solum  cuncta  disponil,  ly  j>er   deuotal  pora  el  diversas  circa  diveisa.  Aiislolfles 

causam  dlsposilionis    divinas,  secundum  aulom  posuil^l^.  .Wt.'/a//Avs./fxr '»3  ;  I.  1 1 

(]Uod  exit  a  disponento  Doo ;  et  sic  |)cr  se  c.  8),  quod  sub^lanluT  immaloiialus  noii 

solum  dnitur  disponere,  <|uia  nec  ab  alio  gunl   s()ecied  coi  poruin   bonaibilium,  iM:d 

8U|>eriori    disponenle    nio\olur,   nec    per  uliquid  allius  el  uuiversalius;  el  tdeo  nou 

formam   exlrancau),   qua)   non   sit   ipse,  allnbuit    cis    immeilialum  pr^cHidonliam 

disjionil,    sed    per    propriaiu    bonilalem.  gupra   singula  coipora,  bod  8olum  bupra 

—  Itjid.  ad  13.  unuei-salia    a^-eiilia,  »|uaj    »unl   corporu 

Ad  septimuui  dicendum,  quod  rca  «•or-  C(ilo»lia.     Avicenna    V(Mo   niediam    viam 

porales  habenl  dolerminalasacliones;  sed  Beculus  esl.  rosuil  emm  {.Mrlnihiji.  liacl. 

has  aclionos  non  exerccnl  nisi  secundum  0,  •  .    4  el  5)  cum  IMalon*»  aliquam  sul.- 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXVI 

stantiam  spiritunlcm  praesidentem  imme- 
diate  sphaerae  activorum  et  passivorum  ; 
60  quod,  sicut  Plato  ponebat  quod  formae 
horum  sensibiliiim  darivantur  a  subslan- 
tiia  immaterialibus,  ita  ctiam  Avicenna 
hoc  posuit.  Sed  in  hoc  a  Platone  difTert, 
quod  posiiit  unam  lantum  substantiam 
iramaterialcm  praesidentcm  omnibus  cor- 
poribus  inferioribus,  (juara  vocavit  c  in- 
lelligentiam  agenlem  »  (1.  c.  c.  3).  — 
Ibid.  ad  3. 

Doolores  autem  sancli  posuerunt,  sicut 
et  Platonici,  diversas  rebus  corporeis 
subslaiilias  spirituales  esse  praepositas. 
Dicil  onim  Auguslinus  in  Libro 83  QuocsL 
(q.  79  ;  — •  Migne  t.  40,  coi.  90):  «  Unaquae- 
que  res  visibilis  in  hoc  mundo  habel  an- 
gelicam  potestatem  sibi  praeposilam  ».  Et 
Damascenus  dicit  {de  Fide  Orlhod.  1.  2, 
c.  4  ;  —  Migne  t.  94,  col.  875):  <t  Diabo- 
lus  crat  ex  iis  angelicis  virtulibus  qui 
praeerant  terreslri  ordini  ».  Et  Origenes 
dicit  super  i!Iud  A^iAm.22,27:  cum  vidis- 
set  a^iina  anrielum  (homilia  14  ;  —  Migne 
t.  12,  col.  680),  quod  «■  opus  est  mundo 
aiigelis.  qui  praesunt  super  bestias,  ct 
praesunt  animalium  nativifati,  el  planta- 
lionum  et  virgultorum  et  ccterarum  re- 
rum  incrementis  ».  Sed  hoc  non  est  po- 
ncniuni  propter  hoc,  quod  secundum 
suam  natiTam  unus  angelus  mngis  se 
habeal  ad  praesidendiim  animalibus  quam 
pbntis  ;  quia  quilibet  angelus,  etinm  mi- 
nimus,  habet  alliorem  virtulera  et  uni- 
versaliorem  quam  aliquod  genus  corpo- 
ralium.  Sed  est  ex  ordine  divinae  sapien- 
lae,  quae  diversis  rebus  diversos  rectores 
praeposuit.  Nec  tamen  soquitur  qiiod  sint 
tot  ordines  angelorum  quot  sunt  rerum 
species,  quia  ordines  angelorum  distin- 
guuntur  socundum  generalia  olficia.  — 
Ibid. 

His  omnibus  autem  concordat  quod 
dicitur  in  lib.  de  Causis  (propos.  23)  : 
«  Omnis  intelligentia  scit  resper  hocquod 
ipsa  est  intelligenlia,  et  regit  eas  per  hoc 
quod  est  divina  » ;  et  similis  huic  inveni- 
tur  in  libro  Proculi  propositio  134  sub  his 
verbis  :  «  Omnis  divinus  intellcctus  intel- 


COMPARATUR  CUM  CORP.  —  ART.  II  4.^7 

ligit  quidem  ut  intellectus,  providet  autem 
ut  Deus  j.  Ad  cujus  evidentiam  conside- 
randum  est,  quod  in  propos.  19  dicitur, 
quod  ex  intelligentiis  quaedam  est  divina, 
quaedam  non  divina.  Supremi  quidem  in- 
tellectus  vel  intelligenliae  divini  nominan- 
tur  propter  abundantem  participationem 
divinaebonitatisex  propinquitateadDeum. 
Quod  autem  abundanter  participat  pro- 
prictalem  alicujus  rei,  assimilatur  rei  non 
solum  in  forma,  sed  etiam  in  actione  : 
sicut  patet  in  sole  :  quia  eorum  quse 
illuminatitur  a  sole  quaedara  participant 
lumen  solis  solum  quantum  ad  hoc  quod 
videantur,  quaedam  vero  quanfum  ad  hoc 
quod  alia  illuminent,  quod  est  propria 
actio  solis;  sicut  patet  de  luna.Quia  vero 
forma  est  principiiim  actionis,  necesse  est 
quod  omne  illud  quod  ex  abundanti  par- 
ticipalione  influxus  siiperioris  agentis  ac- 
quirit  actionem  ejus,  habeat  duas  actio- 
nes  :  unam  scilicet  secundum  propriam 
formam,  aliam  vero  secundum  formam 
participatam  a  superiori  agente  :  sicut 
cultellus  ignitus  secundum  propriam  for- 
mam  incidit;  in  quantum  vero  est  igni- 
tus,  urit.  Sic  igitur  et  supremarum  in- 
telligcnliirum  unaquaeque  qiise  divina 
dicilur,  habet  duplicem  actionem  :  unam 
quidem  in  quantum  participat  abundan- 
ter  bonitalera  divinam,  aliam  autem  se- 
cundum  propriam  naturam.  Est  autem 
proprium  intelligentiaein  quantum  hujus- 
modi  inlelligere  res.  Et  idco  intelligentia 
divina,  in  qiiantura  est  intelligentia,  est 
rerum  cognoscitiva.  Proprium  autem  est 
Dei,  qui  est  ipsa  essentia  bonitatis,  ut  se 
aliis  communicet.  Videmus  enim  quod 
unumquodque,  id  quantum  est  perfectum 
et  actu  ens,  similitudinem  suam  aliis 
communicat.  Unde  id  quod  est  essentiali- 
ter  actus  et  bonitas,  scilicet  Deus,  et 
essenfialiter  et  primordialiier  communi- 
cat  suam  bonitatem  rebus.Et  hoc  perfinet 
ad  r.^gimen  ipsius ;  nam  regentis  propriura 
est  perducere  ea  quse  reguntur  ad  finem 
debitum,  quod  est  bonum.  Sic  igitur  in- 
telligentia  divina,  in  quanfum  participat 
abundanter  bonitatera  divinam,  ipsa   fit 


■458  '         OfARTA  PAR?  -  METAPHYSICA 

rcgiliva    rerum.    —   dc    Causis    propos. 
23. 


ARTICULUS  111 

UTRUM      FORM.E     CORPORUM     SINT     AB    IMMA- 
TERIALIBUS     SUBSTANTIIS. 

Videtur  quod  forraae  corporum  sint  ab 
immalerialibus  substanliis. 

1.  Dicil  enim  Boc  hitis  in  lib.  dc  Trin. 
(c.  2  ;  —  Migne  t.  04,  col.  1250),  qund 
<  a  formis  quae  sunt  sine  malcria,  veniunt 
forraa?  quae  sunt  in  materia  » ;  formai  ou- 
lem  quai  sunt  f-ine  maleria,  sunt  sub- 
stantiae  spii  ituales  ;  forma^  autoni  quai 
sunt  in  rauteria,  sunt  formac  corporum  : 
crgo  formae  corporum  sunla  spirilualibus 
substanliis.  —  la,  q.  05,  a.  4,  arg.  1. 

2.  Praetcrea,  omnc  qirod  c>t  per  par- 
ticipationem,  reducilur  ad  id  quod  cst  per 
essentiam;  sed  spiritunles  sul)>tanliae  |  er 
suara  essenliam  sunt  formae;  crcaluiai 
aulera  corporales,  parlicipanl  formas  : 
ergo  formae  corporalium  rerum  suul  a 
S[)iritualibu3  subslanliis  dcrivalx' .  — 
Ibid.  arg.  2. 

3.  Pra^lerea,  spiritu;ilea  HubslanliaB 
inagis  haljciil  virlulera  causandi  quam 
corpora  cnleslia;  scd  corp«)ra  coeleslia 
causant  furujaji  in  iatis  inferioiibus;  unde 
dicuntur  esse  generationiset  corrupliunis 
cau^a  :  ergo  raulto  ma<^'iii  a  M|)iriluabbu8 
sub-.lantiis  formx'  quai  ?uul  iii  nialeria 
derivantur.  —  lt>id.  arg.  3. 

Sed  contra  eal,  ({uod  dicil  Auguslinus 
3.  de  Triu.  (c.  8;  —  Mij,'n.;  l.  42,col.  ^Tj), 
(  (]Uod  non  e^t  pulundum  angelis  al  nu- 
tum  servire  lianc  cotpoialeiu  luatcriam, 
sed  putius  Deo  »;  ilii  aulem  ad  nutuiu 
dicilur  serviie  corj>oralis  inateria,  a  «pio 
specitin  recipit  :  non  ergo  forinx'  corpo- 
rales  sunl  ab  angelis,  scd  a  Deo.  — Ibid. 
arg.  Sed  contra. 

HESfo.NUEo  dici:ndum,  quoJ  alii|ualilcT 
forrax'  (]ua*  .^unt  in  rebus  corpoialibus 
|)roceduiit  ub  intellcctualibus  subslantiis, 
ali(|ualiter  vero  non. 

Kl  (juidem  (juod  fornui'  leruin  corjiora' 


lium  ob  intellcclualibus  substantiis  ncn 
procedanl,  vidctur  ncccssarium,  si  atten- 
datur  ad  duo  :  —  et  primo  quidem  ad  id 
quod  7.  Melaphys.  (lext.  20  et  27;  1.  0, 
c.  8)  ob  Aristolele  dicitur,  quod  scilicct 
id  quod  proprie  fil  esl  composilum.  For- 
mae  autem  corruplibilium  rerum  habcnt 
ul  oliquando  sint,  oliquando  non  sint, 
absquo  hocquod  ipsae  generenlur  aut  cor- 
rumpanlur,  sed  comj>osilis  gencralis  et 
corru;)ti^  ;  quia  eliam  formoe  non  habenl 
cs-^e,  si'd  cnmposila  habont  esso  pcr  eas; 
sic  cn  in  alicui  compelil  fleii,  sicut  ct 
e>s  '.  El  idoo,  cum  simile  fiat  a  suo  si- 
mili,  non  est  qua}:enda  ciusa  formarum 
Cfirpnralium  ali(jua  forma  immalerialis  ; 
sod  alifjuod  compositum,  secundum  quod 
hic  ignis  generatur  ab  hoc  iiine.  Sic  igi- 
lur  forma)  corporales  causaiilur,  non  qua- 
si  iutlu.\a3  ab  ali(jua  immateriali  forma, 
std  quasi  malcria  reducla  do  ()otenlia  in 
aclura  ab  ali(]'io  agonto  composilo.  — 
Se<nindo,s\  alleiidalurad  j^rimam  crcalu- 
rarum  jtroductionem,  in  ijua  non  considc- 
ralur  al.qua  tiansmutalio  de  polenlia  in 
aclum,  necesse  est  quod  formoo  corpora- 
les,  quas  iii  ()rima  productiono  corj^ora 
habueruiit,  sinl  imiiK  diate  a  Doo  produc- 
la',  cui  soli  obedil  materia,  lauKjuam  pro- 
pnae  causa;.  —  la,  (j.  Oa,a.  4,c. —  VA  tic 
ex  his  duobus  aj)paret  forinas  cor()orales 
non  essc  aut  lluert'  a  furmis  sej^aratis. 

K>t  laimn  aliu  I,  (juod  ^i  atlendalur,  sic 
iicc«?ss«j  vi  lelur  fui  inas  inateriales  ali(jua- 
liler  ab  imm.jlerialibu"*  proredere.  —  Vi- 
demus  ri((uidem,  (juod  corjius  elemenlo- 
rura  in  se  domiiiantium  inotus  ^uijuilur  ; 
j)Ula  ((uod  lapis  inovelur  ad  inediuin,  se- 
cundum  jiroprietatem  lerru)  dominanti.-^ 
in  to  ;  metjlla  eliaiu  secundum  j^ropric- 
lateiu  a((ua'  habeiit  fiigidandi  \irluleiu. 
(juaecuiKjuc  igilur  actiones  el  luutus  cle- 
meiitatoruiu  corjioruiii  sunt  secuuduiu 
pioprielatem  el  \irlulciu  cleuicnturum,c.\ 
quibus  lalia  corjiora  coiuj)onuiilur.  Tales 
acliui.cs  et  luutiis  habciit  m  ini*  ■  '  ■'■•  "ri 
giucm,  de  ((ua  nulla  tmicrgil  du- ..  t^  . 
( >pu<i'.  3'i  p(»-if .  pi  iiii-. 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  -  QU.  XXXVI 

Sunt  aiilem  qusedani  operaliones  laliuni 
corporum  qua:;  a  virtulibus  elemenloruni 
causari  non  possunt ;  puta  quod  magnes 
atlrahit  ferrum,  ct  qnod  quaedam  medici- 
nse  quosdam  determinatos  humores  pur- 
gant,  et  determinatis  corporis  partibus. 
Oj)ortet  igitur  tales  actiones  in  alliora 
principia  reducere.  —  Est  aulem  consi- 
dcrandum,  quod  aliquod  agens  inferius 
secundum  superioris  agcntis  virlutera 
dupliciler  agit  vel  rnovelur  :  uno  modo  in 
quanlum  aclio  procedit  ab  eo  secundum 
formam  vel  virlulem  sibi  impressam  a 
superiori  agente,  sicut  luna  illuminala 
per  lumcn  a  sole  receptum.  Alio  modo 
agitpersolam  virtutem  siiperioris  agen- 
lis  nulla  forma  recepla  ad  agendum,  scd 
persolum  molum  a  superiori  agenle  mo- 
velur;  sicul  carpeiilator  ulitur  scrra  ad 
secandum.  Qua?  quidem  scclio  cst  prin- 
cipaliler  aclio  arlificis,  secundario  vero 
serrae  in  quanlum  ab  arlifice  movctur; 
non  quod  la!is  actio  scqualur  formam  ali- 
quam  vel  virlutem  qnse  in  serra  rema- 
neat  posl  motionem  arlificis.  —  Si  qua  au- 
tem  (1)  elemenlaria  corpora  a  superiori- 
bus  agentibus  aliquas  acliones  vel  molus 
parlicipant.  oportet  altero  dictorum  mo- 
dorum  hoc  esse,  scilicet  quod  tales  actio- 
nes  consequanlur  aliquas  formas  vel  vir- 
tules  impressas  corporibus  elementatis  a 
supcrioribus  agenlibus,  vel  quod  lales 
actiones  consequanlur  solam  molionem 
elemenlarium  corporum  a  dictis  agenti- 
bus.  —  Opusc.  34  post  princ. 

Superiora  autem  agentia,  quse  naturam 
elcmenlatorum  et  elemenlorum  excedunt, 
sunt  non  solum  corpora  ccelestia,  sed 
etiam  superiorcs  substantise  separalge.  Ex 
utriusque  autem  aliquae  actiones  vel  mo- 
tus  in  corporibus  interioribus  inveniun- 
lur,  quse  non  procedunt  ab  aliqua  forma 
inferioribus  corporibus  impressa,  sed  so- 
him  cx  superiorum  agentium  motione  : 
aqua  enim  raaris  fluens  et  refluens  talem 
motum  sorlitur  prseler  proprictatein  elc- 
menti  ex  virtute  lunse,  non  per  aliquara 
formam  sibi  impressara,  sed  ex  lunse  mo- 

(1)  Al.  «  enim  ». 


COMPARATUR  GUM  CORP.  —  ART.  III         m 

tionc,  qua  scilicct  aqua  movctur  a  luna. 
—  Apparent  etiam  qiiarundam  nigroman- 
licarum  imaginum  quidam  elTectus,  qui 
proccdunt  non  ab  aliquibus  formis  quas 
susceperint  dictsc  imagines,  sed  a  daemo- 
numacLione,  qui  in  diclis  imaginibusope- 
rantur  ;  quod  quidcm  quandoque  conlin- 
gere  crcdimusoperationcdivina,  velbono- 
rum  angelorum  ;  et  simile  est  de  reliqniis 
Sanctorum  miracula  operantium. —  Ibid. 

Patet  aulem  non  omncs  operationes  cor- 
poriim  elcmenlalorum  occultas  operatio- 
nes  habentium  esse  tales.  Primo  quidem, 
quia  diclae  operaliones  qwse  non  conse- 
quuntur  aliquam  formam  impressam,  non 
inveniuntur  communiter  in  omnibusquse 
sunt  ejusdem  spccici  :  non  enim  omne  os 
et  omnes  reliquiae  Sanctorum  tangendo 
sanant,  sed  aliquorum,  et  aliquando,  nec 
omnes  imagines  hujusmodi  habent  effec- 
tus  ;  ncc  omnis  aqua  fluit  et  refluit  secun- 
dum  molum  lunse.  Quccdam  vero  opera- 
tiones  occulise  inveniuntur  in  quibusdam 
corporibus,  quae  similiter  inveniuntur  in 
omnibus  quse  sunt  ejusdem  speciei;  sicut 
omnis  magnes  attrahit  ferrum.  Unde  re- 
iinqnitur  talos  operationes  consequi  ali- 
qiiod  intrinsecum  principium  commune 
habentibus  hanc  speciem.  Sunt  etiam 
qusedam  corpora  inferiora,  quse  quando- 
cunque  adhibentur  suis  passivis,  similes 
effectus  producunt ;  sicut  reubarbarum 
semper  purgat  determlnatum  humorem. 
Unde  relinquitur  talem  actionera  prove- 
nire  ex  aliqua  virtute  indila  et  perma- 
nente  in  tali  corpore.  —  Ibid. 

Reslat  autem  considerare,  quod  sit 
istud  principium  intrlnsecum  perraanens 
a  quo  tales  operationes  procedunt.  Patet 
sulem  hoc  principiura  potenliara  quan- 
dam  esse.  Polenliam  enim  dicimus  prin- 
cipiura  intrinsecura  quo  agens  agit,  vel 
patiens  patitur;  quse  quidera  potentia, 
secundura  quod  refertur  ad  ultiraum  quod 
aliquid  potest,  accipit  noraen  et  rationera 
virtulis.  Talis  autera  virtus,  quse  est  ta- 
liura  acLionura  vel  passionura  principiura, 
maxime  ostenditur  ex  forma  rei  specifica 
derivari.   Omne  enira  accidens,  quod  est 


460  ^  OUARTA  PARS 

alicujus  speciei  proprium,  derivatur  ex 
principiis  essentialibus  iliius  speciei.  Et 
inde  est  quod  ad  demonslraudum  pro[)rias 
passiones  de  suis  subjeclis,  accipimus 
pro  causa  definitionem  designantem  essen- 
tialia  principia  rei.  Est  a.item  essenlise  ct 
quidditatis  principium  forma  in  detcrmi- 
nata  maleria  existens.  Oportet  igilur  ta- 
les  \irtutes  procedere  a  formis  taiium  re- 
rura  secundum  quod  in  propriis  materiis 
exi?tunt.  DeinJe,  cum  natura  lei  dicalur 
forma  vel  malcria  illms,  si  qua  virtus  rei 
ab  his  derivelur,  non  erit  lali  rei  natu- 
ralis  virtus,  et  per  conseqticns  nec  nclio 
nec  passio  a  lali  virtule  procedens  eril 
naluralis.  Tales  autem  aclioncs  «|ua}sunl 
praeter  naturam  non  tuit  diulurn*,  sic- 
ut  quod  aqua  calcfacla  calcfacit  ;  aclio- 
nes  aulem  occullae,  de  quibus  nunc  Io(jui- 
mur,  eodem  modo  se  habent  souijter  vel 
ut  freqiientcr.  liclinquilur  ergo  virtules 
quae  sunt  harum  aclionum  prinnpia 
essentiales  e^ae,  et  a  forma  |>ro(  edere, 
secundum  quod  in  tali  materi  i  exislil.  — 
Formarum  aulem  subsl.tntialiunj  IM.ito- 
nici  quidt  m  principium  attiibuebant  in 
formisseparatis.  Sed  hoc  est  inconvcniens: 
tum  quia  formce  non  fiunt,  sed  com|>o-.ila, 
udumquodqre  aulem  fit  a  simiii,  ut  dic- 
lum  est ;  tum  quia  formus  ab-que  male- 
ria  existentes  oporlot  esso  immobihtj,  qiiia 
motus  esl  actus  existcntis  in  potcnlia, 
quod  {)rim.T  materiaj  convenit;  unde 
oporlct  quod  scmper  <  o  lem  modo  se  ha- 
beatit.  A  cau^a  aotetn  eodem  modo  se  ha- 
benle,  procedunt  forn):u  eodem  moJo  He 
liabentes ;  quod  quiJtMU  in  forrais  inle- 
riorum  corporum  non  appanH  j^ropter  ge- 
ncrationem  el  coiruplionem  talium  cor- 
porum.  Hrlintpiitur  ergo  (piod  jirincipia 
formarum  talium  corporum  corruj^tibi- 
litim  sunl  corj)ora  ca?lehlia,  (pitL'  divcroi- 
mode  sc  habentia  hecundum  orccssum  cl 
rccessum,  generalionem  el  corruptionem 
causanl  in  hin  inferioribu'*.  Pioredunl 
tamen  lales  foriiKo  a  hubhluntiia  sejiura- 
tis,  ut  u  primis  principiis,  quos  me  liunle 
virtule  et  mutu  cor|)Oiuiu  ca-Icslium  im- 
primuiit  formas    apud    ho    inleilcctaii    in 


—  METAPHYSICA 

matcriam  corporalera.  —  Opusc.  34.  —  Et 
hinc  e>t  quod  Commenlator  dicit  in  11. 
Mclaplnjs.  tcxl.  18,  quod  formae  raateriales 
habcnt  duplex  esie,uuum  in  aclu  secun- 
dura  quod  in  rcbus  sunt,  et  aliud  in 
polentia  activa  secundum  quod  sunt  in 
motoribus  orbium.  —  1.  Sent.  dist.  36, 
q.  2,  a.  1,  in  c. 

Et  ex  his  palct  qualiter  formae  rerura 
corjjoralium  fl;iaiit  et  derivcntur  a  formis 
separalis  et  qualitcr  non  :  noii  enim  deri- 
vaiitur  ab  illis  tamqtiam  infliienlibus  for- 
mas,  fccd  lainquam  moventibus  ad  for- 
mas.  —  la,  I.  c.  ;  Opusc.  34  ;  1.  Sent- 
1.  c. 

Ad  primum  erpo  dicendum,  quod  Doc- 
thi;s  iiitelligil  j>cr  formas  quae  sunt  sioe 
maleria,r.ilioncs  rerum  qtiaesuDlin  men- 
te  divina.  Si  tamen  per  formas  quae  sunt 
sinc  tiiateria,  intelligit  angelos,  dicendum 
est,quodab  eis  veniiinl  formrc  qiiae  stint  in 
maleria,  non  jier  influxum,  seJ  j)er  mo- 
tum.  —  la,  q.  Gj,  a.  4,  ad  1. 

Ad  seninduin  dicendum,  qtioJ  formae 
pirlicip  ilui  in  maleria  rediiciintur  non  aJ 
formas  aliquas  p(;r  se  subsislentes  ralio- 
nis  ejiisJem,  ul  iMalonici  jtosuerunl ;  sed 
ai  loi  inas  inlelligibilus  vel  inlelloctus  an- 
^'ciici,  u  (piibiis  i>or  motum  jiioccilunt ; 
vcl  alliu.s  aJ  raliones  intcllcclus  Jivini,  a 
qu.bus  etia.a  formarum  seminu  sunl  re- 
bu8  creulis  inJilu,  ul  j)or  molum  iii  acluin 
eJtici  j)0ssiiit.  —  Ibid.  uJ  2. 

Ad  tertium  JicenJum,  quoJ  cor^)ora 
ca'le<tlia  cuiisanl  iormui  in  ialid  infertori- 
bus  non  inlluenJo,  soJ  movcnJo. —  Ibid. 
qJ  3. 


AnricuLUS  iv 

UTHUM    MATERIV    COIlPGHALIS     OBKDIAT    SPI- 
DITUVLI    CUKATlll.i:    AD    NUTUM. 

ViJetur  i|uoJ  matcria  corporulis  ob«> 
diat  uiigelit)  uJ  niitum. 

1.  Mujor  est  cnim  virtus  angoli,  qunm 
virtu8  anim.i'  ;  bcJ  conccjilioni  uniuKi* 
niuximc  obeJil  iiatuij  corj)or.ilis  ;  imiuu* 


DE  SUBSTANTIA  IMMATERIALI  —  QU.  XXXVl  COMPARATUR  CUM  CORP.  —  ART.  IV        461 

talur  enim  corpus  hominis  ex  conceplione  rum  sequitup  inlerdum  effeclus  aliquisin 

animae,  ad  calorem  et  frigus,  et  quando-  islis  inferioribus,  vel  pluviarum,  vel  sa- 

que  usque  ad  sanilaiem  ct  aegriludinem:  nilalis   alicujus    infirmi,    absque    aliquo 

ergo  multo  magis   secundum   conceptio-  corporeo  agente  medio.  Cujus  quidem  si- 

nem   angeli  materia  corporaiis  transmu-  gnum  ab  anima  nostra  accepit,  qiiae  cum 

tatur.  —  la,  q.  110,  a.  2,  arg.  1.  fuerit  forlis  in  sua   imaginatione,  ad  so- 

2.  Praeterea,  quidquid  pofest  virlus  in-  lam  apprehensionem  immulatur  corpus  : 
ferior,  potest  superior ;  sed  virtus  angeli  sicut  cum  quis  ambulans  super  trabem 
est  superior  quam  virtus  corporalis;  cor-  in  alto  posilam  cadit  de  facili,  quia  ima- 
pus  autem  sua  virtute  potest  Iransmutare  ginatur  casum  ex  timore;  non  autem  ca- 
materiom  corporalem  adlormam  aliquam;  deret,  si  esset  trabes  illa  posita  super 
sicut  patet  cum  ignis  generat  ignem  :  lerrain,  unde  casum  limere  non  posset. 
ergo  mulloforlius  virtule  siia  angeli  pos-  Ma  lifeslum  est  etiam  quod  ad  solam  ap- 
sunt  materiam  corporolem  Iranirmulare  prcliensioneui  animae  caloscit  corpus,  sic- 
ad  aliquam  formam.  —  Ibki.  arg.  2.  ut    accidit  in  concupiscentibus  vel  iratis; 

3.  Praelerea,  tola  nalura  corporalis  aut  etiam  infrigidUur,  sicut  accidit  in 
adminislralur  per  angelos,  ul  diclum  est  timentibus.  Quandoque  eliam  immutatur 
(a.  2) ;  et  sic  vidotur  quod  corpora  se  ha-  ex  forti  appreliensione  ad  aliquam  aegri- 
benl  ad  angelos  sicut  inslrumcnla;  nam  tudinem,  puta  febrem  vel  eliam  lepram. 
ratio  instrumenti  est  quod  sit  movens  Et  per  hunc  moJum  dicit,  quod  si  anima 
motum.  Sed  in  efleclibus  aliquid  inveni-  sit  pura,  noii  subjecta  corporalibus  pas- 
tur  ex  virtule  principalium  agentium,  sionibus,  et  forlis  in  sua  apprehensione, 
quod  non  potest  esse  per  virtutem  in-  obedil  apprehensioni  ejus  non  solum 
strumenli  ;ethocest  id  quod  cfct  principa-  corpus  projjrium,  sed  corpora  etiam 
lius  in  elTeclu :  sicut  digestio  nulriraenti  extcriora;  adeo  quod  ad  ejus  apprehen- 
esl  per  virtutem  caloris  naluralis,  qui  sionem  sanelur  aliquis  infirmus,  vel  ali- 
est  instrumentum  animae  nutrilivae ;  sed  quid  aliud  hujusmodi.  El  lioc  ponit  esse 
quod  generetur  caro  viva,  est  ex  virlute  causam  fascinationis,  quia  anima  alicu- 
animae.  Simililer  quod  secatur  lignum,  jus  vehementer  affecta  in  malevolentia, 
pcrtinet  ad  serram;  sed  quod  pervenia-  habet  impressioncm  nocumenti  in  ali- 
tur  ad  formam  lecli,  est  ex  virlule  artifi-  quem,  maxime  puerum,  qui  propter  cor- 
cis.  Ergo  forma  subslantialis,  quae  est  poris  teneriludinem  est  facile  suscepti- 
principa!ius  in  effeclibus  corporalibus,  est  vus  impressionum.  Unde  vult,  quod  multo 
ex  virtute  angelorum  ;  materia  ergo  obe-  omplius  ad  apprehensionem  substantia- 
dit  ad  sui  informalionem  angelis. —  ILid.  rum  separaLarum,  quas  ponit  animas  vel 
arg.  3.  molores  orbium,  sequatur  aliqui  effeclus 

Sed  conlra  est,   quod   dicit  Auguslinus  in  islis  inferioribus  absque  actione  alicu- 

3.  de   Triii.  (c.  8;    —   Migne  t.   42,  col.  jus  corporalis   agentis.  —  3.  c.  Gent.    c. 

Sl^}:  <  Non  est  putandum  istis  transgres-  103. 

soribus  angelis    ad   nutum  servire   hanc  Haec  autem    positlo  satis   consona   est 

visibiliumrerum  materiam,  sed^oli  Deo».  aliis  suis   positionibus.  Ponit  enira,  quod 

—  Ibid.  arg.  Sed  contra.  omnesformaesubstantiales  effluuntin  haec 

Respondeo  dicendum,  quod  haec  fuit  po-  inferiora  a  substantia  separata,   et   quod 

silio  Avicennae  (c/e  Anima  I.  C,  c.  2,  et  1.  corporalia  agentia  non   sunt   nisi   dispo- 

8,  c.    ult.),    quoJ    substantiis    sepjralis  nentia  materiam  ad  suscipiendam  impre3- 

mullo  magis  obedit  materia  ad  produclio-  siunem   agentis   separali.   Quod    quidem 

nem   alicujus   effeclus,  quam    conlrariis  non  est  verum  secundum  Aristotelis  doc- 

agentibus  in  nalura;  unde  ponit,  quod  ad  trinam,  qui  probat  7.  Metaphys.  {text.  28 

apprehensionem  praedictarum  substantia-  sqq. ;  l.  6,  c.  8),  quod  formae  (juse  sunt  in 


462  •  OUARTA  PAHS 

materia  non  sunt  a  lorrais  separatis,  sed 
a  formis  quae  sunt  in  materia  ;  sic  enim 
invenilur  simililuJo  intcr  faciens  et  fac- 
tura.  —  3.  c.  Gent.  c.  103. 

Exemplum  etiam  quod  sumilur  Je  im- 
pressione  animae  in  corpus,  non  mullura 
adjuvat  ejus  inlenlionem.  Non  enim  ex 
apprehensione  sequitur  immulalio  corpo- 
ris,  nisi  apprehensioni  aJjuncla  fuerit 
alTectio  aliqua,  ut  gauJii  vel  limoris  vcl 
concupiscenliai  aut  alterius  passionir. 
Hujusmodi  auttrm  passiones  accidunt  cum 
aliquo  determinato  motu  curdia,  ex  quu 
sequitur  ulterius  immutatio  totius  corpo- 
ris,  vel  fcecundum  molum  iocalem,  \el 
secundum  alterationem  aliquam.  Unde 
adhuc  remunet  quod  apprehensio  spiri- 
tualis  non  allerat  curpus  nisi  mcdijnte 
motu  locali.  —  Ibid. 

Quod  autem  dc  fascinatione  inducit,  non 
ab  hoc  accidit,  quud  apprehensiu  unius 
immediate  immulct  corpus  allerius,  sed 
quia  raedianle  niutu  cordis  immulat  cur- 
pus  conjunclura,  cujus  immulatio  pervc- 
nit  ad  oculura,  a  (|uo  inlTci  potcst  ali<piid 
extrinsecum,  proecipue  si  sil  lacilc  immu- 
labile,  iiicut  etiam  oculus  raensli  uata:  in- 
licit  spcculum.  —  Jbid. 

Sic  ergo  dicenduin,  quol  raalcria  ror- 
poralis  non  obedil  Sjjiriluali  crealuraj  ad 
nuluin.  Unde  substanlia  spiritualis  creala 
propria  virtute  nullam  formam  induccro 
polest  in  inateriara  cor|)oralem,  (piasi 
inateria  ad  hoc  sibi  obedienle,  ut  exeat 
in  acluin  alicujus  fornia»,  nisi  per  luolun» 
localera  alicujus  corporis.  Esl  cnini  huc 
in  virlulo  subslantia;  spiritualis  crcala,', 
ut  corpus  obediat  feibi  ad  raoluin  loca- 
lcin  ;  inovenJo  aulem  lucaliltr  ali(pioJ 
corpus,  aJhibero  pulcst  ali^jua  nalurali- 
ler  activa  aJ  cireclu»  aliquus  proJuccnJos; 
sicul  etiaiu  ars  labrilis  aJhibet  i''nem  aJ 
mollihcationem  ferri.  —  Ibid. 

Ciica  quod  tainen  consideranduin  cat, 
(juod  cum  res  alKjuas  nalurales  sjiiri- 
tualcs  creatuij;  adhibent  od  aliipios  de- 
terininatos  el].'ctu>,  iitunlur  ei.s  quaai  in- 
strumenlis  (piibusdain,sicut  inedic  us  uti- 
lur  ul  imjlruincnlis  ulu|uibub  hcrbib  ad 


—  METAPHYSICA 

sanandura.  Ex  instrumento  aulem  pro- 
cedit  non  solum  si:ce  viituli  correspon- 
dens  efTeclus,  sed  eliam  aliq.iid  ullra 
propriam  virti:tem,  in  quantum  a;^it  in 
virtule  principalis  agentis.  Serra  enim  et 
securis  non  possunt  facere  lectum,  nisi 
in  quantum  agunt  ut  molae  ab  arle  et  ad 
taleui  effeclum  ;  nec  calor  naluralis  pos- 
set  carnem  gtnerare,  ni;i  virlute  animae 
vegctabilis,  quae  eo  utitur  quasi  tpiodam 
iiislrumenlo.  Conveniens  cst  igilur  (luoj 
ex  ipsis  rebus  naturalibus  proveniant 
aliqui  altiores  efTeclus,  ex  hoc  quod  spi- 
lituales  substantiau  eis  utunlur  ({uabi  in- 
stiumenlis  quibusdam  ;  —  et  hi  eflectus 
nobis  videnlur  rairabilesob  duascausas: 
primo,  quia  per  spirituales  substanliaa 
tales  causae  inodo  nob.s  incun^ueto  ad 
proprios  erTcctus  apponuntur  ;  undo  ingc- 
niosorum  arlificum  opera  luira  reJJuu- 
tur,  cum  ab  aliis  nun  pcrcipitur  qualiter 
operanlur.  Alio  niodo  ex  lioc  quo  1  cau- 
tni  nalurales  apposilae  aJ  etfoclus  alitpios 
producendu--,  aliquiJ  virtulis  horliuntur 
ex  h<  c  quoJ  sunt  instruinenta  spiritua- 
liiiin  subhtanliaruin.  — 3.  c.Gent.  c.103; 
la,  (j.  IIO,  a.  -,  in  c.  ;  de  l'ol.  {[.  f»,  a. 
3,  in  c.  ;  (JtiodL  9,  a.  10. 

Ad  printu^n  crgu  dicenJuin,  quoJ  no- 
stra  aniina  unitur  cur()Ori  ut  furina  ;  ut  sic 
non  est  inirum,  si  forinaliter  traiisinutu- 
lur  cx  cuncepliono  ip.sius  ;  pix'serliin 
cuiu  luutus  seiisilivi  ap|iolit(is,  (]ui  litcuin 
(piaJam  Iransmulaliono  curpoiali,  siibJa» 
lur  imperio  ralionis.  Angelus  auteni  noa 
bic  so  habent  ad  corpora  naturalia;  unde 
ratio  non  .setpiilur. —  la,  I.  c,  ad  1. 

Ad  sccundnin  dicenduin,  (fuod  id  (|Uod 
polesl  virlus  inferior,  polest  superior, 
sed  oxcellentiuri  inodo  ;  sicut  inlollectus 
cognoscit  seiiMbJia  cxccllentiori  uiodo 
quain  seiisus  ;  el  (>ic  angolus  oxceltenliori 
inodo  traiisinulat  inateriam  curporaloiu 
qiiain  agenlia  corpoialia,scilicol  luovendu 
ipsa  agentia  coipurulia  laiu(]uam  causa 
hUjici  ior.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  Urlinni  JicenJuiu,  (pioj  nihil  pro* 
hibet  ex  virtuto  angclurum  ali(|uo!i  efloc- 
tus  bcqui  iu  rcbud  naluralibus,  ud  (|u«o 


DE  SUBSTANTIA  IMMATEIUALI  —  QU.  XXXVI 

agenlia  corporalia  iion  siifficcrcnt,  bicul 
palclcx  supra  diclis  (ait.  piseccd.  in  c). 
Sed  hocnon  csl  angclis  obcdirc  nialeriam 
ad  nuluni  —  sicul  ncc  coquis  objdil  matc- 
ria  ad  nulum,  quia  aliqucra  modum  de- 
coclionis  faciunt  per  igncm  sccuudiim 
aliquim  artis  modcrationcm,  quam  igiiis 
per  sc  non  faccroL  — ;  cum  rcduccrc  ma- 
leriam  in  aclum  formae  subslantialis  non 
cxccdat  \irlutcm  corporalis  agcnlis,  quia 
similc  nalum  cst  sibi  facere  similc.  — 
Ibid.  ad  3. 

ARTICULUS  V 

UTRL'M    COrvPORA    OBEDIANT    SPUUTUALIDUS 
CnEATUniS    AD    MOTUM    LOCAIA.M. 

Vidctur  quoi  corpora  non  obcdiant 
spiriluahbus  crcaluris  ad  molura  loca- 
lcni. 

1.  Molus  enira  localis  corporura  natu- 
rahum  scquilur  formas  corura  ;  seJ  an- 
gcli  non  causant  formas  nalurahum  re- 
rura,  ut  diclura  ctt  (a.  3  ct  4)  :  crgo 
ncquc  poosunt  cautare  in  cis  raotura  loca- 
leni.  —  la,  q.  110,  a.3,  arg.  1. 

2.  Pra3tcrea,  in  8.  P/ujs.  {lcxt.  IJ4  ad 
60;  c.  7)  probatur,  quod  motus  locahs 
cst  primus  moluum  ;  scd  angeh  non  pos- 
sunt  causare  ahos  raolus  transrautando 
malcriara  forraahtcr  :  crgo  ncque  cliara 
possunt  causare  raotum  localem.  —  Ibid. 
arg.  2. 

3.  Pra^tcrea,  mcmbra  corporis  obe- 
diunt  conccptioni  animae  ad  raotum  loca- 
lem,  in  quanlum  habcnt  in  sc  ipsis  ah- 
quod  principiura  vitoe;  in  corporibus  au- 
lem  naturalibus,  non  est  aliquod  princi- 
pium  vilse  :  crgo  non  obcdiunt  angclis 
ad  raolum  localem.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  contra  cst,  quod  Auguslinus  dicit 
3.  de  Trin.  (c.  8  cl  9 ;  —  Mignc  t.  42,  col. 
87G  ad  878),quod  angeh  adhibcnt  scmina 
corporaha  ad  ah'qaos  eflcctus  produccn- 
dos;  sed  hoc  non  possunt  facere  nisi 
locahter  movendo  :  crgo  corpora  obe- 
diunt  eis  ad  molura  localem.  — Ibid.  arg. 
Sed  conlra. 


COMPAR.VrUU  GUM  COIIP.  —  ART.  V  463 

RiiSPONDEO  DicENDUM,  quod  sicut  Dio- 
nysius  dicit  de  Div.  Nom.  (c.  7;  —  Mi- 
giie  t.  3,  col.  871),  divina  sapientia  con- 
jungit  fincs  primorura  principiis  secun- 
dorura.  Ex  quo  patcl  quod  creatura  infe- 
rior  in  sui  suprcrao  allingitur  a  natura 
fcuperiori.  Nalura  auteni  corporalis  est 
inlVa  nalurara  spirilualera.  Inter  oranes 
autein  raotus  corporcos  perfectior  esl 
motus  iocahif,  ut  probatur  in  8.  Phys. 
{text.  57  ;  c.7.)  Cujus  ratio  est,  quia  rao- 
bilesecunduralocuin  nonest  inpotenlia  ad 
aliquid  intrinsecura  in  quantura  hujus- 
raodi,  fccd  solura  ad  aliquid  extrinsecum, 
scilicet  ad  locum.  Et  ideo  natura  corpo- 
ralis  nata  cst  moveri  immediate  a  natura 
spiiituali  &ccundum  locum.  Unde  etphi- 
losophi  posucrunt  su[)rcma  moveri  loca- 
hter  a  spiritualibus  subitantiis.  Unde 
\iJemusquod  onima  movet  corpus  primo 
el  princi[)aiitcr  motu  locali. —  la,  q.  110, 
a.  3,  c.  ;  3.  c.  Goit.  c.  103;  de  Pot.  q. 
G,  a.  3  ;  Qiiodl.  9,  a.  10. 

Ad  prinmm  ergo  dicendura,  quod  in 
corporibus  sunt  alii  raotus  locales  prsetcr 
eos  qui  conscquuntur  formas;sicut  fluxus 
ct  rcUuxus  maris  noa  conscquilur  forraara 
substantialcra  aquo),  scd  virtutem  lunae  ; 
et  multo  magis  aliqui  raotus  locales  con- 
scqui  possunt  virlutera  spiiitualiura  sub- 
stantiarura.  —  la,  1.  c.  ad  1. 

Ad  sccundum  diccndura,  quod  angeli 
causando  raotura  localora  tamquaiu  prio- 
rera,  per  eura  causare  possunt  ahos  rao- 
tus,  adhibcndo  scilicct  agentia  corpora- 
lia  ad  hujusmodi  effectus  producendos, 
sicut  supra  (art.  pra^ced.  in  c.)  diclum 
est.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  tcrtium  diccndum,  quod  angcli  ha- 
bent  virtutera  minus  contractam  quara 
onimae.  Unde  virtus  moliva  anima3  con- 
trahilur  ad  corpus  unitura,  quod  pcr 
eara  vivificatur,  quo  raediante  alia  po- 
test  raoverc.  Sed  virtus  angeli  non  est 
contracla  ad  aliquod  corpus ;  undc  potest 
corpora  non  conjuncta  raoverc  localiter. 
—  Ibid.  ad  3. 


464 


QUARTA  PARS  — 


QU.^STiO  XXXVII  (1) 

*  DE  ANIMA  RATIONALI  SEPARATA. 

Deinde  consicierandum  est  de  anima 
separala.  Consideralio  aulem  illius  eril 
in  octo  parles  dispertita  ;  nam  primo 
agemus  de  anima  separata  per  ordinem 
ad  proprium  scientificum,  secundo  do 
proprio  illius  ^tatu,  tertiode  loco,  quarto 
de  motu  locali  sui,  quinlo  de  motu  locali 
coi'porum,  sexto  de  cognitione  ejusdem, 
septiyno  de  locutione,  oclavo  de  inclina- 
tione  iliius  ad  corpus,  quod  anle  eepara- 
tionem  vivificavit. 

CIRCA  PRIMUM  Qf.tRITUR  : 

•  Utrum  consideralio  anima)  separattt  perti- 
rieal  ad  melaiiliysicum,  an  vero  ad  ptiysi- 
cum. 

ARTICULUS 

*  UTRUM  CONSinERATIO  AMM.+:  SEPARATif: 
PERTINE.\T  AD  MKTAPUYSIGUM,  AN  VERO 
AD    PHV8ICUM. 

Videlur  quod  consideralio  anim.ii  se- 
paralic  fUTlineant  ad  pbysicum,  non  au- 
tcm  ad  molaphysirum, 

1.  Dicit  eniin  Philosophus  6.  Metaph. 
(lexl.  '2,  ;  I.  b,  c.  1),  (juod  Physira  eot 
circa  suhstantiam  secundurn  rationem 
ut  plurimiim  inso[)arahilem,  solum.  Scd 
hoc  dicit,  (]Uia  physicus  etiain  agit  dc 
suiistantia  anim:^  separabilis  :  ergo  <on- 
sideratio  anima;  separatai  spectat  ad  phy- 
sicurn.  —  6.  Metaphy^i.  I.  1. 

2.  rrjDterea,  anima  separata  est  forma 
hahens  a{)titudiiiein  et  ini-linationom 
naturalem  ad  unionern  ;  nam  sccundum 
se    convcnil   anima3    uniri,  et    separalio 

(1)  Kdil.  Ticin.  :  Oua^at.  10  Do  Anima  rttiunBll 
««parata.  —  l'ost  ceiiiiider*Uonem  enlia  lo  com- 
niunl  sequilur  conitiileraro  de  anima  ■«(••rata. 
(loniiderauj  aulem  lUiu*  erit  in  ocio  iiariei  dia- 
^orui»,  olg. 


METAPHYSIGA 

iliius  a  corpore  est  praeter  ejus  naturam 
(la,  q.  76,  a.  1,  ad  6);  sed  Physica  con- 
siderat  omnes  forraas  sccundum  se  uni- 
biles  corpori  sive  actu  sint  unitae  sive 
non,  sicut  considerat  omnia  corpora  levia 
sive  sint  sursum  sive  deorsum  :  ergo 
anima  rationalis  separata  pertinet  ad 
physicum. 

3.  Piaeterea,  res  definibilis  per  ordi- 
nem  ad  materiam  pertinet  ad  pliysicum, 
ut  docet  Piiilosophus  6.  Metaphys.  {text. 
2;  I.  5,  c.l)  et  1.  de  Anima{lext.  17  ;  c.  1); 
sed  anima  rationalis  separata  si  defini- 
rolur,  det)eret  dLfiniri  per  ordinem  ad 
maleriam,  i,uia  e^t  forma,  et  tiabet  in- 
clinationem  naturalem  ad  unionem  cura 
ilia,  ut  dictuin  est  (in  arg.  praiced.)  : 
ergo  aniina  sepaiata  perlinel  ad  physi- 
cum.  —  6.  Melaihys.  1.  1  ;  i.  de  Aiuma 
1.  2. 

4.  Pi  aetereu,  ad  pliysicum  speclat  trac- 
tare  dc  ualwa,  ut  docet  IMiilosophus  2. 
l'hys.  (toxl.  1 ;  c.  1)  ;  sed  omnis  forma 
substanlialis,  cujiismodi  est  aniina  ratiu- 
nalis  etiam  ^e|)arata,  ut  palet  e.\  ejus  in- 
clinatione  nalurali  ad  corporis  unionem, 
cfct  nalura,  ut  dicilur  2.  Phys.  (text.  4, 
7,  21,  22;  c.  1  el  2).  j.  Metaphys.  {text. 
5  ;  1.4,  c.  4)  ct  12.  Metaphys.  (text,  14  ; 
I.  11,  c.  3),  ubi  Maturam  dividit  in  ma- 
toriam  et  formam  :  ergo  ad  physicum 
pertinct  agere  de  anima  ralionali  sepa- 
rata.  —  2.  Phys.  I.  1,  2,  4  ;  li.  .Mi taphys. 
1.  li  (4);  12.  Mctaphys.  I.  3(2). 

Sed  contra  tst  :  1,  quod  Philosophus 
1.  de  Anima  {teit.  17;  c.  1)  dicil,  quod 
dc  furmis  ut  sunt  bcparalx  agit  primus 
philo.^ophus;  et  0.  Mitaphys.  {lext.  2;  I. 
D,  c.  1)  docet,  qu(3d  physici  esl  ogere  de 
quacun(|uc  aniiiia,  qux  Don  binu  lualeria 
est  ;  liujiihmudi  aulem  non  est  anima  ra- 
lionalis  ut  ost  scparala,  ut  )>alel  :  ergo 
agere  de  anima  ralionali  heparala  non 
spectat  a  I  physicum,  scd  ad  Mcl.iphMi- 
caiii,qux'  agit  dc  abslracliii  a  mulena, 
ul  dicluiu  esl  («uprd  q.  1,  a.  5).  —  1.  (/« 
Anima  I.  2  ;  6.  Metn^hyi.  1.  1. 

2.  Prouloiea,  2.  /%«.  {text.  20  ;  c,  2) 
dicilur,  quod  n<ut  mcdicut»  uou  couaido- 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XXXVIl 

rat  ncrvum  ut  nervus  est,  secl  in  qnan- 
luin  esl  &ubjecluiii  sanitalis ;  nec  faber 
considerat  ocs  in  quantum  a3s,  sed  iii 
quantum  est  subjectum  statuae  vel  alicu- 
jus  similis  (nam  considerare  nervum 
ut  nervus  est,  et  ses  in  quantum  ses, 
pertinet  ad  naturalem)  ;  —  ita  natura- 
lis  non  considerare  formam  et  quiddita- 
teui,  in  q'iantum  forma  et  quidditas  est 
(nam  hoc  spectat  ad  metaphysicum),  sed 
conteiderat  formam  in  qnantum  habet 
esse  in  maleria  ;  —  et  quod  consideralio 
naturalis  est  circa  formas,  quae  (quidem) 
aliqiio  modo  sunt  scparalse,  sed  tamen 
habentessein  materia,  et  dant  esse  tali 
corpori,  cujusmodi  sunt  animse  rationa- 
les.  Et  ibidem  ait,  quod  ad  primum  phi- 
losophuQi  pertinet  determinare  quomodo 
se  habeant  formse  totaliter  a  materia  se- 
parataj,  et  quid  sint  ;  vel  etiam  quomodo 
se  habeat  anima  rationalis  secundum 
quod  est  separabilis,  et  sine  corpore  po- 
tens  exislere;  et  quod  sit  secundumsuam 
essentiam  separabile.  Ergo.  —  2.  Phys. 
1.  4. 

Respoindeo  DiGENDUM,  quod  anima  ra- 
tionalis,  secundum  quod  est  separata, 
pertinet  ad  consideralionem  metaphysi- 
cam.  Quod  ex  his  potestesse  manilestum. 
Primo,  Physica  tantum  est  de  his,  quae 
sunt  in  motu  et  in  materia  ;  unde  etdefi- 
nitiones  Physicae  sunt  illae,  quae  complec- 
tuntur  materiam  et  formam  simul,  ut 
docet  Philosophus  6.  Melaphys.  {text.  2  et 
3  ;  I.  5,  c.  1)  et  2.  Phys.  (a  text.  20  ;  c. 
2).  Aniraa  autem  rationalis  separala  non 
est  in  motu  nec  in  materia,  nt  patet.  — 
Oyywsc.  70,  a.  17  et  18  (Edit.  Pa r i s.  Opwsc. 
63,  q.  S,  a.  1  et  2)  ;  6.  Melaphys.  1.  1  ; 
1.  Phys.  I.  1  ;  2.  Phys.  1.  4.  —  Se- 
cundo,  Physica  agit  de  forma  substantiali, 
non  ut  forma  est,  sed  ut  forraa  dans  esse 
corpori,  et  habens  esse  in  corpore  ;  unde 
et  definilur  quod  sit  actus  corporis:  sicut 
sirailiter  agit  de  inlellectu,  quatenus  est 
conjunctus  corpori  (non  aulem  ut  intel- 
leclus  esl),  el  quaLenus  est  natura,  ut 
patet  ex  Philosopho  2.  Phys.  (a.  iext.  21 ; 
c.  2).  Cum  autem  natura  defmiatur  prin- 


NUM  SPECTET  AD  METAPHYSIGAM  465 

cipium  motus  ejus,  in  quo  est  ;  manifes- 
tum  est,  quod  talis  definitio  non  compe- 
tit  animae  qiatenus  est  separata;  praeter- 
quam  quod  anima  rationalis  non  est  na- 
tura,  nisi  quatenus  unitur  corpori  secun- 
dum  motum  corporis ;  secus  vero  ex  ea 
parte,  qua  excedit  corporis  capacitatem, 
et  naturam  habet  intellectualeni  comrau- 
nera  cura  angelis,  et  quatenus  habet  ope- 
rationem,  in  qua  non  communicat  cor- 
pus  ;  nam  sub  his  rationibus  spectat  ad 
melaphysicum.  —  2.  Phys.  I.  4  ;  6.  Me^ 
taphys.  \.  \\  de  Verit.  q.  19,  a.  1,  ad  4; 
Quo&si.  disp.  de  Anima  a.  2,  ad  12.  — 
Tertio,  aniraa  ralionalis  non  habet  quod 
sit  separata  ex  eo  quod  est  forraa  cor- 
poris,  quia  forma  simplex,  ut  est  anima, 
non  habet  esse  per  se  :  nam  esse  non  est 
alicujus,  nisi  particularis  subsistentis  in 
natura,  quod  forraae  non  corapetit  ;  sed 
ex  hoc  quod  habet  esse  absolutum,  ut  sub- 
stantia  subsistens,  et  qiiatenus  est  simi- 
litudo  Dei  magis  participans  de  illius 
perfectionibus,  ct  ad  ejus  similitudinem 
magis  accedens.  Ad  physicum  autem  non 
spectat  consideralio  animae  secundum 
quod  est  forma  subsistens,  habens  esse 
abtolutum  et  independens,  et  quatenus 
ad  similitudinem  Dei  magis  acceiit  :  sed 
qnatenus  est  forma  corporis  illud  infor- 
mans,  ut  dictum  est(hic,rat.  2).  —  2.Sent. 
dist.  19,  q.  1,  a.  1,  ad  4.  —  Unde  mani- 
festiim  est,  quod  consideratio  animae  ra- 
tionalis  separalae  ad  raetaphysicum  spec- 
tal,  et  non  ad  physicum. 

Adprimum  ergo  dicendum,  qnod  sen- 
sus  philosophi  est,  quod  naluralis  versa- 
tur  ut  plurimum  circa  siibsLanlias  inse- 
parabiles,  quia  agit  de  anima  rationali 
separabili,  licet  non  agat  de  ea  in  quan- 
tum  est  separabilis  et  separata,  ut  docet 
idem  Philosophus,  ut  dictum  est  (arg.  1 
et  2  Sed  contra  et  in  c). 

Ad  secundum  dicendyim,  quod  ad  phy- 
sicum  spectat  agere  de  anima  rationali, 
in  quantuiu  est  unita  corpori,  in  eoque 
hubet  esse,  ut  mamfeste  patet  ex  defiui- 
tioue  animae  in  coramuni,  ut  dictum  est 
(in  c.)  ;  anima  enim   separata  a  corpore 


SuMM^  PmLos-  VI  —  30. 


466 


OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 


immunior  est  a  materia  quam  cor|)ori 
conjuncla  ;  unde  non  est  aclus  nlicujus 
corporis,  sicut  moclo  esL  —  4.  Sent.  disL 
50,  q.  1,  a.  1,  arg.  2Sedconlra. 

Ad  lerlixim  dicendum,  quod  res  detlni- 
bilis  per  ordinem  ad  materiam  conjunc- 
tam  formaj,  spectat  ad  Pliiiosoplium,  ut 
dictum  est  (in  c.  et  arg.  Sed  conlra). 

Ad  quartum  dicendum.quod  anima  ra- 
tionalis  separata  non  est  nalura,  ut  patet 
ex  deriiiilione  naturae,  quia  iion  est  priii- 
cipium  raotus  ejus,  in  quo  est :  unde  non 
oinnis  forma  suljslantialis  quomodocun- 
que  considerala  est  natura,  sed  est  na- 
tura  quatenurf  esl  simul  cum  maleria,  ut 
dictum  est  ^in  Physica  q.  91,  a.  1,  ad  8). 


QU^STIO  XXXVIII  (1) 

*   DB    STATU    AMM.t:    SEPAHAT.h'. 

Deinde  considerandum  est  de  slulu 
uniina;  separala?. 

CIHCA  nUA.M  yL.KHlTUH  : 

♦  Ulruni  slalu»  animo)  !>eparat{e  sil  porfeclior 
quum  conjuncln». 

AHTIClLrS 

*  IJTRUM   >TATUs  AMM.i:   SEPAIlAT.i:   nll    l  Kll- 

IRCTIOR    ijUAM    COMUNCT.i:. 

Vidcliir  quod  .slaliis  unim.i:  separalu 
iiit  perfeclior  (piam  coiijuncl.r. 

l.  Modus  cnim  ojH.Mjndi  s«.'qiiitur 
modum  esMendi  ;  sed  iuelior  ut  iioLilior 
cHt  modus  inlelligcndi  aniiUcB  separulu) 
per  converbioncni  ud  inlelli^Mhilia  simpli' 
rilt>r  (|Uiim  per  coiiverAioneiii  ud  |>han- 
laHinata  :  ergo  8tutu9  uiiimaB  sepuraUt' 
eal  ]>eifeclior  <|uam  conjuncla;.  —  (^f. 
ia,  q.  81>,  a.  I,  c. 

(l)Edit.  Tlciri.  (|u»iil.  17. 


2.  Praeterea,  quo  res  est  immalerialior 
seu  magis  abslracla  a  materia,  eo  est 
perfeclior  :  sicut  patet  in  potenliis,  qui\3 
quo  immalerialiores  sunt,  eo  sunt  per- 
fecliores  ;  et  propterea  diclum  est  (supra 
in  Physica  q.  68,  a.  1,  c),  quod  visus 
est  nobilior  et  perfeclior  potenlia  aliis 
sensibus  externis.  Sed  anima  ralionalis 
separala  habet  statum  immalerialiorem, 
ul  polet;  ergo  status  animaj  separalce 
est  perfectior  quam  conjuncla).  —  4. 
Senl.  dist.  50,  q.  1,  a.  1,  arg.  2  5erf 
conlra. 

3.  PrsDterea,  ille  est  perfeclior  slatus 
anima),in  quo  ipsa  est  similior  et  coiifor- 
mior  Deo  et  angelis,  et  est  magis  pura  ; 
sed  hic  est  stalus  animae  separakv;  nam 
in  hoc  est  Iibera  ab  omni  e.xtranea  nalura  : 
ergo  stalus  animce  separaliB  e^t  nobilior 
et  perfectior.  —  4.  Sent.  dist.  43,  q.  1,  a. 
1,  qiiajsliunc.  1,  arg.  4',  de  Pot.  q.  5,  a. 
10,  arg.  j. 

Sed  cnntra  :  1.  Res  semper  onlinalur 
aJ  id,  quod  est  n.elius  et  pujrfeciius  (la, 
q.  89,  a.  1  c,  circa  med.)  ;  sed  anima 
ralionalis  a  Deo  eat  ordinala  ut  corjwri 
uniatur ;  ergo  staliis  auima}  iii  corporo 
est  pei  fectit)r  et  melior  quam  stalus  aniiuiu 
separ.ila.'. —  Qudst.  ilisp.  de  Aninui  a.  liJ, 
arg.  G  et  7,  et  ad  6. 

2.  Pr:elerea,  (|uaiilo  cst  alicpiid  perfec- 
tius  iii  8ua  natura,  lanlo  perfeclius  e>t  in 
o|>erandu,  ct  consequenter  liabel  slaliiiu 
perfeciiorein  et  meliorein  ;  sed  anima 
unita  corpori  est  pei  fcclior  in  sua  nalura 
quam  cuin  est  e.\lra  cor))UA,  sicul  quadi- 
bet  par.s  in  suo  lolo  exislens  esl  perfec- 
lior  quain  exlra  :  ergo  aniina  bcpiirala 
habel  miiiu.s  pi  rfeclum  Htalum  quum  iii 
cor|>ore.  —  Wid.  arg.  13  et  ad  13. 

Hksi'0.ni)I:o  niCKNUUM,  ipiod  licet  statuii 
aniuKc  HCparala*  sil  ^impliciler  nobilior 
(|uain  stalus  aniina'  conjunclu),  .sicut  cl 
iiilclligere  pcr  conveoioncin  ud  ituperioru 
est  Hiinplicilcr  nobiliu»  (]uam  intelligere 
pcr  conveiHionciii  AiX  pliunlasmola  ;  si 
lamen  conhideretur  tum  uiiiuKU  nalura 
tuiu  iiiodus  intelligondi  |)or  convei>io- 
num,    quuleiiud  ciat   aninKO   poHSiblliH  : 


DE  ANIMA  SEPAHATA 


QU.  XXX VI II  DE  STATU  ANIM.E  SEPAIUT.E 


467 


ccleris  pai-ibus  perfeclior  eslslalus  aiiiinae 
in  coi  pore  quarn  extra  coipus,  Deoque 
conlbrmior  (4.  Scnt.  dist.  43,  q.  1,  a.  1, 
sol.  1,  ad  4  ;  QucesL  disp.  de  Anima  a.  15, 
arg.  13);  et  similiter  inlelligere  per  con- 
versionem  ad  phanlasmataquam  per  con- 
versionem  ad  superiora.  —  Et  de  slalu 
quideni  manifestum  est,  quia  cum  anima 
rationalis  sit  lorina  par.^que  compositi,  et 
consequenter  sil  propter  compositum 
lamquam  propter  finem  :  sicul  pars  per- 
fectiori  modo  existit  in  composito  quam 
scparata,  et  praeler  rationem  sua3  naturae 
est  esse  a  composilo  vel  tolo  separatam  ; 
ila  perfectiori  modo  existit  anima  corpori 
conjuncla  quam  extra,  et  prgeter  ratio- 
nem  snse  natnri:>  est  esse  a  corpore  sepa- 
ratam  (4.  Sent.  1.  c.  ;  Qucest.  disp.  de 
Anima  1.  c). —  De  modo  vero  intelligendi 


quanlo  unaqnaeque  earum  est  altior,  lanto 
h.ibet  pauciores  formas,  et  virtutem  magis 
potentem  ad  intelligendum  omnia  per 
formas  paucas.  Substanlia  autem  intel- 
lectualis  inferior  non  habet  formas  ita 
universales  sicut  superior  :  quia  cum  non 
adsit  ei  tanta  virtus  in  intelligendo, 
remaneret  ejus  scientia  incomplela,  quia 
tantum  in  universali  res  cognosceret,  et 
non  posset  deducere  cognitionem  suam 
ex  illis  paucis  ad  singula.  Quod  manifeste 
patet  aliqualiter  in  hominibus ;  nam  qui 
sunt  debilioris  intellectus,  per  universa- 
les  conceptiones  magis  intelligentium 
non  accipiunt  perfectiorem  (1)  cognitio- 
nem,  nisi  eis  singula  in  speciali  explicen- 
tur  (la,  q.  89,  a.  1,  in  c,  versus  fin.). 
Unde  cum  animae  humanae  inter  sub- 
stantias  intellectuales  secundum   naturae 


per  conversionem  ad  phanlasmata   p)'o-     ordinem  sint  infimae,  non   accipiunt  for- 


balur  :  qnia  cum  maleria  sit  propter  for- 
mam,  et  non  e  contra,  dicendum  est, 
quod  aninia  unita  est  corpori  propter 
melius  animae,  et  non  propter  melius  cor- 
poris.  Unilur  aulemforma  materiae  prop- 
ler  complementum  suae  operationis  : 
bonum  enim  et  perfectio  cujuslibet  sub- 


mas  in  abstractione  et  universalitate  con- 
formes  substantiis  bcparatis,  quia  cum 
habeant  minimam  virtutem  in  intelli- 
gendo,  imperfectissimam  cognitioiiem 
haberent  in  quadam  universalitateet  con- 
fusione  ;  et  ideo  ad  hoc  quod  eorum  cogni- 
lio   perficiatur  et  dislinguatur   per   sin- 


stanliae  est  propria  ejus  operatio.  Unde  et     gula,   sic   naturaliter  sunt   instilutaj,  ut 
lalemmateriam  forma  requirit,  per  quam     corporibus  uniantur,  et  sic  a  sensibilibus 


operatio  forraae  compleri  possit  :  sicut 
forma  serrae  requiiit  materiam  ferream 
ad  perficieiidum  opus  secandi.  Anima 
autem  est  forma cor(  oiis,  ejusque  operatio 
est  intelligere  ;  —  cum  ergo  anima  in 
corpore  inlellipat  per  conversionem  ad 
phantasmala,  dicendum  est  hunc  modum 
intelligendi  esse  perfectiorem  quam  sit 
modiis  intelligendi  separalae.  —  Quoest. 
disp.  de  Anima  a.  15. 

Quod  confirmatur  :  quia  cum  anima 
sit  infima  in  ordine  intelleclualium  sub- 
slantiarum,  infimo  et  debilissimo  modo 
participat  intellectuale  lumen  sive  natu- 
ram  intellectualem.  Nani  in  primo  intel- 
ligibili,  scilicet  Deo,  nalura  inlellectualis 
est  adeo  potens,  quod  per  unam  formam 
intelligibilem,  scilicet  essentiam  suam, 
omnia  intelligit;  inferiores  vero  substan* 
lia3  intellectuales  per  species  multas  ;  et 


propriam  eorum  cognitionem  accipiant. 
Unde  videmus,  quod  homines  rudes  ad 
scientiam  induci  non  possuntnisi  persen- 
sibilia  exempla.  —  Et  sic  patet  quod 
propler  melius  et  perfeclius  animse  fuit 
ut  uniretur  corpori,  et  intelligeret  pcr 
conversionem  ad  phantasmata  (la,  I.  c). 
Et  per  consequens  manilestum  est  quod 
status  animae  in  corpore  est  perfectior, 
ceteris  paribus,  quam  animae  separatae. 
—  la,  q.  89,  a.  1,  c  ;  de  Pot.  q.  3,  a. 
10,  c  et  ad  10  et  12  ;  Qucesiio  disp.  de 
Anima  a.  15,  arg.  6  et  7 ;  a.  8,  c 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod 
modus  intelligendi  animae  separalae  in  se 
nobilior  est  quam.  modus  intelligendi 
conjunclae  ;  non  lamen  est  perfectior  se- 
cundum  quod  possibilis  est  animae  secun- 

(1)  Editiones  S.  Thomte  «  perfectam  ». 


468  '  QUARTA  PARS  — 

dum  rationem  propriae  naturse,ut  dictum 

est  (in  c). 

Et  ex  his  patet  ad  secundum. 

Ad  leriiiim  dicendum,  quod  conformior 
cst  Dco  modus  intelligendi  per  conver- 
sionem  ad  phantasmatn,  et  status  animne 
in  corfore,  quia  hic  est  magis  nalurnlis 
animse,  ejusque  nalura)  maiiis  con?enta- 
neus,  quippe  quae  est  pars  totius  compo- 
sili.  Tunc  enim,  simpiiciler  loquenio,  est 
nliquid  Deo  maxime  conforuH',  quando 
habet  quidquid  sUiC  naturce  conditio  re- 
quirit,  quia  tunc  perfeclionem  divinam 
maxime  imitalur.  Sic  cor  animalis  magis 
est  conforme  Deo  quando  movetur  qnam 
quando  quiescit,  quia  perfeolio  cordi-i  est 
mov<ri,  et  ejus  quies  est  ejus  corruplio. 
—  1.  Senl.  dist.  43,  I.  c.  ad  4. 


QU.ESTIO  X.XXIX  (1) 

*  DK    I.OCO    AMM.i;    SKPAR.VT.i;. 

Deinde  considerunduin  est  de  locu 
unim^u  separalce. 

CmCA  lluC  gL.EHLNTCH  TIUA  : 

• 

*  1.  Utnun  uiiima  separala  hII  in  loou. 

*  2.  llruin  ununaseparula  poitsil  esso  In  plu- 
nhii»  locis. 

*  3.  Llrum  plures  uniina*  sepurula'    possinl 
osse  in  uao  loco. 

AHTICLLLS  I 

*  UTRU.M    ANIMA     8KI'AUATA     8IT     IN     LOCO. 

VidL-tur  quod  unima  Beparula  non  8it 
in  loco. 

1.  Dicil  enim  PliiloaO|)liU8  ('i.  t*/iys. 
ti'xt.  'i7 ;  c.  o),  (|uod  nun  (iiunc  (|uod  chI, 
esl  in  loco,  8(;d  moljiUi  corpus ;  Hcd  animu 
noii  esl  corpus,  ul  dicluin  lhI  (in  IMiy.-^ica 
q.  'iH,  a.  1)  :  (•rf.Mi  niiiiiia  ruliunaliM  sc[)a- 

(t)  Ktlii.  Ticin.  ((iiiMiii.  IN. 


METAPHYSICA 

rala  non  est  in  loco.  —  la,    q.   52,  a.  1, 
art?.  I  ;  4.  Phys.  1.  8. 

2.  Praelerea,  dicit  Boethius  in  libro  de 
He.bdom.  (Migne  l.  64,  col.  1311),  quod 
communis  conceplio  apud  sapientes  est, 
quod  incnrporalia  non  sunt  in  Io(o;  sed 
aniina  separata  est  incorporea  :  ergo  non 
est  in  loco.  —  4.  Senl.  dist.  45,  q.  I,  a. 
1,  arg.  1. 

3.  Sed  dices,  non  esse  in  loco  incorpo- 
ralia  secundum  suam  sub:«tanliam,  et  eo 
modo  quo  corporalia,  sed  per  operatio- 
nem. —  Conlra,  (|uidquid  convenit  alicui 
per  aliquid,  oporlet  illi  convenire  per 
quod  convenit  :  ut  si  animal  est  in  loco 
per  corpus,  oportel  corpus  in  loco  esse. 
Sed  op»  ratioiii  nunquun  per  se  altribui- 
lur  esse  in  loco.  I  rLroanima  separala  non 
est  in  loco. —  1.  Sent.  1.  c'.  aig.  3. 

4.  Picelerea,  anima  separala  nullam 
habet  opcralionem,  per  quam  possit  esse 
in  loco.  Non  enim  ost  in  loco  per  aclio- 
neni  internani,  puta  per  intelleclionem  ; 
num  lia^c  est  absoluta  u  silu,  et  dimen- 
sione  (1.  Sent.  I.  c.  arg.  2).  Neque  per 
externam  :  (juia  neque  polest  moveie 
localiler  ullum  corpus,  ut  dicemus  (infra 
q.  41,  a.  un.);  ne(|ue  furmuliter  :  (juia  si 
luateria  corporalis  angelis  non  obedit  nisi 
(jiioad  mutum  luculem,  non  aulem  (|Uoad 
aliuni  muluin,  inuUu  intnus  ubediet 
unima;  8tparut:L',  cujus  viilus  est  ininus 
p(>len8  el  efticux.  Krgo  anima  separulu 
non  e8l  in  loco.  —  Ibid.  arg.  2;  la,  q. 
IIU.  0.2  el  4. 

5.  Pixterea,  8i  aniuia  scparula  csl  in 
looo  per  uperalionem,  cum  non  n  i- 
rio  gemper  op(Melur  circa  curpuialu, 
sequilur  (|uod  uliipiundo  nullibieril,  quud 
videlur  ab^urdum  ;  ergo  animu  sepurutu 
nun  est  in  luco.  —  1.  Sent.  I.  c.  arg.  4. 

G.  Pia.'tfrea,  »'i  uniinu  sepurala  osl  in 
loco  ptr  operatiunom  rtuam,  orgo  ol  d«li- 
nilive  est  in  loco,  (|uia  operulio  sua  ad 
jocum  (IL-Iinilur  ct  dftcrminatur  ;  Hod 
uiuiililer  uliquu  uperalio  Dei  delinitur  ud 
lucum  uliiiufiu,  exlia  (|ueiu  illaiu  o(H.Ta- 
liuueiu  iiuu  exeicel,  ul  palel  iu  »U!»cilu- 
lioin'  nliriijurt  morlui  :  crj;o  videtur  qiiod 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XXXIX  DB  LOCO  ANIM.E  SEP.  -  ART.   I  469 

etiam  Deus  essct  definitive  in  loco;  quod  rei,  abslrahendo  ab  ornni  loco,    tempore 

est  falsum.—  Ibid.  arg.  5.  etaccidente;  et  ideo  neque  Deus  ipse  est 

7.  Prseterea,  prius  secundum  naturam  ubique  secundum  substantiam  ut    sub- 

activum   est  praesens    passivo,   ut  ignis  stantia  est  (I.  Sen^.  dist.  37,  q.  1,a.  1  et 

combustibili,  quam  agat  in  ipsum  :  quia  2,  c. ;  q.  2,  a.  1,  c.).—  Neqiie  secundum, 

sicut  est  prius  esse  quam  operari,  ita  et  quod    tamen  est  hujus   primae   opinionis 

esseliic  q  lamoperarihic.  Ideoenim  quis  fundamentum  :    tum  quia    procedit    ex 

operatur  hic,  quia  potest  operari  hic;  et  aeqiiivocatione  ftnis ;   cum    enim   dicitur 

ideo  potest  operari  hic,  quia  est  hic  pra)-  essentia  animae  separat£B  finita,  accipitur 

sens.  Sed  in  iilo  priori,  antequam  anima  finis  pro  fine  essentia;  et  virtutis,  secun- 

V.  g.  separata  agat  hic,  nihil  polest  esse  dum  quod  eliam  definitio   dicitur  termi- 

praetersubstantiam  animae.  Ergosi  anima  nus,  et  non  pro  fine   dimensionis  ;  locus 

secundum  substantiam  non  est  in  loco,  autem  dicitur   finiens  vel  fmitus   secun- 

nec  erit  per   operationem  ;  et  sic  anima  dum    terminos    quantitatis    dimensivae  ; 

separala  non  erit  in  ioco.  —  Quodl.  i,  a.  finis  autem    secundum  utramque  accep- 

^>  ^rg.  i,  lionem   nullam    commensurationem    seu 

Scd  contra  est:\.quodaecundumMem  proportionem    habet  ;  unde  non  oportet 

animae   separatae  beatae  sunt  in  coelo,  et  ut  quod  est  finitum  in  essentia,  ad  ter- 

damnalae  in  inferno.  minos  loci  finiatur  (1.  Sent.  dist.  37,  q.  3, 

2.  Piaeterea,  Philosophus   (2.  de  Ccelo  a.  \,  c.) ;  —   tum  quia   neque  Deus  ipse 

text.   73;  c.  13)    dicit,   quod   Pythagoras  est  formaliter  in  omni  loco  per  infinita- 

dixit  locum   ii:nis   esse  carcerem,    ergo  tem  suae  substantiae,  quia  est  absolutis- 

quia  ibi  debet  esse  aliquis,  qui  ob  peccala  sima   ab   omni  extra  Deum  ;  — prceterea 

punialur.  —  2.  de   Coelo  I.  20;  2.  Sent.  quia  quod  aliquid  determinetur  ad  locum 

dist.  6,  q.  1.  a.  3,  arg.  2.  aliquem,    hoc   non   est   nisi  in  quantum 

Respondeo  DicENDUM,  quod  circa  locum  per  aliquem  modum  applicatur  ad  locum 

animae   separalae,  et    cujuscunque   sub-  ilium,  et  non  ad  alium;  haec  autem  appli- 

stantiae  S])iritualis,  est  duplex  opinio. —  catio  intelligi  non  potest   nisi  vel  secun- 

Alii  enim  dicunt,  quod  animse  separatae,  dum  situm  vel  secundum   contactum  vel 

quantum   ad   essentiam   suam,    debetur  secunduin  formam  vel  secundum  aliquani 

locus  a  Deo  definitivus,  quia  determina-  operalionem.  Sed  non  potest  anima  sepa- 

lur  ad  locum  ahquem  sic,  quod  est  in  hoc  rala  esse  in  loco   secundum   deterinina- 

ioco   ita   quod    non  in  alio.    Gum   enim  tuui   si7?m,  sicut   punctus   est  in  linea, 

essentia  ejus  finita  sit,  eo  quod  crealura  quam  determinat,  quia  essentia  illius  est 

est;  oporletintelligere  quod  sit  determi  •  omnino   absoluta  a  situ  ;    neque   secun- 

nata  ad  locum  aliquem.  dum  formam,  quomodo  anima  est  in  cor- 

Verum   haec  opinio  non  placet,  utpote  pore,  quia  anima  separata  non  est  actus 

imaginationem  transcendere  non  valens,  corporis  ;    neque     secundum    contacfum 

nec    potens  intelligere   aliquid   nisi   per  proprie  dictum,  qui  est  dimensivae  quan- 

modum  rei  situalis  {de  Pot.  q.  3,  a.  19,  in  titatis,    quomodo   corpus  est  in  loco  (I. 

c).  Nam,   primum,  vcl  animae  separatae,  Sent.  dist.  37,  q.  3,  a.  1,  c),  qnia  anima 

et  cuicuiique  substanliae  spirituali  creatae,  separata  est  omnino  absoluta  a  quantitale. 

debetur  locus  ratione  substantiae  ut  sub~  Quare  relinquitur  quod  si  anima  separala 

stantia  est ;  vel  ratione  substanliae  ut  finita  est  in  loco,  sit  in  eo  per  contactum  meta- 

est,  ut  dicit   haec  opinio.  Non  primum,  phorice  dictum,  seu  per  contactum  quan- 

quia   substanlia  ul  subslantia  est,  abs-  titatis  virlualis,  qui  consistit  in  appiica- , 

trahit  ub  omni   situ,    loco,   quantitate  et  tione  virtulis  ad  aliquem  locum  mediante 

tempure :  cum  tantum  involvat  praedicata  operatione.  —  1.  Sent.  dist.  37,  q.  1,  a. 

quidditativa   et  essentialia   convenientia  1  et  2,  c. ;  q.  2,  a.  1,  c. ;  q.  3,  a.  1,  c. ; 


470  OIARTA  PARS  — 

la,  q.   8,  a.  1  sqq.  ;  q.    52,   a.  1,  c.  ;  'j. 
Sent.  dist.  50,  q.  1,  a.  4,  ad  5. 

Et  ista  est  secunda   opinio,    qiise  ponit 
substanliam  omneni   spirilualem  este  in 
loco,  in  quantum   alicui   loco   per  Ojiera- 
tionem  applicalur.   Qua-  opinio  ralionabi- 
lior  videtur.  Et  ideo  sequendo  illam  dico, 
quod  anima   separata   non  potest  esse  in 
loco  nisi  per  operalionem  (I.  Setit.   dist. 
37,  q.  2,  a.  1,  in  c,  post  med.  ;  cf.  q.  4, 
a.  2,  in  c,  circa  med.),  quai  efTectum  ali- 
quem  in  eo   causat  proprietatibus    illius 
loci  consonum  :  (|uomodo  dajmones  sunl 
in  inferno,  et  spiritus  beati  in  coelo.  Hoc 
enim  modo  eliam  animae  separatoi  [)0ssunt 
Cftse   in  loco,    pulu  vel  iii  inferno  vel  in 
purgatorio    vel  in  cteio.    Nam    slatim  ac 
quis    morilur,    anima    illius    peigit    ad 
uniim  ex  Iribus  praidictis  locis,  ut  patel 
ex  hisloria  divilis  et  Lazari  ;  et  opposi- 
liim   dicere   essel   hajrebis.  El  ralio  est, 
quia  (|uod  est  in  lorporibus   gravitas  t-t 
levilas,     est    in    aiiimabus     merilum    el 
demerilum  :    ul  sicut   corpus    per    illas 
(piulitates    ntalim    lerlur   ad  lucum,    nisi 
iiii|M.-di.-itiir,    ila   rt  per    meritum    slaliiu 
evoleiit  ad  ruluin,  ni;»i  p.-i'  pec(»lu  Ncnia- 
lia  dflineanlur  ad   illius  pur^^ationem  in 
purgalorio    |  er  aliquod    &palium,  (.'l  \tev 
demcrila  ad  infcros  (l<-scendunt  ('i.  Sent. 
dist.  'ili,  q.  1,  u.  1,  sol.  2;    la,  q.  64,  u. 
'i,  ad  3).—  2.  Seitt.   disl.   G,  q.    I,  u.  :i, 
c;  Oi>n8c.  l!i,c  17  el  18;  4.  Senl.  disl. 
5o,  (|.  1,  a.  'i,  arg.  5  el  ud  li ;  de  Mntn  i|. 
10,  u.  1,0. —  Undo  maiiilf^^lum  (,'8l,  (piud 
uiiinue  separatio  sunt  in  luco. 

Ad  jmmuni  crgo  dicendum,  (piod  dic- 
liim  IMiilusuplii  iiitelli^endiiiu  e^l  de  lis 
(pKu  suiil  in  locu  luiinpiam  (|uid  cunleii- 
luin  vX  cummeii>ui  ulum  iii  coiilineiite 
ct  coinmcnburaiile,  tt  laiu(|iiam  luculum 
iii  loco,  (|uuiuodo  cuiivenit  esnO  iii  loco 
corpuii.  Anima  ciiiiii  Hcparuta  noii  chI 
liuc  laudo  in  luco,  sed  o  cunlra  luuKpium 
conlinons  in  conlcnio,  ct  operunH  iii  opo- 
ruto.  Liido  esso  in  locuut  iii  luco,  iioii  nisi 
per  accidons  ol  iiipiivuco  coiivoiiit  uiii- 
ma;  bopuiutti;  el  cuicumpio  tiubalunliiu 
rpiriluali ;    cH^e   veiu  in  loio  ul  i)pi;i'ans 


METAPHYSICA 

in  operato  convenit  per  se  et  proprie 
substantia?  spirituuli.  —  la,  q,  52,  a.  1, 
c.  ;  1.  Senl.  dist.  37,  q.  3,  a.  1,  ad  1 
et  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  incor- 
poralia  non  sunt  in  loco,  modo  aliquo 
nobis  counito  et  consueto,  sunt  tamen  in 
loco  modo  substantiaD  spiriluali  conve- 
nienle,  qui  nobis  plene  raanife^tus  esse 
non  potcst.  —  4.  Sent.  disl.  45,  q.  1,  a, 
I,  sol.  1,  ad  1.  —  Vel  dic,  quod  locus 
est  nomen  mensurce  ;  unde  esse  in  loco 
proprie  sitjniriculur  ul  esse  in  mensura  ; 
et  >ic  nulli  rei  incorporeai  convcnit  in 
loco  esse,  siMlicet  ul  in  loco;  ted  tamen 
alicui  rei  incorpore;e  convenit  esse  in 
loco,  non  ut  in  loco,  sed  vel  ut  operans 
in  operalo,  et  lioc  modo  anima  separala 
e^t  in  loco,  ut  dictum  e&l  (in  c);  vrl  ut 
furma  in  mutcriu,  el  lioc  modo  unima 
cuiijuncta  curpori  osl  in  loco.  —  \.Senl. 
I.  c  ad  1. 

Ad  tertium  dicenduin,  (piod  operalio 
anima-,  jier  quam  est  iii  luco,  iion  esl  in 
luco  ut  lucutum,  sod  ut  perleclio  locati  : 
(piia  upcratio  aj^^entis  sempcr  esl  perfec- 
tio  pulit-ntis  in  (|uunlum  liujusmodi.  — 
Ibid.  ud  3. 

Ad  (fuartutn  dicenduiii,  quod  sicul  ani- 
luu  Chnsli  fuil  in  inforno  per  illuminu- 
tiunein,  ilu  el  uiiiinu}  boat.T  possiint  es^o 
iii  .iliipiu  loco  per  illumiiiiitioneni;  ot 
in  codIo  8unl  per  pioducliuiiem  uluujus 
(|ualilulis  perliiioiitis  ud  ornaluin  cieli ;  ol 
in  iiiternu  unimu;  dumiiala)  per  pru  luc- 
liiiiicm  ulicujus  quulitutis  (!unsoiia^  luli 
lucu  (3.  Sent.  disl.  22,  (|.  2,  u.  1,  8ol.  1, 
iii  c  et  ad  3  ;  2.  Sent.  iliAt.  (i,  q.  uii.,  u. 
3,  c  ;  0/)u»r.  15,  c.  17  lI  IH.).  in  ifjiio 
uutein  iiilorni  iiun  eht  uniinu  t<e|(urula 
per  j>aMioitem,  quia  prius  csl  unimuin 
dumnutum  csse  in  igne,  vel  ootio  illi  ulli- 
gutuin,  quuin  ipiud  lurt|uoulur  ;  bod  |>or 
contadum  virtutts  iii  ipAUin  i^iicin,  pula 
vol  |)er  iiiuiuiii  luL-uloin,  vel  bino  inulu 
luculi  00  lUDdii,  (piu  iicorpurulia  nunl  in 
loco.  PusauiiI  uuli-in,  (piunducuiKpio  {lunl 
in  Iih:o  por  molum  |i*caloui,  illuui  exor- 
cuif,  vel  \irliite   gluri;u,   ul  cum    uniniiv 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XXXIX 

beat^  apparent  viventibus;  vel  virtute 
Dei  et  ut  ejus  instrumenta,  cum  secundum 
ipsius  providentise  dispositionem  omnes 
animae  separalje  sive  damnala^  sive  beatae 
applicanlur  variis  locis,et  a  loco  ad  locum 
moventur. — 4.  Sent.  dist.  44,q.  3,  a.  3, 
sol.  3  ;  Qucesl.  clisp.  de  Anima  a.  ult.,  ad 
15  et  16  ;  4.  Se/?^.dist.  45,  q.  1,  a.  1,  sol. 
3  ;  Opusc.  15,  1.  c.  ;  2.  Sent.  dist.  6,  1.  c. 

Ad  quinlum  dicenclum  cum  anima 
separata  sit  in  loco  per  operationem 
exlernam,  puta  per  motum  localem, 
potesl  ab  illa  operatione  cessare,  cum 
illam  libere  cxerceat,  et  consequenter  se 
absolvere  a  loco.  Neque  inconveniens  est, 
quod  tunc  nullibi  sit ;  siciit  non  est  incon- 
veniens,  quod  nullo  colore  coloretur; 
quamvis  hoc  non  sit  imaginabile,  cum 
imaejinalio  non  transcendat  continuum. 
—  1.  Sent,  I.  c.  ad  4 ;  de  Pot.  q.  3,  a.  19, 
ad2  et3. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  anima  se- 
parata  est  in  loco  definitive  per  opera- 
tionem  suam,  Deus  aulem  non  :  quia 
operatio  ipsius  Dei,  licet  determinata  sit 
ad  locum,  in  quanlum  transit  super  ope- 
ratum,  non  taraen  in  quanlum  exit  ab 
optrante,  quia  ita  operatur  hic,  quod 
etiam  alibi ;  sed  animse  separalae  operatio 
definita  est  ad  locum  utroque  modo,  quia 
ipsa  non  operatur  alibi  quam  hic.  —  1. 
Sent.  1.  c.  ad  5. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  maxima 
illa  est  vera  de  corporibus,  non  de  spiri- 
libus.  Sicut  enim  alio  modo  spiritus  est 
in  loco,  alio  corpus,  ut  dictumest;  ita 
alio  moJo  prserequiritur  praesentia  et 
approximatio  o,)erationi  ipsius  atque 
operationi  corporis.  Cum  enim  ordo 
silus  sit  in  omni  actione  corporis, 
eo  quod  omnis  acto  ejus  est  situa- 
lis,  et  in  corpora  sibi  magis  propinqua 
plenius  suam  aclioncm  exerceat  {de  Pot. 
q.  3,  a.  18,  ad  22) ;  necesie  est  ut  corpus 
movens  localiter  vel  sit  praesens  vel 
dislans  looaliter  ab  alio  corpore.  Et  cum 
non  possit  agere  in  distans,  oportet  ut 
fiat  illi  corpori  praesens,  in  quod  agat, 
secundum   situm  et    locum,  quod  habet 


DE  LOCO  ANIM.K  SEP.  —  ART.  II 


^i 


ratione  suae  qiianlitatis  ante  omnem  ope- 
rationem.  At  spiritus  secundum  propriam 
substantiam  sicut  abstrahit  a  loco  et  situt 
ut  dictum  est;  ita  neqiie  ex  se  dista, 
a  corpore,  neque  est  illi  praesens  ;  sed 
fit  illi  realiter  praesens,  quando  ei 
apnlicatur  per  operationem,  ante  quam 
nun  requiritur  alia  praesentia  quam 
ordinis  completa,  puta  per  potentiam 
exsecutivam  determinalam  ad  tale  cor- 
pus  per  imperiura  efficax.  —  Ad  con- 
firmalionera  maximae  negatur  consequen- 
tia.  Sicut  enim  prius  est  esse  quam  mo- 
veri  vel  citharizare,  et  tamen  prius 
est  moveri  et  cilharizare,  quam  e&sein 
tempore  et  quam  cilharoedum  esse  — 
nara  haec  suni  effectus  illorum;  et  prius 
simpliciter  est  corpus  subjectum  quara 
superficies;  sed  quantum  ad  esse  colora- 
tum  prior  est  superficies  corpore  {Quodl. 
1,  a.  4,  ad  1)  —  :  ita  in  proposito,  licet 
prius  sit  esse  quam  operari,  non  lamen 
in  anima  separala  et  in  quacunque  sub- 
slantia  spirituali  prius  est  esse  hic  quam 
operari  hic,  quia  illud  esteffectus  hujus: 
ut  patet  manifeste  in  simili,  in  corpore 
existente  in  loco.  Prius  enim  simpliciter 
est  corpus  quam  tactus  quantitativus; 
ipsum  tamen  esse  in  loco  convenit  cor- 
pori  per  contactura,  et  est  posterius  con- 
tactu.  Ergo  similiter  prius  erit  animam 
separatam  esse  quara  virtualiter  tangere  ; 
sed  esse  in  loco  erit  posterius  virtuali 
contactu.  Et  consequenter  falsura  est, 
ideo  animaraseparatam  posse  operari  hic, 
quia  est  hic  actu,  quia,  ut  dictura  est, 
tanlum  verum  est  posse  illam  operari  hic, 
quia  est  hic  in  potentia  proxima,  puta  per 
virtutem  operandi  determinatam  ad  hunc 
locum  per  imperium  voluntatis.  — de  Pot. 
q.  3,  a.  18,  ad  22 ;  1.  Sent.  dist.  37,  q.  4, 
a.  2,  c. ;  Qaodl.  1,  a.  4,  c.  et  ad  1. 

ARTICULCS    II 

*   UTRUM     ANIMA    SEPARATA    P05S1T    ESSE    IN 
MULTIS      LOGIS. 

Videtur  quod    anima  separata    pos.-il 
esse  in  pluribus  locis. 


472  QUARTA  PARS  - 

1.  Non  enitn  est  minoris  virUitis  ani- 
ma  separata  quani  conjuncia  ;  sed  con- 
juncla  potest  e^se  in  plunbus  locis ;  nani 
est  tota  in  sini.'ulis  partibus,  ut  dictutu 
est  (in  Physica  q.  48,  a.  8)  :  ergo  et  se- 
parata  polerit  esse  in  pluribus  locis.  — 
la,  q.  52,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  anitoa  beata  potest  assu- 
mere  corpus,  et  in  eo  esse  et  apparere,ut 
narrat  Augustinus  de  Cura  pro  Morluis 
gerenda  (c.  16  ;  —  Migne  t.  40,  col.  COO)  de 
Feiiceraarlyre,  qui  civibusNolanisvisibili- 
terapparuit,  cuni  a  barbaris  oppugnaren- 
tur ;  el  quanJo  assuinil  orpus,  quamli- 
bet  ejus  partetn  immediate  movet,  alias 
motus  inordinalus  fieiet  et  dissimilis 
raotui  animali.  Sod  anima  sepaiala  esl  in 
loco  per  operalionem,  ut  dictum  csl  (art. 
praeced.),  et  conseqiienter  est  ubicunque 
imtnediate  operatur.  Krgo  anima  sepa- 
rala  est  in  singulis  pailibus  illiuscorpo- 
ris ;  et  ita  videtur  qiiod  simul  sil  in  plu- 
ribus  locis. —  Jbid.  org.  2;  1.  Sfnt. 
dist.  37,  q.  3,  a.  2,  arg.  2;  4.  Sent.  dist. 
45,  q.  1,  a.  1,  sol.  3. 

3.  Piaelerea,  (jmne  agens,  cujus  viilus 
excedit  illiid  in  quod  agil,  polest  eliam 
circa  aliud  opcrari ;  .Sfd  virliis  uniiu.ne  exi- 
slcnlis  in  loco,  tit  dictum  Oil  (art.  pr:i;- 
ced.),  per  operalionein  exercilaui  circa 
corpus  polcst  excedere  ali(juoI  corpus, 
circa  quod  operatur  :  erpo  ()0ssel  eliam 
in  aliocorporc  Ojjerari,  el  itu  poleril  caae 
inpluiibus  lucis.  —  1.  S«;j/.  I.  c.  arg.  4; 

4.  Piielerea,  qiiodliliet  corpus  thl  iua(;is 
delerminalum  ad  lociim  (|ua(u  unima 
soparata  ;  sed  uli(|uod  corpud  est  himul 
in  plunbus  locis,  Hiciit  corpus  Clirisli  iii 
pluiibus  allaribu.s  :  ergo  mullu  rorliuA 
anima  8e|)urul.i  polesl  «>sse  in  pliiiibus 
locis  simul.  —  Ibid.  arg.  I. 

Sed  contra  eily  qiiod  anim.i'  .separalai 
convenil  esse  in  loco  donnilive,  ad  dillV- 
reiiUam  corporis,  <|uod  (•.-l  in  loco  cir- 
cumscriptive,  el  hei,  qui  iuj^pie  e.sl  cir- 
cumscripUve  ne(|uu  dennilivein  loi  o,  8«;d 
iibique  ;  sed  ipiod  cst  difinilivu  in  uiio 
loco,  ila  esl  ibi,  ul  non  uil  ulibi  :  ergu 
anima  Hoparuta  non  poleHl  cs.^m)  iii  pluri- 


METAPHYSICA 

bus  locis  simul.  —  1.  Sent.  dist.   37,  ii- 
3,  a.  \,  in  c.  et  ad  5  ;    la,  I.  c,  a.  2,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  quia  in  ra- 
tiono  existendi  in  loco,  et  motus  localis 
sui,  eadem  est  raUo  animae  separalas 
atque  angeli;  siculi  de  ongelo,  ita  et  de 
anima  separata  circa  praesenlem  difficul- 
talem  sunt  diversae  opiniones.  Quidam 
enim  dixerunt,  qiiod  anima  separata 
pote^t  esse  simul  in  pluribus  locis,  sed 
non  ubique  ticut  Deus,  corpus  oulem  in 
uno  loco  tuntum  est.  —  Sed  hoc  reputa- 
luin  est  pro  errore  a  magi^tiis,  quia 
sequerelur  quod  anima  separatti  nec 
delinilive  nec  circumscriplive  in  loco 
esset.  —  1.  Senl.  di.<t.  37.   (|.  3,  a.  2,  c. 

Unde  alii  dicunt  quod  anima  s  parala 
est  in  loco  indivi^ibili  :  quia  poiiunt, 
qui^d  essenliae  anitnae  seciindum  t-e  debe- 
lur  locus  ;  unde,  quia  essenlia  ejus 
indivisibilis  est,  opoilet  ul  locus  (^jus  sit 
iiidi^i-ibilis.  Verum  lii  decipiuiilur.  Non 
valenles  eniin  imiigiiiatioiitin  transcen- 
dere,  cogitanl  indivi.sibililalein  substan- 
tian  gpirilu.ilis  ad  mudum  indivisibililalis 
puncU  ;  el -ideo  credunl,  quod  siibstanUa 
spiritu.ilis  creala  non  polost  esse  iiisi  in 
loco  |»uncUiuIi ;  qiiod  esl  l.dsum,  (|iiia 
punclum  esl  indivjsibile  iiabens  siluin, 
substaiitiu  uulem  s|)iriluulis  est  indivisi- 
bilc  exlra  genu»  (|uaiililaUs  exisl»Mis.  Und«? 
non  esl  n^Tcsse  (piod  delur  ei  unus  locus 
iiidivisibitis  secundiim  siluni.  —  Ibid.  ; 
la,  q.  52,  a.  2,  c. 

Kt  ideo  dicendiim  est,  (piod  aiiima 
separala  et  quiclibet  Hubstaiilia  spirilualis 
cirala  est  in  uiio  loco  luiilum,  S(?d  ille 
lorus  poleHl  esho  divi.>ibilis  vel  indivisi- 
bilis,  aul  inagiius  vel  pai  vus,  secuiidiiin 
qu(jd  uperalio  ejus  iiniiiediale  ad  niugnuin 
\el  parvum  lerminutur  :  undo  si  iinine- 
diale  o|iei-ulur  circu  (ulam  domuin,  tuta 
domiiB  ipsi  respondet  >icut  uiius  locus, 
ila  (|Uod  111  (pi.itibi  t  parle  i-ril,  ^<icul 
clijiu  dicluin  esl  (supiu  in  Phvoica  i|. 
48,  a.  7),  qiiod  uiiiina  «'»1  in  (|ti.ilibel  par- 
te  cor|H)ris.  Kl  dico  inunediate,  ipiia  si 
aniiiia  sepuiala  movurel  lupideui  ox  cujuh 
inolu  miilUi  olio  Mioven-nlur,  non  upor- 


DE  ANIMA  SEPARATA  -  QU.  XXXIX 

teret  qnod  esset  nifci  uhi  est  primuin 
motum  :  sicut  patet  etiam  in  molore  cor- 
porali,  quem  necesse  est  lan.^ere  solura 
id,  quod  movetur  ab  eo  immediate.  Ideo 
aulem  dico,  quod  anima  separata  est  in 
uno  loco  lantum,  ct  non  potest  esse  in 
pluribus  locis  simul,  quia  est  natiirae 
finilae,  et  per  consequens  virtutis  finilse. 
Impossibile  cnim  est  qiiod  ab  una  virtu- 
te  finita  procedat,  nisi  una  operatio ; 
operalio  aulem  una  est,  quse  terminai.ur 
ad  unumoperatum  :  et  ideo  ojiortet  quod 
operalum  animae  separalse  sit  unum, 
circa  quod  immediate  operalur.  Unde 
sicut  anima  conjuncta  non  est  simul  in 
pluribus  corporibus,  ila  nec  separata  est 
in  pluribus  locis  simiil.  Deo  aulem  soli 
convenit  in  pluribus  et  in  omnibus  locis 
esse,  quia  est  virtulis  infinilse;  et  quam- 
vis  operatio  ejus  sit  una  secundum  qiiod 
est  in  ipso,  quae  est  ipsemet,  tamen  efTec- 
tus  operatiouis  sunt  infinili,  in  quantuin 
ipse  est  principium  dans  esse,et  per  con- 
sequens  creans  omnia  alia  quse  ad  esse 
sunt  superaddila  :  unde  est  in  omnibus 
non  solum  sicut  in  uno  operato,  sed 
sicut  in  pluribus,  quia  etiam  ea  perquse 
dislinguuntur  res  in  quibus  operalur,  ab 
ipso  sunt.  —  1.  Sent.  I.  c. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  sicut 
anima  conjuncta  corpori  est  in  omnibus 
illius  partibus  taraquam  in  uno  loco  :  ita 
et  anima  separata  quando  operatur  in 
unura  corpus  et  in  oranes  illius  partes, 
sive  sint  contiguae,  ut  sunt  parles  do- 
mus,  vel  continuse,  ut  in  lapidera,  ipsum 
movendo,  est  in  omnibus  illius  corporis 
partibus  tamquam  in  uno  loco. —  1a,  q. 
52,  a.  2,  c;  1.  Sent.  dist.  37,  q.  3,  a. 
2,0. 

Ad  sectmdum  dicendura,  quod  tolura 
illud  corpus  assumplura  coraparatur  ad 
aniraara  separatara,  sicut  et  ad  angelura, 
sicut  unura  indivisibile  <c  ubi  »,  prout  circa 
ipsura  est  una  operatio;  unde  quaravis 
sit  in  qualibet  parte  ipsius  assumpli 
corporis,  non  oportet  quod  sit  in  pluribus 
locis.  —  1.  Sent.  dist.  37,  q.  3,  a.  2,  ad 
2. 


DE  LOCO  ANIM.E  SEP.  -  ART.  III  '.73 

Adlerlium  dlcewdum,  (pi  d  virtus  ani- 
mse  separatae  vel  angeli,  licet  excedat 
hoc  operalum  excessu  quasi  quantilalis 
continuse,  eo  quod  posset  circa  aliquod 
majus  operari,  non  laraen  excedit  excessu 
quanlitatis  discrelae,  quia  non  potest  nisi 
circa  unum  operari,  sive  illud  sit  raagnum 
sive  parvura.  — Ibid.  ad  4. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  corpus 
Chrisli  non  habet,  in  quantum  est  cor- 
pus,  nec  in  quanlum  divinitali  unilum, 
qiiod  sit  in  pluribus  locis;  sed  hab^-t  hoc 
ralione  consecrationis  et  transubstantia- 
tionis,  in  quanlura  diversi  pines,  qiii  in 
ipsum  transubstantianlur,  sunt  in  diversis 
locis,  et  quia  substanlia  panis  transit  in 
corpus  Christi  raanenlibus  accidenlibus; 
et  ideo  manet  quantitJS  utiiu.-qne  panis, 
et  per  consequens  locus  utriusquc.  Et 
idera  contingeret,  in  quidquid  aliud  panis 
divina  virlule  transubstantiaretur.  — 
Ibid.  ad  1. 


ARTICULUS  III 

*  UTRUM  PLURES  ANIM/E    SEPARAT^    POSSINT 
ESSE  IN    UNO     LOCO. 

Videtiir  quod  plures  aniraae  separatse 
possunt  esse  in  uno  loco. 

1.  Magis  enim  replelivum  est  loci  cor- 
pus  quam  spiritus;  sed  ubi  est  corpus, 
ibi  potest  esse  anima  :  ergo  multo  magis 
polerit  esse  ubi  est  alia  aniraa.  —  1. 
Sent.  dist.  37,  q.  3,  a.  3,  arg.  1 ;  la,  q. 
52,  a.  3,  c. 

2.  Prseterea,  plura  corpora  non  pos- 
sunt  esse  simul  in  eodera  loco,  quia  re- 
plent  locum;  sed  anirase  separalae  non 
replent  locum,  qiiia  solum  corpus  repiet 
locura,  ut  non  sit  vacuuin,  ut  dicit  Phi- 
losophus4.  Pliys.  {text.  57  et  58;  c.  7)  : 
ergo  plures  animae  possunt  esse  in  uno 
loco.  —  la,  1.  c.  arg.  1. 

3.  Pra?terea,  amma  conjuncla  est  in 
qualibet  parte  corporis;  sed  aniraa  sepa- 
rata  potest  siraul  esse  in  corpore,  si  lUud 
moveat  :  ergo  in  eodem  corpore   potest 


iTi  OrARTA  PAHS  - 

esse  anima  conjuncta  et  separata  ;  et 
caclem  ralione  viclelur  quod  possint  in 
eodem  corpore  csse  plures  animae  sepa- 
Paia3.  —  la,  1.  c.  arg.  3;  1,  Sent.  1.  c. 
arg.  2. 

4.  Prseterea,  duo  agentia  corporalia 
possunt  efficere  unam  numero  operatio- 
nem  in  eodi.in  corpore,  ul  duo  trahenles 
navim  eundem  numero  molum;  ergo  et 
duae  animae  separatce  id  poterunt,  cum 
sint  majoris  virtulis;  sedanima  separata, 
ut  diclum  ost  (a.  1),  dicitur  esse  in  loco 
per  operalionem  cau^antem  alicpiid,  puta 
motum  vel  quid  siuiile  in  corpore,  in  quo 
diciluresse  lucaliter  :  ergo  j)Iures  animie 
separata!  possunt  essc  in  eoJem  loco.  — 
la,  I.  c,  c. 

Sed  co/i/m;l.  Sicnt  se  habet  corpus 
ad  esse  circumscri|)live  in  loco,  ila  ct 
anin)a  separata  ad  esse  in  loco  definilive  ; 
sed  duo  cor|)ora  non  circumscnbuntur 
co  lem  loco  :  ergo  ncc  duae  anim^t'  sepa- 
ralae  definienlur  ad  unum  locum.  —  1. 
Sent.  disl.  37,  q.  3,  a.  3,  arg.  1  Scl  con- 
Im. 

2.  Pia.'teiea,  unius  corporis  non  sunl 
du;e  anima*  conjnnclae  ;  ted  eodcin  modo 
spirilualis  est  anima  sepaiala  :  er^'0  nec 
plures  aninuc  separalse  possunt  esse  iu 
uno  loco.  —  ILi'1.  arg.  2 ;  la,  (\.  52,  a. 
3,  arg.  Sed  contra. 

Itcspo.NDHO  bi<:ii.N0UM,  (|uod  ducc  Qnima} 
scparatar  non  possuiit  osse  simul  in  un» 
loco.  OuoJ  prob.itur  primo  a  postcnori, 
qni:j  iii  lc  setpieretur  conrusio  opeiutio- 
num  {de  l'ot.  q.  3,  a.  19,  ad  U,  :|ua)()uu- 
dam  modo  etiam  redun  laret  in  coiifu.>«io- 
1  iMu  virlulis  et  es^iontiie.  Pcflcrea,  (|uia 
te(juerelur  tuptMlluitas  opiM-alionuiu ; 
iiihil  outem  datur  in  naluia  supcrlluuiu ; 
.nain  |)ropter(-a  cuicun(|uu  elT'.*cUii  nalura 
tribuit  unaiu  numero  forniam  proximaii), 
et  uiium  numero  iiiovens  pro.xiii)um, 
lieet  (lOgsinl  es!ie  plurcs  rciiioli  (•:!*.  3j,  «j. 
GO,  a.  li,  r.)  :  uiido  natuiMliter  unus 
octus,  (fui  ab  uno  ag«M»le  «'xplori  pot«'st, 
tioii  proKrcditur  a  pluribuH  a;;tMitibus 
(4.  Sfiit.  ilJHt.  3,  (j.  uii.,  a.  2,  ^ol.  2,  ad 
2)perrecta'  viilutis  ad  induceiidum  laK-iu 


MKTAPHYSICA 

efTectum  ;  sed  actus  multiplicantur  ad 
mulliplicationem  talium  ogentium  :  et  sic 
philosophi  uni  orbi  non  allribuerunt  nisi 
unum  motorem,  ut  colligitur  ex  Philoso- 
pho  12.  Metaphys.  text.  48  ;  1. 11,  c.  8.  (1. 
Sent.  dist.  37,  q.  3,  a.  3,  in.  c.)  — 
Secundo  probatur  a  priori,  quia  impossi- 
bile  esl  idem  secundum  idem  pali  et 
moveri  n  pluribus  agentibus  el  moventi- 
biis  tolalibus  seu  perfectaj  virlulis  ad  in- 
ducenJum  elTeclum  ;  el  hoc  ideo,  quia  ab 
agente  perfeclo  paliens  ducitur  in  aclum 
perfectum,  quo  habilo  non  remanet  in 
polenlia  ad  suscipicndum  aliijuiJ  plus. 
Cum  igilui-  una  anima  separala,  vel  vir- 
tule  divini  iiuperii  vel  proj)ria  sit  tolali- 
ler  el  perfecte  sufficiens  ad  movendum 
unum  corpus,  lalione  cujus  dicitur  esse 
iu  loco,  non  potesl  esse  quod  alia  anima 
separata  circa  idem  corpus  eundem  mo- 
lum  opeietur,  ac  |»roinde  quo  I  plures 
aiiima'  sint  in  eoJem  loco.  —  I.  Senl.  dist. 
Ii7,  q.  3,  a.  3,  c.  ;  la,  q.  52,  a.  3,  c. 

Ad  f>ritmtin  ergo  dicendum,  quod  ani- 
ma  separata  cl  corpus  non  sunl  eodem 
mudo  in  loco,  ul  dictum  est  (a.  1)  ;  unde 
ratio  rton  sequilur. —  la,l.  c.  ad  2.  —  \'el 
dic,  quod  lion  impedit  rejilulio  loci,  (|uiii 
pliirc'8  aiiiinu.'  siiuul  in  iino  loco  csse  pos- 
siut,  sed  coiifusio  et  superllnitas  op.-ra- 
lionuin.  —  l.  Senl.  I.  c.  ad  I. 

Ad  secunduni  dicenduni,  quod  (jlurea 
aiiimas  sepaialas  es<ie  in  uno  loco  non 
imj»e  litur  (iro()l('r  re,)k'tionem  loci,  sed 
propler  aliaiii  rausam,  ut  iliolum  esl  (in 
c.  ct  ad  1».  —  la,  1.  c.  ad  1. 

Ad  lerlintn  dicenduin,  quud  anima 
coiijuncta  el  separata  iion  coinpurantur 
ad  corjius  tfecuiiduii)  eandem  habituJi- 
neiu  causa*,  cum  aniiiia  conjiincta  bil  in 
loco  laniquaiu  foiiaj  in  inaleriu,  aiiiiun 
vero  8e|iarala  8it  in  loco  laiiKjiian)  ()|)0- 
raiis  ii)  opuralo.  —  la,  I.  c.  u  I  3;  1.  Stnl. 
I.  c.  (j.  3,  a.  3,  a  I  2;  a.  1,c.  elad  1  ol  2. 

Ad  (jiiartntn  diconduui,  (|iiod  diio  tra- 
henles  iiunoiii  iioii  iiuiil  duo  (iiM  lecli  ol 
compleli  luotoroH,  cuiu  virtu«  uiiiu^cuju»* 
quu  noi)  sil  suiniieiiH  od  luuvenduiii;  sed 
diiu  siiiiul  olliciuiil  uiiuii)  jiorfocluii)  iiio- 


DE  AXIMA  SEPARATA  —  QU.  XL  DK  MOTU  RESIMXTU  SUl  —  AllT.  1 


lorem,  qnateniis  virlute  utriusque  agare- 
ganliir  ad  ununi  moluni  faciondum.  — 
la,  1.  c,  c. ;  1.   Senl.  1.  c.  q.  3,  a.  3,  c. 


est  imperfectn,  et  nuliam  liabct  indigen- 
liam  :  ergo  anima  separata  non  potesL  mo- 
veri  localiter.  —  Ibid.  ars.  2  el  3. 

3.  Prselerea,  omne  quod  localiter  mo- 
velur,  est  in  potentia  ad  locum,  quia  rao- 
tus  est  aclus  entis  in  potenlia,  et  ita 
habet  materiom  ad  iibi,  sicul  corpus  ccc- 
leste;  sed  anima  separata  non  est  liujus- 
mo  li,  cum  sil  immalerialis,  ut  dictum  est 
(in  Piiysica  q.48,  a.  1) :  ergo  anima  sepa- 
rata  non  movelur  localiter.  —  Haniiibal- 
dusiu  1.  Sent.  dist.  37,  q.  2,  a.  1,  arg.  1. 

4.  Praeleri'a,  anima  conjuncla  corpori 
non  |)olest  inde  localiler  moveri  (2.  Sent. 
dist.  8,  q.  1,  a.  2,  ad  2  ;  de  Pol.  q.  6,  a. 
7,  ad  4) ;  sed  eadem  est  natura  animae 
conjunclae  et  separalae  :  ergo  etiam  sepa- 
rata  non  potest  localiler  moveri. 

Sed  contm  est :  1.  quod  est  articulus 
fidei,  quod  Chrislus  secundum  animam 
descendit  ad  inferos ;  ergo  anima  saltem 
beola  movetur  localiter.  —  la,  q.  o3,  a. 
1,  arsi.  Sed  contra. 

2.  Praeterea,cum  anima  separata  assu- 
mit  corpus,  et  est  in  illo  corpore  localiter, 
potest  inde  dividere  :  quia  licet  res  cor- 
porea  ex  sua  natura  haheaf,  quod  spiri- 
tum  incorporeum  loco  definiat,  non  tainen 
hnbet  sua  natura  quod  eundem  !oco  defi- 
nitum  detineat,  nisi  ut  instrumentum 
Videtur  quod  anima  separata  non  pos-     divinae  juslitise,  ut  patet  in  igne  perpetuo 


QU.ESTIO  XL  (l) 

*  DE   MOTU    LOCALI    ANIM.15    SEPARAT/E 
RESPECTU    SUI. 

Deinde  considerandumestdemotulocali 
animae  separatae,  et  primo  de  molu  locali 
sui,  secundo  de  motu  locali  corporum. 

CIRCA  PRIMUM  QU^RUNTUR  TRIA  : 

*  1.  Utrum  anima  separata  possit  moveri 
localiter. 

*  2.  Utrum  anima  separata  motu  suo  per- 
transeal  medium. 

*  3.  Utrum  motus  ejus  sit  in  tempore  vel  in 
instanti. 

ARTICULUS  I 

*  UIRUM  ANJMA  SEPARATA  POSSIT  MOVERI 

LOCALITER. 


sit  moveri  localiter. 

1.  Ui  enim  probat  Pliilosophus  6.  P/iys. 
(lext.  32,  et  a  texl.  80 ;  c.  4  et  10),  nul- 
lum  impartibile  movetur:  quia  dum  ali- 
quid  est  in  termino  a  qno,  non  movetur  ; 
nec  eliam  dum  est  in  termino  ad  quem, 
sed  tunc  mutatumest;  unde  relinquitur 
quod  omne  quod  movelur,  dum  movetur, 
partim  est  in  termino  a  quo_,  et  partim  in 
termino  ad  quem ;  sed  anima  rationalis 
est  impartibilis  :  ergo  non  potest  separata 
localiler  moveri.  —  la,  q.  53,  a.  1,  arg.  1. 

2.  Praeteiea,  motus  est  acius  imper- 
fecti,  ut  dicitur  3.  Phys.  [texl.  6;  c.  1) ; 
et  non  est  nisi  propler  indigentiam;  sed 
anima   separata,    praeserlim   beala,    non 

i.  Edit.  Ticin.  qusest.  19. 


comitante  etcruciante  spiritus  damnatos. 
Sed  discessus  a  loco  od  locum  est  motus ; 
ergo  anima  separata  potest  localiter  ino- 
vcri.  —  4.  Sent.  dist.  44,  q.  3,  a.  3,  sol.  3. 
Respondeo  dicendum,  quod  anima  sepa- 
rata  potest  moveri  localiler.  Sed  sicut 
esse  in  loco  aequivoce  convenit  corpori  et 
animae  separaiae  et  cuicunque  subslan- 
tice  spirituali,  ita  etiam  et  moveri  secun- 
dum  locuin.  Corpus  enim  est  in  loco,  in 
quantum  contioelur  sub  loco,  et  commeu- 
suralur  loco.  Uude  oportet  quod  etiam 
motuscorporis  secuudum  locum  commen- 
suretur  loco,  et  sit  secundum  exigentiam 
ejus.  fclt  inde  est  quod  secundum  conti- 
nuitatem  magnitudinis  est  continuitas 
motus  ;  et  secundum  prius  et  posterius 
in  magnitudine  est  prius  et  poslerius   in 


470  OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

niolu    locali   corporis,    iil  dicilur    iii  4 


Phys.  {lexl.  99;  c.  11).  Sed  aniiua  fcepa- 
rala  non  est  in  loco  ul  conunensurata  et 
contenta,  sed  magis  ut  continens.  Inde 
motus  ejus  in  loco  non  oportet  quod  coni- 
niensuretur  loco,  nec  quod  sit  secundum 
exigentiam  ejus  ut  habeat  continuitateni 
ex  loco,  sed  est  (1)  motu^  non  conli- 
nuus.  Quia  enim  anima  sepnrala  non  est 
in  loco  nisi  seciindum  contactum  virtu- 
lis,  ut  dictum  est,  neces^e  e.-t  (juod  mo- 
tusanimae  soparalaj  in  loco  nihil  aliud  sit 
qiiam  diver.-i  coiilactus  diversorum  loco- 
rum  successive,  et  non  simul  :  quia  ani- 
ma  separala  non  potest  simul  esse  in  j)lu- 
ribiis  locis,  ut  Mipra  (quaest.  piitced.,  a. 
2)  dictumest.  Hujiismodi  autem  conlaclus 
non  Cst  necessarium  es>c  conliniios. 
Polest  laiiien  in  huJMsmodi  conlaclibus 
conliniiilas  quaeda^a  inveniri,  quia  nihil 
|)rohibel  aniraai  separalai  assignarelocuui 
divisibilem  per  coiiticluin  su;i-  Niilutis, 
ut  diclum  esl  (i|uaesl.  praeced.,  a.  l):sic(it 
cor|»ori  assitinalur  lociis  divisibilis  per 
nonlaclum  suae  ma^Miiludinis.  IJiide  sicut 
corpus  &ucccsaive  el  non  simiil  dimillit' 
locum  in  (|uo  prius  eral,  et  ex  hoc  cau- 
salur  coiitiiiiiilas  in  molir  loeali  rjim;  ila 
eliam  anima  hepurala  poleal  dimilleic 
8'iccessive  lociim  di^i^ibilem  in  quo  prius 
erat ;  el  sic  molusejus  enl  coiilinuus.  Kt 
potesl  etiam  loluiii  locumsimul  diiniltore, 
«t  loli  alteri  loco  himul  se  applicure;  et 
slc  moluft  cjus  non  erit  conlinuii».  — 
la,  q.  53,  a.  1,  c. 

Ad  jirhmtm  eivo  dicendum,  quod  illa 
ratio  duplirili-r  defiril  in  proposilo:  primo 
(juidem,  <piia  denionslralio  Aristulc^is 
procedit  de  indivi^ibili  secuntlum  ipianti- 
lalem,  ciii  res|)oridet  Ittcus  de  neeessiialc 
iiidivisibilis  ;  (piod  non  polesl  dici  de  ani- 
ma  separala.  Seciindi),  quia  demoiiHlra- 
tio  Ari^tolcli.s  procedil  de  motu  conlinuo. 
Si  enim  moiiis  non  oiiHel  conlinuus,  pos. 
set  diei,  (|uol  uli(|uid  ino\elur  dum  e8t  in 
lerinino  a  qno,  et  diiin  csl  iit  termino  ad 
(jucin^    (|uia    ip^a    Huccobiiio   di\ur6oruiii 

(1)  Al.  c  «ed  polost  onHO   moluH  ejui  conlinuuii 
et  iion  flontlnuua  >. 


i(bi  circa  e;Tndein  rem  motus  dicerelur  ; 
unde  in  quolibet  illorum  ubi  res  esset, 
illa  posset  dici  moveri.  Sed  conlinuilas 
motus  hoc  impedil,  quia  nullum  conlinu- 
um  est  in  termino  suo,  ut  patet,  qiiia 
linea  non  est  in  pnncto  ;  et  ideo  oportet 
quod  illud,  quod  moveliir,  totaliter  non 
sit  in  altero  terminorum,  diim  movelur, 
sed  parlim  in  uno  et  parlim  in  allero. 
Secundum  quod  ergo  motus  anima)  sepa- 
ralie  non  est  conlinuus,  demonstiaLio 
Aristolelis  non  procedil  in  proposilo;  sed 
secundum  quod  molus  animae  ponitur 
coiitiniius,  sic  concedi  polest,  quod  ani- 
ma  siparala  dtim  movelur,  pai  lim  esl  in 
lermino  a  quo  et  peirlim  in  lermino  ad 
qnem:  ul  t;imen  partialilas  non  releralur 
a  I  sul)slanliam  aiiimte,  sed  ad  locum  : 
quia  in  principio  sui  motus  conlinui  ani- 
ma  separala  est  in  tolo  loco  divi^ibiii,  a 
(pio  incipit  inoveri ;  sed  dum  est-in  ipso 
moveri,  ett  iii  parle  primi  loci  (|uem  dese- 
rit,  et  in  parte  secundi  quem  occupal.  Kt 
(hoc)  qiiidem,  quod  possit  occupare  par- 
ttm  duoriim  locorum,  compelit  anima; 
separal.e  ox  lioc,  quod  j)ote.-t  occupare 
locuin  divisibilem  per  ap|»licationcin  su;e 
virtulis,  sicut  corpus  per  applicalionem 
iiMgniltidinis.  Uude  ^equitur  de  corpor(5 
inobili  secunduin  locum,  quo  i  sit  divisi- 
bile  secunduiii  nia(;niludineui  ;  de  oniina 
vero  separala,  quod  virlus  ejus  {lo^sitap* 
plicari  alicui  divisibili.  —  ia,  q.  53,  a.  I, 
al  I. 

Ad  {'ecunduin  dicendiim,  quod  motuR 
cxisloriliH  in  polenlia  est  octus  iinperrecti, 
et  |>ropter  indip^ntiam  ipsius;  .Hod  inolus 
cxislenlis  in  a<  lu  noii  c.sl  pro^iter  iiidi" 
gunliain  suum,  sed  |)ropler  iiidigenliam 
ulleriu»  ;  etnon  est  uctus  iinpeiieeli  :  nuin 
cst  Hecundum  applicalionom  vii  tiitis,  vir- 
lufl  Qulem  rei  esl  secundum  quod  aclu 
08t ;  el  tioc  hccundo  moilo  inovetur  uniina 
separuta.  —  U.  Senl.  di»t.  'i5,  q.  1,  u.  1, 
sol.  3  cl  ud  ur^:^. 

Ad  lerltum  (licendum,  ipiod  corpu4Com- 
parulnr  ud  loeuiit  ul  ud  mensurain  conli- 
neiitom ;  el  ideo  cumpuralur  ad  locum 
sicul  |>oloiitia  ad  artuin  ;   itum  continero 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XL  DE  MOTU  RESPEGTU  SUI  —  ART.  II 


477 


est  formse,  contineri  vero  materiae.  Serl 
viitus  rei  spiritiialis,  per  quam  tangit 
reni  corpoream,  non  se  habet  ad  locum 
ut  potenlia  ad  actum,  sed  magis  e  con- 
verso  ;  unde  non opoitet qnod  anima  sepa- 
rata  habeat  matcriam  ad  vbi.  —  Hanni- 
baldus  in  1.  Sent.  dist.  37,  q.  2,  a.  1,  ad  1. 
Ad  quarlum  dicendum,  quod  nulla  rcs 
habet  polestatem  supra  suum  esse;  omnis 
enim  rei  virtus  ab  essentia  ejus  fluit,  vel 
essentiam  prsesupponit.  Et  quia  anima 
per  suum  esse  unitur  corpori  ut  forma, 


sqq. ;  c.  6)  probatur  :  ergo  prius  move- 
batur  quam  veniret  in  c;  sed  in  a  non 
movebatur,  quia  erat  locus  indivisibilis 
animaeseparata?,  et  in  indivisibili  non  est 
molus  :  ergo  oportet  quod  moveatur  in 
b;  et  ita  oportet  quod  transeat  medium. 
—  Ibid.  ar?.  2;  la,  q.  53,  a.  2,  arg.  Sed 
conlra;  Quodl.  1,  a.  5,  arg.  Sed  contra. 
3.  Praeterea,  anima  separata  cum  est  in 
a,  non  est  in  c;  ergo  oportet,  si  postmo- 
dum  sit  in  c,  quod  vel  essentia  sua  de 
novo  creetur  ibi,  et  hic  corrumpatur,  vel 


non  est  in  polestale  ejus  ut   ab  unione     quod  per  medium  transeat ;  sed  primum 


corporis  se  absolvat  {de  Pot.  q.  6,  a.  7, 
ad  4).  At  vero  anima  separata  non  est 
aiiigata  cuicunque  corpori,  quod  movet, 
vel  virtule  glorise,  vel  virtute  Dei,  nec 
loco    cuicunque    naturali     subditur    (4. 


est  impossibile :  ergo  oportet  quod  per 
medium  transeat.  —  1.  Senl.  1.  c.  arg.  3. 
Sed  contra  :  1.  Omne  quod  perlransit 
medium,  prius  peitransit  locum  sibi 
aequalem  quam  majorem  ;  sed  locus  ani- 


Sent.  dist.  44,  q.  3,  a.  3,  sol.  3,  post  mae  separalae,  quae  est  indivisibilis,  est 
med.),  ut  illura  dimittere  non  possit,  et  locus  punctualis  :  si  ergo  anima  separata 
alium  acquirere,  et  contequenter  locahter     in  suo  motu   pertransit  medium,  oportet 


moveri.  —  de  Pot.  1.  c.  ;  4.  Sent.  dist.  44, 
1.  c.  ;  4.  Sent.  dist.  45,  q.  1,  a.  1,  sol. 
1  sqq. 

ARTICULUS  11 

*  UTRUM  ANIMA  SEPARATA  SUO  MOTU 
TRANSEAT  PER  MEDIUM. 

Videtur  quod  anima  separata  suo  motu 
necessario  transeat  per  medium. 

1.  Sicut  cnim  dicitur  5.  Phys.  (text.  22  ; 


quod  numeret  puncta  infiniia  in  suo  motu, 
quod  est  impossibile:  ergo  anima  sepa- 
rata  suo  motu  non  transit  medium.  —  l. 
Sent.  I.  c.  arg.  1  Sed  contra;  ia,  I.  c.  arg. 
1;  Quodl.  1,  a.  5,  arg.  Sed  contra. 

2.  Prjieterea,  eadem  est  ratio  de  uno  me- 
dio,  et  de  omnibus ;  sed  omnia  non  potest 
pertransire,  quia  sunt  infinita  :  ergo  nec 
aliqua ;  et  ita  anima  separata  movebilur 
de  loca  ad  locum,  non  transeundo  per 
medium.  —  1.  Sent.  i.  c.  arg.  2  Sed  con- 
tra. 

Respondeo  digendum,  quod,  sicut  supra 


c.    3),   medium  est  in  quod  prius   venit     (art.  prseced.)  dictum  est,  motus  localis 


quod  niulatur,  quam  in  quod  mutatur 
ultimum;  ordo  enim  prioris  et  posterio- 
ris  in  motu  continuo  est  secundum  ordi- 
neni  prioris  et  posteriorisin  magnitudine, 
ut  dicitur  4.  Phys.  {text.  99;  c.  11).  Si 
ergo  anima  separata  movetur  de  a  in  c. 


animae  separalae  poiest  esse  continuus  et 
non  continiius.  Si  ergosit  conlinuus,  non 
potest  aiiima  separata  moveri  de  uno  ex- 
tremo  in  alterum,  quin  transeat  medium, 
ob  ralionem  Philosophi  in  prima  objec- 
tione  allatam.  Si  autein  motus  anirase  se- 


et  6  sit  medium,  oportet  quod  prius  veniat  paratse  non  sit  continuus,  poterit  pro  suo 

in  6  quam  in  c;  et  ita  oporlet  quod  rae-  arbitrio  pertransire  de  extremo  ad  extre- 

dium  transeat.  —  1.  Sent.  dist.  37,  q.  4,  mum,  non  pertranseundo  medium.  Cujus 

a.  2,  arg  1.  ratio  patet  ex  dictis.   Nam  quia  corpus 

2.  Praeterea,  moveatur  anima  separata  est  in  loco  sicut  coramensuratum  et  con- 

de  a  in  c,  et  6  sit  medium,  cum  est  in  c,  tentura  ab  illo,  ideo  oportet  quod  in  suo 

rautata  est;sed  anle  omne  mulatum  prae-  motu  sequatur  conditionem  loci,  ejusque 

cedit  moveri,   ut    in    6.    Phys.    {text.  52  leges  (la,  q.  53,  a.  2,  in  c,  vcrsus  fin.). 


\1S  QUARTA  PAUS  ■ 

iit  scilicel  perlianteal  iiitdio,  prius  quaiu 
ad  extrema  loci  perveniat.  At  aninia  se- 
paratacum  habeat  subslanliam  et  essen- 
tiam  suam  secnndum  se  absolulam  ab 
omni  loco,  et  lantum  in  loco  sit  per  con- 
tactnm  virlulis  (qiiod  est  non  esse  sub- 
dilam  loco,  ut  contentam,  sed  esse  supe- 
riorem  eo,  ut  conlinentem)  :  in  ejus 
potestale  esl  se  applicare  ioco  piout  vult, 
vel  sine  medio  vel  per  medium.  Et  conse- 
quenler,  cum  deliniatur  ad  locumperope- 
ralionem,  nun  secundum  quod  exit  ab 
esj^entia,  sed  sccundum  quod  lerminalur 
ad  operalum  in  loco;  quando  operatur 
circa  hunc  locum,  ab  ejus  essentia  (cum 
n(m  sit  ex  se  dcterminala  vel  ob  israta  ad 
locum  illum,  sed  indilTerenler  se  habeat 
ad  omnia,  in  quanlum  in  se  est)  polest 
egredi  operalio  statim  ad  locura  proxi- 
mum  vel  remolum  ;  nec  operatio  ad  di- 
stans  de|)endet  ab  operatione  ad  propin- 
quiim.  El  ita  secundum  qiiod  iKibet  ali- 
(juid  operari  vel  iii  omnibus  mediis  locis, 
vel  in  aliquibus,  vel  in  nullo,  secundum 
Iioc  polesl  perlransire  omnia  iii*^dia,  vel 
quicdnm,  vel  nidlum.  —  1.  Senl.  disl.  37, 
q.  4,  a.  2,  <•.  ;  la,  q.  5.1,  a.  i',  c. ;  Ouodl. 
1,  a.  "),  ad  1. 

Ad  iirirnufn  erjzo  dicfiidum,  quod 
objeclio  nulla  est,  si  addalur  ipiod  ipse- 
inel  Philo<iO|i|ius  addit;  dicit  enim,  quod 
«  ine  liiim  est  iii  quod  primo  venit  conli- 
nii»;  muliilum  » ;  animx'  aulem  scparato} 
iiioliis  poioiii  esse  non  conliiiuuii,  ut  dic- 
lum  est  (in  c).  —  1.  Sent.  disl.  37,  (j. 
U,  0.  2,  ad  I. 

Ad  secundiim  dicendum,  (|uod  iu  luolu 
conlinuo  miiialum  esse  non  esl  pars 
mi«V(Ti,  s».'d  terminus  ;  unde  ojioi  let 
(juoil  moveri  sil  ante  mulatiim  es8«; ;  et 
idcu  ujjoilel  quod  lalis  molus  sit  per 
inedium.  Scd  iu  molu  iiun  conlinuo  — 
(]uo  |totesl  inoveri  aniina  sejiarata,  ut 
iliclum  esl  (a.  1)  —  miilalum  csse  esl 
una  pars  inolu<(,  siciit  unitaK  eot  \)0v^ 
nuineri  (la,  q.  53,  a.  2,  oil  3);  e»t  eiiim 
pars  ulliina,  sicut  prima  parri  est  undo 
iiicipit  muveri ;  et  neutra  par.s  cst  inotus, 
sod  succesdiu  utriuh<{uu  etiuiu  tfinc  iiiedio 


•  METAPHYSIGA 

consliluit  lalem  molum.  IJnde  movcri 
prsecedit  mulatum  esse,  sicut  totum  in 
discretis  parlem.  —  1.  5en/.  dist.  37,  q. 
4,  a.  2,  ad  2;  la,  I.  c. ;  (Jaodl.  1,  a.  5, 
ad  1. 

Ad  tevlium  dicendum,  quod  ralio  illa 
procedil  in  illis,  quae  pcr  essentiam  suam 
sunt  determinata  ad  uhi ;  quod  non  con- 
lingit  in  anima  separala :  unde  molus 
ejus  est  fcecundum  0|)eratioiie3  tantum, 
quae  sunt  hic  et  ibi  successive.  —  1.  Sent. 
1.  c.  ad3. 

Ad  rpiartum  (seu  1  in  contrarium)  di- 
cendum,  quod  locus  animre  separalce  non 
accipitur  ei  se(|ualis  secundum  maijnilu- 
dinein,  sed  secundum  conlaclum  \irlulis  ; 
et  sic  locus  animae  separalai  polest  esse 
divisibilis,  et  non  semper  punctualis  ; 
sed  lamen  loca  media  eliam  divisibilia 
sunt  infinita,  sed  consumuntur  per  conti- 
nuilatem  mutiis.  —  la,  I.  c.  ad  1  ct  in  c. 

Et  eodem  modo  respondetur  ad  quin- 
/j(m(seu2  in  conlray^iHm). 

AUTICULUS  ill 


*    UTRUM     ANIM.K    SEPAnAT.i:     MOTUS    SIT     IN 
I.N8TANTI. 


Videtur  qujd  motus  aiiiina.'  separala? 
sit  in  instanli. 

1.  Motuseniin  aniinM^  separaUeest  siin- 
plicior  (|uain  quulibet  inulalio  corpora- 
lis  ;  sed  alii|ua  mulatio  corporalis  rst  in 
instanli,  ut  est  j»eneratio  et  corruptio,  et 
illuminalio  ;  rudius  eiiiin  nun  prius  per- 
lin^'it  ad  propiiKjuum  quain  ad  leinu- 
tum:  ergo  inulto  magis  inolus  anim.i' 
scparjlc  esl  in  instanli.  —  la,  q.  53,  a. 
3,  ar^'.  2;  1.  Sent.  disl.  37,  q.  'i,  u.  3, 
arj?.  1  ;  fjnniH.  !I,  a.  4,  arj?.  1. 

2.  l'r:L'teiea,  quanlo  virlus  moluris  fue- 
ril  loi  tior,  et  mobile  luinuH  re^istens 
motori,  lanlo  molus  egt  velocior.  Sed  vir- 
lU8  aniinie  8eparul;c  inovonlis  se  ipsam 
impro|iiirtionabilil  rcxcedit  virtuleui  ino- 
ventein  ali(|uod  corpus  ;  projiorlio  aulcm 
velooituluin  est  socundum  ininorationein 
tcmporis;  omne  uulem  lempu«  uinni  (ein- 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XL  DE 

pori  proporlionabile  est.  Siigitur  aliquoi 
corpus  movetur  in  tempore,  anima  sepa- 
rala  movebitur  in  instanti.  —  la,  1.  c. 
arg.  1  ;  I.  Sent.  1.  c.  arg.  3. 

3.  Praeterea,  si  anima  separata  move- 
tur  in  tempore  de  loco  ad  locum,  mani- 
festum  est  quod  in  ullimo  instanti  illius 
temporis  est  in  termino  ad  qiiem ;  in  toto 
autem  tempore  prsecedenti  aut  est  in  loco 
immediate  prsecedenti,  qui  accipitur  ut 
terminus  a  quo,  aut  partim  in  uno  et 
partim  in  alio.  Si  autem  partim  in  uno, 
partim  in  alio,  sequitur  quod  sit  partibi- 
lis,  quod  est  impossibilc;  ergo  in  lolo 
tempore  praecedenti  est  in  lermino  a  quo; 
ergo  quiescit  ibi,  cum  quiescere  sit  in 
eodera  esse  nunc  et  prius ;  et  sic  sequitur 
quod  non  moveatur  nisi  in  ultimo  in- 
stanti  temporis.  —  la,  1.  c.  arg.  3;  1. 
Sent.  1.  c.  arer.  2. 

4.  Praeterea,  Arisloteles  (4.  Phys.  text. 
71 ;  c.  8)  probat,  quod  si  aliquid  move- 
retur  in  vacuo,  moveretur  in  instanti, 
propter  hoc  quod  medium  mobili  non 
resistit;  sed  sicut  vacuum  non  resistit 
corpori  in  motu,  ita  nec  plenum  resistit 
animse  separalae :  ergo  anima  separala 
movetur  in  instanti.  —  Quodl.  9,  a.  9, 
arg.  3. 

5.  Praeterea,  sicut  se  habet  mobile 
divisibile  ad  motum  divisibilem  successi- 
vum,  ita  se  habet  mobile  indivisibile  ad 
motum  indivisibilem  et  instantaneum ; 
sed  corpus,  quod  cst  mobile  divisibile, 
movetur  successive  in  tempore  divisibili : 
ergo  anima  separala,  quae  est  mobile 
indivisibile,  ex  hoc  quod  caret  quantitate, 
movetur  subito  vel  in  instanti.  —  Ibid. 
arg.  2. 

Sed  contra  :  Omnis  motus  habet  prius 
et  postorius  :  quia  habet  duos  terminos, 
quorum  unus  consequitur  alium  ;  sed 
numerus  prioris  et  poslerioris  in  motu 
est  tempus,  ut  habetur  in  4.  Phys.  {texl. 
101  et  102;  c.  11):  ergo  nullus  motus 
etiam  animse  separalse  est  in  instanti.  — 
1a,  q.  53,  a.  3,  arg.  Sedcontra;  Quodl.  9, 
a.  9,  arg.  Sed  contra:  1.  Seni.  1.  c.  arg. 
5  (seu  1  Sed  contra). 


MOTU  RESPECTU  SUI  —  ART.  111 


i7!> 


Respondco  dkendum,  quod  molus  ani- 
mae  separatse  noa  potest  esse  in  instanti. 
Et  ralio  hujus  duplex  alTerri  potest  :  una 
est,  quia  cum  anima  separala  sit  in  loco 
per  motum  localcm,  et  moveatur  per  hoc 
quod  successive  moveat  plura  corpora, 
ut  dictum  est  (a.  1),  necesse  est,  cum 
motus  incipiat  in  instanti  exlrinseco  ler- 
minantc  quietem  et  inchoante  motum, 
quod  anima  separala  in  certo  aliquo  tem- 
pore,  et  in  instanti  ultimo  illius,  quic- 
scat  in  uno  loco,  et  in  alio  tempore  sit  in 
alio  loco,  et  similiter  in  ultimo  inslanti 
illius  ibi  quiescat,  et  consequenter  in 
motu  animae  separatae  sint  plura  nunc 
sibi  succedenlia.  Sed  inter  plura  nunc 
sibi  succedentia  datur  tempus  medium  ; 
ergo  necesse  est  animam  separatam  mo- 
veri  in  tempore.  —  Aliera  est,  quia 
omnis  mutatio  instantanea  est  terminus 
alicujus  motus,  ut  patet  in  generatione  et 
illuminatione  {i.Sent.  dist.  37,  q.  4,  a. 
3,  in  c. ;  Quodl.  9,  a.  9,  c.) ;  motus  autera 
animae  separatse  nuilius  motus  continui 
est  termin!.is,  utpatet:  unde  manifestum 
est,  quod  motus  animae  separatae  fit  in 
tempore,  continuo  quidem,  si  sit  ejus 
motus  continuus ;  non  continuo  vcro,  si 
sit  motus  non  continuus;  utroque  enim 
modo  contingit  animam  separatam  mo- 
veri,  ut  dictum  est  (a.  1).  Continuitas 
enimtemporis  est  ex  conlinuiiate  motus. 
Verum  istud  tempus,  sive  sit  continuum 
sive  non,  non  est  idem  cum  tempore 
quod  mensurat  motum  coeli,  et  quo  men- 
surantur  omnia  corporalia  (1.  Sent.  I.  c, 
Qtiodl.  9,  a.  9,  c. ;  Quodl.  11,  a.  4,  c,  et 
al.),  quae  habent  mulabililatem  ex  motu 
coeli;  nam  motus  animae  separalae  non 
dependet  ex  raotu  coeli.  —  la,  q.  S3,  a. 
3  ;  1.  Sent.  dist.  37,  q.  4,  a.  3,  c  ;  Quodl. 
9,  a.  9,  c. ;  Quodl.  11,  a.  k,  c 

Ad  primum  ergo  dicendura ,  quod  omnes 
illae  mutationes,  quae  instantaneae  dicun- 
lur,  sutit  termini  motus  (1.  Sent.  1.  c 
ad  1) :  generatio  quidem  et  corruptio 
alterationis;  illurainalio  vero  est  terrai- 
nus  motus  localis ;  nam  per  niotum  loca- 
leni  corpus  luminosum  accedit  ad  situm, 


iSO  OUARTA  PARS  • 

in  qiio  illurainat;  prseterquam  quod  illu- 
miiialionon  est  motus  loralis,  se  I  altera- 
tio;  unde  lumen  non  debet  inlelligi  mo- 
veri  prius  ad  propinquum  quam  ad  re- 
motum.  Motus  autem  anim^e  sepaia- 
136  esl  motus  localis,  et  non  est  terminus 
motus.  Unde  non  est  simile.  —  1a,  I.  c. 
ad  2;  1  Seiit.  1.  c.  ad  1 ;  Quodl.  11,  a.  4, 
ad  1  et  in  n. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  si  tem- 
pus  animee  separalae  non  sil  conlinuura, 
sed  successio  qiiaedjm  ipsorum  «j//ic,  non 
habebit  proporlioiifm  ad  tempus,  quod 
mensurat  molum  corporulium,  quod  est 
contiiiuum,  cum  non  sit  ejusdom  ratio- 
nis.  Si  vero  sit  conlinuum,  est  (|uidem 
proporlionabile,  non  quidem  propler  pro- 
j)0i  lionem  movenlis  et  mubilis,  sed  pro- 
pler  proporlionem  raagnitudinum,  in  qui- 
bus  est  motus.  Et  propterea  velocitas 
motus  anima;  separatae  non  est  secundum 
quinlitatem  virtutis,  qua  movet,  sed 
secundum  determinationem  suae  volunta- 
lis.  —  la,  I.  c.  ad  1. 

Ad  tertiutn  dicendum,  (juo*l  objoclio 
ilk»  j)rooedil  de  lempore  conlii.uo.  Tem- 
{)us  aiilem  motus  unima;  sejiarala.'  polesl 
esse  non  cunlinunm  ;  et  sic  anima  sejia- 
rata  in  uno  in^tanli  j)olesl  esse  in  uno 
loco,  «'t  inalio  inslanti  in  alio  loco,  nullo 
tfmj>ore  inlermedio  exislfnte.  Si  aulem 
bnipus  moliis  anim.i:  separatae  sil  con- 
tinuum,  aiiima  in  loto  temj)ore  j^ranco- 
denle  ultimiim  nutic  varialur  j>er  inlinita 
loca.  ivst  tamun  j);iitim  iii  uno  locorum 
continiionim,  et  j)urtim  in  alio,  non  quod 
siibslantia  illius  ^>il  partibili.s,  sed  (juia 
\irtus  sua  ajij^licutur  ad  j^artiMu  j^riini 
loci,  et  ad  jiarleiu  .secundi,  ut  (iicluiii 
est  (.'».  1).  —  la,  I.  c.  ad  3  ;  1.  iSent.  1. 
c.  ad  2. 

Ad  (juartum  diiendum,  qiiod  ijuamvib 
iion  imj>ediat  uli(|iiu  1  j>lunum  unimaia 
Huparutam  in  suo  motu,  lamen,  quia 
srcuiidum  jirius  ct  j)0sluriu4  iii  luugnitu- 
dino  est  jinus  et  j)u4terius  in  iiiulu,  ut 
dicitur  4.  /'//./.-.  {lext.  104;  c.  II),  oj)or- 
tft  in  iiiolu  (jiis  ititulii^'i  diver.-^a  Hunc. 
Ilatio  atilciu  iMiilosopln  ust  lua^is  ducuiis 


-  METAPHYSICA 

ad  impossibile  quam  ostensiva,  ut  Com- 
montator  ibidem  dicit.  —  Qiiodl.  9,  a.  'J, 
ad2  et  3. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  successio 
motiis  non  solum  seqiiilur  divisionem 
mobilis,  sed  etiam  ejus  super  quod  transit 
motus  ;  nam,  ut  diclum  est  (ad  4),  se- 
cundum  prius  et  posterius  in  magnitu- 
dine  e»t  prius  et  poslerius  in  motu.  Licet 
ergo  anima  separala  sit  indivisibilis, 
tamen  loca,  secundum  quse  moveri  dici- 
tur,  sunt  divisa  ad  invicem;  etideoopor- 
tet  in  motu  ejus  inlelligi  aliquam  divi. 
sionem.  —  Ibid.  ad  2. 


QUi£STIO  XLI  (1) 

*  DE  MOTU  ANIM.«  SEPARAT.C  CIRCA  CORPORA. 

Deiiide   consid-randum    est    de   motu 
animaj  sej)arului  circa  corj>oro. 


ClltCA  (^iUOD  MU.EHITIH  : 

'  Utruin  uniiiiu  sopurala  possil    loealilor   mo- 
vore  corjnjru. 

AKTICLILUS 

*    UTRUM    AMMA    SKPAHATA    POsglT    LOCALI- 
TER    MOVKRE    CURPORA. 

Vidctur  quo  l  aiiima  separata  possit 
movcru  luc.iliier  corpora. 

1.  Siit)slaiilia>  oiiiiii  Hj)iiituali  naliira- 
jibM"  obcdit  corpus  ad  luotinu  lcc.ilum  ; 
un  lu  usl  (juoii  j)liilo.>oj)lii  jxtsuerunl 
Hiijiruiua  corjiora  iiiovuri  loc.ililur  a  spi- 
riluulibus  siibsiantiis  ;  et  viduiuus,  q  loJ 
aniiua  iiiovel  corjjus  priiuo  et  priiicij>a- 
litur  motu  locali.  i-^t  hujus  rutio  edt,  quiu 
cuiu  divina  Hujiiuntiu,  ut  dicil  iMony-iius 
(t/c  Div  Som.  c.  7,  §  3;  —  Migne,  Fl*. 
CJr.  l.  3,  col.  M7I),  toi»juii.xerit  lliios  pri- 
luoruiii  j)rinci|iiih  suciiiidoruin,  iialura 
iitfurior,    ciijusiuoJi    esl    cor|>oralii    ro- 


l.Kdll.  Ttoiu    .( 


1 1  i'  m .    su , 


DE  ANIlMA  SEPARATA  —  QU.  XLl  DE  MOTU  GIRCA  CORPORA                        481 

spectii    spiritualis,    attingitur   a    natiira  lur;  unde   nulium  corpus  obedit    ei    ad 

superiori  in  suo   supremo,    pula  in  motu  motum  localem,  quantum   est  de    virtute 

locali,  qui  est  inter  omnes  motus  corpo-  suae  naturce,  supra   quam    potest  aliquid 

reos  perfeclior,  ut   probatur  in    8.  Pliys.  ei  conferri  virtute  divina.  —  la,    q.  117, 

(text.  55    sqq.;  c.  7.)  Scd  anima  sepnrata  a.  4,  c. 

est     substanlia    spiritualis   ;    ergo     suo  Ad    primum    ergo    dicendum,     quod 

imperio  potest  exteriora  corpora  movere.  aniina  ralionalis  infimum    gradum    tenet 

—   la,    q.  117,  a.  4,   arg.  l  ;  q.  110,  a.  in  ordine  subslantiarum  spirilualium  {de 

3,  c.  Malo   q.  16,   a.    10,    ad  2) ;   et  ideo  non 

2.  Proeterea,  majoris  virlutis  est  anima  mirum,  si  virtus  angeli,  qui  est  natura- 
separata  quam  conjuncla;  nam  separata  liter  a  corpore  absolutus,  non  determine- 
poiest  intelligerc  sine  conversione  ad  turad  aliquod  corpus,  sed  plura  corpora 
phantasmata  (la,  q.  89,  a.  1,  c),  quod  possint  ei  obedire  ad  motum  localem. 
conjimcta  non  potest ;  sed  conjuncta  Qunmquam  ex  angelis  illi,  quorum  vir- 
potest  movere  localiter  corpus,  utpatet:  tus  determinatur  ad  movendum  tanlum 
ergo  muUo  magis  id  poterit  separata.  corpus,  non   possunt  naluraliler    movere 

3.  Prajlerea,  anima  separata  potest  esse  corpus  majus,  sed  rainus,sicut  secundum 
in  loco,  ut  dictum  est  (supra,  q.  39) ;  sed  philosophos  molor  infeiioris  orbis  non 
est  in  loco  per  operationem  exercilam  posset  movere  coelum  superius.  Animae 
circa  corpus,  et  prgesertim  per  motum  verorationalis  virlus  motiva  determina- 
localem  corporis,  ut  dictum  est  (q.  40):  tur  naturaliter  ad  movendum  corpus  de- 
ergo  aniraa  separala  potest  movere  loca-  terminatum,  puta  illud,  cujus  est  forma  ; 
liler  corpora.  et    ideo   non    potest  naturaliter  movere 

4.  Prselerea,in  iiineratio  Clementis  {s\we  aliud  corpus.  —  la,  q.  117,  a.  4,  ad  1. 
de  Pr(jedicalionibxiH  Petri  inter  peregri-  Ad  secundum  dicendum,  quod  ideo 
nandum  epitome  homilia  2,  cap.  26;  —  anima  separala  habet  alium  modum  intel- 
Migne  PP.  Gr.  t.  2,  col.  94)  dicitur,  ligcndi,  quia  habet  alium  modum  essendi 
narrante  Niceta  ad  Petrum,  quod  Simon  (la,  q.  89,  a.  1,  c);  modus  enini  intelli- 
magus  per  magicas  artespueri  a  se  inter-  gendi  sequilur  modum  essendi.  At  si 
fecli  animam  retinebat,  per  quam  magi-  anima  sepaiala  moveret  corpus,  non 
cas  operationes  efticiebal.  Sed  hoc  esse  posset  illud  movere  nisi  per  inlellectum 
non  potuisset  sinealiqua  corporum  trans-  et  voluntatem  ;  nam  hoc  eliam  modo  an- 
mutatione  ad  minus  locali.  Ergo  anima  geii  movent  coelos,  ut  dictum  est ;  et  hoc 
separala  habetvirtutemlocaliter  movendi  eliam  modo  conjuncta  movet  corpus, 
corpora.  —  la,  q.  117,  a.  4,  arg.  2.  cujus  est  forma,  ut  dicit   Philosophus  1. 

Sed  contra  est,  quod   Philosophus  dicit  de  Anima  {lext.  44;  c  3.).  Unde   si  con- 

in  1.    de  Anima  (text.  52  et    53;    c  3  in  juncta  corpori  vivo  non  potest  membrum 

fin.),    quod    anima    non    potest    movere  illius    mortincatiim,    per   intellectum    et 

quodcunque  corpus,  sed   solummodo  pro-  volunlalem  localiter   movere,  nec  poterit 

.prium.  —  Ibid.  arg.  Sed  contra.  separata    per    easdem    potentias     ullum 

Respondeo  dicendum,  quod  anima  sepa-  corpus  localiter  movere. 

rata    sua    naturali    virtute    non    potest  Ad    terlium   dicendum,    quod     animee 

movere  aliquod  corpus.    Manifeslum    est  separalae  sunt  in  loco  por  motum  localem 

enim  quod  cum  anima  est  corpori  unita,  corporis,  in  quo   d  cuntur   esse    vel  per 

non  movet  corpus  nisi  vivificatum;  unde  lumen  vel    per  quid  simile  causatum  ab 

si  aliquod  membrum  corporis    mortifice-  illis,  ut  sunt   instrumenta    Dei,   ejusque 

tur,  non  obedit  animoe   ad  motum  loca-  virlute,  ut    dictum  est  (in   c;  v.  supra, 

]em.     Manifestum    est    autem    quod    ab  q.  39,  a.  1,  ad  4) —  la,  q.  117,  a.  4,  c   ; 

anima   separata  nuUum  corpus  vivifica-  Quoest.  disp.  de  Anima  a.  21,  ad  15. 

SuMM^  Philos.  VI  —  31. 


482  OUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

Ad  quarium  clicendum,quod  sicul  dicit 


Augustinus  (10.  de  Civ.  Dei  c.  II;  — 
Migne  t.  41,  col.  289)  et  Chrysoslomus 
{Homilia  28,  al.  29,  in  Malthaeum  circa 
med;  —  Migne  PP.  Gr.  t.  57,  col.  353), 
frequenter  daemones  simulant  se  esse 
animas  mortuorum  ad  confirmandum 
genlilium  errorem,  qui  lioc  credebant. 
Etideo  credibiie  est,  quod  Simon  magua 
illudebatur  ab  aliquo  da;mone,  qui  simu- 
labat  se  esse  animani  pueii,  quem  ipse 
occiderat.  —  la,  q.  117,  a.  4,  ad  2. 


QUyESTIO   XLII  (1) 

*  DE  COGNITIONE    ANIM.4-:    SEPAnAT.f:. 

Deinde  considerandum   est   de    cogni- 
tione  animai  separala). 

CIUCA  QUA.M  ».jU.4-:RUNTI-R  DUuDECIM  : 

1.    Uliuim    in    uDidiu  separala    reinanoant 
potentiee  sensiliva». 

*  2.  Utiuin  in  aniina  sepanila  remaneant 
eliamaclus  sonsilivarum  polonliaruin,  ilo 
voper  illaspossil  alii|iiiil  senlire. 

*  3.  Llrum  possil  aliquiil  inlolliifore. 

*  4.  llpuin  inlelliual  sulistaijhas  suparalas. 

*  5.  Ulriiiii  inlellijial  omnia  naturuliu. 

*  0.  Ulrum  coKiiosfat  omiiiu  hiugularia. 

"7.  llriim  piissiiinlolli^ero  perspecies,  quan 
a  seiisihilibus  accepit  quando  eral  corpon 
unilu. 

*  8.  ririim  habitus  sciontiu.'  Iiic  acquisiUi} 
remanoiitin  anima  separala. 

*  U.  Ulrum  possil  uli  liabilu  Mcientiw  hic 
acfpiisiliu. 

'  10.  llriiMi  loculis  (lislanlia  impeiliat  coLrni- 
tionom  uniniie  Hopurulu). 

*  11.  Itrum  cogiioscat  oa  quw  hic  aguntur. 

*  12.  Llriim  una  animu   sopurata    r  il 

cogilationf-^riirili-i  altti-iu-,  .iniinu; --^ , .a'. 

ACTICULUS  I 

*  ITHUM     IN     AMMA     8l.l'AI«ATA     UE.MANP.ANT 

iMtTLNTI.i:     8EN8ITlV,i:. 

Vidctur  (juod  in  aniina  separola  rema- 
iieant  pot<Milix'  scnsitivai  :  — 

(I)  Kdil.  Tlcln    .|iii..,i.  21. 


1.  quia  potenticC  animae  vel  essenliali- 
ter  insunt  ei,  vel  sunt  proprietates  natu- 
ralesejus;  sed  nec  essenlialia  possunt 
sepnrari  are,  dum  ipsa  res  manet;  neque 
proprielates  naturales  ejus,  quia  proprium 
semper  inesl,  nec  soparatur  a  re  cujusest 
proprium  (la,  q.  77,  o.  8,  arg.  2)  :  ergo 
in  anima  sft|)arata  manent  polentise  sen- 
sitivae.  —  4.  Sent.  dist.  44,  q.  3,  a.  3, 
quaestiunc.  I,  arg.  3;  Quoest.  disp.  de 
Anima  a.  19,  arg.  1. 

2.  Sed  dices,  quod  lemanent  in  ea  ul 
in  radice.  —  Sed  conlra,  es^e  in  aliquo 
ut  in  radice,  est  esse  in  eo  ut  in  potinlia, 
quod  est  esse  in  aliquo  virlule,  et  non  iu 
aclu;  essontialia  autem  rei,  et  propriela- 
les  naturales  ejus  oporlel  quod  sint  aclu 
in  re,  et  non  virtute  tantum  ;  ergo  poten- 
liae  seni-itivaj  non  remanent  in  aniina 
separata  soluin  ut  in  radice.  —  Quccst. 
disp.  cle  Anima  I.  c.  arg.  2. 

3.  Prailerea,  non  est  totuin  integrum, 
qui  ali(pia  pars  deest  ;  sed  j^otentia) 
aniina^' dicunlur  parles  ipsiusisi  ergo 
pout  morteiu  anima  amittit  potentias  sen- 
sitivas,  non  eril  niiima  inlegra  posl  mor- 
lem,  quod  e^t  inconveniens.  —  Ibid.  arg. 
4 ;  4.  Sent.  I.  c.  arg.  4. 

4.  Pra-tcrea,  si  aniina,  cuin  sepaiatur 
a  corpore,  potentiam  sensiiivam  ainitlit, 
oportet  (|Uod  illa  potenlia  in  nitiilum 
cedat;  non  enini  polest  dici,  quod  in 
materiam  oli  |uaui  resolvatur,  cuiu  non 
habeat  materiain  partein  ^ui.  Sed  illud, 
(|uud  onininuin  nihilunicedit,  nonrcitera* 
liir  ideiii  numeru.  Eiyu  aiiima  non  h  ibebit 
in  reHurrcclione  eaiideiu  numero  poten- 
tiain  sensilivom.  Sod  secunduin  Philosu- 
phum  (2.de  i4nim«/ejr/.9;c.l)8icut  seho- 
bet  aiiiina  ad  corpu.>«,  ila  8C  hubcnt  polentiit; 
ad  partes  corporift,  ut  visus  ad  (H'uluin.Si 
aulein  ikjii  e.S8i't  cadein  anim»,  ((ua»  redibit 
ad  corpus,  iiun  es.>et  ideiii  hoiuo.  Ergu 
eadcia  raliuno  iicc  e8r>c't  ideiii  oculus 
nuiuero,  81  noii  habel  eondein  nuiiiero 
piilentiam  viHivom  ;  cl  Hiuiili  rutiuno  noc 
ali(|uaulia  |iui  s  iiuinoroeadem  rcur^erct, 
ct  per  cun.se(|ucn.s  nec  tutus  huinu  idem 
iiumeritorit.  Ergo  non  pot«*«l  aniina  hcpa- 


DE  ANIMA  SEPAUATA  —  QU.  XLll  DE  GOGNmONE  ANIM.E  SEP.  —  ART.  I  W.i 

rala  polenlias  sensilivas  aiuittere.  —  4.  liones    potenliarura    sensitivaruni     non 

Sent.  1.  c.  arg.  6;  QacesL  disp.  de  Anima  sunt  sine  corpore  ;  exercenlur  enini  per 

1.  0.  arg.  5.  organa  corporalia  ;  ergo  potentiai  sensi- 

5.  Praeterea,  potentise  sensilivge  nnimae  tivae  non  sunt  sine  corpore.  —  Qucest. 
non  ciebilitantnr  debililato  corpore,  quia,  disp.  de  Anima  I.  c.  arg.  2  Sed  confra. 
ut  dicitur  1.  de  Anima  (lext.  65;  c.  4),  4.  Praeterea,  nulla  res  destituitur  pro- 
si  senex  occipiat  oculuni  juvenis,  videbit  pria  operatione;  si  ergo  polentiae  sensi- 
ulique  sicut  juvenis;  sed  debiiitas  est  via  tiv;\}  remanerent  in  anima  separata,  habe- 
ad  corruptionem  :  ergo  potentiae  animae  rent  proprias  operationes ;  quod  est  im- 
non     corrumpunlur     corrujjfo    corpore,  possibile.  —  Ibid.  avg.  3  Sed  conlra. 

sed  manent  in  anima  separata.  —  1a,  q.  5.  Praeterea,  frustra  est  potentia,  qua3 

77,  a.  8,  arg.   3;  4.  Senl.   I.  c.  arg.  7;  non  reducitur  ad  actum ;  niliil  autem  est 

Qi.imt.  dtsp.  d^  Anima  1.  c.  arg.  20.  frustra  in  operationibus  Dei  :  ergo  poten- 

6.  Praeterea,  virtutes  et  vitia  remanent  tiae  sensitivae  non  manent  in  anima  sepa- 
in  animabus  separatis;  sed  quasiam  vir-  rata.  —  Ibid.  arg.  4  Sed  confra. 

tules  et  vitia   sunt   in    parte  sensitiva;  Respondeo    dicendum,    quod   polentise 

dicit  enim  Piiilosophus  in  3.  Elli.  (c.  10,  anima3  non  sunt  de  essentia  animae,   sed 

al.    13  init.),  quod  temperantiit  et  fortitu-  sunt   proprietates  naturales,  quse  fluunt 

do  sunt  irrationabilium  parlium  :   ergo  ab  essentia  ejus,  ut  dictum  est.  Accidens 

polenliae    sensitiva3     manent    in    anima  aulem  dupliciter  corrumpitur :  uno  modo 

separata.  —  Quoest.  disp.  de  Anima  1.  c.  a  suo  contrario,  sicut  frigidum  corrum- 

arg.  17.  pitur  a  calido;  alio   modo  per  corruptio- 

Sedcontra:  1.  Philosophus  in  12.  Mefa-  nem  subjecti ;  non  enim  accidens  rema- 

phys.  {fext.  17;  1.  11,  c.  3)  deseparafione  nere  potest  corrupto  subjecto.   Quaecun- 

animae  loquens  sic  dicit  :  «  Si  autemali-  que  igitur  accidentia  seu  formae   contra- 

quid  remanet,   in  postremo    qua^rendum  rium  non  habent,   non  destruuntur  nisi 

est  de  hoc,  in  qLiibu^dam    enim    noti  est  per   destructionem  subjecli.  Manifestum 

impossibile  :  v.  g.  si  anima  est  talis  dis-  est  autem,  quod  potentiis  animae  nihilest 

positionis,  non  tota  sed   intellectus,  tota  contrarium;  etideo,  si  corrurapantur,  non 

enira  forte  irapos.^^ibile,  quaerendura  estde  corrurapuntur  nisi  per   corruptionem  sui 

hoc  D.  Ex  hoc  videtur  quod  aniraa  tota  a  subjecli.  Ad  investigandura  igitur,  utrum 

corporenonseparetur,  sed  sohim  potentiae  polenliae  sensiliva3currurapanturcorrupto 

intellectivai;  non  enirasensitivae  vel  vege-  corpore,  velremaneantin  anima  separata, 

tativae.  —  4.  Senf.  1.  c.  arg.  2  Sed  contra.  principiura    investigationis  oportet  acci- 

2.  Prseterea,  in  2.  de  Anima  {text.  21  ;  pere,  ul  considereraus  quid  sit  subjectum 
c.  2)  dicit  Philosophus  de  intellectu  potentiarura  praedictarura.  Manifesturaest 
loquens :  «  Hoc  solum  contingit  separari  autera  quod  subjoctura  potenli^e  oportet 
ut  perpetuura  a  corruptibili ;  reliquae  esse  id,  quod  secundum  potentiara  dici- 
autcm  parles  aniraae  raanifestura  est  ex  tur  polens ;  nam  omne  accidens  suura 
his  quod  non  separabiles  sunt,  ut  qui-  subjectum  denorainat.  Idera  autera  est 
dara  dicunt  p.  Ergo  potentiae  sensitivae  quod  potest  agere  vel  pati,  et  quod  est 
non  raanent  in  anima  separata.  —  4.  agrns  vel  paliens  ;  unde  oportet  quod 
Senl.\.  c.  srg.S  Sed  confra;  Qucest.  disp.  illud  sit  subjectum  polentise,  quod  est 
de  Anima  I.  c.  arg.  1  Sed  contra.  subjectum  actionis  vel  passionis,   cujus 

3.  Praeterea,  Philosophus  dicit  in  16.  potentia  est  p-mcipmm.  Et  hoc  est,  quod 
de  Animal.  (sive  2  de  Generat.  Animal.  Phiiosophus  dicit  in  libro  de  Somno  et 
c.  3),  quod  quarum  potenliarum  operatio-  Vigilia  c.  1,  quod  cujus  est  potentia, 
nes  non  eunt  sine  corpore,  neqne  ipsae  ejus  est  actio.  —  Qucesf.  disp.  de  Anima 
potentiee  sunt  sine  corpore.  Sed  opera-  a.  19,  c. 


484  OUARTA  PARS  ■ 

Videmus  aulem  manifeste  quasclam 
operaliones,qnarum  polentiae  animcesunt 
principi;!,  non  esse  anima?  proprie  loquen- 
do,  sed  conjuncli  :  quia  non  explenlur 
nibi  medianle  corpore,  ut  est  videre,  ou- 
dire  et  hnjusmodi  ;  unde  oportet  quod 
islaj  potenlise  sint  coniuncti  sicul  subjecti, 
animse  autem  sicut  pnncipii  inlluentis, 
sicut  forma  est  principium  proprielatuin 
composili.  Quaidam  vero  operationes 
excrcentur  ab  nnima  sine  orgmo-corpo- 
rali,  nt  inlelligere,  consiHerare,  velle ; 
undc  cuin  hLe  acliones  sinl  aninue  |>ro- 
pria3,  et  polentite,  qnae  simt  harum  prin- 
cipia,  non  solum  erunt  aiiimx  ut  |jiinci- 
pii,  sed  ut  suhjecti.  Quia  ergo  manente 
proprio  subjecto  raanere  oportet  et  pro- 
prias  passioncs,  ct  corruplo  eocorrumpi, 
oportet  illus  potenlias,  qua)  in  suis  acli- 
bus  non  uluntur  or^rano  corporali,  renia- 
nere  in  aniina  separata  ;  ilias  autem,qux 
utuntur,  coMuinpi  corpoie  corruplo.  Et 
hujusmodi  sunt  omnes  potenlia;  quce  per- 
tincnt  ad  aniniam  si.-nsibilem  et  ve^^etabi- 
lem.  —  4.  Sent.  di.-t.  4  i,  q.  3,  a.  3,  sol.  I. 

Kl  propttr  hoc  (fnidntn  polentias  ani- 
uise  .sensibilis  distinguiint.  Dicunl  eiiim, 
has  esse  duplices  :  qunsdam,  (jua*  sunt 
actiis  organorum,  qiia;  sunt  ab  aiiima 
rtdlux.L'  iii  «orpu-i  ;  el  haa  cum  corporo 
corrumpi  ;  quasUam  vcro  originales  ha- 
rum,  qiia3  suiit  iii  aiiiinj,  quia  per  eas 
anima  corpus  seiisincal  ad  videiiduiu  cl 
audiembim  el  ad  hujusmodi  ;  ct  has  nri- 
j,'iii;iles  jinliMilias  inanrrt;  in  aiiima  se|ta- 
rata.  —  Sed  hot:  noii  vitletur  ctuivemeii- 
ter  dici.  Aiiima  eiiim  per  suam  essentiaiii, 
iioii  meiiianlibus  ali(|uibusaliis  pttteiitiis, 
est  i)ri<^'0  illurum  |)otentiurum,  qua)  sunt 
ai:lus  organorum  :  sicul  ul  forma  qux'Ii- 
bel,  ex  hoc  i|)8o  «piod  per  est<enliain 
suam  maleriam  iniormat,  est  ori^'0  |)0- 
tenliarum,  qiias  compo.-,itum  iiaturaliler 
coiisi  ipiuntur.  Si  eiiiin  oporteret  iii  aiii* 
ma  ponfie  ulias  poleiitias,  (juibiis  medi- 
antibus  p<itenti;t' quaD  orj^anu  pt;rliciutit, 
ab  essintia  aniiii.i'  ellluoient;  eud«m 
rutiono  oporl«'ret  ponen'  alias  j>otL'iilia.«', 
qiiibiis   mediuntibus  ab    (>H.sen(iu  uiiima; 


METAPHYSIGA 

effluerent  illce  mediae  polentise,  et  sic  in 
infinilum;  si  enim  slalur  alicnbi,  melius 
esl  ut  in  primo  sletur. —  Uiide  alii  dicunt, 
quod  poieidiie  sensilivae,  et  aliai  simih'S, 
i;on  manent  in  anima  separala  nibi  secun- 
duin  quid,  scilicel  nt  in  radice,  per  ino- 
diim  scilicet  quo  piincipiata  siint  in 
suis  principiis.  In  anima  enim  sepa- 
rala  manot  elficacia  innuentli  iterum 
hujusmodi  potentias,  si  corpori  uniatur; 
nec  ojiorttt  hanc  elficaciam  esse  aliquid 
snppeiadditiim  ipsi  essentiae  anim;e,  ut 
diclnm  esl.  Kl  luec  opinio  videtur  magis 
ralionabilis.  —  Ibid. 

Ad  prinuim  ergo  dicendum,  (juod  po- 
tenlia^  sensiliva;  non  cotnparanlurad  ani- 
mam  sicut  naturales  passiones  ad  subjec- 
lum,  sed  sicut  ad  originem;  nam  subjec- 
tum  illarum  est  compositum,  aniina  voro 
p!in(i|tiuin.  —  la,  q.  77,  a.  8,  ad  2; 
Qu(Pst  disj).  de  Anima  a.  10,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  qiiod  hujus- 
modi  polenlKi'  dicuntur  in  anima  sepurala 
reinunere  ul  in  radice,  non  quia  sint 
aclu  in  ipsa,  s  d  (piia  anima  separ;i(u 
est  talis  virtutis,  iit  si  uniatur  corpori, 
iteruiu  pussil  cau^are  has  polentias  in 
cor,iore,  sicut  et  vitain.  —  Quiesl.  diap, 
de  Animn  l.  c.  ad  2. 

Ad  tertium  diceiidum,  ipiod  potentiiT 
aniiiM:  iion  sunt  purtes  cssentiaJos  vel 
inle</ral('S,  sed  poteiilialcs,  ila  qiiod 
(pue  lum  enruin  iiiMint  aniuiu)  secunduin 
^e,  qiKL*  laiu  vero  c»mposilo.  Tulium  vcro 
(oltuiim  ila  *:<[  n:ituia,  ipiotl  t<>la  virlus 
totius  (-oiisistil  in  una  partiiim  pei  fecte, 
in  :iliis  aiilem  p:ii  lialiter :  bicut  iii  nniiui 
vii  lus  uiiim:i>  pfrfecte  con^istil  iii  virdilc 
intellectiva,  iii  aliis  autem  partialiter. 
rnde,  cum  iii  anima  sopuruta  remaneiint 
vires  inlellcctivai  parlis,  inlegra  reniune- 
bit,  non  ilimiiiuta,  (piumvis  seiiHitiv;e 
potentia)  actu  non  remaneant,  siciil  nec 
(lotentia  regis  remanet  diminuta  inorluo 
piu>))0.>ito,  tpii  ejim  potiMitiam  parlicipu- 
bul.  —  Ihid.  ad  •'»  ;  4.  Senf.  I.  c.  ad  'i. 

Ad  (luarlutn  dicendum,  (pio  I  |)uleritiiu 
aiiima)  seii>itiv:i>  iion  (bciinliir  essu  ucttm 
orL^anorum,  (|uusi  lorma)  cssenttales  ip  >  • 


DE  ANIMA  SEPARATA.  -  QU.  XLII  DE  GOGNITIONE  ANIM^  SEl>.  -  ART.  II         485 


rum,    nisi   ralione   animrc,    cujus   sunt ; 
sed  sunt  actus  eorum  sicut  perficienles 
ea  ad  pro{Drias   operaliones,   sicut   calor 
est  actus  ignis  perficiens  ipsum  ad  cale- 
faciendum.  Unde  siciU  idem  ignis  numero 
reraaneret,   eliam  si  alius  numero  calor 
in  eo  esset  —  sicut  patet  de  frigore  aquae, 
quod  non  redit   idem  numero,  postquam 
fuerit  calefacta,  aqua  nihilominus  eadem 
numero  manenle  —  ;  i(a  et  organa  erunt 
eadem   numero,    et  eliam  liomo  erit  in 
resurrectione    idem    animal   numero   et 
idem  numero  homo,    quamvis   potentiae 
sensitivse  esedem  numero  non  sint  :  quia 
ad    hoc  quod  aliquid  sit  idem  numero, 
sufficit   quod    principia    essenlialia    sint 
eadem    numero ;  non    autem    requiritur 
quod  proprielates  quae  non  sunt  constitu- 
tivae  speciei,  sed  accidentia  consequentia 
speciem,  sint  eadem  numero.  —  4.  Senl. 
1.  c.  ad  6  ;  Quccsl.  disp.  deAmma\.c.  ad  5. 
Ad  qmnhim  dicendum,  quod  Philoso- 
phus    loquilur    de    potenliis    sensitivis, 
secundum  quod  radicaliler  in  anima  con- 
sislunt,  quia  anima  mnnet  immutabilis, 
quai  Cbt  virtuale   principium  harum  po- 
tentiarum.  Et  patet  ex   hoc  quod  dicit, 
quod  «  senium  non  est  in  patiendo  ani- 
manijsed  id  in  quo  est  »,  scilicet  corpus; 
sic  enim  propter  corpus  neque  debilitan- 
tur  neque    corrumpuntur  animae   virlu- 
tes.  —  4  Senl.    1.  c.    ad  7;  1a,    1.  c.  ad 
3.  —  Vel  dic,  quod   potentiae   sensitivae 
non  debilitantur  secundum  se  dehilitatis 
organis,  sed  solum  per  accidens  ;  undeet 
peraccidenscorrumpunturcorruplisorga- 
nis.  —  Quccst.  disp.  de  Anima  1.  c.  ad  20. 
Ad  sextum  dicendum,  quod  virtutes  et 
vilia  quae  sunt    irrationabilium  parlium, 
DOn  manent  in  anima  separata  nisiin  suis 
principiis;  omnium  enim  virlutnmsemina 
suntinvolunlaleetratione. — Ibid.  ad  17. 

ARTICULUS   II 

*  UTRUM  IN  ANIMA  SEPARATA  REMANEANT 
ACTUS  POTKNTIARUM  SENSITIVARUM,  ITA 
UT    PER    ILLAS    POSSIT    ALIQUID     SENTIRE. 

Videtur  quod  in  anima  separata  rema- 


neant  actus  potentiarum  sensitivarum, 
ita  ut  per  ilias  possit  aliquid  senlire  et 
cognoscere. 

1.  Memoria  enim  est  potentia  sensiti- 
va3  partis,  ut  probat  Philosophus  (lib.  de 
Memoria  et  Beminisc.  c.  1  et  4,  al.  2)  ; 
sed  animae  separatae  aclu  memorabuntur 
eorum  quae  in  hoc  mundo  gesserunt ; 
unde  et  diviti  epuloni  dicitur  {Imc.  16, 
25) :  «  Recordare,  quia  recepisti  bona  in 
vita  tua  j  :  ergo  anima  separata  exibit 
in  actumpotentiaesensilivae. —  la,  q.  77, 
a.  8,  arg.  4  ;  4.  Sent.  dist.  44,  q.  3,  a.  3, 
quaesliunc.  2,  arg.  4 ;  Qucest.  disp,  de 
Anima  a.  19,  arg.  16. 

2.  Praeterea,    secundum   Philoso|)hum 
3.  de  Anima  (text.  20  sqq. ;  c.  9)  irasci- 
bilis    et    concupiscibilis     sunt    potentiae 
sensitivae  partis  ;  sed  manifestum  est  se- 
cundum  fidem,  animas  separatas  trislari 
et  gaudere  de  poenis  et  praemiis,  et  ha- 
bere  ahas  affectiones,  ut  amorem,  odium, 
timorem  et  spem,  et  ceteras  hujusmodi : 
ergo  animaeseparalas  possunt  aliquid  per 
potentias  sensitivas  cognoscere.  —  la,  1. 
c.  arg.  o;  4.  Sent.  I.   c.  arg.  5;  Quoest. 
disp.  de  Anima  a.  19,  arg.  7. 

3.  Praeterea,  praemium  et  poena  re- 
spondent  merito  et  demerito;  sed  meri- 
tum  et  demeritum  hominis  consistit  ut 
phirimum  in  actibus  sensitivarum  poten- 
tiarum,  dum  vel  passiones  sequimur  vel 
eas  refraenamus  :  ergo  justitia  videtur 
exigere,  quod  actus  sensilivarum  polen- 
liarum  sint  in  animabus  separatis,  quae 
praemianlur  vel  puniuntur.  —  Qua'st.  disp. 
de  Anima  1.  c.  arg.  14. 

Sed  contra  esl  :  1.  quod  Philosophus 
dicit  in  1.  de  Anima  {text.  66  ;  c.  4),  quod 
«  corruplo  corpore  anima  neque  remini- 
scitur  neque  amat  i» ;  et  eadem  ratio  est 
de  omnibus  aliisaclibus  potentiarum  sen- 
sitivarum  ;  ergo  non  procedit  anima 
separata  in  aliquem  actum  alicujus  po- 
tentiae  sensitivae.  —  4.  Sent.  I.  c.  arg.  2 
Sed  contra. 

2.  Praeterea,  illud  quod  est  commune 
animae  et  corpori,  non  potest  remanere 
in  anima  separata ;  sed  onines  operatio- 


/i8fi  OUAUTA  PARS  - 

nes  potentiarum  sensitivarum  sunl  com- 
munes  animae  et  corpori  ;  quo  l  patet  ex 
hoc  quod  nulla  potentia  sensitiva  aliquem 
actum  habet  nisi  peroiganum  corporale: 
ergo  anima  scparata  carel/it  actibus  po- 
tenliarum  sensilivarum.  —  Ibid.  arg.  1 
Sed  contra. 

Respondeo  DiCENDUM,quod  quidom  di- 
stinguunt    duplices    actus   sensilivarum 
potentiarum  :  (juosdam    exteriores,  quos 
per  corpus  organumque  corporeum  exer- 
cet;  et  hi  non  icmaiient  iii  anima  sepa- 
rata  ;  —  quosdum  vtTO  intrinsecos,  (pios 
anima  per  se  ipsam  exercel;  et  hl  erunt 
in  anima  separata.    Hccc    aulem  posilio 
dcscendere  videtur  ab  opinione  Platonis, 
qiii  poiiit  animaia  conjungi  corjiori  siout 
quandam  substanliam  perfeclam  in  niillo 
a  corpore  dependentein,  fccd  solum  siciit 
motorcm  mobili ;  quod  patet  ex  IranBCui- 
poratione,    quam  ponebat.  Quia  vero  se- 
cundum  ipsum  niliil  mo\ebat  nisi  moluiii, 
et  ne  abiretur  in  iiilinitiim,diceb;it,  (piod 
primuin  niovens  movel  se  ipsuin;  posuit, 
(juod  aiiimaerat  seijisam  movens,  el  j^e- 
cundum  lioc  «'lul  duple.x  inotiis   aiiinnn: 
iinus,  (juo  mo\  eb jIup  a  se  ipsa ;  ulius,  quo 
movtbalur   corj.us  ab  ea  ;  ol  sic   anima 
habcbal  acliim,  qiii  csl  videre,  primo  ii» 
se  ipsa,  secundum  quod  luovfbal  80  ipsaiu, 
et    secuiulu   in   orgaiio  corporali,  secuii- 
dum  qiiod  moN«d)jl  corpus.  —  Hanc  au- 
tem  i)osilionem  Philosophus  deslroil  in  i. 
de  Atiimn  (a  text.  30  usque  ad    45;  c.  3) 
o-lenden^,  quod  aiiima  i.on  movel  se  i|)- 
sam,et(piod  nullo  modo  movelur  secuii- 
dum  istas  opcialioncs,  cpi.r  sunt   vidcrr, 
sciilire  el  hujusuiodi,  .st-d  ipiod  isl;c  ope- 
raliones  suiit  molus  conjunrli  laiilum  ('i. 
Scnt.  dist.  /|'i,  (|.  :<,  a,  3.  sol.  •J)tam(piam 
«iibjccli,    (pio  deslruclo  niillum  a.'':i(lons 
polesl  remanere   (la,  (|.  77,  a.   8,  c),  el 
pc*r  con^eiiuens  nec  operalionos  prx'ilicl;D, 
{\mii  iKiii   nisi    per    urgaiiiim  corporeuiii 
exeroMitur.   Unde    oporl(i'l  dicere,    «piod 
actus  ^cnsiiivarum  |tolt'nliariim  noii  ma- 
nent  in  aniina  scparalu,  ni»i    forlo  Hicut 
iii  radice  rcinolu.  — 'i   Scnt.  I.c;  la,l.c 
.1'/  priiniini  er^fo  dicendiim,  «piod  imi- 


MFTAPIIYSICA 

ma  separala  recordatur  per  mcmoriam, 
non  quse  est  in  parle  sensilivo,  t^ed  quoe 
est  in  parte  inlellectiva.  —  Dupliciter 
enim  sumilur  memoria  :  vel  ul  est  po- 
ienlia  sensitivce  parlis,  secundum  scilicet 
qiiod  concernit  praelerilum  lempus ;  et 
hoc  modo  nctus  memorice  in  anima  sepa- 
rata  non  erit  ;  unde  dicit  Philosophus  (1. 
de  Anima  text.  66  ;  c.  4),  quod  hoc  cor- 
riipto,  scilicct  corpore,  anima  non  remi- 
niscilur.  Alio  modo  a(xipitur  memoria 
j)rout  est  pars  imaginalionis  ad  intellec^ 
tivam  parlem  jiertinens,  secundum  scili- 
cet  quod  ab  omiii  dilTerentia  tcmjtoris 
abslrahit,  cum  non  sil  tantum  j)rnKtei'ito- 
rum,  sed  ttiom  piiesentium  et  futuio- 
rum,  ul  dicit  Augualinus  (14.  de  Trin. 
c.  11;  —  iMigiie  t.  42,  col.  1047);  et 
secundum  haiic  memoriam  anima  sepa- 
rata  memorobitur.  —  la,  I.  c.  ad  4 ; 
Quofsl.  disj).  de  Anima  a.  11>,  ad  IC). 

Ad  secundum  dicendum,  qiiod  amor, 
gaiidiuin  et  tristilia,  et  hujusmodi  dujili- 
citei  accij)iuiitur  :  —  (|uaiidoqiic  (juiilom 
Hecuiidiim  (juo  l  sunl  passiones  o|)j)L'li- 
livio  sen^ibilis  :  el  sic  non  erunt  iii  ani- 
ma  sujiarola  ;  hoc  eiiim  modo  iion  ex|)len- 
lur  sine  determinato  molu  cordis.  Alio 
modo  sccunluiii  (juod  sunt  acliis  volun- 
lalis,  qiia)  est  iii  pai  te  intcllecliva  :  et 
lioc  modo  erunl  in  animu  sejiarata,  sicut 
et  deleclolio,  qua)  quodanimodo  esl  pus- 
sio  scnsiliva)  jiartis,  seciiiidiim  ijiiem 
modum  jioiiil  Philosojihiis  7.  /.V/i.  (c.  14, 
iil.  1!>,  vcrsus  liii.)  dclcclaiionom  in  i)eo, 
iliceiis  (juod  hcusunu  himjili  1  ojicialiono 
gaudel.  —  la,  i.  c.  nd  !• ;  4.  Sent.  I.  c. 
ad  ti ;  Quu:<l.  di*f>.  de  Anima  I.  c  od  7. 
i4(/  /e;7<t4r/)  dicendiim,  (jiiud  jnainiiim 
noii  re>|>oiid('l  mcrito  sicul  |irauiiiaiiilo, 
sed  sicut  oi,  |)ro  qiio  uliipiid  |ira>miutur. 
Undo  iion  0|Mirtcl(|uod  omiics  aclus  resu- 
maiitur  in  remtinerutiont*,  (piibus  uli(|uis 
incruil,  80  I  Htinicit  (|uo  I  sinl  in  dixiiin 
recordullone,  alias  ojioitrrel  ilciiim  h.uic- 
los  occidi,  (piod  esl  ul>>^tirdiim.  —  Qntrnl^ 
di»f).  de  Animn  I.  c.  ad  14. 


DE  ANIMA  SEPARATA-  QU.   XLIl  DE 


ARTICULUS    III 

*  UTRUM    ANIMA     SEPARATA     POSSIT  ALIQUID 
INTELLIGERt:. 

Videtur  cjuod  anima  separata  nihil  om- 
nino  possit  intelligere. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.  de  Ani- 
ma  texl.  06  ;  c.  4),  quod  d  intelligere  et 
conleniplari  marcescunt  quodam  inte- 
rius  corruplo  »  ;  sed  omnia  interiora 
hominis  corrumpuntur  per  mortem  :  ergo 
et  ipsum  intelligere  corrumpilur.  —  la, 
q.  89,  a.  1,  arg.  1  ;  Qucesl.  disp.  de 
Anvna  a.  15,  arg.  5;  de  Veril.  q.  19,  a. 
1,  arg.  7. 

2.  Piaeterea,  nulla  operatio  conjuncti 
est  in  anima  separata ;  sed  intelligere 
est  operatio  conjiincti  ;  dicit  enim  Philo- 
sophus  (1.  de  Animalext.  64  ;  c.  4),  quod 
qui  dicit  animam  inlelligere,  simile  est 
ac  si  qiiis  dicat  eam  texere  vel  aedificare  : 
ergo  intelligere  non  manet  in  anima 
separata.  —  Qncest.  disp.  de  Anima  1.  c. 
arg.  1 ;  de  Verit.  I.  c.  arg.  1. 

3.  Praeterea,  dicit  Philosophus  in  3. 
de  Anima  (lext.  30  et  39  ;  c.  7  et  8),  quod 
nequaquam  est  intelligere  sine  phanlas- 
mate  ;  sed  phantosmata  cum  sintin  orga- 
nis  sentiendi,  non  possunt  esse  in  anima 
separata  :  ergo  anima  separata  non  intel- 
ligit.  —  Quoest.  disp.  de  Anima  I.  c. 
arg.  2. 

4.  Sed  dice?,  quod  Philosophus  loqui- 
tur  de  anima  secundum  quod  est  unita 
corpori,  non  de  separata.  —  Sed  contra, 
anima  separata  non  potest  intelligere 
nisi  per  potentiam  inteliectivam  ;  sed, 
sicut  Philosophus  dicit  in  1.  dc  Anima 
{lext.  12;  c.  1),  intelligere  vel  est  phan- 
lasia  vel  nonestsine  phantasia;  phanta- 
sia  autem  non  est  sinecorpore:  ergo  ani- 
ma  separala  non  iiitelligit.  —  Ibid.  ai  g.  3. 

5.  Praeterea,  dicit  Philosoplius  in  3. 
de  Anima  {text.  18  et  30  ;  c.  5  et  7),  quod 
itasehabet  inlellectus  ad  phantasmata, 
sicut  visus  ad  colores  ;  sed  visus  non 
potest  videre    sine  coloribus :    ergo   nec 


f.or.NrnoNR  anim.k  skp.  -  art.  iii        is: 

intelligit  sine  phantasmatibus  ;  ergo  ne- 
que  sine  corpore.  —  Ibid.  arg  4. 

6.  Praeterea,  si  anima  separata  intelli- 
git,  vel  intelligit  per  intellectum  agentem 
vel  per  intellectum  possibilem ;  nam 
potentise  inteilectivae  in  anima  non  sunt 
nisi  duae.  Sed  per  neutrum  horum  intel- 
ligere  potest.  Nam  operatio  utriusque 
intellectus  respicit  phantasmata;  intel- 
leclus  eiiim  agens  facit  phantasmala  esse 
iiitelligibilia  actu  ;  intellectus  autem  pos- 
sibilis  recipit  species  intelligibiles  a 
phantasmatibus  abstractas  {Qucest.  disp. 
de  Aninia  1.  c.  arg.  9)  ;  praeterquam  quod 
iste  intellectus  est  corruptibilis,  ut  dici- 
tur  3.  de  Anima  (text.  20  ;  c.  5).  Ergo 
nullo  modo  anima  separata  intelligit.  — 
^.  Sent.  dist.  SO,  q.  1,  a.  1,  arg.  3; 
Qucest.  disp.  de  Anima  I.  c. 

7.  Praeterea,  si  anima  separata   intel- 
ligit,  oportet  quod  inlelligat  per   aliquas 
species.  Sed  non    intelligit    per    species 
innatas  et  concreatas,  quia   a   principio 
est  «  sicut  tabula,  in  qua  nihil  est  scrip- 
lum  ».  Neque  per  species  quasabstrahat 
a  rebus,  quia  non  habet  organa    sensus 
et  imaginationis,     quibus     mediantibus 
species  intelligibiles  abstrahat  a  rebus. 
Neque  etiam  per  species  prius  abslractas 
et  in  anima  conservatas,  qnia  sic  anima 
pueri  nihil    intelligeret  post   mortem,  et 
tantum  intelligeret  ea,  quae  prius  intelli- 
git  corpori  unita  ;  quod  est  falsum,  cum 
intelligat  etiam  multa   de  poenis  et  prae- 
miis,  quae    nunc    non  intelligit.    Neque 
etiam   per  species     divinitus     influxas : 
tum  qnia  haec  cognitio  non  esset  natura- 
lis,  de  qua  nunc  agilur,   sed   gratiae  (la, 
q.  89,  a.  1,  arg.  3)  ;  tum  quia  vel  hujus- 
modi  species  sunt  infusae  animae  separa- 
tae  a  Deo,  vel  ab  angelo  ;  non  secundum, 
quia  sic  oporteret  quod    hujusmodi   spe- 
cies  ab  angelo  in  anima  crearentur  ;  nec 
primum,    quia    non  est    probabile   quod 
Deus  infundat  dona  sua    exislentibiis  in 
inferno;    unde  sequeretur   quod  animae 
in  inferno  non    inlelligerent  (rfe  Verit.  q. 
19,  a.  1,  arg.  13).  Ergo   anima  separata 
nihil  intelligit.  —  la,   q.  89,    a.  1,  arg. 


488  QUARTA  PARS  —  METAPHYSICA 

3;  de  Verit.  q.  19,  a.  1,  aii;.  10,  11,  12,  de  uliis  subslanliis  se|iarali6.  Sed  scciiii- 

13  \  Qticest.    disp.  de  Anima  a.  15,  arg.  duin  hoc  non  esset  anima    corpori    uiiila 

10  et  sqq.  usque  ad  finem,  propter  nielius  animae,  si  pejus  inlellige- 

8.  Praelerea,  anima  humana  impedilur  ret  corpoii   unita  quam    separata  ;   sed 

ab  iiitelligendo  per  ligamentum    sensus  hoc  esset  solum  propter  melius  corporis  : 

et  perturbala   imaginalione ;    sed    morle  quod  est  irrationabile,   cum  maleria   sit 

totaliter  sensus    et    imaginatio    corrum-  propter  formam    et  non    e  converso.  Si 

puntur  :  ergo    anima   post   mortem  nihil  autem  ponamus,  quod  anima    ex  sua  na- 

intelligit.  —  la,  I,  c.  arg.  2.  tura  habeat  ut  inlelligat    convertendo  se 

Sed  conlra   est  :  1.  quod  Philosophus  ad  phantasmata,  cum  natura  animae  post 

(Wcil  {[.  de  Anima  text.   13  ;  c.  1),    quod  raorlem    cor,.oris  non    mulet  ir,  videlur 

si  non  esl  aliqua  operationum  animue  pro-  quod  anima  naliiialiler  niliil  possit  inlel- 

pria,  non  coiilingit  ipsam  separari  ;  con-  ligere,  cum  non  sint  ei    praeslo  phanlas- 

tingit  aulem  ipsam  separari  :  ergo  habet  mata,  ad  quce  converlatur.  —  la,  q.  89, 

aliquam  operationem  propriam,  et  maxi-  a.  1,  c. 

me  eam,   quie    esl   intelligere;    intelligit  Et  ideo  ad  Ijanc  dilficultatem  tollendam 

ergo  sine  corpore  exislens.  —  la,  q.  89,  consi  lerandum  est,  ipiod  cuin  nihil  ope- 

a.  !,  arg.  I  Sedcontra;   Qwvst.    disp.  de  retur  nisi   in    quantum  est  aclu,    modus 

Anima  a.  15,  arg.  1  Sed  conlra.  operandi  uniuscujusqiie  rei  sequilur  mo- 

2.  Praelerea,  sicut  ali^iuid  ex  conjunc-  dum  cssendi  i|isiu3.  llabet  aulem  aniina 

tione  ad  corpus  maleriale   reddilur    pas-  aliiim  moduni  cssendi,  cum  unitur  corpo- 

sivum,  ila   ptr  separationeia    ab    eodein  ri.  etciim  hieiil  a  corpore  sep  >rata,  ina* 

redditur  aclivum  ;  calidum  enim  cl  agil  et  nente  lamoti  eadem  aninKt'  nalura  :  non 

palilur  piopler  conjunclioncin  caloris  ad  iiji,  quod  uniri  corpori  sil  ei  acci  lentale, 

nialeriain.  Si  auleni  essel  calor  sine  mu-  sed  per  raiioncm  sua'  nalurai  corpori  uni- 

leria,  agcret,  el  non  palerelur.    fclrgo  el  lui^sicut  nec  luvis  naluru  mutilur,  rum 

aniina  perseparationema  corporere  Idilur  csl  in  loco  |)roprio,  quod  est  fi  natniale, 

omnino  ucliva.  Sod  quod  poli.nlia*  animx'  flcum  esl  exlra  proprium  loiMim,  qui  esl 

non  |iO>sunl  per  se  ipsas  cognoscere  sine  pi;i*ler  naluram.  Anim:i!  igilur  secundiim 

«xlerioribiis  objeclis,  hoc  eis  fompelil  in  illum    modiim    e>sendi,   (pio    corpori  esl 

quantiim  siinl  passivie,  hiciit  Philoso|>hus  unila,    comp.;lit    modus    intelligendi  |kM' 

dicil    de  sunsibus    (2.  de  Anima).  Ergo  conversioinMn  ud  phjnlasinala  corponiin, 

per  sepurationem  u  cor|)ore  poleril  unima  i\u[v  in  cor(>orei8  organis  sunl.  Cum    au- 

|)er  se  ipsum  inlelligen',  non    accipiendo  lcni  fuenl  a  corpore  separala,    compelil 

ab  uliqiiibus  objeclis.  —  de  l'erit.  (|.  19,  ci  niodus    inl«'lligi!iidi  por  conversionom 

a.  1,  arg.  'i  Sed  contra.  ad  ea,qu;L'  huhI  inlelbgibilia  simpliciler, 

Hkspondko  dicb.ndi  m,  (|uod    isla   (|(irc-  Bicul  el    aliis  Hubslunliis  scpurutis.  Unde 

slio  dinicullutem  habel  ex  hoc  quod  uni-  inodiifl  inlelhgendi  per   conversionem  ad 

niu,  (piaiiidiii  e.-^t  torpori    conjuncli,  non  phunlusmulu  c.^l    unimat  nulurulis,   .sicut 

poltvst  aliquid  inlclligeie  nisi  converlendo  el    corpori    uniri  ;    .scd  esso  sepuialuiu  a 

se  ad  phunlasmuta,  ul  per  ex|)ei imcnluin  cor()oie  esl  j^rajlcr  rulioneiu  hu:l'  nulura), 

palel.  Si  auteiu  hoc  non  csscl  cx  iiutura  ol  Hiiuililcr    iiib  lligero  .<«ino  converHionc 

uiiiiiKc,  sed  pcr  accidens  hoc  oi  convoiii-  ad  phunlusmulu  esl   ei    pi;L'ler  naluruiu. 

it'l  ex  eoquod  corpori  alligulur,  sicul  Plj-  Kl  ideo  ud  hoc  iinilur  corpori,  ul  »ic  0|ie» 

tonici  |)Osuerunt  ;  dc  f.irili  (piseslio  solvi  relur  Hecundum  naluruiu  hu.iiu.  —  /^i/. 

poHScl.  Nutn  remolo  ini))(;ilinienlo  corpo-  .Sed    ho<:  nirHiis    lubel    dubilutioncin. 

ris,  reiliret  unimu  :id  Hiiaiu    niiluruiu,  ul  Ciim  uniiu   res    h<  lupor  ordinelur   ad  1 1 

inlelligerct  inlelligibiliu    Hiiuplicilcr,  non  quod  mcliiis  esl  —  enl  uiilciu   niclior  iiio- 

convorlindo  8c  ad  phunluMuulu,  Hicul  cHl  dus    inlclligcndi     per   coiiverHionciu    u»! 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XLII  DE  COGNITIONE  ANIM.tJ  SEP.  —  ART.  111           i89 

inlelligibilia  siinpliciter  quaiii  per  conver-  qui  coinpclit    substa:iliis  scparatis,    non 

sionem   ad    phanlasmata  — ;  debuit   sic  habereiitcognitionem  perfectam,  sed  con- 

a   Deo  inslitui    animae  natura,  ut  modus  fusam  in    commiini.   Ad  hoc    ergo  quod 

inlelligendi  nobilior  ei  esset  naturalis,  et  perlectam   et    propriam  cognilionem   de 

non  indigeret  corpori  propter  hoc   uniri.  rebus    habere    possent,    sic    naluraliter 

Considerandumest  igitur,quod  etsi  in-  sunt  institutaj,  ut  corporibus  unianlur,  et 

telligere  per   conversionem  ad  superiora  sic  ab  ipsis  rebus   sensibilibus  pro|)riam 

sit  simpliciter  nobilius  quam   intelligere  de  eis  cognitioiiem  accipiant :  sicut  homi- 

per  conversionem  ad  phantasmata  ;  tamen  nes  rudes  ad  scientiim    induci  non  pos- 

ille  modus  intelligendi,  prout  erat  possi-  sunt  nisi  jjer  sensibilia  exempla.  Sic  ergo 

bilis  animse,  erat  imperfectior.  Quod  sic  palet,  quod  propler  melius  animae  est  ut 

patet.  In  omiiibus  enim  subslanliis  intel-  corpori  uniatur,  et   inlelligat  per  conver- 

lectualibus    invenilur  virtus  intellectiva  sionem    ad  phantasmata  ;  el  tamen    esse 

per    influenliam    diviiii    luminis  ;    quod  potest  separata,  et  alium  modum  intelli- 

quidem  in  primo   principio   est  uniim  et  gendi  habere.  —  la,  q.  89,  a.   1,  c. 

simplex  ;ctquanto  magis  creaturae  intel-  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Phi- 

lectuales  dislant  a  primo  principio,  laiito  losophus   loquilur   secundiim  opinionem 

magis  dividitur  illud  lumen  et  diversifi-  quorundam,   qui   posuerunt    inlellectum 

catur,    sicut    accidit    in  lineis    a  centro  habere  organum  corporeum  sicut  etsen- 

egredienlibus.  Et  inde  est  quod  Deus  per  sum,  ut  patet  per  ea  quae  ante    prgemit- 

suam  essentiam    oinnia    intelligit.  Supe-  tuntur;hoc    enim    posito    penitus  anima 

riores   autem  inlellectualium  subslantia-  separata  inlelligere  non  posset.  —  1.    de 

runij  etsi  per  plures   forinas    intelligant,  Anima  I.  10.  —  Vel  dic,   quod   loquitur 

tamen  intelligunt  per  pauciores  et  magis  de  intelligere  quo.I  nunc  nobis    competit 

uiiiversales,  et  virtuosiores    ad   compre-  in   ordine    ad    phantasmata;    hoc    enim 

hensionem  rerum,  propter  efficaciam  vir-  impeditur  impedilo  organo  corporali  to- 

tulis  intellectivae  quae  est  in  eis.  In  infe-  taliter,    et  corrumpilur  eo   corrupto.  — 

rioribusaulemsunt  formse  plures,  et  mi-  la,  1.  c.  ad  1  ;  Quiiest.  disp.  de  Anima  a. 

nus    universales,  et    minus    efficaces  ad  15,  ad  5 ;  de  Veril.  q.  19,  a.  1,  ad  7. 

comprehensionem    rerum,    in    quantum  ilrf  .secttndwm  dicendum,  quod  illa  ver- 

deficiunt   a  virtute  intellectiva  su|)erio-  ba  Aristoteles  dicit   non  secundum  pro- 

rum.  Si  ergo  inferiores  substantise  habe-  priam  sententiam,  sed  secundum  opinio- 

rent  formas  in  illa  universalitale,  in  qua  nem    illorum  qui  dicebant,  qiiod  intelli- 

habent  superiores;  quia  non  sunt    taulse  gere  est  moveri,  ut  patet  ex  his  quae  ibi 

elficaciaB  in  inlelligendo,    non  acciperent  praemisit.  —  Qucesl.  disp.  de  Anima   1.  c. 

per  eas  perfectam  cognilionem  de  rebus,  ad  1. 

sed    in  quadam  communitate    et   confu-  Ad    terlium   dicendum,  quod   Philoso- 

sione.  Quod  aliqualiter  apparet  in  homi-  phus  loquitur  de  operatione  intellectuali 

nibus.  Nam  qui  sunt   debilioris  intellec-  animae  secundum  quod   est  corpori   uni- 

tus,  per  universales  conceptiones    magis  ta  ;  sic  enini  non  est  sine   phantasmate, 

intelligentium    non    accipiunt    perfectam  ut  dictura  est.  —  Ibid.  ad  2. 

cognitionem,  niti  eis  singula   in    speciali  /Id  ^Karfmn  dicendum,  quod  secundura 

explicentur.  Manifestum  est  aulem,  inter  statum    praesentem,    quo  anima  corpori 

substantias  intellectuales    secundum  na-  unitur,  non  participat  a  substantiis  supe- 

tuiae   ordmem    infimas  esse  animas  hu-  rioribus  species  intelligibiles,  sed   solum 

manas.    Haec  autem     perlectio    universi  lumen  intellecluale;  et  ideo  indiget  phan- 

exigebat,utdiversigradusin  rebusessent.  tasmatibus  ut  objectis,  a    quibus  species 

Si  igitur  animae  humanae  sic  essent  in-  intelligibiles  accipiat.  Sed    post    separa- 

stitutae  a  Deo,  ut  inlelligerent  per  modum  tionem  amplius  participabit  etiam  intelli- 


',U(J  OUAUTA  IWRS 

gibiles  species,  unde  non  indigebitexte- 
rioribus  objectis.  —  Ibid.  ad  3. 

El  simililer  dicendum  est  ad  quintum. 

Ad  sexlum  dicendum,  qnod  operatio 
inlelieclus  agentis  et  possibilis  respicit 
phanlasmala,  secLindiim  quod  anima  est 
corpori  unila.  Sed  cum  erit  a  corpore 
separala,  per  inlelleclum  possibilem  rcci- 
piet  species  effluentes  a  subslanliis  supe- 
rioiibus;  et  per  inlellectum  agentem 
habcbit  virtulem  ad  iiilelligendum.  — 
Qucesl.  disp.  de  Anima  I.  c.  ad  0.  —  Por 
inlelkclum  aulem  passivum  non  inlelligit 
Philosophus  inlelle';tum  {^ossibilein,  se  l 
lationem  |iarlicularem,  qua)  diciliir  vis 
coijilaliva  habens  di;termin.ilum  orgaiium 
in  corpore,  scilicet  me  liam  celiulam 
capitis,  iit  Commenlutor  ibidem  dicit;  et 
^ine  hoc  ai<ima  nihil  modo  inlelligit, 
intelligel  aulem  iii  fuluio,  qu m  lo  a 
phanlasmalibus  abstt  ahere  iion  indigcbit. 
—  'i.ScnlA.  c.  ad  3  ;  S.de  Anima  1.  lU. 

Ad  sei  timurn  dicendtim,  quod  anima 
fC|»arala  ncn  inlelligil  per  ^pecics  iiiii  i- 
tas  ;  nec  per  sprcies  qu.is  lunc  ab-li'dhit; 
III  c  .'•((liim  pi.T  ►pecif^  coneervalas,  iit 
ol  jecliopiobal;  sed  per.*pccic8  e.x  inllien- 
tia  divini  lumitiis  |iarlii-ipala.<«,  qiiarum 
aiiim.i  fit  |)arlici-ps,  siciit  ct  alia:  Hubstaii- 
tia;  sc|)ai:ila*,  qujinvis  inreiiori  inodo. 
Unde  lam  cito  cessanle  conver^ione  ad 
corpus,  ad  supcnora  conveililur.  Noo 
tamon  piopter  hoc  cogniiio  vcl  potentia 
noii  e-t  n.ilura'i8,  quia  Deiis  csl  aurtor 
non  fcolum  infhicnliie  gratuili  luminis,  sed 
cliam  naliiralis  (la,  p.  80,  a.  1,  ud  3). 
Neque  i>imilitt'i-  obst.it,  <|Uiid  cli  im  ani- 
m»;  damnutae  pailicipcs  e.osenl  hujus 
iiillii(;nlia*.  Nam  licel  infu^io  doiiorum 
gruluiloruin  ad  illus  non  pcitingjl,  |)cr- 
liii<:il  tameii  ad  illa.>  infu.oio  eorum  (pia) 
ad  «t.itum  natura)  pertinent.  Nihil  eiiini 
cst  universalis  boni  [tarlicip.itione  pi  iva- 
luni,  iil  dicit  l>i<>riy.-iu.s  {de  (.'ittisti  llierav' 
rhia  c.  ii ;  —  Migno  TP.  Gr.  l.  3,  col. 
143);  praMlicta  aiitem  >pecicruin  inriibio, 
(p'ae  filin  seiiaialioiio  unim.ne  a  corpoic, 
pcrlinel  ad  conditionem  iiatiiia.' Mibstun- 
liac    xeparul.r  !  et   idcn   liuiiisiiii>di   iMln- 


■  METAI^HYSICA 

sione  nec  animae  damnatorum  privantur. 
—  de  Verit.  q.  19,  a.  1,  ad  13. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  per  liga- 
mentum  sensus  et  per  imaginalionem 
perlurbalam  impedilur  anima  a  modo 
inlelligendi,  (|ui  est  raodus  intelligendi 
animae  ut  forma  est,  non  autem  ut  intel- 
lectualis  est :  quia  intellectus,  ut  intellec- 
tU',  iion  respicit  phantasmat:^i,  sed  inlel- 
li-ibi  ia  dclu,  fc.ive  sint  accepla  a  phau- 
tasmalibu->  sive  aliun  le  {Quce<t.  disp. 
dc  Anima  a.  15,  ad  10;  cf.  4.  Sent.  1.  c. 
ad  4;  la,  I.  c.  ad  1,  in  fme).  Neque  hoc 
miriim  est  :  quiu  licct  eadeni  sil  nalura 
animae  conjnncl.T  et  separat:e  quanlum 
al  rationem  speciei,  non  laiiien  est 
idcm  modus  e^sendi,  el  per  conseqiicna 
nec  idem  mudus  operandi  {de  Verit.  i[. 
10,  a.  I,  ad  tJ).  Rl  licet  unialur  aiiima 
corpori  pro|)ter  intelligcre,  non  lumen 
unitui-  quia  ^ine  corpore  intclligere  non 
los>iil,sed  qiiia  nalurali  ordino  sine  cor- 
pore  perlcclc  inlclligere  noii  polest,  ut 
dictiim  est(iii  c.)  {Qiuest.  disp.dc  Anima 
1.  c.  ad  r>.).Anima  cnim  sicut  h  ib.-t  esse 
pcrfeclius  in  corpore  (pialeiius  forma  esl, 
(pium  srpaiata;  itu  el  inlclligere  aniuue 
iit  e-t  forma,  (piod  e»l  per  conversionom 
ad  phantasmala.  perfeclius  est  quam  in- 
tclligere  sine  luli  conversiono  ;  num  lale 
iiit«  lli,u'cre  non  cssel  peifecliim  el  di.slinc- 
lum,  ut  diclum  chl  (in  c). 


AltTICULUS    IV 

*  rrHl'M   ANIMA  gl-fAHATA    IMRLI.ii;AT   8UU- 
hTANTIAS    HIPARATAS. 

Vidclur  (pio  I  unimu  ^ep  iruta  non  iiilel- 
li^al  .4iib8lanlias  sc|>aratas. 

I.  Pcrfcctior  eniia  cjI  oniiiia  cor|tori 
conjiincta  ({u  iin  u  corpoie  separ.itn,  cuni 
aiiiiiia  sit  iiatiirulilcr  pars  natuiivhumu- 
iiie,(pKL'libct  uiitciu  pjTs  C8l  poilociior  in 
hiio  1(jIo  ;  »( il  unima  conjuiicla  corpnri 
iioii  intelli).'it  HubMtantius  he|>urulQ4,  nl 
dictum  e.Ht  (siij.i.i  in  Pnysica  (|.  103,  a.  1): 
crgo  luull»»  miiiuscuni  fucril  «f|iar.ila    — 


m  ANIMA  SEPAUATA  —  QU.  XLII  DE 

1a,  q.  89,  a.  2,    arg.  1 ;   Qucesl.   disp.  de 
anima  a.  17,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  oniraa  unila  est  corpori, 
ut  perficiatur  ineoscienliis  et  virtulibus  ; 
maxima  auteni  perfeclio  anima3  (  ons'Slit 
in  cognilione  subslanliariim  separata- 
rum  :  si  igitur  ex  hoc  solo  quod  separa- 
tur  cognoscerct  subslanlias  scparalas, 
frustra  anima  corporiuniretur.  —  Qucest. 
disp.  de  Anima  1.  c.  arg.  3. 

3.  Pra?terea,  si  anima  separata  cogno- 
scit  subslantias  separalas,  vel  cognoscit 
cas  per  earum  prsesenliain  vel  per  spc- 
cies  ipsarnm.  Sed  primum  dici  non  polest, 
quia  nihil  illabitur  animge  nisi  solus 
Deus  ;  neque  eliam  secundum,  quia  a 
substanliis  separatis,  cum  sint  simplicos, 
non  potest  fieri  abstractio  speciei.  Ergo 
anima  separata  nullo  modo  cogiioscit 
subslanlias  separatas.  —  la,  I.  c.  arg.  2; 
Qucest.  disp.de  Anima  I.  c.  arg.  4. 

4.  Piseterea,  philosophi  posuerunt,  in 
cognilione  subslanliarum  separalarum 
consistere  ultimam  hominis  felicitalem  ; 
si  eigo  anima  separala  potest  inlelligere 
subslanlias  sepjratas,  ex  sola  sua  sepa- 
ratione  consequetur  felicitatem  ;  etanimae 
damnatorum  propinquiores  erunt  felici- 
tati  quam  nos ;  quae  sunt  inconvcnientia. 
—  la,  1.  c.  arg.  3  ;  Qucest.  disp.  de  Ani- 
ma  I.  c.  arg.  8. 

Sed  contm  :  1.  Simile  a  simili  co2:no- 
scitur;  sed  anima  separata  est  subslantia 
separata  :  ergo  potest  intelligere  substan- 
lias  separalas.  —  Qucest.  disp.  de  Anima 
arg.  Sed  contra. 

2.  Piaeterea,  animse  separatae  co.jno- 
scunt  alias  animas  se|)aralas,  sicut  dives 
in  inferno  positus  vidit  Lazarum  et  Abra- 
ham  {Luc.  16,  23)  :  ergo  vident  etiam 
daemones  et  ongelos  animae  separat^e.  — 
1a,  I.  c.  arg.  Sed  contra. 

Respondeo  dicpndum,  quod  sicut  Augn- 
stinus  dicit  (9.rfe  Trin.  c.  3;  —  Migne  t. 
42,  col.  963),  <i  mens  noslra  cognitionem 
rerum  incorporearum  per  se  ipsam  acci- 
pit  D,  id  esl  cognoscendo  se  ipsam,  ut 
dictum  est  (in  Physica  q.  102,  a.  1).  Per 
hoc  ergo  quo  I  anima  separata  cognoscit 


i<)i 


COr.NITlONE  ANIM.t:  SEP.  —  AllT.  IV 

se    ipsam,    accipere    possumus   qualiter 

cognoscit   alias  res  separatas.  Dictumest 

autem  (in  Physica  q.  101,  a.  1,  c),  quod 

quamdiu  anima  corpori  est  uiiita,  intel- 

ligil  convertendo  se  ad  phantasmata.  Et 

ideo  nec  se  ipsam  potest  intelligere,   nisi 

in  quantum  fit  acfu  intelligens  per  spe- 

cicm    a  phantasmatibus  abstradam.  Sic 

enim  per  actum  suum  intelligit  se  ipsam, 

ut  supra  (in  Physica  q.  102,  a.  1)  dictum 

est.  Scd  cum   fuerit  a  corpore   separata, 

intelliget    non  convcrtendo  se  ad  plian- 

tasmata,  sed  ad  ea,  quse  sunt  secundum 

se   intelligibilia  ;  uiide    se   ipsam  per  se 

ipsam    intelliget.    Est   autom   commune 

omni  sub^taiitise    separalae,  quod  intelli- 

gat  idquod   est  supra  se,  et  id  quod  est 

infra  se,  per  moclum  suae  substantiae.  Sic 

enim  inlelligitur  aliquid,  secundum  quod 

esl  in  intelligente.    Esl  autem  aliquid  in 

altero  per  modum  ejus  in  quo  est.  Modus 

autcm   substanliae    animae   sepnratae  est 

inframodum  substantiae  angeiicae,  sed  est 

conformis  modo  aliarum  animarum  sepa- 

ratarum  ;  et  ideo  de  aliiri  animabus  sepa- 

ratis    perfectam    cognitionem   habet,  de 

angelis  autem  imperfectam  ct  deficien- 

tem,   luquendo    de    cognilione    naturali 

animae  separatae;  nam  de  cognilione  glo- 

riae  aliaest  ralio.  —  1a,  q.  89,  a.2,  c.  ;  cf. 

supra  in  Physica  q.  101,  a.  1,  et  q.  102, 

a.  1. 

Ad  pnmum  ergo  dicendum,  quod  ani- 
ma  unita  corpori  est  quodammodo  per- 
fectior  quam  separata,  scilicet  quantura 
ad  naturam  speciei ;  sed  quantum  ad 
actum  intelligibdem  habet  aliquam  per- 
fectionem  acorporeseparata,quam  habere 
non  potest  dum  est  corpori  unita.  Neque 
hoc  est  inconveniens  :  quia  operatio  intel- 
lectualis  competit  animae  secundum  quod 
supcrgreditur  corf)oris  proporlionem  ; 
intellectus  enim  non  esl  actus  alicujus 
organi  corpoialis.  —  Quoesl.  disp.  deAni- 
ma  a.  17,  ad  1. —  Veldic,  quod  Iicet  ani- 
ma  separala  sit  imperfectior,  si  conside- 
retur  nalura  corporis,  est  tamen  quodam- 
modo  liberior  ad  intelligendum,  in  quan- 
tura    per    gravedinera    et   occupationera 


192  QUARTA  PARS  - 

corporis  a  purilate  iiUclligenlia)  impedi- 
lur.  —  la,  1.  c.  ad  1. 

Ad  secundnm  dicendum,  quod  ultima 
perfectio  cogtiitionis  naturalis  anima? 
humanae  habc  esl,  ut  intellii:nt  subston- 
tias  separotas;  sed  perfectius  ad  hanc 
cocrnitionem  habendam  pervenire  potest 
per  hoc  quod  in  cor|  ore  esl,  quia  ad 
hoc  dis|>onitur  per  sludiura,  et  maxirae 
per  meritum;  unde  non  frustra  cor()ori 
unitur.    —  Qumt.  disp.    de  Anima   I.  c. 

ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  anima  sepa- 
rala  intelligit  angelos  per  similitndines 
diviiiitus  impressas;  quai  lamen  deficiunt 
a  perfectarepr£esei)talione  torum,  prop- 
ler  hoc  qiiod  animae  natura  esl  infeiior 
quam  .'iiigeli.  —  la,  I.  c.  ad2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  felicilas 
ultima  iKtminisnon  con^islit  in  co^Miitione 
aliciijus  crealuicC,  sed  in  coLMiilione  skIIiis 
Dei,  qui  non  |,olest  videri  nisi  ()er  f:ra- 
liam.  Unde  dirit  Augustinus  (tJ.  Confea- 
sionum  c.  4;  —  Migne  I.  32,  col.  IW)  : 
(  lieatiis  esl,  ijui  le  iiovil,  etiam  si  illa 
nesciat,  id  e.-t  creaiuras  ;  infelix  aiitem, 
si  illa  sciat,  le  aulem  ignoret.  Qiii  autem 
le  et  illa  iiovit,  non  piopler  illa  bealior, 
Pcd  ()iopter  le  tolum  bealiih  ».  In  to- 
gnilioiie  vero  aliarum  Hubslaiitiartim  i^e^iu- 
latariim  est  m.igiia  felicilan,  et8i  noit 
nltima,  si  lamen  ()eifecle  inlellijanliir. 
Sed  anima  se|)aiala  naliirali  (ognilione 
non  (lerfecle  eas  iiitelli>;il,  ut  dirlum  e>t 
(in  c,  iii  fine).  Unde  licel  animai  dainna- 
\Hi  a'iqua  srianl,  qua*  nos  hic  neACimus, 
suiit  tainen  a  vera  bealiludine  icmolion>s 
((uam  no.s,  ({uia  aA  eam  ()OS8Uiiiu.h  (ler- 
venire,  ilke  aulem  rion  po»suiil.  —  la,  I. 
c.  ad  3;  Qud-al.  disp.  ad  Anima  I.  c.  ad  8. 

AiniCULIS  V 

*    l  rnUM     ANIMA     HEPAHATA     INrRLl.lGAT 
OMNIA    NATUilALIA. 

Videlur  quo  I  anima  Me()arula  inlrlligul 
nmnia  natiir>iliu. 

I.In   Hub.sluntiis    uiiim    ^eparatiti  Hiint 


METAPHYSIGA 

rationes  oinnium  rerum  naturalium  ;  sed 
animae  separatae  cognoscunt  subslantias 
se[>aratas  :  ergo  cognoscunt  omnia  natu- 
ralia.  —  la,  q.  89,  a.  3,  arg.  1 ;  Qtiast. 
disp.  ad  Anima  a.  18,  arg.  1  Sed  contra. 

2.  Pra^terea,  anima  separata  cognoscit 
subbtantiara  separatam,  in  quanlum  est 
intelligibilis ;  non  enim  videt  eam  visu 
cor()oreo.  Sed  sicut  est  intelligibilis  sub- 
stantia  separata,  ita  et  species  in  intel- 
leclu  cxistens.  Ergo  anima  separata  non 
solum  intelligitsubstanlias  spparatas,  sed 
etiam  species  intelligibiles  in  illis  exi- 
slentes,  per  ((iias  ipsaj  coLinoscunl  oiunia 
naturalia.  —  Qniest.  de  Anima  I.  c.  arg. 
3  Sed  contra. 

3.  Piiulerea,  qui  intelligit  magis  intel- 
ligibile,  miillo  niagis  potest  intelligere 
miiuis  intelligibile ;  sed  anima  separata 
inlelligit  substanlias  se()aratas,  qu»  sunt 
maxima  intelligibilium  (1)  :  ergo  multo 
iiKi>:is  (loterit  intelligero  omiiia  naluralia, 
(jiuc  sunt  minus  inlelligibilia.  —  la,  I. 
c.  arg.  '2  ;  0(((»vs^  de  Animn  I.  c.  arg.  V> 
Stil  contra. 

U.  Pneterea,  si  aliquid  est  iii  polenlia 
ad  iiiultu,  rediicitur  in  actum  ({uantum  ad 
omnia  illa  ab  aclivo  ((uod  est  omnia  illa 
actu  :  sicut  maleria,  (|iia3  est  in  potenlia 
culida  el  Hicca,  ab  igne  tit  aclu  calida  et 
bicca.  Sed  inlellectus  possibilis  animai 
fieparula;  esl  in  (xitentia  ad  omnia  intelli- 
gii)ilia.  Activum  autem,  u  ({uo  reci(iit 
intluentiam,  .scilicet  sub^tantia  se(iarula, 
est  iii  uclu  res(iectu  uinniiimillorum.  Krgo 
vel  reducel  unimam  de  ()Oleiilii  in  actiim 
quuntiim  ad  oniiiiu  intelligioilia  vel 
({iiuhliim  ud  niillum  ;  sed  munifei>lum  est 
quod  noii  qnuntiim  ad  niilbim,  (|uiu  a  d- 
iiKi'  se(»ai'utiL*  uliqiiu  intelli^Miiit,  ((u:e  elium 
hic  iion  intellexerunl  :  ergo  ((uunliim  ud 
omnia.  Sic  igiliir  aniiiiu  Mepurala  intelli- 
gil  omma  nuturuliu.  —  Qnirnt.  di*p.  de 
Aniina  I.  c.  urg.  C  Sed  contra. 

Sed  conlra  est :  1.  quod  di  aiiima  gtalim 

cum  o^(  !»o|)aratu,  omniu  nuturaliu  co|;iio- 

srerel.  friistru  homincH  tdiiderenl  ad  re- 

rum  .><(-iuiitium  ('u^MiHMCiidum  ;   hoc  aultMii 

il)  Ai.  «  nuiiiiuD  inlelllglbllla  ». 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XLII  DE 

est  inconveniens  :  non  ergo  anima  sepa- 
rala  omnia  natiiralia  cognoscit.  —  la,  1. 
c.  arg.  2  Sed  contra. 

2.  Prselereajn  daemonibus  magis  vi.L^et 
naluralis  cognitio,  quam  in  anima  sepa- 
rata;sed  da^mon.es  non  omnia  naturalia 
cognoscimt,  sed  niulta  addiscunt  perlongi 
temporis  experientiam,  ut  dicit  Isidorus 
(t.  Sentenliarum  c.  10,  §  17;  -—  Migne 
PP.  Lat.  t.  83,  col.  550)  :  ergo  nei^ue 
animae  separalae  omnia  naturalia  cogno- 
scunt.  —  Ibid.  arg.  1  Sed  nontra. 

3.  Praeterea,  nulla  virtus  finila  polest 
super  infinita;  sed  virtusanimaeseparatse 
est  finita,  quia  ejus  essenlia  est  finita  : 
ergo  non  potest  super  infinita.  Sed  natu- 
ralia  intellecta  sunt  infitiita.  Vel  enim 
cognoscit  tantum  genera  et  species;et 
haec  sunt  infinita  ;  nam  species  numero- 
rum  et  figurarum  et  proportionum  sunt 
infinilae  ;  praeterquam  quod  si  non  cogno- 
scet  individua,non  cognoscel  omnia  natu- 
ralia,  quia  individua  maxime  videntur 
esse  in  nalura ; — vel  cognoscit  etiam 
individua  ;  et  sic,cum  individua  sint  infi- 
nita,sequitur  quod  in  anima  separata  sint 
simililudines  infinilae,  quod  est  impos- 
sibilc.  —  Qucest.  de  Anima  I.  c.  arg.  3 
et7. 

4.  Praeterea,  intellectus  possibilis  se 
habet  in  ordine  intelligibilium  sicut  ma- 
teria  prima  in  ordine  sensibilium;  sed 
materia  prima  secundum  uniim  ordinem 
non  est  recepliva  nisi  unius  forma"; :  ergo 
cum  intellectus  possibilis  separatus  non 
habeat  nisi  unum  ordinera,  cum  non  tra- 
hatur  ad  diversa  per  sensus,  non  poterit 
recipere  nisi  unamformamintelligibilem; 
et  sic  non  polerit  cognoscere  omnia  natu- 
ralia,  sed  unum  tantum.  —  Ibid.  arg.  5. 

Respondeo  dicendum,  quod,  sicut  supra 
(a.  3,  in  c.  et  ad  7)  dictum  est,  separata 
anima  intelligit  per  species,  quas  recipit 
ex  influeiilia  divini  luminis,  sicut  et 
angeli.  Sed  tamen,  quia  natura  animse 
est  infra  naluram  angeli,  cui  iste  modus 
cognoscendi  est  naturalis,  anima  separata 
per  hiijusmodi  species  non  accipit  perfec- 
tam    rerum    cognitionem,    sed   quasi  in 


COGNITIONE  ANixM/E  SEP.  —  ART.  V  493 

communi,  confusam.  Sicut  igitur  se  ha- 
bent  angeli  ad  perfectam  cognilionem 
rerum  naluraliura  per  hujusmodi  species, 
ita  animae  separatse  ad  imperfectam  et 
confusam.  Angeli  autem  per  hujusmodi 
species  cogno.-cunt  cognitione  perfecla 
omnia  naturalia  :  quia  omnia,  (juae  Deus 
fecit  in  propriis  naluris,  fecit  in  intel- 
ligenlia  anaelica,  ut  dicil  Augustiiius  (de 
Genes.  ad  Litt.  c.  8;  —  Migne  t.  34,  col. 
26'J).  Ergo  animae  separatae  de  omnibus 
naturalibus  cognilionem  habent  non  cer- 
tam  et  propriam,  sed  communem  et  con- 
fusam.  —  la,  q.  89,  a.  3,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  qiiod  nec 
ipse  angelus  per  suam  substantiam  cogno- 
scit  omnia  naturalia,  sed  per  quasdam 
species,  ut  supra  (in  c.)  dictum  est;  et 
ideonon  propter  hocsequitur,  quod  anima 
cognoscat  omnia  naluralia,  quia  cogno- 
scit  substanliam  separatam.  —  Ibid.  ad  1 : 
cf.  Quoest.  disp.  de  Anima  a.  18,  ad  1  Sed 
contra. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  species, 
quaesuntin  inlellectu  angeli,  sunt  intelli- 
gibiles  intellectui  ejus,  cujus  sunt  formae, 
non  autem  inlellectuianimae  separatae.  — 
Qucest.  de  Anima  I.  c.  ad  3  Sed  contra. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sicut  ani- 
ma  separala  non  perfecte  intelligit  sub- 
stantias  separalas,ita  nec  omnia  naturalia 
perfecte  cognoscit,  sed  sub  quadam  con- 
fusione.  —  la,  I.  c.  ad  2  ;  Qucest.  de  Ani- 
ma  I.  c.  ad  5  Sedconlra. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  anima 
separata  reducitura  superiore  substantia 
in  aclum  omnium  intelligibilium  natura- 
lium  non  perfecle,  sed  universaliter  et 
confuse,  ut  dictum  est  (in  c).  — Qucest. 
de  Anima  I.  c.  ad  6  Sed  contra. 

Ad  primwn  vero  in  contrariiim  dicen- 
dum,  quod  cognitio,  quae  hic  aquiritur  per 
studium,  estpropria  et  perfecta,  illa  autem 
est  confusa  ;  unde  non  sequitur  quod 
sludium  addiscendi  sit  frustra.  —  la,  I. 
c.  ad  2  Sed  contra. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Isidorus 
loquilur  de  cognitione  futurorum,  qua 
nec  angeli  nec  daemones  nec  animae  sepa- 


Jlti  QUAHTA  PAUS 

ralaecognosciint  nisi  vel  in  suis  causis  vel 
per  re\elalionem  divinam;  nos  aulem 
lofjuimur  de  cognilione  naturali.  —  Ibid. 
ad  1  Sed  contra. 

Ad  terlhun  dicendum,  quo:l  ratio  illa 
non  perlinet  ad  |)i oposilum,  eo  quod  non 
ponimus,  quod  aiiima  separala  cognoscat 
omnia  naluralia  in  speciali ;  unde  non^ 
repugnat  ejus  cognilioni  infinilas  specie- 
rum,  quae  estin  figuris  et  propoiiionibus. 
Quia  lamen  eodem  mo  lo  possctliaec  ralio 
concluderecoiilracognilionemangelicam, 
dicendum  e*l,  quod  species  fiiruiai  um  et 
numeroium  et  liujusmudi  iion  ^untiiifi- 
nila;  in  actu,sed  in  potenlia  tantum.  Nec 
est  eliam  incunveniens,  qiiod  viilus  sub- 
slanlii£  intellectualis  finilae  ad  liujusmodi 
iiifiiiita  se  extendat,  quia  virtus  inlellec- 
tiva  est  quodaminu  lo  infinila,  iii  quan- 
tum  non  est  terminala  per  materiam ; 
uiide ct  universale cognufceie polesl,  (pioil 
quodammodo  est  infinituin,  in  qtiaiilum 
de  sui  lalione  putenlia  conliiiet  infinita. 
Celei  um  qiiud  atlinet  ad  individu.i,  sicut 
aninia  separala  cogno-ioit  species,  ila 
cogiiuscii  siiigiilaria,  non  lainoii  umnia, 
sed  aliq'ia;et  ideo  non  opurlel  quod  sint 
in  ea  species  infinita.'.  —  Uiuesl.  de  Ani- 
ma  I.  c.  ad  3  et  7. 

Ad  tfitailtim  dictiwhim,  ipiot  nuiloria 
|)rima  nuii  se  habet  ad  rurina^  nisi  du- 
pliciler  :  vel  in  poleiilia  purn,  vel  in  aclu 
puro;co  tpiod  rurnut*  nilurales  8latiin 
ut  8unt  in  mateiia,  tiabent  uperaliones 
^uas,  iiiAi  sil  :iliquo(t  iiupo  timentuiu  ; 
(piu  l  ideo  i.'st,  quia  rnniia  naluralis  noii 
HO  liabet  ni<i  ad  untim  ;  tinde  .vlaliiu  ipiud 
torma  igiiis  est  iii  materia,  facit  tiiiii  iiu- 
veri  sursuin.  Sed  intellectus  possiliilis  sc 
tiabet  ad  species  in(elli>.'ii)iles  tri|iliciliir  : 
(luanduque  eniu)  se  tiat)el  in  putenlia 
pura,  sicul  ante  addiscere  ;  (pi.iii  loqin^ 
uulem  iii  actii  puro,  eicut  ctim  a'iii  cun- 
biderat;  quandoijuo  aulem  iiiedio  moito 
iiilor  polenliam  et  aitum  :  sicut  cum  esl 
sci(Mitia  iii  iMbilii  cl  noii  iii  aclu.Cumpj- 
ratiir  i}»iliir  lorm.i  inlellecla  ad  inleller- 
lum  pussibilem  sicul  foriiia  iiuliiralis  ad 
matoriam  primam,  protit  esl  intellecla  in 


—  METAPHVSICA 

aclu,  uon  prout  e>l  h^ibitualiler.  \il  inde 
est  quod  sicut  materia  prima  simul  et 
semel  non  informalur  nisi  una  rorina,ila 
intellectus  possibilis  non  intelligit  nisi 
unum  inlelligibile ;  polest  tamen  scire 
multa  habitujliter.  —  Ibid.  ad  li. 

ARTICULUS    VI 

*  UTRUM    ANIM.\    SEPAH.\TA    COGNOSGAT    SIN- 
CULARlA. 

Videlur  quod  anima  separala  non 
cognoscat  singiilaria  :  — 

1.  quia  de  potenliis  anim^  in  anima 
separata  remanel  solus  inlellectus;  sed 
objeclum  inlellectus  est  univers^ale,  non 
singiilare  ;  scienlia  ciiim  est  universalium, 
sensus  autem  singularium,  iit  dieitur  iii 
2.  de  Anima  (text.  GO;  c.  5)  :  ergo  anima 
separata  non  cognoscit  singularia.  —  la, 
q.  89,  a.  4,  arg.  1 ;  Qu(.vst.  disp.  de  Ani- 
ma  a.  20,  arg.  1. 

2.  I'i\t'lerea,  m;igis  est  delerininala 
C(^gnilio  qua  coirnoscilur  aliipiidin  singu- 
lari,  i|uam  illaqua  cognoseitur  aliquid  iii 
univei  sali ;  sed  anima  separata  iion  hatiet 
aliquam  deteniiinatam  co<jnilionom  de 
speciebus  rerum  naluialium  :  luiillu  igi- 
tur  minuscogiiosiit  singuhiria. —  la,  I.  c. 
arg.  2. 

3.  Prajlerea,  si  aniina  separata  cogno- 
Hceret  singularia,  aiil  illa  cognoscoret  per 
tormas  pritis  ac(piisilus  in  corpore  vel  per 
infiuxas.Sed  n«iii  per  at^iuisitarl.  Nani  illa- 
I  um  qiKv  I  im  suiil  inteiiliunivs  individuoles 
(pi.i'  cuiiservaiitur  iii  putenliis  soii.Hitixis, 
qiix'  iion  remanent  in  unimu  separata,  tit 
dictiim  est  (a.  2) ;  (pia*  iuin  siint  iiniver- 
salen,  qua;  8unt  in  intelleclu  (tinde  Uiv 
s()':e  manero  possuiil) ;  sed  per  illas  nou 
pos.sunt  cugnosci  siugtilaria.  Neipio  per 
intluxaM ;  primo,  (piia  illu)  a!i|u.itiler  se 
tiatient  lum  aJ  omnia  singut.iria  liim  ad 
praisenlia  ol  futura  —  unde  aiiiina  bopa- 
lala  cogno^corel  omnia  Hingiitaria  «^t 
rutiira;  (piod  ent  raUiiin,  cum  c^vnilio 
luturoruiu  sit  solitis  |iei.  juxlu  illud  Iscna 
('tl,  23)  :  «  Annunliuto  qua)  vciiluia  huiiI, 


DE  ANLMA  SEPAHaT\  —  QU.  XLII  DE 

et,  dicemus,  quocl  dii  eslis  vos  »  (1)  — ; 
secundo,  quia  species  influxaesunt  finitae, 
singuloria  vero  sunt  infinita.  Ergo  anima 
separata  non  inlelligit  singularia.  — 
Qucest.  de  Anima  1.  c.  arg.  2,  4,  5;  la,  1. 
c.  arg.  3. 

Sed  contra  esf,  quod  anima  separala 
qusedam  singularia  cognoscit,  quorum 
prius  cognitionem  accepit,  quando  erat 
corpori  conjuncta  ;  aliter  non  recordaretur 
eorum  quae  gessit  in  vita,  et  sic  periret 
ab  anima  separala  conscienliae  vermis. 
Cognoscit  etiam  quaedam  singularia  quo- 
rum  cognilionem  accepit  post  separatio- 
nem  a  corpore;  aliternon  affligeretur  ab 
igne  inferni  et  ab  aliis  corporalibus 
pcenis,  quae  in  inferno  esse  dicunlur 
{Qucest.  disp.  de  Anima  a.  20,  c.)  ;  dolor 
enim  non  est  sine  cognitione  (de  Verit. 
q.  19,  a.2,  arg.  2  Sedcontra).  Unde  dives 
in  inferno  positus  dixit  :  «  habeo  quin- 
que  fratres  j,  ct  «  crucior  in  hac  flam- 
ma  »,  ut  habetur  Luc.  16,  24.  28.  — 
Qu(^st.  disp.  de  Anima  a.  20,  c. ;  1a,  q. 
89,  a.  4,  arg.  Sed  conlra. 

Respondeo  DiCENDUM,quod  animae  sepa- 
ratae  aliqua  singularia  cognoscunt,  ut 
dictum  est,  sed  non  omnia  etiam  quae 
sunt  praesenlia.  Adcujus  evidenliam  con- 
siderandum  est,  quod  duplex  est  modus 
inteliigendi  :  unus  per  abstractionem  a 
phantasmalibus;  et  secundum  istum  mo- 
dum  singularia  per  intellectum  cognosci 
non  possunt  direcle,  sed  indirecte,  sicut 
supra  (in  Physica  q.  100,  a.  1)  dictum 
est.  Alius  modus  intelligendi  est  per 
infiuentiam  sppcierum  aDeo;  el  per  istum 
modum  inlellectus  potest  singuiaria  co- 
gnoscere.  Sicut  enim  ipseDeus  per  suam 
essentiam,  in  quantum  est  causa  univer- 
saHum  et  individualium  principiorum, 
cognoscit  omnia,  et  universalia  et  singu- 
laria,  ita  substantiseseparalae  per  species, 
quse  sunt  quaedam  participatse  similitu- 
dines  illius  divinae  essentiae,  possunt  sin- 
gularia  cognoscere.  In  hoc  tamen  est  dif- 
ferentia  interangelos  et  animas  separatas, 

(1)  Vulg. :  «  Annuntiate   quae    ventura  sunt  in 
futurum,  et  sciemus,  quiadii  estis  vos  ». 


COGNlTIONE  ANIM.E  SKP.  —  ART.  VI  WS 

quia  angeli  per  hujusmodi  species  habcnt 
pcrfectam  ct  propriam  cognitionem  de 
rebus,  animae  vero  separalae  confusam. 
Unde  angeli  pro[)ter  efficaciam  sui  inlel- 
leclus  per  hujusmoLli  species  non  solum 
naluras  rerum  in  speciali  cognoscere  pos- 
sunt,  scd  eliam  singularia  sub  speciebus 
contcnla.  Animoe  vero  scparatae  non  pos- 
sunt  cognoscere  per  huju^modi  species 
nisi  solum  singularia  illa,  ad  quje  quo- 
dam  modo  determinantur  vel  per  praecc- 
dentem  cognitionem  vel  per  aliquam 
affectionem  vel  per  naturalem  habitum 
(habitudinem)  vel  per  divinam  ordinatio- 
nem  :  quia  omne  quod  rccipitur  in  aliquo, 
recipitur  in  eo  per  modum  recipientis.  — 
la,  q.  89,  a.  4,  c. ;  de  Veril.  q.  19,  a.  2, 
c. ;  Qncest.  disp.  de  Anima  a.  20,  c. 

Ad  primnm  ergo  dicendum,  quod  intel- 
lectus  noster  nunc  cognoscit  per  species 
a  rebus  acceptas,  quae  sunt  abstractae  a 
moteria  et  omnibus  materiae  conditioni- 
bus;  et  ideo  non  putest  cognoscere  sin- 
gularia,  quorum  principium  est  materia, 
sed  universalia  tantiim;  sed  intellectus 
animae  separalae  habet  formas  influxas, 
per  quas  polcst  cognoscere  singularia, 
ralione  jam  dicla.  —  Qua)st.  de  Anima 
1.  c.  ad  1 ;  1o,  I.  c.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ad  illa- 
rum  rerum  Sj^ecies  vel  individua  cogni- 
tio  animae  separatae  determinatur,  ad 
quae  anima  separala  habet  aliquam  habi- 
tudinem,  sicut  diclum  est  (in  c).  —  la, 
1.  c.  ad2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  circa  sin- 
gularium  cognitionem  aliter  se  hobet 
intelleclus  angelicus,  aliter  intellectus 
animae  separalse.  Qiiia  enim  elficacia 
virtutis  intellectivae,  quae  est  in  ange- 
lis,  est  proportionata  universalitati  for- 
marum  intelligibilium  in  eis  existen- 
tium;  ideo  per  hujusmodi  formas  uni- 
versales  cognoscunt  omnia  ad  quae  se 
extendunt.  Unde  sicut  cognoscunt  omnes 
species  rerum  naturalium  sub  generibus 
existentes,  ita  cognoscunt  omnia  singu- 
lariarerum  naturalium,  quae  sub  specie- 
bus  continenlur.  Efficacia  autem  virtutis 


496 


QUAHTA  PARS 

intellectivae  anim^e  separalie  qnia  non 
cst  proporlionata  universalituti  formaruia 
infliixarum,  sed  magis  est  proportionata 
Ibrmis  a  rebus  acceplis,  propler  qnoJ 
nalurale  est  animye  corpori  uniri;  ideo 
fcupra  (a.  b,  c.)  diclum  est,  quod  anima 
separata  non  cognoscit  omnia  naluralia, 
etiam  secundum  species  delerminate  et 
complete,  sed  in  qiiadam  universalitate  et 
coiitusione.  Unde  nec  species  iiifliixai  suf- 
ficiunt  in  eis  ad  cognitionemsinguUu'ium, 
ut  sic  possint  cognoscere  omnia  singula- 
ria,  sicut  ipsi  angeli,  sed  aliqua  tantum. 
Nam  prsediclae  species  inlluxae  determi- 
nanlur  in  ipsa  anima  ad  cognilionem  ali- 
quorum  singulorium,  ad  quse  anima 
habet  alifiucm  ordinem  et  habiludinem 
.-pecialem  vel  inclinationem,  sicnl  ud  ea 
quse  jjalitur,  vel  ad  ea  ad  quae  alficilur, 
vel  quorum  aliqnae  impressiones  et  vesli- 
gia  in  ea  n.Mnant-nt ;  (|uam  hubitudineni 
et  inclinolioiiem  noii  habetad  alia  :  omne 
enim  re<eplum  drlerminalur  in  rocipiento 
secundum  modiim  recipientis.  Unde  palel, 
(|iiod  non  e't  requalis  ratio  in  unima  sepa- 
rala  ut  omnia  singiibiria  cognoscat,  quia 
a;qualiler  non  se  hubel  ad  omnia.  — 
Qintst.  de  Anima  I.  c.  ad  2,  4,  5;  la,  I. 
c.  ud  3. 

AUTICULHS    VII 

*  UTRLM  AM.MA  bKPAHAlA  l'03Sll  IMTKLLI- 
GEItH  1'KR  81'KCies,  QV\»  A  8EN8IIULIUU.S 
ACCKPIT    yUANDO    EHAT   U.NIIA    COMPOIXI. 

Videlur  (pio  I  anima  sepirula  nihil  pos- 
sil  intilligtMe  per  hpecies,  (juujj  a  scnbibi- 
libus  accepit  (|uundo    fuil    uiiita  curpori. 

l.Hiiju.smodi  eniins|Hjcie8ejusdomralio- 
nis  eruntin  anima  sepurala,  cujus  inodo 
sunt.  h^uJ  nunc  per  cus  non  pole.st  anima 
intelliL'ere  sino  phuntasmulibus ;  (|uod 
piili't  ex  Ikjc,  (jiiod  la*.so  orguno  phaiilusiai 
animu  iiupedilur  u  cun8idcratiunL>  euruia 
qua3  |)riu8  u  sen.su  ncccpil.  Ergo  iiec 
unima  sopuralu  per  illus  inlelligero  |K)le- 
rit,  cuin  in  oa  nullu  sint  phuntasiuula.  — 
4.  Senl.  disl.  tio,  q.  1,  a.  2,  arg.  I. 


-  METAPHYSICA 

2.  Proe'erea,  in  opeiibus  na/ura3  nihil 
est  supeifluiiin,  nec  natura  facit  per  duo 
qiiod  per  ununi  facere  potest ;  sed  anima 
separata  poterit  iiitelligere  per  influen- 
tinm  a  substantiis  superioribus,  ut  supra 
diclum  esl  :  ergo  non  inleliiget  per  ali- 
quas  species  a  sensibus  acceptas.  —  Jbid. 
arg.  3. 

3.  Praelerea,  impossibile  est^duas  for- 
raas  ejusdcm  speciei  esse  in  eodem  sub- 
jeclo ;  sed  anima  separata  recipiet  ali- 
quas  formas  intelligibiles  ex  infiuentia 
substantia3  superioris,  per  quas  poterit 
res  intelligere  :  ergo  in  ipsa  non  pote- 
runt  remanere  intelliii'  biles  formje  earun- 
dem  rerum  a  sensibus  acceplie.  —  Ibid. 
aig.  4. 

4.  Praeterea,  ex  hoc  intellcctus  nosler 
actu  iiitelbgit,  quod  forina  intelligibilis 
in  eo  exislil;  ergo  j>osl(piaiu  de.sistit 
aclu  inteliigere,  lorma  intelligibilis  in  eo 
remanel ;  et  sic  videturqu(jd  nun  rema- 
neant  in  aniina  sejjarata  alii|uaB  formnB 
inlelligibiles  a  sensibus  acC'*j)liB,  per 
quas    intelligere    jiossil.  —  lOid.  arg.   5. 

5.  Piielerea,  consideraro  illud,  cujus 
scienliain  aliquis  j)rius  accej)il,  videlur 
in\  luemuiiam  vel  reminiscenliam  perti- 
nere ;  sed  deslrui-to  corjiore,  aniina  non 
reminiscitur,  ut  dicit  iMiilosoj)lius  [de 
Animri  lib.  I,  lext.  00;  c.  4  ;  et  lib.  3, 
text.  20;  c.  5);  ergo  uniuia  bejiurula  nuii 
intelligit  |>er  npucies  in  huc  viia  u  sensi- 
bu8  aC4:«>pta8.  —  Ibid.  arg.  0. 

Sed  contra  est :  l.  ijuud  Philosophus  (3. 
de  Aninia  ttxt.  G  ;  c.  4)  dicit,  qiio  I  anium 
osl  iucus  s|iecieruiu;  ot  loquilur  de  jiarto 
intelleclivu  ;  bud  locu8  conservat  locutuiu  : 
cigOHjiecies  u  seiihibu^  accej)liP  in  inlel- 
lectu  conservantur ;  el  sic  videlur  quod 
j)er  eu8  aniiuu8e|iurulu  j)Ossit  intelligere, 
sicut  et  nunc  j^olust.  —  Ibil.  arg.  t  Sed. 
cvntni. 

2.  Pru)terea,  flnis  remaiiul  ruiuotis 
etiuiu  his({ua)  sunl  ad  rineiu  ;  Aod  hciisus 
ordinulur  udcuguilionuiu  uuituoo  iutellec- 
tivo)  toicut  ud  nneiu,  iii  (|uantuiu  ex  hou- 
sibu.*^  cugiiilionoiu  accipil  :  ergo  cognitiu 
(juaiu  uniiua  uccijiil  a  HoriHibutf,  reiuam^t 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XLII  DE 
in  ea  eliani  destructis  sensibus  corporis  : 
quod  erit  ctim    anima  fuorit   a   corpore 
separaia.  —  Ibid.  arg.  2  Sed  conlra. 

3.  Praeteroa,  quod  recipitur  in  aliquo, 
recipiturin  eo  per  moduni  recipientis  ; 
sed  anima  est  incorruptibilis  et  perpe- 
tua :  ergo  quod  in  ea  recipitur,  est  per- 
peluo  conservabile  in  ipsa;  ergo  species 
inle!  igibiles,  qias  a  sensibiis  accipit, 
remanent  in  ea  post  .-eparationem  a  cor- 
pore;  fruslra  autem  remanerent,  nisi  per 
eas  inielligeret  formas  prius  a  sensibus 
ai'ceplas.  —  Ibid.  arg.  3  Sed  contra. 

Respondeo  dicfndum,  quod    circa  hoc 
est  duplex  opinio.    Una  occasionatur  ex 
opinione  Avicennae  (6.  Naturalium  part. 
5,  c.  6),  qui  dicit,  qiiod  intellectns  nostep 
possibilis    noii    servat    aliquas    formas, 
poslquam    aclu   intelligere  desiit  :   quia 
forma-}  intelligibiles  non  possunt  esse   in 
intellectu  possibili  nisi  ut  in    apprehen- 
deiite.  Non  enim  ulitur  organo  corporeo, 
ut  ex  parte  ejus    possit   aliquid   esse    in 
inlellectu  non  ut  in  appreheadente  actu : 
per  quem  modum  aliquid  est  in  potenliis 
sensilivis,  qnae  potenliae  thesauri  dicun- 
tur,   Sicut  memoria   el    imagiualio;   sed 
intellectus  possibilis,   cum   conveiiit    se 
ad  inlelligentiam   agentem,   quam   ponit 
sej)aratam,  accipit  species    intelligibiles 
ex  intlueniia  ejns,  ciijus   est   Ibrmas    a 
phantasmatibus  abstrahere  et  ponereeas 
in  intellectu  possibili;  et  cum  desinit  se 
converlere  ad  intellectum  agentem,  for- 
mse  illse  desiniint  esse  ineo:  sicut  forrna 
visibilis  desinit  esse  in  oculo,  cum  ocu- 
lus  desiiiit  se  convertere  ad  rem   visam. 
Oportet  aulem  ut,  si  itenim  velit  intel- 
lectus  possibilis    consiJerare  quod  prius 
consideravit,  de    novo    se  convertat   ad 
intellectum  ogentem,  et  de  novo   species 
intelligibiles  recipiat.    Et   secundtim  lioc 
quidam  eum  seqiientes  diciint,   quod   in 
anima  noslra  nullae   species  intelligibiles 
reservanlur,  quibus  possit  post  mortem 
uti  adintelligendum.  —  k.Senl.  dist.  50, 
q.  1,  a.  2,  c. 

Sed  haec  opinio  non  videtur  esse  con- 
veniens.  Primo,  quia  contrariatur  Philo- 


COGNITIONE  mmm  SEP.  -  ARl.  VII        497 

so[iho,  qui  ponit  (3.  de  Anima  tcxt.  6  ;  c. 
4)  animam  esse  locum  specierum;  unde 
oportet  quod  speciesin  illa  conserventiir. 
Secundo,  quia  ex  quo  species  in   intellec- 
tum   possibilem   imprimuntur,    non    est 
probabile  eas  aboleri,   nisi    aliqua  causa 
corrumpens  eas  fuerit  :  cum  raulto  nobi- 
litis   recipiantur  formae    intelligibiles  in 
intellectu  possibili,    quam    formae    sen- 
sibiles  in  materia  prima.  Tertio,  quia,  ut 
dictum  est  (in  Physica  q.  92,  a.  un.,  et 
q.  93,  a.  3),  in  parte   intelleciiva   datur 
facullas  conservativa  specierum.  —  Ibid. 
Et  itleo  dic^ndum  cura  aliis,  quod  spe- 
cies  intelligibiles    remanent    in    anima, 
pobtquam     actu   intelligere    desiit   ;    et 
qiiod  remanent    in    anima   separata,   et 
illis     uti    poterit   in     intelligendo,    alio 
tamen  modo  quam  illis  utebatiir  conjuncta 
corpori.  Tunc  enim  ejus    inlellectus  non 
poterat  aliquid  considerare  nec  per  spe- 
cies  acqiiisitas  nec  pcr  aliquem  influxum 
superioris  substaniiae    nisi    convertendo 
se  ad  phantasmata  :  quia,  propter   per- 
feclara   conjunclionera   ejus  ad    corpus, 
potentia  intellecliva  ejus  nihil  cognoscit 
nisi  per  ea,  quae  per  corpus   recipiiiiitiir, 
unde  habet    phantasraala    quasi   objecta 
ad  quae  respicit  ;  sed  cuiu  erit  a  corpore 
separata,  inlelligit  per  alium  modura,  ut 
siipra    (a.   3)    dictura  est,    scilicet    non 
aspiciendo  ad  phantasmata.  —  Ibid. ;  la, 
q.  89,  a.  5,  c. ;  la  28e,  q.  67,  a.  2. 

^cypnmnm  ergodicendum,  quod  quam- 
vis  bpecies  intelligibiles  per  se  loquendo 
sint  ejiisdem  ralionis,  dura  sunt  in  anima 
coiijuncla  corfjori,  et  cura  sunt  in  anima 
separala;  tamen  per  accidens  sunt  ratio- 
nis  diversse,  iii  quantum  anima,  in  qua 
sunt,  diversiraode  se  habet  in  conjunc- 
tione  ad  materiam  vel  separalione  ab  ea. 
Et  ideo  per  species  illas  aniraa  conjuncla 
non  intelligit  nisi  convertendo  se  ad  phan- 
tasmata ;  sed  cura  fuerit  separata,  intel- 
liget  per  eas  etiara  sine  tali  conversione. 
—  4.  Sent.  I.  c.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ex  ipsis 
speciebus  intelligibilibus  prseexistentibus 
in  inteiiectu  possibili    efficitur    intellec- 


SuMM^  Philos.  VI  —  32. 


498  QUARTA  PAUS 

tus  possibilis  paratior  ad  peifeclius  reci- 
piendam  cognilionein  ex  infiuenlia  supe- 
rioris  subslanlia^;  unde  non  sequilur 
quod  fruslra  hujusmodi  species  in  anima 
separata  remaneant  ad  inlelligeudum  per 
eas.  —  It>id.  ad  3. 

Ad  teriium  dicendum,  quod  forma) 
inlelligibiies  a  sensibus  acceploD  non  sunt 
oranino  unius  ratiunis  cum  illis  formis, 
quae  immediate  ex  influentia  divina  pro- 
veniunt  :  quia  ex  diversis  imprimenlibus 
diversae  impressiones  relinquunlur,  sicut 
etiam  habiiua  virlutis  acqui>ila)  non  est 
ejusdem  rationiscum  liabilu  viilulif?  infu- 
sa3.  Uiide  mhil  prohibel  ulrasque  formas 
in  anima  st-paruta  rtmanere,  et  fonnas 
illas  lunc  acce[)las  influxu  supei  ioris  sub- 
slaiitiaj  esse  formales  el  complelivas  re- 
bpectu  formaruiu  acquisilarum  a  scnsi- 
bus.  —  Ibid.  ad  4. 

Ad  qnarluni  dicendum,  quod  in  inlel- 
leclu  noslro  remanent  lormoe  inlelligi- 
biles,  etiam  poslquam  nclu  iiiltlli}.'ero 
de«inil ;  nec  in  hoc  opinionem  Avicennse 
8«quiinur.  Remanenl  aulem  hujusmodi 
forma;  iutelligibilesiii  intelleclu  possibili, 
cum  aclu  nou  inlelliKit,  non  sicut  in  uclu 
complelo,  8cd  iu  uctu  mcdio  inler  polen- 
tiam  puram  el  aclum  perficlum  ;  sicut 
cliam  furma,  quae  e^t  in  litri,  hoc  luodo 
80  habi*t.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  (jftinlum  dicendum,  qiiod  Philoso- 
phus  loquilur  de  memona  et  rfminisceu- 
tia  quaj  e-st  para  uniuKD  Bensilivae,  cujus 
aclub  rorrupto  corpore  non  polest  rema- 
nerc  ;  cl  hac  iitdigemuD  ad  inlellij:cn- 
dum  ad  pi.X"stn;4  ea,quaD  prius  intcllexi- 
mus  ;  el  piopler  hoit  Oj)orlel  ikjs  ud 
phanla^mata  conveili,  qucu  (juandoquo 
oporlel  do  thesauro  momorix*  adiluci.  Sfd 
memoriu  quLO  o^^t  iii  purto  intellecliva,  ut 
dictum  esl  (iii  IMiysica  q.  02,  a.  un.,  et 
(].  'J3,  a.  3),  remant-bit  in  anima  post 
mortem.  —  Ibid.  ad  G. 

AKTICULUS  VIII 

*  LTHLM    HABITUS    SCIEM  Lf-:    IIIC  ACQVlBn.V. 
HCMANEAT  IN    ANIMA   biCPAKATA. 

Vidolur  ipind  habilus  Hcientiio  hic  ac- 


—  METAPHYSICA 

quisilse  non  remaneat   in    anima    sepa- 
rata. 

1.  Dicit  enim  Apostolus  ad  Corinlh. 
13,  8,  quod  «  scientia  deslruetur  »  ;  et 
reddit  ralionem  13,  9,  quia  «  ex  parle 
cognoscimus  i>,  id  esl  cognitio  nostrae 
scienliae  est  imperfecta  ;  ergo  habitus 
scientiae  liic  acquisilae  non  remanet  in 
anima  separata.  —  la,  q.  89,  a.  5,  arg. 
1  ;  la  2ae,  q.  67,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Piaeterea,  dicil  Philosophusin  Prcedi- 
camentiscap.  dequalHali-(^z.  9,  al.  8),  qiiod 
scieiilia,  cum  sit  habitus,  est  t  qualitas 
dilficile  mobilis  p  ;  non  enim  de  facili  amil- 
titiir,  nisi  ex  aliqua  forti  Iransmutalione 
vel  oegritudine;  sed  nullaesl  tanla  trans- 
mutulio  corporis  humnni,  sicut  per  mor- 
teiu  :  ergo  videlur  qiiod  lnbitus  scientiae 
hic  acquisila)  per  morlem  corruiiipalur. 
—  la,  I.  c.  arg.  h ;  la  2aj,  I.  c.  org.  2. 

3.  Praiierea,  quidam  minun  boni  in 
hoc  muiido  scientia  pollenl,  aliis  magis 
bonis  carenlibus  sciontia  ;  si  ergo  hubi- 
tus  scientio)  permanerent  eliain  posl 
mortem  iii  anima,  sequeretur  quod  ali- 
qui  minus  boiii  eliaiu  in  fiituio  slalu 
es.-eiit  potiores  ali(|uibiis  magis  bonis  ; 
(|Uod  Niilclur  inroiivoiiicns.  —  la,  1.  c. 
arg.  2. 

'i.  Praelerea,  animaDScparalai  habebunt 
scienliam  per  innuonliamdivini  liiminis; 
si  igilur  bcienlia  liic  acquisita  in  uiiima 
scparala  remaneut,  sequetur  quod  duae 
crunl  formae  unius  specioi  in  oodem  snb- 
jeclo;quoJ  est  impossibile.  —  Ibid.  arg. 
3. 

Sed  coniva  cst yi\uo^  linuior  csl  COgnillo 
uiiiver.Hulium  el  necesburiorum,  quaiu 
|)urticul.irium  el  coiitingfnlaim.  Sed  in 
humine  remunel  posl  luinc  \iluiu  cogiiitiu 
purliculuriiiiu  et  conlingonlium,  pula  eo- 
riiiu  (|uu)  fecil  vol  pas-us  esl,  secundum 
ilhiil  Iaic.  10,  25  :  <  Itecordare,  (|uod  re- 
cepisli  bona  in  Nila  tiia,  ol  Lazarus  siini* 
liler  mulu  >.  V.v^a  inullo  inagis  romanel 
eogiiilio  uiiiverruliiiiii  el  niH'eflsarioruin, 
qiia:  |)erlinel  n<l  habiliim  scioiiliaD.  —  la 
1!»), I. c.  aig.  Sed  conlra 

HrSrONDIit)       DICENDUM,       quod      i|UlduiU 


t)E  ANIMA  SEPARATA  -  QU.  XLH  DE  GOGNITIONE  ANIM.E  SEP.  -  ART.  Vlll        499 

posuerunl  habiluiu  scieiUise  non   esse  in  eliain  nec  per  conlrarium  corrumpi  pos- 

ipso  intelleclu,  sed  in  viribus    sensitivis,  sunt  species  inlelligibiles,  qua)  sunt  in  in- 

scilicet  ininginativa,  cogitativa  et  nienio-  tellectu  possibili  :quia  iotentioni  intelligi- 

raliva  ;  ef  quod  species  intelligibiles  non  bili(l)  nihil  est  contr;iriuni;  et  preecipue 

conservantur  in  intellectu  possibili.  Et  si  quantuni   ad    sirapliceai    intelligentiam 

haec  opinio   vera  esset,  sequeretur  qnod  qua  intelligitur  quod  qiiid  est.  Sed  quan- 

deslruclo  corpore  lolaliter  habilus  scien-  tuni  ad  operationem,  qua  intelleclus  com- 

tiae  hic  arquisiloe  destrueretui-.  Sed  qnia  ponit  et  dividit,  vel   eliam    ratiocinatur 

scientia  est  in  intellectu,  qui  est  «  locus  sic  invenilur  contrarietas  in    intellectu, 

specieruni  j,  oportet  quod  habilus  scien-  secundum  quod  falsum  in    propositione 

tiae  hic  acquisilae  parlim  sit  in  praediclis  vel   in    argumentatione    est    contrarium 

viribus  sensilivis,  et  partim   in  ipso  in-  vero.  Et  hoc  modo  interdum  scienlia  cor- 

telleclu.  Et  hoc  polest  considcrari  ex  ipsis  rumpitur    per  contrarium,  dum    scilicet 

adibics,  ex  quibus    habitus    scicnliae  ac-  abquis  per  falsani   argumentationem  ab- 

quiritur.  Nam  habitus  sunt  similes  ncli-  ducilura  scientia  veritatis.  Et    ideo  Phi- 

bus,  ex  quibus  acquiruntur,  ut  dicilur  in  losophus   in  libro    praedicto  (I.  c.)  ponit 

2.  Elh.  (c.  1).  Aclus    aulem    inlelleclus,  duos  modos,  quibus  scientia  per  se  cor- 

ex  quibus  in    praesenli    vita  scientia   ac-  rumpitur^scilicet  per  oblivionem  ex  parte 

quiritur,  sunt    per   conversionem    inlel-  raemorativae,   et    deceplionem    ex    parle 

lectus  ad  phantasmala,  qiiae  suntin  prae-  argumentationis  faL^ae.  Sed   hoc  non  ha- 

dictis  viribus   sensitivis.  Unde   per  toles  bet  locum  in  anima   separata.    Unde  di- 

actus  et  i|)Si  inlellectui  pos>ibiIi  ac(|uiri-  cendura  est  quod  habitus  scientiae,  secun- 

tur  facullas  quaeiam  ad  considerandum  dum  quod  est  in  intellectu,  manet  in  ani- 

per  species  susceptas  ;  et  in  praediciis  in-  ma  separala.  —  la,  1.  c.  ;  la  28e,  q.  67, 

ferioribus  viribus  acquiritur  (lUEedamha-  a.  2,  c.  ;    4.  Sent.  dist.  50,  q.  1,  a.  2,  c. 

bilitas,  ut  facilius  per   conversionera  ad  Ad  primum  ergo  dicendura,  quod  Apo- 

ipsas  inlellectus  possit   intelligibilia  spe-  stolus  non  loquitur  ibi  de  scientia  quan- 

culari.  —  la,  q.  89,  a.  5,  c.  tum  ad  habitura,  sed  quantumad  actum; 

Sed  sicut  actus  intellectus  principaliter  unde   ad     hiijus     roborationem    inducit 

quidem  et  forraaliter  est  in  ipso   intelle-  <r  nunc  cognosco  ex  parte  ».  —  la,  I.  c. 

ctu,  materialiler  autem  et  dispositive  in  ad  1. —  Vel  dic,   quod    verbum  Apostoli 

infeiioribus  viribus;  ila    idem  eliam    di-  est  inlehigendum   quandum  ad  i^i,  quod 

cendum  est  de  habilu.  Quanlum  ergo  ad  est  materiale  in   scientia,  et  quantum  ad 

id,  quod  aliquis  praesentis  scientise  habet  modum  intelligendi  :  quia  scilicet  neque 

in  inferioribus  viribus,non  remanebit  in  phanta^mata,  quae  sunt  quosi  raalerialia 

aniraa   separata  ;    sed   quantura    ad    id,  in  habitu  scientiae,  remanebunt  destructo 

quod  habet  in  ipso  intelleclu,  necesse  est  corpore,  neque  erit  usus  scientiaeper  con- 

ut  remaneat,  quia,  ut  d;citur    in   lib.  de  ver&ionem  ad  phantasmata.  —  la  23e,  I. 

Longiiudine  el  Brevilate  Vitce  (c.  2),  du-  c.  ad  1 . 

pliciter  corrunipitur    ali(]ua   forina  :  uno  Ad  secundum  dicendum,  quod  ratio  illa 

modo  per  se,  quando   corrumpitiir  a  suo  procedit  de  corruptione  scienliae  quantura 

conti  ario,    ut    calidura    a   frigido  ;    alio  ad  id,  quod  est  ex  parte  sensitivarum  vi- 

modo  per  acndens,  scilicel  per  corruptio-  rium,  seu  quantum  ad  id,  quod  est  nia- 

nera  subjecli.  Manifestura  est  autera,  quod  teriale  in   habitu  scientiae,  id   est  quan- 

per  corruptionem  subjecli    scientia,  quae  tura  ad  phantasraata,  non   autera  quan^ 

est  in   intelleclu   humano,  corrumpi  non  tura  ad  species    inlelligibiles,    qnae   sunt 

polest,  cum  intellei  tussil  incorruptibilis,  in  in*ellectu  possibili  sicut  formalo.  —  la, 

ut  supra  (in  Physica  q.  92,  a.  un.,  et  q.  K  c.ad  4;  la  2£e,  I.  c.  in  c.  et  ad  2. 

94,  a.  2,  ad  2)    ostensum   est.   Similiter  (i)  ai.  « inteiiigibiiium ». 


500  QUARTA  PAHS  —  METAPHYSICA 

Ad  lrrtiu77i  d\cend[im,   qiiod    sirnt  se-  copnilio  siiipnlarinm  etronlingenliiim,  iit 

cundum  slatnram  cor|>oris  aliqnis  minns  diclnm  est(art.  proeced.  arg.  Sedconh-a)\ 

bonns  erit  major  aliqno   maL-is   bono,  ila  sed  hseo  remanet  in    anima   separata,  nt 

nihil  i.rohibel  aliqu'^m  minus  bonum  hn-  diclnm  e?t  (ihid.)  :  ergo  et  illa   remane- 

bere  alirjuem  scienlise  habitum  in  fulnro,  bit;  sed  illa  esl  actns  scienlia?  hic  nc(|ni- 

quem   non    habet   aliquis  raagis  bonus  ;  silae  :  ergo  ani  ma  scparala    poieiit  exor- 

sed  tamen  hoc  quasi   nullius  momenli  est  cere  aclum  sciei  ticC  hic  acquisilae,  atqne 

in  comparationt."  ad    aUas   praeroLrativas,  adeo  poterit  illo  nti. 

qnas    meliores    habebunt.    —   la,    1.    c.  Respo.ndf.o  dicendum,  qnod  in  nclu  est 

ad  2.  duo  considerare.scilicet  s/'e'jVm  aclns   et 

Ad  qnartum'  dicendiim,  quod    utrnqne  modnm  i|)^ius.  Et   species   (|nidem  aclus 

scienlia  non  esl  unius  rationis  ;  nndenul-  consideratur    ex   objiclo,  in  qiiod    aclus 

lum  inconveniens  sequilur.  —  Ibid.  ad  3.  coiri  usciliva;   virlulis   diiig;ilnr  per   spe- 

ciem,    qua)  est    objicti    siinililndo  ;    sed 

. -._,^,,, ,,,.  ,„  modns  aclus  pensalurex  viilute  agenlis: 

AnllLULL.T  W  .            i     i        •        •  i         •       •  ■ 

sicul  quod  aliipiis  videat  la|U(lein,  conlin- 

*  UTRUM  AMMA  SEPARATA  possiT  LTi  iiA-  pil  e^  spccie  Kijtidis,  qucc    t"St    in  oculo  ; 

LiTU  scinNTi.f  niG  AcouisiT.i:.  ^ed  (piod  aculo  vidcal,  conlingit    ex  mi- 

tule  visiva  oculi.  Cuin  igilur   sj)  ries  in- 

Vid.Uir  quod  anima  separata  non  pos-  tellij:ibiles  maneant    in   aninia    scpnrala, 

sil  uti  habilu  sci.nlia;  hic  arqui-iil».  sirnt    diclum   esl    (arl.  jmeced.),  slalus 

1.  hicit  enim  Pliilo.sophus  (l.  de  Anima  antemanima)  .separala)  no.i  sil  idom,  sicul 
/ex^GO;  c.  4\  quod  cor|K)re  corniplo  inodo  est.  seqiiilur  qnod.sccuhduru  spe- 
anima  neipiu  remini*cilur  nequi*  amal ;  cios  inielli-jihiles  hic  uiqiiisitosanimu  se- 
sed  consideiaro  ea,  (piw  jirius  novit,  esl  parala  intollijjiMO  po.«isil  q-  O)  piius  inlol- 
remini.-ci  :  er^o  anim.i  sepnrala  non  po-  |omI  ;  ni»n  lnnen  eotlem  nuulo,  scihret 
le>t  hab.re  acliim  snimliic  (puu  hic  ac-  por  con\er.-»ionom  ad  phaiil;i>inalu,  sod 
quiiitup.  —  la,  (j.   80,  a.  0,  nrtj,  1.  per   modnm   conveniinlom  aiiima?  sopa- 

2.  Pra?leroa,  specioH  inlelli),'il»ile-.  non  rala\  Kl  ila  ininrl  <pii.|..'iii  in  unima  se- 
eruntpolcnlioros  inanimasepaiMla.quain  painla  aclus  .cioiilia)  hic  nrcpii.-ila',  std 
sint  in  anima  coipori  unila  ;  «ed  (>er  «;»€•  non  socun.lnin  oumliin  moduin.  —  la, 
cies    inlelligihiles    non    |)0*59iimus    inodo  (j.  8'J,  n.  0,  c. 

iiil.Ili';eio    nisi  con\eil«'iido    nos    siiper  i4(/ ;»nmum  ergo  dicendum,  (pio  I  Plii- 

phantiismata,  siiut  •lii-lum  o<4i    (supra    in  losophiis  loquilnr    do    romii.isccnliu,  >o- 

Physica  q.  'Jli,  a.  5)  :  erj?o  iiec  uniina  se-  cunduin  (pH>d   nieinoria  poriinol   ad  phr- 

j)arula  hoc  poteril,  el  ila  non  poloril  ani-  Inn  son.Mlivam,    non    aulein    sociiiidnin 

m.i  Hoparata  uli  habitu   bcienlia)    hic   ac-  (piod  inomoria    esl  in    inlolh-clii,  ul    dic- 

(piihil*.  —  ///('/.  ai^'.  2.  lum  osl  (supra  in  IMiy^ica   q.  U2,  a.  un., 

.1.  Pia;torea,  habilus  similo'*  aclus  red-  in  c.  el  ud  'i,  Vrl  dic. ;   cf.  ilud.  cj.  '.»3,  a. 

dunl  aclibus,  por  qnos  acquirunliir  ;  sed  3).  —  lu,  I.  c.  ad  l. 

habitus  scienlia)  hic  ucquiiilur  per  uitua  Ad  aecnnduin    dicenduin,  qiiod   divcr- 

intoll  clus   convorloiitis  se   oupra    phan-  sus  inodui  inleiligondi    nun    |  ru\enil  ix 

tnsmnta  :  orgo  non  polrst  ulios  acliin  rod-  divur^itile    ii|>ucicruin,     ted   fX    dixordo 

dero  ;  st-d  tulob  uclus  non  coinputunl  uni-  slulu  aniina)  iiilelli^'oiili«.  —  H>id.  ud  '2. 

ina)  sopar.ila}  :  er^u  oniina  Hepuruta  nun  .1/  terttnm  dimiduin,  (piod  iicliH,  |ivr 

habobit  alitpicm  urluin   ^cionlia)    hic  uc-  (juu^  ucqnii  ilur  hubilu^,  tfunl  »iinilo!<  acti* 

qui^ilx*.  —  Ibiit.  av^.  3.  bue,  qnos    h.lbiltis    (^auAnnl,  (piantuiu  uvl 

Sed  conlra  ent,  quod    co^'nilio    Uiiiver-  .•^,.iMicui  aciui*,  non   autoin   «piJiiluiii    iul 

salinm  ol  nocos.sarioriim  osl  lirmior  qiiniii  iiiolnin  o^ondi.  Njin   opiMUi  i    juslu,  itod 


DE  ANIMA  SEP\RATA  -  OU.  XLII  DE 

non  jtisle,  kl  est  delcclnbilitt^r^  nnusat  ha- 
bitiim  JMStitise  polilicae,  per  qnoiu  delec- 
labiliter  operanuir.  —  Ibid,  ad  3. 

ARTICULUS  X 

*    UTRUM    DISTANTIA   LOCALTS    IMPRDIAT    CO- 
GNlTIOiNEM   ANIM.E    SEPARAT.I?:. 

Videlur  qnod  distnntia  locolis  impediat 
cognitioneni  aniniae  separalai. 

1.  Aninia  enini  hic  existens  ea,  quse 
hic  agunlur,  co.ono^cit ;  sed  existens  in 
reccptv^culo  sibi  debito  ea,qiiae  hic  asrun- 
tur,  non  cognoscit;  undo  dicit  Augusti- 
nus  in  libro  de  Cura  pro  Morfnis  hnbenda 
(c.  13;  —  Mijne  t.  40,  col.  60S)  :  «  Ibi 
sunt  dcfuncloruni  anima?,  ubi  en,quae  hic 
aguntur,  scire  non  possunt  ».  Ergo  localis 
distanlia  cognitionem  animse  bcparatae 
impodit.  —  la,  q.  89,  a.  7,  aig.  1  ;  4. 
iSe//f.  dist.  50,  q.  1,  a.  4,  arg    1. 

2.  iTselerea,  naturalis  cognilio  animse 
separa^ae  non.  Cct  potior  quam  naturalis 
cognitio  doemonis  ;  sed  doe.nones  nalurali 
cogiiilione  non  cognoscunt  absentia,  unde 
AugMSlinus  iii  libiode  Divinatione  Dcemo- 
nnm  (o.  3  et  5  ;  —  Migno  t.  40,  col.  584 
et  586)  dicit,  quod  ea,  quae  etiam  alibi 
fjunt,  celeritate  motus  sui  cito  ad  nos  de- 
ferunt,  ut  qnasi  ea  prsedicere  vidcantur, 
quae  nos  postea  nuiiiiantibus  hominibus 
sumus  scilui'i.  Ad  hoc  aiitem  nihil  tace- 
ret  celeritas  molus,  si  hic  nobiscuni  exi- 
sleides  absenlia  cognoscere  possent.  Ergo 
anima  t-eparata  non  cognosoit  absentia, 
et  sic  ejus  cognitio  per  localem  distan- 
tiam  impeditiir.  — 4.  Sent.  I.  c.  arg.  2; 
la,  I.  c.  arir.  2. 

3.  Prselerea,  sicut  dislat  aliquis  secun- 
d'im  locuin,  ita  secundum  tempus  ;  sed 
distantia  temporis  impe  lit  cogni.ionem 
animse  separalae;  non  enim  cognoscit  fu- 
lura  :  ergo  videtur  quod  distanlia  se- 
cundum  Incum  animse  separatse  cognilio- 
nem  impe  liat.  —  la,  1.  c.  arg.  3  ;  4. 
Senl.  1.  c.  arg.  4. 

4.  Prseterea,    omnis   cognoscens    reni 


COGNITIONE  ANIM.E  SEP.  —  ART.  X  501 

sub  hio  et  n;inc  alitcr  cognoscit  sub  hic 
et  nunc  quae  sunt  hic,  et  quse  sunt  alibi; 
sed  anima  separata  cognoscit  sub  hic  et 
nunc,  quia  cognoscit  singularia,  ut  dic- 
lum  est  (supra  a.  6)  :  ergo  alitor  cogno- 
scit  propinqua  et  remota;  et  sic  idem 
est,  quo  1  prius.  — 4.   Sent.  I.  c.  arg.  3. 

5.  Prseterea,  operatio  non  excedit  sub- 
stantiam  operantis ;  unde  Damascenus 
(2.  de  Fide  Oiihod.  c.  3 ;  —  Mignc  PP. 
Gr.  t.  94,  col.  870)  dicit,  quod  angeli  ibi 
sunt,  ubi  operantur;  sed  anima  separata 
est  in  aliquo  loco,  cum  ei  corporalis  lo- 
cus  pro  receptaculo  assignetur  ;  ergo 
operatio  animse  separatse  non  potest  se 
extendere  uUra  locum  illum  ;  et  sic  ea, 
quse  sunt  distantia  secundum  locum,  co- 
gnoscere  non  potest. —  Ibid.  arg.  5. 

Sed  contra  :  1.  Sancti  a  damnalis  di- 
stant  maxime  eliam  secundum  locum; 
sed  damnali  vident  beatos,  ut  patet  Luc. 
16,  23,  de  divite,  qui  in  tormentis  positus 
Abraham  et  Lazarum  vidit  :  ergo  localis 
distanlia  non  impedit  cognitionem  animse 
separalse. — Ibid.  arg.  1  Sedcontra;  la,  1. 
c.  aru'.  Sed  contra, 

2.  PrselLTea,  nulla  operatio  impeditur 
per  locidistantiam,  nisi  sit  situalis,  quia 
propinqiium  et  distans  secundum  locum 
ad  situin  pertincre  vitletur  ;  sed  anima 
separota  non  habet  aliam  cognitionem 
nisi  intolloctivam,cum  potentiis  sensiLivis 
non  utatur,  inlellectiva  autem  cognitio 
nullo  modo  est  situalis,  cum  non  fiat  per 
corporea  instrumenta  :  ergo  ad  cognitio- 
nem  animse  separalse  nihil  loci  propin- 
quitasfacit  vel  distantia.  — k.Sent.  I.  c. 
arsr.  2  Sed  contra. 

Hespondeo  dicendum,  quod  quilam  po- 
suerunt,  quod  anima  ^eparata  cognoscit 
singulaiia  abstralienJo  a  sensibilibus. 
Qaod  bi  esset  verum,  posset  dici,  quod  di- 
stantia  localis  impeJiret  animse  separatse 
cognitionem.  Requireretur  enim  quod 
vel  sensibilia  agerentin  animam  separa- 
tam,  vel  anima  separala  in  sensibilia;  et 
quantum  ad  utrumque  requireretur  di- 
stantia  determinala  da,  q.  89,  a.  7,  c). 
Nam    rerum    sensibilium   actiones    non 


502  OUARTA  PARS  ■ 

tequaliterse  extendunt  ad  propinquiim  et 
dislans,  cuni  per  propinqua  in  dislantia 
movcanlur;  et  sic  in  remolis  virlus  primi 
agenlis  paulatim  defioit;  et  inde  eslquod 
non  po;^sumus  sentire  ea,  qna)  sunt  procul 
a  nobis  (4.  Sent.  di^t.  [)0,  q.  I,  a.  4,  c). 

—  Sed  prscdicla  [  ositio  Cst  impo^sibilis  : 
qtiia  abstractio  specierum  a  sens  bilibus 
fit  medianlibus  sensibus  et  aliis  puleutiis 
sensilivis,  qiiaj  in  anima  separala  aclu 
non  nianent.  Inlclli^it  aulem  animasepa- 
rata  sini^ularia  per  influxum  specierum 
ex  divino  luraine,  qnoJ  a^quuliter  se  lia- 
bet  ad  propinquum  et  Jislans,  sicut  et 
ipsae  species.  Unde  dist.mti.i  localis  nuHo 
modo  irapedit  animae  separatae  co.^nilio- 
nem.  —  la,  q.  89,  a.  7,  c.  ;  4.  Senl.  1.  c. 

Ad  primum  erj^o  diccndum,  quod 
quamvis  oliquaj  anima)  defunctorum  in 
suis  recepiaculis  existenles  ea,  quai  hic 
aguntur,  ignorenl,  non  tamcn  lioc  conlin- 
git  propter  localem  dist.inliam,  sed  prop- 
ler  aliquam  aliam  rausam,  utpole  quia 
afficiuntur  vehemenler  ad  ea.qua;  in  illis 
rcceptaculis  jiaiiunlur,  vel  etiam  quia 
influcnlia  supcrioris  subatanlia?,  quumvis 
eas  peificiat  ad  aliqua  cognoscenda,  non 
tamen  ad  omnia,  &cd  ad  illa  lantum,  (|ua' 
ei   secundum    modum  suura  corapclunt. 

—  4.  Sent.  I.  c.  a  I  1  ;  la,  I   c.  ad  1. 

Ad  secundiim  dicendum,  (|uod  Augu- 
slinus  ibi  !u(]uiliir  secundum  opiiiionem 
illam,  qua  aliqui  posuerunt,  quod  daMiio- 
nes  tuibent  corpora  naturaliter  !^ibi  iinila. 
secundum  ijuaiii  po^ilionem  cliuin  polen- 
lias  sensilivas  habere  |>0!«Munt,  ad  qua- 
rum  cognitioiiem  re(|uiriliii'  deleriiiinala 
di^tantia;  *l  hanc  opini(jiicm  eliara  in 
eodera  lihro  (c.  3  et  4  ;  —  Migne  col.  j84 
et  5»5)  Au>:u?liiiiis  expresx;  langil,  licet 
illara  ma^i-<  recitando  «juam  a.s^erend<j 
langeie  videalur,  iit  palet  per  ea,  ipia) 
dicil.  21.  de  Civ.  Dei  c.  10;  —  Migno  t. 
41,  col.  724  (la,  (|.  89,  a.  7,  od  2).  Unde 
non  ebt  oiraile  de  aiiiuia  separalu,  (|iia' 
hoc  ra(»4lo  iion  togno.^cil.  —  4.  Sent.  I.  c. 
ad  2;  la,  I.  c. 

Ad  leriium  dicendiira,  (|Uod  rutura,  (|iix 
dislanl  secundiim  terapus,  nun  suiit    cn- 


METAPHYSICA 

lia  in  actu ;  unde  iu  se  ipsis  non  sunt 
cognoscibilia  :  quia  sicut  deficit  aliqnid 
ab  entilate,  ita  deficit  a  cognoscibiiilole. 
Sed  ea,  quae  sunt  dislanlia  secundura 
locum,  sunt  entia  in  actu,  et  S'  cundum 
se  cognoscibilia  :  unde  i  on  est  eadem 
ratio  de  dislanlia  loci  el  de  dislantia  lcm- 
poiis.  —  la,  I.  c.  ad  3;  4.  Sent.  I.  c 
ad  4. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  ralio  illa 
recte  jiroccderet,  si  anima  separata  co- 
gnosceret  Cii,  quae  sunt  hic  et  nunc,  sicut 
in  sensu  acci  lit ;  ted  hoc  est  fjlsum,  ut 
dictum  est  (in  c.)  :  unde  ratio  non  sequi- 
tur.  —  4.  Sent.  I.  c.  ad  3. 

Ad  quinlum  dicendum.  quod  operatio, 
prout  est  acci  lens  quoilaui  hnbens  esse 
in  subjecio,  non  exlendilur  ultra  suum 
subjectum;  sed  prout  com|»aralur  ad  ob- 
jectum,  sic  ullia  suum  subjeclum  exlen- 
ditur,  sicut  nunc  per  animam  oxislenlera 
in  curpore  cognosciraus  ea,  qnai  in  coclo 
sunt;  el  sic  etiain  nitiil  prohibet  animam 
separatam  dislantia  secundura  locuia  oo- 
gnosceie.  — -  Ibid.  ad  j. 

AllTICULUS  XI 

*  LTnUM  .\N1M.«  SliPARAT.*:  COCNOSCANT  EA, 
.     QU-t:    IIIC  ACU.NTUH. 

Videtur  quud  aniin:o  soporala)  cogno- 
scanl  ea,  qniu  hic  oguntur. 

1.  Nisi  eiiim  ca  cognoscerenl,  do  oia 
cuiMin  non  hab  rcnl.  S.:d  liubenl  curam 
de  hiH,  (|(ia'  hic  a^'Uiiliir,  secimduiii  iilud 
Luc.  IG,  28  :  «  hubeo  qiiiiiquo  fiMlres... 
ul  lectilicetur  (I)  illis,  ne  ol  ipsi  venianl 
iii  hunc  hjcuiii  lorraenluriim.  >  Krgo  uni- 
rax'  bOpuraUi)  c^jgnosciinl  eu,  ({iiio  hic 
aguntur.  —  la,  q.  89,  u.  8,  urg.  1. 

2.  I'r;L'liico,  frequonler  nioilui  vi\i8 
ap|>arent  vul  dorraienlilius  Vi  I  \igiliiiti- 
bu^i,  el  eoA  admoiienl  do  hU  <|ua}  hic 
ugiintur  :  ricut  Sunuel  appuruil  Sauli, 
ul  habetur  I.  Urtj  2H,  12  M|q.  Sed  hoc 
non  e8iel,si  c.i  ipi.i*  tiic  sniil  non  cogno- 

(t)  Vnlff.  <  i«at«tar.  » 


DE  ANIMA  SEPARATA.  —  QU.  XLII  DE  GOGNITIONE  ANIM.E  SEP.  —  ART.  XI        503 

scerent  :  ergo  ea  qua3  hic  aguntur  co-  (c.  13  et  16  in  lib.  de  Cura  pro  Mortuis 

gnoscunt.  —  Ibid.  arg.  2.  agenda;  ~  Migne  1.  c.  col.    604  et   606) 

3.  Praiterea,   animoe  separalae  co.frno-  exjDressedicit,  quoi  nesciuntmorlui  etiam 

sciint  ea,  quse  apud  eas  agunlur;  si  ergo  sancli,  qiiid  agant  vivi  et  eorum  filii,  ut 

qu8e  apud  nos  aguntur  non  cognoscerent,  habetur  in  Glossa  supra  illud  «  Abraham 

impediretur  earum  cognilio   per  localem  nescivit  nos  »  {Isai.  63,   16).   Quo  I  qui- 

distantiam,  quod  supra  negatum  est.  —  dem  confirmal  per  hoc  quod  a  matre  sua 

Ibid.  arg.  3.  non  visitabaturnecin  trislitiisconsolaba- 

Sed  conlra  esl,  quod  dicitur  Job  14,  21:  lur,  sicut  quando  vivebat;  nec  esl  proba- 

«  Sive  fuerint  fiiii  ejus  nobiles  sive  igno-  bile,  ut  sit  facLa  vita  feliciore   crude'ior  ; 

biles,  non  intelliget.  »  —  Ibid.  arg.  Sed  et  per  hoc  quod  Dominus  promisit   Josiae 

contra.  regi,  quod  prius   moreretur,    ne   videret 

Respondeo   DiCENDUM,  quod   secundum  maln,  quse  erant  popu^o  superventura,  ut 

naturalem  cognitionem,  de  qua  nunc  hic  habetur  4.  Reg.   (22,   20).  Sed   Augusti- 

agilur,  animae  morluorum    nesciunt  quse  nus  hoc  dubitando   dicit;  unde   praemit- 

hic  aguntur.  Et  hujus  ralio  ex  diclis  (a.  tit  :  «  ut  volet,  accipiat  quisque  quod  di- 

6)    accipi   potest,   quia    anima   sepurata  cam  »  ;  Gregorius  autem  assertive  :  quod 

cognoscit   singularia  per  hoc  quod   quo-  patet  per  hoc,  quod  dicit  :  <t  nullo  modo 

dam  modo  determinata  est  ad  illa  vel  per  credendum  est  »  (1a,  q.  89,  a.  8,  c);  — 

vestigium  alicujus  praecedentis   cognitio-  nisi  dicamus,quod  dictum  Gregorii  sit  in- 

nis  seu  affeclionis,  vel  per  ordinutionem  telligendum  de  cognitione  eorum,qua3  hic 

divinam.  Aniraseautem  mortuorum  secun-  aguntur,  quam  habent  sancti  in  Verbo; 

dum  ordinationem  divinam  et  secundum  diclum   auteni   Augustini   de   cognitione 

modum  essendi  segregalae  sunt  a  conver-  naturali,  in  qua  non  est  simile  de  angelo 

salione  viventium,  et  conjuncLse   cftnver-  et  de  anima  separata,  quia  angelus  natu- 

sationi  spiritualium   substantiarura,  quae  raliter  habet  formas  a  creatione   sibi  in- 

sunt  a  corpore  separalae ;  unde  ea,  quse  ditas,  quibus  singularia  cognoscit  {de  Ve- 

apud  nos  aguntur,  ignorant.  Et  hanc  ra-  rit.  q.8,  a.  11,  ad  12).  —  Quidquid  lamen 

tionemassignat  Gregoriu>  in  12.  J/om/mm  sit,  magis  videtur  secundum   sententiam 

(c.  21;  —  AJigne  t.  75,  col.  999]  dicens  :  Gregorii,  quod  animae   sanctorum  Deum 

«  Morlui  vita  in   carne   viventium  po?t  videntes  oiniiia  prsesentia  quse  hic  agun- 

eos   qualiter  disponutur,    nesciunt,  quia  tur  cognoscant ;  sunt  enim  angelis  sequa- 

vita  sp.ritus   longe  est   a  vita  carnis,  et  les,  de  quibus  etiam  Augustinus  asserit, 

sicut  corporea  atque   incorporea  diversa  quod  ea,  quse  apud   vivos  aguntur,  n  m 

sunt  genei'e,  ila  sunt  dislincla  cognilio-  ignorant.    Sed    quia    sancLorura    anirase 

ne.  »  Et   hoc   etiara  videtur   Augustinus  sunt    perfectissirae  justitise  divinse   con- 

tangere  in  lib.  de  Cnra  pro  Morlais  haben-  juncise,  nec  Iristantur  nec  rebus   viven- 

da  (c.  13;  —  Migne  t.   40,    col.  604)  di-  tiura   se  ingerunt,  secundum  quod  jiisti- 

cens,  quod  anirase  morluorura  rebus  vi-  tise  divinse  dispositio  exigit.  —  la,  q.  89, 

ventiura  non  intersunt.  —  la,    q.  89,  a.  a.  8,  c. 
8,  c.  Ad  primum  ergo  dicendura,  quod  ani- 

Sed  quantura  ad  animas  bealorum  vide-  mse  morluorura  possunt  habere  curara  de 

tur  esse  differentia   inter  Gieyoi iura   et  rebus  viventiuin,  eliam  si  ignorent  eorura 

Augubtinura.  Nara  Gregorius  ibidera  sub-  statura  :   sicut  nos  habemus  de  raortuis, 

dit  :  <i:  QuoJ  lamen  de  animabus   sanctis  eis  sufFragia  impendendo,  quaravis  eorum 

sentiendum  non  est,  quia  quse  intus  om-  statum   ignoreraus.   Possunt  etiam  facta 

nipotentis  Dei   claritatem   vident,    nullo  viventium  non   per  se   ipsos  cognoscere, 

mo  lo  credendum    est,  quoJ  sit  foris  ali-  sed  vel   per  animas  eorum,  qui    hinc  ad 

quid  quod  ignorent.  »  —  Augustinus  vero  eos  accedunt,  vel  per  angelos  seu  dsemo- 


504  '  QUARTA  PARS  - 

nes,  vel  eliam  spiritu  Dei  revelante,  sicut 
Augustinus  (in  eodem  !ii)ro  c.  15;  — 
Migne  col.  600)  dicil.  —  Ibid.  ad  1. 

Adsecundum  dicendiim,  quod  hoc  quod 
mortui  viventibus  a(3parenl  qualitercun- 
que,  vel  contingit  per  specialem  Dei  dis- 
pensationem,  ut  animae  mortuorum  rebus 
viventium  intersint ;  et  est  inter  divina 
miracula  comnutandum;  —  vel  hujus- 
modi  apparitiones  fiunt  per  operationes 
angelorum  bonorum  vel  malorum,  etinm 
icrnorantibus  mortuis,  sicut  etiaui  vivi 
igno^antes  aliis  viventibus  apparenl  in 
somiiis,  ut  Aiigustiiius  dicit  (in  libro 
praidicio  c.  10  ^qq.  ;  —  Migne  col.  600 
S(jq.).  Unde  et  de  Samuele  dici  potest, 
qiiod  ipse  apparuit  per  di.S|tensationem 
di\inam,  sccundum  hoc  qiiod  dicitur  /ic- 
cli.  40,  23,  quod  <  dormivit  et  notiim  f-cit 
regi  finem  vilae  suie  »  ;  —  vel  illa  appa- 
rilio  fuil[)rocurata  perdaemones;  si  tamen 
F.cclesitstici  auoloritas  non  reci|»ialur, 
(iropter  hoc  qiiol  intci' canonicas  sciiptu- 
rus  apud  llebraios  iion  habclur.  —  Ihid- 
ad  2. 

Ad  terlrtim  (liceiidum,  (juoJ  ignoranliu 
hujusmodi  non  conlmgit  ex  loculi  di.-lan- 
tia,8ed  propltT  causum  prajdiclain  (in  c). 
—  Ihid.  ad  3. 


ARTICULUS  XII 

•    UTRUM   ANIMA    SLIPAnATA    COC.SQSC.KT 
COCITATIONUS    C0nDI8. 

Videtur  qur»d  anima  .separatn  rot/no- 
scal  cngitationes  cordi*». 

1.  Sicut  enim  se  habel  visus  corporali^ 
ad  figuram  corporulciu,  ila  se  habol  vi- 
8US  spiritu.ili.s  ad  formam  Mpiriluulein. 
Sed  vi.^us  st.-nsibilis  <-orp<iruliH  |)uletil  vi- 
dere  furmum  corporalem  in  re  sen.^ibili 
exl8leiil<,'m  {dn  Malo  q.  10,  o.  8,  urg.  2); 
nam  videns  corpus  simul  Niil<l  ngurum 
corj)oris  {de  \'eiit.  (\.  8,  a.  13,  urg.  2). 
Ergo  visus  spinluulis  aiiiiiia>  separula» 
polesl  vidcre  forinam  Mpiriluileiu  in  nu- 
Hlra    anima    exislenlfin.  Sed    sotundiim 


.  METAPHYSICA 

illam  formantur  cogitaliones  cordis;  ergo 
anima  separata  potest  co?noscere  cogitn- 
tiones  cordis.  —  de  Malo  I.  c. ;  la,  q.  57, 
a.  4,  arg.  2  ;  de  Verit.  i.  c. 

2.  Prseterea,  intelleclus  noster  magis 
cognosoit  ea,  quae  sunt  minus  inlelligibi- 
lid  secundum  naluram,  propter  hoc  quod 
recipit  cognitionem  a  sensu;  quod  in  ani- 
mabus  separatis  locum  non  habet  :  et  sic 
mngis  cognoscunt  ea,  quae  sunt  secun- 
dum  se  magis  cognoscibilia  {de  Malo  q. 
16,  a.  8,  a.  o).  Sed  spccies  in  inlellectu 
existentes  sunt  intelluibiles  actu,  et  per 
conseipiens  magis  sccundiim  se  cogno- 
scibile^,  quum  furmae  in  lebus  maleiiali- 
bus  existentes,  quae  sunt  inlelligibiles  in 
polentia  tuntum.  Cum  ergo  anima  sepa- 
rata  suo  intelleclu  copnoscat  lormas  in 
rebus  matcriulibus  existiMites,  mullo  for- 
tius  cognoscere  poterit  species  inlellectus 
noslri  vel  alterius  aniiii3e  separatie,  se- 
cundum  quas  foniumUir  cujjllationes. 
Ergo  p  )t<?st  videre  cogitaliones  noslras 
vel  alleriiis  unimaj  ^eparulaj.  —  de  Wril. 
I.  c.  arg.  3  ;  dc  Malo  I.  c.  ;  l;i,  I.  c.  arg.  3. 

3.  PiJet.  rei,  propter  (piod  unnmipiud. 
que,  et  illud  nuigis;  sed  ipso  inlelloclus 
noster  esl  iulelligibiiis  pcr  speciem  intel- 
ligibilom  in  co  oxislentem,  ul  pulet  per 
IMiilosophum  iu  3.  de  Anima  {text.  37 
6ijq. ;  c.  8)  :  ergo  cum  unima  soparala 
cognuscat  substuntium  intellectus  no.-lri, 
miilto  niagis  cugnuscet  specios  intelligibi- 
lc.i  ipsius,  secundiim  qias  furmunlur 
cugiluliuncs.  —  dc  .Mulo  I.  c.  arg.  <». 

4.  1'iiLterea,  vtTbmn  curdis  interitis 
magis  e->t  simile  aniiiKTD  se|)urul;r,  qua- 
esl  .spiritiiulis  .><ub.>tdntiu,  quam  voil»uin 
exlerius  hominis,  quud  Ost  curporalo  ;  sed 
anima  t.o|Kiiulu  cognoscil  verbum  exle- 
nus  huminix,  (juod  oro  prolVrlur,  cum 
CDgnuscul  nuiltu  singulunu,  ul  dictuiu  esl 
(a.  0)  :  er^o  mullo  inugit»  cugnoscel  vor- 
bum  intirius,  i|uud  p<>rliiiel  uJ  c<»gilalio- 
nein,  ul  putet  per  AiiguHlinum  (l'i.  de 
Trin.  c.  7 ;  -  Migno  l.  42,  cul.  1043).  - 
Ihid.  urg.  11. 

!S.  Pr&rtereu,cogiiitiu  huininis  nun(|uuiit 
«>t  Hiiio  ph;iiil.i-.malo,  ut  •licluin  orl  (»u- 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XLII  COGNITIONE  ANIM.E  SEP.  —  ART.  XII 


505 


pra  in  Physica  q.  9o,  a.  ^);  sed  aniina 
separala  cognoscit  ph;inlasmala,  quae  sunt 
iii  nostra  imaginatione,  cum  sint  res  sen- 
sibiles  :  ergo  clium  cognoscit  cogitatio- 
nes    nostras.  —  de   Verit.   q.  8,    a.    13, 

Sed  contra  est,  quod  proprium  Dei  non 
convenit  animae  separalae;  sed  cigno- 
scere  cogitationes  cordium  est  proprium 
Dei,  secundum  illud  Jerem.  17,  9.  10  : 
«  Pravum  (I)  est  cor  hominis  et  inscru- 
tabiie,  et  quis  coi;noscet  iilud?  Ego  Do- 
mimis  scrulans  conla  »  (1).  Ergo  anima 
separata  non  cognoscit  secrela  cordium. 
—  la,  q.  57,  a.  4,  arg.  Sed  contra. 


nam  volunlas  non  cst  alicu'us  boni  parlL 
cularis  ut  proj^rii  objecti,  sed  boni  uni- 
versalis,  cujus  radix  e?t  summiim  bonum. 
Id  autem,  quod  cadit  sub  ordine  superio- 
ris  cauras,  non  potest  cognoscere  inferior 
causa,  sed  solum  superior  causa  raovens, 
et  ille  qui  movetur  :  sicut  si  aliquis  civis 
est  sub  praiposilo  tam(|uam  sub  inferiore 
causa,  et  sub  rege  tamquam  sub  supre- 
ma,  non  poterit  praeposilus  cognoscere 
circa  civem,  si  quid  immediate  rex  circa 
ipsum  ordinaverit;  sed  hoc  sciet  solum 
rex,  et  civis  qui  movetur  secundum  ordi- 
nem  regis.  Unde  cum  voluntos  interius 
non  possit  ab  alio  nisi  a  Deo  moveri,  cu- 


Respondeo    DicENDUM,    quod    cogitalio     jus  ordini   immediate  subest    raotiis  vo- 


cordis  dupliciter  potest  cognosci  :  uno 
modo  in  suo  effeclu;  et  sic  non  solura  ab 
anima  se(»arala  et  ob  angelo,  sed  etiam 
ab  horaine  cognosci  potest,  et  lanlo  sub- 
tilius,  quanto  elTei  tus  hnjusmodi  fuerit 
magis  occultus.  Cognoscitur  enim  cogita- 


luntatis,  et  per  conseqnens  voluntariae 
cogilationis ;  ea  quae  cx  voluntate  sola  de- 
pendent,  ut  voluntariae  cogitationes,  et 
quae  in  volunlate  sola  sunl,  ut  ejus  mo- 
tus  liberi,  soli  Dco  sunt  ijola  {de  Malo  I. 
c).  Maiiifcstum  enim  est,  quod   ex   sola 


lio  iiiterdiim  non  boliim  per  aclum   exte-     volunlale  dependet,  quod  aliquis  actu  ali- 


riorem,  sed  etiam  per  imrautationera  vuU 
lus  (la,  q.  57,  a.  4,  c.)  :  sic  liraentes 
palles-cunt,  et  verecuudati  erubescunl,  ut 
dicit  Philosophus  in  4.  Elh.  c.  9,  al.  IS 
(de  Malo  q.  16,  a.  8,  c);  et  etiam  medici 
a'iquas  affecliones  animi  per  pulsum  co- 
gnoscere  possunt,  et  raulto  raagis  animae 
separaiaD,  quanto  subtilius  hujusraodi  ira- 
mulaliones  occultas  corporales  perpen- 
dunt.  —  la,  1.  c 

Alio  modo  possunt  cognosci   cogitatio- 


qua  consideret  :  quia  cum  aliquis  habet 
habitum  scienliae  vel  species  intelligibi- 
les  in  eo  existentes,  utitur  eis  cum  vult. 
Et  ideo  dicit  Aposlolus  1.  ad  Cor.  (2,  11): 
Quae  sunt  hominis  nemo  novit  nisi  spiri- 
lus  liominis,  qui  in  ipso  est.  —  la,  q.  57, 
a.  4,  c  ;  de  Malo  I.  c  ;  de  Veril.  q.  8,  a. 
13,  c 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licct 
anima  separata  videat  species  intelligibi- 
lcs  nostri  intellectus,  non  tamen  sequilur 


nes  prout  sunt  in  inlellectu,  et  olleclio-  quo  1  videat  qualiler  illis  utamur,  actua- 
nes  prout  sunt  in  vuluiitute ;  et  sic  solus  Httr  considerando  (la,  1.  c  ad  2).  Ex  una 
Deus  cogitationes  cordiura  et  aff.ctiones  enim  specie,  quam  intellectus  penes  se 
vuluntotum  cognoscere  polest.  Cujus  ra-  hubet,  in  diversas  cogitaliones  prodit,  sic- 
tio  est,  quia  voluiitas  rationalis  crealurse  ut  per  speciem  homini.s  varia  de  homine 
soli  Dco  subjacet,  et  ipse  solus  in  eam  po.~siimus  cogilare;  unde  licet  anima  se- 
operari  potesl,  qui  est  principale  ejusob-  parata  videret  intellectum  nostrum  figu- 
jectura  et  ultimus  finis  (la,  1.  c).  Mutus  rari  per  speciera  hominis,  non  sequitur 
enim  voluntutis  humanae  dependet  ex  quod  cogitalionera  cordis  deterrainate 
surarao  ordine   rerum,  qui  est   suramum     cogi  o^ceret.  —  de  Verit.  1.  c.  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quoJ  ralio  illa 
concludit,  quod  aniraa  separata  cogno- 
scal  formara  inlelligibilem  no.-tri  intel- 
lectus;  non  tamen  sequitur  ex  hoc,  quod 
cognoscat  cogitationem  {de  Malo  1.  c.   ad 


bonum,  quod  etiam  secundum  Plulonera 
et  ArisloLelera  ponilur   allissima  causa ; 

(1)  Vulg.  «  Pravum  est  cor  omnium  et  inscruta- 
bile;  quis  cognoscet  illud?  Ego  Dominus  scrutans 
cor  ». 


506  QUARTA  PARS 

5) ;  non  enim  omnia  actu  cogilamu?,  quo- 
rum  species  apiid  nos  habemus,  cum 
quandoque  species  sint  in  nobis  in  halntu 
tanlum.  —  de  Verit.  1.  c.  ad  3;  de  Alalo 
I.  c. 

Ad  lerlium  dicendum  est  simililer  ; 
qiiamvis  etiam  ad  hoc  dici  possit,  quod 
intelleclus  nobis  ipsis  e^t  inleliiL-ibilis 
per  speciem  intelligibilem,  in  quantum 
scilicet  per  objectum.  cujus  similitudoest 
forina  intelligibilis,  cogiioscimus  aclum, 
et  per  aclum  potenliam.  Nonaiilem  o|joi'- 
tet  ita  esse  quantum  ad  inlellectum  ani- 
mae  separulae.  —  de  Malo  I.  c.  ad  0. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  cognitio 
fit  per  assimilalionem,  non  quidoni  nalu- 
ra^,  sed  inlenlionis  ;  non  enim  lapis  est 
in  anima,  ut  per  eum  Ij|)idc'm  exterio- 
rem  cognoscamus,  ut  Em|icdocles  po^uit, 
scd  sjjecies  laj  jdis  {de  Malo  I.  c.  ad  10). 
IIoc  aulem  posleriori  moJu  luinus  simile 
e-l  ver bum  cordis  onimaj  separiilae.  quuu 
vcrbum  extorius  corporale  :  el  ideo  huc 
cognosci  potest  ab  anima  separala,  non 
illud. 

Ad  fjuiiitiiin  dicciidum,  ipiod  ex  eis- 
deiii  pliaiilasmatibuH  ralio  noslra  in  di- 
veisa  londil  co.Mlando;  ct  ideo  clijin 
|iliaiilasiujlibus  cognilis,  quibtis  anima 
iiiteiidit,  noii  sequitur  (piud  eogilalio 
COgiiosc  itiir.  — d>'  Vrril.  \.c,  od  4. 


-  METAPHYSICA 


OU^.STIO  XI.III  (!) 

*  l)i:     LoCITIO.NK    ANIMAHUM    .SI-PAnATAnUM. 

I'einducon8idorandiuu  cst  do  loculione 
animarum  separatjruni. 

CmCA  HOC  QU.1:RL'iNTL'R  TRIA: 

*  1.  UlniMi  uiia  uiiiiua  Hfparal.i  loi|iniliir  uhi. 
'2.  llriiiii  ie(|ijirulur  «iL-lurmiiiata  tlislanlia 

localis  aij  hoo,  ul  una  aiiium  alii  luqualur. 

*  3.  (llruiu  uiia  aiiiiua  soparata  po«Hil  alii  lo- 

r|ui  ilu,  qiiiMl  aiin<  locuiionciu  ejus  iion  pcr- 
cilMaiil. 

(l>  Kdil.  Ticln.  qu:i-»l.  W. 


ARTIGULUS  I 

*  UTRUM    UNA     ANIMA    SEPAR.\TA    LOQUATUR 

ALU. 

Videtur  quod  una  anima  separata  alii 
non  loquatiir. 

1.  Duplex  enim  est  loculio:  interior, 
per  quam  aliijuis  sibi  ipsi  lo  juilur,  et 
exterior  per  (|uain  aliquis  locpiilur  allori. 
Exterior,  veio  loculio  fit  per  aliquod  si- 
gnum  sensibile,  puta  vocem  vel  nutum, 
vel  aliquod  coiporis  membrum,  [)uta  lin- 
guam  vel  digilum,  qua)  animce  separala} 
compelere  non  possunt.  Ergo  una  anima 
s.'parata  non  loquitur  alii.  —  la,  q. 
107,  a.  1,  arg.  2;  de  Veril.  (j.  9,  a.  4, 
arg.  4;  2.  Sent.  dist.  II,  (|.  2,  a.  3, 
arg.  2. 

2.  Si  dicas  dari  signum,  non  tamen 
sensibilo  sed  inlelle(-'tuale;  —  coiitra, 
lioc  uigiium  inlellectualo  est  a^qualiter 
igiiotiim  cuiu  alio  coiiceplu  luentis,  qui 
manirostandus  cst;  sed  signuiu,  [)erquod 
unus  loquitur  alii,  debet  esso  luaiiiro- 
stiiiu  ei,  cui  locpti  voluiuiis  :  ergo  anima 
separata  nou  loipiitur  alii.  —  2.  Sent.  I. 
c.  arg  2;  de  Verit.  I.  c.  arg.  5. 

W.  Pia-ierea,  lo^juons  extilal  aiidien- 
tem,  ut  atloiidat  suo)  loculioni  ;  sod  non 
vidi-tur  quod  una  aniiua  separala  cxcitet 
aliam  ad  altendoiidiim ;  hoc  oniiu  fil 
ajMid  nos  aliipio  signo  sen^ibili,  quod 
liou  coiu|)Clit  auiiiiiC  bO|)arala} :  ergo  ani- 
ma  separala  nou  lo4|uitur  alii.  —  la,  I. 
c.  arg.  3  ;  2.  Scnt.  I.  c.  arg.  4;  de  Vcrit. 
I.  c.  arg.  r>. 

4.  Pi\L'leri-a,  locutio  csl  motiiK  qiiidaiu 
virluli.s  cngiiMiiilivav,  sed  mnlus  cogiio- 
seitivoj  termiiiatiir  ad  auiiuaiu,  el  non  ad 
id  quod  csl  extiu  :  cigo  jier  loculiouoiu 
iiiiii  ordinatur  uiia  uniina  t^e|Kira(a  uJ 
aliaiu,  til  ei  hiiuiu  cuncepluiu  manirestet. 
—  de  Verit.  I.  c.  aig.  i:i. 

\j.  Pt«t;(orea,  a  lotpionlo  recipilur  ali- 
qiiid  iii  audivnto;  Hod  nihil  flngi  potCMl, 
q  od  una  aniiua  8e))arata  ab  alia  roci- 
poro   po8iii( :   ergo   iina   uniini  Hopurala 


DE  ANIMA  SEPATA  -  QU.  XLIII  DE 

non  potest  loqui    alii.  —  2.    Sent.   1.  c. 
arg.  5. 

6.  Poslremo,  loculio  in  nobis  duplex 
est,  inlerior  el  exlenor  ;  sed  neulra  com- 
petit  animae  separnlae  ;  non  exlerlor,  quia 
formarenlur  voces,  dum  unaalii  loqu' re- 
tur;  neque  inlerior,  nam  hcec  est  coiri- 
tatio  cordis,  ut  palet  per  Anselmum  (Mo- 
nolog.  c.  10,  al.  9,  et  c.  33,  al.  31;  — 
Migne  t.  Ib8,  col.  158  ( t  187)  et  Augusli- 
num  (fie  Magistro  c.  13;  — Miirne  t.  32, 
col.  1218),  quge,  ut  diclum  est  (qnsest. 
praeced.  a.  12),  soli  Deo  potest  esse  nota : 
ergo  una  ariima  separata  non  loquilur 
alii.  —  de  Verit.  I.  c.  arg.  9. 

Sed  contra  :  Anima  separata  non  est 
minoris  virlutis  quam  conjnncla  ;  sed 
conjuncla  corpori  potest  altrri  Io{|uendo 
suam  cogilalionem  manileblare  :  ergo  et 
id  poterit  separata.  —  2.  Sent.  dist.  11, 
q.  2,  a.  3,  arg.  2  Sedcontra;  de  Verit.  q. 
9,  a.  A,  arg.  2  Sed  contra. 

RuspoNDRO  DicEiNDUM,  quod  iu  auimabus 
separatis  aliqiiem  loculionis  modnm  po- 
nere  oporlet.  Cum  enim  anima  sepnrala 
secreta  cordis  non  cognoscat  specialiter 
et  directe,  ut  in  praeced.  quaest.  (a.  12) 
dictimi  est,  oporlet  quoJ  una  alleri  ma- 
nifeslet  suum  conceptum  :  el  liaec  esl,  locu- 
tio  animarum.  In  nobis  enim  locuLio  dici- 
tur  ipsa  manifestalio  inlerioris  verbi, 
quod  mente  concepimus.  —  de  Verit.  q. 
9,  a.  4,  c. 

Quomodo  aiitem  animae  separalac  suos 
conce|)lus  aliis  manifestent,  oporlet  acci- 
pere  cx  simibtudine  rerum  naturaUum, 
eo  quod  formae  naturales  siintquasi  ima- 
gines  immaleiialium,  ut  dicit  Boelhius  {de 
Trin.  c.  2;  —  Migne  l.  64,  col.  1250). 
Invenimus  autem  formam  aliquam  exi- 
stere  in  maleria  tripliciler  :  uno  modo 
imperfecte,  medio  bcilicet  modo  inler 
potenLiam  et  aclum,  sicut  furmse,  qiise 
sunt  in  fieri  ;  alio  modo  in  actu  peife^  Lo, 
quasi  absolulo,  secundum  quod  hubens 
tormam  est  perfectum  in  se  ipso ;  tertio 
modo  in  actu  perfecto,  sed  quasi  relativo, 
secundum  qiiod  habens  formam  poLest 
communicare  alteri  suam  perfectionem  : 


LOCUTIONE  ANIM.E  SEP.  —  AIIT.  I  507 

aliqiiid  enim  est  in   se   lucidum,  et  alia 
illuminare  non  potest.  Simlliter  et  inlel- 
ligibilis    forma    in    intelleclu    tiipliciter 
exisLit:   primo    quasi   medio  modo   inier 
potenliam  etactum,  quando  scilicet  est  in 
hobiLu  ;    seciindo    ut     in    actu    perfecto, 
quauLum  ad  ipsum  intelligenLem;    et  hoc 
est,  quando  intelbgens  aclu  coo-itatsecun- 
dum  formam,  quam  penes  se  habet;  ter- 
tio  vero  in  ordine  ad  alLerum.    Quoniam 
vero  vnlunlas  est,  quae  movet  intellecLum 
ad  suam  operationem,  transiLus  intellii^i- 
bilis  de    primo  gradu  in    secundum   fit 
per  imperiim  voIunLatis;    ipsa  enim  vo- 
luiilas  animae  separalao  lacil,  ut  acluali- 
ler  se  conveiLat  ad  lormas,  quMS  habitua- 
liler  habebat  ;  undein  defiuitioiie  habitus 
dicitur  :  <r  quo  quis  ulitur  cum  voluent  ». 
SimiliLer  aulem  voIunLas  tacit,    ut  intel- 
lectiis   animae    adhuc  perfectlus    fiat    in 
acLu  formae  penes   ipsum   existentis,    ut 
scilicet  de  secundo   giadu    tran.>feratur 
inteiligibile  iii  tertium  gradum,  et  intel- 
lectus  non  solum  seciHuium  se,  sed  eliam 
in  oidine  ad  alium  tali  forma  perficiatur: 
ordinando  scilicet  conceptum   menlis  in 
alterum,    puLa  vel  ad    agen  lum    aliquid 
vel  ad  manifesLandum  alLeri,  in  quo  con- 
sisLiL  ratio  loculionis  ad  alLerum((/e  VeTil. 
1.  c).  Nam   sic^it  (luando  mens   convertit 
se  ad  actu  considerandum  id,  quod  habet 
in  habitu,  tunc  dicitur  aliquis  lo  lui    sibi 
ipsl ;    nam  ipse  concepLus  mentis  interius 
verb um  \ocatuv  :,  ila    quando    coucepLus 
menLis    animae    separalae    oidlnalur    ad 
manifestandum  alteri  per  voIunLatem  ip- 
sius  animae,  conceplus  menLis  unius  ani- 
mae  innolescit  alleri ;  et  sic  loquitur  una 
anima  separata   alLeri ;    nihii  enim  aliud 
est   loqui  ad  alterum    quam   concej^Lum 
menLis  aUeri  manilestare.  —  la,  q.  107, 
a.  1,  c. ;  de  Veril.  1.  c. ;  2.  Sent.  disL.  11, 
q.  2,  a.  3,  c. 

Adprimum  ergo  dicendum,  q;iod  locu- 
tio  exterior,  quae  lit  per  vocem,  est  nobis 
necessaria  propter  obsLaculum  corporis; 
undc  non  convenit  animae  separalae,  sed 
sola  locutio  interior,  ad  quam  per.iiiet 
non    solum    quod  loquatur  sibi    interius 


508  •  QUARTA  PARS  ■ 

conci[)ieiulo,  sc  1  ct'am  quod  ordinet  |ier 
volunlalem  ad  alteriiis  manifeslalionrm 
(la,  1.  c.  ad  2i.Et  haeclocutio  fil  mediante 
signo,  non  quidem  sensibili,  sed  intelle- 
ctiiali,  puta  medianle  specie,  in  ciijus 
aclu  iiitelleclns  animre  loquentis  fil  in 
ordine  ad  alteram  (de  Verit.  (j.  9,  a.  4, 
ad  4).  El  sic  lingua  animse  separalaj  di- 
citur  melaphorice  ipsa  virlus  animae  se- 
paralae,  qua  conceplum  sunm  manifeslat 
(la,  1.  c.  ad  2)  speciemque  coiice|)lam 
coordinat  ad  aliquid  eoium,  qnai  una  ai»i- 
ma  separala  in  alia  nalurjliler  c.igno- 
scere  pole^t.  Nam  illud  naluraliler  co.-no- 
scibile  fil  signiim  e.xpressivuni  inlerioiis 
conceptus   (2.  Se/i/.  dist.    II,  (j.  2,  a.  3, 

c). 

Ad  secundum  dicendum,  quo  I  illud 
naturaliter  nolum  in  una  anima  separala 
ab  alia  e^^t  quasi  ^ignum  lalenlis  intiMius 
cogiialionis,  non  sonsibile,  sed  inlelle- 
ctuale  (2.  Senl.  I.  c.  ad  2).  Onaliler  enim 
una  amma  ^>cparala  possit  aliipnd  alteri 
anima'  ad  cognoscendum  [)iO()onere,  palet 
ex  simili  nustiTe  loculionis.  Sicul  enim  in 
homine  est  alitpiid  <pioJ  alius  hoiuo  de 
ipso  naturaliltT  percipere  polesl,  ut  ea 
qiia)  exleriorib'19  sinisibus  sirbiacenl,  oli- 
(piid  vero  ipjo  I  vi  It-ri  noi  pole  t,  sicut 
inleriores  conceplus  mfiiti^,  el  ^peci«!s 
conceplae  interiiis,  st-cuiidum  qiir><l  iiia- 
n»'nt  in  Hiiuplici  conci^ptioio  inlell ctus, 
habenl  rali(^iuMii  iiililli}:ibili.H  laiiium;  se- 
riindum  ipin  I  aiil  -m  ordinaiilnr  ab  inlel- 
ligtMite  ut  iiianifrst.ilaj  all«ri,  liHb-Mil  r.i- 
tionem  verbi,  q  lod  dicilur  vevhum  corUa; 
sccundiim  aul«mi  (piod  .i|)t:iiilur  el  i|uu« 
d.jiii  inodo  (inliniintor  .sigids  exleriit:»  ap- 
parenlibus  ad  ipsiim  auditum,  (licilur 
pioprie  loculio  vorulitt;  —  siinililcr  \\\ 
anima  separiit  i  iiiti-rinr  coni'e|)tu.>  iiiiMilis 
lil  eio  ai  biirio  hiibjucenH  ub  iiliu  sid  li 
non  pole^t ;  et  ipiandu  8|  ecieiii  cnnceiitam 
ordiiiiit  iit  manifeilaiid.iiii  ulleri,  dii^ilur 
vcrlium  cordifi;  (piando  vePu  Coord.nat 
eaiii  uliciii  eoium,  qire  una  aniiiia  MO|»a- 
rata  in  ulia  natniMliler  videre  |H)lti^ti 
ilbid  iialuruliler  cogiio8cil)ili]  fil  si^iiiiin 
expressivum  intcriuriH  concepluii ;  el  luliii 


•  METAPHYSICA 

c\pr(^ssio  Yocolur  locntio^  non  quiikMii 
vocalis,  sed  intellectualibus  signis  expres- 
sa;etvirtus  e.xprimendi  dicilur  lingua 
earnm.  — 2.  Sent.  I.  c.  in  corp. 

'  Ad  terlium  dicendum,  quod  sicut  sen- 
sus  movtHur  et  excitatnr  per  sii:num 
S(.'nsibile,  ita  anima  separata  excitatur 
per  signum  intellectuale,  al^iue  adeo  per 
aliquam  virlutem  intolligibilem  (la,  I.  c. 
ad  3).  Ex  hoc  enim  i|)so,  quod  unaanima 
sejjarata  se  ad  aliain  conveitit,  dum  cst 
in  actu  aliqMarum  formarum  in  ordine 
ad  aliam  vel  ad  alias,  quoJaui  modo  illam 
vel  illas  excitit  ad  ipsi  attendendum  {de 
Vcrit.  I.  c.  ad  C),  si  aniina,  |)ijescrli  u 
beala,  alteri  non  bealiT  loipialur;  nani  si 
beala  loquatur  alteri  beatic,  cum  bea  se 
se.npersint  in  actuaii  consideraliuno  sui 
ip.-ius,  el  per  constipiens  eoruin  qua3  ad 
ipsas  pcilinent,  (piam  cilo  una  anima 
beata  ordinal  lo  utionem  suam  ad  alte- 
ram,  elllcilur  loculio  ejus  de  peilinonii- 
bus  ad  illam,  ct  ila  ab  ea  cognoscilur.  Et 
inde  |)ilet,  ipi<>mo(lo  una  .inima  beaiu 
pbires  sibi  lu(pieii(t'8  uudire  potest,  et 
uiius  sanctus  |iliires  cum  iMVoranfps.  — 
4.  Sent.  I.  c.  ad  4. 

Ad  qwirtum  dicendum,  quud  locutio 
Crl  iiiolus  CxgiiOHCitivii',  iion  (pii  sit  ipsa 
cognitio,  sed  qni  ost  ru^'niliuiiis  m.iiiife- 
8tulio;('t  iJeo  uporlel  quud  ^il  ud  aliuni; 
unde  ctiiim  IMiiloso|ilius  dicit  iii  3.  de 
Anima  itext.  OS ;  c.  13  iii  fiiie),  qiiod  est 
lingiia.  ut  8igiiificel  ulii.  —  de  Verit.  I. 
c.  ud  13. 

Ad  ijuintum  tliccndum,  qiioil  loipicns 
noii  iiilbiit  uliquid  iii  uudicnteiu,  ned 
8oliimmo  lo  pro,)oiiit  illi  ut  rogno-«cibile. 
—  2.  Seitt.  I.  c.  aJ  ii. 

Ad  sexlum  dicciidum,  ipiod  (piainvis  in 
aiiiiiiiibuH  .lepaialis  noii  8il  luciilio  oxlc- 
rior,  sicut  in  nobiji,  kciIicI  por  signa 
gonsibilia;  OMt  taincii  aliu  luodo,  ul  ip^a 
oidiiiutiu  cngilalioniH  ud  ulleruiu  uxloriur 
luciiiiu  111  aniiujbiH  He|ij|-utis  dicaliir.  — 
de  Vcrit.  1.  c.  ud  0. 


DE  ANIMA  SKPARATA  —  QU.  XLlll  DE 
ARTICULUS  II 

*  UTRUM  RFQUIRATUR  DETERMINATA  DISTAN- 
TIA  LOCALIS  AD  IIOC,  UT  UNA  AMMA 
SEPARATA    ALII  LOQUATUR. 

Videtiir  quod  ad  hoc,  ut  una  anima 
separala  alii  loqualur,  reqiiiralur  deler- 
miiiala  distantii   localis  :  — 

1.  quia,  ut  dic.liun  est,  anima  separata 
ubi  esit,  ibi  operatur ;  sed  loculio  est 
qiiaedam  opeiatio  animae  separalse  :  cum 
ergo  anima  separata  sit  in  delerminato 
loco,  videtur  quod  usque  ad  determina- 
tam  dislantiam  loqui  possit.  —  la,  q. 
107,  a.  4,  arg.  1 ;  de  Verit.  q.  9,  a.  6, 
arg.  2. 

2.  Praeterea,  oportet  quod  locutio  defe- 
ratiir  a  loquente  in  audieiitem  ;  sed  hoc 
non  potest  esse,  nisi  sit  distantia  localis 
iiiler  loquenlem  animam  separatam,  et 
audieiitem,  quia  locutio  spiritualis  per 
medium  corporale  non  defertur:  ergo 
distantia  localis  locutionem  animae  sepa- 
raiae  impedit.  — de  Verit.  1.  c.  arg.  4. 

3.  Prselerea,  sicnt  angelns  loqui  polest 
clamando  ad  alterum  jiixla  illud  Isai.  6, 
3,  iibi  de  anaelis  dici'ur,  quod  e  alter 
clamabut  ad  altcrum  >,  ita  et  id  potest 
anima  separata,  cum  eodem  modo  utri- 
que  conveniat  loqui  adalterum;  sed  cla- 
morosa  locutio  non  habet  locum  nisi 
propter  dislanliam  ejus,  cui  loquimur: 
ergo  videlur  qiiod  disiantia  localis  impe- 
diat  1  cutionem  animae  separalse.  —  la, 
I.  c.  ;ir!j.  2  ;  de  Verit.  I.  c.  aig.  3. 

4.  Prseterea,  anima  Petri  si  esset  hic, 
cognosceret  ea,  quse  hic  aguntur  ;  cum 
aulem  est  in  coelo,  non  cognoscit.  Unde 
Isai.  03,  16  super  illud  :  Abraham  nescivit 
nos  d\c\i  Glossa  Auguslini  {de  Cura  pro 
Mortuis  habenda  c.  13  et  15  ;  —  Migne  t^ 
40,  col.  b04  et  6u6)  :  nesciunt  mortui^ 
etiam  sancli,  quid  agant  vivi,etiameorum 
filii.  Ergo  distantia  loculis  impedit  animse 
bealae  cognitionem,  et  eadem  ratione  ani- 
raae  sepaiatae  locutionem.  —  de  Verit.  I. 
c.  arg.  5. 


LOCUTIONE  ANmJE  SEP.  —  AHT.  II.         509 

Sed  conlra  es(,  qiiod  maxima  distantia 
est  inler  paraJisum  et  inferniim;  sed 
illi  miituo  se  inspiciuni,  maxime  ante  diem 
judicii,  ut  patel  per  illud,  quod  habetiir 
Liic.  16,  23  sqq.  de  Laznro  et  divite: 
ergo  nulla  distanlia  localis  impedit  ani- 
mae  separalae  rognilionem  ;  et  oadem  ra- 
tione  nec  lociitii>n''m.  —  de  Verit.  I.  c. 
arg.  Sed  conlra;  la.  1.  c.  ari^.  Sed  contra. 

Hesponueo  dicendum,  q'iod  locutio  ani- 
mae  separatae  in  intellectuali  opeiatione 
coiisistit,  ut  diclum  est  (art.  prseced.). 
Intellectualis  aulera  0|)eralio  animse  sepa- 
ratae  est  omnino  abstracta  a  loco,  tem- 
pore  et  silu,  ut  p.itet,  t^im  quia  otiam 
inlellectualis  operalio  animae  conjunctse 
est  per  ab^traclionera  ab  hic  et  nunc,  nisi 
per  acci  lens  ex  parle  [)hantasra  tum,  quaj 
in  aiiima  sepaiata  nulla  sunt(la,  q.  107, 
a.  4,  c.) ;  tum  quia  aclio  sequitur  raodura 
ageutis;  unde  illa,qua3  corporalia  etsitua- 
lia  sunt,  corporaliler  et  situaliter  agimt; 
quse  verosunt  spirilualia,  non  nisi  spiri- 
lualiier  agunt.  Et  ideo  cum  anima  sepa- 
rata,  in  quauLum  est  intelligens,  nullo 
modo  sit  situalis,  actio  intellectus  ipsius 
nullo  modo  debet  habere  propurtionem 
ad  situm  {de  Veril.  q.  9,  a.  6,  c).  In  eo 
aulem,  quod  est  oinnino  abstractum  a 
loco,  situ  et  tempore,  nihil  operatur  teni- 
poris  diversilas  neque  loci  Jistantia.  Unde 
in  loculione  animse  separalse  nulluin  ira- 
pedimentum  facit  disLantia  loci.  —  la,  q. 
107,  a.  4,  c. ;  de  Verit.  q    9,  a.  6,  c. 

Ad prinmm  ergo  dicendum,  quod,  sicut 

dictum  est  (art.  prseced.),  locutio  animse 

separatse  est  locuLio  interior,  quse  taraen 

ab  alio  percipitur;    et  ideo  est  in  aniraa 

separata  loqueiite,  et  per  consequens  ubi 

est  anima    loquens.  Sed    sicut   distantia 

localis  non  irapeditquin  uiia  anima  sepa- 

rata  aliara  videt»e   possit,   ita   etiain  non 

iinpeJit  quin   percipiat  quod    in  ea  ad  se 

ordinatur  ;  quod  est  ejus  locutionera  pei 

cipere  (la,    I.  c.  ad  1).  —   Vel  dic,  quod 

cuin  dicilur,  quod  anima  separata  est  ubi 
op  ;ratur,  inLelligendura  est  de  operatione 

quara    circa   aliquod    corpus    agit,    quse 

quidem  operatio  situalis  estex  parle  ejus, 


MO  QUARTA  PARS 

ii)  qiiod  lcriniiiatur  ;  loculio  aute  n  ani- 
rase  separalae  non  est  lalis  operalio:  et 
ideo  ratio  non  sequitur.  —  de  Verit.  q.  9, 
a.  6,  ad  2. 

Ad  secundurn  dicendnm,  quod  anima 
separata  ad  quani  fu  loculio,  ut  dictuni 
est,  non  recipit  aliquid  a  Inquenle,  sed 
per  speciem,  quam  penea  se  liabet,  et 
aiiam  animam  et  ejus  locutionem  C"gno- 
scit;  unde  non  oporlet  ponere  ali(|uod 
me  lium,  per  quod  dercratur  aliquid  ab 
una  in  alleram.  —  de  Verd.  I.  c.  ad  4. 

Ad  lerlixiin  dicendum,quod  clamor  ille, 
quo  Serapliin  clama^se  dicunlur,  non  est 
vocis  corporeaD,qiia3  fitprooter  dislantiam 
loci,  sed  significat  matrnitudinem  eorum, 
qnse  loquebanlur  (scilicet  unilalem  essen- 
tise  el  Irinitalera  jiersonarum)  dicontes  ; 
«  Sanctus  »;  vel  certe  magnitudinem 
affictus,  secundum  quod  dicil  Gregorius 
(2.  Moralium  c.  7 ;  —  Migne  t.  75,  col. 
560)  :  «  Tanlo  quisque  minus  clamat, 
quanlo  niinus  desidcrit.  >  —  l.i,  I.  c. 
ad  2;  (/e  Veril.  I.  c.  ad  3. 

Ad  (luartum  dicendum,  quod  Au{rusli- 
nus  loquitur  de  cogniliono  n:iluruli  ani- 
m.iruui,  per  quam  elian^  san<ti  non  pos- 
sunt  cognoscere  quaj  hic  oguntiir,  sej 
cx  virluie  glorise,  ul  cxpicsso  dicil  Gro- 
Iforius  (12.  Muralinm  c.  21,  al.  13  ;  — 
Migne  l.  7j,  coI.  1)09),  cxponens  illud 
Job  14,  21  :  Sice  fuerint  nobiles  filn  fjus 
iive  iynobilei,  non  inlelligtt  {[}.  —  de  1'«,'- 
rit.  I.  c.  ad  5. 

AnTlCULLS  III 

*  UTnUM  AN1.MA  SEPARATA  P0S3IT  ALII  I.OO"I 
ITA,  UT  ALI.C  LOCUTIONEM  UJUS  NON  PUn- 
CIPIANT. 

VideUir  (|uod  ioiuliourm  unius  animrc 
60j>araUn  ad   alleram  oinnos  cugno!»cunl. 

1.  Quod  «nim  loculionoia  uuius  lioini- 
nis  iion  omnes  audianl,  fucit  ina:|ualis 
loci  disluiiliu ;  sed  in  lociiliono  aiiiin:u 
separalaj  (uhil  oporalur  loculiu  dislunlia, 

(1)  Al.  I  intetliget  ». 


-  METAPHYSICA 

ut  dictum  est  (art.  prseced.)  :  ergo  unnni 
animam  sepjratam  loquenlera  al  alteram 
omues  percipient.  —  la,  q.  107,  a.  5, 
arg.  1 :  —  de  Verit.  q.  9,  a.  7,  arg.  4. 

2.  Praeterea,  ad  loculionem  nihil  aliud 
requirilur,  quara  inlelligibdis  species  cl 
conversio  ad  alleriun;  sed  specii^s  illa  el 
conversio  sicut  cognnscunlur  ab  una  ani- 
raa  separata,  ila  et  ab  alia  :  ergo  locutio 
uiiius  aiiimae  aequaliter  ab  omuibus  per- 
cipitur.  —  de  Verit.  I.  c.  arg.  1. 

3.  Piaeteiea,  eisdem  nutibus  una  ani- 
ma  ad  omnes  loq  lilur  ;  si  ergo  ali(|ua 
animi  cognoscit  loculionem  qua  alia  ani- 
ma  ei  loquilur,  et  eadem  ralione  cogno- 
scet  loculionem  qua  eudem  anima  l  qui- 
tur  aliis.  —  JLid.  arg.  2. 

4.  Piailerea,  quicuuque  intuelur  ali- 
quam  animaui  beparatam,  percijiit  spe- 
ciem  ejus,  (jua  int«lligil  et  loquilur;  sed 
animai  >e|»araice  se  invicem  semp»M'  in- 
luenlur  :  ergo  una  anima  separata  sein- 
per  cogno-<cit  locutionom  all(M'ius,  sive 
sibi  sive  allcn  loqualur.  —  Ibid.  arg.  3. 

Sed  conlra  :  Iiiionveniens  videlur  di- 
cere  quod  anima  conjuncla  corpori  possit, 
quod  sep.ir.ita  non  possit  ;  sed  homo  po- 
l'*8l  conceptum  cordis  sui  alleri  manire- 
slare  ila,(juol  alii  absconditum  t>it  :  ergo 
simililer  polunl  unima  st>p.ir.iln  uni  loqui 
ilu,  ul  iilia»  non  oudiant.  — de  Verit.  I.  c. 
arg.  Sed  contra  ;  lu,  I.  c.  arg.  Sed  coutra. 

Rhsponoeo  dicenoum,  qiio  I,  hicul  cx 
piiL-diclis  (a.  l)  palet,  ox  hoc  ij»so  cognilio 
unius  aiiiina)  separairQ  in  cognilio  lom 
alterius  venil  per  modum  cujiisdum  t>pi- 
ntualis  loculionis,  quoJ  anima  lil  in  actu 
aliciijus  8|)0ciei  non  solum  sccun  luin  ae- 
ipsuiu,  sed  eliiin  in  orJino  ad  alium  ;  ot 
hoc  ni  por  propriam  voluntatem  aiiiinrB 
lo(|ueiiti4.  Eu  autein,  qurc  >unl  voluntuliM, 
nun  o,torlet  quud  codom  inodo  so  hubcunt 
a  l  omne-4,  bcd  ftecundum  inuduiu  a  vo<- 
luuluto  p[\Tnxuin .  Ei  idoo  loculio  prsC'- 
dicta  iion  rc(|uuhler  su  hubebit  ad  onuies 
unimus  sopurulu^,  Hcd  geciiiidum  (|uad 
voliiiilus  aiiiina)  dctormin  ibil  {de  Veril. 
q.  9,  a.  7,  c).  Pulesl  autem  ox  uli()ua 
causa  voluntus  unius  aniina*  dutorminnre 


DE  ANIMA  SEPARATA  —  QU.  XLIV 

et  ordinare  aliquid  ad  unam  et  non  ad 
alteram,  ita  ut  anima  illa  fiat  per  pro- 
priam  ^oluntatem  in  actu  alicujus  speciei 
secundum  intcllectum  in  ordine  ad  unam 
lantum  animnm.  Et  idco  polest  conceptus 
uiiius  ab  aliqua  una  .cognosci  et  non 
ab  aliis.  Et  sic  loculionem  unius  animge  ad 
alteiam  potest  percipere  unanbsque  aliis, 
non  quidem  impediente  dislanlia  locoli, 
sed  hoc  faciente  voluntaria  ordinatione, 
ut  dictura  est  (a.  1  et  2).  —  la,  q.  107, 
a.  5,  c. ;  dc  Veril.  1.  c. 

Ad  primum  dicendum,  quod  locutio 
humana  niovet  audilum  aclione  quae  est 
per  necessilalem  natura^,  puta  impellen- 
do  aerem  usque  ad  aurem  ;  sed  hoc  mo- 
do  non  est  in  loculione  animae  separatae, 
ut  dictum  esl  (a.  1  et  2),  sed  lotum  de- 
pcndet  ex  vohintate  animae  loquentis.  — 
de  Verit.  1.  c.  ad  4. 

Ad  secundam  dicendum,  quod  in  locu- 
tione  non  requiritur  conversio  vel  direc- 
tio  quasi  cognita,  sed  quasi  cognitionem 
faciens ;  nnde  ex  hoc  ipso,  quoJ  una  ani- 
ma  ad  olteram  converlitur,  illa  conver- 
sio  facit  eam  cognoscere  alterius  animae 
cogitationem.  — Ibid.  ad  1. 

Ad  teriium  dicendum,  quod  in  generali 
est  unus  nutus,  quo  una  anima  separala 
ad  omnes  loquitur;  sed  in  speciali  sunt 
tot  nutus,  quot  sunt  conversiones  ad  di- 
versos;  unde  unaquseque  cognoscit  se- 
cundum  nutum  ad  se  lactum.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quomvis 
una  anima  alteram  intueatur,  non  tamen 
oportet  quod  speciera,  pi  out  ea  actu  ali- 
quid  cogitat,  videat,  nisi  illa  anima  con. 
vertatur  ad  eara.  —  Ibid.  ad  3. 


QU.ESTIO  XLIV  (1) 

*DE  ANIMA  SEPARATA  CONSIDERATA  PER 
ORDINEM  AD    CORPUS. 

Deinde  considerandura    est  de  aniraa 
separata  per  ordinera  ad  corpus. 

(l)  Edit.  Ticin.  quMSt.  23. 


EJUS  ORDO  AD  COHPUS  —  AUT.  I  r,i1 


CIRCA  HOC  QUyERITUR  : 

*  Utrum   anima  separala  habeat  naluralem 
aptitudinem  eL  inclinalionem  ad  corpus. 


ARTICULUS 

*UTRUM  ANIMA  SEPARATA  HABEAT  NATURA- 
LEM  APTiTUDINEM  ET  INCLINATlONEM  AD 
CORPUS. 

Videtur  qiiod  anima  separata  non  ha- 
beat  naturalera  aptitudinem  et  inclinatio- 
nera  ad  corpus. 

1.  Cuilibet  enlra  potentiae  passivae  re- 
spondet  polentia  activa  in  nalura,  ut  dic- 
tura  est  (siipra,  q.  27,  a.  2).  Sed  non  da- 
tur  in  natura  po  entia  naluralis  acliva, 
sive  respectu  conjunctionis  animae  sepa- 
ratae  ad  corpus,  sive  respectu  disposi- 
tionis,  quae  est  necessitas  ad  talera  con- 
junctionem,  quia  talis  disposilio  non  po- 
lest  a  natura  induci  nisi  Jeterminato  mo- 
do  per  viam  generationis  ex  semine  (4. 
Sent.  dist.  43,  q.  1.  a.  1,  sol.  3).  Ergo 
anima  separata  non  habet  inclinationera 
naturalera  ad  sui  corporis  unionem.  — 
4.  Sent.  I.  c. ;  3.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  a. 
2,  arg  4. 

2.  Praeterea,  si  anima  separata  habet 
naturalera  inclinationera  ad  unionera  sui 
corporis,  non  debet  manere  separata  a 
corpore,  sed  illi  uniri  :  quia  id,  quod  in- 
est  alicui  rei  secundum  se,  semper  de- 
bet  ei  inessc  (la,  q.  76,  a.  i,  arg.  6);  sed 
anima  separata,  quaradiu  raanet  in  lali 
statu,  non  e?t  unita  corpori  :  ergo  neque 
habet  inclinationera  naturalemadcorporis 
unionera. 

3.  Praeterea,  dicit  Philosophus  7.  Eth. 
(c.  12,  al.  13),  quod  operatio  felicitatis, 
in  qua  consistit  beatitudo,  non  est  impe- 
dita ;  sed  si  aniraa  separata  haberet 
naturalera  inclinationem  ad  unionem 
corporis,  talis  operatio  esset  impedita 
per  naturalem  appetilum  corpus  admi- 
nistrandi,  quo  retardaretur  quodam  modo 


512  QUARTA  PARS  • 

ne  tota  intentione  pergeret  in  vi-ionem 
ciivinae  esseniiae  :  ergo  anima  separala 
non  habet  nahiralem  inclinntionein  ad 
sui  corporis  unionem.  —  la  2ae,  q.  4,  a. 
D,  arg.  4. 

4.  Piseterea,  bealiliido  est  sufficiens 
bonum,  et  quielans  drsiderium;  se  I  lioc 
non  competeret  animae  separalae,  si  ha- 
beret  inclmationem  nalurale.n  a  I  corpus, 
qiiia  a  ihiic  appeleret  illius  unionem  : 
ergo  aiiima  spparala  non  liabel  nuturalem 
inclinalionem  ad  corpori»  unionem.  — 
Jbid.  arg.  5. 

5.  Pr*terea,  ullimum  in  re  esl  perfec- 
tis^^imum  in  re,  quia  per  illuJ  aliiiigil 
finem  suum,  et  conseqnenler  Ifrminat 
iuclinalionem  rci ;  sed  pei  ft'ctissimus  sla- 
tus  anima)  ralionalis  cst  ul  sit  a  corpore 
separata,  qiiia  in  hoc  sialu  est  conlor- 
mior  Deo  et  angeli»;  et  est  magis  pura, 
quia  est  separata  ab  omuiexlranea  nalu- 
ra  :  ergo  anima  separata  nou  habet  na- 
turalem  ini;liuatio(iem  aJ  sui  corporis 
unionem.  —  4.  Senl.  dist.  43,  q.  1,  a.  1, 
quie-liiinc.  1,  uig.  4. 

6.  Piaiten^a,  uni  nalnrae  non  compelit 
secundum  naluram  nisi  una  incliiiatio, 
i^icutet  uniH  moluR,  ul  dirit  Pinlosophus 
(1.  de  (avIo  U-xl.  8;  c.  2).  Sed  aniiiKO 
ralionali  hcciindum  naturam  coin))clit 
separatio  a  coipore,  el  |)or  conscquens 
incliiialio  ad  lalfin  slalum.  Quod  palcl, 
(]uia  rorpus  hnminis  ox  conliariis  est 
coiuposituin ;  ouine  aiitein  hiijtisinodi  na- 
turaliler  cst  corru|)lil>ile  :  ipiare  et  cor- 
pus  hoininis;  rorrupto  autemcorporo  ne- 
ccssc  est  animain  rationalcm,  quia  imma- 
tcrialis  est,  sejiaiatam  luanerc.  trgo 
aiiima  rationalis  separata  non  liabet 
ullam  naluralein  inclinationem  ad  unio- 
nom  corporis.  —  \.  de  Calo  I.  4. 

7.  iMuiterea,  si  aniiaa  sepurata  a|)pclit 
natuiMliter  reuniri  corpori,sequitur  nalu- 
ralilor  possc  demunstrari  rosurrcclionem 
corpoium,  eamcpio  naluralein  i.'S8e  {Oinisc. 
2,  c.  Iii_',  ral.  1);  (juod  est  fdUum,  cuiu 
fido  crcilalur  ,  rl  por  con«eqiiuii.s  sii 
supernaluialiH,  «H  lantum  piububililcr 
teuudori  possit  (4.  Sent.  disl.  43,  q.  1,  o. 


-  METAPHYSICA 

1,  sol.  3.  ad  2).  Sequela  anlem  probatur, 
quia  nihil  quo  I  est  conlra  natiiram,  po- 
test  esse  perpetuum  ;  sed  si  anima  sejiarata 
naturaliler  haberet  inclinationem  ad 
unionem  sui  corporis,conlra  naturam  illi 
esset  remanere  soparalam  a  corpore  ;  et 
conse(|uenter,  nc  contra  naturam  perpe- 
tuo  maneret  in  tuli  slatu,  necessario  de- 
berel  aliqiiando  cor|)ori  uniri  (4.  c.  Gent. 
c.  70,  rat.  1  et  2,  secundo  loco  ;  cf. 
Ferrariensem  ibid.).  Dicendum  ergo  est, 
quo  I  anima  scparala  non  habet  nalura- 
lem  inclinationem  ad  sui  corj)oris  unio- 
nem. 

Sed  conlra  ssl  :  1.  quod  omne  imper- 
fectum  desiderat  suam  perfectionem,  et 
per  consequens  naluraliler  inclinatur  in 
id,  per  qiiod  suam  (K^rfeclionfin  aiiuirit. 
Sed  aniina  rationalis  separita  esl  iiuper- 
fecla  tiim  in  nalura  lum  in  esse.  Nam  est 
naluraliter  pars  humana)  natuio);  pars 
autem  omnis  oxlra  suniu  lotom  existous 
est  imperlVcla  el  habet  es.se  imperlectum, 
umle  coinplelur  et  habet  es^e  peT-fectum 
in  lolo  sicut  in  eo,  (piod  se  habet  ad  pnr- 
tes  sicut  lorma  ad  maloriam.  Eigoanima 
Separata  habet  naturalom  inelinalioueiu 
ad  feui  corporis  unioneiu.  —  Ofnisc  2 
[Comiicnd.  Tlicnh;/.),  c.  152  ;  4.  c.  Gmt. 
c.  7'J,  ral.  1  et  2  ^ecundo  loco;  4.  Srnl. 
dist.  4'.»,  (|.  1,  a.  4,  fcol.  1  el  ad  1  ;  q.  4, 
a.  '6,  sol.  2,  ad  I. 

2.  l*rtX*lerea,  inijor  el  perfoctior  b  'oti- 
Iti  io  seipiilur  esso  perlociius.  Sod  boali- 
tiido  aiiiiua;  conjuncl.u  cirpori  glorioso 
luujor  et  perlcclior  erit  quam  boalitudo 
aiiiuiiD  sepaiMt:e,  ut  «locot  AugustinuH  (de 
Genen.  ad  Liil.  I.  12,  c.  35  ;  —  Migno  t. 
34,  col.  4H3),  ot  (|uia  aninia  unila  cor- 
pori  gloriuAO  eril  iit  naluia  |)erfoclior  (la 
2x,  q.  4,  u.  5,  in  c.)  ct  iii  suu  operaliono 
ellicucior  :  (piia  licet,  abHolule  lo^pioiido, 
virlus  a  inuloriu  hopaiata  sit  potonlior ; 
viilus  tamen,  (pia;  do  sua  nutiiru  ttubot 
(|uod  sit  iii  maloiiu,  esl  luagis  )>otens  iii 
muloria  oxi>lens  quam  Mopiritu  (4.  Stnt. 
I.  c.  sol.  1,  ad  2).  Krgo  uiiiuiu  conjnncla 
('or))ori  gloiiosu  habebil  eiwo  perleclius 
(|uuiu   Sf))arata.  (Juu.'libol  auioiu  ron   nn* 


£)E  ANIMA  SEPAIUTA  —  QU.  XLIV 

luraliter  appelit  esse  perfectius;  ergo  et 
anima  separata  naturaliter  appetit  unio- 
nem  corporis  gloriosi,  in  quo  habet  essc 
perfectiiis  quam  separata  a  taii  corpnre. 
—  la  286,  q.  4,  a.  5,  in  c.  et  arg.  2  et  ad 
2;  4.  Sent.  1.  c.  sol.  1,  ad  1  et  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  anim»  se- 
parata  habet  naluralem  inclinationem  ad 
unionem  sui  corporis.  Cujiis  ratio  ex  dic- 
tis  manifeste  palet :  quia  qusecunque  nata 
sunt  uniri  secunrlum  naturam  suam,  na- 
lurahter  sibi  uniri  appetnnt;  unumquod- 
que  enim  appetil  id  qiiod  est  sibi  conve- 
niens  secundum  suam  naturam.  Manife- 
stum  autem  est  quod  anima  naturaliter 
unitur  corpori ;  nam  est  ejus  forma  et  ac- 
tus  informans,  ut  patet  ex  prima  defi- 
nilione  animae  allota  a  Philosopho  (2.  de 
Anima  text.  7;  c.  1).  Ergo  aniraa  sepa- 
rata  naturaliler  appetit  talem  unionem, 
et  per  consequens  habet  naturalem  apti- 
tudinera  et  inclinationem  ad  illam.  — 
Opiisc.  2  {Compend.  Theolog.),  c.  152  ;  4. 
c.  Gent.  c.  79. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ne- 
que  sufficii  potentia  passiva  ex  parte  cor- 
poris  et  inclinalio  illius  od  unionem  cura 
anima  ;  neque  similiter  inclinatio  nniraae 
ad  unionera  cura  corpore  (cf,  Opnsc.  2, 
c.  152,  rot.  1  et  2),  ut  detur  in  natura 
polentia  acliva  respectu  unionis  anirase 
cum  corpore  :  quia  cura  aniraa  ralionalis 
excedat  capacitatem  et  facultatem  (otius 
corporalis  materise,  praeter  raodum  alia- 
rum  forraarum,  quod  ejus  operatio  intel- 
lectualis  deraonstrat,  quara  sine  corpore 
hobet;  sicut,  cura  priraura  anima  corpori 
unilur  et  infunditur  in  generatione  ho- 
minis,  o  solo  Deo  creatur,  ita  et  in  resur- 
rectione  horainis  debet  ab  ipso  solo  suo 
corpori  reuniri.  —  Vel  dic,  quod  quam- 
vis  unio  animae  separatae  ad  carnem  non 
possit  fieri  nisi  per  virtutem  supernatu- 
ralem,  laraon  in  ea  est  naluralis  aptitudo 
ad  hoc  ;  nam  quod  noa  possit  unio  com- 
pleri  per  virtutem  naturalem,  est  ex  de- 
fectu  corporis,  non  ex  defectu  animae.  — 
3.  Senl.  dist.  5,  q.  3,  a.  2,  ad  4. 

Ad  secimdim  dcendum,  quod  secun- 


EJUS  ORDO  AD  CORPUS  —  ART.  1  olJ 

dum  se  convenit  animae  uniri  corpori, 
sicut  secundum  se  convenit  corpori  levi 
esse  sursura.  Et  sicut  corpus  leve  manet 
quidera  leve,  cura  a  loco  proprio  fuerit 
separatura,  cum  aptiludine  tamen  et  vir- 
tule  ad  proprium  locura  :  ita  anima  hu- 
mana  manet  in  suo  esse,  cum  fuerit  a 
corpore  separata,  habens  aptitudinera  et 
inclinationem  naturalem  ad  corporis 
unionem.  —  la,  q,  76,  a.  1,  ad  6. 

Ad  tertium  dicendum,  quoJ  dupliciter 
aliquid  irapeditur  ab  alio  :  uno  modo  per 
mo  lura  contrarielatis,  sicut  frigus  irape- 
dit  actionera  caloris  ;  et  tale  impediraen- 
tura  operationis  repugnat  felicitati ;  — 
alio  raodo  per  raodum  cujusdara  defectus, 
quia  scilicct  res  impedita  non  habet  quid- 
quid  ad  omnimodara  ejus  perfectionera 
requiritur;  et  tale  impedimentum  opera- 
tionis  non  repugnat  felicitati,  sed  omni- 
modae  perfectioni  ipsius.  Et  sic  separatio 
animae  a  corpore  dicitur  aniraam  retar- 
dare,  ne  tota  intentione  tendat  in  visio- 
nem  divinae  essentiae.  Appetit  enim  ani- 
ma  sic  frui  Deo,  quod  etiam  ipsa  fruitio 
derivetur  ad  corpus  per  redundantiam, 
sicut  est  possibile ;  et  ideo  quamdiu  ipsa 
fruitur  Deo  sine  corpore,  appetitus  ejus 
sic  quiescit  in  eo,  quod  taraen  adhuc  ad 
participalionera  ejus  vellet  suum  corpus 
pertingere.  —  la  2ae,  q.  4,  a.  5,  ad  4. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  deside- 
rium  animae  separatae  totaliter  quiescit 
ex  parte  appetibili,  quia  habet  id,  quod 
suo  appetilui  sufficit  ;  sed  non  totaliter 
requiescit  ex  parte  appetentis,  quia  illud 
bonura  non  possidet  secundura  omneni 
modum,  quo  possidere  vellet.  Et  ideo,  cor- 
pore  resuraplo,  beatitudo  crescit  exten- 
sive,  non  autem  intensive  (la  2ae,  1.  c. 
ad  5),  nisi  in  quantura  perfectio  corporis 
gloriosi  aliquo  modo  coadjuvat  ad  hoc, 
quod  anima  liberius  et  perfectius  Deo 
inhaereat,  et  in  quantum  aniraa  perfec- 
tius  esse  habet  corpori  conjuncta  quam  a 
corpore  separata.  Et  sic  etiara  ejus  ope- 
ratio  est  perfectior  (4.  Sent.  dist,  49,  q. 
4,  a.  5,  sol.  2,  ad  1) ;  quanto  enim  aliquid 
est  perfectius  in  esse,  tanlo  potest  perfec- 


SUMM^  Philos.  VI  —  33. 


514  QUARTA  PAUS  ■ 

tius  operari.  —  4.  Sent.  dist.  49,  q.  1,  a. 
4,  sol.  1  et  ad  3  et  4;  et  q.  4,  a.  o,  sol.  2, 
adl. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  ceteris  pa- 
ribus  perfeclior  est  slatus  animce  in  cor- 
pore  quam  extra  corpus,  quia  est  pars 
tolius  composili,  et  omnis  pars  integralis 
materialis  est  respeclu  totius,  quamvis 
sit  Deo  conformior  secundum  quid.  Tunc 
enim,  simpliciter  loquendo,  est  alicjuid 
Deo  maxime  conforme,  quando  liabet  quid- 
quid  sua}  nalurae  conditio  reqnirit,  quia 
tunc  perfettionem  divinam  maxime  imi- 
tatur.  Unde  cor  animalis  magis  est  con- 
forme  Deo  quando  movetur,  (]uam  quan- 
do  quiescil,  (pna  perfeclio  conlis  est  mo- 
veri,  sicut  ejus  quies  est  illius  destruclio, 
quamvis  Deus  nunquam  movealiir.  —  4. 
Senl.  disl.  43,  I.  c.  ad  4  ;  dibt.  49,  q.  1, 
a.  4,  sol.  1  et  ad  1. 

Ail  sextum  dicendum,  quoil  dnftliriler 
potest  anima  considerari  :  uno  niodo  qua- 
tenus  lorma  curporis  ;  el  sic  liabel  incli- 
nationem  ad  curpiis,  et  convrnil  illi 
secundum  se  uniri,  sicut  &ecuiidiim  se 
conveiiil  corpori  levi  e«>se  siirsum.  Unde 
siciit  corpus  le\e  manel  ({uilem  leve, 
cum  a  loco  pioprio  fueiil  sepjir.ilum,  cum 
aptitudine  lainen  el  inctinatione  ad  pio 
piium  lucum  ;  ila  anima  hMniana  maiiet 
in  suo  esse,  cum  fueril  a  cor|)oie  aepa- 
rala,  liabens  apliludinein  el  inclinationem 
naluralrm  ad  torporis  unionem  (la,  i\. 
7G,  ;i.  1,  ad  0).  Altcro  modo  ul  liabel  es^o 
absolulum,  sru  ul  .-ub.Nl.-inlia  ^ubsislons, 
commuhicans  cuiii  aii^'<*lo ,  liabeii.s(pio 
operalioiain  independeiilein  a  curpnre, 
atque  a<leu  (pialenus  esl  similliidu  Dei  : 
et  ut  iiic,  qiiemadinodum  esl  illi  natoralo 
inlelligere  alio  mudu  quam  in  cor()Oie,  el 
per  conseipiens  Iiabri  inclinaliunom  ud 
(alcin  modum  0|)erandi,  ilu  t-l  Iiubcl  in- 
clinalionem  naluiulein  ad  lalem  hIuIuiu 
(QuiMst.  di.tp.  de  Anirna  a.  17,  c).  Nun 
repugnat  autein  eidoin  aoiinu)  secundiim 
varias  consiileralione.s  diversas  incliiia. 
lioiies  compolore,  bicul  et  compelil  divor- 
bus  modus  ojjeiundi,  quainviso.x  Iiis  dua- 
bus  considorulionibus  prior  sit  mogis  na- 


•  METAPIIYSICA 

turalis  quam  posterior,  sicut  et  ceteris 
paribus,  ut  dictum  est  (ad  5),  status 
animse  in  corpore  est  perfectior  quam 
extra  corpus. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  resur- 
reclio  est  naturalis  quantum  ad  lermi- 
num,  non  autem  quantum  ad  principium 
(4.  Sent.  dist.  43,  q.  l,a.  1,  sol.  3  ;  Tabula 
Aurea  voce  o  resurreclio  »  n.  T)).  Illa  vero 
propositio  «  nullum  violenlum  est  perpe- 
tuum  )»  vera  est  de  operalione  illa,  qiiaa 
terminatur  ad  id,  qiio  I  non  est  per  na- 
turam,  sed  naluiae  contrarium  ;  hoc  au- 
tem  non  esl  in  resurreclioue,  el  ideo  non 
est  ad  proposilum  (1). 


QU.ESTIO  XLV 

DE   ENTE   I.NCREATO. 

Ullimo  cnnsid  randum  est  de  divisiono 
entis  in  increutiiin  el  crealiim.  Sed  qiiia 
do  divisiun)>  ill  t  j.un  (pKesiium  csl,  on  sil 
uni\oca  ;  et  dts  enl»!  cronlo  et  creaiione 
iniilla  dula  sunl  liiin  in  h:i(;  paile  lum 
in  aliis;  de  enle  ctiaiii  incroato,  quud  esl 
piimiiin  cns,  iniilla  qiicesilu  .sunl  in  hac 
parlo;  iJou  ad  pr;cseiis  considiM-abimus 
lanluin  do  (|'iibiisduin  ejus  perferliombus 
seii  allribulr-,  (pinntum  a  I  |<hilu8opliuia 
altinel,  plura  el  ulliora  Thoologiao  rolin- 
quciites. 

cinc.x  noc  eugo  or.cau.NTUH  duo: 

1.  D<>  perrccliuiiibuii  ontla  incroati,  (|uod  o<«l 
Ueus. 

2.  Ltruin  ut  (|Quniudo  sit  IntelliKcnH  el  vo- 
ieu:). 

AIATICULUS  I 

DR    PERFECTIONinus     FNTH    INCRE.\TI,  QVOD 
BST   DEUfl. 

Videtur  ipiud  non  uinnes  pertociiones 
onli  incroulu,  quud  osl  Deus,  convoniant. 

(1)  la   odtt.    Ticin.    lioo   luco  lum  Metaplivtlct 


DE  ENTE  INCREATO  —  QU.  XLV  DE 

1.  Et  primo  quiclfm  videtur  quod  non 
sit  omnino  kimplex.  Ea  enim  qiise  sunt  a 
Deo,  iniitantur  ipsum  ;  unde  a  primo  enle 
sunt  omnia  enlia,  et  a  primo  bono  sunt 
omtiia  bona.  Sed  in  rebus  quae  sunt  a  Deo, 
nihil  est  omnino  simplex  ;  ergo  Dcus  non 
est  omnino  simplex  (la,  q.  3,  a.  7,  arg. 
1) ;  ergo  non  sunt  in  ipso  omnes  perfec- 
tiones. 

2.  Prscterea,  videlur  quod  Deo  non 
convenit  esse  bomim.  Bonum  enim  est 
quod  omnia  appclunt  ;  sed  Deuni  non 
omnia  appetunt,  quia  non  omnia  cogno- 
scunt  ipsum  ;  niliil  aulem  appetilur  nisi 
notum  :  erpo  Deo  non  convenit  esse  bo- 
num  (la,  q.  6,  a.  1,  arg.  2);  et  proinde 
idem  qnod  prius. 

3.  Prselerea,  videtur  quod  Deus  non  sit 
infinitiis.  Quod  enim  ita  est  hic  quod  non 
alibi,  est  finitum  secundum  locum  ;  ergo 
quod  ita  esl  iioc  qnod  non  aliud,  est  fini- 
lum  secundum  substonliam.  Sed  Deus  est 
hoc,  el  non  aliud  ;  non  enim  est  lapis  nec 
liizniun  ;  er»o  Deiis  non  est  infinitus  se- 
cundum  substantiam  (la,  q.  7,  a.  1,  arg. 
3);  et  prouide  ?dem  quod  prius. 

4.  Praeterca,  videtur  (juod  Dens  non 
sit  immobilis.  Dicitur  enim  Sap.  7,  24  de 
sapientia  quod  est  mo6//{or  omnibus  mo- 
blibus;  sed  Deus  est  ipsa  sapienlia :  ergo 
Deu-s  est  mobihs  (la,  q,  9,  a.  1,  arg.  2)  ; 
et  pioinde  idem  quod  prius. 

5.  Prselerea,  videtur  quod  Deus  non 
sit  celerniis.  ^ternitas  enim  est  mensura 
quaedam  ;  sed  Deo  non  convenit  esse 
mensuratum  :  ergo  non  convenit  ei  esse 
seternum  (la,  q.  10,  a.  2,  arg.  3)  ;  et 
proinde  idem  qiod  prius. 

tum  integra  Summa  PhilosopMce  Cosmi  Alamanni 
absolvi.ur  hisce  verbis  :  «  Reiiquum  nunc  esset  ad 
perfeclam  scieniise  melaphysicai  traclaiionem  con- 
siderare  de  Deo  et  inlelligeniiis,  secundum  quod 
lumine  naliirBe  in  eorum  cognilionem  venire  pos- 
sumus.  \'erum  quia  talis  consideraiio  satis  super- 
que  tiabeiur  a  U.  Tlioma  in  prima  parte  Summa; 
Theologicce  explicaia,  ideo  longe  uiilius  esse^udi- 
cavimus  sludiosos  tanue  rei  cognilionem  ex  ipso 
fonte  quam  ex  rivulis  tiaurire.  » 

Eam  quae  jam  sequiiur  quffislionem  «  de  ente 
increaio  »,  sicut  permuUas  alias  hu^us  Metaphy- 
sicse.  debes  ediioribus  Parisiensibus  anni  i63V-40, 
Ut  diximus  in  pr^fatione. 


DIVINIS  PERFECTIONIBUS  —  ART.  1  51.' 

Sed  conira  :  Ei  quod  est  suum  esse, 
nulla  perfectio  deesse  potest  ;  sed  Deus 
est  suum  esse,  ut  supra  (m  Metaphysica 
q.  5,  a.  2)  ostensum  est  :  ergo  nulla  per- 
feclio  Dco  deesse  potest. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  necesse  cst 
quidquid  perfeclum  est  Deo  convenire  ; 
qnod  palet  singula  consideranli  qua3  de 
Deo  dici  solent. —  Cum  enim  Deo  conve- 
nial  esse  summe  et  maxime  ens,  ens  autem 
in  quonlum  ens,  ut  supra  oslensum  est, 
sit  bonum,  necesse  est  Deum  esse  sum- 
me  et  maxime  bonum. —  Cf.  la,  q.  6,  1,  c. 

Quia  vero  Deus  est  primum  movens, 
sequitur  ipsum  esse  immolum  et  immo' 
hilem  ;  si  enim  moveretur,  vel  ipse  a  se 
ipso,  vel  ab  alio  moveretur.  Ab  alio  qui- 
dem  moveri  non  potest;  oporteret  enim 
esse  aliquid  movens  prius  eo  ;  quod  est 
contra  ralioneni  primi  moventis.  A  so 
ipso  autera  si  movetur,  hoc  potest  esse 
dupliciler  :  vel  quod  secundum  idem  sit 
mi)vens  et  motum;a?fMta  quod  secun- 
dum  aliqiiid  sui  .sit  movens,  et  secundum 
aliquid  motum.  Horum  quidem  primum 
esse  non  potest :  cum  enim  omne  quod 
moveturin  quantum  hujusmodi  sit  in  po- 
tentia,  quod  autem  movet  sit  in  actu,  si 
secundumidem  esset  movens  et  motum, 
oporteret  quod  secundum  idem  esset  in 
potcnlia  et  in  actu  ;  quod  est  impossibile. 
Secundum  eliam  esse  non  potest:  si  enim 
esset  aliquod  movens,  et  alterum  molum, 
non  esset  ipsum  secundum  sc  primum 
movens,  sed  ratione  suae  partis  quse  mo- 
vet  ;  quod  autem  est  per  se,  prius  est  eo 
quod  non  estper  se;  non  potest  igitur  pri- 
mum  movens  esse,  si  rutione  suse  partis 
hoc  ei  conveniat.  Oportet  igitur  primum 
movens  omnino  immobile  esse.  —  Ex  his 
eliam  quse  moventur  etmoventhoc  ipstmi 
considerari  potest.  Omnis  enim  motus 
videtur  ab  aliquo  immobili  procedere, 
quod  scilicet  non  movetur  secundum 
illam  speciem  motus  ;  sicui  videmus,quod 
alteraliones  et  generationes  et  corruplio- 
nes,  quae  sunt  in  istis  inferioribus,  redu- 
cuntur  sicut  in  primum  movens  in  corpus 
coeleste,  quod    secundum  hanc    speciem 


516  OUARTA  PARS  • 

raotus  non  movelur,  cum  sit  ingoncra- 
bileet  incorruplibile  et  inalterabile.  lllud 
ergo  quod  est  priiniim  principium  omnis 
motus,  oportet  esse  immobile  omnino.  — 
Opusc.  2  {Compend.  Theolog.),  c.  k. 

El  ex  hoc  oportet  Deuni  esse  cetermnn. 
Omne  enim  quod  incipit  esse  vel  dcsinit, 
per  motum  vel  per  mutationem  hoc  pali- 
tur.  Ostensum  est  aulem,  quod  Deus  est 
omnino  immobilis  ;  est  ergo  seternus.  — 
Ibid.  c.  5. 

Unde  etiam  ostendilur  quod  Deum  esse 
est  necessarium.  Oinneenim  quod  est  pos- 
sibile  esse  et  non  esse,  cst  mulabihv,  sed 
Deus  est  omnino  immulabilis  :  ergo  ip- 
sura  non  esl  possibile  essc  et  non  esso. 
Omne  aulem  quod  esl,  et  non  cst  possi- 
bile  ipsura  non  es.-e,  necesse  esl  ipsum 
esse  ;  quia  necesse  es^e,  et  non.possiliile 
non  esse,  idem  si-inincant.  Krgo  Dcum 
csse  necesse  est.  —  lOid.  c.  G. 

Et  i^roinde  semper  esse.  Orane  enira 
quod  nccessc  e>l  os.sl',  feemj)cr  csl;quia 
quod  ni  n  possil)ile  csl  non  csse,  irapossi- 
bile  ehl  iion.esbe,  el  ila  nunqunra  non»-' 
Sed  nccesseesl  Deutu  essc,  ul  diilura  cal; 
ergo  Deus  ^eraper  tsl.  —  Ihid.  c.7. 

Et  inde  eliara  roncludilur,  quod  in  Deo 
non  est  alupia  su''  .--i'.,  sed  ojus  esse 
est  lotum  simut.  b  .  -io  enira  non  in- 
venilur  nisi  in  illis  quae  snnt  aliqualilor 
raotui  subjccla  ;  prius  cnira  cl  poslcrius 
in  inotu  cuusant  leraporjs  succcssionein. 
Deus  aiitein  nuUo  raodo  est  inolui  subjec- 
lU8  ;  non  csl  igilur  in  eo  successio,  sed 
ejus  esse  esl  loluiu  siinul.  —  JUd.  c.  f*. 

Ex  (juibiis  ullerius  inanirestura  ' 
Dcura  esse  sim^ilirisaimum.  Nain  in  oiiuu 
conipo^ilione  opoitel  esso  duo,  «|ikc  ad 
invicem  se  habeiint  sicut  poleiitia  ad 
acluin.  In  |)riino  uuteiii  inoveiile,  s\  •  -l 
oinnino  iinraobile,  ira|Mj^sibiIo  esl  • 
potenliain  cura  aclu  ;  nara  unuraquod(|ue 
Ox  hoc  (]Qo^i  est  in  {^olentiu,  rai)bile  est. 
Irapossibile  est  crgu  IU;ura,  qiii  e.>t  pri- 
inuin  inuveiis,  esse  coiuposiliira.  —  Ad- 
huc  :  oiuiii  coinposilo  iiecesso  csl  esso 
uliquid  priu^  ;  nani  ci)raponentia  nalura- 
liler  sunt  priora  coinporiito.    llluil   igitur 


-  METAPHYSICA 

qnod  omnium  entiumest  primum,  impos- 
sibile  est  esse  com|iositum.  Videmus  enim 
in  ordine  eomm  qiioj  sunt  composita, 
simpliciora  priora  esse  ;  nam  elementa 
sunt  naluraliler  priora  mi.\tis  ;  et  inter 
elementa  primum  est  ignis,  quodestsim- 
plicissimum.  Omnibus  autom  elementis 
prius  est  corpus  cceleste,  quod  in  majori 
simplicitale  constitulum  est,  cum  ab 
oinni  conlrarielate  sit  purum.  Relinqui- 
tur  igitur  quod  primum  enlium  oportet 
omnino  siraplex  esse.  —  Ibid.  c.  9. 

Et  ex  hoc  sequitur  quod  D«hi3  est  sua 
essentia  etsuwnesse  ;(\in:x  ciim  sit  siinplcx, 
non  est  invenire  in  co  aliqnid  per  inodum 
polentiae,  et  aliquid  per  raoduin  actus  ;  et 
proinde  e&l  actus  purus,  et  ulliraus.  Oui- 
niscniin  uclus  qui  est  citra  ulliraiira,  est 
in  poteiitia  ad  ultiiniim  actura  ;  ultiraus 
aulem  actus  est  ipsuin  esse.  Cuin  enim 
inolus  ^-il  cxilus  de  potenlia  in  aclura, 
oporlet  illud  esse  ulliinuin  acluin  iii  quod 
leiidit  oranis  laolus  ;  et  cuin  inotus  na- 
turalis  in  hot-  lendal  (juod  e^t  naturali- 
terdosijeratuin.oporlet  liAc  esse  ulliiiiuiu 
actuin  (|uo  I  oinnia  desiJerant;  hoc  uu- 
t''ra  est  0S80 ;  oportel  igilur  quod  essen- 
tia  di\ina,  qno)  est  aclus  purus  ulliinus, 
sifipsuin  esso  :  ot  hoc  ipsuiu  anlea  (•{. 
'u,  a.  2,  in  c.)  ostensura  osl,  cuin  proba- 
luin  csl  |iriraura  ens  osse  suum  osse.  — 
Ibid.  c.  lu  el  H. 

Fx  quo  patet  ara|)Iius  quod  Deus  non 
tion  hil  in  aliquo  ijenere.  Nuin   dilTerenlia 

«  addilu  gcneii  constiluil  speciein;  orgo 
(UJiHlibet  Hpeciei  Ob.sonlia  habet  ali^juiil 
addiluin  su|>ra  genus ;  8od  ipsuiu  csse, 
i]uo  I  e-l  essiiilia  Dei,  nihil  in  se  continul 
qiKid  ^italleri  addiluin.  —  Jbui.  c.  12. 

El  {>'-r  id<  in  ])ulet  (juod  Deiis  nec  yenus 
Cht,  nec  spccies  (Ibid.  c.  13  el  14)  ;  — 
iinde  dti  inuUi  asc  non  posHtml  ;  si  hoc 
noinen   «  Dous  »    suinulur   univoco.    — 

Ibid.  C.   Iti. 

Patet  ullerius  Dcuui  non  eM6  eotpus. 
tsuin  in  oinni  i-or])ore  cora{M>sitio  aliqua 
invenilur  ;  oinne  enim  cor{)U8  csl  {)urlOb 
haben.'^.  Id  igilur  ((uod  e»t  oinnino  sim- 
{•lex,  rorj)iH  CMHo  non  i»ob'i«l  (Ihid.  c.  Ift), 


DE  ENTE  INCREATO  -  QU.  XLV  DE  DIVINIS  PERFEGTIONIBUS  —  ART.  I  ol7 

—  nec  forma   corporis,  ncc    aliqua  mW?fs  nera  diligenter  inspiciat.  Nam  unurnquod 

in  corpore.  —  Ibicl.  c.  17.  .que  quod  est   in  polentia,  secundum  hoc 

Ex  his  autem  apparet  Deum  esse  infi-  habet  virtutem  receptivam  et  passivam' ; 

nitum  :  non  privative  quidem,  secundum  secundum  vero  quod  actu  est,  habet  vir- 

quod    infinitum    est    passio   qubntitatis,  tutem  activam.  Quod  igitur  cst  in  po',ea- 

prout  scilicet  infinitum  dicitur  quod  est  tia  tantum,  scilicot  raiteria  primi,  habet 

natum  habere  finem  ratione  sui  generis,  virtutem  infinitam  ad  recipiendum,  nihil 

sed  npn    habet ; —  sed   negative,  prcfut  de    virtute  activa    particip:ins;   et  supra 

infinitum  dicitur  quod  nullo   modo  fini-  ipsam  quanto  aliqail  fjrm^iilius  est,  tlnto 

iur.  Nullus    enim  actus    invenitur  finiri  id   abundat   in   virtute    agendi.   Propter 

nisi  per  polentiam,  quse  est  vis  receptiva.  quod    igiiis    inter   omnia    clementa    est 

Invenimus  enim  formas   limitari  secun-  maximc   activus.    Deus   igitur,    qui   est 

dum  potentiam  materiae.    Si    igitur    pri-  actus    purus,     nihil   potentialitatis    p3r- 

mum  movens  est  actus   absque  potentise  mixtum  habens,    in    infi;iitum    abun  la'; 

permixtione,  quia  non  est  forma  alicujus  virtute     activa    super    alia.  —    Ibid.   c. 

corporis,  nec  vii  tus  in  corpore,  necessa-  19. 

rium    est   ipsura  infinitum   esse. — Hoc         Unde etiam  apparet.quod  omriesper/ec- 

etiam  ipse  ordo,qui  est  in  rebus,  deraon-  tiones   in   quibuscunque   rebus   invcnta> 

slrat;  nam  quanto  aliqua  in  enlibus  sunt  necesse  est  originaliler  ct  superabwidai- 

sublimiora,  tanlo  suo  modo  majora  inve-  ter  in  Deo  esse.  Nam  omne  qiiod   movet 

niuntur.  Inter  elemenla  enim  quse   sunt  aliquid  ad  perfectionem,  prius  habetin  se 

superiora,  majora  quautitalive  inveniun-  perfectionem  ad  quam  movet ;  sicut  raa- 

lur,  sicut  etiara  in  simplicitate  ;  quod  eo-  gister  prius  iiabet  in  se  doctrinam   quam 

rum  generatio    demonstrat,  cum    raulti-  aliis  tradit.  Cum  igitur  Deus  sit  priraura 

plicata  proportione  ignis  ex   aere  genere-  raovens,  et  omnia    alia    raoveat    in  suas 

tur,  aer  ex  aqua,  aqua   autem    ex  terra.  perfectiones,  necesse  est  omnes  perfectio- 

Corpus  autem  coeleste  manifeste  apparet  nesrerumineo  prseexislere  superabun- 

lotamquantitateraelementorum  excedere.  danter.  — Ibid.  c.  21. 
.  Oportet  igitur  id  quod  inter   omnia  entia         Qua3  tamen  omnes  perfectiones  in    Deo 

priraum  est,  et  quo  non  potest  esse  aliud  sunt  unum  secundum  rem.  Ostensum  est 

prius,  infinilse  quantilalis  suo  modo  exi-  enim  Dcum  esse    simplicein ;  ubi   autcm 

slere.  —  Nec  mirum,  si  id,  quod  est  sim-  est  simplicitas,  diversitas  eorum  quse  in- 

plex,  et  corporea  quantitate  caret,  infini-  sunt  esse  non  potest. —  Hoc  autem  raani- 

lura   ponatur,    et  sua   imraensitate   ora-  festura  fit  consideranti  in   virtuiibus  co- 

nera  corporis  quanlitatera  excedere  :  cum  gnoscitivis.  Nam  suj^erior    vis  secundum 

intellectus  nosler,   qui  est  incorporeus  et  unura  ct  idem    est  cognoscitiva  omniura, 

siraplex,  omniura  corporura  quantitatera  quge   ab   inforioribus   viribus   secundum 

\i  suae  cognitionis  excedat,  et   omnia  cir-  diversa  cognoscuntur  ;  omnia   enim  quse 

cumplectatur.  Multo  igitur  magis  id  quod  ^isus,  auditus  et  ceteri  sensus  percipiunt, 

csL   omniura    primum,    sua   immensitate  intellectus  una  et  simplici  virtute    dijudi- 

universa  excedit   orania  complectens.  —  cat.  Simile    ctiara   app^ret    in  scientiis  ; 

Ibid.  c.  18.  nam  cum    inferiores   scientiae  secundura 

Hinc  etiara  apparet  Deum  esse  infimtce  diversa  genera  rerum,  circT  quae  versalur 

virtutis.  Virtus  cnim   consequitur  essen-  earum  intentio,  multiplicentur  ;  una    ta- 

tiam  rei.  Nam  unumquodque    secundum  men  scientia  est  in  eis  superior  ad  omnia 

modum  quo  est,  agere   potest.  Si    igitur  se   habens,  quae  Philosophia  Prima    dici- 

Deus  secundum  essenliam  infinitus  est,  lur.  Sic  igitur  et  perfectiones,  quae  in  in- 

oportet  quod  ejus   virtus  sit  infinita.  —  ferioribus  rebus    secundura  diyersitalera 

Hoc  etiam  apparet,  si  ^quis  rerura  ordi-  rerum   multiplicantur,    oporlet   quod    in 


518  OUARTA  PARS  -  METAPHYSICA 

ipso  rerum  verlice,  scilicetDeo,  uniantiir.  noster    secundum   nullam    earum    con- 
Jbid.  c.  22.  ceptionum,  quas  nomina  dicta  de  Deo  si- 

Ex  quo   raanifestum  fit  in  Deo  nullum  gnificant,     divinam     essenli;\m    perfecte 

esse  accidens.  Unde  cum  ad  perfeclionem  capiat,  impossibile  est  qiiod  per  dffinitio- 

pertineat  esse,  agere  et  orania  hujusmodi,  nes  hovnm   nominnm    definiatur  id   quod 

necesse  est  omnia  in  Deo  idera  csse  cum  esl  in  Deo.  —  Ibid.  c.  26. 

ejus   essentia  ;  nulium   igitur  eorum  est  Tertium    est,  quod  nomina   de  Deo  et 

accidens.  —  Ibid.  c.  23.  aliis  rebus  dicla,  non  omnino  umv(Ke,nec 

Licet  aulem  omnia    in   eo  sinl   unum,  omnino  cequtvoce  dicuntur.  lJnivo:e  nam- 

hoc  non  excludit  quin  de  ipso  nuilta  con-  que  dici  non  pos^unt,  cum   defiuitio  ejus 

cipere  et  dicere  possimus.  Cum  enim  in-  quod  de  cre;Uur.i  di  itur,  noii  sil    defiiii- 

tellcctus  noskT  essentiain  ejus  in  se  ipsa  tio  ejus  quod  dicitur  de  Deo  ;  oporlet  au- 

capere  non  sufficial,  in  ejus  cognitionem  tem  univoce  diclorum   eandem  definilio- 

consurgit  cx  rebus   qna;    sunt  apud  nos,  nem  esse.  Siiniliter    aulcm    nec    omnino 

in  quibus  inveniuntur  di\ersae  perfeclio-  aeqMivce.  In  his  enim  qujp   sunt  a  casu 

nes,  quarum    oraniuin  radix   et  origo  in  aequivoca,  idem  noinen  iinpoiiilur  uni  rei, 

Deo  est  una,  ut  dictura  est.  Kt  qiiia    nou  nullo  hubilo  re>peclu  ad  reia  aliain  ;  undc 

possuraus  uliquiJ   norainare,  nisi  secun-  |)er  unuin  non  potest  rati.icinari  de  alio. 

dnm  qiiod  iiilolliginius  (stinl  cniin  noinina  Haec  aut"ra  noinina  «piae  dicuntur  do  \U;o 

iiilellecluura  J-igna),  Deu.n  non  possunuis  el  aliis  ivbus,    altribiuiilur    heo  secun- 

nomiiiare  ni^i  ex    perfeclionibus    in  aliis  diimalii|ueii)  ordlntMn  ipifra  habt;l  ud  islas 

rcbus  inventis,  qtiarura  orig'^  In  ij)SOcst:  v»'^,  \n  (juibus   iiitell«;clus  si.iiilicalu  eo- 

elquiaha)  in  rebus  islis  mulliplicessuiil,  runi  considfral  ;  unde    el  por    alins    ie« 

oportcl  mnlta  nomina   Deo    impotiere   Si  raliocinari  de  D .o  possiimus.  Non    igitur 

uiilera  Ci^senliam   cjus  in  se    ipsa  videro-  oiunino  xquivo  e    diciintur   isla    do  I>eo 

inui?',  noH    requircreliir  nominum   inulli-  cl  de  aliis  rebiis,  sicul    ea    quas    sunt  a 

tiido, 8»d  esscl  simpli'x  nolilia  ejus,  sionl  casu  a^quivi)cu.  Diciinlur  crgo  secun  lum 

c.sl  8ira|.lcx  essenlia  ojus.  —  Ihid.  c.  2'i.  anaIoj;i.im,  id    esl   socundum    proporlio- 

Ex  liis  aiilem  Iria    |josauiuus  conside-  nein  ad  unuin.  Ex  eocnim  quod  alias  reH 

lare  :  —  qiiorum    primum    ost,  (|Uod  Ui-  coiuparamus  ad  Doum  sicut  al  suam  pri- 

vcrsa  nomina,  licet    idoiu   in  Deo  secun-  inum   ori'.'inein,  hujusiuodi  noiniiiu,  rpite 

diiin  lem  significenl,  non  lumen  sntit  ^i/-  Hignifi^^anl   p»M*|"cclnino!i   aliarum    ixTum, 

nonyma.  Ad  lioc  enim  quol   nomina  oli-  I>eo  allribuiinus.  Ex  qoo  palel  quoij  licot 

qua  sinl  synonyina,  opoi  tel  (|uod  signili-  quanlum  ail  nominis  impt).sitionem  hujus- 

cont   eandem    rom,    cl  candem    inloll*>c-  inodi  noinina  |>er  prius   de   creoluris  di- 

lus  conceplionem  reprajsenlont.  Ubi  vero  canlur,  eo  quixl  ox   crealuris   iiilollecliis 

significalur  eadom  res  secundum  di\er-  noinina  imponens  ascrndil  in  Doum  ;  ta- 

sas  ralionos,  id  cst  aj>prehensiiines,  (juas  men  secundum  reiii  signilloalum  ptT  no- 

habel    inlelleclus    de   re    illa,   noii  sunt  incn,  |»er  prius  dicuntur  de   Deo,  a   (|Uo 

noinina  synonym.i,  quia   noii    esl  penilui  poiTecliones  descoiuiunl  in  aluis    reh.  — 

^ignificalio  eudoin,  cuni  nomina  iminediate  Ibid.  c.  27. 

^igiiilicenl   conceptionos  inlolleclus,  qux'  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ea 

sunt    roruiu   siinililudinos.    El  ideo  cum  qua^  sunl   a    Doo  imil.intur  Dcuin,  sicul 

diverfcu  nomina  dicta    de  Dco  signinceiil  causala  primain  caii»ain.  Esl  auliMn  ho. 

diversas    concepliones,   quaS    intelleclus  de  ralione  causuli,  (pn.  I  nil  uIkjuo  luodo 

no.ster  habcl  do  ipso,  non  sunt  synonyma,  coiniwsiluin,  ipiia  uil  ininuserit>e  ojus  t-gl 

lioet  oranino  eandem  rem    signilicent.  —  aliud  quani  (piiMl  quid  ej»l,  ul  ox  pra)uiiM- 

Ibid.  c.  25.  bis  iuuni(»'.sluni  es<»e  |>olf8t.  —  la,  q.    !i, 

Sccuiidum   eel,  (juud   cum    inlclleclus  a.  7,  «d  t. 


DE  ENTE  INGREATO  —  QU.  XLV  DE  DIVIXO  INTELL.  ET  VOLUNT.  —  ART.  II        519 

Ad  secimdum  dicendum,   quod  omnia,  Vel  enim  aliud  a  se  ipso  intelligit,  vel  se 

appetendo  proprias  (Derfectiones.appetunt  ipsum  ;  si  aliud  a  se   ipso,  sequitur  in- 

ipsum  Deum,    in  quanlum    perfocliones  conveniens  quod  in  eo  non  sit  omnimo- 

omnium  rerura  sunt  quaedam  similitudi-  da  simplicilas  ;  si  se  ipsum  autem  intel- 

nes  divini  esse.  Et  sic  eorum  quae  Deum  ligit,    tunc   cum   saltem    ralione   distin- 

appelunt  qiicedam  cognoscunt  ipsum  se-  guantur   intelligere   et   inlelligi,  videtur 

cundum  se   ipsum,  quo  I    est   proprium  dubium   remanere  secundum  quod  insit 

creaturae  rationalis  ;  qucedam  vero  co-  ei  hoc  quod  est  bene  esse  ejus;  ergo  vi- 

gnoscunt     aliquas    parlicipaliones    suae  detur  quod  Deus  non  sit  intelligens. — 12. 


bonitatis,  quod  etiam  extendilur  usque  ad 
cognitionem  sensibilem  ;  qucedam  vero 
appetitum  naturalem  habeiit  absque  co- 
gnitione,  ulpole  inclinata  ad  suos  fines 
ab  alio  superiori  cognoscente.  —  la,  q. 
6,  a.  I,  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  ex  hoc  ipso 


Meiaphys.  I.  11  (8). 

2.  Pi?Rlerea,  videUir  quod  Drus  non 
sit  volens.  Omne  enim  voleiis  est  finem 
et  bonum  volens ;  at  Deus  non  habet 
finera,  cum  e  converso  ij^se  sit  finis  et 
boniim  totius  universi  :  ergo  Deus  non 
est  volens. — la,  q.  19,  a.  1,  arg.l  ;  12. 


quod  esse  Dei  est  per  se  subsistens  non     Melaphys.  l.  12  (9). 


receplum  in  aliquo,  prout  dicitur  infiui- 
tum,    dislinguilur   ab   omnibus   aliis    et 
alia  removenlur  ab  eo.  —  la,  q.  7,  a.  1, 
ad  3. 
Ad  quarhim  dicen  lum,  qnod  sapientia 


Sed  contra  esl,  quod  Philosophus  dicit 
12.  Melaphys.  {lext.  36  sqq. ;  1.  11,  c.  7 
sqq.),  quod  Deus  est  intelligens  et  sua 
inLedigenlia,  id  est  suum  intelligere  et 
suum  intelligibilc;  omne   autem  intelli- 


dicilur  mcbilis  esse  simililudinane,  se-     gens  est  volens  :  ergo  etc.  —  12.  Meta- 
cundum   quoJ   siiam    simililudinem    dif-     phys.  I.  11  (8)  et  12  (9). 


fundit  usque  ad  ultima  rerum;  nihilenim 
esse  potest  quod  non  procedat  a  divina 
sapientia  per  quandam  imitalionem,  sicut 
a  primo  principio  efTeciivo  et  formali; 
prout  etiam  artificiata  procedunt  a  sa- 
pientia  arlificis.  Sic  igilur  in  quantum 
similitudo  divinae  sapientiaigradalim  pro 


Respondeo  dicendum,  quod  cum  Deus 
sit  in  summo  immjterialitatis,  utjote 
actus  purissimus,  nece.-se  est  ipsum  esse 
inlelligentem ;  qiiod  qualiler  ipsi  conve- 
niat,  quanlum  attinet  ad  piiilosophum, 
considerantum  est.  —  Sciendum  est  er- 
go,  quod  intelleclus  ad  suiim  inlelligere 


cedit  a  suj.remis,  quse  magis  parlicipant     polest  se  habere  tripliciter  :  uno  modo  sic, 

quod  non  conveniat  ei  inlelligere  actu, 
sed  in  polentia  tantum  vel  in  habitu. 
Alio  modo,  quod  conveniat  ei  in  aclu.  Alio 
modo,  quod  sit  ipsum  suum  intelligere 
sive  intelligenlia.  Dicit  ergo  Philosophus, 
quod  si  intellectus  primi  moventis  non 
intelligat  actu,  sed  solum  potentia  vel  in 
habitu,  non  erit  aliquid  nobile.  Bonum 
enim  et  nobilitas  intellectus  est  in  hoc 
quod  aclu  intelligat.  Inlelleclus  autem 
intelligens  tanlum  in  potentia  vel  in 
habitu,  se  habet  sicut  dormiens  ;  nam 
dormiens  habet  quidem  polentias  operum 
vitae,  sed  opera  vitae  non  operatur  ;  unde 
somnus  dicitur  esse  dimidium  vitae.  Si 
autemi  intellectus  primi  intellectus  intel- 
ligat  quidem  actu,   sed  principale  ejus 


de  ejus  similitudine,  usque  ad  infima  re- 
rura,  quae  minus  parlicipant,  dicitur  esse 
quidara  processus  et  motus  divinae  sa- 
pientiae  in  res.  —  la,  q.  9,  a.  1,  ad  2. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  aeternitas 
non  est  aliud  quam  ipse  Deus.  Uiide  non 
dicitur  Deus  seternus,  quasi  sit  aliquo 
modo  mensuratus  ;  sed  accipitur  ibi  ra- 
tio  mensurae  secundum  apprehensionem 
nostram  lantum.  —  la,  q.  10,  a.  2,  ad  3. 

ARTICULUS  II 

UTRUM    DEUS    SIT   INTELLIGENS   ET   VOLENS, 
ET     QUALITER. 

1.  Videtur  quod  Deus  non  sit  intelligens. 


520  •  OUARTA  PARS  —  METAPHYSIOA 

bonum,  quod  est  operalio  cjus,  sit  aliriuid  Hgenli    quodcunquc  indignissiuium.  Un- 

aliud  ad  ipso  (quia  cjus  intelligenlia,    id  de  patct  quod   inbelligere  aliquid  in  actu 

est  intellectualis  operatio  ipsiiis,  non  est  est  fngienduni;    qnia    dignius  est   quod 

hoc  quod  sua  substantia),  coniparalMr  ad  qnajdani    non    videantnr  in  actu,  quam 

ipsum   sicut  polenlia  ad    actum,  et   per-  quod  videanlur.  Non  aulrm  hoc  csset,  si 

fectibile  ad   perfectionem.   Et  sic  sequi-  intelligenlia  cssct    optimum;    quia  lunc 

lur  quod  primum  int-lligens  non  sit  op-  nullum  inlelligere  esset  vitandum.  Cum 

tima    subslantia.    Ilonorabilitas   enim  et  ergo    aliquod    inlelligere    sit    vitandum 

nobilitas   inest  ei    per  suum  intelligere;  propter  indiirnitntom   iiitelligibilis,  relin- 

niliil    aulein  quod  est  nobilissimiua,  se-  quitur  quod  nobilitas  ejus,  quod  est  in- 

cundiim     aliud    est     nobili^simum .    Sic  telligere,  dependeat  ex  nobilitate  intclli- 

i.Liitur  vidftiir  scqui  qu(»d  substanlia  pri-  gibilis.  Dignius  est  igitur  ipsum  intellec- 

mi  intelligcntis  non  ait  optima,  sive  inlel-  tum  tpiam  ipsum  inlelligerc.  Cum  igitur 

ligat  in  potenlia,  sive  in  actu;  nisi  ponn-  ostensum  sil,  quod  piimum  ^il  suum  iu- 

lur  cum  ho::  quod  sua  subst.mlia  sit  suuin  lelligere,  seipiiUir,  si  inlelligal  aliud  a  se, 

int(-'lligon«!.  Sic  ergo  se  hal»et   inlellertus  qiiod   illud   aliud    erit  co    nobilius.  Cnm 

primi    intollipentis,    quod    e-t    Deus,  ad  igitur  ipsum  sit   nobilissimum  ot  poten- 

siium    intelligere,  qiiod  sit  ip^um  suum  lissimum,  necesse  est  qiiod    intclligat  se 

intelligere.  —  li'.  Metajihys.  I.  11  (8).  ipsum,  ct  quol  in  eo  &it.  idem  iiitelloctus 

Jam  Vfio  ut  scialur,  (piomodi)  se  habeat  el  inlellectum.  —  Circa  lianc  aulem  ralio- 

al    suiim  inlelligibile,    \idendum,  utrum  nein  Philosophi  considerandum  esl,  quoil 

nd  nobililalern  \t'l  p  i  reclionem  intellec-  iiilondit  o^lendere,  quoj  Deus  non  iiitel- 

lus  aliqui  l  ilinerat    vel  nihil,(|Uod  inl«-I-  bgit  aliud,  sed  se  ipsuin,  in  quantum  in- 

li^'alur    ali^iiiid    bonum    vel    nobile   ant  lellecluinest  peifeclio  inlelligonti!»,  el  ejus 

qiiodcunque  convenil.  Ll   (juod    dilTeiat,  rjuod  esl  inlelligere.  M.inifestum   esl  nu 

a|t|)arctex  hoc  (jnod  inconvenidns  videtur  tem,(|Uod  nihil  aliud  sic  potesl  iiitolligi  a 

ot  absiirdurn,  quod   aliquis  meditelur  et  Deo,  quod  sil  perfectio    inlellocliis   ejus. 

operationeni  sni  intellectu^s  occui^el  circa  Nec  lamen  sequitiir  (luod  omnia  alia  a  so 

qutclam    vilia  ;    qiiod    nnn  os.<,et,  si  non  Hiit  ignota  ;   nain    iiitelligendo*se  inlelli- 

perlinerel  ad    nobdilaleni  iiilellectU8  no-  pil  omnia  alia.  Ouod  aii-  patet.  Ciim  eniin 

bilitas  inlolligibilis,  scd   indilTerenH  essel  ips6   sil   ip-uiu  .'uuiii   inldligere,   ipsum 

intolligere  nubilia  et  vilia;  hocenimom-  nulem  e^l  digniMiimum  et  potenlisHiiium, 

niiio  est  impos.sibile.  Maniresluin  esl  eiiiiu  n  cesso  e^i  quod  suiim  inlelligere  sit  per- 

quodo|)eratione8.seeundumpropria<ibjecta  fecllssimum  ;  pei  fecli<»jiime  ergo  inlollivit 

-pcciricanlur.  Unde  oportel  qiiod  (piamo  go  ipsum.  Uuanlo  aule.n  alitpKJd  princi- 
nobilius  e.-^t  obj(!ctum,  t»nto  nobilior  sit  pium  perf«M'tiu!*  intelligitur,  lanlo  magis 
oitcratio.  Sed  si  dilfortad  nobilitatem  in-  inlolligilur  iii  co  elleclus  ejiis;  nam  prin- 
telleclus    intelligere     boniim,  aiit   qnod-     cipiala  continenlur  in    virlnle  pnncipii. 

cunque  conlingens,  iit  dictum  p*t.  ina-  Cuin  igitur  a  priino  principio,  (|Uod  e>t 
nirestum  esl,  (piod  cum  primiis  inlel-  Deus,  dojMMidcal  cielum  et  tola  nulura, 
leclu.'^  sit  nobilissimiis,   inlelligil    aliquid      palet  quo  l   Dcub  cognoscemlo  se    ipbUm 

honorabilissimum    et    divini^.-iiniiim.    —  oinnia  copnoscil.  Nec  vililas  alicujiM   rei 

/'"'/.  intellecl.e   dero^-al    ilignilali  ;   non  enim 

Si  crgo  non  intelligit  st»  ipsiim,  sed  ali-      inlelligero    »clu    aliipiid    indigniusimum 

(piid   aliud,  riequitiir  (juo  I  aliqiiid   aliud  oiit  fugi«ndum,  niNi  iii  quanluiu    intelle» 

oril  digniuH  (juain  f)rimuiii,  hcilicet  int«'|.  tiim  in  eo  rii.slit,  el  duiii  illud  aclu  intel- 

lectum  ab  ip.HO.  (Juod  aic  probat  l*hilo.so-  ligil,  relruhilur  a  digiiioi  ibis  inlelh|.'-ii- 

phn.s.  Ipsum  intelligcre  in  aclu,  (|U(hJ  est  diit.  Si  ciiim  inlelligendu  aliquid 

inlolligonliii,  convonit  aliciii  ollam  inlcl-  simum,  ollnm   vilia   inlolliKanlur,  muUi" 


DE  ENTE  INCREATO  -  QU.  XLV  DE  DIVINO  INTELL.  ET  VOLUNT  -  ART.  II 


•l 


intellectorutn    intelligentiae    nobilitatem 
non  tollit.  —  Ibid. 

Sed    circa  hsec  determinala  est  diffi- 
cultas,    quam    format     hiic   Philosophus 
(12.  Metaphys.  tcxl.  51;  I.   11,   c.  9).   Si 
enim  primum  intelligit  se  ipsum,  ut  os- 
tensum  est,  et  si  primum  est  sua  intelli- 
gentia ;  ergo  intelligentia  primi  non  est 
aliud  quam  intelligentia  intelligentice.  Sed 
hoc  est  contra  id  quod  videtur;   quia  ac- 
tus  sensus  et  scientia  et  opinio  et  medi- 
tatio  semper  videntur  esse  altrrius.  Et  si 
aliquando  sunt  sui  ipsius,  sicut  cum  ali- 
quis  sentit  se  sentire,  vel  scit  se  scire,  vel 
opinatur  se  opinari,  vel  meditatur  sc  mc- 
ditari,  hoc  est  quidem  praeler   opus  vel 
praeter  actum  principalem  ;  nam  hic   vi- 
detur  principalis  actio,  ut  aliquis  intelli- 
gat  intelligibile.  Quod  autem  aliqnis  in- 
telligat    se   intelligere    intelligibile,    hoc 
videtur  essc  praeter   principalem  actum, 
quasi    accessorinm    quiddam.    Unde,    si 
inlcHigere  primi  non  sit  nisi  intelligentia 
intelligentiae,  vidctul"  sequi   quod  suum 
intelligcre  iion  sit   principalissimum.  — 
Solvit  aulem  hanc  difficultatem  Philoso- 
phus  dicens,  quod  in  quibusdam  rcs  scita 
idem  est  quod  scientia.  Nam  scienlia  alia 
est  factiva  et  alia  speculaliva.  In  faclivis 
autcm  scienliis   res   scita    sine   materia 


gens  et  intellcctum.  Et  sic  una  est  intel- 
ligentia  intellecti  tantum,  et  non  est  aliud 
intelligentia  intellecti,  et  intelhgentia  in- 
telligentise.  —  Ibid. 

His  visis   restat    quserendum,    utrum 
primum  inlelligat  per  modum  intellectus 
simplicis   (sicut   intelligimus   quod   quid 
est),  an  por  modum  compositi  (sicut  in- 
telligimus   enuntiationem).   —   Ad  quod 
dicendum  cum  Philosophushic  1.  c,  quod 
non  per   modum  comoositi.  Cujus   ratio 
triplex  est  :  prima  est,  quia  in  omni   in- 
tellectu    composito    sunt   plures  partes, 
quaeseorsum  intelligi  possunt.  Licet  enim 
hoc    intellectum    compositum,  quod    est 
«    homo    currit    »,    simul    intelligatur, 
tamen  partes  ejus  seorsum  intelligi  pos- 
sunt  ;  potest  enim  intelligi  hoc,  quod  est 
«  homo  »,   perse,  et  hoc,  quod  est  «  cu- 
rit  ».  Sic  igitur  quicunque  intelligit  ali- 
quod     intellectum     compositum,     potest 
Iransmutari  de  una  parte  in  aliam;  quod 
primo  convenire  non  potest,   ut  patet  ex 
supra    dictis.   Secunda    est,    quia   omne 
quod  non  habet  materiam  est   simplex  et 
indivisibile;  sed  intellectum  primum  est 
immateriale  :  ergo  est  simplex  et  inditi- 
sibile.  Terlia  est,  quia  intellectus,  qui  est 
intelligibilium  compositorum,  liabet  suam 
perfectionem  non  semper,  sed  in  aliquo 


accepta,    est   ipsa   scientia  ;    sicut  patet     tempore.  Quod  sic  patet,  quia  non  habet 


quod  domus  sine  materia,  prout  est  in 
mente  aedificatoris,  cst  ipsa  ars  aeJifica- 
tiva;  et  similiter  sanitas  in  mente  medici 
est  ars  mcdicativa.  Et  sic  patet,quod  ars 
factiva  nihil  aliud  est  quam  substantia 
rei  faclae  et  quod  quid  erat  esse  ejus ; 
omnis  enim  artifex  procedit  iu  opus  ex 
eo  quod  considerat  quid  est  quod  operari 
intendit.  In  speculativis  vero  scientiis  ma- 
nifeslum  est  quod  ipsa  ralio  definitiva  rei 
est  res  scita,  et  est  ipsa  scientia  sive  in- 
telligentia.  Per  hoc  enim  est  sciens  iutel- 
lectus,  per  quod  habet  rationem  rei  ;  cimi 
igitur  intellectus  in  actu  et  intellectum 
non  sit  alterum  in  his,  quaecunque  raate- 
riam  non  habent,  maiiifestum  est,  qnod 
in  substantia  prima,  quae  maxime  remota 
est  a  raateria,  maxime  idera  est  intelli- 


suura  bonum  in  hac  parte  vel  in  illa,  sed 
illud  quod  est  optimura  ejus,  est  quid- 
dara  aliud,  quod  est  in  quodara  toto.  Un- 
de  etiara  verum  (quod  est  bonum  intel- 
lectus)  non  est  in  incomplexis,  sed  in 
complexo.  Simplicia  autem  priora  sunt 
generatione  et  tempore  quam  composila  ; 
unde  illud  quod  non  habet  suum  bonum 
in  partibus,  quae  seorsura  accipi  possunt, 
sed  in  toto,  quod  ex  eis  constituitur,  ha- 
bet  suum  bonum  per  aliquod  tempus,  et 
non  semper.  Sed  intelligentia  prirai,  quae 
est  sui  ipsius,  aeternaliter  et  eodem  raodo 
sehabet;  inlellectum  ergo  primi  non  est 
compositum.  —  12.  Metaphys.  I.  11  (8). 
Ostenso  ergo  quod  Deus  sit  intelligens, 
munifestum  fit  ipsum  similiter  esse  volen- 
tem,  Voluntas   enira  intellectum  conse- 


522  OUARTA  PARS  • 

quilur.  Siculenim  res  naturalishabet  esse 
in  actu  per  suani  forraam,  ila  intelleclus 
cst  inlelligens  actu  persuani  forinani  in- 
teiligibilera.  Quailibel  aulera  res  atl  suaui 
forraara  naluralera  hanc  habot  habiludi- 
nera,  ut  quando  non  habet  ijjsara,  tcn.lat 
in  eara,  ct  quando  habet  ipsam,  quiescat 
in  ea;  et  idera  est  de  qujlibel  perK-ciioiie 
naturali,  quod  est  bonum  naturae.  Et  hsec 
habiludo  ad  bonura,  in  rcbus  carentibus 
cognitioiie,  vocotur  ap|)elitus  naluralis. 
Uiide  et  nalura  intelleclu.dis  ad  bonimi 
apprehensuni  per  forraara  inlellig.bilera, 
sirailcra  habitudineni  habel,  ut  sciliccl 
cura  habet  ipsura,  (juiescat  in  illo,  cum 
vero  non  habet,  quaMut  ipsum;  et  ulrum- 
que  pertinet  ad  volimlalem.  Ui.de  iii  (|U0« 
libet  habonle  inlellectum  est  voluntus ; 
sicut  iu  (;uulibel  habepte  sensum  cst 
apjctilus  animalis.  Kt  sic  oporlel  i;t  Deo 
csse  \olunlalem,  cum  in  co  sit  inUlkc- 
ti'S.  Et  nece&se  e^st  quoJ  sicut  suum  in- 
lelli|j:ere  cst  suum  e-.se  et  suum  intelli- 
gibile,  ita  similiter  ^it  sunm  velle  (la,  q. 
10,  a.  1,  c.  ct  mullis  aliis  locir)  cl  suum 
volibilc.  Kt  quidim  (|Uod  ipse  sit  siiiim 
\ulibile,  patct  ex  Philosuphu  \'2.  MclaiJnjs. 
{lext.  52  ;  1.  11,  c.  1(>).  Volunlas  eiiim  est 
botii.  Std  ip::C  est  rmis  et  boi.um  ct  opti- 
mum  tutius  univer^i,  ergu  ipse  esl  sc 
i])sum  \olens  et  cetera  in  se  ipso,  hicut 
est  se  ip8um  inlelligens,  cetcia  iii  bc  ipso 


■   METAPHYSICA 

(dA.c.Gent.  c.  64  et  65).  —  Quod  autem 
sit  suum  velle,  ex  iisdera  o^lenJilur,  cx 
quibus  oslensum  est  q-iod  sitsuum  inlelli- 
gero  :  quia  alioqui  esset  in  co  compositio 
poienliic  et  actiis.  El  quia  cura  velle  in- 
sit  voiuntati  ex  volilo,  bonura  aulera  voli- 
tura  in  pr.rao  est  ipsa  ejiis  volunlas,  sicut 
diclura  est,  scquilur  quod  ipsum  velle 
primi  sit  idem  (piod  S'olunlas  et  quod 
ipsum.  (Ct.  Oimsc.  2,  c.  34.)  —  12. 
Mela  Injs.  II.  11   (8)    et  12  (9);  la,  I.  c. 

Ad  prinitim  er|.o  jiutet  sululio  ex  dictis; 
sicut  cnim  intellectus  et  inlclleclum  in 
l>eo  suiit  id<m,  ilu  eliam  intelligens  et 
iiilolli_i  ;  unde  huc  quod  est  bene  esse 
ino^t  01  socuiidiim  uti  umque,  quia  uirum- 
(pie  in  eo  est  unum  el  idem.  —  \'l.  Mda- 
pliys.  I.  11  ^S). 

Ad  liecundum  dicendum,  quod  licet  ni- 
hil  uiiud  u  l)eo  sil  riiiis  Doi,  lumen  ijise- 
met  eal  liins  le^^itcclu  ouinium,  ul  dicil 
Philo-oplius  12.  MeUifihys.  {ledt.  52;  I.  II, 
c.  10,  ;  o(  lioo  per  buaui  essunlium,  cum 
por  siiam  es.^onliam  »it  l)Oiius.  —  lu,  q. 
rj,  a.  1,  ud  l  ;  12.  MeUifhyi.  I.  12  (J). 
—  Ei  hic  01  il  liiiis  Molu,  hysioao  adeoquo 
tuluis  riitl  tsOjjhiu)  Uivi  Th  >u\x  por  Unem 
luiiiis  uiiivorsi,  ud  (|uem  nos  ipsus  siiie 
liiie  Iruiluiod  perducut  ipse  linis  et  prin- 
cipiuin,  uuclur  ol  torminutt,  Deus,  qui 
Cbt  bonediclus  in  bax:ula  bUiculorum. 
Amen. 


APPENDIX 


TRAGTATUS    DE    FORMIS 


(1) 


Incipit  tractatus  de  Unilale  Formarum 
editus  a  Magistro  Hervseo  ordinis  Fra- 
Irum  Praedicatorum. 

«  Omiies  iiomines  natura  scire  deside- 
rant  i>. 

Philosnphus  in  1.  Meiaphys.  (c.  1,  init.), 
secundum  quod  palet  ex  auctorilate  prse- 
missa,  dicit  omni  homini  naturale  inesse 
desiderium  ad  sciendum.  Cujus  ratio 
nulla  alia  esse  videtur,  nisi  quia  cum 
desiderium  omnis  creaturge  naturaliter 
feratur  in  bonum,  eo  quod  ipsum  est 
primum  et  universale  appetitus  seu 
voluntalis  objectum;  bonum  autem  om- 
nis  rei  cum  sit  perfectio;  oportet  ut 
in  hoc  naturale  hominis  desiderium 
inclinetur,  quod  ipsum  hominem  perficit 
in  quantum  est  homo.  Et  ideo,  cum 
homiO  id  quod  est  sit  per  inlellectum, 
secundum  Philosophum  in  6.  Eth.,  ititel- 
leclus  autem  perfectio  slt  scientia  seu 
cognitio  veritatis;  sequitur,  quod  omnis 
homo  secundum  naturam  et  scire  deside- 
ret  et  cognitionem  appetat  veritatis. 
Secundum  autera  Avicennam  primum 
quod  cadit  in  intellectu  est  ens.  Ex  quo 
ulterius  sequitur,  quod  cum  scientia  per 
intellectum  acquiratur,  desiderare  scien- 
tiam  nihil  est  aliud  quam  entis  cognitio- 
nem  appetere.  Manifestura  est  autem 
quod  unumquodque  in  tantum  est  ens,  in 
(Ij  De  hoc  tractatu  vide  ea  quae  prsefali  sumus. 


quantura  est  actu.  Secundum  autem 
Philosophum  in  3.  Phya.  unumquodque 
est  aclu  per  formam  suam.  Quare  cum 
cognitio  rei  ex  siiis  causetur  principiis, 
palet  quod  cognitio  entis  ex  cognitione 
formarum  dependet,  ad  minus  in  ipsis 
rebus  naturalibus  et  mutationi  subjec- 
tis;  licet  etiam  hoc  in  omnibus  habeat 
veritatera  :  sicut  patet  in  rebus  divinis, 
de  quibus  perfecta  tunc  habetur  scientia, 
quando  earura  cognoscunlur  quidditates, 
quae  nihil  sunt  aliud  quara  ipsoe  forraae 
subsistentes  et  simplices. 

Ex  quibus  omnibus  satis  patet,  quod 
cum  omnium  rerum  cognitio  quodam 
modo  dependeat  excognitione  forraarum, 
ex  quo  naturale  inest  homini  deside- 
rium  ad  sciendum,  raultum  obsequemur 
hominis  desiderio  naturali,  si  de  formis 
secundura  facultatis  nostrae  modulum 
elucidaverimus  veritatem.  Et  hoc  quidem 
necessarium  judicavimus  esse  tura  prop- 
ter  doctorura  et  philosophorura  de  formis 
diversas  sententias,  tura  quia  pauca  et 
obscura,  adeo  ut  rudiura  excederent 
ingenia,  inveniebantur  esse  dicla  de  for- 
mis;  ut  sic,  dum  juvenes  et  imbecilles 
ingenio  majorura  nostrorum  de  formis 
altas  et  profundas  sententias,  et  licet 
sufficientissime  traditas,  ad  plenum  ca- 
pere  seu  intelligere  non  valebant,  sal- 
tem,    etsi    minus    sufficienter,     aperle 


5:4  APPENDIX  — 

lamen,  etsi  ruditer,  hacc    tradila  a   rudi 


discipulo  rudes  discipuli   facilius  copiant 
ct  addiscant. 

Erit  autem  hic  ordo  servandus  in  trac- 
tando  de  formis,  ut  scilicet  prius  Iracte- 
lur  de  formis  sccundum  se  et  in  sua 
natura  consideratis,  sccundo  vero  de 
ipsisin  conif.aratione  ad  alia.  —  Circapri- 
raum  aiitem  erit  disputatio  de  tribus  :  ct 
primo  de  ipsarura  formnruni  subslanlio, 
sccumlo  de  ip?arum  formarum  origi  le 
seu  productionis  modo,  tcrlio  autem  de 
ipsnrura  formorum  condilione  scu  quali- 
tntibus  etproprielalibus.  —  Circapiimum 
vero  quserantur  duo  :  et  primo  quidem 
qu.erotur  de  ipsisforrais  an  sint,  sccundo 
vero  quid  sinl. 


QU.t:STIO  I 

DR    FOnMARUM    SLBSTANTI.V. 

ARTICULUS  l 

LTRLM     SINT     FORM.i:. 

Ad  primum  (I)  auleiii  sic  pi-ocedilur. 
^idelur  quod  form:e  iiulurales  nihil 
siiit. 

1.  Iii  omni  eiiim  re  naturuli  iiiveiiimus 
accidenliu  «'t  dimensioiies  piOprias  el 
pussiunerf ;  el  quod  pi  a;ler  hoc  est,  vide- 
tur  e^be  substuiilia  rei.  Sed  si  per  inlel- 
lectuin  a  (|uacim<]ue  re  nuluruli  soparen- 
lur  dimeii.-iones  el  accidentia  oinnia, 
nihil  videlur  remanerc  ni.^^i  malerin.  Vs^o 
ij)sa  muteriu  sulu  videtur  esse  rei  siib- 
stantia;  uc  j)er  consequ^Mis  fnrin.n  5^'ih- 
stanlialis  nihil  erit. 

2.  Prailerea,  omno  quod  esl  in  rebus 
nulurulibus,  esl  per  ^'«'neralionem  pio- 
ductum.  Sed  forinae,  sccundum  Philo.^o- 
phum  iii  7.  Mektjihys.  {lext..  iiO  fe(|q.;  I. 
6,  c.  8  el  9),  iiec  generanlur  nec  corrum- 
j)untur.    Quare,    ut    vidclur,    iii     rcbus 

(1)  bdit.  Ven.  <{u»al.  1. 


DE  FORMIS 

naluralibus  nullse  forraa)   suut  nec  sub- 
slantiales  nec  accidentales. 

In  conlrarhim  est  :  1.  quod  Philoso- 
phus  in  2.  Phys.  {lext.  28  et  20;  c.  3) 
p  nit  qualuor  ccnera  causarum,  intcr 
quas  unam  dicit  csse  formara. 

2.  Piaeterea,  unuuiquodque  cognosci- 
tur  per  forraara  suam,  co  quod  raaterio, 
cum  habeat  rationem  inrinili^  de  bc 
cgnorcibilis  non  esl,  srecundura  Philoso- 
phum  i:i  2.  Phy^i.  {lext.  Gj;  c.  6).  Si  ergo 
in  rebus  naturalibus  nulla  ^it  forraa,  sed 
fcolum  materiu,  de  ijtsii  nuUa  poterit 
luberi  cognilio;  cujus  contraiium  rauni- 
fe.~te  videmuo. 

Respondlo  DiCF.NDUM,  quodqiiia  huma- 
na  cogniliu  est  jjolentialdati  permixla, 
^ici.t  j»at  t,  quia  habet  orlum  a  sensu, 
ciijus  objectum  non  est  omnino  a  mate- 
ria?  condilionibus  denudatuui,;  ul  pluii- 
mum  liumaiiu  nalura  facilius  devenil  in 
cognitionem  eorura  quae  eunl  nula  sen- 
sui,  cujusmodi  sunt  muleiialia  el  jjolen- 
tiuliluti  j)i'rmixtu,  quum  iii  cogpilioncm 
eorum  quco  sunt  nota  nalurae,  cujusmodi 
sunt  foraiae  et  actus.  Proj^ter  quod  etiam 
omnes  anliijui  naluralcs  solum  muteriam 
di\e;unl  es^o  rcrum  iijluram  :  sicut 
j)utct  jicr  Philosoj)hum  in  1.  Metaphys. 
{l:xt.  H;  c.  8)  el  iti  2.  /'/ij/s.  {text.  U; 
c.  1).  Sod  tumen  hvdd  posilio  el  fulsa  est 
et  impossibilis,  sicut  j)otesl  mullijilicitor 
u^tendi. 

El  yrtmv  c.x  aclualilate  essendi.  Cum 
oiiiin,  secundum  uinniuiu  coinmiinem 
SiMilentium,  muteriu  sil  illud  ad  <juod  stul 
omnium  r<'so|utio  reruin  ;  cl  omiio  tule 
de  necessilate  sil  simj^lex,  eo  quod  alias* 
ojioileivt  in  iiiriiiitiim  abiro;  oj)urlel 
ni'1-e.ssariu  ut  ij)sa  uiuteria  in  se  coiiiiide- 
rala  ►il  sim|ilt>x  ;  quod  eliam  ulibi  j^robu- 
lum  e.-t,  dum  scilicet  de  ij)fla  materia 
ageietur.  Per  numen  er>:o  muleri;u  aul 
h\  lur    actus    uut    j>uteiitin  .'    quia 

coiii|>u-!iluiii,    ciim  ip.^a  sil   bimplex,    uU 
dicliim    e!>l,    signilicuri    iiun    jxitcst.    Sn 
autem  di-atur,  <jiiu  1  ju-r  muteria^  noiuini 
hi^Miilicatur  n.iliiru  <jii.e  lam,  <|iiiri  si*    . 
diim  Mc   csl  uctub  luiiluiu;  lunc  jiiiu  iu 


OU-EST.  1  DE  FORMARUM  SUBSTANTIA  -  ART. 


iJliD 


oequivoco  disputamus,  eo  quod  per  nomen 
materiae  si£rniricamusformam.  Sed  tamen 
secundum  islum  intellectum  adhucimpos- 
sibile  est  qnoi  rcs  naturales  sint  sola 
materia,  eo  quod  secundum  Philosophum 
9.  Metaphys.  (text.  20;  1.  8,  c.  9)  unum- 
quodque  in  lantum  est  intelligens,  in 
quantum  est  actu  ;  et  ita  si  omnes  res 
naturales  secundum  substantiam  essent 
solum  materia,  sequeretur  quod  essent 
actus,  ct  per  consequens  quod  omnes 
essent  actu  inlelligentes ;  quod  est  con- 


exeraplum.  Cum  ergo  Deus  sit  agens  per 
intelicclum,  oportet  ut  omnium  quaecun- 
que  produxit  in  S3  prsehabuerit  similitu- 
dines  ideales,  et  per  consequens  ut  ejus 
efTeclus  in  tantum  perfecti  dicantur,  in 
quantum  formarura  idealium  aliquam 
similitudincm  rcpraesentant  :  ut  sic  in 
rcbus  naturalibus  non  solum  inveniantur 
raateria,  verum  ctiara  illarura  formarura 
idcalium  aliqua  similitudo,  quam  alio 
nomine  nos  dicirausforraam.  Quare  mani- 
festum  esl,  quod  ad  perfecLioncm  rerum 


tra  sensum.    Relinquitur  ergo   quod  per     naturalium  requiritur  utin  eis  non  solum 


nomen  materise  dosignclur  qua^dam  na- 
tura  quae  secundum  se  sit  sola  potontia 
passiva.  Hoc  autem  per  se  subsistere 
non  potest.  Videmus  autem  nos  ad  sen- 
sum,  quod  res  naluralcs  sunt  actu  sub- 
stantiae,  et  quod  aclu  subsistnnt.  Qaare 
Cum  secundum  naturam  ex  in  polcntia 
substantia  non  possit  fieri  substantia  in 
aclu,  nisi  per  aliquid  quod  secundum  se 
est  subslantia  et  actus  ;  oportct  necessa- 
rio  dicere,  quod  in  rebus  naturalibus 
non  solum  sit  materia,  verum  eliam 
quaedam  alia  natura,  quae  sccundum 
suam  essenliam  sit  subslanlia  et  actus; 
et  per  hoc  nos  intelligiraus  formara. 

'Seamdo  e\  modo  agendi  ipsius  causae 
primae.  Cumenira  omne  agens  agat  sibi 
simile,  in  quantum  est  agens  necesse  est 
in  omni  effectu  ah'quara  siraililudinem 
agentis  existere  ;  quod  verum  est  in  agen- 
libus  per  inlellectum.  In  hoc  enim  diffe- 
runt  agentia  per  intellectum  ab  agcnti- 
bus  pernaturam,  quia  scilicetad  ipsorum 
actionem  sufficit  sola  natura  seu  quiddi- 
tas  producenlis  ;  ad  actionem  autem 
agentium  per  intellectum,  in  quantum 
agcnlia  sunt,  non  solum  natura  requiri- 
tur,  verum  etiam  exempla^MS  forma, 
quara  habent  in  mente,  per  quara  et  suas 
ordinant  et  regulant  acLiones.  Et  ideo  ad 
perfectionera  effectus  producti  ab  agcnte 
per  inlellectum  requirilur,  ut  aliquam 
sirailitudinem  gerat  forma(i),  quae  fuitin 
agente  suae  productionis  principium  vel 

(1)  Edit.  Paris,  ad  formam. 


sit  maLeria,  verum  etiam  forma.  Licet 
cnim  illae  ideae  nonsolum  formae,  verura 
eliara  materiae  similitudines  et  causae 
sint,  in  se  lamen  consileratae  formae 
siint.  Et  ideo  ad  perfecLioneai  universi 
requirebatur  ut  in  rebus  non  solum 
materia  verura  etiara  formse  essent. 

Tertio  ex  naturali  rerum  origine.  Cura 
enim  omnes  res  naturales  producantur 
pcr  generationem  et  motum,  illud  de 
nccessitate  oportet  esse  in  rebus  natura- 
libus,  ad  quod  motus  de  necessitate  ter- 
minatur,  et  sine  quo  raotum  impossibilc 
est  terminari.  Manifestum  est  autem, 
quod  radix  et  principium  motus  est  po- 
tentia,  secundum  Philosophum  (3.  Phys. 
text.  6;  c.  i).  Quare  taradiu  durabit 
motus,  quamdiu  poLeniia  imperfecta 
manebit.  Impossibile  est  autem  quod 
poLentia  alicujus  perficiatur  vel  termi- 
netur  ad  potentiam  solam,  quia  tunc 
idem  esset  principium  raoLus  et  terrai- 
nus,  quod  est  impossibile.  Oportet  ergo, 
si  moLu  generationis  terminari  debeat, 
quod  hoc  fiat  per  aliquem  actum  terrai- 
nantem  raobilis  potesLatera.  Hoc  autera 
non  potest  esse  nisi  a  forma,  cura  esse 
actialo  a  forma  nunquam  separetur. 
Qujre  vel  oportet  dicere,  quod  nun- 
quam  alicujus  rei  naturalis  generatio 
terminetur,  quod  est  contra  sensum,  vel 
quod  formae  aliquae  naturales  sinl  in 
rebus  naturalibus. 

Adprimum  autem  dicendum,  quod  in 
re  naturali  non  solum  sunt  accidentia, 
et  propriae  passiones;  imo  ulterius,  cura 


r.iO  APPE.XDIX  - 

accidens  praesupponat  subslantiam,  et  ad 
ipsam  sequatur,  oportet  necessario  in  re 
aliqiiid  aliud  praeexistere  omnibiis  acci- 
denlibus  secundum  naturani,  per  quod 
res  habeatesse  substantiale  seu  naturarn 
substanliae;  et  hocest  forreia  sub^tanlialis. 
Ad  secundmni  dicendiim,  quoU  compo- 
situm  est  illud  quod  per  se  generalur,  et 
quod  per  se  iiabet  esse;  formae  natura- 
les  autem  non  h^ibent  per  se  esse,  el  ideo 
secuiidum  Philosophum  non  generantur 
per  se,  sed  per  accidens,  videlicet  ad 
generationem  compositi,  cuidant  esse. 


ARTICULUS  II 

QUID    81T   FORMA. 

Ad  seaindum  {{)  sic  proceditur.  Vide- 
tur  quod  forma  sit  aliquid  composilum, 
et  non  aclus  simplex. 

1.  Omne  enim  en?  aut  e^l  aclus  purus 
aut  est  potenlia  pura  aul  esl  coinpositiim 
ex  potentia  et  aclu.  Sed  loi  ma  non  potest 
esse  aclus  purus,  quia  huc  convi-nil  ^oli 
Deo.  Similiter  eliam  non  potesl  es^e  puia 
potentia,  (|uia  hoc  dicilur  esse  mnleiia, 
et  noii  forma.  Ergo  (tjorlel  quud  furmj, 
si  debeat  esse,  sil  aliquid  compus.luiu  ex 
polenlia  et  aclu.  —  El  prieterea  consial, 
quod  nihil  est  8im|>liciii8  sua  cjusa.  Nulla 
autem  causa  nalui  ^lis  ellicicns  esl  actud 
pui  us,  sed  omi.es  formx'  naturales  proJu- 
cunlur  per  ^'eneralionem  ub  aliquo  natu- 
rali  agente.  Ergo  nulla  forma  naturalis 
eril  omniiio  simplex  el  purus  aclus. 

2.  Pi;jeterea,  ai  furma  uit  a :i(juid,  opui- 
lel  quod  sit  cau&a  essendi  ipxi  lei,  rujus 
esl  lurma.  Sed  furma  nullu  modu  polost 
esse  alicui  rei  causa  e^sendi.  Ergo  furma 
vel  nihil  eril,  veladminus  iiun  erilcuusa 
essendi  ipsis  rebus,  ul  i-ummuiiilerumnes 
videiilui  poneie.  Piobulio  mediai.  Nihil 
quod  ucquirit  cst-e  ad  esso  ulleriuM,  potest 
esse  cauHQ  essendi  ejus.  Sed  lurma  cum 
non  generelur  per  se,  secundum  l*hiloso- 


DE  PORMIS  1 

phum  in  7.  Melaphys.,  acqnirit  esse  vel 
non  esse  per  accidensad  es=?e  composili. 
Eigo  forma  non  est  causa  esse  rei. 

3.  Proelerea,  illud  cst  exemplar  et  ratio 
quiddilalis  rei,  per  quod  res  habet  esse 
id  quod  est.  Se  1  unaquceqiie  res  natnra- 
lis  esse  ct  subslantiam  habet  ab  ipso 
agenle  specifico.  Ergo  cum  agens  speci- 
ficum  non  s-it  forma  tnntum,  videtur  ad 
miiius,  quod  forma  non  sit  ralio  et  exera- 
plum  quiddilatis  rei,  ut  dicit  Philosophus 
in  2.  Phya. 

k.  Piaelerea,  animaralionalis  est  forma 
quaedam  naturalis,  cum  de  ipsa  philoso- 
plius  naturalis  determinel.  Sed  anima 
non  potest  esse  ralio  e^sendi  ipsi  ho- 
mini,  cum  esse  humanum  sit  corpo- 
rale  (I),  ct  ai.ima  sit  incorruptibdis. 
Siiiiiliter  eliam  anima  rationalis  non  cst 
omninosimplex  actus,  cumsit  hoc  ali(juid 
et  per  consequens  composila  ex  polentia 
et  aclu.  Ergo  cum  eadem  sit  ratio  de  una 
formu  et  de  omnibus,  videlur  quod  nulla 
iorin  I  sit  ralio  Csseiidi  ipsi  rei,  vel  (juoJ 
sit  actus  lantum. 

In  conlrnriutn  eM  :  i.  quia  actus  pro- 
porlionutur  ei  cujus  esl  aclus  ;  bcJ  es8«\ 
qiii  esl  aclus  Ibrma),  esl  aimplex  :  ergo 
el  furma,  ad  quam  talis  aclus  teijuitur, 
erit  simplex. 

Piailerea,  IMiilosophus  dicit  expresse 
in  2.  I'hys.  et  in  5.  MtUii>hyt:,  quoJ 
forma  esl  ralio  el  exemplum  ojus  quoJ 
quid  eral  c»se. 

l\i:si'O.NDEO  i»ici;ndum,  (|uod  omnis  for- 
lua?  phy-icaj  niilura  in  hoc  con.-istil  ul 
sil  uclus  et  ralio  ol  exeinpium  ()ui.ldila- 
lis  ni,  cujusesl  fupma,  sociinduin  Philo- 
suphuin  111  2.  P/ii/s-.  el  :J.  Melniihya. 

Ad  ciijui  evidenliam  scienJum  osl, 
(]uuJ  oinnia  (|ua>  ^unl  in  mundu  ^ivo  in 
uiiiversu,  in  tanluin  sunl,  in  ({uantuin 
))arliri|)Uiil  Cbso  |iriin:e  eaiit^e,  quro  enl 
Deus :  sicul  el  omnia  ()ux  lucent.  in  lan- 
lum  uunt  lumiiiosa,  in  ((uanluin  )>arlici* 
))ant  naturam  lucis  cl  cHrO  lucitt  pnnKt), 
qiiu)  e-l  in  «lule,  iil  ))rub;iviiiiurt  in  ))riino 
libiu  /'hilosopftuc  naluralts;  ul  umniu  ({uw 


(1;  JiUit,  Von.  {i\ito»\.  t. 


(1;  Fior,  M  mirff,  4  »lla»  (Mrrui*Ubil«  ». 


OU/EST.  1  DE  FORMARUM 

sunt  calida,  in  tantum  sunt  calida,  in 
qiiam  habent  espe  caloris  a  primo  cali- 
do,  quod  est  i£?nis.  Ciijus  quidem  dicli 
veritas  fundatur  super  iioc,  quia  quod  est 
per  parlicipalionem,  reducitur  et  est  ab 
60  quod  est  per  essentiam  tale,  secuii- 
dum  PliilosO(jhum  in  2.  Mehphys.  {lext. 
4;  1.  1  mior.,  c.  1)  et  in  12.  Mdaphys. 
{lext,  51  sqq.  ;  1.  11,  c.  9).  Et  ideo  cum 
solus  Deiis  sit  ens  per  essentiam  suam, 
omnia  alia  ab  ipso  in  tantum  suntenlia, 
in  qiiantum  eis  per  modum  cujusdam 
participalionis  communicalur  esse  divi- 
num,  quoJ  est  esse  primse  causae  :  non 
quidem  ila  quod  esse  divinum  veniat 
in  coraposilionem  rerum,  sed  quia  ab 
ipso  esse  divino  omnia  pariicipant  esse 
per  modum  quo  effectus  parlicipat  esse 
suse  causse  supremae.  Et  lioc  est  quod 
dicit  Dionysius  in  4.  cap.  Cceleslis  Hierar- 
chioe  quod  esse  omniiim  esl,  quae  super 
esse  esl  di\inilas  (l).  Quia  vero  e.-se  divi- 
nuin  cst  universule  et  innnitiim,  niilla 
aiilem  perfectio  polest  universaliter  et 
inHnite  participari  ab  aliqua  crealura; 
inde  est  quod  oporttt,  si  creatuisede- 
beant  illud  esse  participare,  quod  ipsum 
esse  divinum  determinelur  et  finiatur 
secundum  mo  lum  crealui  se,  quae  debet 
ipsiim  recipcre,  eo  quod  unumquodque 
recipilur  seciindum  modum  recipienlis. 
Hoc  aulem  fieri  non  polesl  nisi  medianle 
aliqua  sccunda  causa,  videlicet  jirincipio 
vel  perfeclione,  qua  mediante  ipsa  res 
fiat  debita  et  proporlionala  ad  receptio- 
nem  talis  esse  sic  limitati  et  determinati 
secundum  naluram  potentialitatis  creatae 
indilam  rebus.  Et  hanc  quidem  naturam 
seu  perfectionem,  per  quam  unaqiiae.iue 
res  fit  capax  et  receplibilis  ipsius  esse, 
nos  dicimus  tbrmam  :  ila  scibcet  quod 
secundum  diversitatem  formse  erit  diver- 
sitas  ipsius  esse.  Ei,  hujusquidem  exem- 
plum  videmui  in  participanlibus  lucem. 
Nam  quia  lux  in  fontepropiio  est  univer- 
saliter  et  indeterminate,  nullum  autem 
aliud  corpus  poiest   recipere  universali- 

(1)  Flor.  deitas. 


SUBSTANTi.A  —  ART.  II  527 

ter  esse  lucis,  sicitesl  in  fontesuo;  inde 
est  quod  oportet  aliquid  esse  inditum  et 
unitum  corporibus  participantibus  esse 
lucis,  quo  meJiante  corpus  fiat  suscepti- 
bile  lucis,  et  hoc  secundum  determina- 
tum  gradum  et  finitum.  IIoc  autem  est 
dia|jhaneitas,  per  quam  uniusciiju^que 
natura  fit  susceptibilis  lucis.  Sic  etiam 
per  formam  uniusciijii.sque  natura  con- 
stituitur  in  tali  gradu,  ut  sit  capax  essc 
actualissecundumdeterminatum  gradum. 
Et  qiiia  illud,  per  quod  aliquid  fit  sus- 
ccptivum  proprietatis  alicujus,  oportet 
esse  aliquam  ejus  similitudinem  :  sicut 
illud,  per  quod  ferrum  fit  susceptivum 
proprietatum  ignis,  est  aliqua  similitudo 
ignis,  pula  calor  vel  igneitas  ;  per  for- 
mam  autem  res  fiunt  susceptibiles  divini 
esse;  inde  est  quod  ipsam  formam  opor- 
let  esse  quandam  parlicipationem  vel 
similitudinem  primi  actus  et  esse  divini. 
Ex  quo  patet  quoJ  per  ipsam  formam 
omnes  res  pnmo  assimilantur  agenti. 
Qaia  vero  unumquoJque  in  tantum  est 
iil  quod  est,  in  qiiantum  suae  causae  simi- 
litudinem  gerit ;  oportet  ut  illa  similitudo 
actns  primi  rebus  impressa,  per  quam 
efreclus  Dei  divino  asbimilantur  agenti, 
sit  omnibus  rebus  essendi  et  naturae 
principium,  quam  nos  proprio  nomine 
appellam.is  formam.  Quae  quidem  tanto 
est  peifectior,  quanto  magis  ad  primi 
actus  similitudinem  appropinquat,  sive 
qiianto  plures  illiiis  actus  primi  perfec- 
tiones  parliciparit.  Unde  iUae  formae,  quae 
repraesentant  de  perfectionibus  primi 
actus  solum  actum  essendi,  suntinprimo 
et  infimo  gradu  formarum.  Q  lae  autem 
sunt  simililudines  primiactus  non  solum 
quanlum  ad  esse,  veruin  etiam  quantum 
ad  hoc  quoJ  vivunt  seu  vivificara  pos- 
sunt,  coristituunt  secundum  gradum  for- 
marum,  quae  alio  nomine  vocantur  ani- 
mae  vegetative.  Quae  autem  non  solum 
sunt  similitudo  primi  actus  quantum  ad 
esse  et  vivere,  verum  etiara  quantum  ad 
hoc  quod  est  aliqualiter  cognilionem 
habere,  licet  imperfectam,  constituunt 
alium  gradum  formarum,  quae  a  philoso- 


528 


APPENDICE  - 


phis  vocanlur  animae  sensilivse.  Nam 
sensitiva  anima  esl  prima  lorma  quse 
cognilionem  participal.  Quae  aulem  sunt 
similitudines  primi  actus  non  ^olum 
quantum  ad  esse  et  vivere  el  quantumad 
hoc  quod  aliqualiler  cognoscunt,  verum 
etiam  quanlum  ad  hoc  quod  cognoscunt 
cognitione  inlellectiva,  conslituunt  ulli- 
mum  et  nobilissimum  gradum  formarum 
in  nalura,  licet  eliam  inter  istas  sint 
gradus.  Et  hunc  gradum  lormarum  noa 
vocamus  substantias  inlellecluales  (1). 
Quia  vero  id  quod  res  est,  est  per  suae 
naturse  quiddiiatem,  secundum  IMiiluso- 
phum  in  7.  Melaphys.  ;  lorma  aulem  est 
quae  constituit  naluram  rei,  ut  diclum 
esl  ;  ideo  a  plalonicis  lorma  vocalur  et 
est  ratio  quiddilalis  rei  sive.  quodquid 
erat  esse.  Et  quia  ulterius  per  formnm 
non  solum  dalur  esse  comj)Osito,  ut  dic- 
tum  est,  ted  eliam  conl»-itur  ulterius 
comjjosito  quitdau)  \irlus,  qua  mediantc 
ip&um  potest  isibi  bimile  pioducere  in 
natura,  ut  alia&  ostensum  est,  scilicel  iu 
Sumina,  primo  libro;  inde  esl  quod  lur- 
[ua  non  solum  dicitur  ralio  quitlditali<)  iii 
quantuu^  est  quiddilalis  ))rincipium, 
verum  etiam  dicitur  uxemplum  in  quan- 
lum  ab  ipsa  cumposilum  ii.jbet  virluleui 
producendi  sibi  Mimile  in  natura. 

El  (|uibusumnibus  palct.tpii  sil  funna: 
quia  videljcct  siniililtitlo(jnctiUun  beu  ;xir- 
licipaiio  priini  aclns  reLus  iin]>ressa ;  quiij 
quidem  similitudo  in  rebus  e:it  raliu  el 
exemplum  cjus  <|uod  (]uid  eial  esse  sou 
quidditatis  rei,  quud  idem  cst. 

Ad  priniurn  diceiidum,quoJ  furmu  non 
e8t  puleiilia  scdactus  lanlum.  Sed  lameii 
propler  hoc  nuii  bequilur,  quod  ipsa  sil 
aclus  purus  ut  l>eus.  Nun  enim  sulum 
re(]uii'itur  ad  hoc  ul  aliqiiis  act(i8  liubeat 
biiiqilicitalem  et  iiurituttni  divinam,  (]uud 
iioii  sit  cum])Ositus  ex  ]iuleutiu  rt  aclu, 
&ed  ulterius  (]uud  nun  .bit  cum]>unibiliti 
ullcri,  et  quud  per  se  Hubsislul,  et  quod 
sit  suum  e&aa,  el  quod  omiics  ]ierfecliu- 
iieti  in   80  cuntineul,  el  mullu  uliu,  quu- 


DE  FORMIS 

rum  nullum  polest  convenire  fornice 
naturaii.  Quando  autem  dicilur,  quod 
efleclus  non  est  simplicior  sua  causa  ; 
dicendum,  quod  agens  non  producit  for- 
mam  aliquam  nisi  virlute  formae  propriae; 
et  ideo,  licet  forma  producla  sit  simpli- 
cior  agente,  tamen  non  est  simplicior 
forma  agentis  cujus  virtule  producta  est. 
Vel  dicendum,  quod  elloclus  per  se  non 
esl  simplicior  sua  causa  ;  forma  aulem 
non  pruducitur  per  se  ab  agenle  sed  per 
accidens  solum,  secundum  IMiilosophum, 
scilicel  ad  generationem  comj^osili. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  aliquid 
acquirere  e.sse  ad  esse  allerius,  j)olest 
inlelligi  dupliciter  :  uno  modo  jier  se  et 
eflicienler,  ut  sic  dicalur  illud  acquirere 
esse  ad  esse  allerius,  quod  causatur 
secundum  suam  esstntiam  et  naluramab 
illo;  et  hoc  modo  j)rocedit  argiimeiilum, 
Alio  modo  potest  aliquid  acquirere  esse 
ad  esse  allerius  peraccidens,  in  (juantum 
scilicel  re(]uiritur  ad  suslenlalionem  esse 
ejus;  et  hoc  modo  se  habet  forma  aJcom- 
])usilum.  iii  tantuia  enim  diciUir  foriuu 
ucquirere  esso  aJ  esse  comj)osili,  in 
(juunlum  i])sa  non  invenitur  subsi&lero 
nisi  iii  cumpoailo.  Kx  Jioc  uutem  iioii 
Bequilur  pro])ler  hoc  (juod  formu  non  sit 
causa  ejus,  sed  jjulius  o  c^iiverso.  Nam 
))cr  hoc  coin])osilum  jiarlicij^at  esse, 
(|Uod  i])9a  forma  est  in  ij)SO  comj)0situ. 
Uude  resj)undeiidum  est  j)er  dislinclio- 
nem  minoris  iii  ))tr  se  el  j)er  accidffis, 
ut  dictum  est. 

Ad  terlium  dicendum,  (juod  habere 
esso  et  siibiitanliam  ab  nli(]uo,  jiolest 
iiitelligi  dujtlit^ilcr  :  iino  inodo  elTeclive; 
et  sic  una(]iix>que  res  Biihstantium  ul 
esse  habel  ob  agente  :  secundum  quoin 
mudum  dicilur  j^arieh  hubere  ulbediiiein 
ab  ij)8u  ))ictoie.  Alio  luodo  formaliler;  ot 
bic  subslantiam  et  esse  dicitur  unum> 
quo  l(]uc  habere  a  suu  forma  :  )>er  quoiu 
uiolum  j)aii<*s  dicitur  thsc  ulbus  jmm* 
ij)sam  al))e<liiiem. 

Ad  (piartum  ilicenduin,  (]Uod  nliltT  ohI 
de  animu  el  du  uliis  furuiiH  nalurulibuii. 
Nuiu  ulila  foimia  lion   dcLulur  |>«r   »« 


OU.EST.  11  DE  FOllM.VRUM  OUIGI.NU  SKU  PUODUCTIO.NM':    -  AUT.  I 


529 


esse,  et  ideo  esse  causatur  in  compositis 
ex  conjunctioiie  ipsarum  cum  materia  : 
et  ita  iliud  esse  non  est  materise  neque 
formae,  sed  resultat  ex  compositione 
utriusque.  Ex  quo  seqnitur,  quod  sicut 
com^positum  est  corruptibile,  ita  ct  esse 
ejus.  Sed  anima  rationalis  non  solum  est 
forma,  verum  etiam  substantia;  et  ideo 
sibi  debetur  esse  ;  et  ita  anima  non  ac- 
quirit  esse  ex  compositione  sui  cum 
materia,  licet  non  acquirat  esso  nisi  in 
materia  ;  sed  potius  illud  idem  esse,  quod 
sibi  acquiritur  per  crealionem,  commu- 
nicat  materise.  Et  ideo,  cuni  anima  sit 
incorruptibilis,  poterit  esse  liumanum 
incorruptibile  remanere  in  sua  causa, 
scilicet  anima  etiam  corpore  corrupto.  — 
Quod  autem  dicitur,  quod  anima  non  est 
omnino  simplex ;  dicendum,  quod  lioc 
convenit  sibi  ratione  qua  est  substantia, 
et  non  ratione  qua  est  forma.  Est  enim 
anima  non  solum  forma,  sed  etiam  sub- 
stantia,  ut  dictum  est.Vel  dicendum,  quod 
esse  non  est  dequidditate  animse  ;  et  ideo 
licct  anima  sit  composila  ex  essentia  et 
esse,  tamen  in  essentia  animae  ex  Iioc 
nulla  causatur  composito. 

QU^STIO   II 

DE    ORIGINE    SEU     PRODIICTIONE     FORMArxUM. 

Deinde  considerandum  est  de  modo 
originis  seu  productionis  ipsarum  forma- 
rum. 

Circa  quod  quaeruntur  duo  :  primo, 
utrum  ipsaj  forma3  prseexistant  secundum 
aliquam  sui  inchoationem  in  materia,  vel 
producanlur  de  nihilo.  Secundo,  ulrum 
formoi  per  generationem  de  ipsa  potenlia 
malericc  educantur,  vel  per  creationem  a 
Deo. 

ARTICULUS  I 

UT.iUM  IPS.E  FORM/I':  PR^EXISTANT  SECUN- 
DUM  ALIQUAM  SUI  INCHOATIONEM  IN 
MVTERIA,     VEL    PRODUC.\NTUR    DE   NIIIILO. 

Ad  primum  (1)  sic  proceditur.  Videtur 

(1)  Edit.  Veii.  quaest.  3. 


quod  in  materia  omnium  formarum  in- 
choationes  praeexistant. 

1.  Generationes  enim  seu  productiones 
formarum  naturaliumdicuntur  naturales. 
Sed  naturale  dicitur  quod  habct  princi- 
pium  movens  intra  :  eo  quod  natura  est 
principium  motus  in  co  in  quo  est,  secun- 
dum  Philosophum  in  2.  P/iys.  Ergo  in 
omni  generatione  naturali  oportet  pra3- 
existere  aliquod  principium  motus  activum 
in  ipsa  materia.  Hoc  autem  nos  vocamus 
inchoationem  formse. 

2.  Prcelerea,  aut  in  materia  praeexistit 
aliquo  niodo  forma  aut  non.  Si  prasexis- 
tit,  habeo  propositum.  Si  autem  nihil  est 
ibi  de  forma,  ergo  producitur  de  nihilo  ; 
quod  est  contra  sententiam  philosopho- 
rum,  quse  est  quod  ex  nihilo  nihil  fit. 

3.  Praeterea,  secundum  Philosophum 
in  Ethicis  (3.  Eih.  c.  1)  illud  est  violen- 
tum,  cujus  principium  est  exlra,  nihil 
conferente  vim  passo.  Sed  in  generatione 
naturali  ipsum  passuni  cst  materia.  Si  ergo 
in  ipsa  matcria  non  sit  aliquod  activum 
principium,  per  quod  ipsa  aliquid  coope- 
retur  exteriori  agenti,  sequetur  quod 
omnes  naturales  generationes  sint  vio- 
lentse. 

4.  Prseterea,  illa  propriedicuntur  natu- 
ralia,  quae  ita  fiunt  a  natura,  quod  non 
possint  fieri  ab  arte.  Sed  Philosophus 
expresse  dicit  in  7.  Metaphys.  {lext.  22  et 
23;  I.  G,  c.  7),  quod  aliqua  dicuntur  fieri 
a  natura,  et  non  possnnt  fieri  ab  arte, 
quia  pars  formge  praeexistit  in  materia. 
Ergo  in  materia  est  aliqua  inchoalio. 

5.  Prselerea,  nihil  denominatur  ab  eo 
quod  nullo  modo  participat.  Sed  motus 
materise  ad  formam  ignis  dicitur  genera- 
tio  ignis.  Oporlet  ergo  quod  in  materia 
aliquid  prseexislat  de  forma  ignis,  quam 
nos  inchoationem  dicimus. 

In  contrariuni  est  autem,  quia  si  aliqua 
inchoatio  formae  est  in  materia,  aut  est 
per  generationem  aut  per  creationera. 
Non  autem  per  creationem  :  quia  termi- 
nus  creationis  necessario  est  aliquid  actu 
perfectum.  Hujusmodi  autem  inchoalio 
ponitur  esse  forma  imperfecta.  Similiter 


SUMM^  Philos.  VI  —  34. 


»30 


APPENDIX  — 


ncc  per  gencrulionein  :  quia  generatio 
est  lerminus  alterationis  ;  illa  aulem  in- 
choatio  ponitur  esse  principium  illius 
alterationis;  etila  inchoatio  videlur  prae- 
cedere  generationem  (1).  Quare  nullo 
modo  talis  inchoalio  potest  poni. 

REsroNDEo,  quod  circa  istam  quailsio- 
nem  divorsi  diversimode  opinali  sunt, 
Nam  quidam  dixerunt,  quo.l  in  materia, 
ex  qua  res  physice  generantur,  non  est 
potentia  passiva  tantum  ;  alias  generalio 
esset  violenla ;  sed  oportet  prieexistero 
in  materia  ipsani  formam,  quai  per  gc- 
neralioncm  educenda  est,  secunduni 
quandam  activam  inchualionem  et  csse 
incompletum.  Elidco  non  habetperfeclam 
virtulem  ad  ogendum,  sedtanlura  iinper- 
fectam.  Et  ideo  pcr  se  non  potest  agere, 
nisi  quodara  raodo  excilelur  ab  agenle 
exteriori.  Sic  enira  excitata  coojieratur 
ei  ;  ut  sic  projjter  tale  activura  princi- 
piuni  raotus  dicatur  nalurnlis. 

Sed  hoc  non  videlur  convenienter  dic- 
luin,  sicut  manifeslo  potesl  oslendi  niul- 
tiplici  ralioiie.  Et  piiino  (|uidera  rx  eneclu 
ipsius  forraae.  Cuin  cniin  osse  nccessario 
sequalur  essentiain,  seiunduin  (juod  iii 
ali(iuo  iiivenilur  essenlia  forincc,  sic  in 
ijjso  invenitur  ipsuin  esse.  Ipsa  ergo  es- 
sentia  forra.T  inchoal.c  in  inateriu  aul  est 
ibi  secunduin  {)artera  lantura  aul  socun- 
dum  fcC  lotain.  Si  est  ibi  secunduin  par- 
tein,  sc(]ui(ur  qu<jd  forraa  subslanliali.>) 
hubeat  parten»  ct  parlein  ;  quod  Cbt  iin- 
p().->sibile.  Si  autera  sil  ibi  secunduni  so 
lotain,  opoi  Ift  quod  sit  ibi  totuin  esse, 
quod  <on.se(piiliir  foiinara  l  ilis  speciei. 
Sed  ubicuiiquo  est  forina  secuiulura 
lolain  essonliain  et  secunduni  lotuiu  esse, 
ibi  necessario  csst  res  aliipia  naluro)  per- 
fecla  in  aliqua  specio.  Ergo  res  eril  prius 
perfccla  (|uain  generala,  vel  inchoalio 
fornia)  non  esl  iii  inaleri  i. 

Nec  potesl  ralioni  obviaridicondo,  quod 
licet  sit  ibi  totuin  esso  form.T,  lannMi 
illud  osso  est  iinpeifeclum,  qu(jd  (ainen 
postea  per  genei  ationcin   pcrlici(ur  ;   — 

il)  ytuf.  inuhoaUuiioiu. 


DK  FOUMIS 

quia,  cum  jam  diclum  sit,  quod  ibi  cst 
totum  esse,  illa  imperfectio  non  potest 
attendi  nisi  secundum  majorem  perfec- 
lionera  actus,  qua?  quidem  inrebus  ejus- 
dem  ordinis  nec  esse  nec  intelligi  potest 
nisi  secunduni  minorem  vel  majorem 
adraixtionera  potentia}.  Licet  autem  alicui 
actui,  vel  in  aliquo  quod  est  actu,  secun- 
dum  Boelhium  possit  esse  vel  intelligi 
major  vel  minor  admixtio  potentio)  ; 
tamen  ei  quod  nihil  est  aliud  quam  ac- 
tualitas  actus  substantialis  et  simplicis, 
impo.ssil)ile  est  esse  vel  intelligere  adiuix- 
tuin  aliquid  potentiio.  Et  per  consequens, 
cura  illud,  quod  non  potest  suscipero 
admixtionera  aliquara  contrarii,  nec  pos- 
sit  intendi  vel  reinitti,  iinpossibile  est 
quod  aliquid  (ale  suscipiat  inagis  ct 
ininus  ;  qiiin  polius  oporlet  quod  secun- 
duin  se  totniu  iii  instanli  inlroducatur. 
Maiiifeslum  est  autein  (piod  oinne  consc- 
(piens  foiinara  substantialein  esl  actua- 
litas  (pKcdain  actus  siinplicis.  Ouaio 
oportct  dicere,  (juod  forma  subslanlialis 
vel  nulluin  habeat  csso  actuale  in  nuite- 
ria,  ve!  quod  in  eodeni  instanti,  statim 
cuin  cst,  sit  (otaliter  perfectum.  Undo 
dicere  cpiod  esse  conse^piens  fonnaiu  in- 
choatam  sit  priino  imj^erfectuin  et  postea 
perfec(uin,  Ost  dicere  (|Uod  csso  substan- 
tialo  non  sil  esso  subslan(iaIo,  et  quod 
sil  coinposilum  cx  polon(ia  et  aclu,  et 
({uod  reci{)iat  inagis  et  ininus  ;  qu;c  oinnia 
fulsa  sunt  et  contra  corainunem  oinniuin 
o{iini()noin. 

:^'ccundu,  ox  diversi(ate  forraa?  et  ina- 
(eria-.  Si  eniin  forma  e.st  aIi(|U0  nicxlo  iii 
raa(eria,  tunc  au(  illa  incli(jatio  Cbi  ideni 
(]U(>d  i()sa  maleria,  aut  esl  aliquid  ub  ea 
diversnrn  secunduin  essontiatn,  ut  large 
ffumainus  es.sentiam  ud  e.ssentiam  ol  iiu- 
turuin.  .Si  uutoiii  Oi<l  i<)om,  ergu  frusda 
ot  in  aM{ui\0(-o  dis()Utuiido  contendiinus, 
ap()cllando  sciliccl  inulerium  i()sum  for- 
mum  o(  o  convoiso.  Si  autoin  esl  divei  sa 
ab  i{>s.i,  tunc  ((ua>ro,  quia  nu(  illa  formu 
sive  iiichoado  hubet  os^^o  actu  iii  i(><«a  ma- 
(oria  uut  non.  Si  noii,  cum  csse  hII  aclus 
unlis,  orgo   niliil   o^l  ibi  do   lurma.   Si 


QU.EST.  II  DE  FOUMARUM  OllIGlNE  SEU  PUODUGTIOME  -  AUT.  I 


.531 


aLileni  est  ibi,  ergo  esse  acLuale  conse- 
quituripsam  in  materiani;  el  tiinc  quaero 
de  illo  esse  :  aut  enim  est  illius  formse 
tantum,  ita  quod  per  illud  esse  sola  for- 
ma  sit ;  vel  est   non   solum  formae,  sed 


dicere,  quod  in  materia  ignis  vul  aciuiju 
sit  inchoalioforma)  cupri  vel  forma)  ferri, 
maxime  cum  nullum  simplox  elementum 
possit  esse  propria  materia  alicujus  com- 
posili.  Quare  cum  composita  generentur 


etiam  materia^,  ut  sic  non  solum  formo,  ex  hoc  quod  elemenla  miscenlur  ad  in- 

sed  etiam  materia  actu  sit  per  illud  esse.  viccm,si  nullus  motus  generationispotest 

Si  primo  modo,  sequeturquod  forma  illa  esse   naturalis,   nisi  intus  in  materia  sit 

per    se   subsislat   in    materia    tamquam  inchoalio  formse,  ad  quam  est  motus ;  ex 

omnino  diversa  ab  ea  et  secundum  essen-  quo  in  nullo  elementorum  potest  esse  in- 

llam  et  secundum  esse  ;  quod  est  iinpos-  choatio  formae   ipsius  compositi,  seque- 

sibile,.  quia   formae  non  debetur   per  se  tur   secundum    eorum  opinionem,   quod 

csse,   secundum  Philosophum.  Sequetur  generalio  omnium  compositorum  sit  vio- 

etiam  ulterius,   quod,  cum  materiu,  quae  lcnla.  Et  primo  constat  quod  impossibile 

nullum  habet  esse  actu,  sit  omnino  non  est  dicere,  quod  in  aliquo  uno  elemento, 


ens,  ens  sit  actu  in  non  ente,  scilicet  in 
materia  manente  sub  ipsa  ratione  non 
entis.  Si  autem  secundo  modo,  sequetur 
quod  jam  materia  sit  reducta  in  aclum 
per  formam  illam ;  et  ita  erit  ex  eis  ali- 
quod  compositum  actu.  Et  per  conse- 
quens,  cum  talis  materiasubjiciaturgene- 
rationi,  sequetur  quod  generationi  subji- 
ciatur  ens  in  actu  ;  quod  est  contra  sen- 
tentiam  Philosophi  in  2.  de  Generat.  {text. 
3  et  6  ;  c.  1)  et  contra   ipsam  veritatem. 


puta  in  aqua,  sit  inchoatio  forma^  mixti. 
Sed  elementa  secundum  naturama  gene- 
rante  moventur  ad  mixtionem.  Ergo  si 
nullus  motus  est  naluralis  nisi  propter 
inchoationem  forma3,  ut  isti  dicunt, 
sequetur  quod  nunquam  forma  mixLionis 
introducatur  in  elemenlanisi  per  violen- 
tiam. 

Quinto  ex  natura  introductionis  forma* 
rum.  Sive  enim  pra^paratio  materia)  ali- 
cujus  rei  composilse  fiat  per  conversio- 


Quare  relinquitur  quod  inchoatio  formae  nem  unius  elementi  in  quatuor,  ut  qui- 

in  materia  esse  non  possit.  dara   volunt ;   sive   per   congregationem 

Tertio  hoc  potest  ostendi  ex   humana  quatuor  elementorum    ad    unum   locum 

generatione.   Constat  enim,  quod  motus  sive  unum  mixluni :  certum  est,  quod  in 

in  generatione  hominis  est  naturalis.  Sed  quolibet  mixto  oportet  esse  ex  omnibuS 

ibi  non  potest  dici  motus  naturalis  prop-  quatuor  elementis.  Ista  autem  elementa, 

ter  inchoationem  anima3,  qua3  fit  in  ma-  quamdiu  (1)  introducatur   perfecte  sub- 

teria.  Ergo  aut  motus  ad  generationem  stantialis  forma,  oportet  esse  ab  invicem 


hominis  non  est  naturalis ;  aut  si  est  na- 
turalis  ille  motus,  et  non  est  tibi  inchoa- 
tio  formse,  pari  facilitate  et  alii  motus 
poterunt  dici  naturales  absque  hoc  quod 
requiratur  ibi  aliqua  inchoatio  formse. 
Dato  ergo  quod  essct  possibile,  adhuc  ad 
minus  vanum  et  inutile  est  ponere  inchoa- 
tionem  formarum. 

Quarlo  ex  subjecto  inchoationis.  Mani- 
festum  est  enim,  quod  per  generationem 
non  solum  producuntur  formse  simpli- 
cium,  verumetiam  formajcompositorum. 
Impossibile  est  autem  quod  in  aliquo 
simplici  elemento  sit  inchoatio  forma? 
alicujus   compositi  :  sicut  ridiculum  esl 


distincta  per  proprias  formas  :  sicut  vide- 
mus,  quod  in  luto,  ex  quo  debet  gene- 
rari  lapis,  etsi  ad  oculum  non  appareat, 
tamen  aqua  et  lerra  in  ipso  sunt  per  pro- 
prias  formas  distincta,  quoadusque  for- 
ma  lapidis  inlroducta  sit.  Et  hujus  ratio 
est,  quia  quando  jam  elementa  sunt  ad 
invicem  perfecta  mixtione  conjuncta, 
oportet  ut  in  eis  subito  sit  introducta 
dispositio,  quae  est  necessitas  ad  formam 
introducendam,  et  per  consequens  ipsa 
forma.  Cum  ergo  quodlibet  illorum  ele- 
mentorum  naturaliter  moveatur  ad  for- 
mam  mixti;  ex  quo  secundum  opinionem 

(1)  Par.  antequam. 


532  APPENDIX  — 

istorum  nulliis  niolus  est  naluralis  nisi 
propler  inchoalionem  formsc,  oportel^it 
necessario  dicere,  quod  ibi  sint  quatuor 
inchoaliones  ejusdem  formaj.  In  lermino 
creo  ailerationis  ant  omnes  isla}  incl)oaUe 
forma;  perficienlur  aut  omnes  corrum- 
pentur.  Non  cnim  cst  assignare  ralio- 
nem,quare  poliusnna  corrumpalur  (juam 
alia.  Nam  si  ponalur  aliqua  i|)-arum  cor- 
rumpi,  hoc  non  erit  nisi  per  aclionem 
a^jenlis.  Airens  aulem  ve!  generans  nihil 
corrumpit,  nisi  in  quanlum  est  sibi  con- 
trarium,  cum  omnis  corruptio  sit  a  con- 
Irario,  secundum  Philosophum,  quce  est 
peraliquam  aclionem.  Cum  autem  qu:eli- 
bct  dictarum  inchoalionum  sit  simililudo 
agenlis  sive  geneianlis,  co  quod  forma 
gcnerati  cst  similituilo  gencranlis,  cl  in- 
choalio  illa  cst  qua)  lam  pars  forma"  gene- 
rali,  sccundum  eos  ;  non  plu-  una  illa- 
rum  contrariilur  agcnli  quam  aliu  ;  quaro 
ncc  potius  coii  unq)tlur.  Si  crgo  delur 
(juod  oittueacornimpaiitiir  in  (crmino  alle- 
rationis,  ct  inlroducalui-aliipia  alia  forma ; 
hC(ptitin'  sccundum  corum  upinioncm 
(|uod  inlroduclio  illius  ullima;  form:L*  non 
}>il  iialuralis,  scd  \iolenla,  cum  cjus  in- 
choalio  iion  piicesseril  in  malcria.  Si 
aulcin  detur  quod  omiies  ilhu  fonna)  iii- 
cUoal^i'  l>€rlicianlitr,  setpiilur  (juo  l  in  uiio 
cl  eodcia  sint  (pialiior  furiiKC  ejusdem 
spc(tici,  piila  (|uod  iii  uno  liomine  ^int 
(jualuor  aiiimic  ralionales,  vcl  in  unu 
igne  qujluor  furmaj  ignis  ;  (pjod  cst  im- 
possibile.  Nidlu  ergo  inodo  polesl  pniii 
inchoatiu  formarum. 

Scaio  cx  iialura  infurmalionis.  Si  eiiim 
fuiina  piicexislil  in  malciia  unlo  gciieiu- 
lionem  sixeperfccla  ^ivo  Imperfecla,  aiil 
i|)Sa  Cbl  informan.s  el  conlinuns  aul  «oii- 
lcnlu  et  infurmula.  .Si  primo  molo,  Uint- 
cum  ad  umnein  informaliui.cin  muliTiaj 
per  uiluin  se(pialur  esse  ucluale,  sequi- 
lur  (|Uod  iii  gcneruliono  subjicialur  ens 
in  ac(u.  Conse.]uentiu  au(cm  piobulur 
pcr  hoc,  (|uod  omne  iiifurmans  ol  coidi- 
nens  lerminut  cunleiduui  ct  inforinu- 
luin;  rpiunducuiiKpie  uidein  |  ulentiu 
maleriiu    conlinetur    el    lerininu(ur   per 


UE  FURMIS 

actum,  necessario  ipsa  fit  ens  actu. 
Neque  polest  dici,  quod  ille  actus  ^il 
imperfeclus,  et  ita  imperfeclione  lernii- 
net  ct  reducat  maleriam  in  actum :  (juia 
sicut  inler  affirmalionem  ct  negationem 
non  est  medium  ;  ita  etiam  inter  polen- 
tiam  puram  materiai  et  aclum  primum, 
qui  est  esse  acluale,  impossibile  est  ali- 
quid  mcdium  cadere,  ubi  scilicet  maleria 
paitim  sit  in  polentia  pura  et  parlim  in 
aclu  :  quia  tunc  seipierelur  quod  simiil 
esset  eris  et  non  ens.  Propler  quod  eliam 
dixil  i'hilosophus,  quod  generalio  est 
inler  contradicloria.  —  Si  secwido  modo, 
sequelur  quod  potentia  lerininet  actum, 
et  (|uod  esse  sit  clTeclus  seu  proprietas 
maleriie,  et  non  ipsius  fornKC  ;  quije  oin- 
nia  manifesle  sunt  falsa.  Ouare  oportet 
dicere,  nullam  esse  in  maleria  inchoalio- 
nein  furmarum. 

Sirptinio  hoc  potest  uslendi  cx  parle 
actiunis.  Si  cnim  forina  inchoata  c^t  in 
inuleriu,  aut  est  infra  essenliam  ejus  aul 
non.  Si  nun,  ergo  inchoatio  furnui;  nun 
esl  in  inatcria.  Si  aulem  est  infra  cssen- 
tiam  inatcrix*  ut  coadjuvans  cxdinsecum 
agens  ;  tunc  aut  illa  furma  agil  in  miile- 
riam  propiiam,  scu  in  essenliain  inale- 
riiL>,  in  qna  esl  ;  aul  in  so  ipsain;  aut 
po(iu>  ip.oa  non  agit,  sed  potius  illuit 
(piud  agit  est  ipsuin  aggregatum  ex  illu 
inchualiuiie  cl  ipsa  materia.  Si  dicalur 
primiim,  se^piilur  qiiud  ipsa  e^senliu 
inalei  iic  jiruprio  ulleretur.  Siiniliter  eliuin 
8e(|ui(ur  (piod  furina  ailerot  piu^jirium 
subjcituin  in  quo  ost ;  quod  csl  iinpossi- 
bile;  simililer  eliuin  con(ra  Piiiloso- 
phum,  qui  dicit,  (|uud  furniiu  nun  Cbl 
agero,  sed  compositi.  .Si  autein  diculur 
secundum,  scilicet  (|uod  uggreguluin 
ugul  in  se  ipsnin,  sequitur  quod  idein 
seciindum  (piud  itlein  iigut  iii  .se  i)t.>Hum  , 
el  (juutl  idein  i>it  siinul  iii  poten(iu  el 
aclu:  (piie  oiniiiu  iinplicunl  cuidrudictio- 
nem. 

Kx  (|uibu4  uinnibuH  evidenlor  apparol, 
(luuii  iin|)0(4nibile  csl  in  inuleriu  usbo  alj> 
(piuin  actualein  ineliualioneiii  funnuruiii ; 
(piin  pulius  bunl    ibi  in  poluntiu  (untuin, 


OU.EST.   II  DE  FOnMAllUM  (iRiaiNR  SEU  PRODUGTIONE  —  ART.  11 


:>:i3 


ct  pcr  actioncm   naluralis   agcnlis  cdu-  et  non  de  rebus  inanimalis ;   quod   patet 

cunlur  in  actum.  cx  ipso  ejus  exemplo. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod   se-  Ad  quinhim-    dicendum,   quod    omnis 

cundum  Philosophum  in  2.  Phys.  natura  denominatio  est   a   fine;    et  lamen    non 

non  solum  dicitur  de  forma,verum  etiam  semper  aliqua  pars  finis  pra^exislit  in  his 

do  materia.  Et  ideo,  cum  Ibrma  sit  actus,  qua^  tendunt  in  finem.  Et  sic  motus  ten- 

materia  vero  potentia,   naturale   aliquid  dens  in  naturam  dicitur  naluralis,  licet 

dicetur  non  solum    a    principio   activo,  etiam  aliquo  modo  possit  dici,  quod  de- 


quodest  forma,  verum  eliam  a  principio 
{)assivo,  quod  cst  materia. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  nihil  ne- 
gat  ens  simpliciter.  Ens  autem  secun- 
dum  Philosophum  in  7.  et  9.  Melaphys. 
et  in  1.  Phys.  dividitur  per  potcntiam  et 
actum.  Et  ideo  illud  solum  proprie  potest 
dici  fieri  ex  nihilo,  quod  fit  neque  ex 
ente  actu  neque  potentia.  Formse  autem 
cum  cducantur  de  polenlia  materia), 
fiunt  ex  ente  in  potentia,  et  ideo  non 
fiunt  ex  nihilo.  Nec  tamen  propter  hoc 
dicitur  forma  fieri  ex  materia  :  quasi  ma- 
lcria  intret  essentiam  formoe :  quia  nec 
forma  fit  pcr  se,  sed  per  accidens  ad  fac- 
tionem  compositi. 

Ad  teriium  dicendum,  quod  ipsa  mate- 
ria,  qna3  in  generatione  se  habet  per 
modum  passi,  satis  confert  agenti,  dum 
sibi  praibet  potentiam  naturaliter  dispo- 
silam  ad  aclionem  agentis  recipiendam, 
ct  ad  forma  educendam  de  ipsa.  Nisi 
enim  forma  esset  potentia  in  matcria, 
nunquam  agens  naturale  posset  formam 
educere  in  esse.  Unde  argumentum  non 
sequitur. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  secun- 
dum  Philosophum  in  8.  Phys.  sola 
vivenlia  movent  se  ipsa.  Alia  autem  vel 
inoventur  ab  exlrinseco  vel  a  generante 
vcl  a  removenle  prohibens.  Et  ideo,  sicut 
in  vivenlibus  est  principium  activum 
motus,  in  molu  locali  scilicet  virtus  mo- 
tiva,  et  in  motu  aus:menti  virtus  au£r- 
mentaliva  :  ita  ct  in  motu  alterationis ; 
sicut  virtus  naturalis  et  calor  naluralis 
totum  corpus  alierant  ad  sanitatem.  Et 
propter  tale  ergo  principium  sanationis 
existens  inlra,ipsa  sanitas  potest  produci 
et  ab  arte  et  a  nalura.  Et  de  lali  prin- 
cipio  intrinseco  loquitur  ibi  Philosophus, 


nominatur    a  nalura,    quae  prreexistit   in 
materia,  non  quidem  actu,  sed  potentia. 

AKTICULUS  11 

UTRUM    FORM.-r:     PER    GENERATIONEM    DR 

POTENTIA  MATERI.^E  EDUCANTUR,   VEL  PER 

CRE.\T10NEM   A    DEO. 

Ad  secundum  (1)  sic  proceditur.  Vide- 
tur  quod  forma)  non  educantur  per  ge- 
nerationem  de  potenlia  malerise,  sed  sint 
pcr  creationem  a  dalore  formarum. 

1.  Omne  cnim  quod  cducitur  dc  po- 
tentia  materi.Te,  educitur  per  generalio- 
nem  ;  sed  i.iipossibile  est  aliquam  for- 
mam  pure  naturalem  generari:  crgo 
ipsa^  non  educuntur  de  polcntia  mate- 
rise.  Probatio  minoris  est,  quia  cum 
omne  agens  naturale  sit  composilum  ex 
potentia  et  actu,  et  omne  agens  agat  sibi 
simile,  impossibile  cst  ut  effectus  aiicu- 
jus  agentis  naturalis  sit  actus  purus. 
Scd  omnis  forma  naturaiis  est  actus  tan- 
lum,  cum  non  sit  composita  ex  actu  ct 
potentia;  eo  quod  est  simplici  et  invaria- 
bili  essentia  consistens,  sccundum  quod 
habetur  in  Sex  Principiis.  Ergo  nulla 
forma  naturalis  potesl  per  generationem 
cduci  de  potentia  materiae. 

2.  Prseterea,  actualitas  rei  et  ipsa  res 
ab  eodem  agente  producuntur.  Sed 
actualitas  omnis  formae,  quse  est  ipsum 
csse,  producitur  per  creationem,-  quia 
secundum  auctoritatem  libri  de  Causis 
(propos.  4),prima  rerum  creatarum  est 
csse.  Ergo  omnis  forma  producitur  per 
creationem  a  Deo ;  ct  ita  non  de  potentia 
malcrise. 

(l)  Edit.  Ven.  qusest.  4. 


534  APPENDIX  — 

In  conlrarium  est  Philosophiis  in  7. 
Mclaphys.  {lexl.  2o  scjq. ;  c.  7  ot  8),  ubi 
improbando  sentenliani  Platonis  dicit 
formas  nalurales  esse  per  generalionem 
ab  agentibus  naluralibus. 

Rkspondeo  diclndum,  qiiod  circa  pro- 
ductionem  rorraarum  diversa  fuit  anli- 
quorum  opinio.  Nam  quidam  dixerunt 
formas  esse  per  generationem,  ita  tamen 
quod  secundum  sui  actualem  inchoatio- 
nem  praee.xisterent  in  materia.  Quce  qui- 
dem  posilio  est  in  prtecedenti  arliculo 
improbata.  —  Quidam  auteni  dixerunt 
formas  rerum  naturalium  esso  quasdam 
impressiones  seu  resullationes  formarum 
separatarum,  ita  tamen  quod  forma'  na- 
turales  separata;  essent  ab  omni  maleria 
secundum  sui  essentiam.  Sed  lianc  posi- 
tionem  satis  imprubat  Philosophus  ia  7. 
et  in  1.  et  in  13.  Melajihijs.,  eo  scilicot 
quod  deslruit  rerum  cognitionem,  cum 
unumquodque  cognoscalur  pcr  sui  quid- 
dilalem  ;  el  formarum  naturalem  inclina- 
lionem,  qua;  videlicet  est  ad  maleriam; 
nt  dcfinilionum  unilalem,  ut  Philusophus 
ibidem  dicit.  —  Quidam  autem  \lixerunt 
furmas  naturales  e.^se  umnes  per  crea- 
tionem  a  dalorc  formaruni.  .Sed  haec  po- 
sitio  e.st  inqiossibili.s  propter  duo  :  jinnio 
quidem  projjler  naturam  fuclionis.  Cum 
enitn  lernunus  factiunts  sit  esse,  sicut  sc 
habet  aliipiid  a  1  i|)sum  es&c,  ita  eliata  .se 
habel  ad  fieri.  Nulla  autem  forma  pure 
naluralis  habet  per  .se  esse.  I-^x  quo  mc- 
quitur  quod  luilla  furmu  naturalis  polest 
per  se  lieri,  scd  solum  per  accidens.  (lui- 
cunquo  autem  convonit  creari,  convenit 
per  se  esse.  Cujus  ralio  ost,  quiu  cum 
creulionem  nullum  agens  naluralu  pos&it 
coadjuvare,  eu  quod  ipsu  cst  ex  nihilu, 
oj)orlet  ut  cr«.atio  per  se  et  non  ()er  acci- 
dens  terminetur  ad  id  (juod  creatur. 
Omne  aulem  ad  quod  j)er  .«>e  tcrminalur 
aclio  dans  (1)  esse,  oj)urtel  quod  j)er  se 
habeat  esse,  ncI  sallem  ()ossit  haliere. 
Ouare,  cum  furm:«  nalurales  nun  habeanl 
jicr  80  essc,  sequitur  «juo  l  eis  non  con- 
venit  j)er  se  lieri,  et  j)er  coiisoquens  nec 

(l)f(ir.danUit. 


DE  FORMIS 

per  creationcm  produci,  sed  solum  per 
generalionem  de  potenlia  materiai ;  licct 
in  hoc  non  intendamus  aliquid  subtra- 
here  divince  polentioe,  qusd  potest  omnia 
pro  suo  arbilrio  volunlalis.  Secundo  prop- 
ter  nobilitatera  agentis  naluralis.  In  hoc 
enim  moxima  rorum  naturalium  nobili- 
tas  consistit,  secundum  Philosophum  in 
-1.  Mdeorol.  (sum.  1,  c.  4;  al.  c.  3)  et  in 
2.  de  Anima  {lexl.  34;  c.  4),  quod  partici- 
jjant  esse  divinum,  in  quantum  unum- 
quod(jue  potest  sibi  simile  generare. 
Omnis  aulem  assimilatio  fit  .secumlum 
formam.  Quare  si  formie  non  jiroduco- 
rcntur  j)er  gonerationem  ab  agentibus 
naturalibus  de  potentia  materi;e,  sed  per 
creationem  a  datore  furmarum,  sequere- 
tur  quud  nulla  res  naluralis  posset  sibi 
siniile  producere;  ot  ila  tolleretur  a  re- 
bus  naturalibus  illa  nobilitas,  qune  potis- 
sima  est  in  eis  ;  quod  est  inconveniens. 

Et  ideo  aliter  dicendum,  scilicel  quod 
cuni  j)rima  rerum  princij)ia  oj)orteat  esso 
imiiormixta;  haec  autem  in  rebus  natu- 
ralibus  sint  materia  et  forma :  sicul  in 
os^ontia  forma;  nihil  est  de  ipsa  materia, 
ita  etiam  in  essentia  materiiD  nihil  omI  de 
i; -  I  formu  secundum  aclum;  «juin  j)0tius 
Mcut  lorma  naturalis  o^t  actus  tantum, 
ita  eliam  materia  naturalis  est  j)otentiu 
lantum.  Kx  (juo  jtutet,  quod  in  ij)sa  for- 
ma  nullu  est  admixtiu  muteri:o,  neque 
elium  in  materia  est  aliqua  acluulis 
inchuatio  formu).  Verumtamen  qulu  ex 
nihilo  nihil  tit  secundum  nuturum,  oj)or- 
let  dicerc,  (juod  uianos  furiau)  iiulurales 
sint  in  j)utentiu  matoria; :  nun  quidtia 
ita  (juud  secundiim  aliquum  uolualoia 
inchoutioiiem  siat  ibi,  sed  j)Otius  quiu  in 
mutoriu  ost  nuturalitor  j)USi-iva  j)olentia 
inclinata  ad  hoc  ut  j>or  actionem  ugonliii 
nalurulis  furiiKt'  do  ojut»  j>uteiitia  j)0r  kc* 
noruliuiieia  educantur  in  acluia,  noa 
quiileia  j)er  se,  sed  ()er  aocid<'n>,  .nd 
gonorutioaeia  sciliool  comj>oiili. 

Ad  jinnium  autom  dicondum,  (juoil 
illud  argumonlum  delicit  ia  duubun  :  »i 
j)rimo,  quia  ud  hoi!  itl  uli(|uid  sil  aolut 
{)uru)),  roquirilur  nou    suhuu   (|uod    aou 


QU.KST.  III  DE  QUALITATIMUS  ET  C 

sit  compositum,  sed  ulterius  quod  sit 
suum  esse  ;  et  quod  non  sit  compossibile 
alteri;  et  ut  sit  sua  aclio;  et  quod  nul- 
lius  accidentis  extranei  sit  suscoptivum  ; 
quorum  nullura  convenit  forraae  naturali, 
ut  praedictura  est.  Undc  licet  in  ipsa  non 
sit  admixlio  potentiae,  non  tamen  sequi- 
tur  propter  hoc,  quod  sit  actus  purus. 
Secundo  deficit  in  hoc  quod  nos  non 
diciraus  effeclura  agentis  naturalis  esse 
forraara  tantum,  sed  compositura,  eo 
quod  formae  non  generantur  per  sc,  sed 
per  accidens. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  secun- 
dum  quod  patet  per  Comraentatorera 
super  ilio  loco,  «:  esse  »  [suniitur  ibi  pro 
«  ente  d.  Ens  enim,  in  quantum  ens, 
educitur  per  creationem,  Neque  enim  in 
generatione  producitur  ens  simpliciter 
in  quantum  ens,  sed  in  quantum  tale 
ens.  Unde  et  ibi  semper  praesupponitur 
materia.  Propter  quod  etiam  illse  sub- 
stantiae,  quae  simpliciter  suut  entia,  cu- 
jusmodi  sunt  angeli,  non  producuntur 
nisi  per  creationera. 


QU.ESTIO  III 

DE  QUALlTAXmuS  ET  CONDITIONIBUS  IPSARUM 
FORMARUM. 

Deinde  considerandura  est  de  qualila- 
tibus  et  conditionibus  ipsarura  forraarura 
secundura  se.  Et  circa  hoc  quaeruntur 
quinque  :  prirao,  utrura  omnis  forraa 
naturalis  sit  simplex  ;  secundo,  utrura 
aliqua  forraa  naturalis  sit  hoc  aliquid  et 
per  se  existens ;  tertio,  utrura  forraa  sit 
suura  esse  vel  non;  quarto,  utrum  ipsum 
esse  forraae  naturalis  sit  substanlia  vel 
accidens;  quinto,  utrura  esse  sit  effectus 
formse. 

ARTIGULUS  II 

UTRUM  OMNIS  FORMA  NATURALIS  SIT  SIMPLEX. 

Ad  primum  (1)  sic  proceditur.  Videtur 

(1)  Edil.   Ven.  qusesl.  5. 


ONDITIONIHUS  FOllMARUM  —  AllT, 


53: 


quod  nulla  forma  naturalis  sit  siraplex. 

1.  Secundura  enim  Boetiiium  (2)  omne 
quod  est  citra  primum  est  compositum 
ex  quo  est  et  quod  est;  sed  oranes  formae 
naturales  sunt  citra  primura  :  ergo  ora- 
nes  forraae  naturales  sunt  compositao,  et 
per  consequens  nulla  est  simplex. 

2.  Praeterea,  in  formis  naturalibus  aut 
nulla  penitus  est  compositio,  aut  aliqua. 
Si  autem  dicatur,  quod  in  eis  nulla  peni- 
tus  sit  composilio,  sequitur  quod  quaili- 
bet  forma  sit  simplex  eadera  siraplicita- 
te  qua  et  priraa  causa.  Non  enim  aliam 
simplicitatem  ponimus  in  Deo  nisi  eam 
quae  dicitur  per  negationera  oranis  com- 
posilionis.  Sed  hoc  est  irapossibile,  scili- 
cet  quod  aliquid  sit  adeo  simplex  ut 
Deus.  Quare  relinquitur  aliud  raerabrum, 
scilicet  quod  in  omni  forraa  sit  aliqua 
compositio,  etper  consequens  quod  nulla 
forraa  sit  siraplex. 

3.  Praeterea,  effectus  assimilatur  agen- 
ti ;  sed  nulluQi  agens  nalurale  est  orani- 
no  siraplex :  ergo  cura  forraae  naturales 
producantur  ab  agentibus  naturalibus, 
ipsae  non  erunt  siraplices. 

4.  Praeterea,  quaecunque  conveniunt 
genere  et  differunt  specie,  sunt  compo- 
sita  ex  genere  et  differentia,  et  per  con- 
sequens  ex  partibus  essentialibus,  a  qui- 
bus  accipiuntur  genus  et  differentia.  Sed 
formae  naturales  conveniunt  in  genereet 
differunt  in  specie,  ut  de  se  patet.  Ergo 
oranes  forraae  naturalcs  sunt  compositae. 

5.  Praeterea,  omne  compositum  est 
unum  ab  unitate  forraae.  In  animatis 
autem,  cum  sit  ibi  corporeiias  et  anima 
vegetativa  et  sensitiva,  non  posset  poni 
unitas  forraae,  nisi  ex  omnibus  istis  for- 
mis  per  compositionem  resultaret  una 
forma  substantiaHs  et  perfecta.  Quare  vi- 
detur  quod  oranis  forma,  ad  minus  ani- 
matorum,  sit  coraposita  ex  raixtis  formis. 

0.  Praeterea,  formae  naturales  sunt 
subjectae  motui  et  variationi  ;  sed  nullus 
actus  purus  et  siraplex  potest  subjici 
raotui,  sicut  patet  ex  ipsius  inotus  defi- 
nitione  :  ergo  nulla  forraa  est  siraplex. 

(1)  Flor.  Avicennam. 


536 


APPENDIX 


Sed  contra  est  :  1.  quia  in  Scx  Princi- 
piis  dicilur,  quod  forma  est  simplici  et 
invariabili  essentia  consislcns. 

2.  Praiterea,  secundum  Pliilosophum 
in  9.  Metaphys.  (text.  13  ;  1.  8,  c.  8)actus 
est  simplicior  potenlia;  sed  potentia  ma- 
teria?  primae  est  omnino  simplex  :  ergo 
multo  amplius  omnis  formaerit  simplex. 

3.  Praiterea,  secundum  Philosophum 
in  1.  Phys.  omnium  rerum  naturahum 
resolutio  stat  ad  materiam  et  formam  ; 
sed  omnia  hujusmodioportet  esse  sinij^li- 
cia  :  ergo  omnis  forma  naturali>  ostsim- 
plex. 

Ri^spoNDEO  DicENDUM,  quod  circa  sim- 
plicitatem  formarum  naturalium  divcrsae 
inveniunlur  philosophorum  sentenlioe, 
quas  etiam  usque  hodie  diversi  diversi- 
modesunt  secuti.  Nam  quidam  dixerunt, 
(piod  omnium  lerum  naturalium  furmiB 
erant  composiUi!  ex  pluribus  et  diversis 
tamquam  ex  parlibus  cs&entialibus  :  sicut 
humanitas  ex  onima  et  corpore. 

Sed  imjus  |)Ositionis  falsitas  cx  multis 
polest  ostendi.  VA  piinio  ex  natura  piin- 
cipiorum.  Constal  enim  quod  omnis  pas- 
sivai  potenti.e  in  rebus  physicis  princi- 
pium  est  inateria,  et  per  conlrarium 
principium  omnis  acliis  e.st  forraa.  Con- 
stat  autem  quod  j^rima  ornnium  principia 
in  iiatura  sunt  maloria  ct  forma,  secun- 
dum  Philosopluim  in  l.  Phys.  Socunduin 
autem  Philosophum  in  codein  libro  pri- 
ma  princi()ia,  eo  ijiso  (|uod  (irima  sunt, 
ex  alteruti  is  esse  non  po.-?sunl,  quia  sic 
all(-'rum  torum  non  es.sct  |irimuin  piinci- 
pium,  sed  potiiis  j)riii(-ij)iatui;i.  Kx  quo 
patet  (piod  imptjssibilo  est  ul  furina  sit 
j)i  incij)ium  essentialo  niateriie,  vel  iiiale- 
ria  ipsius  naturalis  forina?.  Nulla  crgo 
forma  coinposita  erit  cx  inalcria  el  fonna. 
Sedcuin  niatei  ia  sitomnis  j)utenlia;  prin- 
cipium  in  rebus  |)hysicis,  ut  dictuin  ost, 
et  forina  oinnis  aclu3  (I),  illud  ciijus 
cssenliam  compunere  non  possunt  inale- 

(l)Tolahajc|)i?rioduH  non  viJetur  beno  coha^rorf. 
Brovlu»  odll.  Parl*...  ■  acluii,  non  |.oleril  materla 
'  '  (|tiia  Hic  |irinuipia  onMtfni 


DE  FORMIS 

ria  et  forma,  et  per  consequens  nec  ali- 
qua  polentia  vel  actus  ex  eis  creata  :  quia 
sic  principia  essenl  posleriora  suis  prin- 
cipialis.  Quare  oporlet  ut  omnis  naturalis 
formasit  adeo  simplex,  ut  necex  potentia 
et  actu,  nec  ex  materiaet  forma  ponalur 
composita. 

Secundo  hoc  potest  ostendi  ex  diversi- 
tale  compositionis.  Si  enim  aliqua  natu- 
ralis  forma  ponatur  composita,  aut  hoc 
erit  ex  maleria  et  forma,  aut  ex  forma  et 
forma.  Si  autem  ex  materia  el  forma,  tunc 
r-equerentur  liia  inconvenienlia  :  et  pri- 
mum  quidem.quod  unaforma  duasinfor- 
met  materias,  scilicet  materiam  qu:e  est 
pars formai composila) et  materiam  quce  est 
pars  totius  composili.  Quod  est  impossi- 
bile  de  essentiali  comj)ositione.  Nam  for- 
ma  illa  aut  unitur  essenlialiter  ulritjue, 
inodo  jam  dicto,  aut  per  accidens.  Non 
autein  j)ote&t  dici,quod  j)er  accidens,  quia 
sic  coiistittilum  esset  unum  et  ens  j)er 
accideiis.  Quare  necesse  est  qiiod  ulri- 
(jue  essentialiter  uniatur.  Sed  qu:e  suiit 
unumessentialitercum  terlio, sunt  neces- 
saiiu  unum  e.»senlialiler  inter  se,  secuii- 
dum  regulam  l*hilusoj)hi,  ut  iiifra  etiain 
j)robabitur.  Krgu  inateria  cx  qua  est  com- 
j)0sila  ali(jua  forina,  j)uta  aiiiina,  et  ma- 
leria  subjecla,  puta  maleria  curj^oralis, 
erunl  uiitiin  essentialitor,  quod  est  im- 
possibile,  cuinha)c  sil  inaleria  curporalis, 
etaniina  sit  oiniiino  iinmalerialis.  Siiiiili- 
tcr  setjtiitur  nece.ssario  «juod  toluin  coin- 
j)Osiluin  debeat  dici  fonna  tantum.  Nain 
furma  j^unitur  e.-^se  coinjiosita  ex  maleria 
cl  forin:),  cl  latncn  (jiiia  malcria  illa  cst 
f(jrma;  esHeiilialit(-r  iiiiila,  dicilur  foniKi. 
Krgocuin  inaleiia  subjeclasil  idcinessen- 
lialiter  ctiin  illa  inatcria  forina',  ut  OAlcn- 
sumest ;  j)ari  rulioneeril  de  es^cnlia  for- 
ina;  uicut  illa;  cl  ila  tututn  cuin()0.>>iluin 
erit  forma  lantuin  ;  (juod  esl  derisio.  — 
Secundo  vero,  (jiiod  si  fonna  bil  coin|)0- 
f>ila  ox  matcria  et  furina,  suijuclur  quod 
vel  formanunse  tutain  infurinel,  vel  (|uod 
materiu  infurmet  inateriam  ;  quoriiin 
utrunKjuc  cst  iiiipos>ibile.  —  Tcrliovero, 
bi  lorm.i  c-^t  hoi    nio  lo  coinjto^ita,  ruiii  ox 


OU.KST.  III  DE  QUALITATIRUS  ET  GONDITIONIBUS  FORMARUM  —  ART.  I 


537 


conjunctione  formao  super  maleriam 
rcsultel  esse  substantiale,  et  omne  hujus- 
modi  sit  <r  iioc  aliquid  d,  sequetur  quod 
omnis  forma  naturalis  sit  «  hoc  aliquid  j>, 
et  per  consequens  separabiiis.  —  Quar- 
lo  (1)  autem,  cum  in  forma  sic  composita 
sit  materia  et  forma,  quseram  de  forma 
illa,  quae  dicitur  pars  formae.  Illa  enim 
aut  erit  composita  iterum  ex  materia  et 
forma,  et  sic  procedetur  in  infinitum ; 
aut  erit  simplex,  et  ita  sequelur  quod 
saltem  aliqua  forma  sit  simplex. 


erit  forma  et  alteresse,  ila  ut  forma  dica- 
tiir  non  esse  simpiex,  quia  cst  composita 
ex  esicntia  et  esse.  —  Sed  primus  modus 
est  impossibih"s,  scilicet  quod  una  forma 
componatur  csseiitialiler  ex  duabus  for- 
mis.  Cum  enim  forma  qua^libet,  secun- 
dum  id  quod  est,  sit  actus  quiclam  for- 
malis,  impossibile  est  duas  formas  con- 
jungi,  quin  una  informet  aliam  ;  et  ila 
una  cedet  in  rationem  informati,  et 
allera  in  rationem  informanlis.  Detur 
ergo  gratia  exempli,  quod  ultima   forma 


Si  autem  forma  sit  composita  ex  forma  componalur  ex  duabus  formis  praeceden- 

el  forma,   ita  quod  una  sit  composila  ex  tibus,  puta    ex   forma    carneitalis    et  ex 

duabus;  tunc    aut  erunt   ambae  ejusdem  forma    osseitatis,    vel    ex  forma   anima? 

speciei  autdiversarum.  Siejusdem,  seque-  sensibilis  ;  sic   enim  ponunt  fieri    formai 

lur  primo,  quod  in  una  materia  sint  duae  compositionem    istius    positionis  seclato- 

corporeitates   et  duae  albedines   ejusdem  res.  Sed  manifestum    est,  quod  informa- 

speciei ;  quod  est  contra  Philosophum  in  tum     recipit     esse   informanlis.     Quare 

5.  Melaphys.  (cap.  de  eodem  et  diverso)  sequitur  quod  forma  carneitatis  sit  et  pos- 

et  contra  omnem  rationeni.  Secundo  vero  sit  dici  ossea,  et  quod  sit  animato,  et  per 

sequetur,  quod  ad  minus  illae  duae  formae  consc(]uens  quod  formae  erunt  palpabiles 

sint  simplices  ;  ahas    oporleret   abire  in  et  animalae  ;  quod  est  ridiculum. —  Simi- 

infinitum,  ut  prius  dictum  est.   Si  aulem  liter  secundus    modus   est   impossibilis, 

sint  diversarum  specierum,  tunc  impos-  scilicet  quod  forma  componaturex  duplici 

sibile  erit   ipsas  essentiali   compositione  esse,  quia  \idelicet  ipsum  esse  nunquam 

componi  ad  invicem.  Neque  enim  est  in-  derelinquit  ipsam   formam.    Et   ideo,    si 

telligibile,    ut  forma  osseilatis    cum  illa  compositionem    formae     intraret    duplex 

carneitatis     vel     cum     quacunque    alia  esse,    oporleret    quod   essent  eliam    ibi 

diversai  speciei  essenlialiter  uniatur.  Et  duae  formai,  ad  quas  consequeretur  illud 

ita  adhuc   remanebunt  illae  forraae  purae  duplox  esse.  Tales  autem   formas  infor- 

et  simplices,  et   non  una  composita,    nisi  malas    pcr    proprium   esse   subslanliale 


sit  procedere  in  lali  compositione  in 
infinilum,  ut  prius  dicebatur.  Relinqui- 
tur  ergo  quod  omnis  forma  sit  simplex. 
Tertio  ex  conditione  aclus  et  potentiae 
naturalis.  Nam  si  forma  sit  compoiita, 
aut  hoc  erit  ex  actu  et  actu,  aut  ex 
potenlia  et  potentia,  aut  ex  actu  el 
potentia.  Si  ex  actu  et  actu,  tunc  cum 
in  naturalibus  non  inveniatur  nisi 
duplex  actus,  scilicet  forma  et  ipsum 
esse,  quaeratur  de  illo  duplici  actu.  Aut 
enim  uterque  eorum  erit  forma,  ut  sic 
forma  sit  ex  duabus  composita;  aut 
ulrumque  crit  esse,  ut  sic  forma  sit  ex 
duplici   csse  composita;  aut  unus  eorum 

(1)  Par.  «  Araplius  autem  ». 


impossibile  est  ad  invicem  uniri  essen- 
tiali  compositione  adconstitutionem  alicu- 
jus  terlii.—  Simililer  etiam  tertius  modus 
est  impossibilis  in  naturalibus  formis. 
Licet  enim  forma  sit  principium  essendi, 
tamen  ipsum  esse  in  compositis  conse- 
quctur  totum  compositum  et  non  formam 
solam.  Cujus  ratio  est,  quia  illud  solum 
consequitur  per  se  ipsum  esse,  quod  po- 
test  dici  ens;  nec  materia  autem  nec  for- 
ma  in  compositis  possunt  dici  ens,  sed 
potius  ipsum  compositum.  In  simplicibus 
autem,  sicut  in  angelis,  lalis  compositio 
potest  poni.  Sed  sive  in  compositis  sive 
in  simplicibus  ponalur  talis  compositio, 
scilicet  formae  et  esse,  piopter  hoc  non 
tollelur  simplicitas  forma3,  quia  esse  non 


538 


APPENDIX  —  DE  FOHMIS 


est  pars  alicuJLiscrealreessenliae.  Et  ideo 
eliam  iste  terlius  raodus,  etiamsi  conce- 
dalur  possibilis  in  omnibus,  nihil  facit 
ad  proposilum.  Uelinquitur  ergo  neces- 
sario  omnem  Ibrmam  naturalem  esse 
simplicem,  cum  nullus  modus  essenlialis 
composilionis  inveniatur  in  ipsa. 

Quarlo  ex  conditione  componentium. 
Dicunt  enim  isli,  qui  hanc  positionem 
sequuntur,  quod  primo  advenit  maleria) 
una  forma,  pula  corporeilas ;  secundo 
aiia,  pula  carneitas ;  lerlio  alia,  puta 
anima  vegetativa  ;  et  poslea  onmes  isla; 
uniunlur  ad  invicem  essenliali  unione,  et 
consliluilur  ex  eis  una  perfecta  furma. 
llicautcni  modus  est  impossibilis.  Veruru 
est  enim.quod  ilkc  formre,  scilicet  carnei- 
tas  et  corporeitas,  sunt  diversarum  spe- 
cierura  ad  invicem  et  cum  ullima  forma 
compleliva.  Eorum  autem  quai  sunt  di- 
versa  specie,  unum  non  est  in  potenlia 
ad  aliud.  El  hoc  dico  in  formis.  Impos- 
fcibile  cst  enimcjuod  albedo  sit  in  poten- 
lia  ad  nigrcdinem,  vel  e  converso,  et  sic 
(juod  parles  componenles  aliquid  essen- 
lialiter  aliquam  leiliam  furmam  consli- 
luant  vt'l  <-um[)onant.  nuarc  |)atet  islam 
posilionein  esse  impossibilem. 

Et  ideo  alii  aliler  dixcrunt.  Pusuerunl 
enim  quod  formoe  naturales  nun  erant 
com|)0-ila)  essenliali  cuaiposilionc,  ut 
dictum  est  in  prajcedenli  upinione;  sed 
potius  crant  compusilao  illo  mu  lo,  qui 
cst  per  apgregalioncm  plurium  furma- 
rum  ad  eliicieiuhuu  et  complendum  unam 
furmam  rcsultantem  ex  eis:  sicut  ox 
pluribus  membris  connexis  et  colligalis 
resultat  unilas  curjxtris  liumani,  manen- 
tibus  tameii  singulis  mcmbris  sub  pio- 
priis  furmis  et  propriis  ai:lionibus ;  ita 
onim  cx  aggregatiune  mullarum  furnia- 
rum  resultat  una  furma  ex  omnibus  illia 
composita,  (jua)  compleliva  dicitur  csse 
rei. 

Sed  ha)c  pu.xiliu  magis  irraliunabilis  o-»t 
ipiam  pi  iina  est  magis  impossibilis.  Primo 
quidcm,  quia  qiiando  alii|ua  sunl  iinum 
.soluiu  aggregatione,  illud  uiaiiu  cunslilu- 
liim   ex    ois,   in  quu    cliam    cunvonieal, 


impossibile  est  esse  substantiam.  Cujus 
ralio  est,  quia  substanlia  composila  ex 
aliquibus  componi  non  potest,  nisi  illa 
componentia  in  ipsa  essentialiler  unian- 
lur.  Ibla  autem,  quai  sunt  aggregata 
solum,  impossibile  est  in  aliquo  lerlio 
uniri  essentialiler  :  quia  quce  uni  et  eidem 
sunt  eadem,  sunt  etiam  eadem  inter  se 
eodem  modo  unionis.  Quare  si  aliqua 
aigreorala  unirenlur  alicui  tertio  essen- 
tialiter,  sequeretur  quod  essent  intcr  se 
essenlialiter  unum ;  quoJ  est  contra  hypo- 
thesim,  quia  diclum  est,  quod  erant  unum 
solum  aggregalione.  Ex  dictis  ergo  palet 
verilas  prima^  proposilionis,  hujus  scili- 
cel,  quod  constitulum  ex  aggregalione 
aliquorum  impossibile  est  esse  subslan- 
tiam.  Si  ergo  ex  j)luiibus  formis  aggre- 
gatis  conslitualur  aliqua  alia  forma,  ut 
isti  dicunt;  sequitur  primo  quod  illa  forma 
erit  accidens  et  non  subslantia ;  et  per 
consequens  quod  non  erit  forma  complQ- 
tiva,  ut  isti  dicunt ;  vel  si  sit  ullima,  seque- 
tur,  cum  j)er  ullimam  formam  unumquod- 
(juc  collocetur  in  specie,  cpiod  omnes  res 
naluralessint  ingenereaccidenlis.  Secun- 
do  vero,  cum  ullima  forma  del  unitatem 
comj)usilo,  sequrlur  (luudomnis  res  com- 
posila  sit  unum  peraccidens.  Imj)Ossibilo 
esl  ergo  lalem  modum  comj)osilionis  po- 
nore  iii  ij)sis  lormis. 

Secumto  hoc  idem  jiolesl  uslondi  ex 
hoc,  (juia  umiies  illa»  forma),  ox  (|uaruiii 
aggregalione  iali  dicunl  resultaro  ulli- 
mani  foniiam,  aut  uiiiunlur  essontialilor 
cum  ij)sa  materia,  aut  iion.  Et  si  quidoin 
dicatur,  qnod  iiuii,  se(|Uilur  (juod  non 
dent  sibi  ali«juod  osso  substaiitiale,  et 
ila  non  dabunt  sibi  (}i*80  carnis  ol  corj^o- 
rcilali-*,  iit  ijisi  dicunt.  Si  auteiu  dicalur, 
(juuj  bint  iinum  c.saonlialiler  ouiu  iiialo- 
ria,  uj)urlobil  ijuod  sinl  uiiuiu  otisciitiali- 
ler  inlor  ^o  :  (juia  (|u:o  uiii  ot  oidciu  Hunt 
oadom,  (tporlet  esso  oadeiu  iiilor  se ;  (juod 
esl  conlra  hyjHithosini,  (juia  diftuiu  orat, 
({iiud  ossoiil  unuiu  suluiu  aggrcgaliune. 

Terlii)  huc  ideiu  j)alol,  (juia  cuiu  iiu- 
j>u^sibilo  sit  jilura  oitstiiitialiler  iMdoiii 
uniri  iiisi  (|U(jdaiu  ••rdine,  s\  plurcn  for- 


QU/EST.  lll  DE  QUALITATIBUS  ET  CONDITIONIBUS  FORMARUM  -  ART.  I  530 

mae  sint  in  composito,  ex  quarum  aggre-  opparet,  quod  ex  aggregatione  plurium 
galione  resultet  una  forma,  oporlet  neces-  formarum  in  materia  resultet  una  forma 
sario    dicere,    quod    secunda    inter   eas     completiva  rei. 


uniatur  materise  medianle  prima,  et  ter- 
tia  medianle  secunda.  Quod  si  concedn- 
tur,  sequentur  multa  inconvenientia. 
Quod  sic  palet.  Ad  quamlibet  enim  infor- 


Quarlo,  hoc  idem  sic  potest  ostendi. 
Quamlibet  enim  istarum  formarum  in 
materia  cxittenlium  aut  consequitur  ali- 
quod   esse   substantiale,   aut  non.  Et  si 


mationem   materiae    per  formam  oportet     dicatur,  quod  non,  sequitur  prinio  con- 


necessario  ut  consequatur  aliquod  esse. 
Et  siquidem  sit  forma  accidentalis,  seque- 
tur  esse  accidentale  ;  si  autem  sitforma 
subslantialis,  sequetur  esse  substantiale. 
Gum  ergo  illoc  formae  pr?ecedenles  ponan- 
tur  esse  substantiales  —  alias  ex  acci- 
dentibus  constitueretur  substantia  — , 
sequitur  quod  prima,  scilicet  forma  cor- 
poreitatis,  det  esse  subslantiale  ipsi  ma- 
teriae.  Quo  habito  sequuntur  tria  impos- 
sibilia.  Et  primo,  quod  secunda  forma, 
sciiicet  carneitatis,  non  det  materiae  esse 
substantiale,  sed  accidentale  ;  et  simili- 
ter  tertia  et  quarta  ;  et  ita  corpus  non 
erit  caro,  vivum  et  animatum,  nisi  per 
accidens.  Si  autem  dicas,  quod  quaelibet 
earum  det  esse  substantiale  ipsi  mate- 


trariura  posilionis  eorum  qua  ponunt, 
quod  prima  dat  esse  corporis,  secunda 
esse  carnis,  et  sic  deinceps.  Secundo 
vero  sequitur  impossibile.  Gum  enim  ista^ 
formse  ponantur  esse  solum  ag-gregala}- 
super  materiam,  et  in  hisqua)  sunt  ununi 
solum  aggregatione,  a  quocunque  omnes 
partes  sunt  separataB,  oportet  quod  sepa- 
retur  et  totum;  si  nullam  istarum  for- 
marum  sequitur  aliquod  esse  in  materia, 
sequetur  quod  nec  etiam  ipsam  formam, 
qu?e  ex  illis  est  aggregata,  sequatur  ali- 
quod  esse  in  materia  ;  et  ita  fruslra  erunt 
omnes.  Si  autem  dicatur,  quod  quamli- 
bet  illarum  formarum  sequatur  aliquod 
esse  substantiale  in  maleria,  tunc,  cum 
esse  sit  actualitas  formae,  ut  infra  osten- 


rise  ;  sequetur  quod  in  una  raaleria  sint     detur,   sequetur   quod    quaelibet   earum 


qualuor  vel  quinque  esse  substantialia. 
Et  ulterius,  cum  (1)  numeratione  forrase 
et  esse  substantialis  super  materiara 
necessario  numeretur  et  raultiplicetur 
essentia,  eo  quod,   cura  esse  sit  actuali- 


forraaruni  sit  propria  actualitate  distincta 
ab  alia  ;  ex  talibus  autem  impossibileest 
fieri  aliquid  unura;  quare  impossibile  pst 
ut  ex  eis  constitualur  aliqua  una  forraa. 
Et  propterea,  si  illse  formaj  non  habent 


tas  essentia?,   ut    infra   patebit,   non  est  u  nitalera  ad  invicem,  nisi  forte  per  acci- 

possibile    neque    intelligibile,    ut   unius  dens ;  sequitur   quod   ipsuni  animal,    in 

essentiae  sint  quatuor  esse  substantialia  ;  quo  sunt  islae  formae,  non  sit  unum  sira- 

—  sequetur  quod  in  uno  coraposito  sint  pliciler.  Et  per  consequens,  cura  secun- 

qualuor  vel  quinque  essentise  et  lotidera  dum  diversas  formas,   secundum  eorum 

essesubstantialia.  Et  ulterius,  cumoranes  opinionera,    accipiantur  rationes  generis 

illae   forraa}   differant    specie,  ut  per  se  et  differentiae;  sequetur  quod  haec  prsedi- 

palet  ;    sequetur  quod   in   una   materia  calio  «  homo  est  aniraal  »  sit  praedicatio 


sint  quinque  esse  substantialia  et  quin- 
que  essentiae  seu  naturae  dififerentcs  spe- 
cie,  omnes  tamen  in  una  et  eadem  parte 
materiae  fundatse,  cura  eadera  pars  ma- 
teriae  et  sit  corpus  et  sit  caro  et  sit  viva 
et  sit  aniniata  ;  quae  omnia  ridiculosa 
sunt  eliam  vulgo.  Sic  ergo,  cum  impos- 
sibile  sit  plures  formas  in  raateria  aggre- 
gari,  inconsiderate  et  leviter  dictura  esse 

(1)  Par,  «  cum  ad  numerationem.  » 


per  accidens.  Quseoraniaraanifestam  con- 
tinent  falsitatera. 

Et  ideo  aliter  dicendura,  scilicet  quod 
forraa  naturalis  est  siraplex  :  non  quidem 
ea  siraplicitate  qua  Deusdicituresse  sira- 
plex^  in  quo  est  idera  essenlia  el  esse,  et 
qui  orani  accidente  caret,  quod  de  nulla 
forraa  dici  potest;  sedpotiusea  simplici- 
tale,  quae  causatur  ex  hoc  quod  aliquid 
est  unius  naturae  tantura,  ncc  habet  di- 


540 


APPENDIX  —  DE  FORMIS 


versasparlescomponentesossentiam  ejiis. 
Sic  cnim  maleria  simplex  csl;  et  simili 
ctiam  moclo  omnis  naturalls  forma  :  quia 
scilicet  ulraque  est  unius  naturaj  tantum, 
per  hoc  quia  matcria  e^t  poteiitia  soium, 
ot  forma  cst  actus  tanlum,  ct  neulra  lia- 
bet  diversas  partes  sui  essentiam  compo- 
nentes,  ut  ostensum  cst. 

Ad  primum  dicendum,  quod  illud  argu- 
mentum  deficit  in  duobus  :  et  primum  in 
hoc,  quod  in  rebus  malcrialibus  esse 
non  consequitur  formam  tantum,  sed 
composilum  ;  ct  ideo  non  sequitur  ex 
hoc  aliquaui  compositionem  esse  in  natura 
formce,  scd  potius  in  natura  compositi. 
Secundo  vero  deficit,  quia  ctsi  in  sim- 
phcibus  subslanliis  esse  sequalur  ip^am 
formam,  tamen  ip^um  esse  accidit  ipsis, 
et  non  est  pars  essentia)  ipsarum;  prop- 
ler  quod  non  facit  aliquam  compositio- 
nem  in  foima,  quoi  in  substantiis  sim- 
plicibus  significalur  nomine  quidditatis; 
sed  polius  iti  tujjposilo  subsisleiJle;  quod 
inl(llii:itur  compositum  ex  e;sc  ct  forma, 
rjuorum  lamen  ulruinqiie  est  simplex. 

Ad  sccvnduin  dicendum,  (|Uni|  non 
omno  illud  quud  carct  coinjKJsitiono 
ossenlialium  partium,  cst  simplex  sim- 
plicitatc  primaj  causae  :  eo  (juod  ia  illa 
idem  cijl  es^enlia  el  essc,  ot  nullo  exlra- 
neo  accidente  afllcitur ;  (|uoJ  de  nulla 
foiiua  dici  pott.ssl.  Kl  ideo  arj^^umentuiu 
non  bequitur,  quia  ncilicct,  licel  in  Cdsen- 
tia  forni:i>  nulla  hiI  cotnposilio,  ipsa 
lamen  esl  componib  lis  ulleri,  cl  esl  coti- 
juncta  accidentibus;  (pia^  omiiia  sunt 
infia  simplii-ilutem  divitiatn. 

Ad  lcrlium  dicftidiim,  qitod  ^ccundum 
IMiilotophum  in  7.  Mclai>ftijs.  (lext.  20, 
ii7,  32  ;  I.  0,  c.  8  cl  9)  forma;  ah  ogetiti- 
bus  naturalibus  non  pioducunlur  per  8e, 
sed  com|osita.  Kl  idco  non  tequitur; 
licel  eti:im  po>»imus  dicere,  quod  illud, 
rujiis  \iiiule  foriua  genili  |)roducilur  a 
^'cneranle,  csl  forata  geaerantis ;  quaj 
quideta  iti  sc  sitaplex  chI  :  el  ila  quoduai 
aio  lo  sitaplex  geiieralur  a  Hiaqtliri. 

Ad  (juarluni  dii-eaduia,  qiiod  fortihT 
nalurales  non  suat  pcr  se  aec  ia  ^'(iafre 


nec  in  specio,  nisi  ralione  suorum  com- 
positorum  ;  ct  idco  nec  composilio  tahs 
debet  attiibui  formis,  sed  compositis. 

Ad  quinluin  dicendum,  quod  omnis 
forma  naluralis  est  simplex  ;  et  quoj  ia 
nullo  composito  sunt  diver^aj  form:e 
substantiales,  sed  sunt  ibi  diversa)  per- 
fectiones  essendi  ab  una  et  eadem  forma 
causalic,  scilicet  esse  corporeum,  esse 
vegctativum,  et  sic  de  aliis,  ut  infra 
melius  patebit. 

Ad  sexluni  diceadum,  quod  aihil  po- 
lest  per  fce  essc  subjectum  motus,  nisi 
sil  compositum  ;  fornue  autem  noa  dicua- 
tur  subJL'Ct:i'  motui  quia  ipsa'  per  se 
inoveaatur,  sed  polius  (piia  variaatur 
per  accitlens  ad  varialionem  compositi. 

AHTICILIS  II 

LTIU  M    FORMA     NATUHALIS    8IT    IIOC    ALIOrU) 
ET    PRR    SE    r.XISTKNS. 

Ad  sccundum  (1)  sic  j)rocedilur.  \'ide- 
lur  quod  oainis  fornKi  naluralis  sit  hoc 
ali(|uid  el  pcr  so  subsisleiis. 

1.  Secundum  eaiia  Philosophum  (!. 
Poster.  lcxt.  li  ;  c.  2)  «  propler  (piod 
uaumquo  li|uo  lale,  et  illud  laigis  ■  ; 
sed  proplet-  fortaam  subslaalialem  esl 
hoc  alupiid  otaac  ipiod  subsislil  ia  aalura  : 
er^o  multo  foiiius  ipsa  forina  orit  hoo 
aliquid. 

2.  Pi:i'lcrca,  oiano  (|Uod  esl  hoc  ali- 
(piid,  est  |)er  ipsuai  esse;  oa  eaiai  diti- 
mushoc  uliqiiid,  qu:e  habciit  |>cr  se  CAtfV  ; 
Hcd  esHC  priacijialiler  cl  |)i;i'  ijtue  coa.«<e- 
(piilur  fortaaia  :  ergu  (ortiia  chl  hoc  uli- 
(piid. 

.S'ti  rontra  cst  :  lA  (piod  e>l  hoc  ali- 
quid,  per  hg  coavoait  es.sji  c[  aoti  fssc. 
.^i.>d  Hccunduia  Philusophuia  ia  8.  .Ur-/'(- 
ptnjs.  furiuoi  Hunl  |)or  accidens,  et  iioii 
pcr  80.  Krgo  ip8a*  iiun  siial  hoc  alupiid. 
Kt  lioc  (lico  do  fortais  nalui':dibun,  (pii.i 
di;  uliia  aoti  enl  Hertiio  od  pra)9onH. 

Hi  si>oM)i:o  i»ici{M>i'M,  oaiisHiH  divorMJd 

0)  i.iif.    I  c/i.  (ju.i-at.  0. 


QU.EST.  III  DE  QUALITATIBUS  ET  CONDITIONinUS  FOUMARUM  -  AUT.  II  541 

opinionibus  diversorum,  quod  nulla  for-      aliud  quain  per  substanliani  suam  ;  ergo 
ma   naluralis   potest  esse  hoc  aliquid  et     esse  est  ipsa  (2)  substantia  formae. 


per  se  subsistens.  Cujus  ratio  polestsumi 
cx  duobus.  Et  p)imo  quidem,  quia  quod 
pote^t  per  se  esse,  potest  et  per  se  ope- 
rari.  Nulla  autem  forma  naturalis  polest 
per  se  operari,  quin  potius  earum  opera 


2.  Praeterea,  generatio  tcrrainatur  ad 
formam,  qnia  Philosophus  dicit  in  1. 
Metap/ujs.,  quod  forma  est  lcrminus  geno- 
rationis.  Sed  omnis  generalio  terminalur 
ad  aliquod  esse,  ut  patet ;  crgo  forma  est 


attribuunlur  compositis,  fccundum  Phi-  idem  quod  cssc. 

losophum.    Quare  manifestum  est    quod  Sed  conlra  est  :  1.  Boelhius,  qui  dicit, 

nulla  f)rmarum   naturalium  polest  csse  quod  in   omni  co  quod   est  citra  primum, 

hoc   aliquid.   Secundo  vero,    quia,    cum  aliiid  est  quo  cst,  et  quod  cst.  Sed  illup 

omne  hoc  aliquid  habeat  per  se  esse,  et  quo  aliquid  est,  in  simplicibus  ad  minus, 

omne  lale  sit  separabile,  si  formae  natu-  cujusmodi    sunt  angeli,    est  ipsum  esse. 


rales  essent  hoc  aliquid,  sequeretur  quod 
essent  separabiles  a  materia.  Omne  autera 
a  raateria  separatum  seu  scparabile, 
secundum  Philosophi  sentenliam  in  3. 
de  Anima  {lext.  4,  6,  16  ;  c.  4)  est  cogno- 
scitivum.Quare  sequerenlur  duo  inconve- 
nientia  :  unum  scilicet,  quod  omnes  for- 
ma3  possentamateriaseparari ;  secundum 
vcro,  quod  omncs  res  nalurales,  tara  lapi- 
des  quara  metalla,  essent  cognoscitivae, 
vel  ad  minus  habentia  animam  intellecii- 
\am  seu  cognoscitivam.  Qua)  cum  sint 
inconvenientia,  relinquitur  quod  formge 
naturales  non  sint  hoc  aliquid. 

Ad  primiun  dicendum,  quod  in  rebus 
naturalibus  forraa  non  est  tota  causa  sub- 
sistenlige.  Sicut  enira  maleria  non  potest 
subsistcre  sine  forma,  ita  nec  forma  natu- 
ralis  sine  raateria.  Et  ideo  arguraentura 
non  sequitur. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  csse  in 
rebus  naturalibus  principaliter  consequi- 
tur  ipsum  corapositura,  et  non  ipsam  for- 
raam,  ut  ex  pra^dictis  patet. 


ARTICULUS  III 

UTRUM  FORMA  SIT  SUUM  ESSE   VEL  NON. 

Ad  tertium  (1)  sic  proceditur.  Videlur 
quod  forraa  sit  suum  e?se. 

1.  Forraa  enira  dat  esse  materia; ;  sed 
illud   esse  non    dat  raateriae  per  aliquid 


Ergo  ad  rainus   in  eis  diflert  esse  et  for- 
raa. 

2.  Prseterea,  omnium  comraunis  scn- 
lentia  esse  videtur,  quod  esse  est  aclua- 
litas  subsislenlis  in  natura.  Actualitatem 
autem  existentis  in  actu,  in  quanlum 
actu,  impossibile  est  esse  in  potentia  ad 
aliquid  vel  respectu  alicujus,  secundum 
Boelhium  in  lib.  de  Hebdom.  Ac  per  hoc 
nec  potest  esse  alicujus  variationis  sub- 
jectum.  Quod  autem  non  potest  esse 
in  potentia  ad  aliquid,  neccliam  potest 
esse  subjeclum  alicujus  accidentis.  Quare 
si  forma  sil  idem  quod  esse,  nulla  for- 
ma  poterit  subjici  alicui  accidenti.  Quod 
tamen  est  falsum  de  anima  rationali.  Qua- 
re  ipsa  non  crit  suum  esse,  et  per  conse- 
quens  multo  minus  alia3  forrace  natura- 
les,  cum  ipsa  sit  nobilior  aliis. 

3.  Praelcrea,  omne  quod  est  cilra  pri- 
mum,  est  parlicipans  esse.  Sed  partici- 
pans  ct  participatura  non  possunt  esse 
idcra  nec  secundura  rera  nec  secun- 
dura  rationera.  Ergo  in  qualibet  re  citra 
primum  aliud  erit  ipsura  esse  participa- 
turaet  aliud  ipsares  participans.  —  Neque 
polest  dici,  quod  ipsa  forma  differat  ab 
ipso  esse  solum  secundum  rationem:  quia 
cura  esse  sequatur  formam  sicut  effec- 
lus  causam,  et  hujus  difTerenlia  causetur 
ex  parlicipationis  naturo,  talis  oportet 
quod  sit  differentia  inter  participans  et 
particlpatum^  qualis  est  raodus  partici- 
pandi.    Certura  cst    autem   quod    forma 


(1)  Edit.  Ven.  quccst.  7. 


(2)  Flor.  in  ipsa. 


APPENDIX  —  DE  FORMIS 


realiler  pai  licipat  ipsum  esse  ;  alias  esset 
ens  actu  solum  secundum  rationem.  Quare 
oportet  necessario  ut  forma  realiter  (3) 
difFerat  ab  ipso  esse. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  nulla 
crealuraesse  est  idcm  quodessenlia,  seu 
idem  quod  forma  :  eoquodesse  est  actua- 
litos  omnis  rei,  etiam  ipsarum  formarum. 
Impossibile  o?t  autem  ut  aliquid,  quod 
non  est  aclus  purus,  sit  sua  aclualitas, 
eo  quod  potcnlia  actualitati  repugnat. 
Et  ideo  piaiter  Deum,  qui  solus  aclus 
purus  et  simplex  ebt,  nulla  res  creata  est 
idem  omnino  oum  tuo  esse  neque  sccuii- 
dum  rem  neque  secundum  ralioncra. 
Verumtamen  advertendum  est,  quod  cum 
csscsit  prima  cntis  perfectio,  ipsum  esse 
habet  majorem  unilatom  cum  suo  perfec- 
libili  «piamaliqiia  alia  perfeclionaluralis. 

Ad  cujusovidciiliamsciciidum  csl,  quod 
omnis  rei  crealaeseu  trenoral.o  ordu  vido- 
tur  esse  princijiium.  Nam  cx  hoc  aliquid 
producilur  quo<l  agenlis  intontio  ordina- 
lur  iii  finem,  et  agens  ex  intonlione  rinis 
suam  aclionem  ordinal  ad  ali(juid  produ- 
cendum.  Ex  quo  pilelquod  reiuoto  ordine 
removelur  el  deslruilur  causalilas  oinnis 
rei.  Ordinis  autom  (jrincipium  csl  unilas, 
eoqtiod  umnisrerum  ordinalio  abunitalo 
procedit.  El  ideo  lam  in  absolulis  quam 
eliam  in  his  (ju.i'  dependont  ab  invicem, 
oportot  ul  (n  iurilalem  in  quulibot  gonoris 
ordinc  unilas  consoqualur  :  ut  sic  ol  in 
absolulis  tanto  aliqiiid  sit  magis  unuiu 
in  so,  (pianlo  est  ()rius  socunduin  nalu- 
ram  suigcneris;  etin  hi^  ((u;e  de()en'lenl 
ab  invicem,  lanlu  aliquaad  invicem  ma- 
jorem  habeanl  unitalem,  ((uanto  Hunl 
(•riora  sccundum  naturam.  Manife^tum 
osl  aulem  ((uod  in  genere  (lerfeclibilium 
et  {)erfoclionum  piimumgradum  oblinenl 
•  ssonliael  osso,  seu  e.«?seet  forma:eoquod 
Ltipsumoiisesl  (^rimuin  ingcnere  rorum, 
ot  e.ssc  osl  ()rima  onlis  (^erfecliu.  nuare 
ncce.ssoest  ut  ij»?»uiaes8ecum  os.scnlia  seu 
furma  maxiinam  habeal  unitaltiu.  Pio()ter 
(piod  nQC  exuliiiuibuscxoni()lis  {)0le!4l  suf- 

(i)Floir.  onBuiillalllor. 


ficienter  in  contrarium  aryui,  co  quod, 
sicut  dictum  est,  esse  estprima  perfeclio 
omniuin.  Propter  quod  et  majorem  su[)er 
omnes  alias  perfoctiones  habet  unilatem 
cum  suoperfectibili.  Quod  tamen  ita  intol- 
ligendum  esf,  quod  cum  esse  sit  clTectus 
forma.',secundum  communom  scntentiam, 
vol  perfeclio  ejus;  causam  aulem  et  cau- 
salum,  sive  perfeclionem  et  perfectibile, 
in  naluralibusim()ossibiIe  sit  osse  omnino 
idom  eliam  secundum  rem  :  impossibilc 
est  i()sum  essecumsua  csscntia  omnimo- 
dam  idenlitatem  habere. 

Et  hoc  quidem  polestdupliciler  oslendi. 
Pi-imo  quidem  ex  natura  accidentis.  Cum 
eiiim  omneaccidcns,  sicut  et  omnis  forma 
seu  perfoctio,  se  habeat  ad  proprium  sub- 
jeclum  aIi((uo  modo  ut  actus  ad  ()oten- 
liam,  im()ossibiIe  est  purum  actum  alicui 
accidenti  subjici.  Cum  autom  esse  sit  aclua- 
litas  omnis  rei,  impossibile  esl  i()Siim 
esse  ali((iiid  hab^re  ()i)lenli:e  admixtum, 
seu  qiiod  a  1  ali({uid  aliud  se  haboat  ut 
potenlia  ad  aclum  :  eo  quod  nihil  polesl 
essc  nec  inloliit,'i  in  aclu  ni^i  {)er  i()3um 
esse.  Quare  si  formaosset  idem  ((uodcsse 
secundum  sul)staiiliam,sciliceldalo  etiam 
((uod  difforret  ratione,  SLquerclurcjuod  in 
tali  forma  niillum  esset  accidens,  scd  esset 
aclus()urusabsolulus  ab  omni  accidonle. 
Quod  (le  nulla  crealura  dici  polesl,  eo 
((UoJ  omnem  crealuram,  eo  ip^o  quud 
croalura  esl,  consequontur  inulla  aoci- 
dontia  extranea  a  sua  subslantia. 

SecnndocK  nalura  ()articijialiunis.  Cor- 
tiim  csl  onim  quod  omnis  forma  crealu 
()arlioi()al  essc  :  quia  ens  non  ab  ulio, 
nun  esl  iiisi  unum,scilicel  Dcus.  Aut  trgo 
[)ai  tici()an8  et  partici()aliim  suiil  idoiu 
aut  non.  Si  sunl  idom,  ergo  cum  omnia 
()arti<-i|)ent  esse  a  {)rimo  cnte,  8e((uitur 
((uod  omnia  .^int  i()sum  (^rimum  ons  ; 
((uod  et  falsum  et  hareticum  enl.  Si  aulem 
non  suiil  ideiu,  ergo  foinia  noii  cM  ideiii 
oum  Muo  esso,  iK^c  etiam  alii(ua  ((uiddilas. 
—  Nec  [)Olesl  adhuc  ie-i()ondoii,  ut  ({ui- 
(lum  volunl,  ((uod  esso  el  furmu  dilT.-r.inl 
Hecundum  raliunem,  .lod  lamcn  Hinl  idoiii 
i94:cundum  roiii  :  ({iiia  <  um  iioh  non  [K)iia- 


OU.EST.  lll  DE  QUALITATIBUS  ET  CONDITlOiNIBUS  FORMARUM  —  ART.  IV  513 


miis  aci  prsesens  clirferentiain  inler  for- 
mana  et  esse  nisi  ralione  parlicipationis; 
oportet  necessario  ut  secunduni  moduni 
participationis  sit  modus  differentia), 
maxime  cum  efTectus  sequatur  causam,  et 
hujus  difTercntia  causeturex  participatio- 
nis  natura.  Sed  forma  participatesse  non 
solum  secundum  rationem,  sed  etiam 
secundum  rem.  Alias,  cum  unumquod- 
que  sit  ens  simpliciter  in  actu  secundum 
quod  parlicipat  essc,  sequeretur  quodfor- 
ma  esset  ens  actu  solum  secundumralio- 
nem.  Quare  neccssario  oportetut  forma 
difterat  a  suo  esse  realiter,  et  non  secun- 
dum  rationem  tantum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  sicut 
maleria  et  forma  se  ipsis,  et  non  per 
aliquid  aliud  constituunt  quiddilatem  rei, 
ct  tamen  quidditos  neulra  eorum  est ; 
ila  ct  forma  se  ipsa  dat  esse,  et  tamen  esse 
non  est  ipsa  formo,  sed  effectus  formae  et 
aclualitas  ejus. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  sicut  pic- 
Loris  operatio  terminatur  ad  parielem 
coloratum  per  se,  et  terminatur  etiam  ad 
coloreni  quodam  modo  ;  ita  et  generatio 
terminatur  ad  formam,  in  quantum  ipsa 
est  quse  terminat  motum  generationis  ; 
et  terminatur  ad  csse,  in  qunntura  esse 
est  perfcctio  forma\  Unde  sicut  perfectio 
ct  pcrfectibile  non  habent  rationem  nisi 
unius  subjecti,  ita  nec  forma  et  esse 
habcnt  rotionem  nisi  unius  termini,  licet 
propric  ioquendo  generalio  ad  nullum 
istorum  terminetur,  sed  ad   compositum. 


ARTICULUS  IV 


UTRU.M      IPSUM 


ESSE     SIT 
ACCIDENS. 


SUBSTANTIA     AN 


Adquartum  (I)  sic  proceditur.  Videtur 
quod  ipsum  esse,  quod  est  actus  essen- 
tise,  sit  in  genere  accidentis. 

1.  Secundum  enim  Philosophum  in  2. 
de  Anima  [lexl.  2  ;  c.  1)  substantia  divi- 
dilur  in  materiam,   formam  et  composi- 

(1)  Edit.  Ven.  ([u^st.  8. 


lum.  Sed  esse  non  est  materia;  neque 
forma,  alias  essent  duse  forma^  in  coni- 
posilo  ;  neque  ctiam  est  compositum.Ergo 
ipsum  esse  non  est  subslantia,  scd  acci- 
dens. 

2.  Prajterea,  esse  accidit  omni  eifsen- 
liae  creata);  scd  substantia  nulli  acci- 
dit,  secundum  Philosophum  in  1.  Phys. 
{(ext.  26 ;  c.  3) :  ergo  esse  est  accidens  et 
non  substanlia. 

3.  Pra3terea,  iptum  esse,  cum  non  sit 
pors  compositi,  inest  ipsi  composito  et 
recipitur  in  ipso;  sed  substanlia  nequc 
dicilur  de  subjecto,neque  estin  subjeclo, 
secunduni  Philosophum  inPrcedicamcniis ; 
ergo  esse  est  accidens  et  non  substantia. 

4.  Pra^lerea,  illud  quod  fluit  ex  princi- 
piis  essentialibus  rei,  est  de  genere 
passionis  seu  accidentis ;  sed  esse  fluit 
ex  principiis  essentia):  ergo  ipsum  csse 
est  de  genere  accidentis. 

5.  Pra^terea,  Hilarius  in  7.  dc  Trin. 
distinguens  esse  divinum  ab  esse  creato 
dicit :  <r  Esse  non  est  accidens  in  Deo, 
sed  subsistens  veritas  ».  Per  quod  vide- 
tnr  concludi,  quod  in  aliis  crealuris  sit 
accidens. 

6.  Prseterea,  definitio  debet  dicere 
totam  substantiam  definiti.  Sed  si  esse 
est  substantia,  cum  definitio  nonincludat 
csse,  sequelur  quol  non  dicat  totam 
substantiam,  ac  per  hoc,  quod  definitio 
non  convertatur  cum  definito ;  quod  est 
inconveniens. 

Scd  conlra  cst,  quia  unio  substanlialis, 
quae  fit  in  rebus  naturalibus  per  genera- 
tionem,  terminatur  ad  substantiam  ;  sed 
unio  portium  substantialium  ipsius  essen- 
tise  ad  invicem,  lerminatur  ad  ipsum 
esse:  ergo  essc  est  in  genere  substantiai. 

Respondeo  dicendum,  quod  cum  sub- 
stantia  secundum  suse  proprietatis  origi- 
nem  a  subsistendo  dicatur,  illud  solum 
directe  et  primo  est  in  prsedicamento 
substantioB,  quod  per  se  potest  subsistere 
in  natura.  Et  ideo,  cum  nec  forma  nec 
materia,  nec  etiam  ipsum  esse  in  nalu- 
ralibus  per  sc  subsistant,  neutrum  ho- 
rum  primd   et  directe  est   in  praedica- 


554  APPENDIX  — 

nicnlo  siibstanlicc.  Verum  lamen  quia 
principia  reruni  et  perfectiones  prinias(l) 
quae  dant  rebusullimum  complemenlum, 
Ojjorlet  esse  ejusdem  nalurae  cum  ipsis, 
eo  quod  nec  subslanlia  ex  noii  subjeclis 
componi  |olesl;  neque  cliam  possibile 
cst,  subslaiiliain  ab  accidcnle  iiabere  sua) 
subslatitialitatis  irnmediatum  et  ullimnm 
complementum  ;  —  inde  cst  quod,  iicet 
primo  et  principaliter  in  praeJicamenlo 
substantiai  siiit  so!a  subsistenlia,  per 
consequens  tamen  et  principia  essenti.X', 
cujusmodi  sui.t  materia  et  (orma  seu  potcn- 
tia  et  actus;  ncc  non  et  prima  et  imnio- 
diala  ((innis  substanliie  perfectio,  cujus- 
modi  est  ipsum  csse,  quod  cst  actuilitas 
omnis  subj-taiitia^el  ultimuin  com|)lemen- 
tum  :  a  quo  (|uidcin  ct  omnis  ^ubstanlia 
actualitalem  lialjct  suli>tanlia\  ct  omiie 
ens  sucC  entilatis  naturam.  Unde  (piia 
sola)  illic  proi>rie  subslantia;  appellantur, 
i\ux  primo  et  dirocle  sunl  iii  pra'dica- 
niinl(j  substanlia.',  cuju^modi  sunt  siib- 
sislentia ;  ncc  ipsam  formam  nec  ipsum 
cj-se  proprie  loquendo  dicemus  essc  sub- 
btantias,  sed  potius  perfeclioncs  quasdam 
subslantiales,  qurc  per  rcduclioiiem  sunt 
in  pradicam- iito  jamdiclo,  licel  dilTeren- 
ler,  in  quantum  scilicel  furma  c^t  in  dict(j 
praidicamenlo  ut  princii)ium  com;>onens, 
csse  autem  ul  summa  et  immediata  per- 
fecliu  umnis  enlis. 

Kt  lioc  (|uidem  pole^l  miillipliciter 
o<lendi.  I'iinw  ({ui  iem  ex  priorilate  na- 
luiu\  Ksso  cniiu  substantiai  csl  |)rius 
sccundum  natuiam  ipso  uccidenle.  Sdd 
prius  secundum  graium  naliiriu  non  e^t 
ejusdem  f,'eiieris  cum  posleriori,  hiculnec 
corpus  cl  anim.-il.  Krgo  esse  subslanlio} 
non  Cat  ejusdi-m  generis  cum  ipso  aeci- 
dente.  llelint|iiitur  (  rp)  ip^uin  e.-se  iii 
genere  bubstunlia-.  — •  llnjus  autcm  rulio- 
nia  major  })ro}>osilio  sic  piubatiir.  Impos- 
sibilc  csl  enim  aliipiid  incsso  aliciii  iion 
existenti  in  actu  :  quia  cum  illud  quod 
nun  est  uclu,  sit  non  esso  Hiiiipliciler, 
secunditm  IMiilusoptium  ;se({uci'elur(piod 

(1>  l'ar.  proiirijH. 


DE  FORMIS 

ens  esset  in  non  ente  :  quod  est  impossibi- 
le;  sed  accidentis  esse  est  inesse:  ex  quo 
sequitur  quod  substantia  in  actu  praesup- 
ponatur  omni  accidenti  secundum  nalu- 
ram,  Qitarc  cum  nulla  substantia  sit  actu 
nisi  per  suum  esse  substanliale,  oportet 
necestario  dicere,  quod  esse  substanliale 
ipsius  subslantia3  praecedat  secundum 
naluram  omne  accidens. —  Minons  autem 
pt^obatio  est :  quia  sub  eodein  genere  non 
coiitinenlur  nisi  species ;  species  autem 
cum  iequaiiler  parlicipent  gcnus,  sunt 
coa^que  sub  genere.  — Helinquiturergoex 
diciis,  quod  essc  substanliale  sit  per  rc- 
ditctionem  in  genere  sua)  essenliae  ({iiani 
informat,   et  non  in  genere  accidenlis. 

Semndo  hoc  potest  ostendi  ex  differen- 
lia  substantiai  et  aceidenlis.  Si  enim  sint 
aliquaduo  diver.sorum  generum,  quorum 
ununi  dilTerat  ab  alteru  per  aliijuid  sibi 
conjunctum  ;  impossibile  est  ut  illud,  per 
(juol  unum  ab  altero  dilfert,  praedicelur 
de  allero  exlremo  a  quo  differl  :  sicul  si 
nigrum  dilfert  ab  albo  per  nijfredinem, 
impussibilo  est  ut  album  piiTdicelur  de 
nigro  vel  albedo  do  nigredine:  ul  scilicol 
dicatur:  album  in  ({uaiitum  alb<tm  est 
nigruiii,  vel  albedo  esl  nigredo  ;  lioc  enim 
implicarel  contradictionom.  Modo  auleiu 
ila  est,  ({uod  Aubslaiitia  dii(ei-t  ab  acci- 
deiite  |)cr  ipsam  subsislontiam,  sivo  iii 
lioc  quud  siibsistit  per  se,  non  uulem 
{)cr  acciileiis.  Subsislenlia  uiilem  sub- 
slanlia;  esl  ipsuin  esso  subslanliale. 
Nam  nulla  &ubstanlia  subsislil  vel  sub- 
slcro  (>olost  nisi  {)er  i()sum  esso  sub- 
slantialo.  Iiii()ussibile  esl  ergo  ul  (!)  Osso 
subilanliale  sil  accidon<«,  quia  tunc  illiid, 
{)er  ({uod  difrerivnl  duo  oxlreinadivorso- 
ruiu  generum,  essot  ulloruin  oxlromuruin  ; 
({uud  implii-al  conlradictionom,  ut  dictuiu 
esl. 

Tertio  lioc  (lotegl  o.>>leii  li  ex  {)n»(»or- 
lione  aclus  el  potenti.L».  Nutluin  eniin  oii<< 
est  iii  iialura,  neque  eliam  i(isa  formu,  ({uu  I 
sit  aclu  iiisi  (leross»».  ('nde  sej^ar.ilo  es«o 

(i)  ttiir    ii(   <■  '  ■ 

iniirum,  i|uotl  >n  • 

V9rbti  tHler  oimn)  et  Kiuteruui  rxcnleruitl. 


QU/EST.  III  DE  CONDITIOXIHUS  KT  QUALITATIBUS  FOiniAUUM  —  ART.  IV  m 

per  intellectum  etioma  formis,  remancnt  libet  genere  invenitur  polentia  ct  actus. 

in  potentia  et  non  in  aclu.  Ex  quo  patet  Et  sub    hac   divisione  caclit  ipsum  essc, 

quod  essc  se  liabet  ad  omnia  ut  actus  et  inquantum  scilicel  reducitur  ac  aclum. 

perfectio,   ct   quod  omnia  comparata  ad  Et  luijus  signum  est,  quia  esse  similiter 

ipsum  habent  rationem  potentiai  et   rei  invenitur    in    quolibet  genere,    sicut    ct 

impcrfectai.  Quare  cum  actus  et  potentia  actus.  Nam  essc  substantiale  est  in  ge- 

sint  in  eodem  genere  ;  cum  ctiam  illud,  nere  substantise  pcr  reductionem;    e?sc 

quod  est  nobilissimum  in  gonere  subslan-  aiitem  accidentium   forte  est   in  generc 

liarum  et  primum  ipsarum   complemen-  accidcntis.   Et  ita  patct  quod  argumen- 

lum,  non  possit  essc  accidens,  quia  sic  tum  non  sequitur. 

substantia  dependeret  ab  accidente  quan-  Ad  scc?mc/um  dicendum,  qiiod  aliquid 

lum  ad  id  quoi  est  nobilissinium  in  ea,  potest  dici  accidens  alteri  duobus  modis : 

ct  sic  eliam  accidens  esset  nobilius  sub-  uno    quidem    modo,    ut    dicatur  aliquid 

stantia;  patet  quodimpossibileestetincon-  accidens  alicui  omne  quod  non  est  pars 

veniens  ipsum  esse  subslantiale  fesse]  in  essentise  ejus,  etiamsi  ipsum   secundum 

genere  accidentis.  Cujus  eliam  alia  ratio  suam   naturam  non  sit  in  genere  acci- 

potest  esse:  quia  cum  omnes  substantiae  dentis  :    sicut   dicimus,  quod   differentia 

sint  enlia  in  quantum  participant  esse,  si  accidit  generi,  eo  quod  non  est  pars  essen- 

esse  substantiale  esset   in   genere   acci-  lise  generis,   licet  ipsa  differentia  sit  in 

denlis,  sequeretur  quodomncssubstanti*  gcnere  substanliae.  Alio  modo  dicitur  ali- 

essent  entiaperaccidens;  quod  estincon-  quid  esse   accidens,  quia  ct  inest  altcri 

veniens.  per   modum  accidentis,  ct   est  accidcns 

Hc«c  autem  quse  hic  diximus,   dicimus  secundura  sui  naturam.  —  Et  ad  hujus 

sinepraejudicioaliorum;  scimusenim  mul-  quidem  evidentiam  sciendum  est,   quod 

tos  conlraria^  esse  opinionis.  Sed  hoc  di-  ^d  hoc  ut  aliquid  insit  alteri  per  modum 

cimus,  quiailla  opinio  videtur  nobis  falsa  accidentis,    requiruntur  fna.    Nam    cum 

et  impossibilis,  et  paucisroboratarationi-  occidcns  sit  quaedam  forma,  omnisautcm 

bus  vel  argumenlis.  forma  sit  quaedam  perfectio,  primo  requi- 

Ad  primum  autem  dicendum,  quod  ens  ritur  ut  illud  quod  inest  per  modum  acci- 

secundum  Philosophum  in  1.  Plnjs.  divi-  dentis,  perficiat  subjectum  proprium  per- 

diturduplicidivisione,  videlicetperpotcn-  fcctionc  exlranea  a  natura  sui  subjecti  : 

tiam  et  actum,  et  secundo  per  decem  prae-  ^i<^-ut  (1)  alb^do,  quae  inest  animali,  per- 

dicamenta.   Et  quidem   secuiidum    quod  ficit   snimal  perfectione  cxtranca  a  natu- 

dividitur  per  decem    praelicamenti,   sic  ra  sensiliva.    Secundo   vero,    quia   acci- 

convenit  ei  illa  divisio,  quaj  langitur  in  dentis  esse  est  inesse  subjeclo,  subjectum 

argumento,  ratione  scilicet  unius  membri  autem   dicitur  quid  aclu  existens,  requi- 

sua3  divisionis,    quod  est  substanlia  ;  in  ritur  quod  illa  perfectio,  quse  debet  inessc 

hoc  cnim  solo  invenitur  materia,  forma  per  modum  accidentis,  pra^supponat  sub- 

et   composilum.    Nam  in    accidentalibus  jectum  actu  esse,  sicut  color  pra)supponit 

i.on  sunt  vere  illa  tria,  sed  aliquid  aliud  actu   quanlura.  Tertio   vero,    cum   acci- 

ad   similituclinera  istorum,  puta  subjcc-  dens   sit    i)erfectio    extranca,  ut   dictum 

tum  loco  raaterise,  elc.  Et  in  ista  quidem  est,  requiritur    ut  subjectum  accidentis 

divisione  non  cadit  csse  nisi  forle  valde  possit  esse  sine  eo,  si  sit  accidens  sepa- 

distorte,    in   quantum    scdicet,    ut  infra  rabile,  ut  lapis  sine  albedine ;   vel  quod 

palcbii,  essc  aliquoliter  potest  reduci  ad  subjectum  possit  intelligi   perfectum  ali- 

formara  ut  efTcctus  ad  causom.  Sccundum  q'>a  actuali  perfectionc,  si  sit  accidens  in- 

autem  quod  ens  dividitur  per  potentiam  scparabile,   etiam    absque  lioc   quod  ali- 

et  actum,  sic  circuit  omnc  genus,  et  est  quid  intelligatur  de  illo  accidente  :  sicut 

unum  de  transcendenlibus,  quia  in  quo-  (i)  f;o?-.  o«i«.  sicut...  sensiiiva. 

SUMM-E  Philos.  VI  —  35. 


b46  APPENDIX 

horao  potcst  inlelligi  actu  horao  abs- 
que  hoc  quod  intclhgalur  aclu  aliquid 
de  risibiiitate  ipsius.  Cujus  ralio  est, 
quia  cura  omnc  accidens  sit  de  perfec- 
tionibus  exlraneis  vel  ad  minus  de  per- 
fectionibus  secundis,  necesse  est  ut  sub- 
stantia  cujuslibet  accidentis  sive  separa- 
bihs  sive  non,  saltera  possit  intelligi  in 
actu  esse  ahsque  hoc  quod  aliquid  inlel- 
b'i:atur  de  inhserentia  accidenlis.  —  Nul- 
lura  autem  istoruai  triura  convenit  ipsi 
csse  substantiali.  Xam  esse  subslautiale 
non  perlicit  subslantiaai  perfeclione  ex- 
tranca  a  natura  ipsius,  sicut  nec  actua- 
lilas  rei  perficit  ijisnni  rera  exlranea 
perfcctione  ;  esse  autera  est  actualitas 
omnis  rei.  Sirailiter  etiara,  secundo,  ip- 
sura  csse  substantiale  non  prcesup[)onit 
substanliara  in  actu,  quin  |  otiu«:,  ut  dic- 
tuni  cst,  ipsuni  est  aclualitas  oranis  sub- 
stantia;.  Siraililt-r  etiain,  Itilio,  ipsa  sub- 
stantia  nunquara  potest  intellitri  esse  actu 
aliquo  modo,  nisi  intellig.itur  liaberc  esse 
subslantiale,  eo  (|iiim1  sccunduin  Avir.en- 
nara  priraura  (|uod  cadit  in  inlclkctura 
esl  ens.  V.\  (jiio  j)alet  quod  ijtsuin  csse 
nullo  inodo  int  st  jht  modum  accidentis. 
Neque  eniin  omne  (juod  inest  alleri  vei 
esl  in  aiio,  csl  nccidcns  :  tiicul  videmus 
qiiod  forma  iiicsl  materiir,  el  est  in  ijisa, 
ct  lamcn  non  e.-t  actideii^.  Sed  rctjuirilur 
(juod  coniurranl  ilia  Iria,  qiia;  dicta  .sunl, 
quorura   iiiiilum    comenil   ij)si  esse. 

Ad  ciiyuinenlmn  crgo  dicenduiu,  quod 
iicel  es.-e  accidat  esseiilix",  non  lameii 
acciilit  ei  jier  raodum  acridentis  secuiitlo 
modo  dicti,  li(!et  etiam  iu  illo  exemjilo 
non  sit  omnimoda  simililudo,  eu  (jiiod 
genus  conlrahiliM  jit-r  dillerentiam, 
non  aulem  essentia  jier  esse,  sed  jiotius 
e  converso ;  scd  in  lioc  non  esl  vis;  ex- 
emjila  cnim  j  onimus,  non  ul  oinnino 
ila  sint,  sed  ut  s(Miliant  ()ui  aiiilisciint, 
secuniiiim  iMiii'isii|)lmiii  iu  liiuo  /*;io- 
ntiii. 

Kt  j)Cr  lioc  ji.ilt'1  soliilio  '/'/  lcrtiutn  et 
ntl  ijuintuin. 

Ad  ipiarluni  dicendum,  quod  ilia  posi- 
lio  est  siiu|)liciter  falsa»  si  absuiuto  inlcl- 


—  DE  KORMIS 

ligatur.  Nara  quidditas  rei  causalur  ct 
resultat  ex  principiorura  esscnlialiura 
corapositione;  et  taraen  ipsa  non  est 
accidens  ;  sed  polius  cura  effectus  debeat 
assirailari  suae  causaj,  illa  quae  prirao  et 
iniraediale  cx  eorura  conjunclione  cau- 
sanlur,  oportet  esse  in  eodem  genere  cum 
ipsis;  cujusraodi  sunt  nalura  rei  et  esse 
substantiale  ipsius.  Sed  taraen  si  volu- 
raus  verificarc  illam  projDOsitionera,  opor- 
tct  nos  addere  illa  tria,  quce  jjosita  sunt 
in  solutione  allerius  arguraenti.  Sic  enira 
illud,  sciiicet  quod  fluit  ex  principiis 
cssenti.dibus  jam  constitutis  in  esse  sub- 
stantiali  vel  secundum  temj)U3  vel  secun- 
dum  natnram;  et  illud  quod  Huit  ab  eis 
ut  jierfectio  exlranea  a  natura  eorum;  et 
illud  quod  ita  lluit  ul  sine  intelleclu  ejus 
jiossint  intellivM"  jirincipia  e^senliaiia:  sine 
diil)io  erit  accidens.  Si  autem  ist.e  Ires 
conditiones  non  addantur,  jiroposilio  con- 
tinet  faisilatem. 

Ad  sexluni  dicendum,  (juod  quia  soia 
forma  sj)ecifica  (^on^tituit  in  determinalo 
^Madu  entis  naturam  rei,  inde  est  (juod 
secundiim  IMiilosojilium  iii  7.  ^telnphys. 
(tt'xl.  /i3  el  5.1;  I.  Ti.  e.  12  et  15)  .'^ola 
sjiecies  definitur;  ijisum  aiitem  esse  con- 
sequitur  naturain  speciei,  non  in  quau- 
tum  nntiir.)  laiis  est.  sed  jiolius  becuii- 
diim  ijiiod  iiabeat  individiiari  in  certo 
.Mipj)o.><ito,  (jula  jier  lioc  dfterminalur  ad 
esse.  Kt  ideo  non  ojiortet  quod  esse  j)ona- 
liir  in  dcrmitione,  cum  naluru  specillca 
non  (iefinialur  ut  individuata  est,  sed  in 
quatiluiii  taiis  cst.  Uiide  non  Sfqtiitur 
qiiod  delinitum  non  cunvertatur  cum 
ildiiiilione,  cum  suia  iialura  d(Miiiiatur, 
ut  dictiim  ei^l. 


AIITHXLLS  V 

UTIiUM   ESSi;    SIT    ItFECTfS    IdRM.i:. 

.\ii  •juiiituiii  ( t)   810  jiioceditur.    Vide- 
ttir  quod  e^su  noii  sil  efTcctUH  foriiKi-. 
1.  Nam  oiiinis   foiiiiu,    ^ieul  el   uaiiiih 

(1)  Kdit.  Ven.  qua<al.  V. 


QU.t:ST.  III  DE  OONDlTlOiNlBUS  ET  Ql 

creatura,  est  ens  per  esse  suum;  sed 
nihil  est  sibi  ipsi  causa  essendi  :  ergo 
esse  noa  est  effectus  formae. 

2.  Prgelerea,  cum  omnia  comparentur 
aJ  esse  ut  potentia  ad  actum,  etiam  ipsae 
formec,  oporlel  dicere,  quod  esse  et  ra- 
tione  actualitatis 'et  ratione  simplicitatis 
sit  nobilius  omnibus  entibus  ;  sed  causa 
debet  esse  nobilior  suoefTectu:  ergo  esse 
non  est  effectus  alicujus  forma^  crealae. 

3.  Praelerea,  videtur  quod  simpliciter 
non  posfeit  esse  efTectus  alicujus  agenlis 
naluralis;  nam  omnis  causa  est  simpli- 
cior  suo  effectu.  Sed  nnllum  agens  natu- 
rale  est  simplicius  ipso  esse.  Ergo. 

Sed  con/m  cs^  senlenlia  Philosophi,  et 
communis  opinio,  qua  teneLur,  quod 
forma  est  quae  dat  esse  rei. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  ista  quaeslio 
dupliciter  solvi  potest  :  uno  modo,  ut 
dicamus  ipsum  esse  vere  causari  a  forma. 
Nam  generatum  in  natura  est  effectus 
omnium  qualuor  causarum,  eo  quod 
omnes  causse  ad  quamlibet  generalionem 
concurrunl.  Sed  tamen  quia  causa  a  cau- 
sando  dicitur,  ideo,  cum  quatuor  sint 
causse,  licet  composilum  sitomnium  cau- 
saruni  communis  effectus,  oporlet  tamen 
cuilibet  causse  aliquid  in  ipso  composito 
assignari,  quod  sit  ejus  proprius  et  spe- 
cialis  effectus  :  sicut  videmus,  quod  efTec- 
lus  finis  est  ordo  alterationis  et  molus 
et  (1)  omnium  principiorum  ac  totius 
generationis  in  rem  gcneratam.  Effectus 
autem  materise  est  patiendi  seu  susten- 
landi  formam  in  natura  in  re  geneiata, 
vcl  aliquid  simiie.  Effectus  autem  effi- 
cientis  est  faclio  ipsius  generati.  Quare 
cum  forma  sit  nobilissima  inter  causos 
quantum  ad  rationem  agendi,  cum  ipsa 
sit  aclus ;  oportet  ut  ei  aliquem  specia- 
lem  et  nobiliorem  ceteris  assignemus 
effectum.  Et  hoc  nos  dicimus  ipsum  esse. 
Ubi  tamen  advertendum  est,  quod  ipsa 
formalis  causa  omiies  causas  excedit  in 
tribus. 

Adcujusevidentiamscicndumest,  quod 

(1)  Par.  omitt.  ei. 


JALITATIBUS  FOHMAUUM  —  AUT.  V  547 

nomen  causae  originem  habuit  ab  aclu 
causjndi  seu  a  communicationc  naturcC. 
Illud  enim  dicimus  habere  rationem  cau- 
sa,',  quod  potestalteri  suam  comnmnicarc 
naturam.  Communicatio  auLem  naturae 
consequitur  acLum.  Unde  videmus,quod 
quanto  aliqua  magis  sunt  actu,  lanto 
magis  se  communicant  secundum  nalu- 
ram.  Inler  omnes  autem  causas  ipsa  for- 
ma  plus  habet  de  actualilatis  natura :  quia 
ipsa  est  essentialiLer  actus.  Et  ideo  intcr 
omnes  causas  ipsa  est  nobilior  quantum 
ad  rationem  causandi.  Licel  enim  in  mo- 
vendo  finis  omnes  excedat  causas,  tamen 
in  causando  ipsa  forma  majorem  nobili- 
latem  videtur  habere,  rationc  jam  dicta. 
Ex  quo  eliam  sequitur  quod  ipsum  esse 
maximam  habet  nobilitatem  inter  omnes 
effectus.  Quia  veroomniscausaeseuagenlis 
inl.enlio  est  suam  similitudinem  produce- 
re  in  effecLum,  unumquodquc  autem 
agit  in  quantum  est  aclu  ;  inde  est  qiod 
quanto  aliquid  minus  habet  de  potentia- 
litate  et  pius  de  actu,  lanLo  similiorem 
sibi  producit  efTectum.  Et  ideo  cum  inter 
omnes  causas  ipsa  forma  plus  habeat  de 
acLualitate  et  minus  de  potcnlia,  ut  dic- 
tum  est;  oportet  ut  ejus  efTectus,  scilicet 
ipsum  esse,majorem  habeat  similitudinem 
in  natura  cum  sua  causa,  adeo  ut  ad 
idera  genus  reducatur  cum  ipsa.  Et  quia 
siniilitudo  et  actus  sunt  causa  unitatis, 
ideo  illae  causaB,  quse  muitum  habent  de 
admixtione  potentia^,  oportet  ut  distent 
a  suis  efPectibus  et  secundum  substantiam 
et  secundum  subjectum.  Propter  quod 
illse,  quse  niliil  vel  modicum  de  potentia- 
litate  parlicipant,  tantam  habent  cumsuis 
effectibus  unitatem,  ut  ipse  effectus  non 
exeat  ab  ipsa  causa  separatuSj  sed  rema* 
neatinipsa  quasi  perfectio  :  sicut  patet  in 
Iuce,cujus  effectus  esL  lucere,  qui  tamen 
effectus  in  ipsa  luce  remanet  quasi  ejus 
perfectio  ;  sicut  etiam  patet  in  eflTecLibus 
et  actionibus  intellectus,  quse  non  divi- 
dunlur  ab  intellecLu,  sed  remanent  in 
ipso  quasi  ejusdem  suae  causse  perfectio 
et  ultimumcomplementum.  Hujus  autem 
conjunctionis    et  unitatis  non   alia  ratio 


r)i8  APPKNDIX  - 

esl  nisi  aclualilas  talium  causarum.  Et 
cuin  forma  sit  acluslanlum,  iiulc  esl  quod 
efTeclus  cjus,qiii  est  esse,  lantam  habeut 
unilatem  cum  forma,  ul  ab  ipsa  nullato- 
nus  separelur;  quin  jiotius  in  ipsa  for- 
ma  remanet  hujuscffectus  quasi  sua)  cau- 
sa^perfectio :  sicut  lucere  cst  eflectus  ct 
perfeclio  lucis  ct  verbum  simililer  est 
cffeclus  el  pcrfeclio  inlcllectus:  ila  tame:i 
quod  fjuia  lorma  in  rebus  compo?ilis  non 
potest  per  se  subsisteie,  scquilur  quol 
nec  ipsa  per  sc  j)0ssit  esse  subjeclum 
ipsius. 

E\  his  ergo  omnibus  patct  quod  in  tri- 
bus  dilVert  effeclus  fornise  ab  aliis  cau- 
sis:  videlicel  in  nobiblate  propler  nobili- 
laleni  suac  causae,  in  idcnlilate  nalunt- ,  ct 
unitate  ad  suam  causam  proj^ler  cjus  ac- 
liialitatcnj  peifoclam. 

Ad  ;»'i//<i<//tdicendiiin,  (piod  (|uij,  >icut 

jam     dictum    esl,    elfeclus    lorma'     e^t 

adco  conjunclus  sua'  cauja',    ut   sit  ejus 

qua'dani  |)orlectio;  hujus   autem  elTectus 

Cbl  essc,  ul  |)atet  ex  diclis:  indec&l  (|und 

necessai  io   formam   opurlel  esse    aliquo 

modo  causam    sui  essc.    Kt   hoc  quilom 

non  cst  inconvenien^.scilieet  quod  aliquid 

sit  .•'ibi  causaessendi  furmaliler,  licel  non 

cnicienler.  Et   quud  iioc  qnidem   no:i   sil 

impOfsibile,  palel  cx  aclione  agoiiti-.  I*o- 

lest    enim    aliquid    e^so  caus.i    alicujus 

cirectus  dujdicili  r;  el    uno  quidcm  modo 

ut  sil  causa  sufnciens  et  lotulis  ad  illum 

pioduc.ndum  :  .sicul    clficions    est  huHi- 

cicns  causa  faitlionis;   —  ulio  modo  ut 

feit    ali({uid    causa    allorius,  elsi    alit|uu 

modo,  iii.n    tumen    s  ifliciens  el    lotulis: 

&icut  viitus  nuliitiva  esl    f.icliva  oaiiii*-, 

bcd  Ikjo  non   i.isi    in    viilule   anima'.    Si 

ci>,'0  priino    inodo    lo(piumur  de    cau.su, 

8ic  nihil  est  .-^ibi  causa  ussendi,  oo  qno  1 

ad    produclioncni  ipsius  esse    re<|uirilur 

productio  fornia>,  qua-  piuduci  non  |)olcsl 

iiisi  per  aclionom  a^onlis.  £x    (|uo  putot 

({uod  ad  pro  luclionem  ipsius  esdo  ot  re- 

(|uiritur  a.^eiis  ol  le^iuiriliir  forma  :  ili 

lument|Uod  neutruui  e^l  per  ho  Hufliciond 

causa  pruducendi  illud,  sod  aiiibo  aiiiiul. 

Nam  ugens  ellicil  ipsum  ubbc,  iii  (^iiaiitum 


DE  FURMIS 

producit  subslantiam  forma3,  ad  (juam 
esse  consequitur  ;  forma  autem  producit 
ipsum  esst?,  in  quantumab  oa  immediatc 
fluit.  Et  sic  patetquod  licet  forma  sit  sibi 
aliquo  mo.lo  causa  essendi,  lamcn  non 
sulficienler  vel  lotaliter,  co  tpiod  illud 
non  producit  nisi  in  virlule  agentis  seu 
creanlis  ipsam. 

Secundo  aulem  potet  ostondi  ex  iutol- 
lectu  proposilionis.  Nam  quando  dioilur, 
quod  nihilesl  sibi  causa  ossendi,ly  e^^enJt 
pjlcst  supponerc  uno  mo  l )  secundum 
e^M,'  quo-1  est  quidditas  rei,  ut  sit  !«ensus: 
nihil  csl  sibi  causa  es.sendi,  id  cst,  nihil 
cst  causQ  suae  subslanti.T  vel  naturce  ;  ol 
sic  i^roposilio  est  vera.  Alio  moJo  \\ 
esicmli  potest  suppouere  pro  ipso  csse, 
(jui  est  aclus  essentice  ;  et  sic  pro- 
posilio  estlalsa.  Videmus  enim,  quod-lux 
est  sibi  ip>i  causa  lucendi ;  el  homo  al- 
bus  lioot  non  sil  causa  suai  subslantia', 
potost  tamen  esso  causa  sua)  albedinis. 
Kl  similiter  ert,'o  forma  etsi  non  sit  causa 
sujr-ubslanliie,  (piia  illam  habet  ab  ageii- 
te  ;  iiihil  tamen  pruhibot  ipsuin  dicoro 
cauoam  sui  osso,  maximc  cum  ct  hoc  i|)- 
sum  causet  in  virtute  agenlis  vcl  orean- 
li.->  ijisam,  ul  diotiim  est.  —  Si  aulcm  ob- 
jicialur,  quol  non  ens  non  |)0te.^t  caii^a 
uliciijus,  rorinuautem  nun  hubet  rulioiiem 
cntis  in  aoln  ni.-i  p-'r  osso  ;  —  dicendum 
(piod  in  his  (pKO  non  pro  lucuiilur  por 
nioluin,  nihil  prohibol  simul  producicau- 
i>:ini  el  ol)i-o.(um  lomporo,  olsi  iioii  naUi- 
ra:  sicut  \idomus,  tpiod  siniul  ol  in  oo- 
dem  instunli  producuulur  liix  ol  spleiid  )r 
cl  ignis  et  oulor,  el  pomuni  ol  colur ;  el 
tuinon  Hplondor  est  elTocluslucis,  ol  culor 
clT  clus  igiiis,  el  color  poini.  .^imililLr 
cigo  cum  e.sse  non  causolur  u  furmu  pcr 
moluin,  siiiiul  |)oterit  ulrum(|Uo  pruduoi, 
cl  tamen  uniim  erilcausa  alluriud. 

Ad  scctiinhtin  dicundum,  (|Uod  umio 
produciliir  u  formu  in  virluto  a^'<'ntij,  eo 
(piod  utiHO  a  (I)  lorma  .simul  produoitiir, 
tit  diclum  osl ;  ut  iii  umiiibu8  lalibus, 
qud)  aCilif'-!   -^i  oiliti'i  (2)  piodiicunlur,  Vul 

(I)  Flor.  '  (  I  <:\  lorin*. 


OU.KST.  111  DE  CONDlTlONinUS  ET 

oporletquod  ambosimpliciler  producantur 
ab  ogcnte  aliquo,  vel  quod  primum  pro- 
ducat  in  eodera  inslanti  secundum  in  vir- 
lule  agentis  vel  creantis  ipsum.  Manife- 
stura  estaulera  quod  ogens  non  producit 
ipsam  formam,  ct  per  conseqiiens  ipsum 
csse,  nisi  in  quanlum  aclu  habct  cssc.  K.x 
quo  pnlet  qnod  elsi  esse  ponerctur  nobi- 
lius  quam  forma,  non  tanien  esset  nobi- 
'ius  quam  agens  contideralura  in  quan- 
lum  habet  actu  essc.  Sic  enim  aequalitas 
nobilitatis,  elsi  i)0n  altcndalur  in  forraa, 
erit  tamen  in  eo  cujus  virtutc  forma  cau- 
sat  ipsum  esse.  Iit  hoc  sufficit.  Sic  enim 
videmus,  quod  lu.x  sua  virlute  proclucit 
forraas  subslantiales  quse  sunt  nobiliores 
ipsa  lucc,  sed  tamon  non  sunt  nobiliores 
anima  orbis  in  cujus  virlute  lux  illas  effi- 
cit.  —  Vel  dicmdum,  et  raelius,  quod  illa 
propositio.  scilicet  quod  elTectus  est  no- 
bilior  sua  causa,  sic  debet  inlelligi,  quia 
scilicet  efTectus  simpliciori  modo,  et  pcr 
consequens  nobiliori,  praeexislit  in  vir- 
tute  causae  quam  in  se  :  sicut  videmus, 
quod  accidentia,  cum  sint  forraae  sirapli- 
ces,  videntur  esse  simpliciores  in  suis 
causis,  qua3  vidclicet  sunt  substanliae 
compositse;  sed  lamen  si  considcrelcr 
virtus  qua  subsLanlia  producit  hujus- 
modi  occidentia,  sic  non  est  dubiuniquod 
acciJenlia  sirapliciori  et  nobiliori  modo 
sunt  in  virtute  productiva  substanlicB 
quam  in  se.  Similiter  ergo  dico  de  esse, 
quod  simpliciori  modo  et  nobiliori  modo 
esl  in  virtule  producliva  formae  quani  in 
ipso  supposito.  —  Nec  potest  instari  per 
hoc  quod  esse  estaclus  tantura,  etomnis 
actus  quanto  mogis  est  absolutus  a  po- 
tentialilalo,  tanlo  est  perfeclior ;  et  ita 
cum  esse  quando  est  in  virtute  forraa), 
videalur  esse  magis  perraixtura  polent  03 
quani  quando  est  in  supposilo,  vidclur 
solulio  prsedicta  nulla  esse.  Nom  licet 
csse  quantura  ad  perfectionera  nalurae 
pcrfeclius  sit  in  supposilo  quara  in  vir- 
lute  forma',  tamen  quia  virlus  lormse  est 
activa  et  non  passiva  ;  et  quia  ipsum 
esse  in  virlute  quidem  formai  est  quasi 
intentionaliter,   in   supposito    autem    est 


0UAL1TAT1RI'S  FORMARUM  -  ART.  V  r.19 

i'ealiter  ;  inde  est,  simpliciter  loquendo 
quod  ipsum  esse  in  virlute  torniae  est, 
simpliciori  et  nobiliori  modo.  Et  hoc  suf- 
ficit  ad  ralionera  cau=a).  In  supposilo 
autera  est  perfecliori  raodo.  Et  hoc  non 
rc(]uiritur  ad  causcc  nobilitalera.  Nani 
de  omnibus  cfTeclibus  hoc  verura  est, 
quod  scilicet  elsi  non  nobilius  vel  sira- 
plicius,  tamen  perfectius  sunt  in  se  ipsis 
quam  in  suis  causis. 

Ad  /er<i?/?/ipaiet  per  ea  qua^dicta  sunt: 
quia  etsi  agens  sil  raogis  compositum, 
tamen  quia  non  agit  nisi  in  quantum  est 
actu,  et  non  cst  in  actu  nisi  per  ipsura 
esse  ;  ideo  secundum  hoc  pioportionali- 
ter  servalur  sira^jlicilatis  a^qualitas  in 
causa  et  effectu. 

Et  haec  dc  ipso  esse  dicta  sufficiant. 
Hic  est  ergo  unus  modus  solvendi  quae- 
stionem  istam  salis  probabilis.  Sed  quia 
hic,  licet  forte  veritali  non  sit  contrarius, 
tatnen  quia  novus  Cbt,  nec  oranino  con- 
cordare  videlur  cum  dictis  majorura  no- 
strorum;  nos  possumus  oliter  respondere. 
Dicomus,  quod  ipsa  forma  est  principium 
quiddilalis  compleclens  rci  naturam. 
Solum  enira  lunc  secundum  Philosophum 
in  2.Phys.  {lexl.  1 1  ;  c.  1)  aliquid  dicitur 
habere  naturam,  quando  hubet  forraam. 
Ad  compleLionera  aulem  naturae  rei  con- 
sequilur  ipsum  esse,  sicut  ad  cursura 
consequitur  currcre,  et  aliqualitor  ad 
lucidum  essc  conscquilur  lucere :  eo 
quod  esso  nihil  cst  aliud  quam  aclualitas 
ct  complemcntum  natur»  cujuslibet  rei 
Cum  auLem  polissiraa  rei  perfectio  in 
natura  piaecipue  sit  intenta,  necesse  est 
ut  istud  rei  uUiraum  corapleraenLum, 
quod  appelUimus  esse,  sit  ab  agente  et 
produccnle  subsLanLiam  rei  clficientcr 
productum  lamquam  illud  quod  est  ulti- 
mumet  perfecLissimum  in  effecLu  cujus- 
libet  naturalis  agentis:  ut  sic  causa  prin- 
cipolis  ipsius  esse  per  modura  efficientis 
sit  agens  ;  et  lamen  nihilominus  ip.^a 
forraa  dicalur  et  sit  causa  ipsius  osse,  in 
quantum  per  formam  completur  nalura 
rei,  ad  quam  sola  (1)  consequitur,  et  in 

(1)  Par.  ipsa. 


550  APPENDIX  —  DE  FORMIS 

qua  solum  esse  inveniliir  receptiim.  Et 
secandum  hanc  posilionem,  quam  crecli- 
mus  esse  vorani,  palct  responsio  ad 
objecla:  qu»  procedunt  oc  si  forma  caii- 
saret  per  modum  efficienlis  ;  quod  non 
concedimus. 


ARTICULUS  I 

QUID    SIT  ILLUDOUOD  DESIGNATUR    PER  DEFl- 
NITIONE.M. 


QU^.STID      IV 

DE  FORMIS    PER      COMPARATIONF.M     AD    ACTU:? 
RATIOMS. 

Poslquam  delerminalum  esl  de  formis 
secundum  se,  et  earum  proprielalihus, 
quaiilum  perlinet  ad  pra;sens  negotium, 
conscqueiiler  ageiidum  est  de  ipsis  j)er 
comparationem  adalia.  K.\  hoc  enimquod 
ipsa;  forni^e  vel  ad  actus  rationi."*,  vel  ad 
operalioncs  propi  ias,  vel  ad  ipsam  mate- 
riam  seu  ad  pro|)ria  sup|)osila  a  diveisis 
divcrsimode  comparanlur,  multi  iu 
varios  incidere  errores,  quus  hic  becuii- 
diim  iiosliai  scientia;  modulum  eliminare 
intendiinus.  1'ioptt'r  quod  circa  hLUC 
ijuatuor  versabitur  dispiilalio  sequcns  : 
scilicet  primo  qu.uratur  de  ip^is  formis 
per  comparationem  ad  actus  rationis  ; 
sccundo  vcro  dc  foiiuis  in  coinparatioiie 
ad  aclus  et  oj.cralioncs  ipsarum  ;  lerlio 
vero  de  ipsis  in  comparatione  ad  inate- 
riam  ;  (junrlo  etultimo  dc  illis  in  coinpa- 
ralione  ad  8U{ip'>situm. 

Circa  primum  autem  (|u:erjnlur  tria. 
Elpiimo  quxratur,  (piid  sil  illud,  (piod 
designalur  per  ilelinitiouem  :  ulium  sii- 
licel  forina  lantuin,  vel  pulius  (omposilum 
e.x  maleiia  et  fonua,  scu  ali quid  terliiim 
consc  jueiis  i^ta.  Secundu  veio  quaMatur, 
utrum  foi  nui  possit  piujdicari  de  eocujus 
esl  forina  ;  vel  si  noii,  (jururatur,  (piid 
sit  illud  (piud  iinpoilalur  in  ralionc 
pra}dicali  e&seiitialis.  Terlio  auleiu  qux'- 
ralur,  utrum  su))po>ita  pluralilalo  fur- 
marum  possit  salvari  pi.edicatio  superi(i- 
lis  do  inforiori,  vol  non  :  ul  cuiu  dicu 
«  huiuo  e>l  aiiimal    i>. 


Ad  primum  (1)  sic  proceditur.  Videtur 
(|uod  dcfinitio  dicat  solam   formam. 

1.  Secundum  enim  Philosophum  in  2. 
Pltys.  {lcxt.  29  ;  c.  3)  forma  est  e.\em- 
plum  et  ratio  quidditatis  rei.  Sed  omnis 
vera  definitio  siirnificat  quidditatem  rei ; 
unde  etiam  secundum  Philosophumdefi- 
nilio  nihil  e^t  aliud  quam  oratio  indicans 
quid  est  esse.  Ergodefinitio  dicit  formam 
tantum. 

2.  Piceterea,  secundum  Philosopluim 
in  2.  Pliijs.  {text.'lS  ;c.  3)  partes  defi- 
nitionis  reducuntur  ad  genus  causa)  for- 
malis  ;  scd  nullum  composituin  est  iu 
genere  causae  formalis  :  orgo  delinitio 
non  dicit  quid  composiluin,  sed  formaiu, 
tanlum. 

In  coutrariuin  est,  quiasecundum  1'lii- 
losophum  in  2.  Melaphys.  {text.  U  ;  I.  1 
miii.,  c.  1)  cadcin  sunt  principia  csseudi 
elcogiiuscendi.  Sed  j)rincipium  cogiioscen- 
di  {)Otissiinum  est  delinilio,  cum  ipsa  sit 
ilcmonstralionis  luedium  ;  cuju.s  efTeclus 
est  scienlio,  secuiidum  Pliilosojtlium  in 
1.  Poster.[text.  !»  ;c.  2).  (Juareruiu  j)rin- 
cij)ium  essendi  t-il  non  solum  forina, 
veruiu  eliam  maleria,  o|)orlel  quod  j)er 
deliiiilionoiu  utrumijue  ij)suruin  doaigne- 
tiir. 

l'i:SP0NDi:0     DICKNDUM,      (JUud     llUC      0880 

et  raliono  el  anli^piorum  coininiini  asser- 
tionoest  j)rol»atum,quod  bciliceljter  defini- 
tionem  roi  nalura  scu  quidditas  dosigna- 
lur  ;  el  ideo  ud  hujus  (jucfstionis  eluoida- 
lionein  oj>ortel  viiloiv,  ({uid  in  nuluru 
S(  u  (jniddilalis  noiuiiio  imj.orlolur.  Ad 
cujus  evidcnliam  scienduin  o^l,  qu(xl 
cuiu  foriua  buhstanliulis  socunduin  sui 
HubslauliaiuHil  aclus  in  genoro  Hulistuii- 
tia',  lualeriu  \oro  socundiiin  id  ({uoil  esl 
sil  (iolenlia   in  eodein   gencro  ;  |M>lonlij 

(I)  hJtt.  Ven.  (|uw»(.  iO. 


QU.EST.  IV  FORM.E  COMl»ARAT. 

veio  ct  actus  ejusdeni  generis  naturalem 

habeant    inclinationem     ad     invicem    : 

necesse  est  ut  ipsa   materia   cum    forma 

in  compositis  essentialiter   uniatur.  Alias 

enim    sequerelur    quod    omnes    formas 

naturales  essent  separabiles,    secundum 

Platonicorum  sententiam,  et  quodomnes 

haberent    cognoscendi    seu    iiUelligendi 

virtulem,    eo     quod    unumquodque    in 

tanlum    est  cognoscitivum,    in   quantum 

est  separabile  a  materia,  secundum  Phi- 

losophum  in  3.  de  Anima  [iext.  k  ;  c.  4). 

Manifestum  est  autem  quod  e.\    his  quae 

essentialiter  uniuntur,necesse  est  aliquid 

lertium  resultare,    quod    impossibile  est 

esse  alterum  extremorum  ;    quod  quidem 

sit  composilum    ex   utrisque,  ut   probat 

Philosophus  in    fine  7.    Metaphijs.    {text. 

ult.  ;  1.  6,c.  17).  Quare  cum  hanc   omnes 

dicant   rei   esse     naturani,   quae  est    ex 

principiis  essentialibus  conslituta  ;  hanc 

aulem,    ut  palet  ex  dictis,    conslet    esse 

compositam  ;  manifestum  est  rei  compo- 

sitae  naturam,   et   per    consequens  iliud 

quod  significatur  per  definitionem  ipsius, 

nonessesolum   formam,    non    materiam 

lantum,  sed  ahquid  ex  utrisque  composi. 

tum. 

Ad  primwn  dicendum,  quod  licet  for- 
ma  a  Philosopho  dicalur  esse  ralio  quid- 
ditatis  rei,  eo  scilicet  quod  per  ipsam 
completur  rei  subsiantia,  a  qua  trahitur 
quidditas  rei,  tamen  Philosophus  non 
dicit,  quod  forma  sit  quidditas,  sed  ratio 
quiddilatis,  ut  dictum  est. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duplcx 
est  materia.  Quaedam  enim  est  materia 
individualis  ;  et  haec  non  intrat  definitio- 
nera.  Qusedam  autem  est  materia  com- 
munis  ;  et  haec  intrat  definitionem,  eo 
quod  estpars  naturae  rei,  ut  ex  superio- 
ribus  patet.  Undeipsa  natura  ex  forma  et 
lali  materia  conslituta  se  habet  adindivi- 
duum  quasi  formale  respectu  materialis. 
Sicut  enim  forma  limitatur  in  materia^ 
ita  natura  hujusmodi  communis  limi- 
taturet  inclividuatur  inipso  individuo  per 
determinata  accidentia  et  ad  cerlum  sup- 
positum.  Undc    argumentum   non  tenet. 


K  AU  AGTUS  UATIONIS  -  AllT.  II  551 

Non  enim  partes  dcfinitionis  reducuntur 
ad  formam,  tamquam  ipsae  sint  fornLTR 
tantum  ;  sed  quasi  quiddam  formalc,  ut 
dictum  est. 


ARTICULUS    II 

UTRUM      FORMA      POSSIT      PRyEDICARI    DE     EO 
CU.IUS     EST    FORMA. 

Ad  secundum(l)  sic  proceditur.  Vide- 
tur  quod  forma  possit  pracdicari  de  eo 
cujus  est  forma. 

4.  Ralio  enim  rei  pracdicatur  de  ipsa 
re,  sicut  disgregativum  visus  praedicatur 
de  albedine.  Sed  secundum  Philosophum 
in  o.  Metaphys.  [text.  2  ;  I.  4,c.2)  Ibr- 
ma  est  ralio  quidditatis  rei.  Ergo  forma 
potest  praeJicari  de  quidditate  et  substan- 
tia  rei.  Unumquodque  autem  est  idem 
eum  sua  quiddilale,  secundum  Philoso- 
phum  in  7.  Meiaphys.  {lext.  20;  I.  6,  c. 
6). 

2.  Praeterea,  secundum  Boethium 
omne  praedicatum  habet  rationem  for- 
mae  ;  scd  illud  quod  praedicatur  de  aliquo 
essentialiter,  verissime  habet  rationem 
praedicali  :  ergo,  ut  videtur,  illud  quod 
de  aliquo  essenlialiter  pra^dicatur,  habet 
rationem  formae  et  non  compositi. 

Sed  contra  est :  quia  pars  non  praedica- 
lur  de  toto ;  sed  forma  habet  ralionem 
partis :  ergo,  etc. 

Respondeo  digendum,  quod  nomine 
formae  aliquando  significatur  ipsa  pars 
compositi,  quae  dat  esse  materiae ;  ali- 
quando  autem  nomine  formae  significatur 
essentia  vel  natura  rei.  Et  siquidem  for- 
mam  accipiamus  primo  modo,  sic  impos- 
sibile  est  ipsam  essentialiter  praedicari 
de  eo  cujus  est  forma,  potest  tamen  prae- 
dicari  denominative.  Non  enim  dicimus, 
quod  homo  sit  aniraa,  sed  animatus.  Et 
hujus  quidem  sic  potest  ratio  assignari. 
Sicut  enim  vult  Porphyrius,  oranis  prse- 

{{)Edit.  Ven.  quresHl. 


552 


APPENDIX  — 


dicalio  aut    est   superioris    de   inferiori, 
auL  a^qualis  de  .Tquoli.   Inferius   enini  de 
superiori   impossibile    e^t    praedicari,  ut 
ipse  dicit.    Manifestum    est    aulem  quod 
omnis  pars  comparata    ad    totum  habet 
ralionem    minus  communis    ct  inferioris 
res|)octu    sui    totius.    Sed   omnis  fornia 
primo  modo  accei)ta  est  pars  nalurfe  rei, 
ut  su[)ra  ostensum  est.  Quare  impossibile 
est  ut  ipsa  de  eo,  cujus  est  forma,  essen. 
lialiter  prsedicetur.    Ratio  autem,  quare 
pars  de    tolo    praidicaii  non    potest,  est 
ista.  Necesse  est  enim  ut  in  omni  essen- 
liali  praedicatione  prredicatum    sit    idem 
ossentialilercum  i|)S0  subjecto.  IIoc  autem 
esse  non  potest,  si  in   nomine  praedicati 
imporlelur    piCDcisio  alicujus  contenti  in 
significalo   fcubjecti.   Nam    illud  quod  ab 
aliquo  inlellitrilur  pr.xcisum,  non  e^t  idem 
cum  illo.  Et  ita  dicere,  quod  pia)  licalum 
sit   essenlialiter   idem   cum  subjccto,    et 
quod    aliquid    piu^cidulur    a    significato 
piaidicali    dc   significatiuno    i-ubjecli,  est 
implicare   conlradictionem.     Manifestum 
osl  autem,  quod  ab  iiilellectu  paitis  prcc- 
ciditur  intcllecliis  lutius.    Imp^ssibilo  est 
ergo  ul  pars   pncdicetur  de  tolo,  cl   per 
consequens  iicc    forma    de   eo  cujus  est 
forina. 

Si    aulem    forina    ac-ij)ialur     sicuiuto 

ynodo,    sciliccl  j)ru   e.-Sfiilia    vel  nalura, 

s«ic  dico,  quud  ipsa  essentia  polosl  hij^nili- 

cari  ut  pars,  ut  ciim  dico    aninialilas  vcl 

biimanilas.  Et  dicu,  quuj   «ignificalur  ul 

pui  s,  co  quod  sic  accopla   u  siio  sijrnili- 

calo   pra;cidiliir    malerij      d('sjij.M)ala    ot 

accidenli.i.    l*or  liuni:inilaleni    onim  non 

signilicatur    nisi    ilbid,    uiide   tioino    est 

lioino;    hic    aulom    non    sunt   accidentia 

no({uo     inaleria   signata.    Kl    idoo,    ciiin 

pars  non    pra.'dicetur  de  (oto,  ut  dictuni 

est,  Chsentia  aic  accc|)la   non  pia^dicatur 

dc     loto.    Aliu     mudo    |>olc8t   si^nilioari 

cssentia    ut    lulum    :   ul  lotum    dico,    uo 

(|Uod    per     iiometi      non     inrludilur    nec 

oxcluditiir    nliqiiid,    quod   iiivininlur   in 

8U[)|)0>*ilu,   Si(*     aiilciii    ■^ij.Miilioatur     por 

nomen  aiiiniulis    i.-l  biminis  ;    •>!    ^ir^    do 

e.s."<oiilia  [iraMJicatiir. 


DK  FORMIS 

Patet  ergo  quod  forma  non  piaidica- 
tur,  et  quid  est  illud  quod  pra^dicatur: 
quia  essentia  vcl  natura  absolute  consi- 
derata  et  significata  ut  totum,  licet  etiam 
tali  essentise  non  conveniat  ratio  generis 
vel  sj)eciei,  nisi  secundum  esse  quod 
habet  in  intellectu,  ut  alibi  habet  os- 
tendi. 

Ad  primum  dicendum,  quod  ratio  ali- 
quando  sumitur  pro  qiiidditale  seu  defi- 
nilione  roi,  et  sic  ralio  rei  praidicatur  de 
ipsa  re.  Aliijuando  sumilur  ratio  pro 
principio  seu  |)ro  aliqua  parle  [irinoipali 
ij.sius  rei:  sicut  dicimus,  quod  lux  est 
lola  rutio  coloris.  1'rimo  ergo  modo  pro- 
cedit  argumentum  ;  sccundo  autcm  modo 
intelliLjilur  veibum  l'bilosophi  dicentis, 
quod  forma  est  raliu  quidditalis  rel. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  |)er 
illam  ratioiiem  non  concluditur,  (juod 
pia'dicatum  sitforma;  sed  quod  leneat 
locum  forma»  quasi  (juoddam  formale  re- 
s[)eclu  subjecti  ;  et  buc  bene  concedcn- 
duin  osl. 

ARTK.fLlJS  III 

l'TnUM    POSITA    Pl  URAI.ITATK  lOnMAHUM  P08- 

8IT  SAi.VAni  rn  rnicATio   sui-Knionis    i»k 
iNrKiiioni. 

Ad  lorliuiu  (1)  sic  procodiliir.  Vidotur 
(|uud  su|)|)0Mila  |)luralilule  forinuruin  |>os- 
ttit  sulvaii  |»raidiculia  bU|)erioris  de  infe- 
riori,  |»ula  genoris  do  s[>ecie. 

1.  hu  quolibet  enim  ulfirmatio  vol  ne- 
galio  valol  ;  sod  su|)|)Ohila  uniluto  furina<- 
ruiu  im|)os.sibiIe  etil  8alvuri  |)i-aHlicutio- 
nem  jroneri^  de  ^|)ecio  :  ei^o  ad  sulvan- 
diim  liujuHinodi  pr<X'ilicalioiiem  0{>ur(et 
^U[)|)onerc  |)luro8  forma^^.  Prubulio  luino- 
ris  eat,  (juia  fornia.'  diver8uruii)  sjtecie- 
rum  im|)os.sibile  e.^l  (juud  8int  iTijualorf, 
cuin  8iiit  sicut  nuuiori,  secuiidtiin  IMiilo- 
t>0|«liuiii  in  M.  Mctnphys.  {lext.  10;  I.  7,  C. 
.'{)  ;  80(1  furni.i    ^'oneris  ai<|uali(er  iiiveiii* 

ii  r.iii    r./i.  «ni.i'»!  lif. 


QU.KST.  IV  FORM.K  COMPARAT.t: 

lur  in  omnibiis  speciebus:  ergo  vcl  opor- 
let  diccre,  quotl  alia  sil  in  composilo  for- 
ma  gcneris  a  formis  specificis,  vcl  opor- 
lct  destrucre  sequalitalem  praedicalionis 
quae  esl  inter  genus  etspeciem. 

2.  Praelerca,  omne  superius  et  magis 
cnmmune  pote^it  pra^dicari  de  suo  intc- 
riori,  secundum  sententiani  Poiphyrii ; 
scd  supposita  pluralilate  formarum,  adhuc 
gcnus  erit  supcrius  et  magis  commune 
respectu  speciei :  ergo  suppositis  pluribus 
formis  adhuc  salvatur  prsedicatio  supe- 
rloris  de  inferiori. 

3.  Prceterea,  si  est  eadem  forma  gene- 
ris  et  forma  speciei,  cum  gcnus  dicat 
lotam  essentiam  specierum,  sequetur 
quod  eadem  sit  esseutia  omnium  specie- 
rum;  sed  quae  conveniunt  in  essenlia, 
conveniunt  in  specie:  quare  omnes  spe- 
cies  conveniunt  in  specie. 

Sed  conlra  esl,  quod  si  alia  est  forma 
generis  a  formisspccierum,  luncaut  spc- 
cies  sunt  idem  generi  essentialitcr  aut 
non.  Et  siquidem  non  sunt  idem,  sed  po- 
lius  est  alia  specici  essentiaet  alia  gene- 
ris,  cum  utraque  essentia  sit  in  specie, 
sequiturquod  in  qualibet  speciesint  duae 
essentise  omnino  diversse.  Et  per  conse- 
qucns,cum  duai  nalurae  vel  essentiae  non 
postint  praBdicori  de  invicera,  nec  infor- 
mari  UKico  esse,  sicut  nec  potest  csse  una 
aclualitas  albi  et  nigri ;  sequitur  qucd 
substontia  speciei  non  sit  aliquid  unum 
simpliciter,  sed  muita,  et  quod  genus  non 
praedicetur  de  spccie.  Si  autem  dicatur, 
quod  specics  sint  idem  cum  essentia  gc- 
neris,  sequitur  quod  sint  eliam  essen- 
lialiter  idem  inter  se  :  et  ita  erit  eadem 
cssentiaomnium  specierum  ;  quod  est  in- 
conveniens;  ac  per  consequens  una  spc- 
cies  poterit  praedicari  de  alia.  Quare  cum 
haec  inconvcnienlia  non  sequantur  sup- 
posita  una  forma,  ulipatebit  in  solutione 
lerlii  argumenti ;  melius  dicendum  est, 
quod  sit  tantum  una  forma  generis  et 
speciei  differens  soium  penes  determina- 
lumet  indelcrminatum. 

Respondeo  DicENDUM,   quod    supposita 
pluralitate  formarum   substantialium   in 


AU  ACTUS  RATIONIS  —  ART.  III  553 

codem  supposilo,    praedicalio   supcrioris 
de  inferiori  salvari  non  polest.  Ad  cujus 
evidentiam  sciendum   est,  quod   tria  re- 
quiruntur  ad  hoc  ut  unum  possit  de  alte- 
ro  esscnliolitcr  praedicari.  Et  primo  qui- 
dem,   ut  ipsum  quod  pra^dicatur  sit  su- 
perius  et  magis  commune,  vcl  ad  minus 
acquale  cum  ipso  subjeclo;    nam  inferius 
de  superiori  praedicari  non  potest,  ut  pa- 
let  ex  dictis.  Sectindo  vero  requirittu%  ut 
praedicatum  et  subjeclum  sint  essentiali- 
ter  unum.  Licet  enim  praedicatio  complea- 
tur   pcr  aclum  rotionis  componenlis  vel 
dividentis  unum  cum  alterovel  ab  altero; 
tamen  pro  fuiidamento  habet  in  re  iden- 
titalem  eorum  quorum  unum   de  a!tero 
dicilur.  Et  ideo,  cum  in  omni   praeJica- 
tione   praedicatum  sit    aliqualilcr  unum 
cum  ipso  subjeclo,    oportet  ut  in  essen- 
tiali  praedicatione  utrumquo  exlremorum 
esscntialem  habeat  unilatem.  Terlio  vero 
exigitur,  ut  ab  inlellectu  praeJicati   nihil 
praecidalur  seu  intelligatur  praecisum  dc 
his  quae  perlinent  ab  intellectuni  vel  ra- 
tioneni  subjecti.  Alias  enim,  cum  praedi- 
calum  secundum  se  lolum   affirmari  de- 
beat  dc  subjcclo  et  c  converso,   praecisio 
auteni   negationem  iraportet    ejus   quod 
praeciditur;sequcretur  quoddeeodera  es- 
fcct  negatio  et  affirmalio  vera,ut  patet  ex 
dicts.  —  Si  aulem  supponatur  alia  csse 
forma  generis  ab  illa  speciei,  sivc,  ut  ve- 
ritisloquamur  etpropiius,  olia  forma  qtioe 
dat  esse  gencris  ab  illa  quaedat  essespe- 
cificum;  duo  ultima   impossibile  crit  rc- 
perirein  genere  et  specic.Nam  cum  for- 
ma  generis  sit  idem  esscnlialiter  cuilibet 
spccierum     —   alios    oporteret    dicere, 
qiod  homo  et  asinus  essent  onimaliaper 
accidens — ,  species  autera  sint  opposilae 
et  divcrsse  ;  sequeretur  quod  una  et  ea- 
dera   forma  specie  sit  idem  essentialiter 
oppositis  et  diversis  formis:  ac  si  dicere- 
tur,  quod  albedo  esict  idem  esscnlialiler 
cum  nigredine  et  albedine;  quod  est  im- 
possibile.  Quare  vel  oporlel  diceie,  quod 
genus  non    habeat  unitotera  cssentialem 
cura  specie,  vel  quod  eadera  sit  essentia 
utriusquedifTerens  fcolura  per  dctcrmina- 


55i  APPENDIX  - 

lum  et  iiideterrainalura.Et  sic  patet  quod 
deficit  secunda  condilio,  qiioe  requiieba- 
lur  ad  essenlialcra  praeJicationera. —  Si- 
niiliter  etiara  deficit  lertia.Nara  siest  alia 
lorraa  generis  ab  illa  specici,  cura  diver- 
sas  formas  naturales  impossibile  sit  se 
rautuo  includere  per  proprii  norainis  si- 
};,'niricationem,  eo  quod  ipste  multiplican- 
lur  secundura  difTerenlias  oppositas;  se- 
quetur  quod  aiiima  sensiliva,  quae  est 
forraa  generis,  secundum  quod  ab  ipsa 
sumitur  ratio  generis,  sit  lalis  forma, 
quae  det  ila  esse  sensitivum,  quod  non 
possit  dare  aliquod  aliud  esse  ;  ac  per 
hoc  quod  ab  intellectu  ejus  pi;ecidalur 
omnis  ulterior  perfectio,  puta  ralionale 
vel  intellectivura  ;  el  ila  cum  in  si^^ni- 
iicato  bubjecli.quod  est  homo,  includa- 
tur  rationale  ;  sequitur  ut  ab  intelleclu 
pra^dicati,  quod  est  animal,  praicidatur 
aliciuid  de  esscnlialibus  bubjecli ;  ac  per 
ronsequens  quod  se  habeat  per  modum 
parlis,  et  de  ipso  esstntialiler  pruiJicari 
iion  poshit.  Ouare  si  debeamus  salvare 
prse  licalioncm  generis  <le  sp^cie,  et  spo- 
ciei  de  individuo  ;  opoilel  dicere,  quml 
una  ^it  forma  seu  essenlia  genrTiset  spe- 
ciei,et  specieict  individui,  dilTerens  so- 
lum  penes  delcrrainalum  sive  sji^Mialum 
cl  non  hignatum,  licet  alius  sil  modus 
dcsignationis  ulrobique.  Nam  dcsignalio 
individui  rcspectu  spociei  esl  [ler  malo- 
riam  inJividualera  ;  designatio  aulcm 
speciei  respectu  geiiei  is  esl  per  dilTeren- 
tiam  conslitutivani,  «iu;i!  sumitur  ex  prin- 
cipali  perfectione,  quam  dat  forma  rei. 
Ouod  lamen  ita  intelligendum  osl,  «piod 
scilicet  hujusmoJi  determinalio,  qua,' in- 
venitur  in  s|)ecie  respeclu  goneris,  non 
est  per  aliquid  exislens  ila  in  easonlia 
speciei,  tpiod  nullo  inodo  sit  in  es^eiilia 
geiieris;  imo  qjidquid  esl  in  specio  ul 
determinatum,«-'8l  eliam  iii  gonero  ul  d»!- 
ler.ninatum  (l).  Nam  si  genus  non  dlco- 
rel  lolum,  quidquid  •;.-.l  iii  specio,  iion 
l^osset  piiL-dicari  de  ipsa. 

Ail   fJT^nntin  crgo  diceiiduiii,    <|Uod  ad 

(1)  Flirr.  Indolvriuinaiuiu. 


DE  FOUMIS 

evidentiam  hujus  arguraenti  ct  alioruni 
similium  oporlet  scire,  qualiter  forma  ge- 
neris  continet  essenliam  speciei,  et  qua- 
liter  est  in  ipsis  speciebus.  Ad  primi  eigo 
noliliara  sciendum  est,  quod  geuus  et 
species  et  dilTerenlia  de  sui  signiticalionc 
dicunt  totura  et  non  partem  rei;  alias  non 
possent  praedicari  de  toto.  Sed  taraen  quia 
substantia  rei,  quam  significant  omnia 
isla,  est  una  tanlum,  non  possumus  dice- 
re,  quod  haec  tria,  scilicet  genus  et  difle- 
)'entia  et  species,  eodem  modo  ipsam  si- 
gnificent  ;alias  oporleret  dicere,  quod  isla 
Iria  nomina  essent  synonyma,  quod  Cbt 
falsum.Signilicant  ergoeara  diver^imode, 
Quod  ut  inelius  possil  intelligi,  scien- 
duiii  est,  quod  cuni  species  rerum  sint 
ad  moJura  numeiorum,  in  quibus  unus 
addit  perfectionem  super  alium  ;  opor- 
tet  necessario  dicere,  (piod  perfeclio- 
ncs  inferiorum  sint  in  superioribus, 
ac  per  hoc,  quod  in  una  et  cadem  re 
sint  diversae  porfecliones  essendi  :  sicut 
videmus,  quod  in  homine  ost  perfeclio 
esse  el  vilai  et  sensus  el  intelloctus.  Ei 
ideo,  cura  ratio  rei  sumatur  ab  ipsa  re, 
socundum  (piod  stat  sub  alitjua  perfoc- 
tioiio  vel  actu,  ralio  autein  roi  sit  quam 
significiit  nomen  ;  coiiliiigil  ipsam  rem 
diverais  nominibus  nomiiuiri  vel  signili- 
cari,  secundiim  quoJdiversa)  sunt  essen- 
liales  puifecliones  ipsius  ;  sicul  videmus, 
ipiod  haec  nomina,  douiinus,  palorel  homo, 
unam  et  eaiidem  rem  exjji  imere  possunl, 
si  aliquis  sil  cui  convenianl  isla  Iria  ;  ol 
tameii  h;ec  noiuina  licot  oaiidem  rem 
sigiiificenl,  noii  erunlsynonyma,  eo  (juo  l 
illam  romexprimunl  S(;cundum  quod  esl 
sub  tliversis  peifeclionibus  eonsliluta. 
Dalo  enim  (|uo  I  unus  solus  essol  hoiiio, 
(|ui  el  esset  domiiius  ol  essul  paler,  a  1- 
hue  illa  nomina  noii  essonl  gyiionym  i, 
nec  una  e.ssol  ralio  ^igniflcala  per  Ipaa. 
Sic  orgo,  licol  oxoiiipluui  pia*JicJum  non 
sit  forle  (pioad  omnia  siniile,  ontingit 
de  gonero  ot  spocio  ol  dilTorenlia.  Nam 
quia  iii  Iiomine  esl  Irijilox  perfecllo,  rcI- 
licol  vila),  aenauj»  ot  iiilelloelus  ;  Inlor 
perfeclioiioa  autom  iinliis   eiwonli.i'  opor- 


QU.KST.  IV  FOUM.K  COMl'ARAT.K 

tct   sempcr   esse    aliquem    ordinem,    eo 
quod  seqiialitcr  (1)  unitas  est  principium 
ordinis,    ordo    esl   principium    unilatis : 
inde  cst  quod    inter  perfectiones  liujus- 
modi  aliqua  est  quasi  principalior   et  for- 
malior    et  quasi    determinaliva    aliarum 
et   uUimum    complementum.  Secundum 
ergo  quod  aliquod   suppositum    stat  sub 
ultima  perfectione,   puta  secundum  quod 
stat  sub   perfectione  intellectiva,   sic  ex- 
primitur  per  nomen    differentise  comple- 
tivae,  pula  per  rationale.  Secundumautem 
quod  stat  sub  perfectione  vel  sub  perfec- 
tionibus  quse  quasi    materiales    compa- 
ranlur  ad  ipsam  ullimam,  sic  exprimitur 
per  nomen  generis  seu  per  nomina  gene- 
rum,  in  quibus  illa  species   continetur  : 
pula  secundum  quod&tatsub  perfectione 
sensus,  sic  exprimitur  peranimal;  secun- 
dum  aulem  quod    sub    perfeclionc  vilae, 
per  vivum  et  (2)  vegelabile  ;  secundum 
aulemquod  sub  perfectione  trinai  dimen- 
sionis,    exprimilur     per  nomen   alterius 
generis,  quod  est    corpus.  Speciei  autem 
nomen  significat  totum,  secundum  quod 
est  ex  utraque    perfectione  composilum, 
scilicet  generis    et   differenlise.  Et  quia, 
ut  dictum  est,  unicuique  dictorum  nomi- 
num,   scilicet  generis    et  differenliae   et 
speciei,  respondet  propria   ratio,  secun- 
dum  quam    significat   talem   rem  ;  ratio 
autem,   secundum  quam  nomen  gcnerls 
significatipsam  rem,  sumilur  ab  eo  quod 
est  quasi  materiale,  utdictumest  :  omne 
autem  materiale,  quantum  in  se  est,  est 
indeterminatum  el  in    polenlia  ;  inde  est 
quodipsum  genussignificat  seu  exprimit 
ipsam  rei    naluram    secundum  id    quod 
maleriale  est  in    ipsa,    indeterminate  (3) 
tamen  et  in  potentiaexistentem  ad  quam- 
cunque  aliam  perfectionem.    Unde   palet 
quod,    licet  de  inlellectu  proprio  generis 
non  sil  ullima  forma  sive  differentia,  sed 
solum  id  quod  quasi    materialiler  se  ha- 
bet ;  tamen  propter  hocipsam  non  exclu- 

(1)  Flor.  omitt.  sequaliter  unilas  est  principium 
ordinis. 
{2).Par.  seu. 
(3)  Par.  indeterminatam. 


AD  ACTUS  RATIONIS  —  AUT.  III  Wr^ 

dit  nec  pra^scindit,  quin  imo,  cum  omne 
materiale   sit  in  potentia  ad    quemlibct 
aclum  indeterminale,  omnes  perfecliones 
formales,  quai  possent  illi    materialiad- 
jungi,    exprimit,    indclerminate   tamen, 
sicut    potontia  omnes  actus.   Et  hoc  est 
quod  dixit  Porphyrius,  quod  genus  nullam 
diffcrentiam   continet    actu,    eo    scilicet 
quod  non  sunt  de  primo   intellectu  ejus  ; 
propter  quod  nec  ipsse  proprio    loquendo 
pra^dicantur,  secundum   Philosophum  in 
4.    Top.y  polestale    vero   omnes.     Ratio 
autem,  secundum  quam  nomen  differen- 
tise  exprimit  rem,   sumitur    ab    eo  quod 
est  ultima  rei  perfectio.    Et    ideo,    cum 
omne  tale  ad  nihil  aliud  sit  in    potentia 
inde  est  quod  differentia   praescindit   in- 
tellectum    omnis    alterius     perfectionis. 
Propter  quod  ipsa  nihil  dicit  indetermi- 
natum     indeterminatione    formali,     sed 
solum  indeterminatione    maleriali,  scili- 
cet  ipsa  individua,  in  quibus    substantia 
speciei   determinatur   ad  materiam  cer- 
tam.   Unde    sicut    genus    indeterminate 
dicit   totam    substanliam   speciei,  ita  et 
species  totam  substanliam  individui.  Ex 
quo  etiam  sequitur  quod,  sicut   de  intel- 
lectu  primo  generis    non  est  differentia, 
ita  nec  deprimointellectu  diflerentiae  est 
genus,    licet    neutrum  a   sui    intellectu 
pra^scindal  alterius  intellectum. 

Sic  ergo  patet  primum,  qualiter  scili- 
cet  species  contineatur  in  gencre,  quia 
scilicet  quasi  quoddam  determinalum  in 
indeterminato.  Patet  etiam  ex  hoc  secun- 
dum,  qualitcr  scilicet  essentia  generis 
sit  in  specie,  quia  scilicet  quasi  indeter- 
minatum  in  rc  limilala  et  determinataper 
actum. 

Ex  quo  etiam  manifesta  est  solutio  om- 
nium  argumentorum.  Nam  quando  dici- 
tur,  quod  genus  a^qualiter  prsedicatur  de 
speciebus,  est  intelligendum,  quod  sequa- 
liler  prsedicetur,  non  quasialiquid  unum 
et  idem  numero  vel  specie  existens  in 
omnibus  speciebus,  sed  quasi  aliquid  in- 
distinctum  et  in  potentia  ens  (1)  sequali* 

(1)  Par,  existens. 


5r)G  APPENDIX 

lcr  ad  omnis  actus  lerminolionem  (l). 
Undc  ab  cadem  forma  dolur  esse  male- 
riale,  a  quo  sumilur  nomcnet  ratiogenc- 
ris,  el  esse  furmale,  a  quo  sumilur  ratio 

specici. 

Ad  secxmdnm  eliom  patet  responsio  : 
quia  non  solum  illud  unum  requirilur  ad 
praeJicalionem  esscnlialem,  sed  requi- 
runtur  alia  duo,  qua3  dicta  sunt. 

Ad  lerlium  eliom  palct  responsio. 
Ouam\is  rnim  genus  significel  tolam 
essentiam  sf  cciei,  non  lamen  oportet  ut 
diversarum  S|jecierum,  quarum  e&t  unum 
penus,  sit  una  essentia  :  quia  unitas  ge- 
neris  ex  ipsa  indeterminalione  procedit ; 
non  aulem  ila,  quod  illud,  quod  si.tinifi- 
calur  per  genus,  ^it  una  natura  numero 
iti  diversis  speciebus,  cui  supervcniat  res 
alia,  quae  sil  differenlia  detcrminans,  sic- 
ut  forma  delerrninat  maleriam,  quce  esl 
una  numcro;  .sed  quia  genus  significat 
aliquam  furmam,  non  lamen  delcrminalo 
lianc  vel  illam,  (piam  dctcrminate  diffe- 
rentia  cxpiimii,  qua;  non  esl  alia  quam 
illa,  quaj  indeterminate  signilicabatur 
per  genus.  Unde  palet  quod  rcmola  per 
dilfcrcntiam  illa  indctcrminatione  rcina- 
uenl  spccics  per  essenliam  diversa;. 


—  DE  FORMIS 


givKSTlO   V 

hV  I  OnMls  TER  rOMPAnATloNtM  AD  ACTUS  i:T 
01'i:ilAT10Ni:8    IP8AUUM. 

I)cindo  con>idciandum  csl  dc  foi  iiiis  in 
com|)ai  alioiio  ad  actus  ct  opcraliones  ip- 
i?ai  um.  i;i  ciica  lioc  (|u:crMnlur  duo  lan- 
liiin :  cl  primo  quidcm,  uti  um  una  tt 
eadcm  foinia  possit  liabcie  diversas  opo- 
iatione8  spccio  et  genere ;  sccuiido  vcro, 
ulium  ^upposila  uiiilale  foriiuL'  necessa- 
rio  ipsa  lorma  conferat  incorruptibilila- 
lern  malcria',  bcilicut  ut  lioc  8U,i|>osito 
oinne  corjuis  sit  incori  u|ilibilo. 


AHTICULUS  l 

UTRUM    UNA  ET  EADEM  FORMA  POSSIT  IIARERE 
DIVERSAS  OPERATIONES    SPECIE    ET    GENERE. 

Ad  primum  (!)  sic  proccditur.  Vidctur 
quod  una  et  eadem  forma  non  possit  esso 
diversarum  operationum    principiura. 

1.  Unius  enim  rei  unus  est  Ibiis  ulli- 
mus  ;  sed  secundum  Philosophum  in  lib. 
c/e  Ca'/oe/ .Vj//irfo  operatio  est  ullima  rci 
perfeclio  et  finis  ejus  ;  ergo  ab  una  forma 
non  procedil  nisi  una  operatio. 

2.  Pia'lerca,  opcralio  secpiilur  nalu- 
ram  rei  ;  scd  natura  cujuslibct  rci  est 
una,  ct  in  aliqua  una  delerminala  specie 
et  delerminato  genere :  ergo  ab  una  for- 
ma  non  j)0ssuntcausari  operationes  divcr- 
ste  in  genere  et  specic. 

Scd  conlra  esl,  quia  anima  habet  diver- 
tas  opcraliones,  scilicct  inlclligere,  vello 
ctsimilia;  sed  animam  nullus  uncpiam 
posuit  ex  diversis  formis  composilam  : 
crgo  ab  una  fonna  possunl  diversaj  opc- 
rationes  causari. 

lU:spoM)r.o  ni<:ENDUM,  quod  una  ros  |)u- 
lcst  habore  diversas  opcrationes,  et  una 
et  eadeia  formu  mediantibus  suis  poten- 
tiis  potest  esso  divcrsaruiu  o|>erationum 
|)rincipium.  \<\  cujus  evidcntiam  scieii- 
dum  est,  quod  unumquodque  operalurin 
(luantum  estaclu,  sccunilum  Philosophum 
(3.  pliys.  texl.  17  ;  c.  2  ;  et  9.  MeUipUys. 
texl.  20  ;  al.  I.  8,  c.  U).  In  (luanlum  au- 
tcm  cst  actu  unumquod(|iie,  iii  tanluui 
cst  cns.  .Sccundum  aulcm  Philo.soplium 
eiis  vl  uniim  convcrluiilur.  Unilas  autcm 
ostsimplicilali.s  priiicipium.  Fx  (|iio  palcl 
(pio  I  (pianlo  ali(piid  luagis  csl  unum  et 
magis  simplcx,  lanto  est  magis  virluo- 
^uia  ad  opcrandum.  Unde  omnis  forma  ut 
omniH  res  quaiilo  simpllcior  est,  laiilo 
piures  hubi-t  operationes.  lN'opter  quod 
aiiima  humana  inlcr  oiunes  infcriorca  lor> 
mas  ptui  C8  hubol  (^pcrationes.  Sed  (aiuei) 
advcrlcndiiiu  c.tt,  «pi«»d  (piia  (|(iaiito  ali- 


(1)  J'ur.  uJ  uiniiuH  acluH  dulcriuinatok. 


(1)  Hiltt.   IVm.  qua>Bl.  l;i. 


QU.^ST.  V  FORM;E  COMPAIUT 

quid  est  magis  actu,  tanto  est  magis  ens; 
et  quanto  cst  magis  unum,  lanlo  est  ma- 
gis  in  aclu  et  virtuosum  ad  operaiidum, 
ut  diclum  est.  Ideo  quanlo  formae  sive  res 
quaicunque  sunt  magis  simplices,  tanto 
pcr  unum  plura  operari  possunt  :  sicut 
ongelus  per  solum  intellectum  omnia  illa 
cognoscit,  qua3  anima  per  diversas  poten- 
lias  vix  cognoscere  polcst.  Unde  patet 
quod  una  et  eadem  forma  potest  diversa- 
rum  operationum  esse   principium. 

Ad  primum  dicendum,  quod  unius  rei 
unus  est  finis  principalis  et  ultimus,  sc- 
cundarii  autem  et  proximi  possunt  esse 
plures.  Et  ita  diccndum  est  de  operatio- 
nibus. 

Ad  secmidum  dicendum,  quod  licet  res 
sit  unius  naturse,  habet  tamcn  multos 
virlutcs,  ct  per  conscquens  potest  habere 
mullas  operationes. 

ARTICULUS  II 

UTRUM  FOSITA  UNITATE  FORMvE  NECESSA- 
RIO  IPSA  FORMA  CAUSKT  INCORRUPTIBILI- 
TATEM    MATERI^. 

Ad  secundum  (1)  sic  proceditur.  Vide- 
lur  quod  supposita  unilate  formse  neces- 
sario  omne  corpus  sit  incorruptibile. 

1.  Omne  enim  quod  caret  conlrarie- 
lote,  est  incorruplibile ;  sed  supposita 
unilale  Ibrmae  omne  corpus  carebit  con- 
trarietate  :  ergo  erit  incorruptibile.  Pro- 
balio  minoris  esl,  quia  si  una  forma  sit 
lantum  in  composito,  ipsam  oportet  uniri 
materiae  primse;  sed  formae  substanliali 
nihil  est  contrarium;  similiter  eliam  nec 
materiaj  primae  :  ergo  omne  corpus  erit 
incorruptibile. 

2.  Pra3lerea,  quod  est  compositumex 
incorruptibilibus,  est  incorruptibile  ;  sed 
supposita  unilate  formae  homo  est  compo- 
situs  ex  incorruptibilibus  :  quia  videlicet 
cx  anima  et  materia  prinia,  quorum 
utrumque  est  incorruptibile,  secundum 
Philosophura  in  3.  dcAnima  etin  1.  Phys. 


/E  AD  OPl^lUTIONES  —  ART.  II 


557 


Ergo  ad  minusomnis  homo  cst  incorrup- 
tibilis  ;  quod  est  falsum. 

Sed  conlra  est,  quia  ubicunquc  sunt 
contraria3  qualitales,  illud  oportet  cor- 
rumpi ;  sed  supposita  unilate  forma), 
adhuc  manent  in  corporibus  coiitraria) 
qualitates  (1)  :  ergo  supposita  unitate 
form£e  non  oportet  omnc  corpus  csse 
incorruptibile. 

Respondeo  dicendum,  quoi  isla  est  una 
de  rationibus,  propter  quamquidam  lcvi- 
ler  moli  sunt  ad  ponendum  pluialilatem 
formarum.  Credebant  enim,  necessario 
sequi  omne  corpus  esse  incorruptibile  sup- 
posita  lantum  una  forma  in  supposilo 
naturali.  Sed  hoc  non  est  necessarium. 
Du(e  enim  causce  corruptionis  consuevc- 
runt  comrauniter  assignori,  videlicet  con- 
trarictas  actionum  et  privalio  perfectio- 
num,  quarum  qua^Iibet  inveniri  potest 
in  rebus  naluralibus  eliam  supposita 
unitate  formarum.  Nara  prima  causa, 
videlicet  contrariarum  actio  qualitatum, 
necessario  in  composito  corruptionem 
inducit  :  eo  quod,  secundum  Philoso- 
phum,  oranis  passio  raagis  facta  abjicit  a 
substantia  ;  hoc  autem  per  unitatem  for- 
mae  non  lollilur.  Nam  Ucet  in  mixto  for- 
mse  elemenlorum  non  raaneant  secunclum 
aclum,  taraen  quia  ipsura  raixtura  est 
quasi  medium  ex  exlremis  constitutum, 
ut  in  sequenli  quseslione  dicetur;  opor- 
let  ut  in  ipio  reraaneat  virtus  ad  produ- 
ccndum  similes  qualitales  illis,  quae  fuc- 
rant  in  exlremis.  Propter  quod  sicut  in 
exlrerais  sunt  calidura,  frigidura,  hurai- 
dura  et;  siccura,  ilaetiam  cum  medii  acci- 
dcnlia  ex  extrerais  trahant  originera, 
oportet  ut  in  raixlis  inveniantur  similes 
illisqualilates  conlrarige,  passivae  scilicet 
et  activse  :  co  quo.l  ipsum  raixlura  ex 
eleraenlis  passivis  habet  virtulcm  produ- 
cendi  qualilalcs  passivas,  et  ex  aclivis 
activas,  licet  ipsae  in  mixto  sint  essentiali 
conjunclione  unitae,  ut  sic  per  talem 
unioncm  unam  qualitalera  mediamcon- 
stiluant.     Manifestum   est   aiitera    quod 


{i)EdU.  Ven.  qusest.  14. 


(1)  Par-  add.  ut  infra  patebit, 


558 


APPENDIX  —  DE  FORMIS 


omne  (ale,  iii  ijiio  sunt  hujusQiocli  quali- 
tales  conlrariae,  oporlet  essc  corruplibile. 
Quarc  palet  quod  eliam  supposita  uni- 
tale  ft  rmaruni  corpora  naturalia  erunt 
corruplibilia. 

Simihlcr,  ut  dictum  cst,  secunda  cor- 
)  uplionis  causa  est  dcfectus  peifeclio- 
num.  Ex  hoc  enim  quod  materia  esl  in 
polenlia  ad  omnes  perfectiones  natura?, 
nulla  aulem  forma  potest  ipsam  omni 
nalurali  perfcctione  perficerc  ;  oportet  ut 
semper  in  maleiia,  dum  habet  uuam 
formam,  rcmaneat  privatio  et  appetitus 
ad  aliam.  Ex  quo  necossario  sequitur 
corruptibililas,  sivc  sit  una  forma  sive 
plures.  Pioi  ter  quod  dicit  Philosophus 
in  [.  Plnjs.  {tcxt.  80  ;c.  0),  quod  altcra 
pars  conlraiielalis,  scilicet  piivatio, 
semper  imaginatur  (1)  ad  malcfaclum, 
id  esl  ad  corruptioncm. 

Ad  f.ritnum  ergo  dicindum,  qnrd 
patet  respon.sio,  (piia  esl  ibi  conlraiielas 
([ualilatum,  ct  coiitiarietas  matcricU  et 
forraa.',  cl  coiitiai  ielas  piivationis  (2)  et 
acliis. 

Et  jier  hoc  palct  ad  secundum. 


QU/i:STIO  VI 

DK  FOHMIS  l'i;H  f^OMrAnATIONI  M  AH  MATK- 
HIAM  rillMAM  IT  AD  (.rNKnATKiNliM  AC 
MOTIM. 

Ibibilo  de  fonnis  p''r  comparalioiiein 
od  aclus  rnlioiiis  cl  pcr  coiiiparaliomMn 
nd  elTeclus  et  operatifjiies  ipsarum,  iiuiic 
ugendum  cst  ile  ipsis  per  coinpQialionciu 
ad  inaleriam  pro|)ri.im.  Et  (juia  maleiia 
naturalis  nullius  rei  potest  cssc  princi- 
pium  iiisi  pcr  generalioneni  el  molum, 
idco  quiereiido  de  fonnis  jhjp  compa- 
ratioiiem  ad  tiiatcriam,  oportet  ctiam 
&imiil  (puerere  de  i|»sib  proiit  comparan- 
tur  ad  generalioncin  et  motnm. 


Et  circa  hoc  qua:?runtur  tria  :  et  primo, 
utrum  elementorum  formae  maneant  in 
mixtoactu  vcl  potentia  tantum  ;  sccundo, 
utruin  omnis  forma  substontiulis  imme- 
diale  uniatur  materiae  priina3  ;  lertio, 
ulrum  non  manentibus  formis  possint 
rcmonerc  aliquac  virtules  vcl  qualitiUes 
elemcnlorum  ca;.Icm  numero. 

AHTICULUS  I 

UTRLM    FORM.t;     ELEMKNTORUM    MA.NEANT    IN 
MIXTO   ACTU    \EL    POTENTIA. 

Ad  piimum  (1)  sic.  proceditur.  Vidctur 
quod  fornKG  elemcntorum,  et  pcr  conse- 
qucns  ipsa  elementa,  mancant  actu  iii 
inixlo. 

1.  Dicit  eiiim  Philosojihus  in  1.  de  Genc- 
ral.,  quod  si  elcmeiila  non  mancnl  in 
mixto,  neque  unum  neque  plura,  nihil 
relincpiitur  iiisi  inatci  ia.  Sed  matcria 
sola  cum  forma  iion  facil  iiiixtionem  ;  erpo 
si  elemenla  nuii  sunl  aclii  in  mixto, 
se(|uilur  qiiod  nihil  bit  inixtum  in  na- 
luru. 

2.  Prceterea,  si  eleinenla  corrompun- 
tiir  in  mixto,  cum  corruplio  unius  sil 
generatio  altcrius,  seipiilur  «piod  mixtio 
sil  gencralio ;  (piod  esl  conlra  Philoso- 
)ihiiin. 

3.  Prailcrea,  iiiilliim  accidcns  csl  .«scpa- 
rabile  ;  scd  (pialiUilc»  elemeiitoruiii  ma- 
nent  in  mixlis  :  ergo  oportet  ipiu  I  ibi 
nianeanl  clemenla. 

'i.  I^relerca,  niliil  conumpitur  ni^i  a 
suo  coiilrario;  scd  si  eleincnla  curruin- 
punlur  in  mixlu,  non  crit  assignaro  ('on- 
traiiclatcm  corruplivain ;  ol  il.i  iinllum 
inixliim  cnt  coi-ru|ilibilc. 

;i.  Pix'lerca,  nihil  a^it  nisi  ^ecundum 
(pi(xi  est  aclu.  Sed  elemcnlu  in  inixlu 
li;ibciit  proprias  opeialioncs.  Picit  enini 
IMiilosophns  in  l.  de  Cirlo  et  Mundo, 
(piod  mixlum  inovetur  secunduiii  eleiuun- 
tuin  |ira'doininan8.  Qiiuro,  ulc. 

«>.   Pr.rlcrca,   clciiicnta   conveniuiil   in 


(1)  /'ar*.  inachinalur» 

(2)  l'ar.  polonllaj. 


(i)  lidit.   Vtm.  quwat.  15. 


QU.EST.  VI  FORM.E  COMPARAT.K  AD 

niixto.  Aut  ergo  secundum  exceasuni  auL 
secuntlum  oequaliLatem.  Si  sccundum 
excessum,  Innc  excedens  non  corrumpi- 
tur,  sed  potius  generatur  per  corruptio- 
nem  excessi ;  et  sic  ad  minus  elemenlum 
excedens  maneL  actu  in  mixto.  Si  autem 
secundum  aiqualilatem,  tunc  nullum  cor- 
rumpet  allcrum,  et  sic  omnia  manebunt 
ibi  acLu. 

7.  Praelerea,  nihil  resolvitur  nisi  in  ea 
cx  quibus  componilur.  Si  ergo  talis  reso- 
lulio  ponalur  esse  mulua  elemenlorum 
generaLio,  non  poterit  dici,  quod  magis 
mixta  fiant  ex  elementis  quam  e  con- 
verso. 

Sed  contra  est  Philosophus  in  '^.deCcclo 
et  Mundo  {text.  30  sqq.  ;  c.  3  sqq.),  ubi 
exprcsse  dicit,  quod  elementa  non  ma- 
nent  in  mixto  secundum  actum,  sed  vir- 
lulo  tantum  ;  et  idem  dicit  in  1.  de  Gene- 
rat.  {fext.  84  ;  c.  10). 

PiESPONDEO  DiGENDUM,  quod  circa  hoc 
fuerunt  ct  sunt  usque  hodie  diversorum 
diversse  sentenlia^.  Nam  quidam  obligati 
pcnitus  in  judicando  sensibus  corporis 
dixerunt  mixtionem  ad  sensum  esse  mix- 
tionem  veram,  dicentes  elementa  immi- 
sceri  ad  invicem,  quod  tamen  (I)  substan- 
liales  formae  elementorum  aclu  remane- 
rcnt  in  mixto.  Et  rationes  quidem  isto- 
rum  taciae  suntin  argumentis.  Sed  hujus 
positionis  falsitas  potest  multipliciter 
ostendi.  Et  primo  cx  natura  elementi.  Ex 
pluribus  enim  existenlibus  aclu  non 
potest  componi  aliquid  essentialiter  unum. 
Sed  manifeslum  est  quod  mixtum  secun- 
dum  naturam  oportet  essentialiter  unum 
esse,  eo  quod  ens  et  unumconvertunlur. 
Quare  sielementa  manent  in  mixto  secun- 
dum  actum,  sequitur  quod  ex  eis  non 
possit  aliquid  essentialiter  componi ;  quod 
est  contra  rationemelementi.  Quod  autem 
ex  pluribus  actu  entibus  (2)  non  possit 
fieri  aliquid  essentialiter  unum,  patet 
sic.  Ea  dicuntur  unum  essentialiter,  ex 
quibus  constituitur  una  essentia  vel 
natura.    Una    autem    essentia    impossi- 

(1)  Par.  ita  tamen  quod. 

(2)  Par.  existentibus. 


GENERATIONEM  ET  MOTUM  —  AllT.  I  559 

bile  est  ut  habeat  nisi  unum  esse  sub- 
slanliale.Manifestum  cst  autcm,  cum  cssc 
sit  actus  entis,  quod  impossibile  est  ali- 
quam  formani  subslantialem  actu  ma- 
nere,  nisi  maneant  ejus  substantiale  csse. 
Ex  quo  sequiLur  quod  si  forma)  elemen- 
lorun^  mancnt  actu  in  mixto,  quod  habcat 
plura  esse,  quce  sint  actualilales  ipsa- 
rum.  Nam  sicut  plurium  suppositorum 
actu  existenlium  iinpossibilc  ex  esse 
acluahlaLem  unam,  et  duarutii  linearum 
unum  punctum  ;  ita  impossibile  est  esse 
j>lures  actu  formas,  quin  habeant  plura 
eSiC.  Quare  cum  ex  lalibus  non  possit 
aliquid  essenlialiter  unum  fieri,  scquiLur 
necessario  quod  cletnenLorum  formai  non 
maneant  actu  in  mixto. 

Secundo  ex  naLura  mixlionis.  Manenti- 
bus  cnim  formis  seu  tnanenle  forina 
substontiali  in  ro,  impossibilc  est  in  ipsa 
aliquam  mutationem  fieri  nisi  accidcnta- 
lem.  Cum  enitii  csse  substantiale  conse- 
quatur  foi^mam,  dicere  quod  aliquid 
subslantialiler  tiiutetur,  cL  quod  maneat 
forma,  est  implicare  contradictoria.  Si 
crgo  forraa)  elementorum  substatitiales 
manent  actu  in  mixto,  sequitur  quod  ele- 
menta  non  mutentur  aliqua  mutatione 
nisi  accidenlali.  Ex  quo  ulterius  sequun- 
tur  Iria  invenientia.  Quorum  unumest, 
quodmixtio  nihil  siloliud  quam  olteiatio; 
quod  eet  falsum.  Secundum  vero  est, 
quod  generalioni  subjiciatur  ens  actu. 
Nam  cum  substantia  actualitatem  ex  sola 
altcralionc  non  perdat,  nisi  abjicialur  et 
subslantialis  forma  ;  et  cum  ad  perfectam 
mixtionem  sequatur  generalio;  si  formse 
subsLanLiales  eleraentorum  ibi  manent 
etiam  usque  ad  perfectam  mixtionetii 
iam  facLara,  sequiLur  necessaino  quod 
gencrationi  subjiciaLur  ens  actu.  Tertium 
vei^o  inconveniens  est,  quia  cutn  omnis 
alleratio  possit  aliquo  (1)  sensu  percipi, 
sccundutn  Philosophum  inl.Phys.  sequi- 
lur  quod  mixtio  vera  sit  mixtio  ad  sen- 
sum;  quod  est  contra  Philosophutn  in 
1.  de  Generat. 

(1)  Par.  aliquo  modo  sensu  percipi. 


560 


APPENDIX  —  DE  FORMIS 


Tertio  ex  diflercnlla  generationis  et 
mixlionis.  Licetenim  mixlio  sit  aliiicl  a 
generalionc,  lamen  in  omni  mixtione 
oportet  esse  i^encrationem  alicujus  tertii, 
quod  neutrum  extrca^.orum  sit  actu. 
Alias  scqueretur  quoJ  omnia  mixlaessont 
ejusdem  nalurai.  Nam  si  cx  elcmenlis, 
quae  miscenlur,  non  resuitaret  aliqua  tcr- 
tia  natura  allera  a  quolibet  miscibilium, 
scd  potius  omnia  miscibilia  niliil  aliud 
essent  niti  elementa  in  acUi,  aggregala 
taraen  ad  invicera  ;  cum  ad  omnia  mixla 
conveniarit  orania  qualuor  elemenla,  sc- 
(jueretur  quod  nullura  diderrct  ab  allero 
substantialitcr  in  nalura,  sedsolura  acci. 
dentaliter  secundura  plus  cl  uiinus.  Sed 
manentibus  lormis  ekraenlorum  in  aclu, 
nulla  potest  lertia  resullare  natura,  (|uae 
non  sit  (|uodlibijt  eoruiu  in  aclu,  ut  palel 
cx  dictis.  Huare  impossibdc  esl  ibi  esse 
elemenlorura  rormas  nisi  in  polcntia  et 
virtute. 

(Jufirlo  ex  nalura  rormarinn.  Licel  enira 
formEe  sub^lantialcs  j)roprie  loquendo  con- 
IraritU  non  sinl  ralione  aum  siiuj)licilalis 
el  aclualitalis,  la(n>>n  in  sc  oj)posilioncra 
includunl  seu  opjjOsilns  rutionc^.  Cujus 
j)rubalio  csl,  quia  essenliidfs  raliones 
earum,  cujii>*modi  sunl  ddlcrenliaj  sub- 
glaiilialcs  sjiecificic,  cx  oj^jxj^ilo  diviilun- 
lur.  Qu;l'  (juidem  dilTerentia;  iiiliil  aliud 
siint,  (juani  illud,  in  quo  ralio  rornia3 
substanlialis  conaistil,  ()cr  inlelleclum  ab- 
slraclum.  La  vfjo  qua;  csscntialiler  uj)- 
j.osilas  raliones  includunt,  cssonlialiler 
uniri  non  jiossunl,  si  jionanlur  i  i  aclu, 
curaoj)jiusila}  e^sentialiler  raliones  in  unu 
i-iiiiplici    cssenliu    includi     non    j)Os.sin(. 

Huarc  si  rorina;  elcnKulorura  sunl  actu 
in  inixlo,  ciim  fcinl  oj^jiosila-et  dilTrrenltis 
speci(;  eo  mudo,  (juo  diclum  e.-t;  ulj)ali'l 
elian»  ex  oj)j)Osilis  ()i^j)o:iJlionibus  et  ijua- 
litalibus,  (|iias  efliciunl  in  iiKileiia; 
aut  (1)  oj.ortel  (liceic,  quod  nun  uniantur 
cs^cntialiler  —  (xijuo  ^cquilur  (juod  inix- 
Uim  non  hit  unura  siinplicilor,  8cd  sccun- 

(1)  l'itt.    anle   uui    j>r(Fmilttt 
unieiilur  iii  uiia  Him|iiici  ChMvniiu.  '| 
«ibiiu 


dum  quid,  sicut  accrvus  lapidum  — ;  aut 
quod  illse  formae  non  sint  in  actu,  sed  in 
potenlia  solum. 

Quinlo  vcro  ex  natura  unionis.  Omnera 
enim  substantiara  ex  materia  et  forma 
substantiali  compositam  necessario  con- 
scquetur  esse  substantiale,  Orane  autem 
tale  habel  rationera  suppositi  in  natura. 
Sed  si  elementorura  forraaj  manentactu 
in  mixlo;  cum  sint  diversic  in  specie,  et 
non  sit  dare  quod  oranes  sint  in  eadeni 
jwrle  malcriai  :  sequilur  quod  sint  ibi 
qualuor  rcs  diversa}  specie  comj)osilae  ex 
diversis  ()arlibus  maleriie  et  diversis 
formis  substantialibus ;  et  per  consc- 
(juens  quod  sint  ibi  diversa  suj)posila, 
scilicet  quatuor.  Diversa  aulem  supposila 
in  sj)ecie  imj)Ossibile  esl  essentialiter 
uniri  vel  aliquid  unuin  constiluere. 
Ouarc  sequilur,  vel  (jiod  raixtiira  non 
sit  aliquid  ununi,  vel  quod  formic  non 
sint  ibi  actu,  sed  virtute  tantum  vcl 
j)')tenlia.  Quod  autein  iinj)ossibile  sil  illas 
forraas  esse  in  cade  n  parle  inatcria*, 
j)alet,  et  quia  diversas  formis  conse^juiin- 
tur  diversa  csse  substantialia,  quo)  im- 
j)0ssibilc  cst  inlelligere  iii  cadeiu  j^arlo 
materia) ;  et  quia  unte  inixlionoin  ilkL' 
forma'  siint  in  diversis  in  Ueri;B  ()arlibus, 
et  ila  si  jioslea  pcr  mixtioni.Mn  reduceren- 
tur  ad  eaiidcin  jiirte.n  materiiiJ,  8e(|ue- 
retur  qiio  I  foriKL*  subslanliules  raula- 
rentur  de  subjeclo  in  subjectiim  ;  ((uod 
ost  ridiculum  dicere. 

Scxto  cx  iialura  inforraalioni^.  Si  eniiu 
illa;  liiriiKL'  manont  aclu  in  inixto,  cuiu 
ij)«a;  >int  divei^o)  in  8()ccie,  ct  ncccssario 
sint  in  diversis  ()artibus  luatcria;,  ut 
j)robatttm  esl;  .scqiiilur  qiiod  constituant 
iii  ij)so  mixto  diversas  ji  irlo^  oliam  8()C- 
cie  dilTereiile.s.  (v)nstut  auteiu  (jiiod  (juiu- 
l:bi-t  purs  luixti  cst  ioijualitcr  el  subjec- 
tuiu  fornKe  ultiiua',  (lut  i  carni<t  vel  ali- 
(ujiH  'jltfriu-^.  l-!x  ({iio  !*elin(|(iitiir  quud 
(;adem  formu  siibst  intialin  cdI  iii  diverdiH 
substantiis  (1)  sj^ecie  et  disjioiilin  divcr- 
riis  Hj)(*cie    disjiuHilionibuH  ;  qiiod  ei(l  lui- 

(I)  l'ar.  diveniiB  aulijouiu. 


OU.EST.  VI  FORM.E  CO.MP.vaAT.K  AU 

nifeste  falsum,  cum  delerminalus  acLus 
necessario  requirat  determinatam  poti.Mi- 
tiam,  secundum  Pliilosophum. 

Septimo  ex  nalura  proprii  susceptijji- 
lis.  Cum  enim  probatum  sit,  quod,  ma- 
nentibus  formis  elemenlorum  in  mixto, 
in  alia  parte  materia^  oportet  recipi  unam 
formam,  puta  ignis,  et  in  alia  formam 
aquse  ;  et  constet  quod  ex  composilione 
forma3  substantialis  aqiiae  vel  ignis  cum 
materia,  resultat  necessario  clementum 
aquse  vel  ignis ;  sequitur  quod  mixtum 
secundum  aliquam  sui  partem  sit  ignis, 
et  secundum  aliquam  sit  aqua  vel  aer. 
Sed  manifestum  est  quod  in  qualibet 
parte  mixti  recipilur  ultima  forma,  pula 
carnis  vel  ossis.  Quare  cum  secundum 
eorum  positionem  partes  mixti  non  sint 
nisi  diversa  elementa  in  actu,  ut  osten- 
sum  est;  sequitur  quod  simpliciter  ele- 
mentum  absque  sui  corruptione,  sed 
solum  per  aliquam  alteralionem  possit 
esse  subjectum  cujiislibet  formse  sub- 
stantialis,  puta  carnis  vel  ossis,  ita  ut 
verum  sit  dicere,  quod  ignis  in  acLu  est 
caro,  et  terra  vel  aer  in  actu  est  sanguis 
vel  os.  Quae  cum  omnia  sint  falsa,  opor- 
let  melius  dicere,  videlicet  quod  formae 
elementorum  non  manent  ibi  nisi  vir- 
tule. 

Octavo  ex  natura  idenlitatis.  Cimi  enim 
formae  elemenlorum  et  sint  substantiales 
formge,  et  sint  differentes  specie,  oportet 
ut  subsLanLialem  diversiLatem  causent  in 
diversis  partibus  mixli.  Sed  manifestum 
est  quod  omnes  partes  mixti  conveniunt 
in  una  ultima  forma  substantiali.  Ac  per 
hoc  oportet  dicere,  quod  sic  consLituant 
aliquid  essentialiter  et  substantialiter 
unum.  Quare  si  formge  elementorum 
manent  in  actu,  sequitur  quod  partes 
mixti  babeant  ad  invicem  substantialem 
idcntitatem  propter  identitatem  substan- 
tialis  formae,  et  tamen  substantialem 
habeant  diversitatem  propter  diversita- 
tem  formarum  elementarium ;  quod  iin- 
piicat  contradictionem,  ut  scilicet  aiiquid 
secundum  substanLiam  sit  ideiii  et  non 
idem.  Si  autem   dicatur,  quod  illae  for- 


gl:M'Ratio.\i:m  et  motum  -  art.  i       stii 

ma3  omnes  sint  in  eadem  parte  materiae, 
idem  sequitur  inconveniens  et  adhuc 
mnjus,  quia  videlicet  scquitur  quod  eadem 
pars  materiae  vcl  mixti  sit  eadem  et 
diversa  substanlialiter  a  se  ipsa. 

Nono  ex  introductione  formae  substan- 
tialis.  Si  enim  formae  elementorum  ma- 
nenl  acLu  in  mixlo,  oporleL  eas  esse  in 
divcrsis  partibus  materiae.  Ad  diversas 
autem  formas  specie  impossibile  est  con- 
sequi  easdem  dispositiones  vel  accidenLia 
in  maLeria.  Qiiare  si  hoc  dicaLur,  opor- 
lebit  dicero  diversas  parLes  mixli  esse 
disposilas  et  af!ectas  conLrariis  et  oppo- 
siLis  disposiLionibus  vel  accidenLibus, 
puta  quod  pars  illa  in  qua  est  forma 
ignis,  sit  adecta  raritate  et  caliditaLe,  et 
illa  in  qua  est  forma  aquae  vel  terrae, 
frigiditale  vel  sicciLale  seu  humiditate. 
Neque  enim  esL  inLelligibile,  quod  illa 
pars  maLeriae,  in  qua  esse  dicilur  forma 
ignisinaclu,  afficiatur  humiditate  ;  vel 
in  qua  est  forma  aquae,  afficiatur  sicci- 
tate.  Sed  ea  quae  sunt  disposita  contra- 
riis  et  oppo^itis  disposilionibus,  impossi- 
bile  est  inforiuari  eadem  forma.  Quare 
si  formae  hujusmodi  sunt  in  actu,  sequi- 
tur  quod  forma  ultima  nunquam  possit 
introduci,  nisi  prius  illaj  formae  abjician- 
tur,  et  ita  non  sint  actu.  SimiliLer  eLiam 
ulLerius  sequiLur,  quod  non  omnes  par- 
tes  mixLi  sinL  afTecLae  diversis  qualiLaLi- 
bus;  quod  esL  conLra  sensum,  quia  eadem 
parscarnis  et  est  calida  et  humida. 

Decimo  ex  natura  actionis.  Licet  enim 
formae  substanliales  non  sint  contrariae 
proprie  loquendo,  tamen  quia  oppositio- 
nem  quandam  includunL,  oporLet  ut  a 
diversis  specie  formis  causentur  contra- 
riae  dispositiones  acLivae  vel  passivae  : 
sicut  a  forma  ignis  caiiditas,  et  a  forma 
aquae  frigiditas;  quae  lamen  non  agunt 
nisi  in  virlute  subsLantialium  formarum. 
Si  ergo  manent  ibi  hujusmodi  formae 
opposiLae,  aut  sunt  aequales  in  virtute 
aut  non.  Si  sunt  aequales,  cum  sintoppo- 
sita,  et  opposita  mutuo  se  expeliant, 
impossibile  est  elementa  uniri  in  mixto. 
Si  autem   non    sint   sequales,   una,    qu.B 


SuMMiE  Philos.  VI  —  36. 


562                                                          APPENDIX  —  DE  FORMIS 

niajoris  vii  lulib  fueril,  aliam  corriimpet,  tunc,  cum  esse  sil  actus  eiUis,  et  impos- 

et  sic  ad  minus   non  mancbunt    omnes  sibile  sit  aliquod  ens  ponere  in  actu  sine 

actu  in  mixto.  aclu  suo,  qui  est  esse ;  sequilur  necessa- 

Ex  quibus  omnibus  patet  quod  impos-  rio  quod  per  talem  remissionem  forinae 

sibile  est  formas  actu  manere  in  mixto.  eliam  corrumpanlur,  et  ita  non  remane- 

Propter  quod   alii   aliter  dixere,  ponen-  bunt  ibi  illa3  forinae  nec  aclu  nec  virtule, 

les  (I)  quod  non  solum  qualitatss  alle-  cum  impossibilesit  esse  separari  a  forma. 

rantur,   sed  etiam   siibslantia) ;  et  quod  Si   autem   per    talem    remissionem   non 

forma)  elementorum  in  generalione  for-  perditur  esse  substantiale  ipsarum,  seqai- 

marum    sunt   imperfcctissimas   et   quasi  tur  quod  ipsas  sint  ibi  actu  distinclae  ab 

medicu  inter  substantiales  formas  et  acci-  invicem,  quod   supra  ostensum   cst  esse 

dentales,  et  ila  suscipiuut  magis  et  minus ;  impossibile. 

ac  per  hoc  ex  virtute  intensionis  et  remis-  Tertio,   quia   certum  est,  cuni  esse  sit 

sionis  reduclae  ad  medium  possunl  uniri  actualilas  formce,  secundum  condilionem 

in  mixlo  unioiie  perfeclai  mixlionis.  Sed  formse,  quod  oporlel  ponere  condilionem 

ha3C  po.>itioe.-tadhuc  irrationabilior  quam  ip.sius    esse.    Sed   impossibile   est    quod 

priraa:  pnmo,  quia  adeam  scquilur  quod  substantiale   Ctse  alicujus  recipiat  magis 

mixtio  non  solum  sit  in  accidenlibus,  scd  el  minus  :  eo  quod  ipsum  est  (1)  actua- 

eliam  in   subslantiis  ;    quod   cst   conlra  lilas  rei,  ac  pcr   hoc  aclus  lantum  ;  licet 

PhiIo.sophum  in  lib.  (/e  ^/uma//6j/s  (2.  c/e  aulcm  alicui  aclui,   vel   in  aliquo   quod 

Parlibus  Aniinal.  c.  1),  ubi  expresse  dicit,  est  actn,  secundum  Doelhiiim  possit  e?se 

quod  mixlio  fit  solum  secundum  acciden-  vel    intelligi    nuijor   vel   minor  admixlio 

tia.   Simililer  eliam  est  conlra  ralionem.  potentia' ;  lanicn  ei  quod   nihil   est  aliud 

Nam  in  omni  mixlione  oportel  ut  unum  quam   actualilas    oclus    subslanlialis   et 

miscibilium  sil   in  potcnlia   ad  alteium.  simplicis,  impossibile  est  esso  vel  inlelli- 

Propter  quod  dicit  Philosoi»hus,  quod  illa  gere  admixlum  aliipiid  potentix.  El  pcr 

sola  sunt  miscibilia,  qua;  cummunicjnl  iu  con.sequens,   cum  illud,  quod  non  potest 

materia,  licel   ctiam    hoc    iion  sufficiat  ;  suscij)ero  admixlionem   aliquam  conlra- 

.sed  una  forma  s-ubstintialis  nuiujuam  est  lii,    noii    pussil   inlendi    vel    remitli,   ut 

in  potentia  ad  aliam  formam  substantiu-  suj)ia  habilum   csl,    n<.'cesse   esl  dicere, 

lera,  pula  forma  ignis  ad  foiiuam  a(|ua',  quod  csso  sub?taiiliale  non  suscipiat  laa- 

nequo  forma  aeris  ad  formaiu  vel  natu-  gi^  et    minus  ;   ac  |  or   hoc   nee    forma, 

ram  teria;.  n>iare  impossibile  tst  formas  (luam  illud  est-e  conse(|uilur. 

subslantiales  elcmcnloruiu,  ctiain  quaii-  (Juarto,  (|iiia  constal  quod  forma»  sub- 

tumcunque  remitsa.s,  luisceh  utl  in\icom  ^tanliali  nihil  eslconlrariuiu,  inten&io  au- 

raixlioiie  perfccla.  Piobatio  aulem  majo-  leiu  et  remissio  iion  lit  nisi  \Hir  accefebuiu 

ris  est,  quia   impossibile  est  ficri    uiuiiu  vel  rocossum  a  contrario  ;  quare  iinj)oa- 

essenlialiter  cx    duobus  in  actu,  quorum  sibile  est  hujubiuodt    foriuaH  inlendi  vcl 

unum   non   est  iu   polentia   ad  alleium.  remilli. 

Miscibilia  autem  cerlum  csl  quia  pcr  niix-  ijuinlo,  (|uia  dalo  quod  largo  loquendo 

lionem  sunt  unum  in  aclu.  formu:    aliqiiil    esset     conlrarium,     huc 

Secundo  falsilas  huju»  posilionis  palel:  secundum  Pliilos<jphuiu  in  1.   I'hys.  non 

quia   hi  formx'   elemenloruin    ivmiltuii-  erit  iiisi   privalio.  Ouaio  si  foriuiu   t>uh- 

lur,   cuiu    ud    mixlionem    vcniunt,    per  slanliule.s    recijicivnl    ma;.'is    el   ininus 

lalem  remissioni.in  aut  perdunl  esse  ftub-  serpieielur quod  privalio  pos^et  «laro  lUin 

stanliale,    qiiod     ununKjiioilquc     eariim  f<»rmu  sub.">taiiliuli  ;  (juod  eul  conlru  Phi- 

conseqiiebulur,     uul    non.    Hi     i>erdunl,  In.^oj^hiim  ibiiliiu. 

(1)  Cf.  Averroes  in  (x>m(uout.  3.  de  (JtMlo  text.  Sl.  (1)  par.  addU  ulliiua. 


QU.EST.  VI  FORM.E  GOMPAnAT.E  AD 

Scxio,  quia  si  forniac  substantiales  reci- 
piunt  magis  ct  minus,  sequitur  necessa- 
rio  quod  generatio  sit  motus  ;  quod  est 
contra  Pliilosophum  in  5.  Plujs.  Similiter 
eliam  cum  forma  substantialis  ignis  con- 
stituat  naturam  ignis,  etiam  quantum- 
cunque  remissam;  et  ignis  quanlumcun- 
que  remissus  et  imperfectus  semper  sit 
ignis,  ac  per  hoc  sit  impermixtus  cuilibet 
alleri  elemento,  puta  aquse  vel  terrae  ; 
sequeretur  quod  (1)  erunt  elemenla  secun- 
dum  actum  distincta;  ac  per  hoc  non  erit 
ibi  vera  mixtio. 

Septimo  patet  hujus  positionis  falsitas 
quantum  ad  hoc  quod  dicit  formas  ele- 
mentorum  csse  raedias  inler  accidentales 
et  substantiales.  Hoc  enim  est  impossi- 
bile.  Nam  cum  substantia  sit  ens  per  se 
et  non  in  subjecto  existens,  accidens 
autem  sit  ens  existens  in  alio  ;  palet  quod 
substantiaet  accidens  dividuntens  oppo- 
sitione  contradictoria,  quce  scilicet  sumi- 
tur  penes  esse  et  non  esse  in  subjecto. 
Quare  sicut  impossibile  est  inter  contra- 
dictoria  cadere  medium,  ita  et  impossi- 
bile  est  esse  medium  inter  substantiam 
et  accidens  seu  inter  formas  substantiales 
et  accidentales. 

Octavo,  quia  secundum  Philosophum 
in  8.  Metaphys.  species,  quse  trahunlur 
a  formis,  sunt  sicut  numeri,  in  quibus 
u nitas  addita  vel  subtracta  variat  speciem. 
Ex  quibus  verbis  patet  quod  differentia 
in  formis  specificis  attenditur  secundum 
raagis  perfeclura  et  minus  perfectum. 
Quare  si  formae  elementorum  remittuntur 
in  mixto,  jam  non  erunt  eaedera  formse 
specie,  sed  diversse  :  sicut  verbi  gratia 
constat  quod  natura  formse  ignis  in  hoc 
consistit  ut  constiluat  summe  calidum. 
Quare  si  talis  forma  in  sui  essentia  ali- 
quam  remissionera  patiatur,  jam  non 
constituet  surame  calidum;  ac  per  hoc 
non  erit  ejusdem  speciei.Et  sirailiter  po- 
test  dici  de  omnibus  (2)  elemenlis.  Ratio 
enim  essentiae  vel  naturse  cujuslibet 
speciei  in    indivisibili  consistit  ;  propter 

(1)  Par.  addit  ibi. 

(2)  Par.  formis  elementorum. 


GENERATIONEM  ET  MOTUM  —  ART.  I  563 

quod  impossibilc  est  formas  substantia- 
les,  a  quibus  hujusmodi  raliones  specificae 
trahuntur,  magis  vel  rainus  recipere. 

Nono,  quia  secundum  Pliilosophum  in 
2.  Phys.  tunc  unumquoJque  dicilur  esse 
ahquid  talo,  puta  caro  vel  os,  quando 
habet  formam  suam,  puta  ossis  vel  car- 
nis.  Si  ergo  forma3  elementorum  reci- 
piunt  magls  vel  rainus,  aut  post  talera 
intensionem  vel  rcmissionem  sunt  tales, 
ut  possint  constituere  naturam  elementi, 
aut  non.  Si  non,  ergo  non  sunt  illae  for- 
m?e  eaedcm  specie,  cura  identitas  effectus 
demonstret  identitatem  esse  (l).Siautem 
possunt,  cum  secundum  Philosophum  in 
9.  Metapliys.  in  naturalibus  agentibus, 
prsesentibus  activis  et  passivis  stalim 
sequatur  actio,  sequitur  quod  unaquae- 
que  forma  elementi  in  mixto  existens 
constituat  sui  eleraenti  naturam,  puta 
quod  forma  ignis  constituat  ignem,  et 
aeris  aerem,  et  sic  de  aliis.  Omne  autem 
actu  elementum,  puta  ignis  vel  aer,  de 
neccssitate  est  corpus.  Quare  cum  cor- 
pora  diversarum  naturarura  distinguan- 
tur  ab  invicem  propriis  diraensionibus, 
sequitur  quod  in  raixto  sint  actu  diversa 
corpora,  et  ita  quod  ibi  nulla  sit  mixtio 
nisi  forte  ad  sensura. 

Decimo,  quia  cum  actio  naturae  sit 
ordinata,  eo  quod  ipsa  est  principiuni 
ordinis  secundura  Philosophura  in  8. 
Phys., conslal  quodelementa  non  veniunt 
ad  constitutionem  alicujus  rei  nobilis, 
puta  equi  vel  hominis,  nisi  per  multas 
generationes.  Sed  generatio  secundum 
Philosophum  est  rautatio  de  toto  in  totum. 
Non  ergo  manserunt  ibi  elementa,  neque 
eorum  formae,  ut  isti  dicunt. 

Ex  quibus  omnibus  evidenter  apparet 
impossibile  forraas  eleraentorura  vel  actu 
manere  in  mixto  vel  suscipere  magis  et 
minus. 

Et  ideo  aliler  dicendum,  scilicet  quod 
formae  elementorum  manent  quidem  in 
mixto  potentia  et  virtute,  sed  non  actu. 
Nam   cum  secundum  Philosophum  in  5. 

(i)  Pdr.  causse. 


564 


APPENDIX 


Metaphys.  clementum  sit  cx  qiio  fit  ali- 
quid  cum  in^it  ;  haec  autcm  quatuor,  sci- 
licet  acp,  ignis,  aqua  ct  lerra,  secunclum 
sententiam  Pliilo50j)hi  sint  tlementa  om- 
nium  corporum  mixtorum  ;  oporteldicere 
necessario  quod  ipsa  ct  ipsorum  formse 
aliquo  molo  maneant  in  mixto.  Ouare 
cum  non  possint  ibi  manere  nequc  in 
actu  perfecto  r.eque  remisso,  ut  jam 
multis  rationibus  cst  ostensum,  rcstat 
necessario  dicere,  quod  maneant  in  vir- 
tute.  Quod  ut  melius  vid.atur  qualilcr 
possit  contingere,  inquircnda  sunt  Iria: 
primo,  qualiter  ex  elementis  possit  con- 
stitui  substantia  mixli;  seeundo,  qualiler 
in  sub^tantia  mixli  salvetur  elemenlorum 
natura  ;  lertio,  qualiter  absque  mixlione 
substantialiumformarum  possit  fieri  mix- 
tio  in  accidenliltus. 

Ad  eviilentiam  aulem  prinii  sciendum 

est,   quod  a  Pliilo-opho  in  1.  de  General. 

{texl.  87  sqq.  ;    c.  10),  Iria    cxcipiunlur, 

qua3  sccundum  naluraui  projine  misceri 

non    possunt  :    videlicot  oa   quiu  c  irenl 

proporlione  seu  quanlilalis  seu  virlntis  ; 

propler  «piod  ex  una  gulla  ai|u;i'  et  mille 

amphoiis     vini.    s-cu   cx    nulrimenlo   it 

nulrilo,  sccunduin    Philusophuin  nuii  po- 

lesl  ficri    mi.vlio.    Sccundo  ea  ijua;    non 

sunt  apta  nala  agere  el  pali  in  invicein  : 

cujusmodi  stinl  omnia  (|ua;  noa  coininu- 

nicant    iii    iiiatciia.    Terlio  ca  (juaj   non 

pos^unt  ab  iiiviccm  >cj»aiaii  :  cujusmodi 

sunt    inalcria  »'1    (oima.    Pioplrr    ipmj 

dicit  Philoaophu.^  (ibid.  text.  Ki  ;    c.   lOi, 

(|uod  cera  iion  miscelur  ngiiiir,  co  quod 

unum  ip?oruia  se  liabit  per  luoduiu  foi- 

mae,  aliud  per  iiiudum  malciiiL>.  .Sic  ergo 

cuui  omnia  qualuor  tkmenla  communi- 

cenl  in  maleria,  cc  per  hoc  inuluopalirtn- 

lur  ot  aganl.cum  p.i.ssio  niagi»  faclaabji- 

cial  a  subslanlia  ;  opoitcl    ul  |>er   laleiu 

aclionem    s^eiiualur    alleralio   i;on  folum 

in  i|ualitalibu.x,    i^ed  i-lioni  in  subsianliis 

earum.   Kt  ideo  si  in    lali    eleinenloium 

conjuncliono    80u     mnlua  actionu    untim 

eorum  omniiio  oxcjdit  in  virlulo,  sfqiic- 

tur  corruptio  omniiim  aliorum  el    Ir.uis- 

niutatio  in  illud.  Si  auleui  &iul  a  laJ4Uiil.o 


DE  FORMiS 

virlules,  unum  non  poterit  alterum  trans- 
mulare  in  seipsum  :  propter  quod  ex  lali 
aclione  oportet  ut  omnia  unirentur  in 
teitium,  in  quo  omnia  elemenla  sint  in 
potentia.  Et  hoc  vocatur  mixtum. 

Est  aulem  hic  advertendum,  quod 
secundum  Philosophum  in  1.  Mctcorol. 
hic  apud  nos  nullum  invenitur  elemcn- 
tum  purum,  sed  omnia  quodammodo 
sunt  mixta  ex  quatuor  elementis.  QuoJ 
intellicendum  est  vel  mixtione  vera  vel 
mixtiune  quae  esl  ad  sensum.  Sed  lamcn 
quia  hic  invesligamus  mixtiouis  natu- 
rom,  loquimur  de  elementis  et  eoium 
mixlione,  ac  si  omnia  essenl  ab  invicem 
dislincla,  et  nulla  in  eis  esset  mixtio ; 
licet  etiam  ad  propositum  nihil  referat  : 
nam  sicut  ?i  elementa  e.ssent  omnino 
impermixta,  ex  mutua  eorum  acliono 
unirentur  in  mixlo,  ita  etiam  nunc  exis- 
tenlibus  elemenlis  mixtis  aliquali  mix- 
tione,  scu  mixtioue  ad  scn^um  seu  mix- 
tiune  vera,  cum  ad  diversas  formas 
exigatur  diversa  mixtionis  nalura,  opor- 
tet  ut  ex  mulua  aclioiie  qualilatum  mixli. 
si  ibi  existat  vera  mixlio,  vcl  i|ualilatum 
elemenlalium,  si  praeexislal  mi.xlio  ad 
sensum  tanlum,  coniicialur  mixlio,  seu 
uitiO  clemenlorum  in  mixto. 

Adevideiitiam  autein  srctmdi  sciendum 
osl,  quod  sccundum  6enlenliam  iMiiloso- 
phi  otuiio  agens  agil  sib*  similo.  Coiiliu- 
git  aiilem  aliquando  (]Uod  ad  unum  elTec- 
luiu  concurruiil  plurium  agenliutn  aclio- 
iics  ;  cl  idco  tiinc  oportel  ul  iii  illoelTedu 
omiiiuiu  illoruiu  agentium  simililudo 
naluix'  invciiialur  impressa  :  ita  lamen 
quod  si  illa  agentia  habeaut  aliquod 
ajjens  .^pccilicuiu  supra  se  regulaiH  et 
ordinaiis  opeiationcs  ipsorum,  opurlel  ut 
ipsoruin  natui-iB  siinililu  lo  (an(o  iiivcnia* 
(ur  aUiori  1110  lo  et  nobilion  in  efTcctu, 
quantu  illu  I  agens,  quod  ip.soruiu  regu- 
lat  aclioiics,  est  nobilius  ipsis.  Cujus 
raliu  cs(,  quia  nubililas  ciTccius  dcpciidot 
ex  nobilitatj  |ii  incip.ilis  agciitis.  M  ini- 
fc.sdim  est  aulciu  (pio  I  al  cuii.>>lilu(ioneiu 
iiiixli  co:irui  ruiit  actioiics  oinuiuin  (|u.i- 
liiur    clemcnloruiu.   Sicut    enim  dictuiu 


OU,f:ST.  VI  FORM.K  COMP.ARAT.K  .\D  r.KNRRATIO.NEM  ET  MOTUM  —  ART.  I           505 

cst,  ex  mutua  elementoruai   actione   con-  Manifestuin    est    autem    qiiod    quanto 

stituilur  substantia  mixti.  Qiiarc  oportet  plura   agentia   acl    unum   aliquid  consti- 

ut  in  mixto    sint   omnium  elcmentorum  tuendum     concurrunt,    perfectiones    seu 

naturae  seu  virtutes.  Gujus  ratio  est,  quia  similitudines   illorum  agentium   ex  pro- 

effectus  cum  sua  causa  convenit  in  natu-  priis  actionibus  in  illum  effectum  impres- 

ra.  Quare  cum  elementa    per    suas  mu-  sac  necessario   magis   uniloe   conlinentur 

tuas  actiones  constituant  mixtum,  opor-  in  effectu  quam  in  se  ipsis,   cum  agentia 

tet  ut  in  mixlo    sint    naturoe  et  virtutes  sint  plura  et  effectus  sit  unus.  Quare  cum 

omnium    elementorum,     tanto     quidem  ita   contingat   in   mixtione,  scilicet  quo  1 

sublimius,  quanto  spccificum   agens,  ex  plura  sunt  agentia,  scilicet  quatuor  ele- 

cujus  intentione,  mediante  virtute  cceles-  menta,  et  unus  effectu.^,  scilicet  mi.vtum  ; 

ti,  regulantur  actiones  elementorum,  est  oportet   necessario  dicere,  quod   naturae 

nobiiius  ipsis  elementis.  —  Quod  ut  luci-  et  virlutes  elementorum  magis  sunt  uni- 

dius    cognoscatur,    sciendum   est,   quod  ta3    et    per    consequens   nobiliori    modo 

licet  natura  rei  compositce    non    sit  sola  sunt  in  mixto    quam    in  ipsis  elementis. 

maleria  nec  sola  forma,  lamen  ratio  natu-  Et  hoc  est  elementa    virtule  contineri  in 

rae  cujuslibet  maxime  consistit  ia  ratio-  mixtis   secundum    eorum     substantiam. 

ne  formali  :    sicut  ratio  naturae   hominis  Nam  quomodo  contineantur  in  eis  secun- 

in  quanlum    est    homo,  in  hoc   consislit  dum  proprias  qualitates,   dicetur  statim. 

quod  sit  rationalis.  Ratio  aulem  formalis  Ad  evidenliam  autem   terlii  sciendum 

est  quaedam  perfectio.  Propter  quod  ubi-  est,  quod  in   nomine  mixtionis  seu  mixli 

cunque  est  materia  et   formalis  perfeciio  tria  videntur  includi.  Et  primum  est,  ut 

alicujus    rei,   ibi    vere    potest    dici  esse  sit  ex  diversis  naturis  constitulum;  secun- 

illius   rei    natura,    maxime   si   perfectio  dum   vero,  ut  in  sc   diversorum  naturas 

lalis  sit    per   aclionem    ipsius  causative  seuperfectionescontineat;  terlium  autem, 

in  alterum    introducta.     Manifestum    est  ut  non  sit  omnino  et  simpliciter  ejusdem 

aulem  quod  in  mixto  est  materia  elemen-  naturae  cum  miscibilibus.  Et  si  quidera 

torum.     Similiter    etiam    in    mixto     ctt  attendatur  secunda  conditio,  sic  quodam 

omnium  elementorum  formalis  perfeclio,  modo  possumusdicere  mixtionem  esse  (1) 

eo  quod   nulla  perfectio,  quae   sit  in  ele-  non  solum  in  accidentibus,  verum  etiam 

mentis,  deest  ipsis   mixtis.  Quare  patet  in  substantiis   elementoruai.  Nam,  sicul 

quo:l   in  mixtis  sunt  omnium  elemento-  dictum  est,  substantia   mixti  in  se  conti- 

rum  nalurae.Quod  autem  omnis  elemento-  net  oainium  elemenlorum  naturas  et  vir- 

rum  formalis  perfectio  sit  in  mixtis,  patet  tutes  non  solum  quoad  accidentia,  verum 

ex  ratione  praetacta.    Nam  cum  raixtum  etiam  quoad  substantiasipsorura.  Siraili- 

causatum  sit  ex  eleraentorum  acLione,  et  ler   etiam  si  atlendalnr  prima  conditio, 

omne  agens    agal   sibi   simile    quantum  aliquo  raodo  substantia  mixti  potest  dici 

potest  ;  oportet  necessario  quod  in  sub-  ex  diversis  naturis   composita,   in   quan- 

slantia   forraali    raixti  contineatur  omnis  tum  scilicet  in  ejus  substantia  sunt  per- 

perfectio  quae  fuit  in  elementis,  ita  tamen  fectiones  diver.-ae  ex  aclione  diversorum 

quod   in  mixto  illo  elemenlorum  naturae  elemenlorum  causatae;    propter  quod  in 

seu  perfectiones  sunt  nobiliori  et  perfcc-  corruptione  ipsum   mixtum  in  eleraenta 

tiori  modo  quam  in   ipsis  eleraentis.  Et  eadera     resolvitur,    ex    quorum    rautua 

hoc  quidem  necesse  est    ponere  secun-  actione  fuerat  causatum.  Sed  si  attenda- 

dum  ipsara  naturara.Nara  quanto  aliquid  tur  tertia  condiLio,    sic  absque  dubio    in 

raagia  est  actu,tanto  raagis  est  unura,  eo  solis  accidentibus  vera  raixtio  invenitur. 

quo^d  actus  estprincipium  unitatis.Quan-  Ad  cujus  evidentiam  praeaotanda  sunt 
to  autem   aliquid  est  magis  unum,  tanto 

est  magis  perfectum  et  magis  nobile.  (i)  ^«f-  fie"  et  esse. 


566  APPENDIX  -  DE  FORMIS 

Iria  :    prhno   propler  quid    nccessarium  tates  omnium  elemcntorum,  forma  sub- 

sit  prseexistere  dispositiones  in  materia,  stanliolis   mixli,   qua)  in  virtule  continet 

cum  poslea  abjicionlur  ;  8ec?<?iir/o  propter  omnes    naturas  elementorum,    causat  in 

quid  iiecessarium  til  in  accidentibus  fieri  supposito  omnes  illas  qualitates  |  er  mo- 

mixlionem ;    terlio    quomodo  possit  fieri  dum    cujusdam    dispositionis     ad    talem 

mixtio    anle    adventum  formae,  et  quo-  formam  mixti,  maxime  cum  ha3C  dispusi- 

modo  post.  tio  nullo  modo  irapediri  possit,  cum  hu- 

Al    primi  evidentiam    sciendum    Cst,  jusmodi  qualitales  sint  de  primis  disposi- 

quod  nulla  pors  materiai'  unquam  inveni-  lionibus  ejus.  Illce  aulem  qualitnles  cum 

tur  nec  inveniri  potest  in  rerum    nalura  sint  contrarice,    impossibile  est  ut  sint  in 

nisi  sub  actu  alicujus  formoc  ;  quamlibet  una  et  eadem  parte  malerioe,  nisi  remit- 

autem  formam  consequuntur    propriae  et  lantur   a   propriis    actualitatibus,  ut  !?ic 

delerminatae    disposiliones,  sine    quibus  possint  ad  invicem  in  eadem  parte  uniri 

in  maleria  manere  non  posset.  Et  ideo  si  essentiali   unione.  Quare   cum    hoc  nihil 

nova  forma  in  materia    debet  introduci,  aliud  sit  quam  mixtio,  eo  quod  mixtio  est 

oporlet  necessario  ut   materia    illa   novis  mi^cibilium  alteratorum  unio,  secundum 

dispositionibus  disj^onatur.  Nam  cum  illa  Philosophum  in    1.  de  Gcnerat.  ;  oporlet 

materia  aclu  nt    determinata  disjiositio-  necessario    quod    subslantiam    mixli  se- 

nibus   convenienlibus    illi  formce    quam  qualur  mixtio  qualitatum. 
habet,  in  se  vero  considerata  t-it  indeter-         Ad  cvidenliam  autem  terlii   sciendum 

minala   ad   quamlibel,   nunjuam   possel  esl  mixtionem  sic  fieri.  Nam  calidum  in 

determinate  hoec  vel  illa  forma  introduci,  principio  mixtionis    primo  agil   in  frijri- 

nisi  pr  ius  abjicerenlur  disj)03ilionos  quas  dum,  el  agendo  in  ipsum  remiltit  et  alle- 

habet  in  nctu,  et  inducerenlur  novae.  Nec  rat  IVipiditalem  ab  actualitale  sua,scilicel 

obstat  quod  ill.i'    disposilioncs  abjiciun-  impriiuendo     in      ipsum     simililudinem 

lur.  Nam  aliud  est  lormam  introduci,  et  suam.  El  ^imili    modo    humiilum  aj.rit  in 

aliud  est  maleri.e  uniri.  In  unionc  enim,  siccurn      allerando      et     conlemperando 

ut  irdra  ostendelur,    impossibile  c^il  esso  ip^um.  Et  hoc  tiuidem  tamdiu  fit,   qiious- 

alirjuam   disi^osilionem    mediam.  Sed   in  que    priedicloB    qualitales     per   mutuam 

inlroduclione  necessario   requiritur  dis-  aclionem  ad.uquenlur  in  propriis  virluli- 

posilio  cxuens  maleriam  forma  prirna  t-t  hxis  el  allerenlur  ab  actualitalibus  suis  : 

veleri,  et  habilitans  ad  scrundam,  pi-op-  ul  sic  qu.»*  dislincki;  per  aclualitates  pro- 

ler  quol  sicul  in  lcrmino  rossjat  via  H  in  prias  in  ead».'m    parle  subjecli   esse  non 

puncto  linea,  ita  oporlel    ut  in  iiilioduc-  pot«'r.int,    jum    alter;ilic     el    a    j>ropriis 

tione  formne  ce.s8et  omnis  disposilio  prx*-  actualitalibus  remis-a',  licet  sinl  divor- 

indurta.  gx' in  se,  per  c*?sciitialein  lamen  unionom 

Ad  evidtMiliam   nuliMU    seritndi  sci»^n-  ex  lili  aclione  causataiu  termineiitur  per 

dum  est,  quod,  sicut  prxdiahitum  esl,  in  urium  et  eundiMu  actum  essen  li,  ut   sta- 

forma  .subrstanliali  ij)*ius  mixli  conliiien-  tin)  iuLdius  doclarubilur,  el  per  hoc  pos- 

tur  omnes  nnlurtfi  el  virlules   elemenlo-  Hint  simul  esse  in  eadom  parlo   subjecli. 

rum.  l*iopler  quod  oporlel    dii-ere,  quod  Ei  hic  efcl  moilus  mixlionia  qualilalum. 
in  ipsa  forma  mixli  sinl  virlutos  ad  pro-         Sed  lamen  adverlendurn  osl,  quod  alia 

ducendas   (pialitatcs    omriium   elemento-  e»t    mixtio    anto    inlroduclionoin  form  • 

rum.  Secundum  aulem    senlenliam    Aii-  gubslaiitialis,  ol  alia  |N>(tl.  Esl  oniiii  quo)- 

gu<«tini    quiclibet  substnnlialis   forma  C8t  dam    mixlio    piM'    accidoiiH     ot   qucTdoin 

tota  in  lolo,  et  lola  in  (piulibft  parlu  (-ur-  mixlio     ohsi  niialis    ^ecuiiduin     naluroin 

poris  mixli,  eliain  sciuiidiim  quodciUKpio  seu  pcr  se.  El  miJ-/»0(piidom  pfr  '■f 

piiiictum  d.iluiii.    Umh;  .sicut  omncs  for-  fst,  ipi.iiido    iii  alopiod    Hubjoclutu  .lil  « - 

mae  elcinenlurcs  conlinenl   uiiiiit'!}  quali-  tuiii  naUirulitcr  aliqua  (|Uulilalo,    pula  in 


QU.^ST.  VI  FORM.E  COMPARAT.Ii  AD 

aquam  qua)  secundum  naturam  frigiditate 
afflcitur,    superinducilur    violenter   alia 
qualitas  contraria,  pulacaliditas,quaequi- 
dem  non  est  conveniens  forma)  substantiali 
ipsins  subjccti,  scilicet  aquae.  Tunc  enini 
antequam  sit  ibi  perfecta  caliditas,  opor- 
tet  coramixtum    esse  calidum  violentum 
cum  frigido  naturali;  propter  quod  talis 
mixtio  dicitur  esse  per  accidcns  et  inna- 
turalis,  eo  quod  est  contra  naturam  for- 
mae  subslantialis  existentis  in   subjecto. 
Cujus  signum  est  primo,  quia  illa  mixtio 
non  est  quiescens,  sed  in  quodam  motu. 
Non  enim  manet  ibi  calor  cum   frigore 
nisi     secundum     quendam    motum,    in 
quantum     scilicet     caliditas   corrumpit 
paulatim  frigiditatera.   Propter  quod   in 
fine  landem  non  est  ibi    mixtio,  sed  cor- 
ruptio   totaliter  alterius  illarum    qualita- 
tum.     Secundo,     quia    stalim     cessante 
actione  violenti  age;itis  illa  mixtio  solvitur 
per  corruptionem  calidi  et  redintegratio- 
ncm    frigidi.    Tertio,    quia    talis    mixtio 
nunquam  perficitur,   cum  illse  qualitates 
nunquam  sint  ibi  ambae  virtule  et  essen- 
tialiter    invicem  conjunclae,  sed  semper 
vel  sint  ibi  ambcG  in  actu  mutuo   se  cor- 
rumpendo,   vel   sit    ibi  una  sola,   altera 
jam  corrupta.   Unde  merito  hsec   mixtio 
per  accidens  appellatur.  Et  talis  quidem 
mixtio  est  in  subjeclo    anle  introductio- 
nem  formae  substantialis,  qua  mediante 
materia  habilis  redditur  ad  unionem  sub- 
stantialis  forma3,  quam  postea  consequi- 
lur  mixtio  secundum  naturam  perfectam. 
Et  hoc  quidem  conveniens  est,  ut  scilicet 
talis  mixtio  formam  praecedat,  quae  con- 
siderata  in  relatione  ad  proprii    subjecti 
formam  substantialem  sit  innaturalis  et 
imperfecla,  et  relata   ad  sequentem   for- 
mam  et  universale  agens,  quod    intendit 
simul  cum  agente  specifico  aliam  formam 
introducere,    sit    quidem   naturalis,  sed 
imperfecta:  ut  sic  talis  mixtio  per  inna- 
turalitatem   ad   primam  formam,    ipsam 
abjiciat  et    connaturalitatem   ad  sequen- 
tem    materiam  ad  illam  introducendam 
disponat,  et  per  imperfecLionem,  genera- 
lioncm  naturalem  rcddat:   cujus  scilicet 


GENERATIONKM  ET  MOTUM  —  ART.  l         507 

naturae  est  proprium   dc    impcrfecto   ad 
perfectum  vcnire. 

Mixlio  autem   essentialis   et   per  se  et 

secundum  naturam  est  illa,  quae  conse- 

quitur  exigentiam  et  naturam   substan- 

tialis  formac  ipsius  rei ;  de  qua  ut  pcr- 

fecte  sciatur  ulrum  sit  possibilis  fieri,  et 

quomodo  fiat,  considerandum  est,  quod 

esse  est  actus  enlis  ;  aclus  autem  habet 

distinguere  naturas  et  essenlias  rerum  : 

propter  quod  impossibile  estaliqua  plura, 

si  habeant  essendi   actum,    essentialiter 

invicem    esse    conjuncta.    Mixtio    autem 

est  quaedam  essenlialis  miscibilium  unio  ; 

propterquod  impossibile  estaliqua  plura, 

quorum    singula     sigillatim     necessario 

consequatur  actus    essendi,   misceri    ad 

invicem   mixtione  perfecta  ;  quin  potius 

si  debeat  esse  perfecta  mixLio,  oporlet  ut 

omnium  miscibilium  essentiae  eodem  ter- 

minentur  essendi  acLu.  Hoc  autem  impos- 

sibile  est  contingere  nisi  in  formis  acci- 

dentalibus.  Nam  cum  subslantialis  forma 

det     esse     simpliciter,     esse    ejus    non 

dependet   ex  aliquo   subjecto,  quin    po- 

tius  ipsa  consLiLuit  subjectum  in  actu.  Ex 

quo  patet  quod  quamlibet  formam  sub- 

stantialem   necessario    consequitur  esse, 

quod   est  actus  entis  ;  ac  per    hoc  im- 

possibile  est   in    formis    substantialibus 

inveniri   perfectae    mixtionis    naturam  ; 

sed  in   formis   accidentalibus  sic.    Licet 

enim  in  ipsis   forte,  sicut   et    in  formis 

substantialibus,  differat    esse    ab     ipsa 

forma,    tamen    ipsum    esse    accidentalis 

formje  nihil   aliud  est  quam  inhaerentia 

qucedam  ipsi  subjecto  ;  vel   si  aliud  sit, 

ejus  perfectio  et  natura  omnino  dependet 

ex   inhaerentia   ad    subjectum.    Propter 

quod  dicit  Boethius,  quod  accidentis  esse 

est  inesse.  Et  ideo  secundumconditionem 

subjecti  oporlet  ioqui  de   unitate  et  plu- 

riLaLe  seu   condilione  ipsius  esse  formae 

accidentalis.    Forma    enim     accidentalis 

non  dat   subjecLo  esse   simpliciter,   quia 

illud  praesuppositum  a  subsLantiali  forma 

consequiLur  ;    sed    solum    dat  subjecto 

perfectionem  quandam,  quse  est  perfec- 

tio    sccundum    quid.     Unde 


=5\ 


^^S^^  OF  Mfo/^. 


^^ 


'ICHAEL'S       \   -^ 

C 

/  /fiD  A  OV  ^ 


568 


APPENDIX  — 


subslanliale  esl  esse  simplicitcr,  esse 
\ero  accidenlaleest  esse  secundum  quid  ; 
ila  forma  substanlialis  est  perfectio  sim- 
pliciter,  forma  autem  accidentaiis  est 
perfectio  secundum  quid.  Manifestum  est 
autem  quod  ipsum  subjectum,  etiam 
secundum  eandem  partem  sui,  est  in 
potcntia  ad  recipiendum  plures  perfec- 
tiones  secundum  quid  ;  non  autem  plu- 
res  perfertiones  simpliciter:  quia  oporte- 
ret  quod  haberet  plura  esse  substantia- 
lia  ;  quod  est  impossibile.  E\  quo  patet 
quod  plures  et  diver.-ae  accidenlales 
formac  possunt  eidem  subjeclo,  et  eliam 
cidem  parti  subjccti  inesse,  si  habeant 
remissas  proprias  virtutes.  Quare  cum 
esse  accidentis  nihil  aliud  sit  quam 
inhaerentia  qua^dam,  vel  ad  minus  om- 
nino  dependeat  ex  inhaerenlia  ad  suljec- 
tum,  patet  quod  [)lures  essinlioe  et  di- 
versce  accidenlulium  formarum  possunt 
habere  eandein  inhaircnliam,  el  per  con- 
scquens  lerminari  uno  et  eodem  aclu 
esscndi.  Neque  enin»  |)0tesl  dici,  quod 
calor  eidem  pai  ti  subjecli  insil  mediaiite 
frigido  ;  sed  oporlcl  quo  I  sicul  eadem 
pars  subjecli  immediatc  est  in  potenlia 
ad  calidiim  et  rri>.Mduin,  iln  u(ru(n(|ue 
immediate  eidem  pirli  inhicreat,  licet 
secundum  esse  remi^sum,  el  sic  eadem 
inha»renlia  Itrmin»  iitur  el  eodem  esj^ei  di 
actu  :  (|uod  esl  essentiali  iinione  uniri, 
cum  illa  sint  uiiita  es.>eiitialiter,  (|u.l' 
habent  unuiu  esse,  ac  per  iioe  quod  in 
cis  polesl  .salvuri  perlL-cla  mixlionis 
nattiia.  Sic  enim  cum  illa,  qua>  catent 
proprio  cssendi  aclu,  non  sinl  nisi  vir- 
Intc  in  ali(]uo  ;  ct  cum  illa  sinl  c.oscn- 
lialiti  r  unita,  qu;i>  habent  unumesse  ;  et 
ulterius  cuin  illa  .«int  ex  diversis  naluris 
comiiiixla,  in  quibus  diver».!}  nalura*  ud 
ununi  terminanlur  aclum  es8i.'ndi  ;  et 
cuiu  illiid  non  sitomnimola  siinpli-i- 
tute  uiium,  in  tpio  diver.-a?  inNcniunlur 
iiiturx',  cum  luLM-  omnia  suhenlur  in 
accidenlulil>u?<  formis  sic  conjiinctis  ; 
ul  palct  cx  diclis  ;  —  nuliiu  eat  i|uiu 
in  eis  vere  .sulvulm  mixlionis  nulura. 
Ilu-r.  iMiim    veri'    iiii.vtu    dicunlur,    qu.u 


DE  FORMIS 

multa  in  se  continenl,  et  quae  ex  di- 
versis  commixta  sunt,  ac  per  hoc  non 
sunt  omnino  simpliciter  unius  naturae, 
et    lamen  habent  essentialem   unitatem. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ali- 
qua  possunt  manere  in  aliquo  dupliciter, 
scilicet  actu  et  potentia  ;  in  eo  autem 
quod  essentialiter  est  unum,  impossibile 
est  aliqua  plura  actu  manere,  ut  supra 
probatum  est.  Quare  cum  mixtum  sit 
estenlialiter  unum,  iinpossibile  est  ut 
elementa  sint  ibi  nisi  virtute.  Unde  ver- 
bum  Philosophi  veritatem  haberel,  si  non 
manerent  ibi  nec  actu  nec  virtule ;  quod 
esi  (alsum.  Quid  (1)  autem  sit  elementa 
virtule  manerc  in  mixto,  dictum  esl. 

Ad  srcundum  dicendum,  quod  secun- 
dum  Philnsophum  in  8.  Phys.  in  omni 
motu  esl  aliqua  generatio  et  aliqua  cur- 
rujilio.  Propter  quod  eliam  in  mixtione 
oioitet  aliquam  esse  trenerationem  et 
coi Tuplionem.  Sed  lamen  licet  generalio 
vel  cori  uplio  in  aliiiuorum  admixlione 
concurrant,  lamen  ratio  principalis  ipsius 
mixtioiiis  non  consistit  in  hoc  quod  ali- 
qua  corrumpantur  vel  uliijuid  generetur, 
sed  potius  in  hoc  quod  aliqua  essentiali- 
ler  unianlur.  Propter  quod  secundum 
Philosophum  mixtioest  elemenlorum  ullo- 
rulorum  unio. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  accidenlia 
mi.xli  non  sunl  eailem  numero  cum  acci- 
dcnlibus  elemenlorum,  sed  eadem  spe- 
cif.  Nec  tamen  piopter  hoc  remanenl 
.'•iiie  subjcclo  proprio,  cum  ud  subslun- 
liam  mi.xli  »'liaiu  stcundum  quamlib^l 
|)artem  sui  omnia  hujusmtidi  accideiilia 
do  necesniljle  con»equantur,  ul  supra 
osten.xiim  csl. 

Ad  qwiituin  dicendum,  (|U0il  illa  ()ro- 
posilit)  veru  est,  sed  aliter  verincalur  in 
sub.stunlia  el  uliter  in  accidenlibus.  Ad 
cujtis  ovidenliam  ^ciendum  t>st,  qtiod  mo- 
du.ioperundi  conseipiilur  moduiii  e.^sendi. 
Esl  niilfm  ha*c  dilTcrentiu  inler  .subsl.ui- 
tium  et  ucci  ien^,  tjuttd  esse  sub>^taii(ialis 
forina*  consi^dl  in  intliviMbili,  nec  |)ol(-iil 

(|;  yior.  rt  /'ar.'v)uod  Bulflm  |hm»udI  elemtolt. 


OU^ST.  VI  FORM.E  COMPARAT.t:  AD 

magis  vel  minus  recipere,  ut  supra  pro- 
balum  est ;  esse  autem  formse  acciden- 
talis  et  mngis  et  minus  recipit.  Et  ideo 
cum  unumquodque  agat  in  quantum  est 
actu,  eo  quod  potentiae  non  est  agere, 
sed  potius  pati ;  ad  hoc  ut  substanlia  ali- 
quid  ogat,  non  solum  requirilur  quod  sit 
actu,  verum  eliam  quod  sit  in  actu  per- 
foclo.  Nam,  utdiximus,  esse  substantiae 
in  indivisibili  consistit.  Forma  autem 
accidentalis  cum  secundum  essesuumet 
intensionem  et  remissionem  suscipiat,  ex 
quo  modus  operandi  consequilur  modum 
essendi,  ad  hoc  ut  ipsa  possit  aiiquid 
agere,  non  requirilur  semper  ut  sit  in 
actu  perfecto ;  sed  si  est  in  aclu  per- 
feclo,  perfecle  agit ;  si  aulem  in  aclu 
remisso,  remisse  agit. 

Hujus  autem  probatio  est,  quia  uniuscu- 
jiisque  summa  perfeclio  est  ejus  opera- 
lio.  Nam  unumquodque  est  propter  suam 
operationem,  secundum  Philosophum  in 
1,  de  Ccelo  {text.  32  ;  c.  4),  perquod  illud 
dicitur  esse  frustra,  quod  caret  propria 
operatione.  Sed  secundum  sententiam 
Philosophi  in  2,  Cceli  (lext.  50  et  59  ;  c. 
8  et  11)  et  Commenlatorem  in  2,  Meta- 
phys.  {iext.  1)  impossibile  est  aliquid 
fruslra  esse  in  natura.  Quare  cum  ex 
praemissis  concessum  sit  accidenlia  posse 
inveniri  in  rerum  notura  secundum  esse 
remissum,  oportet  de  necessitate  dicere, 
quod  ipsa  proprias,  etsi  non  perfectas, 
tomen  remissas  habeant  acliones.  Alias 
enim  essent  fruslra  ;  quod  esl  impossi- 
bile.  Quando  ergo  dicitur,  quod  nihil 
agit,  nisi  secundum  quod  est  actu,  dicen- 
dum,  quod  qualitates  elementorum  sunt 
in  mixto  secundum  aclum  remissum,  et 
ita  remisse  possuntagere.  Quando  autem 
dicitur,  quod  mixtum  movetur  secundum 
prsedominans  elementum,  dicendumquod 
licet  in  mixlo  elementa  reducantur  ad 
medium,  tamen  illud  medium  non  est 
indivisibiie,  sed  habet  quandam  latitudi- 
ncm,  sicut  et  sequalitas  humorum  re- 
spectu  sanitalis.  Et  ita  potest  in  mixto 
alterum  elementorum  aliqualiter  praedo- 
miiiari. 


GENERATIONRM  ET  MOTUM  —  ART.  I  569 

Nec  est  instantia,  quod  elementa  non 
sunt  ibi  aclu.  Licet  enim  praedominans 
non  sit  aclu  in  mixto,  tamen  quia  per 
suom  aclionem  plus  disposuit  matc- 
riam  ad  simililudinem  suae  formae  quam 
aliud  ;  ideo  illa  formo,  quae  postea 
introducta  conlinet  elemenla  virtute, 
sequitur  in  accidenlibus,  cujusmodi  sunt 
gravitas  et  levitas  et  similia,  magis 
noturam  unius  elementi  quam  allerius. 
Nec  potest  ileri  instantia,  quia  hujusmodi 
accidentia  in  mixto  non  sunt  sub  actua- 
litatibus  propriis,  sed  sub  una  acluali- 
tate  qualitalis  symbolae,  quae  a  qualitas 
mixti  i>  appellatur,  ut  supra  ostensum 
est ;  et  ita  non  poterunt  diversas  et  con- 
trarios  actiones  habere.  Nam  manifes- 
tum  est  quod  accidentia,  sicut  entilatem 
trahunt  a  subslantia,  ita  et  operandi  vir- 
tulem.  Inveniuntur  autem  quaeJam  for- 
mae  substontioles,  quae  sunt  paucarum 
virlutum,  eo  quod  sunt  constitutivae  ali- 
cujus  natura?  ignobilis  et  simplicis, 
cujusmodi  sunt  nalurae  vel  formae  ele- 
menlorum.  Et  ideo  ad  istas  tales  non 
consequuntur  de  accidentibus  nisi  altera 
pars  contrarielatis  tantum  :  sicut  vide- 
mus,  quod  ignem  sequitur  sola  caliditas 
et  non  frigiditas,  et  aquam  sola  fiigiditas 
et  non  caliditas.  Et  ideo  si  per  aliquod 
accidens  in  aquam  inducerelur  calor, 
ille  color  non  ogeret  in  virtute  formae 
subslantialis  aquse,  sedalteiius  agentis  : 
co  quod  form^i  aqnae,  cum  siL  unius  sim- 
plicis  ct  ignobilis  virtutis,  sicut  non  potest 
conferre  virlulem  essendi  nisi  alteri  parti 
contrarietatis,  ita  nec  virlutem  operandi. 
Quaedam  autcm  formae  sunt  multorum 
virtutum  :  eo  quod  sunt  constitutivae  ali- 
cujus  naturae  nobilis,  cujusmodi  sunt 
naturae  mixlorum  et  animotorum.  Et  ideo 
ad  tales  substanlias  seu  formas  conse- 
quilur  de  accidentibus  utraque  pars  con- 
trarietotis  :  sicutad  formam  mixtiomnia 
accidentia  elemenlorum  consequunlur, 
puta  calidum  et  frigidum,  siccum  et 
humidum  ;  ita  tamen  quod  quia  contraria 
non  possunt  simul  esse  secundum  actum 
perfectum,  oportet  ut  mixtum  hujusmodi 


570 


APPENDIX  — 


accidentio,  cum  sint  conlraria,  consequa- 
tiir  secundum  esse  remissum,  quod  olio 
nomine  dicitur  esse  mixtionis.  Manifes- 
tum  est  aulem  quod  ab  eodem  potest 
conferri  agendi  virtus,  quod  potest  con- 
ferre  virtuteni  essendi.  Quare  sicut  in 
simplicibus  ex  virtutesubslanlialis  lormae 
conferlur  uni  qualitali  et  virtus  essendi 
secundum  actum  perfectuni  ct  virlus 
operandi  :  ita  in  mixtis  ex  unius  nobilis 
formae  substantialis  virtute  potcrit  con- 
ferri  diversis  accidcnliljus  et  coutrariis 
virtus  essendi  remisse  tantum  (1),  et  per 
consequens  virtus  agendi  :  ita  scilicet  ut, 
sicut  per  unum  esse  substontiale  lormae 
ignobilis  una  causabalur  qualitas  et  una 
actio,  ila  per  unum  esse  subsloiitiale 
furmae  nobilioris  et  diversa  cau-enlur 
accidenlia  et  conferatur  eis  nihilominus 
virtus  habendi  diversas  et  contiaiias 
actiones.  Nam  et  secundum  Philosophi 
senlenliam  \irtu3  (juanto  magis  est  unita 
et  mohilis,  lanto  ad  pluia  sc  extondit. 

Et  p»T  hoc  palel  solulio  ail  quintuyn. 
E?t  cnim  ibi  conlrarielas  qualitatum. 
Licet  cnim  illa  qualitrs  sit  una,  esl  lamon 
ex  divcrsis  comiuixta,  ul  supra  dictuiu 
esl ;  [Otcst  enim  habereconlrarias  actio- 
nes,  ul  patct  ex  iininodiale  jain  diclis.  — 
Vel  dicentlum,  secundum  quol  (juid;»m 
respondonl,  (|uod  scilicet  iii  illa  (pialilato 
suiit  diver.-.'e  el  coiilrarijf;  virlut  s.  Et  si 
dicalur,  (piod  nihil  corruinpit  se  ipsuin, 
diceiiduin  s.ecunduin  cos,  quod  sicul  (2) 
molus  est  primipiuiu  jiropter  qiiod  de 
nece.s^itale  movcnlur,  ita  in  ini.xl))  sunt 
principia  corruptioiiis,  scilicel  hujusiuo  li 
Niitutes  cnntiarirn;  scd  tainen  coi  ruptio 
esl  a  rodo,  quud  iiitfMidit  huc  corrurapero 
elillud  generare.Sel  lamcn  prima  .xolutio 
magis  vid(.'tur  salvaro  ini.xtionis  naturam. 

Ad  sextum  dicendum,  (juod  dato  qiKMl 
sit  oinnimodo  xquaiita.<4,  adhiic  uiitini 
aget  in  olteruiii,  cum  unum  sit  activiim 
vcl  pa.ssivum  resp(.'Clu  alteriu.-^.  .'^iiniliter 
etiam   si   loii    sit    oiuiiimoda    cequalila.s, 

(1)  I'ar.  lamon. 

(2)  Flor.  Mluut  motua  «Ht  pruiiter  (|uom  (1«  uecoa- 
•tlAtO. 


DE  FORMIS 

dummodo  alterum  non  ?it  omnino  su;  cr- 
vincens,  adhuc  erit  mulua  actio  et  mu- 
tatio  in  lerlium,  in  quo  omnia  contine- 
buntur  virtute. 

Nam,  sicut  dictum  est,  medium  mi.x- 
tionis  nonestindivisibile,  sed  habet  quan- 
dam  latitudinem. 

Ad  seplimum  diccndum,  quod  elementa 
fiunt  ex  mixtis,  et  mixta  ex  elemenlis  ;  ct 
tamen  mixta  non  habent  rationein  ele- 
menti.  Nam  ad  ralionem  elementi  secun- 
dum  Philosoplium  requiruntur  Iria  :  et 
primo,  ut  sibi  primo  et  per  se  conveniat 
ratio  elementi,  et  non  per  accidens  seu 
per  aliquod  aliud.  Si  enim  ratio  elementi 
conveiiiret  alicui  secundario  vel  per  acci- 
dens  sive  per  aliquid  aliu  I,  illud  non 
posset  vere  dici  elemenlum  :  sicut  domus 
non  dicitur  esse  elementum  laleruin,  licet 
per  destructionem  doinus  lateres  fiant  ex 
domo.  Nam  hoc  tpiod  latere»  fiant  ex  ipsa, 
non  convenit  domui  primo,  sed  secunda- 
rio.  Primo  enim  oportot  quod  prajinlclii- 
gatur  domus  lieri  ex  latcribiH,  auteqiiam 
latens  liant  ex  doino.  Similiter  eliam  lioc 
iion  convenil  domui  per  se,  sed  per  acci- 
dens  solum.  Non  eniin  convenit  doinui 
quodfixipsa  liant  lateres,  nisi  inquantujn 
ipsa  priino  est  conslituta  ex  iatcribus. 
Unde  ralio  clementi  projirie  convenil  latc- 
ribus  et  non  domtii,  nisi  peraccidons.  — 
Secundo  recjuirilurad  ralionem  elemenli, 
ut  aliquid  flal  ox  eo  iminedialo.  Nam  licot 
cuprum  liat  ex  aqua  vul  lerra,  lainen 
terra  non  dicitur  elemenlum  jihialnB  cu- 
piv.T,  60  quod  j)hiala  no:i  fil  ex  t'M*ra  vel 
aqua  lauKjuam  ex  ju'oximo  el  iminediato 
j)rincij)i<>,  sed  tiuKjuam  ox  romolo ;  im- 
iiKidiate  autfiii  fitex  aere. —  7>Wio  reijiii- 
rilur  ut  maneat  in  ro  racta  ;  ijuod  dicittir 
jiroj)lcr  jirivalioiiem  et  contrariuin,  qii.TS 
non  manent  in  ro  facla.  Et  hoc  o.sl  (juod 
dicil  Philosoj)hus  in  5.  MctJphya.  {tt^xl.  4; 
I.  ^i,  c.  3),  quoii  elcineiitiim  osl  ox  quo 
aliijuid  fil  [)rimo,  cum  insil.  11  i-'-  aul«M« 
Iria  conveiiiuiit  (|iiidum  elemenlis  ()tia- 
tuor,  ul  j»cr  se  jiitel ;  iion  aiilem  coiivo- 
iiluiit  mixti.4.  Nam  iicet  oieiuciila  j>er 
ruoululionom  liant  ex  mixli'4,  tamun    lyc 


QU.EST.  VI  FORM.E  COMPAR\T.t:  AD 

fiunt  ex  eis  immediate,  sed  per  mullas 
generationes  et  corruptiones;  neque  per 
se,  sed  per  aliud,  quia  elementa  non  fiunt 
ex  mixlis,  nisi  quia  mixta  primo  fuerant 
constiluta  ex  elementis.  Neque  manent  in 
eis.Ridiculum  enim  est  dicere,  quod  mixta 
maneant  in  quolibet  elementorum,  quod 
per  resolutionem  generatur  cx  mixto.  — 
Et  ha3C  de  mixtione  dicta  sufficiant. 

ARTICULUS  II 

UTRUM    OMNIS    FORMA    SUBSTANTIALIS    IMME- 
DIATE  UNIATUR  MATERI.^i:  PRIM.C 

Ad  secundum  (1)  sic  proceditur.  Vide- 
tur  quod  forma  subsfantialis  non  uniatur 
immediate  materiae  primae. 

1.  lilud  enim,  quo  mediante  aliquid  est 
in  polentia  ad  aliud,  videtur  esse  me- 
dium  unionis  illorum  ;  sed  materia  prima 
non  est  in  potentia  ad  formas  mixtorum 
nisi  mediantibus  formis  elementorum : 
ersro  forma  non  unitur  immediate  male- 
rise  primae,  ad  minus  in  mixtis,  sed  me- 
diantibus  elemenlaribus  formis. 

2.  Prseterea,  cum  materia  sit  una  om- 
nium  generabilium  et  corruptibilium, 
impossibile  est  quod  diversae  formai  ha- 
beant  diversas  materias,  nisi  materia 
dividatur  in  diversas  partes.  Sed  divisio 
non  polest  intelligi  in  materia  nisi  per 
dimensiones,  quse  sunt  divisionis  prin- 
cipium.  Ergo  forma  non  poterit  materiae 
uniri  nisi  mediantibus  dispositionibus 
quanlitalis. 

3.  Praeterca,  natura  nihil  operatur 
fruslra.  Sed  si  omnis  forma  uniretur  im- 
mediate  materise  primae,  tunc  frustra 
fuissent  omnes  formae  et  dispositiones 
praecedenles.  Quare  cum  hoc  sit  impossi- 
bile,  videtur  quod  forma  non  immediate 
uniatur  materiae. 

4.  Praeterea,  si  omnis  forma  sic  unire- 
tur  materiae,  sequeretur  quod  omnis  res 
nihil  esset  aliud  quam  nuda  prima  mate- 
ria  cum  forma;   et  ita  una  res  non   erit 


GENRllATIONEM  EF  MOTUM  —  ART.  II 


i7l 


magis  composita  qunm  alia  ;  quod  est 
contra  sensum. 

5.  Proeterea,  aut  materia,  cui  unitur 
forma,  est  disposita,  aut  non.  Si  non, 
crgo  torma  unitur  maleriae  indispositae  ; 
et  ita  quodlibet  potest  fieri  ex  quolibet 
absque  aliqua  alteralione.  Si  autem  est 
disposita,  ergo  unitur  ei  ad  rainus  me- 
diantibus  disposilionibus. 

In  contrarium  est:  1.  quia  Philosophus 
expresse  dicit  in  8.  Metaphjs.  (fext.  10; 
1.  7,  c.  6),  quod  forma  immediate  unitur 
materiae ;  et  in  2.  de  Anima  [text.  7;  c. 
1)  dicit,  quod  non  oportet  quaerere  intor 
materiam  et  formam  medium,  nisi  sicut 
inter  ceram  et  figuram. 

2.  Praeterea,  per  hoc  forma  et  eodem 
modo  unitur  materiae,per  quod  vel  secun- 
dum  quod  materia  est  in  potentia  ad 
formam.  Sed,  sicut  probatum  est  in  2. 
libro  SummcB  Naturalis  Philosophice,  ma- 
teria  prima  cum  sit  omnino  simplex,  non 
est  in  potenlia  ad  formam  per  aliquam 
potentiam,  quae  sit  aliud  a  substantia 
sua.  Ergo  forma  ipsi  essentioe  (1)  mate- 
riae  immediate  unilur. 

Respondeo  dicendum,  quod  cum  mate- 
ria  in  se  considerata  sit  potentia  tantum, 
nec  fiat  actu  substantia  nisi  per  formam 
substanlialem  ;  necesse  est  quod  omnis 
forma  subslantialis  immediate  ipsi  essen- 
tiae  primae  materiae  uniatur  :  ita  ut  nulla 
forma  neqiie  substantialis  neque  acci- 
dentalis  inlelligatur  posse  esse  medium 
unionis.  Et  hoc  quidem  de  formis  elemen- 
torum  in  praecedenli  quaestione  sufficien- 
ter  ostensum  est.  De  oliis  autem  formis, 
quod  videlicet  nulla  earum  sive  subslan- 
tialissiveaccidentalis  possitin  tali  unione 
media  inveniri,  potesl  multipliciter  os- 
tendi. 

Primo  ex  fundamenlo  et  radice  ipsius 
unionis.  Quandocunque  enim  aliqua 
conditio  in  quocunquo  genere  convenit 
aliquibus  per  aliud,  oportet  ut  ei  per  se 
et  primo  et  immediate  conveniat,  ex 
cujus  participatione  ad  omnia   alia  deri- 


(1)  Edit,  Ven.  quaest.  16. 


(1)  Flor.  et  Par.  substatitisB. 


372  APPENDIX  ■ 

valur.  Sed  in  genere  iinionis  seii  unibi- 
lium  ila  est,  quod  niiiil  in  naturalibus 
est  uiiibile  alicui,  nisi  in  quantum  est  in 
potentia  ad  illnd.  Propter  quod  dicit  Phi- 
losophus  in  7.  Melaphys.  {text.  49;  1.  6, 
c.  13),  quod  actus  habet  separare,  ct 
quod  ex  duobus  exislentibus  actu  impos- 
sibile  est  fieri  aliquid  unum.  Illud  ergo, 
quod  est  pura  potentia,  oportet  esse  per 
se  (1)  immediate  unibile  suoaclui.  Hujus- 
modi  autcm  est  maleria  prima.  Qaare 
oportet  ut  ipsa  per  suam  essentiam,  nullo 
alio  medianle,  unialur  ipsi  formae  et  c 
converso. 

Secundo  potest  lioc  ostendi  ex  rationo 
oppositioi  is.  Aut  enim  aliqua  forma 
substantialis  immediate  unitur  maleriae 
primse,  aut  nulla.  Si  nulla,  ergo  materia 
prima  nunquam  polerit  reduci  inacUiin, 
cum  hoc  non  fiatnisi  performam.  Simiii- 
ler  etiam  sequelur  quod  ex  malcria  ct 
forma  numiuam  liat  aliquid  essenlialiler 
unum:  (piia  quorum  est  uiia  e-scnlia,  illa 
immedialo  0|  oitet  esse  conjuncla.  Et 
[jr.rleiea,  si  foi  ma  substanlialis  unilur 
maleriie  mcdianle  formaacculenlali,  opoi- 
lel  ul  illa  forma  accidentiilis  fcil  maleriae 
essentialitcr  unita,  el  etiam  ipsi  for- 
m.'»*  subsluntiali.  Sed  qiiae  es^entiali- 
lcr  uiiiuntur,  consliluunt  unam  essen- 
liam.  Ouare  sequelur  quoJ  esscnlia 
substantiiu  >\l  rompositd  ex  substjn- 
lia  cl  accidenle  ;  (juod  cst  impossibile, 
—  Si  aulem  dicatur,  quod  aliqu;i  forma 
immcdiale  unitur  malurae  primic,  jjiu 
liabco  |»ropit.siluiii.  Nam  eadem  latlo  ci-l 
de  omnibus  lurmis  (juaiitum  ad  lioc,  quod 
est  leducere  m.iteriam  in  actum,  cum 
omni.s  forma  subslanlialis  det  ossc  siib- 
slantiale,et  pcr  e»<o  8ubslantiale  maleria 
fiat  eiis  in  actu. 

Tertioex  nalura  ipsius  form.i-  median- 
lis.  Nam  si  forma  unitiir  materiio  median- 
lc  ali({ua  alia  furm.),  opoi  tel  ut  primo 
unialur  illi  formu;  inediaD.  Sc  I  furma  non 
uiiitur  alicui  nisi  |ier  mo  lum  iiifurinantis 
el  danlis  esse.  Quaio   sequilur  (piod  illa 

il)  Flor    |>er  ■«  et  inimodiata 


DE  FORMB 

media  forma  recipiet  esse  illius  ullima} 
form.T,  et  quod  informabitur  ab  ea.  Ex 
quo  sequuntur  duo  inconvenienlia :  et 
primo,  quod  formae  erit  forma;  secundo, 
quod  illa  me.lia  forma,  puta  corporeitas, 
ex  quo  recipit  esse  ultimae  formce,  puta 
animae,  polerit  dici  animata;  et  per  co:i- 
se()uens,  cum  omne  animalum  lali  anima 
possit  dici  animal,  sequitur  quod  corpo- 
reilas  illa  possit  dici  animal ;  et  ulterius, 
quod  maleria  illa  non  sit  de  essentia  ani- 
malis  ;  quii>  omnia  sunt  imjjossibilia. 

Quarlo,  quia  f  propler  quod  unum- 
quodque  tale,  el  illu  I  magis  j,  Si  ergo 
forma  substanlialis  ultinia  unilur  materiae 
mediante  aliqua  forma,  sequitur  quod 
multo  magis  uniatur  illi  forinie  me- 
dia?.  Sed  duas  formas  subslantiales  uniri 
ad  invicera  essentiali  unione  est  impos- 
sibile.  Quare  et  impossibile  crit  illam 
meJiam  formam  essentialiter  unitam  esso 
maleriffi.  Et  ita  se^pietur  quod  nulla  for- 
ma,  nec  prima  nec  ultima,  sit  maloria» 
essentialiter  unita  ;  et  jier  hoc,  (|Uod 
nihil  sil  cssenlialiter  unum  nequo  sim- 
plicileiens,  >cd  solumens  secundum  (|uid, 
cum  en.s  et  unum  convertanlur.  Pro- 
balio  aulem  meJiae  est:  quia  ad  oiniiem 
formam  substantialem  consequitur  esso 
subslanliale  ;  csso  autcm  substantiale 
est  actualilas  simplex,  nihil  habcns  de 
admixlione  potentiae;  quaro  si  sint  dus 
formic  substantiales,  illarum  crunt  du:r 
actualilites ;  quorum  autein  sunt  dua> 
octualilates,  illu  nccessario  sunt  duo  in 
aclti ;  quud  autem  aliqti  i  siiil  duo,  cl 
quud  sint  uniim  e^senlialiter,  imiilicat 
contrudictionom.  Ouaro  imp^jssibilo  e>>t 
duas  formas  subslantiales  a<i  invicem 
eshcnlialcm  unionem  habero. 

Qninto  ex  nutura  infiiiitalif.  Si  enim 
intcr  mateiiam  primam  ct  furmam  ulli- 
mam  cadat  ali(|uod  mcdium,  tunc  aut 
illud  ciit  forma  aul  malcria  aut  esse. 
Qtiod  auleiii  nec  materia  nec  esse  |>OH^it 
poni  mediuii)  lalis  unionis,  per  sc  palct: 
(juiu  nec  esae  ^opar.ilur  u  forina,  r;tv 
uiiiu.s  rci  esi  duplox  maleria.  St  aulcm 
dii  atnr,   ipio  I   illud    mcUium    sit   foroia, 


OU^ST.  VI  FORM.t:  COMPABAT.-l-:  AD 

Innc  aut  subslanlialis  aut  accidenU.lib' 
Si  substantialis,  tunc  quyero  iterum  de 
illa  media  forma,  utrum  scilicet  imme- 
diatc  uniatur  materiae  primae  aut  non. 
Et  sic  vel  erit  abire  in  inlinitum,  quod 
est  impos&ibile;  vel  erit  pervenire  ad 
aliquam  formam  substantialemquae  imme- 
diate  unietur  materiae  primac.  Si  autem 
illa  forma  media  sit  accidentalis,  tunc, 
cum  subjectum  formse  accidcntalis  non 
sit  nisi  subslantia  in  actu,  vel  oportebit 
dicere  quod  materia  in  se  considerala 
absque  omni  forma  sit  ens  actu,  vel  quod 
in  illamateria  praeexislat  aliqua  alia  sub- 
slanlialis  forma.Quod  si  concedatur,  quie- 
ram  iterum  de  illa,  utrum  mediate  vel 
immcdiate  sibi  illa  forma  uniatur  ;  et  sic 
in  infinitum.  Quarc  (1)  cum  omnia  hnec 
sint  impossibilia,  melius  est  stare  in  pri- 
mo,  ut  dicatur  quod  nihil  est  medium 
inter  maleriam  et  formam. 

Sexto  ex  virlute  principii  informanlis. 
Si  enim  dicatur,  quod  inter  formasultima 
formauniaturprimgemateriae  mediantibus 
piaecedentibus  formis,  puta  anima  sensi- 
tiva  mediante  forma  corporeitatis  et  for- 
ma  carnis  et  hujusmodi;  sed  si  ipsa  pri- 
ma  forma,  scilicet  forma  corporeiLatis, 
vel  quaicunque  sit  illa,  uniatur  maleriae 
primse  immediate,  ut  quidam  dicere 
volunt,  scquuntur  multa  impossibilia. 
Manifestum  est  enim  quod  quanto  princi- 
pium  seu  causa  est  virtuosior,  tanto  ma- 
gis  potest  sibi  assimilare  patiens  :  sicut 
si  modicus  ignis  potest  aliquid  potenlia 
calidum  reducere  in  actum  caloris,  muUo 
fortius  major  ignis  poterit  hoc  facere. 
Sed  secundum  data  a  tenentibus  contra- 
riam  positionem  forma  corporeitalis, 
qiiae  est  imperfectissima  formarum,  potest 
ipsam  primam  materiam  nullo  alio  me- 
dianle  in  actum  reducere.  Ergo  multo  for- 
tius  forma  perfectior,  scilicet  anima,  hoc 
idem  poterit  facereper  se  ipsara.  —  Prac- 
terea,  licet  una  forma  substantialis  diffe- 
rat  ab  alia,  secundum  quod  una  habet 
plures  et  nobiliores  virtutes  quam  alia  ; 

(l)  Flor.  et  Par.omitt.  Quare...  formain. 


GFNEUATIONEM  ET  MOTUM  -  ART.  II  573 

l.Tmen  in  hoc  oranes  formae  naturalos 
conveniunt,  quod  scilicot  secundura  suani 
es.sentiara  qua3libet  earura  est  aclus  tan- 
tura.  Sed  nuUa  forraa  substantialis  uni- 
tur  raaleria}  nisi  per  essentiam.  Ergo 
qua  ratione  priraa  forma  potest  uniri 
iramediate  primae  materiae,  eadem  ratione 
el  ultiraa,  cum  non  fiat  unio  ratione  ali- 
cujus  perfectionis  vel  nobilitatis  secundae, 
sed  ratione  essentiae,  eo  quod  secundae 
perfecliones  prsesupponunt  primara. 

Seplimo  ex  ralionc  essentialis  unionis. 
Si  enira  aniraa  unitur  materiai  priraae 
mediante  forraa  corporeitatis,  tunc  aut 
inter  aniraara  et  corporeitatera  illam  est 
unio  essentialis  aut  accidentalis.  Si  essen- 
tialis,  ergo  nunquam  poterunt  ab  invi- 
cera  separari  nisi  percorruptionem  utrius- 
que,  si  utraque  sit  corruptibilis,  velalte- 
rius  tantum,  si  una  sit  incorruptibilis. 
Quare  post  separationem  animae  a  mate- 
ria  equi  nunquara  reraanebit  ibi  corpo- 
reitas  ;  quod  est  contra  tenentes  hanc 
positionem.  Si  autem  accidentalis,  sequi- 
tur  quod  etiam  accidentaliter  (l)  iUaefor- 
mae  uniantur  materiae  ;  et  ila  totuai  erit 
unum  per  accidens.  Nam  quae  sunt  unum 
accidentaliter  inter  se,  non  possunt  csse 
tertio  (2)  essentialiter  unum,  secundum 
sententiam  Philosophi. 

Octavo  ex  conditione  corporeitatis.  Si 
enim  dicatur,  quod  forma  ultiraa  unitur 
primse  materiae  mediante  forma  corpo- 
reitatis,  lunc  aut  corporeitas  est  eadera 
specie  in  omnibus,  puta  in  aere  corruplo 
et  in  igne  generato  ex  aere  vel  in  elemen- 
tis  et  iu  mixto  ex  elementis ;  aul  non.  Si 
est  ejusdera  speciei,  aut  ex  materia  con- 
stituet  corpus  raatheraaticiim ;  et  hoc  est 
impossibile,  quia  tunc  illaforma  non  esset 
naturalis,  sed  malhematica;  autconstituet 
corpus  naturale;  et  tunc  oportebit  neces- 
sario  quod  illud  corpus  sit  actu  affectum 
qualitatibus  activis  et  passivis.  Vel  si 
hoc  nolint  concedcre,  ad  minus  oportet 
dicere,  quod  non  constituat  corpus  vivum ; 

(1)  Par.  accidentaliler  unitur  illa  forma. 
^2)  Par.  in  terlio,  Flor.  tertium. 


574 


APPENDIX  — 


alias  omnia  corpora  esscnt  viva  et  ani- 
mata.  Adveniente  ergo  anima  vegelativa 
vcl  sensitiva,  aut  manet  iJem  corpus 
quod  prius,  aut  non,  sed  corrumpitur  illa 
corporeilas.  Si  corrurapitur,  ergo  anima 
superveniens  invenit  materiam  primam 
nudam,  et  per  consequeus  ei  immediale 
unilur.  Si  autem  noa  corrumpitur,  sed 
potius  monet  ibi  eadem  forma  corporei- 
lalis;  oporlet  quod  maneat  ibi  idem  csse 
quod  causabatur  a  forma  illa  ;  sed  illa 
forma,  ut  diclum  est,  constituebat  corpus 
nou  vivum  :  ergo  etiam  post  inlroduc- 
tionem  animae  manet  non  viviun.  Sed 
pcr  animam  illud  corpus  efiicitur  vivum. 
Ergo  manenle  non  vivo  efficilur  vivum; 
quod  e.st  impossibile,  sicut  quo  1  album 
fial  nigrum  manenle  (1)  albo,  etquod  fri- 
gidum  fiat  calidum  manens  frigidum.  — 
Fl  pra?terea,  si  est  ejusdem  s,)eciei  foi-ma 
corijoreitalis  in  omnibus,  aut  ctt  forma 
accidentalis  autsubstanlialis.  .'^i  accidcn- 
talis,  ergo  accidens  pra.'Cedil  substanliam 
in  aclu  ;  quod  esl  irapos^ibiie.  Si  sub- 
blantialis,cum  omnis  furma  snbstanlialis, 
eliam  quantumcunque  impcTfecia,  secuti- 
dum  suam  ^ubslanliamAit  aclus,  ulsupra 
ostensum  Csl  ;  aclum  aulem  formaliler 
conjungi  potenliae  irnpossibile  sit,  quin 
del  esse  aclu  —  sicul  albcdinem  impos- 
sibile  esl  conjungi  subj»'clo  finualiter, 
(piin  faciat  ipsam  aclu  album  —  ;  "por- 
lcbil  (|uod  ipsum  lacial  maleriam  ill  im 
aclu  (orpus.  Et  cum  corpus  pbysicum 
esse  non  possit,  (juin  iii  ipso  sint  con- 
trarietalcs  aclivai  um  el  pasiiivaruiu  (jua- 
lilalum;  ()[)Orlebit  qiiod  ipsum  ^il  lalibus 
qualilalibus  ;)n">.ctum,  el  ila  per  cunse- 
quens,  forma  adveniens  unielur  coi  puri 
existenli  in  actu.  St-d  de  hoc  inconvenien- 
li  non  sit  cura  ad  praesons. 

His  ergosii:  suppositis  (|u;i*raliir,  ulriim 
illa  corporeilas  sil  eadtin  siiiric  cum  om- 
nibiis  formis  rei  um  naluratium  substaii- 
lialibus  (2).  St  dicalur({uod  &ic,  se({u«Uur 
({Uod  dux*  vcl  (ilures  formaB  cjusdeiu  s{)e* 
ciei  sinl  in  eadem  muleriu  ;  quod  csl  iiu- 

(1)  far.  mancnii  album. 
{t)  i^ar.  iiub»laiUiallutu. 


DE  FORMIS 

{)Ossibile,  pula  diia)  albedines  vel  duae 
rubedines.  Sequilur  etiam  quod  frustra 
sit  alia  forma  Inducta  in  materiam,  cum 
non  sitalia  ab  e:\  nisi  in  numoro;  et  uU 
terius  quod  ipsa  ultima  non  del  ali  {uam 
aliam  essentialem  perfecLioiieui  ni>i  cor- 
poreitatera :  quia  formaj  ejusdem  speciei 
et  diversae  numeroeundem  efFeclum  sub- 
stantialem  causant.  Scquilur  eliam  ulle- 
rius,  quodsicut  corporoitas  uniebatur  im- 
mediale  primae  materiae,  ita  et  fjrma  ul- 
tima,  cum  sit  ejusdem  s|)eciei ;  qiioj  om- 
nia  suiit  impossibilia.  —  Si  autem  dica- 
tur  quod  non  sint  ejusdem  speciei  j  tunc 
cum  diver-iSB  formoe  specie  accipiantur 
penes  op{)Ositas  dinVrentias  form  de.^,  sic- 
ut  palet  de  ration:ili  et  irrationali,  ct  de 
horaine  et  asino  ;  et  ad  oji^xjsitas  forraas 
vel  quocunque  modo  specio  diversas  ro- 
quirantur  necessario  diverffa)  conlrarie- 
tales  et  diversao  {)ro()'jrliones  qualit  ilum 
in  materia  :  ^iciit  videmu'*,  quo  I  forma 
igiiis  requirit  calidum  el  siccum  iii  exces- 
su,  et  forma  aeris  calidum  et  humidum 
lem()eratum  ;  0()0rlebit  quod  superve- 
nienlibusformis  substantialibus  maleria), 
sint  ibi  conlraria;  {^rojjortionos  ot  conlra- 
rielales  in  raateria  :  ut  {)Ula,  ((uod  adve- 
nienle  forma  ignis  sil  ibi  caliilum  et  tic- 
cum  in  exccssu  ;  el  si  forma  cor))Oreltatis 
ibi  maiieat  advenienlc  tali  forma,  ex  quo 
forraa  cor{)oreilalis  iion  esl  cjusdera  s()e- 
cici,  0()orti  bit  ((uod  sinl  ibi  diversio  et 
op()osil;e  contrarielalos  et  {)ro{)orlionc8 
qMalilalum  ^ecundum  exigentiam  illius 
foi  iiuT,  ({lut'  Cal  cor()oreilas.  Ac  per  hoc 
erunt  o(){)osila'  contrarielales  3l  pro()or- 
liones  qualilatura  in  eodem  :  ila  ((uod 
ealem  mat<ria,  ((ikt)  esl  tein{)eralo  calida 
el  humi  la,  e  >  ((uod  talera  dis()osilionem 
exigal  forma  cor{)oioilali9  (lioc  cnim  rao* 
do,  gralia  ixempli,  8U()ponatur),  el  {)0st- 
ea,  ad\eniontu  forraa  ignis,  flal  in  cx- 
cessu  calida  el  sicca  ;  cl  ita  iina  et  cadciu 
inateria  ^eu  ns  siuuil  erit  el  calida  el 
huinida  tem{)erale,  ol  calida  et  sicca  in 
exces.-iU  ;  ({uo)  oiiiiiia  raa-iifo-ttam  <  »011- 
nunl  fjUitatem. 
Neque  cniiu  polost  dici,  ({uoil  luanoat 


OU.EST.  VI  FORM.K  COMPARAT.K  AD 

forma  corporeilalis  et  corrumpanlur  con- 
trarielates  et  qualitates  eara  consequen- 
tes  ;  eo  quod  impossibile  est  formam 
secundiim  esse  physicum  remanere  in 
moteria  corruptis  propriis  dispositioni- 
bus.  Unde  vei  oportet  dicere,  quod  for- 
ma  corporeitalis  corrumpatur,  et  ita 
ultima  forma  immediate  uniatur  primae 
maleri?e  ;  vel  quod  eidem  materia)  insint 
opposilae  contrarietatos,  ut  dictnm  est. 
E.x  quo  patet  qiiod  nullo  modo  potest 
dici,  quod  forma  unialur  materise  primse 
mcdiante  corporeitate,  si  corporeitas  sit 
eadem  specie  in  omnibus  (l)  el  in  gene- 
ralo  et  in  corrupto.  —  Et  prseteroa,  si  di- 
catur,  quod  forma  corporeitatis  non  sit 
eadem  specie  in  omnibus,  sed  diversa  in 
diversis  ;  tunc  aut  forma  corporeitatis 
erit  eadem  specie  cum  forma  ultima  sub- 
slantiali,  aut  diversa.  Si  eadem,  sequun- 
lur  inconvenientia  superius  tacta  :  scili- 
cct  quod  duae  formas  cjusdem  specieisint 
in  eodem  subjeclo  ;  et  quod  fruslra  in- 
ducla  fuerit  ultima  forma,  cum  prius 
essetibi  ab"a  eadem  specie.  Si  autem  sint 
diuersoe  specie  forma  corporeitatis  et  ulli- 
ma  forma  substantialis,  tunc  aut  introdu- 
citur  ante  adventum  formae  subslanlialis 
aut  post,  aut  simul.  —  Siatiie,  pulaquod 
quando  ex  aere  generatur  ignis,  corpo- 
reitas  ignis  introducalur  ante  advenlura 
forma3  ignis  ;  tunc  ad  introductionem 
talis  corporeitatis  aut  cedit  forma  aeris 
aut  non.  Si  corrurapitur,  ergo  materia 
aliquando  erit  sub  corporeilatis  forma 
solum,  ita  quod  sub  nulla  alia ;  quod 
etiara  ipsi  qui  tenent  hanc  positionem, 
reputant  impossibile.  Similiter  etiam 
sequitur,  quod  sit  ahquid  corapletum 
actu  subsistens  in  natura  et  hoc  aliquid, 
et  per  consequens  quod  nullara  aliam  for- 
raara  substantialera  possit  recipere  ;  hoc 
enira  oranes  cuncedunt  esse  impossibile, 
scilicet  quod  aHquid  per  sesubsistens  non 
corruptum  in  aliara  speciem  transeat, 
vel  adejus  veniat  compositionera.  —  Si 
autem  dicatur,   quod  raanet  forraa  aeris, 


GENKRATIONEM  ET  MOTUM  —  ART.  11         575 

tunc  raanebit  etiam  corporeilas  conve- 
niens  formai  aeris  ;  et  ita  erunt  ibi  duaj 
forma3  corporeitatis,scilicetaeriset  ignis  ; 
quod  est  impossibile,  eo  quoj  vel  ambae 
unirentur  immediate  maleriaj  primai  ; 
quoil  non  est  intelligibile  ;  vel  una 
mediante  alia  ;  et  tunc  sequcrentur 
incoiivenientia  supposita  ;  et  quia  sic 
essent  duo  corpora  in  eodem  loco  ;  quai 
orania  sunt  absurda.  —  Si  autem  dica- 
tur,  quod  forma  illa  corporeilalis  intro- 
ducatur  simid  cum  uhima  foraia  sub- 
stanliali,  cum  isloc  forma^  sint  diversaj 
specie,  ut  dictum  est,  sequetur  quod  unus 
motus  nuraero  in  uno  et  eodcm  instanti 
terminetur  ad  diversas  formas  specie  ; 
quod  estimpossibile.  —  Si  autera  dicatur 
quod  illa  corporeitatis  forma  introduca- 
tur  f.os/  introductionem  forraai  substin- 
tiahs  ;  sequetur  primo  quod  cum  corpo- 
reitas  secundura  isLos  non  sit  nisi  a  for- 
raa  corporeitatis,  et  esse  substantiale, 
puta  vivura  vel  aniniatura,  sit  ab  aniraa  : 
quod  sit  aliquando  horao  (1)  sine  corpo- 
reitatealiqua  et  sinecarnibus  etossibus  ; 
quod  a  saeculis  non  est  auditura.  — 
Relinquitur  ergo  quod  forraa  ultiraa  non 
uniatur  materiae  primae  raediante  corpo- 
reitate  ;  et  quod  ipsa  corporeitas,  secun- 
dum  quod  dicit  substantiam  et  corporei- 
tatera  physicara,  non  sit  nisi  ab  una  et 
eadera  forraa,  quae  dat  etiara  ultiraura 
compleraenlum  et  esse  substantiale. 

Ullimo  potest  ostendi,  quod  non  solum 
nulla  subslantiaiis  forma  potest  esse 
rae:Iium  in  tali  unione,  verura  etiara 
universahter,  quod  nulla  dispositio  seu 
accidens  aliquod  vel  ahquid  siraile  acci- 
denti  ;  et  hoc  ex  natura  esse  substan- 
tialis.Nara  cura  raateria  non  fiat  actu  ens 
nisiper  esse  substantiale,esseautem  sub- 
stantiale  non  sit  nisi  a  substantiali  for- 
raa  ;  impossibile  est  quod  aliquod  acci- 
dens  in  materia  praecedat  ipsam  substan- 
tialem  formam,  quod  sit  medium  in 
ipsa  unione.  Alias  sequeretur  quod  non 
ens  esset  subjecturaaccidentiura,  et  quod 


(1)  Par.  in  omnibus  generatis  et  corruptis. 


(1)  Par.  animal. 


576  APPENDIX 

materia  ante  esset  accidentalibus  foriiiis 
affecla,quani  essel  velralionem  entis  ha- 
bcret  ;  quod  est  impossibile.  Quare  sira- 
pliciler  dicendum  est  secunlum  (l)sen- 
tenliam  cioriosi  docloris  Sancli  Thoma3 
de  Aquino,  quod  etsi  aliquae  dispositio- 
nes  praecedant  in  maleria  formam  sub- 
stantialem  ;  quici  tamen  illa}  sunt  imper- 
feclae,  nec  sunt  inJucla?  ul  5ii)l,  sed  ut 
disponant  ad  esse  :  adveniente  forma 
perfecta  ct  ullima  omnes  necessario  ce- 
duntet  corrumpunlur,  ita  quo  1  ipsa  ulli- 
ma  forma  virtute  in  se  conliiiens  omnes 
illasquae  praeces.-erunt  per  modum  dis- 
positionum,  immediale.  nullu  scilicel  for- 
ma  substanliali  media,  nec  medianle  ali- 
qua  disposilione  vel  aliquo  accidenle,  scd 
per  suam  essenliam  essentiaj  primaj  ma- 
lcriae  es?entialiler  et  immediate  conjun- 
u  ilur,  siciit  cera  liuura». 

Ad  priimnn  dicenduu),  quod  materia 
I  rima  de  se  nuilam  tiabel  perfeclionem 
vi  1  aclum  ;  s»^d  quanlum  esl  tle  se,  est  ad 
omncsin  potenlia.  Actus  autem  sivept;r- 
fectio  in  ipsa  materia  causitur  a  forma. 
El  ideo,  cum  sccun  lum  naluram  minus 
pcrfectum  includalur  in  magis  perfeclo, 
quanlum  ad  id  quod  perfoclionis  e^l  in 
60  :  bicutparva  lux  iu  ma};na  et  pars  iu 
lolo  ;  indc  est  (|uod  secundum  naliiram 
nunquam  aliquud  ()erfcclibile  polt.bl  rtci- 
peie  miijorem  pcrfeclionem,  qiiin  eliam 
recipial  minorem.  Minoris  aul«'iii  piMfec- 
tionis  collatio  noii  npoi  tel  ut  inlelli^Mtur 
ab  alio  el  alio  Oeri,  sed  ab  eodem,  a  (|um 
et  major  conferlur  ;  necprius  secundum 
lcm|>us,  Scd  sulum  secunduin  naluram 
originis  :  sicul  videmus  in  tolis  poteslati- 
vis,  quibus  maxime  ip^x*  formx  assimi- 
lanlur,  (piud  potcslas  miiitis  cst  impcr- 
fectior  quam  illa  qua.>  est  ducis  ;  et  ideo 
poteslas  mililis  est  in  ducc  quantum  ad 
id  quod  jxjrlecliunis  est  in  ipsa.  Si.uilil»T 
potoAtas  ducis  est  minor  (juam  illa  (jua* 
esl  reffis  ;  et  ideu  potcKtas  ducis  eul  in 
rc,u'e.  Nec  esl  possihile  ut  ali()uis  habt-nt 
pulcntiam  ducis  quin  habealillam  mililis, 

(t)   Secunduni.  .  Aquino  ,  /«u-f  vtrba   dfsunl  in 
Flof.  e(  l'ar. 


—  DE  FOUMIS 

nec  potentiam  regisquin  in  ipso  prajsup- 
ponatur  polenlia  ducis.  Sed  tamen  prop- 
ter  hoc  non  oportet  quod  rex  primo  fue- 
rit  du.\  et  postea  re.K,  vel  quod  alia  sit 
polestas  a  qua  potest  quoJ  polest  rex, 
et  alia  a  qua  polest  quod  potest  dux  :  eo 
quod  illaducis  et  militisvirtute  continelur 
in  una  pole>tale  regis,  licet  secundum  in- 
tellectum  ct  naluram  praeinlelligatur  in 
ipso  rege  minor  potenlia  imjori,  sicut  pars 
toli,  ct  imperfeclum  perfecto.  Et  secun- 
dum  hunc  modiim  intelligilur,  quod  ma- 
teria  sit  in  potentia  ad  formas  alias  me- 
diaiitibus  illis  elemenlorum  :  non  quia 
ordinatim  diversas  forinas  substantiales 
recipiat,  sed  quia  materia  prima  non 
recipit  id,  quod  est  proprium  perfectioris 
formai  nisi  mediante  eo  quod  est  imper- 
feclioris,  cujusmodi  sunt  formae  elemen- 
turum,  licet  lam  majorem  quam  mino- 
rom  peifectionem  ab  eadem  forma  reci- 
piat.  Unde  j)ropler  hocnon  sequitnr  quod 
furma  ultima  uniatur  medianlibu^  formis 
clcmenlurum,  sed  putiusquod  nulla  for- 
ma  subr^tantialis  possil  dare  materiaeali- 
quud  esse  perfectius,  pula  seiitire  vel 
vivere,  nisi  eliam  intelligalur  illa  eadem 
forma  dare  sibi  esse  minus  perfeclum, 
piita  corpoream,  cl  calidum  ellhi^Mdum  ot 
hujusmodi  :  in  (piibus  virlute  consistunt 
elementa,  ul  supra  dictum  ost  :  puta  sic- 
ut  |)0testas  impcrialis  non  coiifert  homi- 
ni  regiam  digiiilatem,  nisi  prieinlelliga- 
turei  conferre  eliain  dignitalein  ducis  ;  et 
sicul  nuilus  pole.««l  ferre  centum  libras, 
iii.ni  piiuiiileliigatur  posse  ferre  duas.  Sic 
enim  nee  aniina  confert  malerio)  csse 
hensitivum,  nisi  piaoinlelligdtur  ei  con- 
ferie  ease  corporeum,  ul  diclum  esl.  Sed 
tamen  hoo  non  esl  nisi  becundum  priori- 
taleiu  (|ua>  aUenditur  in  naluia  originis, 
non  secundum  prioritatom  qua^  allundi- 
tur  ."ecundum  leinpus  vel  Hecunduin  (h- 
ver.sitatein  furma}.  Undu  patel  quod  qui 
sic  ar^iuil,  non  intelligil  propo.silione« 
quas  inducit. 

Ad  secntvium  (li«*endum,  qiiod  hicul 
ducel  IMiio-.ophu.-»  in  8.  Slcliiphtf*.  (Irxt. 
Vo  \  1.7,0.   (>),  iiihil  o«l    cau»a   unionis 


QU.EST.  VI  FORM.E  COMPARAT.K  AD 

materiae  cum  forma  nisi  agens  specificum 
et  agens  universale,  quse  prsoparant  et 
dividunt  coaptando  (1)  diversis  formis 
diversas  partes  malerire.  Et  hoc  quidem 
facit  per  motum.  Et  ideo.  cum  motus 
requirat  corpus  actu,  cum  sit  accidens, 
dico,  quod  quando  materia  ab  agenle 
naturali  dividitur  in  diversas  partes,  est 
sub  diversis  formis  et  dimensionibus 
quantitatis  :  sicut  patet  quod  animali 
per  motum  generalionis  praeparatur 
debita  et  distincta  pars  malerise  per 
decisionem  seminis  ab  ejus  subslantia. 
Sed  tamen  hoc  non  est  quia  quantitas 
dimensionum  sit  principium  effectivum 
divisionis  materiae  vel  inlroductionis 
seu  unionis  formae  ;  sed  potius  hoc 
convenit  per  accidens,  in  quantum  scili- 
cet,  cum  raateria  sit  ens  in  potentia, 
nec  esse  neque  motui  subjici  polest,  nisi 
sit  actu  sub  aliqua  forma.  Unde  patet 
quod  argumentum  nihil  valet.  Cum 
enim  nuUa  actio  vel  passio  vel  opera- 
lio  possit  fieri  circa  materiam  quin  sit 
actu,  et  per  consequens  quin  sit  afl^ecta 
aliqua  qualitate  ;  posset  similiter  aliquis 
dicere,  quod  qualitas  est  principium 
unionis  materise  cum  forma,  et  princi- 
pium  omnium  aliorum,  Similiter  etiam, 
cura  raateria  creari  non  potuerit,  nisi  in 
quanlum  habet  esse  sub  forma,  eo  quod 
torminus  creationis  est  ens  aclu  ;  posse- 
mus  etiam  dicere,  quod  principium  crea- 
tionis  materise  fuit  forma,  et  quod  Deus 
non  per  se  immediale,  sed  mediante  for- 
ma  materiara  creavit  ;  quae  omnia  sunt 
falsa. 

Ad  lerlmm  dicendum,  quodaliudest 
foiraam  introduci  in  maleriam,  et  aliud 
est  ipsam  uniri  materiae.  Nam  sicut 
patel  aliqualiter  ex  supra  dictis,  licet 
forraa  uniatur  materia^  primce,  tamen 
id  ex  quo  aliquid  generatur,  oportet  esse 
aliquid  in  actu  :  sicut  materia,  ex  qua 
generatur  ignis,  anteinlroductionem  for- 
mae  ignis  semper  oportet  quod  sit  sub 
aliqua  alia  forma,  sive   aeris   sive  cujus- 

(1)  Par.  coaptando  vel  inclinando. 


(iENERATIONE.M  ET  .MuTLM  —  AUT.  II         .177 

cunque  alterius.  Cujus  ratio  est,  quia 
cum  materia  sit  cns  in  potentia,  nun- 
quam  potest  inveniri  denudata  omni 
forma.  Et  ideo,  cum  forma  ignis  nori 
possit  introduci  in  raateriam  aeris,  nisi 
sit  dispositaad  forraam  ignis  ;  oportet  ut 
materia  illa  disponatur.  Ex  quo  patet 
quodad  introductionem  forraae  necessa- 
rio  rcquiruntur  aliqua)  dispositiones 
mediae.  Sed  tamen  ad  unionem  forraae 
cum  materia  impossibile  e.st  aliquod 
raedium  concurrere.  Nam  cum  illae  dis- 
posiliones  sint  quasi  quaedom  via  ad 
substantialem  formara,  ideo  sicut  in  ter- 
raino  cessat  via,  ita  adveniente  forraa 
substauliali  cedunt  dispositiones  illce. 
Unde  non  sequitur  quod  frustra  labora- 
veritnatura.  Nam  sicut  ad  terminum  non 
potest  perveniri  nisi  per  viara,  et  tamen 
via  cessat  in  termino  ;ita  forma  nunquam 
posset  introduci  nisi  ex  virtule  illarura 
dispositionura  ;  et  taraenadveniente  forraa 
cedunt;  nec  fuerunt  frustra,  cura  assecu- 
ta3  sint  finem,  ad  quem  orant,  scilicet 
introduclionem  formas. 

Ad  quarlum  dicendum,  qiiod  res  non 
dicitur  esse  magis  composita  una  quara 
alia  solura  quia  in  ea  sint  plures  for- 
mae,  sed  polius  quia  in  ipsa  sunt  plures 
perfectionis  gradus.  Et  hocdico  in  rebus 
coi  ruptibilibus,  in  quibus  propler  earum 
impsrfeclionem  ad  muUipIicationem  per- 
fectionum  seqnitur  compositio  et  simplici- 
tatis  minoratio.  Nam  omnis  forma  seoun- 
dum  essenliam  est  principium  immedia- 
tum  cssendi  et  radix  prima  omniura 
potentiarum  suarum.  Ipsae  autera  poten- 
tiae  ejus  sunt  immediatimi  principium 
operandi.  Et  ideo,  cumessentia  secundum 
naturam  non  deficiat  in  his,  quee  neces- 
sario  exiguntur  ad  operationes  diversas 
suarum  potentiarum,  eo  quod  omnis 
essentia  suseproportionatur  virtuti;  opor- 
tet,  cum  ad  diversus  potentiarura  ope- 
rationes  diversae  requirantur  in  materia 
dispositiones,  quod  ipsa  essentia  diversas 
partes  materiae  in  diversis  constituatper- 
fectionum  gradibus  :  ut  scilicet  quasdam 
constituat    in    esse    carnis,    quasdam  in 


SuMM/E  Philos.  VI  —  37, 


578 


APPENDIX  —  DE  FORMIS 


essc  nervi,  et  sic  do  aliis,  seciinduin 
quod  virlulum  ejus  divcrsitas  reqiiirit. 
Ncque  propter  hoc  sequilur  quod  non 
sit  ibi  unum  esse  subslanliale,  sed  potius 
quod  sint  ibi  diversae  perfectiones  unam 
formamet  unura  esse  subslanliale  conse- 
quentes  :  sicut  nec  rex,  licet  habeat  om- 
nium  principum  dignitales  et  gradus, 
polest  diciquod  non  sit  unus  princeps,sed 
plures  ;  sed  potius  debet  dici  quod  rex 
ab  una  sola  poleslate,  qua;  scilicet  est 
potestas  regia,  habeat  unum  esse  et  unus 
sit  princeps  ;  ad  quod  tamen  esse  mul- 
Ise  aliae  perfectiones  consequuntur. 

Ilis  ergo  sic  piaimissis,  quando  dicilur, 
quod  anima  vei  quaevis  alia  Ibrma  unilur 
immediate  materiaj   prima^  etc,    dicen- 
dum,  quod  si  inlelligatur  de  ipsa  aniuKu 
intelleclivie    esscntia    vel     cujuscun^ine 
aiterius  forma),    non   solum  verum,  seJ 
etiam  necessarium  est  quod    immediale 
primaj  maleriie  utiialur.  Si  autem  intel- 
ligatur  de  ipsa  |)0tenlia  inlellecliva,  dicen- 
dum,  quod  non  sequilur,  quiu  illa  secun- 
dum  Philosophiun  nullius  jjurtis  curporis 
est  actus.  Si  aulem  (jiiieiusde  aliis  pulen- 
liis,  ulrum  scilicct  unianlur  maleiiit* pri- 
nuL",    dicendum    (piod    iion ;    sed    potius 
uiiiuntur    diversis    parlibus    maleriae  iii 
diversis  jam  perfeclionum  gradibus  con- 
slitulis  per  ipsam  animui  essenliam  priu- 
puraiitem   debitum  essc  et  diveisum   in 
diversia    partibus  maleriaj  suis  diversis 
virlulibus    vel    j)otentiis.    Unde   quando 
dicitur,quod  tunc  omnis  resnaluralis  erit 
sola  nuda  maleria  cum  furma  ;  patel  qiiod 
hoc   argumenliim  nihil  valel   nec  quoad 
upparenliam  nec  ipiuad  e^senliam.    Mul- 
tumenim  rudis  estipii  nescil,  quod  forma 
iii  naturalibiis  dat  aliqiiod  esse  naturaie 
et  leale  ipsi  maleriiu.  Ex  niateri:e  enim 
et     foinue    coiijiinclione    resullat    realis 
qua.>dam  nalura  cumpositi,    (pix'   nec  est 
maleria  nec  esl  forma,  sed  aliipiid  ab  his 
causatum.    l'ropler  quod  eliam  IMiiluso- 
phus  in  liiie  7.  Mitapfnjs.  (tcxt.  GO;  I.  G, 
c.  17),  ubi  quairit,  quid  sit  ipsa  rei  ipiid- 
ditus,  dicit,quud  non  ust  aliijuod  eloinen- 
lorum   compoiieiilium    rem,  sed    aliquiJ 


resultans  ex  eis.  Unde  non  sequitur,  si 
forma  immedialc  unitur  materia)  prima3, 
quod  res  non  sit  nisi  maleria  nuda  cum 
forma,  sed  potius  quod  sit  aliquid  ex 
ulriusque  compositione  resultans,  puta 
corpus  animalum  rationali  anima.  Imo 
etiam  tenendo  quod  anima  uniretur 
materice  priime  mediante  corporeitatis 
forina,  adhuc  stultum  et  puerile  esset 
dictum,  quod  homo  nihil  esset  aliud  nisi 
anima  et  maleria  prima  el  forma  corpo- 
reitatis  :  quia  cum  forma  dans  esse  cor- 
poreitatis  ipsi  corpori  non  sil  corpus, 
sicut  nec  forma  dans  esse  carnis  est  caro, 
sequeretur  quod  in  homine  non  esset  nec 
corpus  nec  caro,  sed  quod  esset  solum 
materia  priina,  et  forma  corporeilatis,  et 
forma  carnis,  et  aniina;  quo;  omnia  sunt 
ridicula.  —  Possetaulem  istaconsequenliu 
lolerari  forte  in  artiiicialibus,  in  quibus 
fornue  sunl  accidentia,  el  per  conse- 
quens  nullum  dant  esse  substanliale  :  ut 
dicamus,  (piod  domus  substantia  nihil 
esl  aliud  quam  lapides  et  ligna  elca;men- 
tum  sic  urdinata;  licet  etiam  ista  locutio 
secundum  i'hilosophum  in  7.  Melaiihys. 
{texi.  2'k  ;  I.  G,  c.  7)  sil  (1)  falsa,  ubi 
expresse  dicil,  quod  non  debemus  dicere, 
i|uud  doinus  sil  lapides  vel  lateres,  scd 
lapidea  vel  laleritia.  Unde  oliani  non 
se*|uilur,  ipiod  uiia  res  non  sit  magis 
coiujiosilum  quam  allera,  cum  major 
comjiosiliu  noii  altendalur  in  multitudino 
formarumt^olum  in  rebus  coiruptibilibus, 
ut  dicluni  est,  sed  etiam  iii  multiludiiie 
perfeclionum.  Undo  palel  quod  argu- 
meiitum  rude  habuit  fundamonlun). 

Ad  (ftiutum  diceiidiini,  quod  unum- 
quod(|ue  in  lanlum  est  unibile  alteri,  iii 
quantum  est  iii  pnleiilia  ud  illud  ;  et  himi- 
liler  unuin(|uodque  in  taiiluiu  reducil 
aliquid  in  actiim,  iii  (|uaiitum  esl  aclu. 
Kl  ideo,  cum  forma  secuiidum  esseiiliam 
suaiii  sil  uclus,  et  muteria  secuiiduin 
esseiitiam  >uum  sil  poleiitia,  nihil  requi- 
rilur  dispoiieiis  inateri.ini  vel  (lis|Mn)ens 
fonnam  |>er  muduin  inedii   habilllunlis  vi 


(X)  Flor.  fl  l'ar    m{\  liu|tro|irla. 


QU.EST.  VI  FORM.E  COMPARAT.E  AD 

conjungentis  ipsa  ad  invicem  ;  setl  se  ipsis 
disposita  sunt.  Unde  quod  dispositiones 
inducantur  in  materiam,  hoc  non  est  quia 
essenlia  primae  materiae  de  se  non  sit 
unibilis  formae  ;  sed  quia,  ut  dictum  est, 
ante  generationem  materia  est  sub  forma 
contrarii,  nec  potestilla  abjici  ac  per  hoc 
alia  introduci,  nisi  materia  ad  contra- 
riumdisponatur.  Undepatetquoddisposi- 
liones  necessarise  suntad  introductionem 
forma3,  et  non  ad  unionem. 

ARTICULUS   Ifl 

UTRUM  NON  REMANENTIBUS  FORMIS  ELEMEN- 
TORUM  IN  MIXTO  POSSINT  REMANERE  ALl- 
QU^  QUALITATES  VEL  VIRTUTES  ELEMEN- 
TORUM   E^DEM    NUMERO. 

Ad  tertium  (1)  sic  proceditur.  Videtur 
quod  corruptis  in  mixto  elementorum 
forrais  possint  remanere  aliqu.ne  qualita- 
tes  eaedem  numero  in  generato  et  cor- 
rupto. 

1.  Dicit  enira  Philosophus  in  2.  de 
Generat.  (ft;a:f.  25  ;  c.  4),  quod  in  haben- 
tibus  symbolum  facilior  esttransrautatio. 
Cujus  rationem  assignans  dicit,  quod 
non  est  tanta  contrarietas  ;  ubi  etiam 
dicit,  quodcomraunia  manent.  Sed  multa 
inveniuntur  comraunia  in  generato  et 
corrupto,  sicut  corporeitas,  diaphaneitas 
et  multa  hujusraodi.  Ergo  aliqua  acci- 
dentia  manent  ibi  eadera  numero. 

2.  Prseterea,  quidquid  non  habet  con- 
Irarium,  in  illud  non  potest  esse  trans- 
mutatio.  Sed  hujusraodi  coramunia  non 
habent  contrarietatem  in  generato  et 
corrupto,  quin  potius  liabent  similitu- 
dinera.  Ergo  in  ipsis  non  erit  transmuta- 
tio. 

3.  Prseterea,  cura  in  generatione  con- 
currant  et  abjectio  et  introductio,  aut  in 
eodera  instanti  una  forraaabjicitur  et  alia 
introducitur,  aut  in  alio  et  alio.  Si  in 
eodera,  ergo  cum  corruptio  terrainetur 
ad   non   ens,  generatio  autem  ad    ens, 

(1)  Edit   Ven.  qucesf.  17. 


GElXERATIONEM  ET  MOTU.M  —  ART.  III       579 

simul  in  eodem  instanti  aliquid  erit  ens 
et  non  ens.  Si  autera  in  alio  et  alio,  cum 
inter  qua^libet  duo  instantia  cadat  lera- 
pus  raediura,  ex  quo  terrainus  corruplio- 
nis  est  non  ens,  vel  oportet  dicere  quod 
in  illo  raedio  teinpore  raateria  sit  absque 
aliqua  forraa,  quod  est  impossibile ;  vel 
quod  ibi  remaneant  aliqua  accidentia 
cum  ipsa  corporeitate. 

4.  Pra^terea,  sensus  non  decipitur  in 
proprio  objecto.  Sed  nosvidemus  ad  sen- 
sum,  quod  quaedam  accidentia  remanent 
in  raortuo  eadcm,  quae  fuerunt  in  cor- 
pore  vivo,  sicut  lineamenta  et  figura  et 
hujusmodi.  Quare  oportet  concedere, 
quod  ibi  sint. 

5.  Prseterea,  tam  unio  quara  introduc- 
tio  forraaein  materiam  secundum  sentcn- 
tiam  Philosophi  in  8.  Melaphys.  est  per 
actionem  agentis  ;  sed  cura  actio  agentis 
sit  accidens,  requirit  subjectum  aliquali- 
ter  in  actu  :  quare  necessario  oportet 
dicere,  quod  remaneat  ibi  corporeitas 
cum  aliquibus  aliis  accidenlibus. 

6.  Praeterea,  idem  videtur  ex  actione 
qualitalum  elementarium. 

In  conlrarium  est  :  1.  quia  cum  ratio 
suppositi  in  raateria  causetur  ex  forma 
substantiali,  oportet  ut  per  separationera 
formse  substantialis  a  materia  corrum- 
patur  suppositum  seu  individuura.  Sed 
destructa  priraa  substantia,  quae  hoc  no- 
mine  suppositi  vel  individui  appellatur, 
irapossibile  est  aliquid  aliorumreraanere, 
secundura  Philosophum  in  Pra^dicamen^ 
tis. Evgo  impossibile  est  ut  in  generato  et 
corrupto  aliquod  accidens  raaneat  idem 
nuraero. 

2.  Praeterea,  principio  mutato  necesse 
est  principiata  mutari.  Sed  diaphaneitas 
et  corporeitas  et  hujusraodi  causantur  a 
composito,  quia  nec  materia  nec  forma 
per  se  alicujus  accidentis  causa  esse  po- 
test.  Ergo  oportet  necessario  ut  omnia 
illa  rautentur. 

3.  Praeterea,  raritas  et  densitas  sunt 
primge  dispositiones  et  qualitates  mate- 
uae,  ac  per  hoc  ad  mutationem  illarum 
oportet  mutciri  omnes  aliasqualitatcs.  Sed 


580 


APPENDIX 


illae  mulanlur,  ut  per  se   patet.   Ergo  et 
omnes  aliie. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  cum  onine 
accideijs  a  subslanlia  suae  naturce  Irahat 
originem,  el  ?ui  esse  conservationem,  co 
quod  accidentis  esse  cst  inessc,  secun- 
dum  Boeliiium  et  Plnlosophum  ;  ex  quo 
per  corruplionem  substantia  rei  corrum- 
pitur,  impossibile  est  omnino  ut  ali^pia 
forma  vel  aliquod  accidens  seu  aliqu:i 
dispositio  eadem  numero  maneat  in  ge- 
neralo,  qua?  fucrat  in  corruj)lo. 

Nam  cum  forma  substantialis  immc- 
diate  uniatur  materiic  primtc,  ut  supra 
oslensum  esl,  materia  prima  aulem  de 
se  bit  sola  |)Olentia  ;  opurtet  ut  omnisres 
ab  ipsa  furma  subslanliali  et  suuai  esse 
habeat  et  suie  quidditatis  nalurum.  ICt 
cum  omne  quod  subsistit  in  (l)natura, 
subsislat  per  hoc  quod  ejus  esserilia  est 
perfecta  per  esse,  oporlel  ulterius  ut  ra- 
tionem  supposili  vtl  subjecli  el  sub^is- 
tentis  (2)  in  aclu  acquirat  a  forma.  Quare 
cum  in  gener^alu  ct  cor'i'Uplo  ^iit  ulia  el 
alia  substantialis  formu,  oporlet  dicerc, 
(]uod  :;it  ibi  aliud  et  aliud  &iipposilum  vel 
sultjeclum.  £t  cum  omne  quo.l  fil,  lialex 
contrurio,  secundum  Philosoplium  iu  1.  cl 
in  l>.  Phys.;  ea  autem  qux  ijunt  iu  cjdem 
sjpecie,  impossilide  sil  ad  invicciu  contra- 
lielalem  liabere;  >equiliir  ullerius  qtiod 
generalum  el  coiruplum  halical  ralio- 
nem  iion  soluiu  diver;oruiu  numero  ve- 
rum  eliam  divursorum  in  specie  subjec- 
loruin.  Quure  si  ibidem  ruancrel  alicjuod 
accidens  idem  numero,  sequerelur  primo 
quod  accidens  tnnsirel  de  subjcclo  in 
8'ibjectum,  subjeclum  dico  divoi.-urti 
specie;  quo  l  est  impussihile.  Sicunito 
vero,  cum  accidens  sit  di^posilio  sub- 
stantix',  setiUL-rolur'  ({uud  cadeiu  disposi- 
lio  nuiueio  essct  oppositururii  el  divei.-o- 
rum  iii  specic.  Qua;  cuiu  sinl  iin|>ossibi- 
Ira,  diccndiim  sirupliciler,  i|Uud  iiihil  in 
generato  et  corrujilu  potesl  idem  numeru 
remaneie. 

4«-/ 7)n/n((//i  diceudum,   ipiud    elciurnla 

(1)  J'nr.  matcria. 

(t)  l'ar.  KubklidcnUu). 


DE  FORMIS 

non  dicuntur  habere  symbolumideo,  quia 
aliqua  forma,  in  qua  conveniunt,  non 
destruatur  ;  sed  quia  minor  est  contrarie- 
tas  conti^arii  ad  medium  quam  contrarii 
adextremum,  ideo  facilior  transmutdtio, 
eo  quod  nou  oportet  quod  sit  aliquid  per 
se  corrumpens,  sed  corrumpitur  solum 
per  accidens  illud  commune  vel  symbo- 
lum ;  et  quando  dicilui',  quod  manent 
communia,  verum  est  eadera  specie,  sed 
non  numero,  quia  hoc  est  impossibilc. 

Ad  secundnm  dicendum,  quod  illa  pi'o- 
po^itio  lcuet  in  his  in  qutC  per  sc  aliquid 
mutatur  (l)  vel  iu  quai  per  sc  corrumpi- 
tur.  Iliijusmodi  auteni  sunt  communia  ; 
nec  p  r  se  corrumpunlur,  sed  per  acci- 
dens,  ut  dictum  cst ;  nec  in  ea  aliquid 
per  se  mutatui-. 

Ad  terlinni  dicendum,  quod  circa  islud 
argumenlum  diversie  dantur  soluliones. 
Sed  omissis  opinionibus  aliorum  et  ea- 
rum  impr'obationibu3,  dicendum  secun- 
dum  sentcnliaai  IMiiIosophi  in  8.  Pfiys. 
{text.  GU;  c.  8),  quod  cum  tempus  noii 
cuinponatur  ex  inslanlibus,  sicut  inter 
lineam  et  punctum  nullum  e&t  medium, 
ila  nec  inler  teinpus  ct  ipsum  nunc.  Et 
idto  (juandocunque  cx  aliquo  currujdo 
aliquid  gener'alur,  materia  in  ullimo  in- 
slanti  esl  sub  foriua  nova,  in  tolo  aulem 
piiecedeiili  lempore  est  sub  fonna  abji- 
cienda.  Lnde  sicut  non  est  mediuiu  inler 
nuiic  el  lempus,  ita  nec  inter  abjcclio- 
iicm  uhiusformuj  et  introduclioneiu  altc- 
rius.  Llnde,  quaiido  dicitur,  ({uod  vel  in 
alio  vcl  in  eodciii  iii>taiiti,  dicendum, 
(piudcum  in  mutalionibus  subitis  pr'uprie 
i.uii  sit  licri,  sed  facluiu  esse,  si  geiicrd- 
tio  et  coirupliu  propiic  el  slricle  suinan- 
tur  pi'uut  sunt  mutationes,  dico,  qu^d  in- 
tioduclio  et  abjectio  prout  sonant  lieri 
vcl  moturn,  nec  8unt  in  eodcm  in^lunli 
iicc  iii  diverso,  sud  in  lempore;  si  auteiu 
sumantur  proul  dicunt  mutationeti  subi- 
tut),  sic  iii  eudciu  inslanti  e.sl  ubjorluia 
es8e  cl  inlruductum  esse.  Lil  lioo  nuii  Cdt 
iiicoiiveiiiens,    cum    ipsa    ubjectiu   unius 

(1)  Flur.  tt  Par.  omitl.  v«t  lo  qu.v  i>or  »0  corruw- 
l>uur. 


On.t:ST.  VI  FORM.K  GOMI'.\R.\T.K  AD 

sit  inlrodiiclio  alterius,  — El  quando  dici- 
tnr,  quod   termini  sunt  opposili,  scilicet 
cns  et  non    cns  ;   dicendum,  quod  licet 
sint  oppositi,  non  tamen    respeclu  ejus- 
dem,  et  non   possunt    simul   esse.  Nam 
quando  ex  aere  factus  est  ignis,  corrup- 
lio  terminatur  ad  non   aerem,  generatio 
autem  ad  ignem.  Simililer  autem  eadem 
matoria  et  est  non  aer  et  estignis;  prop- 
lerquod   etiam    dicit   Philosopiius,  quod 
semper  mater-ae  est  annexa  privatio.  Nec 
est  intelligcndum,  quod    licet    corruptio 
aeris  terminetur  ad  non  aerem,  non  ter- 
minetur  ad  non  ens  simplicifer,  vel  quod 
remaneat   ibi  aliqua    forma.    Nam    cum 
forma    aeris    uniatur   immediate  primse 
materia»,  idem  est  terminari   ad    nonae- 
rem,  quod  ad  non  ens  simpliciter.  Quod 
autem  illud  non  enssimpliciter  in  eodeni 
instanti  per  aliam  formam  fiat  el  factum 
ons  actu  sit  —  quia  idem  est  ibi  fieri  et 
factum  esse  — ;  hoc  est  per  accidens,  in 
quanlum  alia  forma   est  introducta,    eo 
quod  corruplio  unius  est  generatio    alte- 
rius.  Non  autem    dico  a  per  accidens  », 
quia  non  per  seintendatur  ab  agente,  sed 
quia   non  ex  virlute   abjectionis    formas 
seu  non  entitatis  dicilur  quod  determina- 
ta  quaedam  alia  forma,  puta  ignis,  intro- 
ducla  sit. 

Ad  quaHum  dicendum,  quod  objectum 


GRNF<m.\TIOXK.M  ET  MOTUM  —  ART.  III       HSl 

proprium  sensus  visus  est  color.  Ille  au- 
proprium  sensus  visus  est  color.  Ille  au- 
Ex  hoc  aulem  potiiis  liaberetur,  quod  non 
remanerel  ibi  idenlitas  formarum,  quam 
contrariuin.  Forma  vero  subslanlialis,  et 
idem  et  diversum  polius  pertinent  ad 
inlellectum  quam  ad  sensum;  et  ideo 
utrum  haec  sint  eadem  numero  vel  non, 
non  est  sensus  judicare,  sed  inlellectus. 

Ad  quinlum  diccndum,  quod  unio  for- 
ma)  cum  materia  non  est  aclio  agentis 
proprie  loqucndo,  sed  est  effectus  vel  ter- 
minus  actionis  ipsius;  actio  autem  cjus 
prsecedit  unionem  tamquam  causa  cfFec- 
tum  :  et  ideo,  cum  anto  ultimum  inslans 
unionis  matcria  sit  sub  actu  formae  abji- 
ciendce,  non  est  inconveniens  in  ipsa  fun- 
dari  et  recipi  actionem  agentis.  —  Quodsi 
dicatur  iterum  de  unione,  quod  est  acci- 
dens  ;  diccndum,  quod  unio  cum  sit  su- 
bita  mutalio,  in  ipsa  est  idem  uniri  ct 
unitum  esse;  tale  aulem  accidens  funda- 
bilur  in  ips:i  substantia  jam  unita,  sicut 
et  creatio  in  creatura. 

Adsexlum  dicendum,  quod  ex  hoc  non 
concluditur  identitas  numeri,  sed  spe- 
ciei  (1). 


(1)  In  editione  Parisiensi  subjungitur  :  «  Et  sic 
«  cumlaude  Dei  flniuntup  quicstiones  de  formis, 
„  quisitbenedictus  in  sfecula  sseculorum.  Amen.  » 


QUESTIO  DE  PRINCIPIO  INDIVIDUATIONIS 


(1) 


CFR.   SLTRA  IN  xMETAPHYSlCA  Q.  24,  A.  3  ET  i. 


[ArT.  I.     QUODNAM    SIT     PRINCIPIU.M     INDIVI- 
DUATIONIS    IN    RFBUS    CORPORALirtUS.] 

I.  Qii.Tslio  esl,  ulruni  principium  indi- 
viduationis  shmaleria  in  corporalil)US. 
Et  videtur  quod  non. 

1.  Nam,  sicul  dicit  I'>ichardus,  in  suh- 
slantiis  spirilualii»us  et  corjtoraliljus  est 
individualio  jjor  qualilates  ;  sed  qualitas 
est  accidens  :  ergo  etc. 

2.  PrcXterea,  id  quod  est  unicuni  et 
indivisum,  non  potcst  esse  princij)ium 
individuationis  ;  sed  materia  est  liujus- 
modi  :  ergo  etc. 

.3.  PrO'terea,  Pliilosophus  dicit  2. 
Pliijs.  (text.  76  ;  c.  8),  quod  diversitas 
secundum  maleriam  est  propter  diversi- 
talem  quao  est  secundum  formam  ;  er^'0 
foiina  est  principium  individuationis. 

/i.l'raeterea,secuiidMm  Iloethium  divtM- 
silas  (juae  est  secundtnn  i,'enus,  dividitur 
coiitra  diversilulem  secumlum  numeruiu  ; 
sed  diversitas  j:enerum  c.>-l  quorum  non 
esl  una  materia  :  eiyo  diversilas  secun- 
dum  numerum  est  (|uorum  rst  uiia  mate- 
ri.i  ;  i<:itur  materia  iioii  est  principium 
individuationis. 

\j.  I*ra3terea,  illud  (piod  dat  diversum 
esse  actu,  est  tuta  causa  individualiunis  ; 
sed  forma  est  hujusmodi  :  eiyo  etc. 

0.  l'ia;lerea,cum  individuatio  sit  quii.'- 
dam  rei  dclermiiiatio,  illud  videlur  essc 
principium  iiitiividualioni.s,  ipiod  t'st[)riii- 
cipiiim  determinationi.-.  Sed  principium 
determinationis  est  dilVtTcntia  suhstan- 
lialis   ;    tpiuil   |»alet,   quia    per    dillcrcn- 

(1)  l)u  liuc  iiiKi-^Undi-,  i|u;>7  probe  OHt  dUlin- 
fiiomla  ab  0/>i«»c.  TJ  .^.iiioti  Tliuiuu)  viilo  t-a  qiKo 
pruratl  Muniui» 


tias  conlrahunlur  genera,  a  quibus  in- 
choatur  delerminalio.  Ergo  diflerentia 
substantialis  est  principium  individtia- 
tionis. 

7.  Praeterea,  si  materia  est  causa  indi- 
viduationis  :  aut  sibi,  quod  esse  non 
pott^st,  quia  ipsa  sccundiim  se  non  est 
individuum  ;  atil  form;e,  (juod  non  cst 
possibile,  quia  ab  eo  a  quo  res  liabet 
esse  habet  individuum  esse;  sed  materia 
non  est  causa  exislendi  formoe,  iino  e 
converso  :  ergo  ;  neque  eliam  compo- 
silo,  quia  in  composito  non  est  nisi  forma 
et  maleria  lamquam  principales  partes. 

8.  Pra^erea,  materiadeso  sive  secuii- 
dum  se  considerata  ost  punrtualis  et 
indivisibilis  ;  ergo  non  ost  causa  divor- 
bitatis  numeralis. 

Std  conlra  est  :  \.  (iuia  videtur  quod 
materia  sit  tota  causa  iiidividiiationi.s  per 
hoc  quod  dicilur  in  lib.  l'Usyicont)n, 
quod  materia  est  id  pcr  quod  composi- 
tum  habet  quud  sit  tangibiio  el  sensi- 
bile  ;  sed  id  per  quod  cum|)Ositum  esl 
tangibilo  el  sensibile,  eal  causa  indivi- 
duationis  :  ergo. 

2.  Prieterea,  quod  esl  caiisa  diversita- 
tis  eorum  qu:e  sub  specie  cuntinenlur, 
videtur  e-s.st;  causa  individuatioiiis  ;  sed 
maleria  esl  htijusmodi  ;  uiide  Philoso- 
plius  dicit  7.  Melitfftiftt.,  quotl  C.allias  et 
Socrates  sunl  diversi  prupler  materiam  ; 
et  sic  itlem  tpiod  pritis. 

3.  Pra'leiea  ,  illud  viilelur  esse  lola 
causa  individuatiunis,  ad  (|uod  indivi- 
dualiu  ^equitur  tlc  neceaailato  et  uni- 
versaliler,  ( t  a  «juo  ejus  oppo»ilum  de 
iiecessilalo  el  univer.-ialiter  removelur  ; 
bod  maluria  0^1  hujuMiiudi ;  cujun  slgnuiu 


ART.  I  PRINCIPIUM  INDIVIDrATIONIS  IN  IIEBUS  CORPORALIBUS 


est,  quia  ad  maleriale  esse  sequitur  uni- 
versaliter  et  de  necessitate  individuatum 
esse,  et  removetur  universaliter  omne 
quod  est  ejus  oppositum  ;  ergo  etc. 

4.  Sed  dices,  quod  materia  est  causa 
individuationis  non  tota,  sed  sine  qua 
non.  Sed  contra,  subtracta  causa  sine 
qua  non,  subtrahitur  ejus  efTectus  ;  sed 
subtracta  materia  non  tollitur  individua- 
tio  ;  quod  patet,  quia  quaedam  sunt  im- 
materialia,  et  tamen  sunt  individua  : 
ergo  materia  non  est  causa  individua- 
tionis  sine  qua  non. 

II.  Sed  contra  videtur  quod  forma  sit 
tota  causa  individuationis  :  — 

1.  quia  dicit  Philosophus  in  2.  de 
Anima,  quod  forma  facit  materiam  hoc 
aliquid  ;  sed  quod  facit  esse  hoc  ali- 
quid  facit  esse  individuuni  :  ergo  indivi- 
duationis  causa  est  forma. 

2.  Praeterea,  id  quod  finit  et  determi- 
nat  communitatem  ahcujus,  est  princi- 
pium  distinctivum  ;  sed  forma  est  hujus- 
modi  ;  constat  enim  quod  forma  determi- 


r)83 

multiplicabili  per  lalos  partes,  sicut  est 
communitas  generis.  Unde  individuum 
est  incommunicabile  ;  et  ex  hoc  habet 
quod  csse  ejus  non  est  per  alia  suppo- 
sita  ;  et  ideo  oporlet  quod  sit  per  se  sub- 
sistens.  Et  quia  hoc  non  potest  esse  nisi 
percomplementum  formae  determinantis, 
sequitur  quod  sit  ulterius  quid  comple- 
tum  in  natura  detcrminata. 

Ex  eo  vero  quod  est  divisum  ab  aliis, 
rationem  ejiisoportet  accipere  secundura 
quod  aliquid  ab  aliis  dividi  potest.  Divi- 
sum  secundum  Boethium  dicitur  triplici- 
ter  :  aut  secundum  genus  aut  secundum 
speciem  aut  secundum  numerum  ;  et 
hic  est  triplex  modus  indivisionis.  In 
individuo  enim  composito  in  genere 
substantiae  est  Iria  considerare,  scilicet 
raateriam,  formam,  et  composilum,  quod 
substat  accidentibus.  Necesse  est  ergo 
hanc  triplicem  diversitatem  reducere  ad 
aliquod  istorum  trium,  scilicet  mate- 
riam,  formam,  vel  compositum.  Unde 
nomina  omnium  quae  ponuntur  in  linea 


nat  materiae  communilatem,  et  facit  eam     praedicamentali    ad  haec  reducuntur,   ut 


stafe  sub  certa  forma  et  sub  certis  acci- 
dentibus  :  ergo  forma  esl  principium 
distinctivum  materiae,  et  sic  est  indivi- 
duationis  causa. 

III.  Sed  videtur  quod  accidentia  sint 
tota  causa  individuationis. 

Illud  enim  quod  solum  facit  rem  sen- 
sibilem,  est  tota  causa  individuationis  ; 
sed  res  non  est  sensibilis  nisi  per  qua- 
litates,  quia  de  rebus  nihil  accipit  sensus 
nisi  qualitates  :  ergo  accidentia  sunt  tota 
causa  individuationis 


genus,  species,  et  differentia.  Nam  no- 
men  generis  sumitur  a  materia,  nomen 
differentiae  a  forma,  et  nomen  speciei  a 
composito.  Diversitas  ergo  generis,  sive 
divisio  quae  est  secundum  genus,  redu- 
cilur  ad  materiam,  quia  genus  sumitur 
a  raaleria,  et  materia  est  causa  diversi- 
tatis  quae  est  secundum  genus.  A  parte 
enim  materiae  accipitur  diversitas  gene- 
rum  in  diversis  praedicamentis,  et  etiam 
in  eodem  praedicamento,  sed  diversi- 
mode.   Nam    cum  genus    sit   principium 


Respondeo  dicendum,  quod  de  ralione     cognitionis,    eo    quod    per   ipsum   datur 


individui  duo  sunt  principaliter,  scilicet 
quod  sit  indimsum  in  se,  et  divisum  ab 
aliis.  Ex  primo  enim  habet  quod  dicat 
privalionem  divisibilitatis  in  partes  sub- 
jectivas  ;  unde  individuum  dicitur  quod 
non  est  multiplicabile  in  partes  subjecti- 
vas  sive  in  partes  quantitativas.  Unde 
ulterius  habet  ex  hoc  quod  opponitur 
communilati  sive  non  multiplicabili  per 
talespartes,  sicut  est  communitas  naturae 
divinae  respectu  trium  personarura  ;  sive 


definitio  rei  cognoscibilis,  quse  quidem 
definitio  secundura  Philosophura  datur 
cognoscendi  gratia  ;  materia  vero  cum 
secundum  se  sit  incognita,  sed  diversi- 
tas  generis  reducitur  ad  eara  :  oportet 
quod  reducatur  non  secundura  quod  est 
incognita,  sed  secundura  quod  est  cogno- 
scibilis. 

Est  autem  materia  cognoscibilis  altero 
diiorum  modorum,  uno  scilicet  modo 
secundum    analogiam   ad    forraam,    ut 


584  APPENDIX  - 

dicilur   1.  Phys.   {iexl.  69  ;    c.    7),   alio 
modo  pcr   propriam  formam  expressam, 
et  in  natura  determinalam.  Etsecunduni 
hunc  dupliccm  ipsius  cogiiilionis  modum 
accipitur   diversimode   diversitas    gene- 
rum  primorum,  id  est  decem    prsedica- 
mentorum,  est   generum   subalternorum 
in  eodem  prseJicamento.  —  Pnmo  ergo 
modo  materia  et  cognoscibilis  per   ana- 
loffiam   a  1   formaai.    Nam  sic    se    hubet 
prima  materia  a  1  omnem  formani,  sicut 
litrnum  ad  artem   fabri    hc-narii  ;  et  hoc 
modo  secunduin  quod  se  habet  in  diversa 
analogia  ad  formas  primorum,  causalur 
diversilas    generis  in   diversis   pitedica- 
mentis,  quia    aliam  analogiam  habet  ad 
subslantiam    ut   ad  id    cujus    est   pars, 
aham  ad  quantilatem  sicut  admonsuram, 
aUam  ad  qualitatem  ^iciil  ad  denomina- 
tLonem.  Est  enim  materia  pars  sub>tan- 
tia;  mensurata  quantilato  et  denominala 
qualitate.   Omnia   autem  alia   accidenlia 
rrcipiunt  abquam  comp.iralionem  ad  m;i- 
leriam,  ratione  cujus    dislinguuntur,  et 
ipsa  comparatur  ad  omnia    gencra  sicul 
ud  diversas  forinas,  ex  quai  um  analogia 
ipsa    habet   cognosci    et    di.slingui.    — 


DE  PRlNCIPrO  INDIVIDUATIONIS 

quando  participat  solum  esse,  ct  non 
vivere  aiit  senlirc,  ut  in  lapide;  in  alia 
vero  ad  formam  quae  est  vilae  vel  vivere 
vel  animalum  esse,  ut  in  plantis;  quan- 
doque  autem  ad  sentire,  ul  in  brutis; 
(luandoque  vero  ad  intelligere,  in  homi- 
nibus.  Iterum  in  quibusdam  gradibus 
naturarum  invenilur  simihludo,  et  im- 
pressio  primi  actus  recepta  absque  ali- 
qua  maleria,ut  in  angelis;  in  quibusdam 
autem  absque  maleria  corruplibili,  ut  in 
superioribiis  corporibus;  in  quibusdara 
vero  in  maleiia  corruptibili,  ul  in  gene- 
rabilibus. 

Notandum  ergo,  quod  in  istis  gradibus 
naturalium  est  lalis  ordo,  quod  in  illis 
quai  communicant  in  materia,  scmper 
poslerius  el  perfectius  habel  (juidiiuid 
liabet  prius  ol  imperfectius,  et  ali^piid 
plus.  Et  hoc  ctiam  tenet,  si  non  commu- 
nicant  in  maleria,  duinmodo  id  quod 
hubet  |)riu8  el  imperfectius,  condilioni 
non  repugnet  peifectioris.  Et  ideo  cum 
in  diversis  pailibus  materiai  invenialur 
dilTerens  simililudo,  seu  impressio  primi 
actus,  et  unus  gradus  abundet  ab  alio, 
ot  conlineat  ejus   perfectionem,  el  plus, 


Secimdo  vcro  modo  maleria  cognoscitur  et  alius  consequenler  deficiat  ab  eo  in 
per  propriuin  formam,  (luam  habol,  per  .ili(|uu  simililudine  primi  actus;  necesso 
quam  habet  os>e  in   uctu  ;  el   hoc  inodo     est  quod    in    omnibus   aliipiid    idom   sit 


habet  quod  sit  cuusa  diversilalis  gene- 
rum  in  eodeni  prac  li(!uinonlo.  r.um  enim 
inatoria  secunduin  se  sit  pura  polenlia, 
Deiis  aulem  purus  actus,  lorma,  qua.*  esl 
perfoclio  ipsins  matoriie  tt  actus  ejns, 
|)or  (pi.im  habet  muleriu  cognor^ci,  non 
e.st  uliud  nisi  <|iiu)dam  similitutJu  actus 
primi.  Nihil  «'iiim  aliud  est  potenlia  roci- 
pere  forinam,  (pium  |iarlicipjic  siinilitu- 
dinem    ipsius  uctus   primi    iinperfectain, 


cominuno  inler  gradus,  quod  substerna- 
lur  formis  contrariis,  ila  quod  in  uno 
.sub,-ternatur  perfectioni,  ot  in  ulio  impcr- 
foctioni.  Ex  (pio  in  grudibus  nuturarum 
invenitui"  communiler  j)erfoclio  ol  imper- 
leclio,  abundunli.i  ol  dorccliis  :  vorbi 
gruliu,  corpus  animaluni  (|U0(1  ust  planta, 
deficit  a  corporo  animalo  .sontsitivo  (|U0(l 
•  -i  uniinul ;  el  ox  hoc  oporlet  quod  sub- 
sternutur  dcfoclui  el    impcrfectiuni  quo) 


ut  scilicet  ij)suin  compusiluin  ex  maloria     est  insonsibililus.  El  idem  cor|>us  aniina- 


et    forma   sit    ({uodlain    modiuin    intor 
potentiam  puiain  et  actum  piirum. 

IIxc  auloin  siinilitudo  non  est  oinnino 
cadem  in  omnibus  parlibus  mutoria;,  sod 
diversa  in  diversis,  srcundum  diversm 
gradus  natunu  :  (piiu  in  (piadum  paile 
inulerix'  p^irlicipat  ulitpiid  do  .similitii  lino 
ipsius  actus  ud  .suluni   subsislonlium,  til 


tuin  in  alio  gradu,  scilicot  in  unimali, 
substernitur  sen.sibilitjti,  (pKuost  porfoc- 
lio;  ot  sic  do  aliis.  El  idoo  id  quod  cot 
commune,  scilicotcorpiisunimalum,  qiiod 
utiiqiio  foriiKO  substornilur,  ost  ul  gcnus 
iis|*eclu  omiiium  nuluraruin  parlicipan- 
liuin  uctuulitor  dnlus  form.H. 

(i('nei'.'ilil(*r  igiliir  l^Mion  liim  est.   qnttd 


ART.  I  PRINGIPIUM  INDIVIDUATIONIS  IN  REBUS  CORPORALinUS 


5S5 


in     omnibus    his   gradibus    naturarum  enim    anima    rationalis    est    differentia 

materia    acccpta   cum   communi    forma,  iiominis,  cum  de  liomine  non  prajdicelur, 

seu    similiLudine  primi  aclus,  constiluit  sed    animam    rationalem    habens,    qnol 

genus.  Verbi  gratia,  materia  accepta  cum  significat  hoc  nomen   «  ralionale  j,  cui 

forma,  vel   polentia  cum  aclu,  facit  hoc  animal  substernilur,  cum   ejus  opposita 

genus  quod   est  subslantia  ;  haec  aulem  differentia:  quia  dicimus  animalium  aliud 


cum  corporeitate  facit  genus  quod  est 
corpus ;  baec  autem  cum  anima  facit 
corpus  animatum  ;  et  haec  cura  sensitivo 
facit  genus  quod  est  animal. 

Seciindum  ergo  hunc  processum, 
•  manifestum  est  quod  id  quod  est  poste- 
rius,  forma  est  respectu  prioris,  et  plus 
recipit  de  similitudine  primi  aclus;  et  id 
quod  est  prius,  est  maleriale  respectu 
sequentis,  et  in  ipso,  loquendo  physice, 
materialiler  continetur.  Et  quia  iogicus 
de  materia  non  curat,  eo  quod  solum 
formale  considerat;  ideo  ponit,  omnia 
ista  genera  in  uno  genere  convenire,  et 
nullo  modo  genere  differre.  Sed  quia 
physicus  considerat  materiam  simul  cum 
forma,  etvidet,quod  materia  secundum 
diversas  partes  diversis  perfectionibus 
informalur;  et  iterum  videt,  quod  ahqua 
similitudo,  et  impressio  actus  recipitur 
in  materia  quse  est  in   polentia   ad  for- 


ralionale,  aliud  irrationale.  Et  quia  dif- 
lerenlia  adveniens  generi  constituit  spe- 
cienijSicut  forma  materise,  ideo  diversitas 
specierum  causatur  ex  diversitatc  diffe- 
rentiarum.  Ex  quo  manifestum  ex  quod 
tam  species  quam  differenliae  respiciunt 
id  quod  est  formaie  in  re,  ct  inJc  ori- 
ginantur,  genus  autem  rcspicit  ipsam 
materiam. 

Diversilas  igitur  numeralis  in  causa 
individualionis  nec  esl  tantum  a  male- 
ria,  sicul  quidam  dicunt,  nec  tantum  a 
forma,  utdicunt  alii,  nec  lantum  ex  aliis 
accidentibus  determinantibus,  ut  dicunt 
alii ;  ex  ulrisque  tamen  individuatio  ha- 
bet  causam. 

Sed  circa  hoc  sciendum,  quod  cuna 
quseritur  quid  sit  principium  individua- 
tionis,  non  quasritur  tantum  de  principio 
materiah,  quia  individuatio  habet  princi- 
pium  effectivum,   [quod]  in  arlificialibus 


mam,  aliqua  autera  in    raateria  quse  est  quidem  est  artifex,  qui  dividendo  de  uno 

soium  in  potentiaad  ^<6^,  aliqua  autem  in  ferro   facit   duo   frusta  ;   in  naturalibus 

nuUa  materia,  ut  in   angelis  ;  ideo   dicit  autem  generans,  cum  de  sua  substantia 

omnes  illas  naturas  ad   invicera  genere  facit  aliud,  ipse  est  causa   dislinctionis. 

differre.    Et   ideo  aliqua    dicuntur   esse  Habet  etiara  principium  finale,  et  hoc  est 

ejusdem  generis  secundum  logicum,  quse  conservatio  specierum  :  quia  propter  hoc 

non  sunt  ejusdem  generissecundum  phy-  est  raultiplicatio  et  distinclio   individuo- 


sicura  vel  raetaphysicura. 

Patet  igitur  quod  raateria  est  princi- 
pium  et  origo  diversitatis  generura  in 
diversis  pra)dicamentis,  et  eliam  in  eo- 
dem.  Patet  etiara  quod  licet  genus  non 
sit  raateria  per  essentiara  (quia  tunc  non 


rura,  ut  conservetur  et  salvetur  esse 
specierura.  Principium  autem  forraale  est 
ipsa  forraa  terminans  raateriam.  Mate- 
riale  vero  ipsa  raateria  terminans  for- 
mam.  Manifestativura  etiara  sunt  ipsa 
accidenlia   distinguentia   ipsura   ab  aliis 


prsedicaretur  de  specie,  cura  raateria  sit     quantura  ad  apparentiara  et  aspectum. 


pars),  taraen  ratio  generis  sumitur  ex  eo 
quod  est  maleriale  in  re,  ratio  vero  dif- 
ferentiae  sumilur  ab  eo  quod  est  formale, 
sive  perlineat  ad  perfectionera  sive  ad 
iraperfectionera,  sive  ad  habitura  sive  ad 
privationera  :  quia  ratio  diflerentise  ab 
illis  forrais  accipitur  quibus  substernitur 
ipsura  genus,  uljara  ex  dictis  patet.  Non 


Sed  notandura,  quod  cum  individuura 
sit  quid  corapleturain  actu  et  subsistens, 
raaleria  et  forraa,  quibus  conslituitur  in 
esse,  erunt  principia  et  causa  individua- 
tionis.  Sed  quia  nec  raateria  per  se  et 
absolule  sunipta  et  sirapliciter  potest  esse 
pars  hujus  individui,  sed  liaec  raateria 
signata ;  et  simiHter  nec  forma  siraplici- 


586 


APPENDIX  —  DE  PFllXCIPIO  INDIVIDrATlONlS 


ter,  sed  in  quantura  haec  :  ideo  nec  mate- 
ria  nec  forma  sirapliciter  acceplae  sunt 
principia  individuantia,  cum  sint  partes 
nalurse  coramunis  sive  speciei,  et  non 
natura)  particularis.  Et  licet  forraa  et 
raateria  rautuo  se  terrainent,    quia  cum 


[ArT.  II.  QUODNAM  SIT  PRINCIPIUM  INDIVI- 
DUATIONIS  IN  SUBSTANTIIS  SPIRITUALI- 
BUS.] 

Sed  lunc  videtur  qua^rendura,  quid  sit 


materia  sit  potentia  ad  plures  forraas,  per     principium  individuationis  in  subslantiis 


hoc  quod  habet  unura  actura,  jara  non 
potest  aliura  subire  actura,  nec  etiam  est 
in  polenlia  ad  formam  jam  receptam,  et 
sic  terminalur  per  formara  ;  similiter 
etiara  cura  forraa  secundura  se  sit  inulli- 
plicabilis  et  receptibihs  in  raullis,  ex  quo 
tamen  jam  esl  in  raateria,  non  potest  ia 
alia  esse,  el  sic  terrainatur  per  raate- 
riam  ; — tamen  materia  in  eo  quod  male- 
ria,  non  terminat  forraam  individuali 
terminatione,  ni^i  sit  hcpc  raateria,  nec 
forma  in  eo  quod  forma,  lerrainat  raate-     sis  (c.  ij)  dicitur,   ()uoJ    inlclligentia   est 


separatis.    Nara    videtur   quod   non    sit 
ponere  individuationem  :  — 

1.  quia,  ut  ex  dictis  patet,  materia  est 
principium  individualionis  subjecta  di- 
raensionibus  ;  ibi  autein  non  est  raateria  : 
ergo  etc. 

2.  Prcelerea,  sensus  est  singulariura, 
et  intellectus  est  universiliura  ;  si  ergo 
angeli  essent  individuali,  non  intelligc- 
rentur. 

3.  Prceterea,  in  cominento  libri  de  Cau' 


liam  individuali  terniinalione,  nisi  sit 
hcec  forraa  ;  el  ideo  haic  raaleria  et  luec 
forma  sunt  principia  iiidividuationis. 

Kt  quia  raatcria  non  potest  sigiiari  ut 
hcec,  iiisi  in  quaiilum  est  subjecla  cerlis 
et   signali>    dimtiisionibus  quanlilalivis 


finita  superius  in  quanlum  recipit  esse  a 
Deo,  iiiliiiita  inferius,  (juiaejus  esse  non 
recipilur  in  matoria.  Ergo  cuin  ejus  esse 
non  sit  liiutiun  per  alitjuid  in  quo  recipia- 
tur,  non  est  individualum. 
4.  Prv-elerea,  numerus  causaturex  divi- 


—   licet  (juidam  dicanl,  quod  indetermi-     sione  continui,    secunduiu    Philosophum 


natis  et  incertis  —  ;  ideo  (iriinum  et 
iillimum  individualionis  principiuin  e^t 
inateria  noii  absolute  accepta,  sed  si- 
gnata  ut  /u»r,  iii  (luantum  scilicel  slat 
8ub  cerlis  et  delerminalis  dimensioni- 
bus  (]uantitativis.  Unde  el  in  resolu- 
tione  ad  hanc  maleriim,  in  quantum  his 
dimensionibus  subjecta  est,  e!)t  eliam 
dcvenire  sicut  ad  primuin  individuatioiii-i 
|trinripium  mediaiitibus  ciilis  tlimensio- 
nibus  lcrminans  communitalem  hujus 
furma',  i|uam  inlellcclus  nalus  est  pluribus 
supposilis  attribuere.  Et  sic  patet  (|uod 
incdiantibus  iis  di>posilionibus  ct  diineii- 
siunibus  pote&t  et  hanc  furmam  reci|>ero 


in  2.  de  Anima  {text.  133;  I.  3,  c.  1)  ; 
ubi  ergo  non  est  continuuin,  non  ost  divi- 
sio,  et  per  consequens  nec  nuiucrus  nec 
individu  ilio  numcialis. 

ii.  l*ra;lorca,  nulla  formasimplcx  |iOlest 
dividi,  «'rgo  nt.'c  individuiiri ;  sed  angclus 
est  forma  siinplex  :  ergo  clc. 

SW  contra  :  Actus  siint  singulariuni  ; 
scd  angelis  convciiit  agere  {Dtn.  7,  10  : 
<  millia  inillium  ministribant  oi  »  elc.): 
ergo  angeli  suiit  individui  et  singulares. 

IlK-^poNuiio  Mcr.MiUM,  (juod  ciica  indi- 
vi  liiationein  sub.stantiaruin  spiritualium 
lam  sc{iaralurum  i|uum  conjunclaruin 
diversi  diversimode  dixerunl,  sicul  el  do 


et  haec  uccidentia,  qua?  sc  habenl  ad  no-     coin|)osiliono   earundoin.     Illi   enim   qui 


slram  uppiehcnsioncm  ut  signa,  (|uibus 
mcdiantibiis  iipprehcndiinus  individuiim. 

Et  pcr  hoc  patct,  (]uid  bit  causa  indi- 
\iduationis  iii  substanliis   malerialibiH. 

Patr»!  fliam  jter  ha?c  re-<pont)io{tt/ omiiia 
nnjiimenta,  (]ii.'e  oiimia  siio  inoili)  uliqiia- 
lilcr  vcritalem  concludunl. 


ponunt  substuiilius  scparalas  compMsitas 
ex  maleria  el  forina,  dicunl,  qiiHl  mule- 
ria  in  eis  cst  |>rincipitim  in  livi  liialioniti. 
Illi  vcro  i]ui  )>onuiit  iii  uis  conqiositionein 
ex  siip))osilo  el  nalura,  i)isu'n  sup)x>si(uin 
(lii-unt  04S0  indivi  luutionis  |>rinci)tiuiu. 
.Scd  quia  ntx!  illain  coin))utiiliunuin  (>uni« 


ART.  II  PRINCIPIUM  IXDIYIDUATIONIS  IN  SUBSTANTIIS  SPIRITUALIBUS  r,87 

mus  in  eis,  ideo  aliler  est  dicendum  de  formse  ;  et  hsec  non  sunt  causa  indivi- 

individuatione   angelorum,   scilicet  quod  duationis.  Qua^dam  autera,  quee  se  lenent 

individuantur   ex   eo   quod   sunt   formse  ex   parte    materise  ;  et  iiaec    sunt  causa 

siraplices.    Forma  enim  siraplex  indivi-  individuationis.  Nam   maleria  secundura 

dualur  se  ipsa  tamquam  principio  intrin-  ipsura    non   est    causa     individuationis. 

seco  :    sicut  si   esset   albedo   simplex   et  Cujus  ratio  est,  quia  maleria  secundum 

separata,    individuaretur   se   ipsa,    quia  seconsiderataest  universalis  sicut  forma; 

esset  una  se  ipsa.  Ipsi  eliam  angeli  tara-  non     autera   est  de   ratione   universalis 

quam  effectivo  principio  individuantur  ab  quod  determinet  et  individuet,  sed  potius 

ipsa  divina  sapientia  diversas  in  eis  gra-  quod  confundat ;  et  quiasecundum  ipsum 

dus  naturarum  excogitante.  Et  hoc  raa-  esl  necesse  quod   accidentia   sinl   causa 

gis  declaratur  in  commento  super  librum  individuationis    principaiiter,    quce  quia 

de  Causis.  non   apparent   ad    oculum,    dixit,    quod 

De  individuatione  autem  animce  notan-  erant  nobis  occulta.  —  Sed  quod  hoc  sit 

dum,  quod  quidam  dixerunt,  quod  aniraa  irapossibile,  raanifestura  est,  quia  poste- 

individuatur  a  Deo   tantum  :    quia,   cum  rius  non    est   causa  prioris  ;   accidentia 

Deus  sit  imraediatum  productionis  prin-  autera  sunt  posteriora  individuis  secun- 

cipiura  animae,   oportet  quod  sit  imme-  dum  Porphyrium  (Isag.  c.  7);  licet  enira 

diatum  principium  omnium  illorum  quse  res  individua  non  habeat  esse  sine  acci- 

essentiam  et  perlectionem  animse  conse-  denlibus,  tamen  naturah*ter  prior  est.  Et 

quunlur,  iit  quod  sit  incorporea,  imraor-  praeterea,  accidens  non   est  causa  sub- 

talis,    individuata   et    hujusmodi.    Unde  stantiae  ;  individuum  autem  dicit  rei  sub- 

sicut  anima  non  habet  iramortalitatem  a  stantiam.  Et  iterum,  principium  indivi- 

se,  sed  a  Deo,  quamvis  per  se,  et  de  sua  duationis   oporlet   esse   intrinsecum    rei 

natura,  et  ex  principiis  propriis  sit  im-  individuatae.  Item,  si  illa  accidentia  sunt 

mortalis  ;  ita  sirailiter  a  Deo  habet  quod  occulta  nobis,  quoraodo  erunt  causa  ejus 

sit  individuata.  Et  hoc  secundum    istos  quod  est  manifestum  nobis? 

videtur   posse    haberi  ab   Augustino   in  Et  propter  hoc  aiiter  dicendum  est,  sci- 

libro  de  Spiriiu  et  Anima,  ubi  dicit,  quod  licet    quod     principium    individuationis 

aniraa  est  substanlia  vivens,  siraplex,  in-  aninise  potest  diversimodeassignarisecun- 

corporea,  et  multa  alia  ponitibi;  et  post-  dura  diversas   raliones   causarum.    Nara 

ea  addit :  <x  haec  autem  omnia  ex  eo,  qui  loquendo    de     principio    individuationis 

eam   condidit,   suscepit   i>.    Et  ita  habet  effeclivo,  sic  Deus  est  principium  indivi- 

individuationem  a  Deo.  Et  haec  est  opinio  duationis  in  genere  principii   efficientis. 

Rabbi  Moysis.  Sed   formaliter     loquendo,    res    ipsa   se 

Sed   quod  hoc  non  possit  stare,  vide-  ipsam    individuat  per    modura  principii 

tur:quia  principiura  individuationisopor-  forraalis  et  essentialis.    Materialiter  vero 

tet  esse  iiitrinsecum;   sed  impossibile  est  loquendo,    individuat  eara     corpus,  non 

quod   Deus   sit   principiura   intrinsecura  quod    ipsa   individuationem    non  habeat 

animae  vel  alterius  creaturse  ;  et  ita  im-  extra  corpus,   sed    quia    habitudinem  et 

possibile  est  quod  aniraa  individuetur  a  proportionera,  et  quandam   inclinationem 

Deo  taraquara  a  principio  intrinseco  suae  habet  ad  corpus,  non  quod    hanc  habitu- 

individuationis.  Et  propter  hoc  Avicenna  dinem  hab^at  antequara  corpori  infunda- 

dicit  in  6.  de  Naturalibus   (part.  5,  c.  3  tur,  cura  non   praicedat   corpus,  eo  quod 

circa  med.),   quod  quaedam   accidcntia,  creando   infunditur  et  infundendo  crea- 

quae  sunt  nobis   occulta,    sunt  in  anima  tur   a  Deo    juxta    indigentiam    corporis 

principium    individuationis.    Sed  dislin-  informandi  ;  sed   quia  in    creatione  reci- 

guitur  de  accidentibus.  Sunt  enim  quae-  pit  et  acquirit  signatam  et  determinatara 

dam  accidentia,  quae  se  tenent  ex  parte  essentiah^ra  habiludinem   ad  corpus  hoc 


588 


APPENDIX  —  DE  PRINCIPIO  INDIVIDUATIOMS 


quameliam  sibi  relinetacorporeseparata. 
Unde  sicut  anima  iiumana  accepla  com- 
muniler  non  est  unibilis  nec  unita  nalu- 
ralitcr  nisi  humano  corpori,  ita  nec 
hcec  anima  nisi  httic  corpori  ex  habilu- 
tline  essentiali  quam  hobet  ad  ipsum. 
Unde  per  hanc  habiludincm  dicitur  indi- 
viduala. 

Ad  primum  ergodicendum,  quod  male- 
lia  subjecta  dimensionibus  est  princi- 
pium  individuationis  in  substantiis  malc- 
lialibus.  In  angelis  autem  est  aliud  indi- 
viduationis  principium,  cum  sint  imma- 
leriales,  ut  dictum  est. 
.  Ad  secundum  direndum,  quod  singula- 
ritas  nou  impedit  inlelligibilitatem,  scd 
matorialitas.    Et    idto,  licet    angeli   sint 


singulares,  sunt  lamen  intelligibiles,  cuin 
sint  immateriales. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  intelligen- 
tia  non  dicilur  infinila  inferius,  quia  sit 
infinita  secundum  suum  esse,  sed  quia 
ejus  forma  non  est  recepla  in  materia. 
Et  ideo  per  hoc  non  concluditur,  quiu 
sit  individuata. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  in  angelis 
non  est  numerus  qui  est  quantitas  dis- 
crela  causalus  ex  divisione  coutinui,  sed 
causatus  ox  distinctione  formarum,  prout 
nuinerus  est  de  Iranscendentibus. 

Ad  quinluin  dicendum,  quod  in  angelis 
non  est  in  lividuatio  per  divisionem  con- 
tinul,  sed  per  dislinctionem  formarum, 
ut  dictumest ;  et  i'leo  ratio  non  procedil. 


INDEX 


OU/ESTIONUM    ET    AUTICULORUM 


m  IN  HAC  QUARTA  PARTE  SDMMiE  PHILOSOPHIC/E 


E   D.    THOM/E   DOCTRINA   CONTINENTUR 


IN  LIBROS  METAPHYSICORUM 

QUiESTIO  1 

•DE  SCIENTA  METAPHYSICA 

Art.  I.  —  *Utrum  Metaphysica  sit  scien- 
tia 

—  *Utrum  sit  una  velplures.  .  . 

—  *Utrum  sit  speculativa.  .   .   . 

—  *Utrum  sit  sapientia 

—  *Utrum  sit  de  rebus  a  materia 
et  motu  secundum  esse  et  ra- 
tionem  separatis 

—  *  Quod  sit  subjectum  ejus  .   .  . 

—  *Utrum  consideret  omnes  quid- 
ditates  rerum  in  particulari. 

—  *Utrum  demonstret  per  omnes 
quatuor  causas 21 


II. 
III. 
IV. 

V. 


VI. 
VII. 

VIII. 


8 
11 

19 


QU^STIO  II 

*DE  METAPHYSICA  CONSIDERATA 
COMPARATIVE  AD  RELIQUAS  SCIENTIAS 

Art.  I.  —  *Utrum  Metaphysica  sit  rectrix 
et  gubernatrix  aliarum  scien- 
tiarum 23 

*Quaesliones  et  articuli  quibus  asteriscus  praefl- 
gilup  ipsum  Cosmum  Alamannum  habent  aucto- 
rem.  Confer  ea  quva  in  prsefatione  dicuntur. 


Art.  II.  —  *Utrum  Metaphysica  ostendat 
an  sit  et  quid  sit  de  subjecto 

aliarum  scientiarum 25 

III.  —  *  Utrum  Metaphysica  consideret 
prima  principia  scientiarum 
omniumet  demonstrationum.      27 

QU.ESTIO   III 

*DE  ENTE  IN  COMMUNI 

Art.  I.  —  *  Utrum  ens  prsedicetur  univoce 
an  vero  analogice  an  sequivo- 
cedeDeo  etcreaturis.  ...  30 
II.  — *utrum  ens  praedicetur  univo- 
ce  an  vero  analogice  an  asqui- 
voce  de  substantia  etacciden- 

te 34 

III.  —  *Utrum  conceptusentissitprae- 
cisus  a  conceptu  substantiae 
etaccidentis 36 

QU^iESTIO  IV 

DE   FIRMISSIMO   PRINCIPIO 
COGNITIONIS 

Art.  I.  —  Utrum  hoc  sit  firmissimum  et  cer- 
tissimum  principium  :  «  Im- 
possibile  est  idem  simul  eidem 
inesse  et  non  inesse  secun- 
dum  idem  » 38 


590 

Arl.  11.  —  Utrum  interpropositiones  con- 
tradictorias  possit  dari  me- 
dium 


QU^STIO  V 

DE  PRLNCIPIO  PRODUCTIVO  ENTIS 
REALIS 

Art.  I.  —  Utrumin  genereentium  necesse 

sit  dari  unum  primum  ens, 

quod  sit  causa  ceteroruiu  .  . 

II.  —  Utrum  primum  ens  necessario 

sit  suum  esse 

III.  —  Utrum  primum  ens  necesjsario 

sit  summe  et  maxime  ens,  ac 
proinde  intinitum 

IV.  —  Utrum  possint  esse  plura  prima 

eiitia,  an  necessario  sit  unum 


INDEX 

ArL 


16 


48 


QU.tSTIO  VI 

DE  POSSIBILITATK  RERLM 
Arl.  I.  — 


Utrum  res  dicatur  possibilis, 
iiuia  Deus  eam  potest  prudu- 
eere,  an  vero  Deus  eam  potcst 
producere,(iuia  est  possibilis ; 
et  similiter  an  res  sit  iinpossi. 
bilis,  iiuia  Deus  eam  non  po- 
test  facere,  an  vi-ru  Deus  eam 
non  putost  lacere,  quiaivsl  im- 
possibilis 53 

11.  —  Utrum  res  sit  judicauda  pu««>ibi- 
iis  vi>I  impossibiIi>i  secundum 
causas  superiures  vel  iiilcno- 
res bo 

111.  —  Ulruin  priiiia  causa  possil  (aco- 
vv  iiuidquid  est  alteri  possi- 
bile 57 


QU.KSTIO    VII 

I)E  MEIU  ET  ELLXU  RERr.N!  A  PRIMO 
PRLMilPIO  ET  FORMIS  E.KEMPLARI- 
RUS 

Art.  I.  —  Utrum  re«  llaiit  iiniiicdiatt'  a 
.^uminu  rrruiii priiuipiuaiisi;- 
('uiidiiiii  urdiiifiii  (lueiidam.  .  58 
11.  —  l  tiuiii  diversi  gradus  rcrum 
iluaiit  in  illis  a  diversis  cau- 
sis 01 

III.  —  Utrum  res  .siiit  apriiiio  ente  per 

participationem 03 

IV.  —  Ulruiii  res  parlicipent  priinum 

(Mis   .sccuiidum  u.ssentiaiu  ut 
iiaturam  ejus M 


,  —  Ulrum  iorm«  exemplares  rerum 
sintinprimo  ente  an  exti\i  il- 
lud 68 

VI.  —  Utrum  Ibrmai  exemplares  per 
prius  respiciant  res  quantum 
ad  naturam  singularem  quam 
quantum  ad  naturam  speciei.      71 

VII.  —  Utrum  materia  etaccidentia  ha- 
beant  suas  formas  exemplares 
in  Deo 72 


QU.i:ST10   VIII 

DE  ESSE  CRE.\TUR.E  QUATENUS   EST 
PRIMO   ENTE   RECEPTUM 


4U      Art.  I.  —  Utrum  esse  sit  proprius  eflectus 

caus:e  priiiuv 75 

51  U.  —  Utruiii  esse  sit  id,  quo  res  Ibr- 

iiialiter  est  similis  primo  enti.      77 

III.  —  Utrum  esse  creatura?  sit  recep- 

tuiii,   contraclum    et  limita- 
tum 79 

IV.  —  Utruiii  esse  primi  entis  sit  esso 
Ibrinale  oiuniuiu 81 


QU  KSTIO  IX 

DE  UERUM  MLLTITUDJNE  ET  DISTI.NC- 
Tln.NE 


Art.  I.  —  Ulrum  ab  uno  primopossit  pro- 
ccdero  multitudu 


QU.f:8TI0   X 
DE  ORDI.NK    RERUM 


83 


•1 


'Ju 


\n 


100 


.\rt.  I.  —  Utruiii  mI  uido  III  robus   .... 

II.  —  Ulrum   sit  urdo   iiiler  «luatuor 

Kciicra  causarum  ad  iiivicum. 

III.  —  Utrum  «it  urdo  in  caudis  eftlciun- 

tibus • 

IV.  —  Utruiii  ordo  slt  In  formi.«i  et  in 

matcriis  ut  in  (iiiibus  .... 

V.  —  Utrum  intor  aclloiics  gcu  enia- 

iiationeH  ruruin  ut  iiitcrparte^ 

iiiuiidi  dctur  urdu 103 

Utrum  detur  ratio  divoraitatis 
et  oi<Uini8  qui  invonitur  in 
rcbus,  et  utruin  uiiui  urdu  sit 
ratio  alturiun 106 


QU.l.SUU   .M 

•DE   l'ASSInMUrs   E.NTLS   LN  CUMMl.NI 
Ait.  1.  —  «Utruiu  ona  haboat  pMilono*.        ilO 


VI.  - 


INDEX 


591 


Art.  II.—  "*=  Utrum  passiones  entis  sint  tan- 
tum  tres,  unuin,  verum,  bo- 
num 111 

III.  —  *Utruni  ununi,  verum  et  bo- 

num  sc  habeant  per  prius  et 
posterius,  ut  immediate  post 
ens  sequatur  unum,  tum  ve- 
rum,  cleinde  bonum 112 

IV.  —  *  Utrum  passiones  entis  addant 

enti  aliquid  reale  positivum.     115 

QU-^STIO    XII 

*DE  UNO 

Art.  I.  —  Utrum  unum  dicatur  multipli- 

citer 118 

II.  —  Utrum  unum  sit  prima  passio 

entis 123 

Iil.  —  *  Utrumunum  sit  adasquata  pas- 

sio  entis 125 

lY.  — *Ulrumunum  supra  ens  addat 
quid  positivum,  an  vei^o  quid 
negativum 126 

QU-^ESTIO   xui 
DE  MENSURA 

Art.  I.  —  Utrum  unum  liabeat  rationem 

mensurse 129 

II.  —  Utrumratio  mensurse  conveniat 

tantum  quantitati 131 

QU.-ESTIO   XIV 

DE  MULTITUDINE 

Art.  I.  ~  Utrum  unum  et  multa  opponan- 

tur 134 

II.  —  Utrum  unum  etmulta  opponan- 

tur  oppositione  contrarietatis.    136 

QU.^STIO  XV 

DE  PAUTIBUS   PLURALITATIS 
PRIMARIIS 

Art.  I.  —  Utrum  dissiinile,  insequale,  di- 

versum  et  differens  sint  idem.    139 
II.  —  Utrum  pluralitatis  causa  sit  al- 

teritas  seu  diversitas.  ...    141 

QU^STIO   XVI 

DE   PARTIBUS   PLURALITATIS  SEGUN^ 
DARIIS  SIVE  DE  OPPOSITIS 

Art.  I.  —  Quot  sint  oppositiones 143 

II.  —  Utrum  contradictio  sitprima  op- 

positio  .....  i 144 


Art.  III.  -  Utruin  oppositio  secundum  pri- 
vationem  et  liabitum  sit  vera 
et  distincta  ab  aliis  oppositio  146 
IV.  —  QuiEruntur  sex  :  1.  Utrum  con- 
traria  participent  contradic- 
tionem 148 

2.  Utrum  oppositio  privativaincon- 

trarietate  includatur 152 

3.  Utrum  contraria  sit  perfecta  et 

maxima  differentia 154 

4.  Utrum  unum  uni  sit  contrarium.     155 

5.  Utrum  si  unum  contrariorum  sit 

in  reruni  natura,  necesse  sit 
esse  etreliquum 157 

6.  Utrum  substantise  sint  contrariac.     157 

V.  —  Utrum  detur  medium  inter  con- 

traria;  et  utrum  differentia 
secundum  speciem  sit  con- 
trarietas 158 

VI.  —  Utrum  relativa  oppositio   sit 

vera  opposito 164 


QU^STIO    XVII 

«  DE  VERO 

Art.  I.  —  *  Utrum  verum  convertatur 
cuni  ente,  sitque  ejus  adse- 
quata  passio 166 

II.  —  *Utrum  verum  supra  ens  ad- 

datrelationem  rationis  con- 
lorraitatis  ad  intellectum. .    167 

III.  —  Utrum  veritas  principalius 

in  intellectu  quam  in  rebus 
reperiatur 169 

IV.  —  Utrum  veritas  sit  tantum  in 

intellectu  componente  et 
dividente 172 

V.  —  Utrum  sit  una  sola  veritas 

secundum  quam  omnia  sunt 
vera 173 

VI.  —  Utrum  sint  plures  veritates 

aeternje 179 

VII.  —  Utrum  veritas  creata  sit  im- 

mutabilis 183 

VIII.  — Utrum  omnis  veritas  sit  a 

prima  veritate 186 


QU^STIO   XVllI 

DE  FALSITATE 

Art.   I.  —  Utrum  falsitas  sit  inrebus.  .  .  189 

II.  —  Ulrum  falsitas  sit  in  sensu. .   .  192 

III.  —  Utruin  falsitas  sit  in  intellectu.  194 

IV.  —  Utruin  verum  et  falsum  sint 

contraria.   i  .  . 195 


592 


INDEX 


QU^STIO     XIX 

*DE  BONO 

Art.  I.  —  Utruiu  bonum  clillerat  secun- 
duin  rem  ab  ente,  et  utrum 
bonum  secundum  ratiouem  sit 
prius  quam  ens 1'JG 

II.  —  *utrumbonumconvertaturcum 

ente,    siti-iue    ejus    ada-iiuata 
passio lys 

III.  —  *Utrum  bonum  supra  ens  addat 

relalionem  rationis  ad  appe- 
tilum 201 

IV.  —  Utrum  onmia  sint  bona  boni- 

tate  prima JOi 

V.  —  Ulrum  bonum  creatum  sit  bo- 

num  per  suam  essentiam.  .     207 

VI.  —    Utrum   bonum    creaturarum 

consistat  in  modo,  specie  et 
ordine -09 


QU.IiSTIO    XX 

I)E  .MALO 

.Art.     1.     —  Ulrum  malum  sit ill 

II.  —  Utrum  malum  sil  aliiiuid  po- 

sitivum 215 

III.  —  Ulrum  malum  sil  in  bono.   .     \l'4l 

IV.  —  l  Irum  malum  rorrumpat  to- 

talitcr  boimm z^Q 

V.    -   Utrum  bonum  iiit  causa  mali.     224 

VI.  —  Ulrummalum-itpra-lerinten- 

liumiu   iii   rfbus,  et   utrum 
malum  possit  csse  causa.  .    233 

VII.  —  Utrum  summum   bonuin  sit 

causa  mali 'j:!7 

VI II.  —  Ulrum  dotur  alinuod   .suin- 

mum  malum  ({uud  .sit  causa 
ceti-rorum.   .   .  238 


QU.tlSTlO    .\.\i 

•UE  UIVISIU.NE  ENTIS  IN  EiNS  HE.VLE  ET 
HATIO.MS 

Art.     1.  —  ♦  Utruin  cns  dicalur  j»'<iuivoco 
an  vcro  analoKice  de  ente  reali 

et  ratiuiiiH Jil 

II.  —  Utrum  eiiH  ratiuniri  «it  cuncep- 
tus  inentis,  cui  iiilul  renpun- 

dct  iii  re 2i3 

lll.  —  *Ulruin  Iifus  posHit  facere  on- 

tia  ratiunid 240 


QUiCSTIO   xxii 

♦DE  DIVISIONE  ENTIS  REALIS  IN  PER  SE 
ET  PER  ACCIDENS 


Art.  —  *  Utruiu  recte  dividatur  a  Philoso- 
plio  ens  in  per  se  et  per  acci- 
dens 


1 


247 


OU-i:sTio    XX III 

*  DE  DIVISIONE  ENTIS  IN  SUBSTANTIAM 
ET  ACCIDENS 

Art.  I.  —  *  Utrum  ens  surtioienter  divida- 
tur  in  substantiam  et  acci- 
dens 248 

II,  —  *  Utrum  esse  accidentis  sit  di- 

stinctum  ab  esse  sut)stanti%. .    2 i9 

III.  —  *Utrum  essentia  et  existentia 
realiter  distintfuantur  in  crea- 
turis,  seu  tam  in  substantia 
Huam  in  accidente 24^ 

IV. —  *  Utrum  in  oinnibus  naturis  sive 
substantialilius  sive  acciden- 
talibus  res  individua  et  singu- 
laris  addat  aliiiuid  supra  na- 
turam  coinmunem  seu  speci- 
licain 253 


QU.tSTlO    XXIV 
*  DE  SUBSTANTIA 

Arl    I.    -   Utruin    substanliuj    conveniat 

csse  Iioc  aliiiuid. 2lji 

II.  —  In  quo  cousistat  ratio  substan- 

tiio .    255 

III.  —  *Ouudnam  sit  principiuin  iudi< 

viduationis  insubstantiiD  cor- 
poralibus 256 

IV.  -  ♦yuodnain  «it  principium  indi- 

viduatiunirt  in  substantiis  spi- 
rilualibus 2tH 

V.  —  ♦Utruiii  substantiasitpriorlem- 

porc,  iialura  et  co^Mntione  ac- 
cidente 263 


QUy«8TI0  x.xv 

DE  IIS   gi.K  SULI   SIBSTANTI.-E  SINGU- 
LAHI  U.nNVK.NIUNT 

Art     I.  —  Utrum    c.-»"^vulia,  hub-ii^ifnlia, 
«uli.st '   ■        u  liypufcla-i"!,  por- 

aoiiu,  .'111 '-^ 

11.  —  DedetlnitiuDo  purttuuw..  274 


INDKX 


:m 


Afl.IlI.  —  Ltrum    suppositum  diflerat   a 

natura  in  niaterialibus 277 

IV.  —  Utrum  in  substantiis  immate- 

rialibus  sit  idem   suppositum 

et  natura 279 

V.  —  IJtrum  suppositum  addat  supra 

rem  singularem  aliquid  reale 
positivum 289 


QU.^ESTIO   XXVI 

*DE  ACCIDENTE 

Art.    I.  — *L'trumdivisioaccidentis  in  no- 
vem  genera   accidentium  sit 
univoca  an  vero  analoga.   .  .    291 
II.  — =^=Utrum  esse  accidentis  sit  ines- 

se 293 

III.  — *Utrum  divina  virtute  possit  se- 

parari  a  subjecto  omne  acci- 
dens  etiam  proprium 293 

IV.  —  *Utrum   accidens   individuetur 

ex  subjecto 296 

V.  — *Utrum  plura  accidentia  ejus- 

dem  speciei  possint   esse  in 

eodem  sub.jecto: 297 

VI.  —  *Utrum  unum  accidens  possit 
esse  subjectum  alterius,  ut 
quantitas  qualitatum  sensibi- 
lium 299 


QU.ESTIO    XXVII 

*DE  DIVISIONE  EiNTlS  IN  ACTUM  ET 
POTENTIAM 

Art.     I.  — *Utrum  convenienter  ens  divi- 

datur  in  actum  et  potentiam.     301 
II.  — *Utrum  potentia  et  actus  sint  in 

eodemgenere 303 

III.  — *Utrum  potentiasit  prior  actu 
tempore,  deftnitione,  perfec- 
tione 303 


QU.ESTIO   XXIX 

*DE  ACTU 

Art.     I.  — *Utrum    sufficienter    dividatur 

actus  in  primum  et  secundum.     316 
II.  — *[Jtrum    actus    secundus,    seu 
actio  transiens,  sit  in  agente 
tamquamin  subjecto  ....     317 
III.  — *Utrum  actus  rectus  etreflexus 

sint  idem 319 


QU.F.STIO    XXX 

DE  QUOD  QUID   EST   ET   DEFINITIONE, 
QUORUM  SIT  ET  QUID  SIT 

Art.       I.  —  Quaenam  Ln  re  pertineant 

ad  suum  quod  quid  erat  esse.     320 
II.  —  Utrum  eorum  quae  sunt  per 
accidens,  sit  quod  quid  est  et 

deftnitio 322 

lil.  —  Utrum  quod  quid  erat  esse 
et  deflnilio  sit  tantum  specie- 

rum 324 

IV.  —  Utrum  quod  quid  erat  esse  sit 
substantiarum  an  etiam  acci- 

dentium 32o 

V.  —  Utrum  quod  quid  est  et  defl- 

nitio  sit  singularium 328 

VI.  —  Utrum  negationum  et  priva- 
tionum  sit  quod  quid  erat  esse 

et  deflnitio 331 

YII.  —  Ulrum  quod  qni<[   erat  esse 
uniuscujusque   sit  id   ipsum 

ciijus  est 332 

VIII.  —  Quomodo  differant  hsec  no- 
mina,  quiddiias,  qaod  qui-i 
erat  esse,  essentia,  forma,  et 
natura 333 


QU.ESTIO    XXVUI 

*DE  POTENTIA 

Art.     I.  — *Utrum    sufftcienter  dividatur 
potentia  in  activam  et  passi- 

vam 308 

II.  -  *Utrum  cuilibet  potentiae  passi- 
vae  respondeat  potentia  activa 

in  natura 311 

III.  — *Utrumpotentiapassivaet  acti- 
va  sint  realiter  distinctae,  an 
veropossintunaeteademesse.    314 


QU.ESTIO   XXXI 

DE  DEFINITIONE  SECUNDUM  SE 

Art.     I.  —  Utrum  partes  deftniti  sint  in 

deflnitione 335 

n.  —  Quomodo    dignoscendae     sint 
partes  speciei,  quse  ponuntur 

in  deflnitione 340 

III.  —  Quoraodo  deflnitio  et  deflnitum 
ex  partibus  existens  possit 
esseunura 342 


SUMMiE  Philos.  VI  —  38 


594 


QU/tbTIO     XXXII 


INDKX 

Arl.lV. 


DE    ESSEMIA    ET  DEKJNITIONE  SECUN- 
DUM    QUOD    IN     DIYEHSIS    DIYERSI- 
MODE  LNYEMUNTUR 

Art.  I.  --  Utrum  essentia  sit  id quod  signi- 

flcat  definitio 348 

II.  —  Quomodo  sit  essentia  in  rebus 
materialibus,  et  quomodo  in 
iis  accipiantur  partes  defini- 
tionis 348 

III.  —  Quomodo  sumatur  definitio   in 

substantiis  immaterialibus.  .     35G 

IV.  —  Quomodo  in  accidentibus  sit  es- 

senlia  et  in  eis  sumatur  defi- 

nitio 3j9 

V.  —  Quid  sitessentiaet(|Uodquidest 

in  unoquotjue 3GJ 

VI.  —  Utrum   essentiae  rerum  sint  ab 

wterno 3«>7 

QU.*:5TI0    XXXIII 

DE    ESSE  SEI    EXISTENTIA 

Art.  1.  —  l  tium  esse  sitperreotijsinunnin 
rebus,    et    actualitas    umnis 

eiitis 3C'J 

II.  —  Itrum     esse    sit   elTectus    lor- 

lUiB  (I) ...     37:; 

III.  —  Utrum    esse   sit   substantia  \id 

accidens bT3 

i\  .  —  Ltrum    esse    aliquo  participare 

poBsit  vel  alitiuid  rccipere.    .     37:1 
V.  —  ItruiM  esse  di»lin^'uatur  a  ror- 

ma :{75 

\  I.  —  l  truin  esse  sit  prius  et  intimius 

in  r«'  quain  roriaa 3Tr> 

VII.  —  l  trum  iii  una  et  eadem  rc  pos- 

uit  esse  liiultiidex  eese.  .     :i7>< 


V.  — 


VI. 


Utrum  omne  quodfit,  liat  ab  ali- 
quo,  et  ex  aliquo,  et  aliquid.    391 

Utrum  numeri  et  majrnitudines 
sint  substantia»  rerum,  sicut 
Platonici  ponebant 401 

Utrum  lorma>  seu  substanticX' 
rerum  sint  sicut  numeri.   .   .    4u7 


QU. ESTIO  XXXV 

DE  SUBSTA.NTIA  IMMATERIALI 

Art.  I.  —  Utrum  bene  senserint  antiqui 
de  substantiis  inimateriali- 
bus,  et  prifcipue  Aristoteles 

et  1'lato 409 

II.  —  Quomodo  probetur  dari  creatu- 
ras  iiumateriales  sive  intel- 
lectuales 416 

III.  —  l  truiu  aiigeli  sint  incorporei.  .     4,*3 

IV.  —  Itrum    substantiie    spirituales 

siiil  composita;  cx  materia  et 
lorma IJ8 

V.  —  Itrum  sub>tantia;  iminateriaic^ 

causain  siii  esse  habeaiit  ,    i 

VI.  —  rtrum  substantia  iiumaterialis 

creata  cuinponatur  e.\  essen- 

tia  et  esse 437 

VII.  —  l  trum  ia  substaatiis  spirituali- 

bus  creatis  sit  persuaalitas.   .     4iO 
\  III.  —  I  truin  ia  substaatiis  spirituali- 
bus  crcatis  sit  coinposilio  ac- 
cidentis  et  subjecti iU 

IX.  —  Utruin  sit    aumerus   vel  multi- 

tado  in  aii(,'flis i't«' 

X    —  I  iruia  spirituales  crcaturai  dif- 

fcraat  specio 414 

\1.  ~  l  truiaduratio  8ubstantia>  spiri- 
tualis  creata*  habeat  priuti  et 
pusleriua .      i'«9 


QU.K8TIM    XXXIV 

DL:  .SUHST.WTIA   M\TII!I\LI  (2) 

Ait.  I.  —  l  truiii  .Mt  cadtMit  cuuipti.^itio  ex 
matcria  et  luriaa,  et  ex  sub- 

staatia  et  esse 3«7 

II.  —  l  truia  laateria  sit  laaxime  sub- 

staiitia 288 

lil.    -  I  triiia  Deu.s  pos><it  faccpe  quod 

matcria  .-it  siiie  lnrni.i     .    .    ,     y.m 

(1)  De  foriuih  uiulta  quujruntur  in  iractalu  hulo 
Mclaphvnic:''  ab  cilllnrihua  l'arlH.  annl  103*J  40 
addili),  queni  invenieH  m  a|>|icnditio. 

(2)  MullaM  'lci  Mubitanlia  inatcrlall  quji>atioiii<M. 
i|ii:r  hlc  omittiinliir.roporioin  trartalu  ('«  foroiM» 
Infra  in  aii|iciidlcu. 


QU.I  STIO    XVXM 

DE      SPIHITl  ALIMUS      ET     COHPUHKIS 
HKHUS  I»KH  (:<iMHAHATIO.NKM  AD  IN- 

Vir.KM 

Arl.  I    —  I  train    rreatura  corporalia  p«r 

spiritualein   producatur.   .   .     451 
II.  •  l  truin  creatura  corpuraliaadmi* 
nistritur  ct  re);atur  per  »pi- 

rituah-in 4"'9 

lU.  —  Ulruin  furiaii'  corporuia  >int  ab 

iiiiinalenalibuii  aubntantiia. 
IV.  -    l  truin    I 


Ul.lt     k|>iiiiu.iii       iii-.iiiii.<'      <•<! 


nutuui 


\ 


INDEX 


595 


Arl.  V.  —  Utrum  corpora  obedianL  spiri- 
tuaiibus  creaturis  ad  motum 
localem 4G3 

QU.KSTIO    XXXVII 

*  DE  ANIMA  RATIONALI  SEPARATA 

Art.  —  "  Utrum  consideratio  anima)  se- 
paratfL'  pertineat  ad  metapliy- 
sicum  an  vero  adpliysicum.     464 

QU.^iSTIO    XXXVIII 

*DE  STATU  ANIM.E  SEPARAT/E 

Art  —  *  Utrum  status  anim;e  separatre 
sit  perfectior  quam  con- 
junctse 466 

QU-ESTIO    XXXIX 

*DE  LOGO  ANIM.E   SEPARAT.^ 

Art.  L  —  *Utrum  anima  separata  sit   in 

loco 468 

IL  —  *  Utrum  anima   separata  possit 

esse  in  multis  locis 471 

II L  —  "Utrum  plures  animic  separatse 

possint  esse  inuno  loco.   .   .     473 

QU.ESTIO    XL 

*DE  MOTU   LOCALI  ANIM.E  SEPARAT.E 
RESPECTU  SUI 

Art.  I.  —  *  Utrum  anima  separata  possit 

moveri  localiter 475 

II.  —  *  Utrum   anima  separata  motu 

suo  transeat  per  medium.   .     477 
III.  —  *  Utrum  animie   motus    sit   in 

instanti 478 

QU.4CSTI0  XLl 

*DE   MOTU    AMM.4^    SEPARAT.^    CIRCA 
CORPORA 

Art.      —  *Utrum  anima  separata  possit 

localiter  movere  corpora  .   .     480 


rum  sensitivarum,  ita  ut  per 
illas  possit  aliquid  sentire.   .     48.5 
Art.IIL— *Utrum  possit   aliquid   intelli- 

gere 187 

IV.  —  *Utrum  intelligat    substantias 

separatas 490 

V.  —  *  Utrum  intelligat  omnia  natu- 

ralia 4<J2 

VI.  —  =•'  Utrumintelligat  omnia  singu- 

laria 494 

VII.  —  *Utrum  possit  intelligere  per 
species,     quas     a     sensibus 

accepit i96 

VIII.  —  *Utrum   habitus    scientiae    hic 
acquisitse  remaneat  in  aiiima 

separata 498 

IX.  —  ■■'  Utrum  possit  uti  habitu  scien- 

tife  hic  acquisitse.   .....     .500 

X.  —  *  Utrum  localis  distantia  impe- 
diat  cognitionem  anim»  sepa- 

ratfe 501 

XI.  —  ■■■'  Utrum  cognoscat  ea,  qu»  hic 

aguntur 502 

XII.  —  =''Utrumanimaseparatacognos- 

cat  cogitationes  cordis  .   .   .     504 


QU.IESTIO  XLIII 

*DE  LOCUTIONE   ANIMARUM 
SEPARATARUM 

Art.  I.  —  *  Utrum   una     anima    separata 

loquatur  alii  .  .    • 506 

II.  —  •'  Utrum  requiratur  determinata 
distantia  localis  ad  hoc,  ut 
unaanima  separata  alii  loqua- 

tur 509 

III.  — "Utrum  anima  separata  possit 
alii  loqui  ita,  ut  alite  locutio' 
nem  ejus  non  percipiant  ,   .    510 


QU^STIO  XLIV 

*DE   ANIMA   SEPARATA    CONSIDERATA 
PER  ORDINEM  AD   CORPUS 

Art.  —  *  Utrum  anima  separata  habeat 
naturalem  aptitudinem  et  in- 
clinationem  ad  corpus.  ...    511 


QU.tSTIO    XLII 

*DE  COGNITIONE   ANIM.t:  SEPARAT.E 

Art.  I.  —  *  Utrum  in  anima separata  rema-  Art.  I. 

neant  potentiae  sensitivse  .   .     482 
IL  —  *Utruminaiiiraaseparata  rema-  II. 

neant  etiam  actus  potentia- 


QUiESTIO    XLV 

DE  ENTE   INCREATO 

De  perfectionibus  entis  increati, 
quod  est  Deus 514 

•  Utrum  Deus  sit  intelligens  et 
volens,  et  qualiter 519 


596 


INDEX 


APPENDIX 
1.  THACTATUS  DE  FOHMIS 

QU/l«TIO    I 

DE  FORMARUM  SUBSTANTIA 

Art.  I.— Itrum  sint  lorniJe 523 

II.  —  Quid  sit  forma S^^G 

OU.KSTIO  II 

DE  ORIGINE    SEU    PRODUCTIONE 
FORMARUM 

Art.  I.  —  Utrum  ips»  rorma5  pra?e.\istant 
secundum  aliquam  sui  inclioa- 
tionem  in  materia,  velprodu- 
cantur  de  niliilo 520 

II.  —  LMrum  lormreper  generationem 

de  potentia  materiai  educan- 
tur,  an  per  creationem  aDeo.    5H3 

OU.TSTIO    III 

DE    QUALITATIbUS  ET    r.ONDITIO.MUUS 
IPSARUM    FUHMAHUM 

Ait.  I.  —  Ltrum  omiiis  lorma  naturalis  .•*il 

sitnidei 535 

JI.  —  Ltruni  aliiiua  forma  naturalis 
sit  hoc  ali<|uid,  et  per  .se 
exialens .    .'»10 

III.  —  Utrum  forma  sit  suum  e.^se   an 

nun 541 

IV.  —  Ltrum  esse  sit  hub.staiitia  .    .   .     513 
V.  —  Ltruiii  esse  sit  cfTectus   forina?.    540 

OUi^^STtO     IV 

DE    FOHMIS    PEH    CUMPAHATIO.NEM   AD 
ACTUS    HATIOMS 

Art.  I.  —  Quid  sit  illud   quud   de.Hi^jnalur 

per  deliuitiunein .550 


ArUll.  —  1  {rum  forma  possit   praedicari 

de  eo  cujus  est  forma.   .   .   .     5ol 
jll.  —  Ltrumposita  pluralitate  lorma- 
rum  possit  salvari  prsedicatio 
superioris  de  inferiori  .    .   .     552 

QU.1=:ST10   V 

DE  FOHMIS   PER   COMPARATIONEM   AD 
ACTUS  ET  OPERATIONES   IPSAHUM 


I 


Art.  I.  —  rtium  una  et  oadein  forraa  pos- 
sit  haberf»  diversas  operatio- 

nes  specie  et  genere 

11.  _  Ltrum  posita  unitate  forma?  ne- 
cessario  ipsa  forma  causet  in- 
corruptibilitatem  materia'.   . 


550 


OOl 


QU.4-:STI0    VI 

DE  FORMIS  PEH  COMPAHATIONEM  AD 
MATEHIAM  l'HIMAM  ET  AD  GENEHA- 
TIONEM  ET  MOTUM 

Art.  I.  —  Ltrum      formae      elemenlorum 
maiieant    in  mixtu    actu   an 

potentia '»58 

11.  —  Utruin  omiiis  forma  substantia- 
lis  imniediate   uiiiatur  mate- 

riie  prima' 571 

111.  —  l  truin  non  remanentibus  for- 
mis  eleineiitorum  in  mixto, 
possint  romaiiere  aliiiua-  (jua- 
litates  vel  \  irtutes  elemento- 
niin  ea-dein   numero  .  •79 

II.  qU/KSTIO  DE  PHINCIPIO  INDIVIDUA- 
TIONIS 

Art.  1.  —  (juodnam  sit   principiuin  iiidi- 
viduationis  in  rebus  curpora- 

libus r.82 

11.  —  nuodnam  sit  priiicipium  indivi- 
duatiuiM.s  in  .tubstanti':'  spi- 
rilualibus '*<i 


INDEX   RERUM 


PR/EGIPUARUM,  QM  IN  HAC  SUMMA  PHILOSOPHLE  GONTINENTUR^ 


1) 


Adstractio  duplex  :  per  moduni  composi- 
lionis  el  divisionis,  per  modum  simplicitatis, 
P.  q.  100.  a.  1  (IV,  33i).  —  Intellectus  noster 
inlelligit  ai)straliendo  species  a  phantasma- 
libus,  ibid.  —  Metapliysica  versatur  circa 
abstracta,  M.  q.  1,  a.  5  (VI,  8>  —  Universale 
quomodo  requirat  abstractionem,  L.  q.  2,  a.  2 
(I,  21)  ;a.  5  (I,  31\ 

.AcciDE.MS.  1)  A.  dividitur  in  novem  prxdica- 
menta,  L.  q.  9,  a.  3  (I,  108);  eaque  divisio  est 
analoga,  M.  q.  26,  al  (VI,  291).  — Accidens  in 
abstracto  ponitur  per  se  in  praedicamentis, 
sed  accidens  in  concreto  nonnisi  reductive, 
L.  q.  9,  a.  9  (I,  122). 

2)  Esscnlia  et  proprictates.  Accidentis  esse 
est  inesse,  id  estdependere  etcompositionem 
facere  cum  subjecto,  M.  q.  26,  a.  2  (VI,  293).  — 
Inesse  non  dicit  accidentis  esse  absolule, 
sed  magis  modum  essendi  ad  causas  proxi- 
mas,  ibid.  —  Accidentia  communia  pos- 
sunt  divina  virtute  separari  a  specie,  ibid.  a. 
3  (VI,  294)  ;  accidentia  propria  non  possunt 
separari  a  suis  subjeclis,  ibid.  —  Accidens 
individuatur  ex  suo  subjecto,  a.  4  (VI,  296).  — 
Pluranumero  accidentia  non  possunt  esse  in 
eodem  subjecto  proximo,  a.  5  (VI,  298) ;  unum 
accidens  potest  essesubjectum  aliorum  acci- 
dcntium,  a.  6  (VI,  299).  —  Triplexgenus  acci- 
dentium:  proprium,  inseparabile,  separabile, 
L.  q.  6,  a.  3  (I,  79^.  —  Accidens  dicitur  vel  in 
oppositione  ad  substantiam  vel  denotat  quin- 
tum  prsedicabile,  L.  q.  7,  a.  2  (1,  83.)  —  Acci- 
dens  in  concreto  definitur  per  subjectum  loco 
generis,  accidens  in  abstracto  autem  per  sub- 
jectum  loco  difrerenti8p,L.  q.9,  a.  9(1, 123). — 
Nullum  accidens  potest  inesse  materiaB  sine 
communicatione  forma),  P.  q.  35,  a.  6  (III, 
125);  accidentis  subjectum  inheesionis  est com- 

1.  Indicamus  tum  qusestiones  et  arliculos  Logi- 
cse  (L.),  Pnysicaj  (P.),  Elhicce  (E.),  Metaphysica? 
(M.),  tum  sectiones  et  paginas. 


positum  substanliale,  ibid.  —  Non  manet  idem 
numero  accidens  in  genito  et  in  corrupto,  P. 
q.  35,  a.  5  (111,  121). 

Accidens  proprium  defmitur  L.  q.  7,  a.  1 
(1,80) ;  non  omne  accidens  est  proprium,  a.  2 
(I,  82) ;  dilferentia  inter  proprium  et  pnudica- 
lum  accidenlale,  ibid.  (I,  83j ;  accidens  pro- 
prium  est  duplex,  individuale  et  specificum, 
q.  6,  a.  3  (I,  79). 

Accidentia  coeli  existunt,  P.  q.  33,  a.  1  (III, 
95);  sunt  ex  parte  ejusdem  rationis  atque 
accidentia  corporum  sublunarium,  a.  2  (III, 
96).  —  Vide  s.  v.  e  coelum  ». 

Accidentia  eucharistica,  P.  q.  3,  a.  3  ill,  30). 

3)  Accidentia  singula  vide  sub  voce  quanti- 
tas,  qualilas,  relatio,  al. 

AcTio  est  praedicamentum.  L.  q.  9,  a.  3 
(I,  408).  —  Est  forma  extrinseca  denominans 
subjectum,  q.  14,  a.  un.  ^I,  204).  —  Ejus  pars 
formalis  et  materialis,  ibid.  (I,  205);  cf.  P.  q. 
17,  a.  5  (II,  169).  —  Formaliter  spectata  est 
subjective  in  agente,  q.  14,  a.  un.  (I,  k06j.  — 
Actio  et  passio  est  unus  numero  molus 
secundum  rem,  duplex  secundum  rationem, 
P.  q.  17.  a.  4  (II,  166).  —  Actio  transiens  est 
subjective  in  agente,  non  in  patiente,  a.  5 
(II,  168);  M.  q.  29,  a.  2iVl,  317). 

Actio  corporum  naturalium.  Corpora  vere 
agunt,  P.  q.  32,  a.  1  (III,  79).  — Actionis  prin- 
cipium  primum  est  forma  substantialis,  pro- 
ximum  vero  est  forma  accidentalis,  q.  9,  a.  4 
(II,  83).  —  Omne  agens  agit  propter  finem, 
q.  12,  a.  6  (II,  124).  —  Nullum  agens  potest  in 
distans  agere,  q.  39,  a.  un,  (III,  179).  —  Idem 
non  potest  esse  agens  et  patiens  secundum 
idem,  q.  40,  a.  1  (III,  183)  ;  simile  quomodo 
insimile  agere  possit,  a.  2  (III,  186).  —  Omne 
agens  agendorepatitur,  q.  41,  a.  1  (III,  189).  - 
Actiones  tum  communes  rebus  animatis  et 
inanmaatis  tum  propriai  animatorum  enume- 
ranturq.  40,  a.  1,111,184). 
Actio  corporum  coelestium,  vide  «  ccelum.» 


598 


INDEX  RERU^r 


Aclio  Dei.  Deus  est  causaactionis  cujuslibeL 
Idque  secundum  varios  respectus,  V.  q.  11. 
a.  4   II,  106  '.  —  Vide  «  Deus  ». 

AcTrs  cf.  «  polrnlin  r.  .  Ens  orealum  divi- 
ditur  convenienter  in  actum  el  potentiam,M. 
q.27,  a.  1  VI,  .JOI  .  —  .\ctus  csL  dui^lex  :  pri- 
mus,  qui  est  forma,  secundus,  qui  esl  opera- 
i\o,ibid.  iVl,302i;  q.  29,  a.  1  .VI,316  .—  Actus 
et  potenlia  sunt  aJiquo  modo  relative  oppo- 
sita  (VI,  303  .  Sunt  in  eodem  !j:enere,  a.  2 
(VI,  304  .  —  Actus  esLpriurpoLenlia,  primum 
nalura,  dein  definitione,  tertium  ordine  per- 
feclionis,  a.  3  VI,  306  .  —  Actus  secundus  esl 
in  subje('toagente,q.20,  a.  2  VI.  318i.  — Aclus 
rectus  et  rellexus  sunl  idem  numero  actus,  a. 
3  (VI,319i.  —  Actus  in  individuo  indiderenles 
non  possunt  esse,  E.  q.  10,  a.  2  V,  66  .  —  Vide 
etiam  t  actio  ». 

AcEDiA  est  elVectus  tristitiu',  E.  f|.   12,  a.  Tt 

(V.  97;. 

ADMiFiATio  est  species  timoris,  E.  q.  13,  a. 
2(V,  103. 

Adllatio  opponitur  per  cxcessum  allabiii- 
tali,  E.  q.2u,  a.  i    V,  192  . 

Aer  est  unum  ex  qualuor  elementis,  !'.  q. 
43,  a.  1  111,  210  ;  est  ali<|uod  elemenlum  re- 
speclive  >;rave  et  leve,  q.  34,  a  3  Jll,  lOi  .  -- 
Secundum  se  non  liabel  alii|uam  gravilalem 
sed  secundum  accidens,  ihid.  111,  ia'>  ;  u.  4 
(III,  lO^.  —  In  aere  neutra  qualitas  calor  el 
humiilitas  esl  insummi),  (|.  i.'>,  a.  8  III,  23M  ; 
uer  esl  culidus  et  liiimidus,  q.  47,  a.  1  III, 
247);  eKt  nia^Ms  humidus  quam  caliihis,  a.  3 
(IIU249  . 

.KSTIMATIVA  est  >eii>u>.  iiileiniis,  1'.  (j.  83, 
n.  2  IV,  169  .  ('unvemt  uiiinibusaiiimalihus,  n. 
3ilV,l7r>  ;participut  ali(|uiil  rati(>nis,iileu(|uu 
esl  supreiim  pulentia  partis  sonsilivo',  ihid.  ; 
est  appreheiisiva  cunveuieiilis  et  nocivi  IV, 
17.')  ,  ,i:slimaliva  bruli  diMert  a  ru;;ilativa 
huminis,  a.3  IV,  176  .  —  r,umparaliirii(l  nppe- 
titum  sensilivum  sicul  inlellectus  praclictus 
ud  vuluiiLatem,  q.  84,  a.  1  IV.  1H2  .  —  F^us 
oi-);anum  in  bniti»  esi  jtars  |iuslerior  niediii' 
parlis  cerebri,  in  homiiie  medin  c»dliila  ceie- 
hri,  ihiil. 

.t!TKU.NiTAs  veraestciim  indellcicnliaesson- 
di  etiam  immtilahililatem  impurlniis,  .M.  i|. 
35,  a.  W  (VI,  '»20.  —  Miindus  non  esl  uh 
a'terno,  P.  q.  :w,  a.  1  III,  2  ;  non  repu^nnl 
miindum  esse  [irudiKrttim,  ol  tuiiien  esse  ah 
11'lernu,  a.  2  III,  7  ,  —  .Nidlius  eniinlinlionis 
veritns  enl  a-lcrnu,  L.  q.  19,  a.  \  1,  246  .  Est 
iina  sola  verilus  uh  ifterno,  M.  (|,  17,  u.  fl 
\  I.  IHI 

.KviM  jpii>j>iii-  ii>>ii  >liirerl  ali  (i-Utn  lalo 
nisi  sicul  nnlhrupus  nh  honiiiie.  M.  ti.3.'j,  n.  i 
(Vl,  420  ,  In  U'Vo  e»l  prius  ct  posleriiis,  sed 
non  Hicul  in  lempurv,  a.  11    \  I.  -ioo  . 


Affabilitas  est  virtus  adjuncta  justitisB, 
E.  q.  20,  a.  4  iV,  192:. 

Auens  «  cf.  patiens  »'.  A.  oL  paliens  debent 
esse  simul  el  se  langere,  P.  q.  39,  a.  1  III, 
179  .  —  Oinne  agens  communicans  in  matc- 
riacum  pas.so,  diim  agit  repatitur,  q. -41,  a.  1 
111,189.  —  Agens  principale  et  inslrumon- 
tale.  M.  q.  10,  a.  3  .  VI,  98  . 

Aggrav.atio  est  elTectus  Iristiliie,  E,  (].  12, 
a.  5  (V,  96). 

Ago.nia  est  sfiecies  timoris,  E.  ii.  13,  a.  2 
[\\  103;. 

Alimentu.m  viile  s.  v.  «  augmentalio  ». 

ALTF.n.\Tio  dolinilur  P.  q.  36,  a.  1  (III,  138^. 
A.  duplex,  pa^siva  sivo  curruptiva,  et  activa 
sive  perfectiva,  q.  29,  a.  4(lll,5i);  (|.  40,  a.  i 
(111,  18i,,  A  duplex:  iina,  cujus  termini  sunt 
esso  et  niin  esse,  vel  |)rivalio  el  forma  ;  altera, 
cujus  lermini  sunt  coutrarii ;  et  ha-c  (|ua<lru- 
pliciter  cunsideratur,  q.  36,  a.  5  (111,  148).  .\. 
l»rimo  et  perse  estsolum  ad  tertiam  qualita- 
tem,  q.  36,  a.  2  (III,  1.39).  A,  est  motus  modo 
continuus  modu  instantaneus,  a,  5  (111,  117). 
A.  in  (piaiililalive  indivisibili  lleri  ne(piit,a. 
9  {III,  156,.  A.  invenitur  in  rarefact  one,  (|. 
37,  n.  i  (III,  15i<). 

Amiutio  opponilur  per  excessum  magnnni- 
nulati,  E.  (|.  21,  a.  2  (V,  200). 

Amicitia,  amur  amicitiae,  est  (piasi  hahitus, 
E.  4|.  12,  a.  l  (V,Ki).  Idqutiil  amaturamore  a., 
simpliciler  el  |»er  se  amatur,  ibid.  Allectus 
aiiiuris  a.  exil  exti-a  se  (V,  87  . 

.V.Mon  esl  priina  passioniiin,  E.  q.  11,  a.  4 
(V,  80j.  Esl  passiu  appetiluH  concupiHr«ihilis. 
(|.  12,  a.  1  (V,  %\).  DiHerl  ah  amicilia,  diler- 
lione,  carilute,  ihul.  Dividitur  in  a.  amiciliie 
ct  (-(jncupisrcntiii',  ibid.  Ohjectuin  aiiiuris 
esl  honuin  apprehensum  (V,  N5),  Elleclus  a, 
(pindruplex:  uniu,  mulua  inhirsio,  eeslasi>, 
zelu^  V,  86  .  A.  ecstalicusfV,  87».  Causa  <». 
est  Minilitudo;V.  85>, 

.\.NAi.(HiiA.  AnaIot:ia  Iriplex,  secuiKluiii  iii- 
tentionem  lantuin,  socunduiii  osse  lanlum, 
sucundum  utrumque,  L.  «p  8,  a,  2  (I,  9iii.  a. 
pi-iqiurlionis  sive  conveiiientiii'  dellnitur  (|. 
8,  n,  3  (1,  90  ;  a.  proportioniH  esl  duplox, 
diiorum  ad  unuiii  tertiiim,  ol  uniiis  nd  alte- 
rum,  i'>i(/.  A  prfpurtiuiialitali"»  dellmlur  dnd. 
1,  O.t  A.  uiiiiis  ad  uiiiim  mA  duplex  I,  91  . 
AnaloKUiii  est  mediuiii  inter  uiiivooum  <  i 
a'(piivociim,  u.  1  (I,  H6  .  Anulo^iu  iiniurtVel 
(luuruiii  ud  lerlium  e»l  dii:  '    •         3    I,  V)l  . 

,\nuh>gin  eittiH,  t-f,  ens.  ,.  i.i  tMiliH  Iri- 

plox,  reapeclu  Dei    cl  croaliiitr.  .M.  «|.  3.  a.  1 
\l,  30  ;  ri'»piclu  »uh)tlaiiliH*  vl  acciileii 
VI,  36^;  reHpeclii  eiilis  renhs  el  enli»  ralium-, 
(1.21.  u.  l    VI,  242. 

Anukum.  .\iHuia.  A.  enl  in  pru'(licaiiioiiti> 
suhttlunlia',  L.  q.  l>,  a.  0  .1.  114,.  AnKeii   ii«»n 


INDEX  \m\VM 


599 


sunt  corporei,  M.  q.  35,  a.  3  (VI,  i23).  Vanae 
philosophorum  de  natua  angelorum  senten- 
tiae,  ibUl.  (VI,  425).  A.  non  est  compositus  ex 
materia  et  forma,  a.  4  (VI,  428) ;  componiLur 
ex  essentia  et  esse,  a.  6  VI,  437).  In  angelo 
est  personalitas  eaque  mulLo  nobilior  quam 
in  honiine,  a.  6(VI,  440).  A.  potesL  esse  suhjec- 
tum  forma)  accidentalis,  a.  8  (VI,  441'.  A. 
non  est  subjectum  Metaphysica^,  q.  1,  a.  6 
(VI,  13). 

Existenlia  probatur,  id  est,  esse  substantias 
immateriales  et  intellectuales  creatas,  M.  q. 
35,  a.  2  (v'I,  410).  A.  habet  primum  ens  cau- 
sam  sui  esse,  a.  5  (VI,  434). 

Projirielates.  Omnes  angeli  inter  se  specie 
dilTerunl,  M.  q.  35,  a.  10  i^VI,  445i.  Non  possunt 
creare,  q.  36,  a.  1  (VI,  452i.  Non  causant  ani- 
mas  ralionales,  P.  q.  89,  a.  4  ilV,  208). 

Motus.  Angeli  movent  immediate  coelum, 
P.  q.  31,  a.  3  (III,  63).  Potentia  motiva  in 
angelis  non  distinguitur  realiter  ah  inlellectu 
et  voluiitate,  a.  4  \\\\,  64i.  Motus  angeli  non 
potest  esse  in  instanti,  M.  q.  40,  a.  3  i^VI,  478i. 

Locus.  A.  non  est  deiiniLive  in  loco,  M.  q. 
39,  a.  1  (VI,  470).  Essentia  angeli  non  indiget 
loco,  ibid.  A.  non  est  simul  in  pku^ibus  locis, 
a.  2  (VI,  472'.  Plures  angeli  non  possunt  esse 
simul  in  eodem  loco,  a.  3  (VI,  474i. 

Angelus  in  ordine  ad  hominem.  Speciflce  dif- 
fert  ab  anima  humana,  P.  q.  91,  a.  3  ,IV,  216). 
In  quo  convenial  cum  anima  humana,  a.  9 
(IV,  245).  A.  non  est  objecLum  proprium 
intellectus  humani,  q.  103,  a.  1  (IV,  363). 
Quomodo  a  nobis  cognoscatur,  a.  2  (IV,  367), 

Anoelus  in  ordine  ad  corpora.  A.  inimediate 
movet  corpora  coelestia,  P.  q.  31,  a.  3  i  III,  62), 
Formff'  corporum  procedunt  ab  angelis  tam- 
quam  movenLibus  ad  formas,  M.  q.  36,  a.  3 
(VI,  458).  Omnia  corpora  obediunt  angelis  ad 
nutum  motu  locali,  a.  5  i^VI,  463i.  Materia 
corporalis  non  obedit  angelis,  a.  4  (VI,  460). 

Xumerus  angelorum,  M.  q.  35,  a.  9  (VI, 
442). 

Scientia  angelorum  vide  s.  v. «  animasepa- 
rata  ». 

Locutio  angelorum,  vide  s.  v.  «  anima  sepa- 
rata  ». 

Angustia  esteffectus  tristitia^,  E.  q.  12,  a. 
5(V,  97). 

Anima.  (Gf.  «  Animal  ».)  Essentia.  A.  est 
actus  corporis,  P.  q.  48,  a.  1  (IV,  2).  Non  com- 
ponitur  ex  materla  et  forma,  a.  2  (IV,  4).  Num 
sit  corpus  animatum,  a.  3  (IV,  6).  Triagenera 
animarum,  a.  vegetativa,  sensitiva,  rationa- 
lis,  a.  4  (IV,  7).  Discutitur  utraque  animae 
deftnitio  a  Philosopho  allata,  a.  5  et  6  (IV,  8). 
Qualis  sitanimfe  in  corpore  prasentia,  a.  7  et 
8  (IV,  14). 

Proprielates.  A.  non  est  mobilis  per  se,  sed 


solum  per  accidens,  q.  49,  a.  1    (IV,  22).  Est 
inseparabilis  a  corpore,  a.  2fIV,  23). 

Anima  in  componlo.  Prroter  animam  non 
est  forma  substantialis  in  vivente,  q.  50,  a.  1 
(IV,  24).  Partes  corporis  viventis  non  difle- 
runtinter  se  essentialiter,  a.  2  \\,  2").  Qua»- 
nam  sint  vertn  partes  corporis  viventis,  a.  3 
(IV,  29). 

Potentix  in  communi.  Non  sunt  ipsa  essen- 
tia  anima^,  scd  ejus  proprietates.  q.  51,  a.  1 
(VI,  33i.  Sunt  plures,  a.  2  ilV,  36).  Per  quid 
distinguantur,  a.  3  (IV,  38).  Triplex  ordo  inter 
potentias,  a.  4  (IV,  40).  Quodnam  sit  earuni 
subjectum,  a.  5  (IV,  41).  Fluunt  ab  essentia 
anim8B,a.  BilV,  42).  Una  ox  alia  oriLur,  a.  7 
(IV,  43).  —  Quaenam  remaneant  in  anima  sepa- 
rata,  a.8(IV,  44).  —  Quot  sint  genera  potentia- 
rum,  a.  9  (IV,46). 

Anima  vegetatioa  (cf.  «  Planta  »).  Est  vere 
forma  substantialis,  q.  52,  a.  un.  (IV,  49). 
Habet  tres  potentias,  generativam,  augmen- 
tativam,  nutritivam,  q.  53,  a.  un.  (IV,  50^.  — 
Singulas  potentias  vide  s.  v.  «  poLentia  gene- 
raLiva,  augmenLativa,  nutritiva  ». 

Anima  sensitiva  (cf.  «  Animal  »). 

l)Eius  subslanlia.  A.  bruti  non  est  subsi- 
stens,  q.57,  a,l  (IV,  68).  Non  creatur,  sed  pro- 
ducitur  ex  virtute  seminis,  a.  2  (IV,  70).  Quo- 
modo  sit  in  semine,  a.  3  (IV,  72).  Est  forma 
substantialis  animalis,  a.  4  (IV,  74).  —2)  Ejus 
proprietates.  In  bruto  est  corruptibilis,  q.  58, 
a.  1  iIV,  76).  In  homine  est  nobilior  et  per- 
fectiorquam  in  brutis,  a.  2(IV,  77).  —  Ejus 
potentiae,  vide  s.  v.  «  sensus  ». 

Anima  rationalis. 

1)  Productio.  Non  causatur  ex  semine  neque 
ex  Lraduce  parenlum,  P.  q.  89,  a.  2  (IV,  204j. 
Creatur  aDeo,  a.  3(IV,  207i ;  et  quidem  imme- 
diate,  a.  4  iIV,  208).  Non  creatur  ante  corpus 
sed  quando  unitur  corpori,  a  .">,  (IV,  210).  In- 
format  embrionem,  a.  2  (IV,  205). 

2)  Essentia.  Est  incorporea  et  subsistens,  q. 
90,  a.  1  (IV,  214).  Non  componitur  ex  materia 
etforma,  a.  2  (IV,  215).  Ab  angelo  specifice 
differt,  a.  3  (IV,  217i.  Animic  rationales  inter 
se  non  sunt  gequales,  a.  4  (IV,  220).  Unde  haec 
diversitas,  q.  91,  a.  9  (IV,  245).  —  A.  raLionalis 
non   est   de  subslanLia  Dei,    q.   89,  a.    1   (IV, 

203). 

3)  Unio.  Unitur  corpori  ut  forma,  q.  91,  a.  1 
(IV,  224).  Multiplicatur  cum  corporibus,  a.  2 
(IV,  227).  Est  unica  forma  in  homine,  a.  4 
(IV,  234).  Gonvenientia  hujus  unionis,  a.  5 
(IV,  235).  Unitur  immediate,  a.  6*ct  7  (IV,  238). 
—  Est  tota  in  qualibet  parte  corporis,  a.  8 
(IV,  241).  A.  ralionalis  quse  unicorpori  uni- 
tur,  non  potest  alii  corpori  uniri,  a.  9  ^IV, 
2i3). 

4)  Proprietates.  Est  immortalis,   q.  92,  a.  1 


GOO 


INDEX  UERUM 


(IV,  2i0).  Esl  iinuy«)  ss.  TriniUilis,  (|.  03,  a.  i 
(IV,  259). 

5)  Polentias  vide  s.  v.  «  potentia  »,  «  intel- 
lectiis  B,  «  volunl.is  ». 

Anima  si^jxivata. 

i)  Status.  Consideralio  animfc  ralionalis, 
secunduiTl  quod  est  separala,  pertinet  ad 
Metaptiysioani,  M.  q.  37,  a.  1  VI,  4tii  .  —  Sta- 
tus  anima'  separata'  simpliciter  e>t  nobili')i' 
quam  slatus  anima'  conjnncta',  q.  38,  a.  1 
(VI,  466'.  Slatus  animii'  in  corporo  esl  perfec- 
lior,  ceteris  paril)U?,  quam  anima'  separata' 
(VI,  i«)7).  —  A.  se[)arata  lialiet  aptitudinem  el 
inclinationem  naturalein  ad  sui  corporis 
unionem,  q.  4i,  a.  un.    VI,  511 1. 

2j  Locus.  Duplex  upinio  cin-u  Itn-um  uiu- 
miB  separatu',  id  est,  vel  secundiim  subst  in- 
tiam  vel  secundum  operalionem  lantum,  q. 
39,  a.  1  (VI,  409,.  .\.  separalft  non  polest  esse 
in  loco  nisi  pt'r  operatinnem  (VI,  470).  —  .\. 
separalaCliri^ti  luit  in  infeino  non  per  pas- 
sionem,  sed  per  i-onlaclum  virliitis,  »/*«/. 
Diversa;  0|)iniones  rirca  qua'stionem,  tium 
anima  separata  pnssil  es>ie  iii  plui-ibus  locis, 
a.  2  Vl,  471;.  A.  sfparata  sicul  qu»'libel  .sub- 
slanlia  spiritualis  esl  in  uno  locotanlum  VI, 
A12).  Plures  aiiima'  sfparala"  non  possunt 
esse  simiil  in  iino  loco,  u.  3  (VI,  i74), 

3)  Mnlus  lnvulis.  .\.  separala  polesl  moveri 
Incaliter,  q.  iO,  a.  1  VI,  475).  Molus  localis 
aniiuH'  sepaiata-  polest  esse  conlinuus  el  iion 
conlinuus  i  VI,  M{\].  \.  separata  iion  nece^sA- 
i-io  permedium  Iraiisil  molu  suo,  sed  secun- 
dum  modum  oprr.itionis  siiin  poU-sl  pcr- 
Iransire  omnla  media  vel  qu»<dain  vel  nulla, 
a.  2  (VI,  4*7  .  Moliis  amina'  S:?puralii>  non 
potesl  esse  in  iiislanU,  a  3  ; \  I,  47«i.  S.  sopa- 
ra',a  non  potest  naUirali  sua  vi  inovrr.'  .ih- 
quod  corpus,  t|.  41,  a.  1  (VI,  480;. 

4)  Cuynitio  |'ulen(iH>  sensilivii*  nitiiienl  in 
anima  separuta  sfcundiim  (piid,  scilictd  ui  in 
nidice,  (j.  42.  u.  1  VI,  I8i,.  Aclus  polenlia- 
nim  sensitivuriim  iion  iiianenl  in  ajiima 
separala  iiisi  forle  ul  iii  radice  rwmula,  n.  'i 
(VI,  48tS).  A.  separata  polesl  inlcllini-iv,  u.  3 
(VI,  487).  A.  scparala  iitli-lli^it  iioii  pcr  Hpc- 
cies  innalUH,  nec  liinc  ubslructuH.  nfc  con- 
vertcndo  sc  ad  plianlasmala,  scd  piT  species 
lum  iiiliisus  tiim  liic  acqin  \  |,  ,41«»),  \ 
separata  iiil«'llij;il  so  pcr  sr  .,  .,..,,  a.  4  VI, 
491).  A.  sepurata  subslunlius  separalas  inlwl- 
lit^il  perfecle,  angeluH  vno  imperrecle  el 
dcllcienter,   ttnil.    —    A.    s.  1 

iialuraliter  umnia  naturali  .       _ ^, 

proprift  ol  cerla,  sed  cummiini  el  cunrusa,  a. 
5  (VI,  4i)2).  —  A  Hepurula  iiuii  ruKnoHcit 
oinniu  sinmilana  sibi  pra'«.i'iilia.  ^ed  taiilum 
ea,  ad  (piu)  dclcriiiinaliir  prion  coj;iiltionw, 
airectiono,  nftturali  habiludine  el  urdiiialiune 


divina,  a.  0  {W,  49i).  —  A.  separata  potest 
iiitelligcre  per  specics  a  sonsibilibus  bic  abs- 
tractas,  alio  tamen  modo,  quam  illis  uteba- 
tur  conjuncta  coivori,  a.  7  (VI,  490).  —  Hubi- 
tus  scieiitia'  liic  actpiisiUe  manont  in  aiiimu 
separata,  a.  8  (VI.  498).  —  Anima  .separata 
potest  uti  actu  scionlia»  liic  acipiisita»  secun- 
dum  modum  cunvonientem  aiiima^  separatjp, 
a.  9  \l,  50v>).  —  Di^taiitia  localis  iiullo  motlo 
im|)edit  cognitiu:iem  anima'  separata\  a.  10 
(VI,  501,.  —  Anima'  separala*  naturalilor  non 
ci-uiioscunt  o;i  ipia'  bic  aguntiir,  a.  11  (VI, 
5u2  . —  l'ossunt  cogiluti'.>nos  cordis  in  elJoclu 
cognoscere,  non  voro  iii  se,  a.  12  (VI, 
50i  . 

5  LocuUu.  l  uu  uiuma  separata  ulii  loqui 
potest,  q.  43,  a.  1  VI,  506  .  -  Distantia  loca- 
lisin  loculionoauima'  separatjB  nonesi  impo- 
dimentum,  a.  2  VI.  508  .  —  Locutio  spiritua- 
lis  animarum  soparalarum  mutua  dotor- 
minatur  por  propriam  voluiilatom,  a.  3  (VI, 
510). 

.\M.M.M.iA  sive  Anim.vntia.  (Cf.  <  ADima  ». 
«'  Aninia  sensiiiva  »).  .\nimalia  geiierata  ex 
liutrefactione  noii  sunl  ejusdein  speciei  cum 
pcnitis  ex  semine,  I».  q.  .')i,  a.  5  (|\  ,  01).  — 
Animiraniuialium  brulurum  non  sanl  subsis- 
loiiles,  (|.  57, u.  1  iIV,  08).  —  Anima  bruti  non 
croaliir, sed  producilurex  virtute  seminis,a.2 
flV,  7ii .  —  Aiiiiiia  sciisiliva  in  bruto  est  lorma 
sub«itanlialis,  a.  4  (IV,  74).  —  Anima  sensiliva 
corru|)to  corpore  bruli  corrumpiliir,  q.58,  a. 
1  IV,  7.'.).  —  .Viiima  sensitiva  in  liomine  esl 
n'dii!ior  i't  perlcctiur  (piam  in  brulo,  u.  2  (IV, 
77'.  —  Animalia  bruta  iiuii  hahenl  liberum  ai*» 
bilriuiii,  q.93,  n.  7<IV,  26.'>\  llabont  alupiaui 
simililuiliiicm  ratiunis  (IV  ,  207).  Habont  pni'- 
ler  seiisus  exiernus  eliuiii  isensus  inter- 
no>t,  (|.  K,\,  a.  3  IV,  I73>.  Seni^us  coinmuiiis 
uiiii  ihus  animnlibiis  convenil  sive  perreclift 
sive  imperlectis  (IV,  171  .  IMianlasia  sensihi- 
lis  determiualu  sulis  unimulibus  perleclin 
inest,  iiKlelenninuta  vert)  nniinabhuH  imiier- 
reclis  (IV,  175i.  Vis  u«Hliiiialiva  oinnihuii  ani- 
inalihiiH  cunvenil,   ibiit.  ;  memoiin  iu- 

niantibiis  perleciis  iiie-»!,  iiuii  iu.,  ...U!» 
(IV,  170).  .Meiiiunii'  111  unimnlibuH  hriiliH  cur- 
re»puii(lel  in  huiiiiiie  leiiiinisceiilin  (IV,  177). 
—  yuod  -il  oiuaiiiiiii  oeiisiiiilii  lllleriliiruill  lll 
aliiniallbUo,q.  Sl,  a.  iili.  (IV,  |Mi  —  Virtus  iiiu- 
tiva  in  unimalil)U<«  esi  «lisliiicia  nh  umnihus 
aliis  pulenliiH,(|.  88,  a  1 .  IV, 200'.  —  VirtusRiK. 
tnlivu  non  esl  iiecessarin  ummbuHaiiiinahhuH, 

(j.  79     •    ••■(.    IV,  \{'C\).  -    \ '   i 

nei,  i-|bUM(lelec(ul> 

lihuH  per  uccideiis  hahenl  aruliurem  Heii«uiii 
ipiaiii  liumineM,  (|.  78,  a.  iin.    IV,  l.'" 

ANIKIMI.tDICVMKM  AI.K4    Ur.tai.»:,      pli    1     el 
pusleiior,  \,\u\'   -iiiit      I.    .|.  S     I    TilNil    liiti 


INDEX  RERUM 


m 


Anxietas  (cf.  «  anguslia  »),  esL  effectus 
tristiticT,  E.  q.  12,  a.  5  (V,  97). 

Aphilotimia  opponitur  per  defectum  mag- 
nanimitati,  E.  q.  21,  a.  2  (V,  200). 

Appetitus  (cf.  «  voluntas  »,  «  intentio  »). 

1)  Generatim.  Est  specialis  potentia  ani- 
maB,  l^.  q.  51,  a.  9  (IV,  45).  —  A.  naluralis,  a. 
animalis(lV.  48)  ;  q.  85,  a.  1  (IV,  183).  Distin- 
guitur  a.  sensitivus,  a.  rationalis,  q.  85,  a. 
2  (IV,  185). 

2)  Sensitivus.  Est  diversa  potentia  ab  appe- 
titu  rationali,  q.  85,  a.  2  (IV,  185).  —  Distin- 
guiturin  concupiscibilem  et  irascibilem,  a.  3 
(IV,  187).  —  Quomodo  obediat  rationi,  a.  5 
(IV,  192).  Ejus  organum,  q.86,  a.  un.  (IV,  194;.. 
—  Est  subjectum  habituum,  E.  q.  14,  a.  3  (V, 
109)  et  virtutum,  q.  15,  a.  2  (V,  1^3). 

3)  Rationalis.  Est  alia  potentia  pr(cterappe- 
titum  sensitivum,  P.  q.  85,  a.  2  (IV,  185)  ;  101, 
a.  1  (IV,  373).  —  Non  dividitur  in  irascibilem 
et  concupiscibilem,  q.  104,  a.  2  (IV,  375).  — 
Est  subjectum  habituum,  E.  q.  14,  a.  3  (V,  109) 
et  virtutum,  q.  15,  a.  2  ( V,  125). 

-ApYROCALiA  opponitur  per  excessum  ma- 
gnificentije,  E.  q.21,  a.  2  (V,  200). 

Aqua  (cf.  «  elementum  »).  Est  unum  qua_ 
tor  elementorum,  P.  43,  a.  1  (111,  210).  Aqua 
comparatalerrse  est  levis,  comparata  aeri  est 
gravis,  q.  34,  a.  3  (III,  104).  —  Cur  aqua  super- 
infusa  igni  illum  extinguat,  q,  45,  a.  7  (III, 
235).  —  In  aqua  humiditas  est  in  summo,  fri- 
giditas  vero  noii  in  summo,  a.  8  (III,  236). — 
Aqua  est  frigida  et  humida,  q.  47,  a.  1  (III, 
246);  est  magis  frigida  quam  humida,  a.  3 
(III,  248). 

AsTUTiA  estvilium  oppositum  prudentiffi, 
E.  q.  19,  a.  6  (V,  179). 

AuDACiA  est  passio  in  irascibili,  E.  q.  13,  a. 
2(V,  100). 

AuDiTUS(cf. «  sensus  »,  «  sonus  ■»). 

1)  Natura.  A.  est  sensus  exterior,  P.  q.  G4, 
a.  2  (IV,  111).  Eget  medio  ad  perfectam  sen- 
sationem,  a.  3  (IV,  115).  —  Differentia  inter 
visum  et  auditum,  ibid.  —  Per  accidens  audi- 
tus  estmeliorvisu,  q.  68,  a.  1  (IV,  135).  —  Au- 
ditusest  propinquior  visui  quam  ceteri  sen- 
sus  (IV,  134). 

2)  Objectum  auditusest  sonus,  P.  q.  69,  a.  1 
(IV,  138). —  Sonus  est  qualitas,  ibid.  —  Sonus 
non  est  subjective  in  corpore  sonante,  sed  in 
medio,  a.  2  (IV,  139).  —  Sonus  pervenit  ad 
auditum  per  multos  motus  partium  medii  sibi 
invicem    succedentes,  q.  70,  a.  un.  (IV,  1  iOj. 

3)  Organum  proximum  extrinsecum  est 
auris,  P.  q.  71,  a.  un.  (IV,  144).  0.  primum 
intrinsecumestnervus  tripliciramo  constans, 
ibid. 

AuGMENTATio  (cf.  «  vcgetatio  »,  «  anima 
vegetativa  »). 


1)  Natura.  A.  definitur  transmutatio  viven- 
tis  a  contrarioincontrariuni  secunduin  quan- 
titatem,  P.  q.  38,  a.  1  (III,  163j.  Formaliter 
consistit  in  sola  extensione,  a.  2  Jll,  164).— 
Concurrunt  ad  agnieiilationeni  motus  localis, 
alteratio  (III,  1G5),  generatio,  additanientum, 
extensio  (III,  lG6i.  —  A.  est  motns  continuus, 
a.  3  (III,  167).  —  A.  prffisuppositive  et  inate- 
rialiter  et  formaliter  suiupta  (III,  168).  —  Ante 
auginentationem  et  postmanet  ideni  numero 
vivens,  a.  4  (III,  169).  —  Augetur  viventis 
uailibet  pars,  a.  5   (III,  171). 

2)  Alimentum  convertitur  vere  in  naturam 
aliti,  a.  G  (III,  173) ;  alimentum  ante  digestio- 
nem  debet  esse  contrariuni  nutrito,  post 
digestionem  autem  simile,  a.  7  (III,  178). 

3)  Potentia  avgmentaliva  est  potentia  ani- 
mse  vegetativa\  q.  53,  a.  un.  (IV,  51).  —  Solis 
viventibus  potentia  augmentativa  proprie 
convenit,  q.  55,  a.  1  (IV,  63).  —  Potentia  aug- 
mentativa  a  nulritiva  realiter  distinguitur,  a. 
2  (IV,  64). 

AusTERiTAsest  oppositamodestia?,  E.  q.  22, 
a.  2  (V,  210). 

AvARiTiA  opponitur  per  defectum  liberali- 
lati.  E.  q.20,  a.  4  (V,  192). 

Banausia  opponitur  per  excessum  niagni- 
ficentia',  E.  q.  21,a.  2(V,  200). 

Beatitudo,  BEATi.l^Beatitudootjec^tria  non 
est  voluptas,  E.  q.  4,  a.  un.  (V,  19);  non  cst 
honor  (V,  20);  non  est  virtus  neque  divitia-; 
sed  solus  Deus,  ibid. 

2)  Formalis  beatitudo  consistit  in  opera- 
tione,  q.  5,  a.  1  (V,  21)  ;  non  in  operatione 
sensitiva,  a.  2  (V,  23)  ;  neque  in  volun- 
tate,  a.  3  (V,  25)  ;  sed  in  intellectu,  a.  4  (V, 
28).  —  Est  impossibilis  in   hac  vita,  a.  5  (V, 

32). 

3)  De  sensatione  corporum  beatorum  varia} 
sententia?,  P.  q.66,  a.  un.  (IV,  128).  -  Quomo- 
do  odorem  et  sonum  percipiant,  q.  7.^  a.  1 
(IV,  152). 

Bestialitas  est  vitium  oppositum  virtuti 
heroicse,  E.  q.  23,  a.  un.  (V,  212). 

Bomologia  opponilurper  excessum  eutra 
pelisB,  E.  q.22,  a.  2  (V,  209). 

Bonitas,  Bonum.  Bonum  definitur  id  quod 
omnia  appetunt,  E.  q.  2,  a.  1  (V,  9)  .  —  Habet 
rationem  causa3  finalis,  a  2  (V,  11).  —  Dividi- 
tur  in  honestum,  utile,  delectabile,  a.  3  (V, 
12).  —  Est  passio  entis,  M.  q.  11,  a.  1  (VI, 
110).  —  Bonum  et  ens  sunt  idem  secundum 
rem,  sed  differunt  secundum  rationem,  q.  19, 
a.  1  (VI.  196).  —  Bonum  in  ratione  finis  est 
prius  ente,  in  ratione  formse  et  simpliciter 
est  posterius  (VI,  198).  —  Bonum  convertitur 
cum  enle,  a.  2  (VI,  199).  —  Bonum  est  ad- 
ffiquata  passio  entis, ibid.  —  Bonum  et  malum 
opponuntur  per  modum  privationis  et  habi- 


602 


INDEX  RERIM 


tus  (\'I,201).  —  Bonum.idditsupraensrelatio- 
nem  ralionis  convenientiioad  appetitum,  a.  3 
(VI,  2ii2).  —  Omnia  suiit  bona  bonilate  creata 
formaliter  sicut  forma  inhaerente,  bonitate 
vero  increata  sicnt  forma  exemplar-i,  a.  4  (VI, 
204).  —  Bonum  creatum  nou  est  bonum  per 
essentiani,  a.  5  iVJ,  207).  —  Tiiplex  ditferentia 
bonitatis  Dei  et  creaturarum  :  quia  Dei  essen- 
tia  est  suum  esse,  et  ei  non  adveniunt  acci- 
dentia,et  ad  nitiil  aliud  ordinalur  ut  ad  finem 
(VI,  208). 

Bonitas  moralis  actus  humani  varia  :  geiie- 
rica,  specifica,objectiva,accidentalis,  E.  q.10, 
a.  1  (V,  6'j);  dependel  ab  objecto,a.  3i  V,  68;. — 
Bonitas  moralis  actus  extei-ioris  dependft  ;i 
bonitate  voluntntis,  a.  i  (V,70  . 

BRLTL'M(cf.  aanimasensitiva  »,  «animai  »  /. 
1)  Aiiiiiiu  bruli  non  cst  substantia  subsistens, 
p.  q.  "if  a.  1  ilV,  68  ;  non  cieatur,  sed  prr»- 
ducitur  ex  virlule  seminis,  a.  2  (IV,  70);  quu. 
modo  sil  in  semine,  a.  3  ^IV,  72  ;  est  furiiia 
subslanlialis,  a.  4  IV,  74, ;  est  corruplitiijis, 
q.  .'j8,  a.  1  (IV.  76). 

2i  Poleiitiif  bruli :  u)  vegetulivH',  vido  s.  v. 
u  potenlitL'  ve^otaliva^  »  ;  b  seiisilivu'  s.  v. 
II  potenliJL'  seiisiliviL' e.  — Num  oduralus  aui- 
malium  sil  mu liorodoralu  bominuiu,  q.  75,  a. 
un.  (IV,ir»3).  —  Num  gustussit  omnibus  uui- 
mabbus  necessnrius,  p.  79,  u.  uii.  'IV,  16:5 .— 
Briitababent  sensuiii  cuiiimunfin,  q.  8:?,  a.  3 
IV,  174  .  ilrula  ptrfecta  el  jmperfecta  iiutii 
babeant  sensiis  iiilfrnos,  ibid. 

Cai.Ou  est  priiiin  rpialilus  eleinentorum,  1*. 
q.  43,  u.  1  III,  211  .  Est  inler  [)i-iiiias  qiiulitu- 
tes  lanuibiles.  q.  r»,  a.  I  (III,  J",*:»  ;  esl  cjuali- 
las  posiliva,  a.  2  111,226  ;  esl  qualitas  aftiva 
a.  3  llll,  227).  —  Culor  deliiiiliir  quoil  con^ro- 
nal  liomoneiiea  el  se^ret^ut  heleru^eneu,  a.  4 
111,228.  —  Calor  igiiis,  cu'li.  aniiiiulis  non 
suiit  Ires  species  caloris,  sed  uiiiis  taiiliiiii 
calor,  a.  7  III,  236  .  —  In  igne  calor  esl  in 
summo.a.  8  \l\,  238  . 

Capilli  sunt  uiiimati  aiiima  ui  i>i  \rj;fia- 
livu,  I».  q.  r.i),  u.  3  (IV.  301. 

CAniHNAi.KS  virlules  s.  v.  •  virliis  ... 

Castitas  esl  purs  subjeclivu  lemporanlia*, 
E.  (|.22,  u.  2(V,  Jirr). 

ilASLS  (cf.  t  fiiluiu  •',  €  forlunu  »)  esl  causa 
per  accidens,  P.  q.  15,  u.  1  (II,  140).  C.  delliii- 
lur  recle  a  Philosopho,  quod  sil  causa  per 
accideiis  iii  his  quii>  n^'iiiit  [iroplor  llnein, 
quii'  raro  coiiliiigunl,  u.  3(11,  144  .  —  Cjisuh 
et  fortuna  inultipliciler  cunveniunl  el  dilfe- 
ninl,  ibiil.  —  C.  reducilur  ad  cauHuin  unicieii- 
leiii,  a.  4  II,  \ATt .  —  C.  esl  nuluru  uKens  firii'- 
ler  inlenlloneiii,  ibiil.  —  C.  iion  duliir  re- 
speclu  Dfti,  a.  .'»  (II,  146);  r.  respoolu  angeli 
dari  putettl  (II,  148,;  c.  rospoctu  ciDJi  flarl 
pulcit  II,  148.  —  Monslra  suul  a  ca«ui,  a.  0 


II,  149).  —  De  casu  nulla  potest  esse  scientia, 
a.  7  (II,  150^. 

Causa  icf.  «  principium  >>). — 1)  In  comtmnii. 
Agere  de  rerum  causis  spectat  ad  philoso- 
phum  naturalem,  P.  q.  7,  a.  1  (II,  72).  —  C. 
recte  definitur  :  ad  quam  sequitur  esse  alte- 
rius,  a.  2  (II,  72.  —  C.  tlillert  a  principio  et 
elemento  11,73.  Quid  sit  causa  siue  qua  non 
(11,74).  —  Occasio  quomodo  se  habeat  a^l  cau- 
sam,  ibid.  —  Quatuor  sunl  genera  causarum, 
formalis,  materialis,  efticiens,  linalis,  a.  3  II, 
75).  —  Finis  esl  causa  causarum,  q.  13,  a.  1 
(II,  125  .  —  Causa  est  nalura,  tempore,  cogni- 
lione  prior  elfectu,  q.  14,  a.  1  II,  131).  — 
Causa'  possunt  sibi  invicem  esse  causa'  in 
diver.so  orJine,  q.  13,  a.  2  (II,  1-27).  Dun>  causiH 
ejusdem  ordinis  non  possunl  sibi  invicem 
esse  causa',  ut  dua?  efficientes  etduo  lines,a. 
3  II,  128  .  —  C.  particularis  in  aclu  simul  esl 
et  non  est  cuin  elTeclu  aclus,  q.  14,  u.  2  (11, 
132).  —  liiter  causam  ejusque  elleclum  esl 
proportio,  a.  3  (II,  13-3).  —  Causa»  per  se,  q. 
7,  a.  1  II,  72  ;  causii'  per  accideus,  id  est 
foiliina  el  casus,  q.  15,  a.  1  II,  140'.  — 
Duplex  ordo  inter  qualuor  genera  causaruin, 
M.  q.  10,  a.  2   VI,95  . 

i  Kffisifiis.  Pni'ter  iJeuiu  cst  asserenda 
otiam  alia  causa  eftlcions,  P.  (|.  II,  a.  1  ill, 
98  .  —  C.  efllciens  est  intor  quatuor  genora 
causariim.  q.  7,  a.  3  II,  75). —  Causalilas 
causu'  eriicieiilis  con>istit  in  a;.;ondo,  q. 
11,  a.  2  II,  lici).  —  Dellnilur  c.  ofllcions:  id 
unde  priiiium  princi|>iuiii  iiiotus  et  quielis, 
u.  3  (II,  103  .  —  In  causis  ofllcienlihus  ost 
ordo  :  cnusa  prinm  cl  secundu,  cuusu  prinoi- 
pulis  ol  iiisli-uiiionlulis,  M.  q.  10,  a.  3  (VI. 
97  . 

3i  Esemphiri^.  .Necessilas  puneiidi  causain 
oxciiiplnreiii,  P.  q.  10,  al  11,87  .  —  Dollnilur 
c.  exeiiipUris:  roriim  oxlra  rem,  quaiii  elfec- 
lus  iinilutur  ox  inlonliuno  agonlis  delermi- 
nantis  sibi  llnein,  a.  2  .11,  89).  —  Causalilas 
causu)  c\ein{)|aris  in  qiio  sit,  a.  3  II.  ii3,.  — 
C.  exeiiiplariso-sl  loriiiinus  intrin.socuH  cugiii- 
tionis  praclico*  II,  Oit.  —  C.  exeinplariK  rodu- 
cilur  diverHo  inudo  ad  cauAaii  rurmalniu  ol 
orilcionlem.  n.  4  II.  9B  .  — C.  oxomplariH  ro- 
gpectii  Dei.  M.  q.  7.  u.  5  (VI.  68  . 

4  Finalii  causn  osl  inler  quatuor  genera 
cuusarum,  P.  q.  7,  a.  3  11,  75).  —  E^l  vera 
caiisn,  i|.  12,  n.  1  II.  116.  —  Delluitur  :  id 
ciijiis  gratiu,  n.  2  II,  116.  —  Nun  esl  Ue 
raiiuiie  lliiis,  os^i<  iiliimuin  Hinipliciter,  ned 
(nnluin  respeclii  nliqiioruin,  a.  3  II,  l'JO).  — 
Catisnlitus  cuush'  li      ' 

n.  1  II,  121  .  —  C.li. ......  , .....    . 

uinnoH  caiiKaii,  (|.  13,  a.  1  11,  12.'>  . 

5  Fitnnalii  ramia  eHi  iiitor  (]uuluur  gonert 
cauHuruiii,  P.  q.  7,  a.  3  ,11,  75;.  —  CauMlila'* 


INDEX  RERUM 


003 


ejus  consislit  in  inforinalione  matori(T,  q,  9, 
a.  1  (II,  78.  —  Vide  s.  v.  «  forma  substantia- 
lis  ». 

6)  Malorialis  causaest  inter  quatuor  genera 
causarum,  P.  q.  7,  a.  3  II,  75).  —  Causalitas 
ejus  consistit  in  receptione  et  sustentatione 
form.T,  ((.  8,  a.  1  (II,  77i.  —  Vide  s.  v. «  male- 
ria  ». 

Cautio  est  pars  integralis  prudentiap,  E.  q. 
19,  a.  4  (V,  170i. 

Cerebrum  est  organum  sensus  communls, 
P.  q.  8i,  a.  un.  (IV,  182i.  —  Dividitur  in  tres 
cellulas,  ibid.  —  Est  orgauum  a?stimativa)  et 
memoria3,  ibid. 

Certitido  descrihitur  :  determinatio  intel- 
lectus  ad  unum,  L.  q.  32,  a.  4  ,1,  342 1. 

Charagter  est  in  secunda  specie  qualila- 
tis,  L.  q.\2,  a.  2   I,  163i. 

Christus  quomodo  dicatur  filius  Beata' 
Virginis  Maria»,  L.  q.  13,  a.  4  (I,  186).  — 
HumanitasCtiristicur  non  sitaccidens  Verhi, 
L.  q.  7,  a.  1  il,  82'.  —  Quomodo  aucta  sit 
ejus  scientia,  q.  31,  a.  1  il,  328).  —  Qualisfue- 
rit  ejus  scientia,  q.  .32,  a.  6  il,  346).  —  Quo- 
modo  in  Christo  iuerit  summum  gaudium  et 
summus  dolor,  P.  q.  36,  a.  7  (III,  153). 

CiRCUMSPECTio  est  pars  integralis  pruden- 
tia?,  E.  q.  19,  a.  4  (V,  170i. 

Clementia  refraBuat  iram,  estque  pars  tem- 
peranlia?,  E.  q.22,  a.  2  (V,  208). 

CoELi-M.  1)  Xatura.  Componitur  ex  mate- 
ria  et  forma,  P.  q.  9,  a.  1  illl,  40).  —  Qualis 
sit  materia  ejus,  a.  2  iIII,  4ii.  —  Probabilius 
non  est  animatum,  a.  3  illl,  47i.  —  Est  inae- 
nerabiie  et  incorrupli])ile,  a.  4  iIII,  51). 

2)  Pluralitas.  Sant  plures  coeli,  q.  30,  a.  I 
III,  55'.  —  Hi  plures  coeli  sunt  diversa?  spe- 

ciei,  a.  2  (III,  56i. 

3)  Motus  coeli  est  naturalis,  q.  31,  a.  1  (IIlj 
58).  —  Causatur  non  a  natura,  vel  forma  sub- 
stantiali,  sed  ab  intelligentia,  a.  2  (III,  59).  — 
Est  immediate  ab  angelis,  a.  3  (III,  61).  —  Ali- 
quando  cessabit,  a.  5  iIII,  65j.  —  Quid  rema- 
neat  cessante  inolu  coeli,  a.  6-9  (III,  69). 

4)  Actio.  Corpora  coBlestiaagunt  in  corpora 
inferiora,  q.  32,  a.  2  (III,  83).  -  Non  causant 
actus  humanos,  a.  3  (III,  87).  —  Non  agunt 

in  omnibus  ex  necessitate,  a.  4  (III,  89). 

Quomodo  agat  ccelum  in  inferiora,a.  5(111,91 1. 

5j  Acciilentia  coeli  sunt,  q.  33,  a.  1  (III,  95) ; 
sunt  partim  ejusdem  rationis  cum  accidenti- 
bus  corporum  sublunarium,  a.  2  iIII,  96).  —  A 
quo  causentur  maculae  lunte,  a.  3  (III,  97). 

COGiTATiVA  quid  sit,  P.  q.  83,  a.  2  (IV,  172). 
—  Nominatur  ratio  particularis,  ibid.  —  Di- 
stinguitur  ab  intellectu  i IV,  173;.—  Ejusorga- 
num,  q.  84,  a.  un.  (IV,  182).—  Diflert  ab  apsti- 
mativa  bruti,  ihid.  —  Confer  s.  v.  «  aestima- 
tiva  ».  «  ralio  ». 


CoGNiTio.  1)  Sensilica  c.  prrecedit  omnem 
cognitionem  intellectivam,  L.  q.  21,  a.  1  'I, 
268).  —  C.  sensitiva  versatui-  circa  singulare 
ut  singiilai-e  est ;  est  organo  affixa,  P.  q.  63,  a. 
un.  iIV,  107.  — C.  sonsuum  exlernorum,  q.6i, 
a.  1  iIV,  109>  —  C.  sensuum  internorum,  ([, 
83,  a.  1  (IV,  168).—  Objectum  cognitionis  sen- 
sitivfp,  q.  59,  a.  1  (IV,  78).  —  Species  sensibi- 
les,  q.  60,  a.  1  dV,  89'.  —  Sensalio,  q.  61,  a. 
un.  iIV,  99;. 

2)  Intellectim.  Omnis  c.  intellectiva  Ilt  ex 
pra^existente  cognitione  sensitiva,  L  21,  a.  1 
(I,  268j.—  C.  piincipiorum  fit  ex  pr.-nexistente 
cognitione  expei'imentali  ratione  cognitionis 
terminorum,  a.  2(1,  269).  —  Potentia  intelJec- 
tiva,  P.  q.  94,  a.  1  iIV,  272-.  —  Species  intelli- 
gibiles,  q.  95,  a.  1  flV,  290).—  Actus  oogni- 
tionis  intellectiviu,  q.  90,  a.  1  (IV,  303  . —  Ter- 
minus  intrinsecus  cognitionis  intellectivffi,  q. 
97,  a.  1  ilV,  313j.—  Objectum,  q.  98,  a.  uii. 
i,IV,  320).  —  Modus  quo  cognoscantur  ah 
anima  corporalia,  qucu  sunt  infra  animam, 
q.  99,  a.  1  (IV,  323).  —  C.  singularium,  q.  loi, 
a.  1  (IV,348j.  — C.  infinitorum,  a.  2  (IV,  352). 

—  C.  contingentium,  a.  3  (IV,  353).  — C.  futu- 
rorum,  a.  4  (IV,  354).  —  C.  anima^  per  se 
ipsam,  q.  102,  a.  1  (IV,  356).  —  C.  eorum  quae 
supra  animam  sunt,  q.  103,  a.  1  (IV,  362).  — 
C.  Dei  ut  primi  a  nobis  cogniti,  a.  3  (IV,  370). 

—  C.  anima^  separata?,  M.  q.  42,  a.  1  (VI,  484). 
Vide  s.  V.  «  anima  separata  ». 

3)  Prxcogniliones.  Duaj  solaesuntprfficogni- 
tiones  :  quia  est  et  quid  est,  L.  q.  21,  a.  4  (I, 
273).  —  Prwcognitio  quia  est  non  se  extendit 
ad  passionem,  a.  5  I,  275).  —  Pripcognitio 
quid  est  tantum  importat  praecognitionem 
quid  nominis,  non  autera  quid  rei,  a.  6  il, 
270 1.  —  Praecoguilio  quid  est  se  exlendit  ad 
principia,  a.  7  (I,  277 1.  —  Conclusio  non  sim- 
pliciter,  sed  secundum  quid  prfficognoscitur, 
a.  3  (I,  272).  —  Semper  praecognosci  debent 
principia  demonstrationis  quod  sint  vera,  a. 
8  I,  278).  —  Particulares  scientiae  debent  de 
subjecto  cognoscere  an  est,  a.  9  (I,  280). 

4)  C.  angelica,  vide  s.  v.  «  anima  separata  ». 
COLOR  est  objectum   visus,   P.  q.   65,  a.  1 

(jV,  117).—  Deflnitur,  a.  2  (IV,   119).  —  Difl^ert 
a  Iiice,  a.  5  (IV,  125). 
CoMMESSATio  est  pars  gula?,  E.  q.  22,  a.  2 

(V,  207). 

CoMMUNE  Sensibile  (cf.  «  seusus  »,  f  sen- 
sibile  »).  Sensibile  per  se  dividitur  in  pro- 
prium  et  commune,  P.  q.  59,  a.  5  (IV,  84).  — 
Sensibilia  coinmunia  sunt  tantum  quinque  : 
magniludo,  numerus,  flgura,  motus,  ([uies, 
a.  6  (IV,  86j.  —  Circa  communia  sensibilia 
sensus  falli  potest,  a.  7  (IV,  88). 

CoNCLUSio  (cf.  «  cognitio  intellectiva  », 
n  demonstratio  t,  pra?missa3   »,  «  syllogis- 


60i  INDEX  RERUM 

mus    »\     Praemissse    conclusione    noliores 


(lebenl  esse,  L.  q.  25,  a.  3  ,1,29 J  .  —  Praemissa^ 
sunt  causa  efliciens  conclusionis,  q. -0,  a.  3 
(I,  260i  ;  q.  23,  a.  4  1,  295  .  —  Majoi-  proposi- 
lio  prius  lempore  cognoscilur  quani  conclu- 
sio,  niinoi'  vero  aliquando  prius,  aliquando 
simul,  a.  (i  (.1,  298;.  —  C.  demonstralionis 
propter  quicl  est  in  secundo  et  quarlo  modo 
dicendi  per  se,  q.  6,  a.  2  I,  74  ;  q.  25,  a.  5  I^ 
297  ;  q.  27,  a.  II,  302.—  Essentia  syllo- 
gismi  consislit  in  priemissis  et  conclusione, 
q.  27,  a.  2ii,  303.— In  eodem  homine  de 
eadem  conclusione  non  j)Ossunt  esse  simul 
scientia  el  opiniu,  q.  3(3,  a.  2  1,  375  .  —  Ex 
majoi'e  de  necessario  et  miiiore  de  inesse 
sequitur  conclusio  de  necessario,  q.  21,  a.  7 

(I,  266). 

CoNCOHDiA  pertinet  ad  juslitiam,  E.  q.  20, 
a.  i  (V,  193  . 

CoNCL'PiscENTi.\  esl  specialis  passiu  in 
appetitu  sensilivo,  E.  q.  12,  a  3  V,  90  .  —  Dd- 
ferl  adesiderio  ;  V.9I  i. 

CoNSENSUS  est  actus  vulunlutis  elicitu>,  K. 
q.8,  a.  1  (V.  47).  —  (Juid  proprie  sit,  a.  ti(V, 
rj6K  —  Non  est  in  hrutis  (V,  57). 

CONSILIL.M  quidsil,  H  q.  8,  a   5  (\,  54  . 

CoNTACTis  tum  (|uantilalivus  lum  virlulis 
ad  a^endum  roquintur,  P.  q.  39,  a.l  (III,  lH\). 

CoNTiNENTi.vest  pars  polentiulis  lemperan- 
tia',  E.  q.  22,  a.  2  iV,  ?i/7  .  —  Vilium  oonti- 
nentia*  o|»p<jsituiii  li'iplicitt*r  sumilur,  a.  2  (V, 
207,  209  . 

CoNTiNOKNTiA  uiide  lu  rehus  naluralihus, 
P.  q.  15,  a.  8(11,  152;. 

CoNTiNUi.M  (piomodoinlellipaltip,  L.  ii.  li, 
i  1,  138>  —  Ouanlilas  (•untiliua  el  liiscrela, 
a.  3  (I,  1  i6]  et  a.  5  ^I,  156).  —  C.  iiun  liahet  pui^ 
tesuclu,  sed  polentia,P.  <|.  23,  a.  1  ^11,  :£27  .  — 
Nun  conqiunilur  ex  iiidivi-^ihilihus,  a,  3  III, 
'SH)'..  —  Cuiilmuilas  succe^sivu  iiun  esl  de 
ratione  iiiotus  in  cummuni  suiiipli,  (|.  17,  a.  a 
(11,  103). 

CONTIl.MlltTAS        isl       piisL|pi(f«liiaillLMllUIII, 

L.  (|.  15,  a.  uii.  1,210,.  —  Esi  inlcr  (|Uttluor 
opposiliones,  M.  (p  16,  u.  1  (VI,  113.  —  Esl 
opposilio  sequeiis  opposilionoiii  privulivum 
a.  4  (VI,  150,  includit  uppusiliunem  privuli- 
vam  iVI,  15i;.  —  l'urlicipat  cuiilradicliuayin, 
(VI,  130].—  Ucllnilionesdeconliariis  (VI,  I5i, 

—  Conlrarielus  esl  iiiaxiiiia  fl  perrecln  dille- 
,.enlia.  at  nun  iiiaxiiiiaupposiliu,  ibul.  —  l  mmi 

uiii  esl  cuiilrarium  ^VI,  I.^ti.  —  Si  uni' •  fi- 

irariuruiii  est  in  reruiii    naUira,   in  >  -( 

etiaiii  nllerum  esse  in  ivruiii  nuluru    V|,  157 

—  Siihslaiiliiu  iiun  sunl  cuiiliuriii'  VI,  1.57  .  — 
Ualiir  iiiedium  in  cuiitrunis,  u.  5  VI,  15«  .  — 
Cunlruri>'lus  usl  suluiii  iii  his  (pio)  ttunl  ejus- 
deni  ^'oneriH  (VI,  Kil  .  —  Onimpie  coiulitiunes 
lonlrariorum,  L.  »|.  15,  a.  un.  1,211  . 


eoR  est  sensorium  sensus  communis,  P.  q. 
84,  a.  un.  IV,  180  ,  et  radix  omnium  sensuuin 
internorum,  ibid.  —  Cooperatur  in  respira- 
tione,  q.  87,  a.  2  iIV,  198.  — Est  orjianum 
appelilus  sensitivi,  q.  86,  a.  un.  JV,  194'.  — 
Unde  ejus  motus,  q.  87,  a.  1  IV,  195  .  —  Est 
orjianum  virtutis  pulsativa^  a.  3   IV,  199  . 

CoRPLs.  1  P>v//cj/)iVi  corporum  iiaturalium 
sunt  (juodammodo  duo,  quodaminodo  tria, 
P.  (|.  2.  a.  3  II,  16.  —  Principia  interna  cor- 
porum  sunt  conlraria,  a.  2  II,  I3i.  —  Condi- 
tiones  principiorum  corporum,  quod  non  sint 
cx  aliis,  nec  ex  allerutris.et  quod  omnia  alia 
sinl  ex  eis,  a.  4  II,  17  .  —  Vide  s.  v.  t  ma- 
teria  »,  «  forma  ».  <  privalio  »,  «  elemen- 
(uiii   >. 

2)  Actioiifs.  Oiimia  corpora  ver»»  efrectum 
producunt,  P.  q.  32,  a.  1  111,81  .  Aclioucs 
ciirpoiiiiii  ciHlestium  in  corpora  inferiora,  a. 
2,  3,  4, 5il!I,82  .  —  Corpora  uhediuiit  creatu- 
viv  spirituali  ad  nutuiii,M.  q.  36,  a.  4  vV],460  . 
--Curpura  oliediunt  creatuni'  spirituali  ad 
mutuiii  localem,  a.  5  ,VI,  4()3'. 

3'  Corpui  mitbil»'  esl  suhjeclum  principale, 
iion  vero  udaM|uatuiii,    Pliysica-,  P.   ij.  1,  a.  5 

II,  9.  — C.  mohile  esl  idem  ac    nalurale.ll, 
11  .  —  Vide  s.  V.  <  motus  ». 

4  Corpui  itnimaluin  cunstat  duatius  parli- 
hus,  corpore  et  uniina  IV,  1,  pro(i'iii.  in  (p|. 
(le  .\nima  .  —  Aniiim  iiuii  est  corpus,  sed 
aclus  curpuris,  (|.  is,  u.  1  IV,  2'.  —  Corpiis 
animatum  noii  est  uniiiia,  a.  3  \\\' ,  6i.  —  In 
corpore  vivente  nun  potesl  esse  alia  roriiia 
prtfter  uniinniii,  (|.  50,  u.  1  IV,  23^.  —  Anima 
dut  curpuri  csse  furinuliler,  iiun  elfeclive  IV, 
27  .  —  l'artt's  curpuris  viventis  nuii  dineruiit 
esseiiliuliter.  Hed  hoIuiii  uccidenlaliler,  a.  2 
(IV,  27i.  —  Vera)  pirles  curporis  viventis,  a. 
3  (IV,  18  . 

5j  Cmpus  i/lortuaum  vrit  seiisihile  seouii- 
(liiin  laclum,  P.  (\.  19,  a.  6ill,  191) .  —  Vana< 
senlentiiu  de  s(<nsatiuiie  curpuriiiii  gloriosu- 
rum,  q.  «ifi,  a,  iin.  IV,  128  . 

Coiud  prio  cf.  •<  ^i-iiernliu  *,  h  muLaliu  •  . 
1)  /;i  rummuni.  C.  prmcipnluin  lenol  inler 
molus  coiiimunoH  uiiinihus  rehus  curporali- 
hu^  illl,  115,  pr<>ii'm.  iii  )|q.  de  liciioral.  et 
Currupl.!.  —  hlem  iiuuiero  nccidens  nuil 
manel  In  Konilo  el  iii  corruplo,  q.  35,  a.  5 

III,  1'il  .   —  Cienerntio  uniUH  f4l  corruplio 
alleiius  el  e  coii\  <     '.'     III,   TJi»  .  —  l^>i- 

riiptiuiies   reruiii  ..tliuiii  (licuntiir  nnin- 

ivtle«.  a.  10    III.  l3o  . 

.'  Corrupdo  etfmfutnrum.  Eleiiieiita  huiiI 
curruptihilia   secuiiihmi   pnrtes,  nun 

iluiii  tuttim,  P.  (|.  46.  a.    1    III,  210  .  ( i 

esl  incurruplihile,  i|.  'Ai,  a.  4  lli.  S1). 

3  AinnM  Hensiiivn  tiruli  rurruinpitur  cur- 
pore  rorrupli»,  F,  q.  5h.  it.  1    IV.  73  ,  lioiiii- 


INDEX  IIKRUM 


605 


nis  non  coiTLiinpilur  corruplo  corpore,  (|.  92, 
a.  un.  (IV,  245). 

4"»  Materia  prima  quodammodo  corriipli- 
hilis  esL,  q.  3,  a.  9  (II,  40) ;  est  causa  corrup- 
lil)ilitalis,  a.  10(11,  4t). 

Creatio  est  emanatio  totius  esse  ex  non 
ente,  P.  q.  27,  a.  1  (III,  12).  —  C.  dicitur 
iniproprie  mulatio,  a.  2  (III,  13).  —  C.  active 
i^umpta  est  relatio  rationis,  sed  c.  passive 
sumpta  est  relalio  realis,  a.  3  (III,  17).  —  G. 
passive  sumpta  est  relatio  suppositionis  (III, 
18).  —  Deum  posse  aliquid  creare,  non  solum 
fides  docet,  sed  etiam  ratio  demonstrat,  a.  4 
(III,  19).  —  Creare  (auctoritative)  sensu  pro- 
prio  solius  Dei  est,  a.  5  (III,  21).  —  Absolute 
potest  creatura  esse  causa  instrumentalis  ad 
creandum  (111,  22).  —  Sola  subsistentia  pro- 
prie  creantur,  cetera  concreantur,  a.  6  (III, 
26).  —  Omne  ens  atque  adeo  mundus  a  Deo 
creatus  est,  a.  7  (IIl,  27).  —  Materia  prima  ab 
universali  causa  entium  creata  est,  a.  8  (III, 
59^.  —  Deus  omnia  per  arbitrium  susb  volun- 
tatis,  et  non  ex  necessitate  natura?,  crea- 
vit,a.  9  (III,  31).  —  Anima  rationalis  a  Deo 
per  creationem  producilur,  q.  89,  a.  3  (IV, 
206). 

Creatura.  1)  Esse.  C.  habet  esse  participa- 
tum  a  primo  ente,  M.  q.  7,  a.  3  (VI,  G4).  — 
Non  participat  priinum  ens  secundum  essen- 
tiam,  a.  4  (VI,  66).  —  Esse  creaturre  est  pro- 
prius  effectus  causa)  prima?,  q.  8,  a.  1  (VI, 
75i.  —  Creatura}  ut  entia  assimilanturper  hoc 
Deo  ut  primo  et  universalissimo  principio 
totius  esse,  a.  2  (VI,  78).  —  Esse  creatura»  est 
receptum,  a.  3  (VI,  79).  —  In  qualibet  crea- 
tura  aliud  est  natura  rei,  quee  participat  esse, 
aliud  ipsum  esse  participatum  (VI,  80).  — 
Esse  formale  creaturarum  non  est  esse  primi 
entis,  a.  4  (VI,  81). 

2)  Bonilas.  Creatura^  non  sunt  bona>  per 
essentiam,  M.  q.  i9,  a.  5  (VI,  207).  —  Bonitas 
Dei  et  creaturarum  multipliciler  differunt 
(VI,  208).  —  Bonitas  creaturarum  consistit  in 
ordine,  modo  et  specie,  a.  6  (VI,  209). 

3)  Relationcs.  Creaturae  habent  relationem 
realem  ad  creatorem,  P.  q.  27,  a.  3  (III,  16).  — 
Creatura  absolute  et  simpliciter  potest  in- 
strumentaliter  creare  (111,22).  —  Inqualibet 
creatura  essentia  et  existentia  realiter  di- 
stinguuntur,  M.  q.  23,  a.  3  (VI,  249. 

4)  Crcatura  spiritualis.  Ostendituresse  crea- 
turas  immateriales  et  spirituales,  M.  q.  35,  a. 
2  (VI,  4161. —  C.  spiritualis  non  componitur 
ex  materia  et  forma,  a.  4  (VI,  430).  —  In  c. 
immateriali  est  compositio  ex  essentia  et 
esse,  a.  6  (VI,  437) ;  item  ex  accidentibus  et 
subjecto,  a.  8  (VI,  441).  —  Personalitas  com- 
pelit  substantiis  immaterialibus,  eaque  nobi- 
lior  quam  homini,  a.   7  (VI,  440).  —  Duratio 


croaturaj  spiritualis  habetprius  et  posterius, 
a.  14  (VI,  449). 

5)  Creaiura  corporalis  a  spirituali  ne(|uit 
produci,  sed  immediate  a  Deo  pnjcessit,  M. 
q.  36,  a.  l  (VI,  451).  —  Regitur  et  adminislra- 
tur  a  creaturaspirituali,  a.  2  (VI.  452). 

Crudemtas  per  excessum  opponitur  clc- 
mentia),  R.  q.  22,  a.  2  (V,  208j. 

CuRiosiTAS  opi)onitur  sludiositati,  quo) 
pertinet  ad  desiderium,  E.  q.  22,  a.  2  (V,  208). 

Definitio  significat  essentiam  rei,  M.  q. 
30,  a.  1  (VI,  320);  q.  32,  a.  1  (VI,  347).  —  Nihil 
pertecte  detinitur  nisi  subsLantia,  q.  30,  a.  2 
(VI,  322).  —  Sola  species  definitur  simpliciter, 
a.  3  (VI,  324j.  Accidentia  non  definiuntur  nisi 
secundum  quid,  a.  4  (VI,  325).  —  Singulare 
non  delinitur,  a.  5  (VI,  328).  —  NegaLiones  et 
privationes  non  habent  definitionem  simpli- 
ciler,  sed  secundum  quid  et  incompletissi- 
mam,  a.  6  (VI,  332).  Dellnitio  el  definilum 
sunt  idem  re,  differunt  ratione,  a.  7  (VI,  332) ; 
—  suntunum,  q.  31,  a.  3  (VI,  342).  —  Partes 
materiee  communis  ponuntur  in  definitione, 
non  vero  partes  materiae  individualis,  q.  31, 
a.  1  (VI,  334).  —  Partes  speciei,  qua;  ponuiitur 
in  detinitione,  quomodo  sint  dignoscend®,a. 
2  (VI,  340). 

Delectatio  estduplex:  una  de  bono  intel- 
ligibili ;  alia,  quse  est  in  bono  secundum  sen- 
sum,  E.  q.  12,  a.  3  (V,  90) ;  —  delectatio 
duplex :  una  corporalis,  qua)  consequitur 
tactum  corporalem  ;  aliaaniinalis,  quae  con- 
sequitur  apprehensionem  anima},  q.  21,  a.  1 
(V,  197).  —  Definitur  d.,  q.  12,  a.  4  (V,  92).  — 
Objectum(V,93).  —  Causa  (V,  92).  —  Effec- 
tus  (V,  94).  — D.  est  passio  in  appetitu  sensi- 
tivo  (V,  95). 

Demonstratio.  1)  Generatim.  D.  defmitur, 
L.  q.  20,  a.  5(1,264).  —  Dividitur  in  demon- 
strationem  quia  et  propter  quid,  q.  22,  a.  1  (I, 
281).  —  Regressus  demonstrativus  quando 
lieri  possit,  a.  2  (I,  283). 

2)  Parles.  a)  D.  quia  (a  posteriori)  est  vera 
d.,  q.  23,  a.  1  (I,  285)-  —  Procedit  tum  per 
elVectum  tum  per  causam  remotam,  a.  2  (I, 
286). 

b)  D.  propler  quid  (a  priori)  definitur  secun- 
dum  Aristotelem,  q.  24.  a.  1  (I,  288).  —  Ejus 
pra?miss{e  sunt:  de  omni,per  se  et  universali 
a.  1  (1,2901;  —  necessaria?,  a.  2  (I,  292);  — 
notiores  conclusione,  a.  3  (I,  294) ;  —  causant 
conclusionem,  a.  4(1,295);  —  sunt  pra3co- 
gnitae,  a.  6  (I,  297). 

3)  Medium,  est  definitio,  et  qualis  definitio, 
q.  28,  a.  1  (I,  299);  —  medium  possunt  esse 
omnes  quatuor  causse,  a.  2  (I,  301). 

4)  Conclusio  est  insecnndo  et  quarto  modo 
dicendi  per  se,  q.  27,  a.  1  (I,  303).  —  Conclusio 
pertinet  ad   essentiam    syllogismi,    a.  2  (I, 


606  INDEX 

305).  —  Vide  s.  v.  «  conclusio  >•,  «  syllogis- 
mus  ». 

5  K/fecliis,  vide  «  scientia  ». 
Deno.minativa  deliniLinlur.  L.  q.  8,  a.  4  (I, 

93;.  —  Principaliler  sulam  formani  signifi- 
cant,  a.  5   I,  90  . 

DESiDEniUM  est  passio  concupiscibilis,  E.  q. 
11,  a.  2  V,  77  . 

Desperatio  esl  passio  in  irascibili,  E.  q.  13, 
a.  1    V,  98;. 

Dels  (cf.  «  ens  primum  >  s.  v.  t  ens  »1. 

i)  Crealor.  D.  poteslcreare,  P.  q.  27,  a.  4  III, 
18j ;  et  quidem  solus  Deus,  a.  5  III.SI'»  — D. 
creavit  nuuiduin,a.7  111,27  :  setl  neque  iieces- 
sariocreavit  neque  ab  u'terno,q.2G,  a.  I  111,4  ; 
quamvis  non  videatur  repugnare,  (juin  mun- 
dusabaeterno  produci  a  Deo  potuerit,  a.  2 
III,  8  — D.  potuit  mundumfaceremeliorem, 
q.  28, a.  3  Ml,  33  .  —  Liberrime  omnia  creavil, 
q.  20,  a.  9(111,  31  .  —  Materiam  priniam  crea- 
vit,  a.  8  III,  29  .  —  Num  D.  posset  producere 
innnitum  actu  sive  in  magnitudine  sive  in 
numero,  <\.  18,  a.2   II,  173  . 

■J  Cnnsrrvutnr.  D.  runservat  omnes  re>  in 
csse,  I'.  q.  U.  a.  7  II,  112  ;  sed  non  omoes 
immediute.a.  8  II,  111  .  —  Son  solus  1).  omnta 
immediate  operatur.  a.  1  II,  9*.»  .  —  Opera- 
tur  D.  in  onmi  uperalione  secundi  agfiitis,  a. 
4  11,103  .  — Ilespeclu  Dei  non  datiiiquid<piam 
lortuitum,  q.  1.'»,  a.  5   11,117. 

3)  Motor  ijrinius  i-xistit,  q.  2.'»,  a.  2  11,  Ji;i  .  — 
Ejus  propriflatfs,  a.  3   11,213  . 

i  Idex  dicinx  rur  sint  stalueudu*,  q.  10,  a. 
1  II,  89.  —  Ouid  sinl,  a.  3  11,  90  .  —  Lnde 
earum  pluralitas,  a.  3  II,  91.—  Ad  quod 
genus  caiisa'  reducanlur,  u.  4   II,  'X>  . 

i>  Hrlntiourn.  D.  noii  esl  in  ullo  genere.  L. 
q.  9,  a.  5  1, 112  .  —  Pult-rnilns,  q.  13,  a.  5  I, 
189  .  —  D.  civator,  vide  Mib  niim.  1. 

6  Sominii  Ih-i  qiiid  sigmlicenl,  q.  10,  ;i,  l 
I,'219. 

De  Dei  essentiu,  perfectionibus,  mtclluciu, 
voluntute  vide  euqua*  summatim  ultingunlur 
.M.  (|.  r»,  a.  1  el  2  VI,:il4  ,  ubi  k'cli>r,  amplio- 
rom  ut  bauriut  insliliiliuui-m,  ud  ipsa  opera 
Sancli  Tlioinu*,  priiM*ipuu  ud  .^iummum  Thru- 
1'ifjiir,  reniitlitur. 

DlAl.ECTU.A  est  par>  Lu;;ioa',  I,.  (|  1,  a.  2  I, 
1  .  —  D.  docens  el  ulens,  tbid. 

DiKKEiiKNTiA  e!.t  pru*dicul>ilu.  L.  q.  2,  a.  d 
t  i,  33i ;  potestute  Iniilum  conlinelur  in  gciiero, 
q.  :i, a.  2  I,  41  .  —  Liide  sumatur  liim  in  sub, 
stunliis  materialibus  tum  in  iiiiiiiuluriulibus, 
u.  4  I,  46  .  —  Esl  iiobiliur  gonere  I,  49  .  — 
Cum  genere  consliluil  unum  |)wr  s«»,  ».  6 
I,  V»  .  —  A  genere  soluin  ratlone  dislingui- 
lur,  a.  6  .1,  52  .  -  Dolliiihir  i\.  5,  u.  2  I.tkJ  .  — 
Dividitur  a.  1  I,  iV.  .  —  Dill.Mvnliu  superiur  in 
inlerioro  includilur  iiiuloriulilerel  Klonlico.a. 


RERUM 

3  [\,  69'.  Uuo  sensu  d.  ullima  dicalur  luta 
subslantia  rei  I,  70).  Ouid  sit  d.  individualis, 
qui(.l  (I.  propriissima,  a.  1  il,66'. 

Dilatatio  est  eflectus  delectatiunis,  E.  t|. 
12,  a.  4  [Y,  94  . 

Diminltio  vide  s.  v.  c  augmentum  t. 

Disuoudia  est  contraria  allabililati,  E.  q.  20, 
a.  i   V,  192  .  1 

DisposiTio  et  habitus  sunl  species  essen- 
tialiler  inter  se  distinctas  L.  q.  12,  a.  3  il, 
164  .  —  D.  seinper  importat  ordinem  alicujus 
lial)entis  partes,  a.  2  I,  162  .—  ouoinodo  dif- 
ferat  d.  ab  liabitu  et  ceteris  speciebus  (|uali- 
latis,  a.3  I,  Km  .  —  D.  est  facile  mobilis  (I, 
166.  —  D.  ad  formam  subslanlialem  est 
compusila  e.\  (pialitalibus  elemenlurum  ad 
mediuin  reduclis,  P.  q.  »2,  a.  6  III,  203  .  — 
Vide  eliam  s.  v.  «  babilus  »,  «  qualitas  ». 

DociLiTAS  est  pws  inlegralis  prudentiaj,  E. 
q.  19,  a.  4  V,  170. 

DoLLS  est  vitium  pruiJeoliu)  uppositum,  E. 
q.  19,  a.  6    179  . 

Dllia  est  pars   ubbLTvautHC,  K-  q.  2(i,  a.  4 
V,  191  . 

EniUETASest  pursguhi',  E.  q.22,  a.2(^V,  907y. 

EcsTASis  est  eireclus  amoris,  E.  q.  12,  a.  | 
(V,  86  .  —  E.  est  duplc.v,  secuiiduiii  viin  uppre- 
hensivain  ot  secundum  appetitivum    V,  87  . 

EKKEcrrs  esl  nuturu,  tempuro,  coguitiono 
poslerior  (luum  ouusu,  P.  q.  14,  u.  1  dl,  |31)  ; 

—  pruportionatur  causa*,  a.  3   II,  \J3.  —  Uleiii 
numero   o.    ci.rruptus  redire  non  polest,  u.  4 

11,13.') .— Ideinc.  o.\  duubus  cuusis  (juuiiiodo 
sil  producibiliH,  a.  .'»  Jl,  137i.  —  A  divorsis 
cuusis  ideiii  elleotus  diverso  tompore  natura- 
litor  pruduci  ne(piit,  u.  6  II,l;ft)  ;—  noquo  ub 
eudem  cuustt  tempor»'  divorsu,  u.  7  JI,  14(»i. 

Klectiu  esl  aclus  voluntalis  elicitus,  E.  (|. 
8,  a.  1  V,  47  ;  —  osl  appolilus  consiliuUvus, 
u.  3  V,  52  . 

ELEMKNTrM  cf.  •  cuusa  -,  «  principium  »). 
1  (^nittldtliu.  E.  (JiMorl  u  priiici|)iu  ot  causa, 
P.  (|.  2,  a.  1  (II,  1S;.—  E.  duplicilorcunsidora- 
luin,  proprio  ol  Improprie.  (j.  43,  u.  1  III, 
215  .  —  E.   ivcle  (leliiiilur  u  Pliilosopho,  ibid. 

—  Uunluur  Hunl  do  ruliono  elomonli  pruprio 
sumpli,  ihid.  —   K,    (|uu(lriiplicUor  Humilur 

III,  210  .  —  lUtiu  oleinenli  HimplicibiiH  luii- 
lum  corpuribu"»  cuiiipotit,  tbid.—  yiiti'.'-^ 
aclivu*  vel  pas<<iva>  nun  Mint  lormu*  «i. 
tialoH  oleinonlurum,  a.  2  i  III,  217 

2  .Xtuifnii.  E.  siint  lantum  (|uuluor.  ikiiki, 
aer,  terru.u^piu,  I'.  q.  43,  A,u.  iin.    !"    •')'» . 

3  (Junittilnt.    Kleiiieiita    huboul       iiiiu 

inugniludiniK  ol   parvitatis.  p.  q.  41,  a.  un. 

111.  214» . 

4  C"  ■'•'•'         ••"  ^"'  .1-  II. .u 
Mint  f'                              j                      .11,  p  ,) 
43,  II,  a.  2   III,  2l7j.    >  HriiiiiD  (|ualilal«it  ( 


INDEX  REUUM 


607 


menlorum  suntquatuor,  calor,  frigus,  humor, 
siccitas,  q.  4."5,  a.  4  (III,  223).  —  Qualitates 
prima)  elementorum  non  reducuntur  ad  alias 
(III,  22i).  —  Qualitates  pnmai  elementorum 
sunt  quid  positivum  reale,  a.  2  (III,  220  .  — 
Qualitates  praidictfB  sunt  acliva^  et  passivaj, 
a.  3  lill,  227 1. —  Qualitates  primae  acliva?  recte 
(lefmiuntur  a  Phiiosopho,  a.  4  (III,  228)  ;  — 
item  qualitates  prima;  passiva^,  a.  5  illl,  230  . 
—  Qualitates  prima?  sunt  tanlum  quatuor,  a. 
G  (III,  232). —  Qualitatos  symbola».  elemento- 
rum  sunt  ejusdem  speciei,  a.  7  (III,  23 Ij.  — 
Non  in  singulis  elementis  utraque  qualitas 
est  in  summo,  a.  8  (III,  238). 

5)  MutiUa  transmulallo  elementorum.  Ele- 
menta  non  sunt  transmutabilia  secundum 
totum,  P.  q.  46,  a.  1  (III,  240i.  —  Quodlibet 
elementum  ex  quolibet  immediate  generari 
potest,  a.  2  dll,  242;.  —  Elementa  symbola 
facilius  transmutantur  quam  dissymbola 
a.  3  iUl,  2i3).  —  Ex  duobus  elementis  dissym- 
bolis  invicem  corruptis  potest  generari 
tertium  elementum,  a.  4  (111,244). 

6i  Elementa  inmiitkme.  Ad  mixtionem  per- 
feclam  omnia  quatuor  elemenlarequiruntur, 
P.  q.  42,  a.  3  (III,  196).  —  Elementa  manent  in 
mixto  non  actu,  sed  virtute,  a.  4  (III,  197).  — 
Elementa  manent  in  mixto  secundum  proprias 
qualitates,  a.  5  (III,  202).  —  Dispositio  formae 
mixti  est  composita  exqualilatibus  elemento- 
rum  ad  medium  reductis,  a.  6  i  III,  203). 

7)  Elementa  ut  partes  universi  mundi.  Qua- 
litates  motivffi  elementorum  specie  diflerunt, 
P.  q,  34,  a.  i  (III,  99).  —  Elementa  effective 
moventur  a  generante  per  se,  a.  2  (III,  100). 
—  Est  unum  e.  gravissimum,  unum  levissi- 
mum,  duo  media,  a.  3  (III,  104).  —  Gravilas 
elementorum,  a.  4  (III,  106.  —  Motus  elemen- 
torum  qualis  sit,  a.  5  (III,  108).  — Elementa 
motu  coeli  cessante  remanebunt  quodam- 
modo,  quodammodo  transibunt,  q.  31,  a.  6 
(III,  69).  —  In  elementis  cessante  motu  coeli 
non  omnis  actio  cessabit,  a.  7  (III,  72). 

8^  Elementasingula  vides.v.  «aer»,»  aqua», 
«  ignis  »,  «  terra  ». 

Embrio.  Ejus  vitae  inchoatio,  P.  q.  3o,  a.  9 
(III,  130).  —  Ejus  informatio,  q.  89,  a.  2  (IV, 
205). 

Ens.  1)  In  comiiuni.  Ens  non  est  genus  ad 
decem  preedicamenta,  L.  q.  9,  a.  2  d,  104i.  — 
E.  dividitur  in  decem  prsdicamenta  secun- 
dum  diversos  modos  praedicandi,  a.  3  (I,  106). 

2)  Prceclicatur  analogice  de  Deo  et  creaturis, 
M.  q.  3,  a.  1  i  VI,  30( ;  —  de  substantia  et  acci- 
dente,  a.  2(VI,  34i;  —  de  ente  reali  et  ente 
rationis,  q.21,  a.  1  (VI,  2ilj ;  —  de  potentia  et 
actu,  M.  q.  27,  a.  1  (VI,  302).  — Cf.  «analogia». 

3)  Subjectum  scientiarum.  Ens  rationis  est 
subjectum  Logica},  L.  q.  1,  a.  6  ^I,  13).  —  Ens 


mobile  est  adtcquatum  subjectum  Philoso- 
phia)  naturalis,  P.  q.  1 ,  a.  5  (II,  9).  —  Ens  divi- 
sum  in  decem  pra^dicamenia  est  subjectum 
ada;quatum  Mctaphysica?,  M.q.  l,a.G  VI,  ISi. 
4;  Principia  entis  :  interna,  potentiaet  actus 
M.  q.  27,  a.  1  (VI,  302) :  externa,  finis  et  effi- 
ciens,  M.  q.  .">,  a.  1  (VI,  46);  principium 
cognitionis,  vide  s.  v.  principium  contradic- 
tionis,  M.  q,  4,a.  1  (VI,  39i. 

5)  Passiones  entis.  Ens  habet  passiones,  M. 
q.  11,  a.  1  (VI,  110).  —  P.  entis  sunt  tantum 
tres  :  unum,  verum,  bonum,  a.  2  (VI,  111),  — 
Se  habent  per  prius  et  poslerius,  a.  3  (VI, 
113).  —  Non  addunt  enti  aliquid  positivum, 
sed  formaliter  dicuntdenominationem  relati- 
vam  ad  aliquid  extrinsecurn,  a.  4  (VI,  ll6i. 

6)  Divisiones  entis .  Divisio  quadruplex  :  ens 
reale  et  rationis,  actus  et  potentia,  e.  mate- 
riale  et  immateriale,  e.  creatum  etincreatum, 
M.  q.  21,  a.  1  i  VI,  241).  —  E.  reale  dividitur  iu 
e.  per  se  et  e.  per  accidens,  q.  22,  a.  un.  (VI, 
247 1.  —  E.  per  se  dividitur  in  substantiam  et 
accidens,  L.  q.  9,  a.  3  ^I,  106)  ;  M.  q.  23,  a.  1. 
—  E.  dividitur  convenienter  in  actum  et  po- 
tentiam,  M.  q.  27,  a.  1  (VI,  30!  i. 

7)  Ens  rationis  est  proprie  subjectum  Lo- 
gicfp,  L.  q.  1,  a.  6  I,  13i.  —  Omne  e.  rationis 
dicit  vel  relationem  vel  negationom,  M.  q. 
21,  a.  1  (VI,  242).  —  Intere.  reale  et  ensratio- 
nis  duplex  est  analogia,  atlributionis  et  pro- 
portionalitatis,  ibid.  —■  Entium  rationis  quai- 
dam  habent  esse  totum  completum  extra 
animam,  quffidam  habent  fundamentum  in 
re,  sed  complementum  est  per  operationem 
anima},  a.  2  (VI,  244).  —  Deus  potest  facere 
entia  rationis,  a.  3  (VI,  245). 

8)  Ens  primiim  (cf.  '<■  Deus  »,  «  motor  pri- 
mus  »).  Existit  primum  ens,  quod  est  causa 
ceterorum,  M.  q.  5,  a.  1  (VI,  46).  —  Primum  e. 
est  necessario  suum  esse,  a.  2  (VI,  48).  — Pri- 
mum  e.  est  necessario  summe  et  maxime  ens 
et  proinde  infmitum,  a.  3  (VI,  49).  —  Non 
sunt  plura  prima  entia,  sed  unum  solum,  a.  4 
(VI,  51).  —  Fieri  non  potest  ut  esse  primi 
entis  sit  esse  formale  creaturarum,  M.  q.  8,  a. 
4  (VI,  81). 

9)  Ens  possibile  (cf.  «  possibilitas  »).  Possi- 
bile  et  impossibile  dicuntur  tripliciter ;  primo 
secundum  potentiam  activam  vel  passivam, 
secundo  propter  convenientiam  vel  repug- 
nantiam  terminorum,  tertio  mathematice,  M. 
q.  6,  a.  1  (VI,  53).  —  Num  res  dicatur  possibi- 
lis,  quia  Deus  eam  facere  potest  (VI,  54).  — 
Possibiles  vel  impossibiles  effectus  judican- 
tur  semper  secundum  causas  infei*iores  tan- 
tum,  a.  2  (VI,  56).  —  Respectu  habito  ipsius 
possibilis  dicitur  prima  causa  aliquid  non 
posse  facere,  quia  id  contradictionem  impli- 
cat,  a,  3  (VI,  57). 


608 


LNDEX  RERLM 


Epikia  csl  (lirectiva  jusliLia?  legalis,  E.  q. 
20,  a.  3iV,  187^. 

Ehror  (cf.  «  sensus  »,  vc  inlellectus  », 
«  opinio  »'.  Sensus  potesL  errare  circa  sensi- 
bilia  conniiunia  eL  per  accidens,  P.  q.  3'J  a.  7 
iIV,  87i.  —  Sensus  non  potest  errare  circa 
sensibile  proprium,  ibid.  — InLelleclus  per  se 
non  potest  errare,  serl  solum  per  accidens,  q. 
100,  a.  7 'IV,  345. 

ERrBESCENTiA  est  species  timoris,  E.  q.  13, 
a.  2(V,  102. 

EsSE,  existere,  exislenlia.  Primum  ens  est 
suumesse,  M.  q.  5,  a.  2  .  VI,  48  .  —  Esse  dupli- 
ciler  dicitur  :  actus  essendi  el  veriLas  pro- 
positionis,  ibid.  iVI,  49^;  cf.  q.  33,  a.  7  iVI, 
379)  —  Esl  proprius  enectus  causa?  prima,'.  q. 
8,  a.  1  (VI,  75  .  —  Causaj  secunda)  non  dant 
esse  nisi  instrumentaliter  in  virtute  Dei,  a.  J, 
ad  4  ^Vl,  77,.  —  Esse  creatura?  est  esse  recep- 
lum,  a.  3  iVI,7Pi.  —  Esse  creaturae  non  e-^t 
esse  formale  primi  enlis,  a.  i  (VI,  81  ^.  —  Om- 
nia  entia  hahent  esse  participalive  u  priiao 
enle.  q.  7,  a.  3  (VI,  6i).  —  In  qualibet  re  creata 
dislinjjuuntur  realiter  essenlia  et  exislentin, 
q.  J:!,  a.  3  Vi,  249).  —  Esse  est  perfeclissimum 
iii  rebus  et  actualitus  umnis  enlis,  q.  33,  a.  t 
VI,  3r»0  .  —  Es.se  est  id  quod  prius  el  iirofiin- 
dius  est  in  re,  a  G  (VI,  370^  —  Ouotuplex  pos- 
sil  esse  in  una  eademque  iv,  a.  7  (VI,  378'. 

EssE.NTiA  esl  illiid,  qiiod  siKnilicaliir  pi-r 
detlnilionL-m,  M.  (|.  »»,  u.  i  (VI.  3*20)  ;  cf.  q. 
32,  a.  1  ^VI,  3i7} ;  res[iundet  qiia*stioni //iiu/ 
est,  ibitl.  VI,  3'2i '  ;  est  (|iin'dam  |»oleiitiu,  ibid. 
I  VI,  320  ,  cujiis  actus  esl  exislenlia,  (\.  3.3,  a. 
1  \  I,  3G9i.  —  Ouomodo  essonlin  diireral  asub- 
si>LL'iilia,  siibslanliu  sive  hypostasi,  persoiiu, 
(|.  '.i5,  a.  1  (\  I,  209i  ;  —  (piomodo  a  laturu,  q. 
31».  a.  8  ,,VI,  3:j:J.;  (|.  25,  u.  t  (VI,  2«i8;.  -  la 
malerinlihus  siynincnl  composilum  ex  mnto- 
ria  et  formu,  i|.  32,  a.  2  (VI,  319,.  —  INm-iUiu 
el  exislenlia  iii  (pinlihel  re  cr.  diter  di- 

stinKUUiilur,  (|.  23,  u.  3  ,VI,  *2i.  .•ntia  Dei 

ey.t  reuliter  suum  essc  (VI,  251).  —  Substun- 
liio  mnteriules  componiinlur  ex  essenlin  et 
i'Xistenliu,  (|.  34,  a.  1  .VI,  387) ;  it.Mu  subslan- 
tiu'  immuteiiules,  (|.  35,  n.  6  ,VI,  \J7).  — 
Essenlia'  rerum  sunl  ah  «'term»,  (|.  [f2,  n, «'» i  VI, 
31)7;. 

EriH  i.iA  est  (lars  poliMiliuUs  |iiudeiilui',  E. 
.|.19,  n.  i\[\',  m  . 

EicnAuiSTU.  1'  K.  esl  virtus  udjunclu  jii- 
slitia',  E.  i\.  20,  a.  4  (V,  193).  —  2)  E.,  id  esl 
Su(M"niii»'iitiim  Aliuns:  ciir  cor|iUHClinsli  non 
sil  siluuIilLr  ol  circumscriplivo  in  Sacru- 
meiilo,  1.,  (].  11,  n.  l    I,  139  . 

Euo.NOMlA  perlinel  ud  justitiuiii  le^ulem, 
K.  (|.  2u,  n.  i   V,  VXV. 

KLSHiiiAesl  idem  nc  reli|,'io,  E.  t\.  20,  .i.  4 

(V,  193;. 


EuSTOCHiA  cst  pars  inlegralis  prudentia\  E. 
q.  19,  a.  4  (V,  170). 

EuTRAPELiA  est  pars  polentialis  Lemperan- 
Life,  E.  q.  22,  a.  2  ^V,  208). 

ExcANDESCENTiA  esL  species  irae,  E.  q.  13 
a.  3  (V,  104^. 

ExEMPLAR  esLiil  ad  cujus  imiLationem  aii- 
quid  fit,  P.  q.  10,  a.  1  11,  88).  —  Ejus  necessi- 
lasin  inenLe  agenlis  inLellecLualis  tain  creaLi 
quam  increati,  ibid.  — Quomodo  definiendum, 
a.  2  II,  89  .  —  EsL  Lerminus  exLrinsecus  cogni- 
lionis  practicu»,  a.  3  (II,  91i.  —  E.  nominat 
esseuLiam  divinam  imilabilein  (II,  Oii.  — 
ileducilur  diverso  modo  ad  causam  Lum  for- 
malem,  lum  eftieienLum  a.  4  ill,  96^  —  Forma' 
exemplares  rerum  sunt  iii  primo  6nle,  iion 
exlraillud,  M.  (j.?,  a.  5  ^VI,  08.  —  Quie  sit 
dillerenLia  inler  formas  exemplares  in  meuLe 
divina  et  in  mente  artiticis  creali,  a.  6  (VI, 
71).  —  E.  qaod  ex  in  menle  divina,  primo 
naturam  respicil  speciei  in  qualiliet  creatui-a 
(VI,  72>. —  Maleria  priin.i  habet  aliquo  modo 
formam  exeinplarem  in  Deo,  a.  7  (VI,  73).  — 
Accidenlia  hahent  formus  oxemplares  in  Den 
(VI,  7i  . 

ExisTERE,  ExiSTESTi.\,  viilo  >■  csse  ». 

ExuLTATio  (juomodo  dilTeral  u  Kuudio,  E.  (|. 
11,  a.  2(V,78). 

Falsitas  consislit  in  iiwpqualitale  rei  <i 
intellectus.  M.  q.  18,  u.  1  VI,  190i.  —  Kst  in 
sensu  duplicitor:  res|»octu  reruin  (|uas  indi- 
cul,  et  respoclu  inlelleclus  cui  res  reprwsen- 
tat,  u.  2  VI,  1'.»3t.  —  Kst  in  sensu  respectu 
siMisihilium  oiinmitniuw,  el  respeclu  sensi- 
hilium  iieriiccidfns,  noii  autein  rcspectu  sen- 
sihilium  iiroprionim,  i\'\M  per  nccidens  (VI 
19i  .  —  .Non  esl  in  iutellectii  respectu  primo- 
rum  principiorum  luc  respectu  ipiidditulis, 
nini  pcr  aerideiiH,  n.  3  ^VI,  195);  or.  L.  q.  19, 
a.  '*  (I,  2i7  . —  Ksl  in  eiiunliulione  vocali,  L. 
«|.  19,  a.  2  I,  243i;  —  0'»t  in  eniinllatioiu' 
iiicnlali,  n.  5  I,  247  .  —  Kcs  n»ui  dicunlur 
fulsa'  rfs(»ectu  inlelloctus  divini,  ned  respeelu 
inlelleclus  iioslri,  M.  <(.  18,  a.  1  (VI.  190).  <— 
Itcs  dicuntiir  falsat  secuiidum  <|uimI  natio 
«uiil  fullere  VI,  192  .  —  Fulsuni  conlrarinlui 
vero,  a.  4  ^VI,  lUTji.  Knhiiin  rundutur  in 
vero,  sod  non  in  suo  conlrario,  »6i(/.  (VI, 
196.  —  r.l.  (  verilas  ..,  ■»  veriiiii  ». 

Katum  niim   sil  uliiiuid,  1*.  (|.    10,  a.    I     II 
11.6  .  —  Niim  -il  in  rehuhcreatis,  u.  2(11,  I.. 

—  Num  sit  iinmohilis  diH|iosiliu,  a.:i  ill,  158  . 

—  ouu'nnm  fnlo  Mulxianlur,  a.  4  (II,  168  ,  — 
cr.  4  furtunu  >. 

Kkl  csl  Hp<'ci.s  ini",  E.  q.  13,  a.  3  (V,  104). 
Fkiutas  distiriguilur  u  crudolitale,  E.    (|. 


22,  u.  f  iV,  208 


Fr.llVKll     CS'    oireclu'»     ju  iimiiiii-»    .iiIK>ii!<,     V. 

%\.  12,  a.l    V.  8.H  . 


INDFA  UKllUM 


cm 


FiDUCiA  esl  pars  qnasi  inlegralis  forliliuli- 
nis,  E.  q.21,  a.  2  i  V,  109). 

FiGURA  esL  inlcrqualuor  speoies  qualilatis, 
L.  q  12,  a.  2  il,  158).  -  Dupliciler  dicilur  1'. 
(l^  -163j.  _  F.  diflert  accidenLaliler  a  forma, 

a.  6  (1, 169] . 

FiNis.  1)  Gemralim.  feithiet  ad  quatuor 
generacausarum,  P.  q.  7,  a.  7  (U,  74i.  —  F. 
est  causa,  q.  12,  a.  1  iH,  11.5>.  —  F.  deliailui- 
id  cujusgraLia,  a.  2  ill,  ilOi.  —  Pra)ter  linem 
ulliinum  suuL  fines  inLermedii,  a.  3iIF,  117i. 
—  Causalitas  f.  est  appeLi  ab  agente,  a.  4  ill, 
121  (.  —  F.  causal  secundum  esse  reale,  a.  5 
(ir,  122'i.  —  Omniaagunt  propter  finem,  a.  6 
(li,  124>.  —  F.  csL  causa  causarum,  eL  prima 
onriHum,  q.  13,  a.  1  (II,  125).  —  CogniLio  f.  esL 
duplex,  perfecla  et  imperfecta,    E.  q.  6,  a.  1 

V,  37). 

2)  F.  idtimus.  ai  In  comiiuni.  ExisLiLf.  ulti- 
mus,  E.  q.  3,  a.  1  (V,  13).  —  EsL  unus,  a.  2 

V,  15).  —  EsLipse  Deus,  a.  3  (V,  16).  —  Ab 
omnibus  appeLiLur,  a.  4fV,  17).  —  F.  ultimus 
cujusvis  rei  est  bonitas  divina,  P.  q.  31,  a.  5 

Ili,  69». 

b)  Objectivus  f.  esL  beaLiLudo,  E.  q.  4,  a. 
un.  (V,  19). 

c)  Formalis  f.  esL  in  operaLione,  E.  q.  5,  a. 
1  ^V,  22).  —  Non  consisLiL  in   volunLale,  a.  3 

V,  25).  —  EsL  ininLellecLu,  a.  4  (V,  28). 

FouMA  (vide « idea »,«  causa  exemplaris »).— 
F.  alicujus  rei  poLesL  dici  LripIiciLer:  vel  a 
qua  formaLur  res,  vel  secundum  quam,  velad 
quodaliquid  formatur.  — De  triplici  ordine  in 
formis  vel  accidentalibus  velsubsLanlialibus, 
iM.  q.  10,  a.  4  (VI,  100). 

FoRMA  accidcnlalis,  vide  «  figura  ». 

FoRMA  substantialis.  1 )  EsL  principium  con- 
sLiLuLivum  corporis  naturalis,  P.  q.  2,  a.  1  [U, 
i2  .  Cf.  «  principium  ».  —  PerLineL  ad  essen- 
Liam  sive  quidditatem  compositi,  q.  9,  a.  2 
ill,  80).  —  NaLura  magis convenit  formae  quam 
maLericT,  q.  6,  a.  2  (II,  66).  —  Omnis  f.  sub- 
sLanLialis  est  vere  et  proprie  natura,  a.  3  (II, 
67  .  —  F.  esL  principiuui  generaLionis  ut  ter- 
minus  ad  quem,  q.  4,  a.  3  (II,  57). 

2)  Existunt  fornicU  substanLiales,  non  solum 
accidenlales,  P.  q.  4,  a.  1  (II,  54^. 

3)  RecLe  definitur  a  Philosopho,  q.  4,  a.  2 
(lI,.56);realiLer  disLinguitnr  amateria,  q.  3,  a. 
2(11,25' ;  composiLum  esLsimpliciLer  nobilius 
eL  perfectius  quam  f.  substanLialis  q.  9,  a.  3 
(11,82:. 

4)  Causalitas  forma;  esl  iii  informaLione 
materiffi,  q.  9,  a.  1  i  il,  7(Si.  -  Duplex  est  ejus 
actus :  informalio  et  operaLio  ill,  79).  — F. 
est  primum,  sed  non  proximum  actionis 
principium,  a.  4  (11,  84). 

5)  FormaB  subsLanLiales  educuntur  e  poLen- 
Lia  materieD,  q.  3,  a   13  (II,  49),  illa  potentia 


materiie  non  est  acliva,  sed  passiva  lautmu, 
a.  12  11,  46).  —  Expulsio  form;e  prfccedenlis 
et  inductio  formffi  sequentis  suntdua)  inuta- 
tiones  realiter  distincta;,  q.  35,  a.  11  flll,  132); 
hae  mutationes  fiunt  in  instanti,  a.  13  111, 
137).  —  Quomodo  f.  subslantialis  incipiat  eL 
desinat  intrinsece,  q.  23,  a.  5  (II,  232  . 

6)  Forma)  elcmentoruni  manent  in  mixto  non 
actu  sed  virtute,  q.  42,  a.  4(111,  200;.  —  Dispo- 
sitio  mixti  quid  sit,  a.  6  illl,  204'.  —  Qualita- 
tes  olementorum  nou  sunt  forma' substaniia- 
les,  q.4?,  a.  2    111,217). 

7)  Ccelum  componitur  ex  materia  et  forma, 
q.  29,  a.  1  (II,  39).  —  Motus  cocli  non  est  a 
propria  forma  subsLanLiali,  q.  31,  a.  2  (II,  59). 

8)  In  vivente  non  esL  nisi  unica  forma,q.  .50, 
a.  1  (IV,  23).  —  F.  perfecLior  conLinet  virtute 
imperfecLiorem  (IV,  25).  —  .'\nima  vegetativa 
est  f.  subsLanLialis,  q.  52,  a.  un.  iIV,  49).  — 
Anima  sensitiva  est  f.  substantialis,  q.57,  a.  4 
(IV,  74).  —  Anima  rationalis  est  f.  subsLanLia- 
lis,  q.  91,  a.  1  (IV,  222).  —  Vide  «  aniina  ». 

9)  Compositio  ex  materiaet  forma  est  alia 
ac  compositio  ex  subsLantia  et  esse,  M.  q. 
34,  a.  1  (VI,  387). 

10)  Discrimen  inter  formam  substantialem 
et  accidenLalem,  P.  q.  50,  a,  1  (IV,  25);  q.  51, 
a.  6  (IV,  42). 

N.B.  Multa3  de  formis  quci^sLiones  discu- 
LiunLur  etiam  in  li-actatu  de  Formis  quem 
habes  inappendice  ad  Metaphvsicam  addita. 

FoRTiTUDO  esL  virLus  cardinalis.  E.  q.  17, 
a.  1  (V,  155).  —  Defmiturq.  21,  a.  1  ^V,  197).  — 
Ejus  subjectumiV,  197).  —  Ejus  nomen  dupli- 
citer  sumiLui",  ibid.  —  Ejus  habiLus  manife- 
sLatur  in  periculis  repentinis  (V,  198). —  Habet 
duos  actus,  aggrediendi  et  sustinendii  V,  198). 
—  Dividitur  q.  21,  a.  2  i  V,  198'!.—  Partes  inte- 
grales  et  potenLiale  ■,  ibid.  —  Ad  actuin  aggre- 
diendi  spectant  :  fulucia  et  magnificentia  (V, 
199);a(l  actum  suslinendi :  patientia  et  per- 
severantia  (V,  200).  —  VirLuLes  quasi  an- 
nexfe  (V,  200,2011.  —  Vitia  opposita  (V,  200, 
201). 

FoRTUNA  (cf.  «  casus  »)  estcausaper  acci- 
dens,  r.  q.  15,  a.  I  (II,  140).  —  Definitur  a.  2 
(11,142).  —  ReduciUir  ad  causam  eflicientem, 
a.  4  ill,  145).  —  Respectu  Dei  fortuna  non 
potestesse,  a.  5  (11,146) ;  respectu  et  angeli  et 
cceli  potest  esse  (II,  148i.  —  De  f.  non  est 
scientia,   a.  7  fll,  149». 

Fraus  esL  vitium  opposiLum  prudentia,',  F. 
q.  19,  a.  6  (V,  179 1. 

Frigus  est  inter  primas  cjualitates  tan- 
gibiles,  P.  q.  45,  a.  1  (III,  223).  —  Estqua- 
litfis  positiva,  a.  2  (lU,  226).  —  Est  qualitas 
activa,  a.  3  (III,  227).  —  Definitur  a.  4  (III, 
229).  —  In  terra,  esL  in  sunimo,  a.  8  (III.  238). 

Faumo  est  actus  voluntatis  elicitus,  E.  q. 


SUMM.E  Philos.  VI 


39. 


610  INDEX 

8,   a.  1  iV,  47;.  -    Efct  holiis  ciealuia.'  ralio- 
nalis,  a.  3  (V,  50;. 

J'uGA  est  viljuni  desit'erio  opposiliim,  E.  q. 
11,  a.  2  iV,  76  . 
FuROR  est  specics  ira*,  E.  q.  13,  a.  3  V,  104  . 
Generatio.  \  Jn  fo»i/r<t/»j.  Delinilur  muta- 
tio  tolius  nuilo  sensibili  manenle  ut  subjeclo 
eodem,  P.  q.  35,  a.  1  (111,  116,.  —  Cl.  duplex: 
m  utatio  de  non  esse  ad  esse,  et  origo  viven- 
lis  a  principio  vivenle  conjuncto  111,  117  . — 
Terminus  generationis  in  creatui-is  duplox: 
idijuoc/,  id  ei-t  rompositum;  id  (juo,  id  est 
forma,  a.  2  ill,  118  .  —  Non  est  simpliciler 
de  ratione  generationis  ul  terminus  formalis 
accipiat  esse  per  illam,  a.  3  111,  119.  — 
umnequod  generatur,  generaturab  eo  quod 
aliquo  modo  est  simile,  a.  -4  ^111,  120,  — 
Generalio  per  accidens  111,  121  .  —  Generatio 
a'quivoca, /7;/(/.  Clr.  P.  q.  11,  a,^),  ad  10  II, 
110  ;  q.  55,  a  4  IV,  CO  .  —  Idem  numeru 
accidens  non  manet  in  genito  el  in  corruplo, 
a.  5  IH,  122,.  —  In  generatione  composilj 
substanlialis  lit  resolulio  cnmpositi  pra-ce- 
dentis  usque  ad  matfriam  |»rimam,  a.  7  111, 
120;.  —  G.  dicil  mulationfMi  lum  inslanta- 
neam  lum  successivam,  a. «  111,  128  .  —  G. 
unius  csl  corruptio  alleriu?,  a.  9  III,  129  .  — 
Generatiunes  rt-rum  naturalium  dicuntur 
naturales  propter  Ires  causas,  a.  10  111,  130  . 
2)  Generatio  t-lcmrnlorum  cl'.  <•  elementa»  . 
Elemenla  non  sunl  gfnfiabilia  secunduiii 
totum,  sed  secunduiii  partis,  q.  10,  a.  1  111, 
'2ii)  .  —  Onudiibel  eieiiicnluiu  e.\  quobbel 
immediate  genurari  polesl,  a.  2  III,  242  .  — 
Ex  duobus  elemenlis  dissymbolis  invicem 
corruplis  polcsl  generari  Ifrlium  symbolum, 
a.  i  111,  2ii'  ^  Ca'lum  fs>l  iiigenfrabdf,  q. 
29,  a.  i  ,111,51  . 

3  Potiutiu  ycmrativn  «sMgnalur  uiUr 
potentias  aniiiiu'  \fgtlali\H'.  P.  (|.  5.'^  a.  ud. 
flV,  'M  .  —  VM  pei  ffflior  felfri?»  poteiiliis,  P. 
ip  51,  a.  1  IV,  54'.  —  Uffinilura.  2  IV,  r*  . 
—  Ad  csse  lualrfni  non  rtquirilur  p<den(ia 
^'f  nerativa  activa  in  malro,  a. :{  IV,  57  .  — 
llealiler  disliuguilur  a  polfnlia  nulriliva,  (|. 
5«,  a.  a   IV,  67t. 

Ge.nus  esl  inlfr  quinque  priLHlicai)iiia,  L. 
q.  2,  a.  0  (1,33.  —  G.  deMrii)ilur  id  quoti 
pru'dicalur  de  pluribus  dillfrentil»u»  ^pfcie 
in  (luitl,  q.  3,  a.  11,  30,.  —  E»l  noinen 
Hecundu'inleiilionis  1.  :r7  .  -Conlinet»pecicj» 
fl  dillfreiitius,  a.  "i.  I,  io  .  —  Liiivoce  prifdi- 
caliir,  ibid.  —  Non  jiutust  prii-.li.-.ni  dc  ilille- 
reiiliis,  a.3   i,  46  .  —  lltttio  ,  .>uiiiilur 

a  iiialeria  el  lorina  lolius,  a.  4  ^l,  46  .  —  Ex 
genore  el  diHV ronlia  llt  iinuiii  per  se,  a.  5 
(1,  50.  —  (i.  el  ditlerfnlia  distin^uuiilur 
raliune  (anluiii,  a.  ti  1,52,.  —  (juuiiiudu  g. 
univocuni  cl  g.  anuiuguia  diltcruul  i.l,  55,.  — 


RKRIM 

Quo  sensu  salveturgenus  e.\istenle  una  spe- 
cie  sula,  a.  7  (I,  56  .  —  G.  logicum  et  a.  phy- 
sicum,  q.  9,  a.  7   1,  118  . 

Gnome  est  pars  potenlialis  piudenliu',  E. 
q.  19,  a.  6   V,  176  . 

Gratjtudo  est  virtus  adjuncla  justitia',  E. 
q. 'iO,  a.  4  ;V,  191  . 

Gravitas  et  Levitas  sunt  qualitates  moti- 
va^  elementorum,  P.  (].  34,  a.  1  (111,  98U  — 
Specie  differunt  in  c lemenlis  111,  99>  —  Non 
sunt  fornuv  subslantiales  elementorum,  t]. 
43,  a.  2  111,  217.  ~  lleducunlur  ad  (|ua- 
litates  primas,  q.  45,  a.  1  illl,  223  .  —  Conse- 
(luunlur  calorem  et  Irigus  111,  224).  —  t^iravi- 
las  aeris,  q.  34,  a.  3  et  i  111,  105.  —  (JuaMiam 
flementa  giavilent  in  propriislocis,  a.  4  III, 
106  .  —  A  quonam  elemenla  gravia  et  levia 
eflective  moveanlur,  a.  2  111,  102  .  —  Nume- 
rus  gravium  et  lf\  ium,  a.  3  III,  104  . 

GiL.v  op|ionilur  per  excessum  sobrietati, 
E.  q.  22,  a.  2    V,  207  . 

GusTUsest  inter  quiii(|ue  sensus  exleriores, 
P.  q.  6i,  a.  2  IV,  110  .  —  Ejus  objectum  est 
sa|iur,  q.  70,  a.  1  IV,  157  . —  Nun  eget  mediu 
exteruu,  s-ed  inleriio,  quod  est  caro  lingua\ 
q.  77,  a.  un.  IV,  160  .  -  Ejus  urganum,  q. 
78.  a.  un.  IV,  162  .  —  Non  inest  in  umnibus 
animalibus,  (|.  7'.i,  a.  uii.    1\',  163  . 

Hahitus.  (  1'ru.ilicHiut'utum.  11.  esl  inlfr 
decem  pru'dicaiuenla,  L.  q.  1»,  a.3  I,  UH»).  — 
l>f  rtinel  ad  priiiiam  specieiii  i|ualitutis,  t|.  12, 
a.  2  I,  161  .  —  II.  fl  dispusitiu  suiil  species 
i|uulita(is  esseiitialiter  intfi-  so  distinclu>,  u. 
3  I,  164  .  —  11.  ost  furma  exlnnseous  tlenu- 
minan>  Mibjectiim,  q.  1  i.  a.  un.    I,  2or>  . 

2  lliibilus  uHimir  Kiint  iiecfssurii  ad  iigen- 
dtim,  E.  q.  1  i,  a,  1  V,  Itk'  .  —  liflinilur  a.  2 
V,  108.—  Sulijecluiii  iiabituuni  esl  iiiteilec- 
tus  ft  voluntas,  n.  3  V,  UC»  .  —  H.  impuitat 
di>l»u>itiunf  III  (|unntlam  ad  iiaturam  et  ope- 
ra(u»nriii  V,  lli  . —  II.  cuu^aiitur  ex  aclibus, 
II.  i  \.  112  .  ~  H.  n  nalura  dari  duplioiler 
inlflli^itur  V,  111.  —  H.  non  nuKf lur  per 
(|utiiiiibet  actum,  a.  5  V,  115.  —  biiiilliulto 
in  babitibus  llt  sfciinthiin  rfiiiis.Hiuiieiii,  a.  6 
i\,  ll(>  .  -  liilfntsio  iii  hnbilibus  llt  eteciin- 
dum  uumiifnlum  V,  117  .  —  11.  specu»  disliii- 
guuiilur  sfcuniliim  tria  :  secunduiii  prinoi- 
pia  acli\a,  ubjfcla,  iiuluruni,  u.  7  \,  lU» .  — 
Virlus  esl  li.  t|  15,  o.  1  (V,  121).  —  Liberum 
arbilnum  non  fst  n.,  P.  q.  CW,  n.  8  (IV,    •  ' 

H11.AI11TAS  dillfrl  a  gnuilit»,  K.  q.  11,  a.  .'  ,\ , 
78  . 

Ho.NioiTAH  est  pai>«  inlograiiM  leiii|>cran(i&*, 
K.q.  l^a.  2,V,  'J0(. 

Ho.NOK.  (!irca  liunui-cin  \fi>aiur  p(iiii>iiiiii,i 
K.  q.  16,  a.  i   V,  140. 

Hi  MA.NITA8  enl  virtus  atljunota  JusUtia>,  K. 
ti.20,  a.  4vV,  UWJ. 


INDEX  REllUM 


GH 


IIUMiDiTAS  esL  inter  pnmas  qualitates  tan- 
gibiles,  P.  q.  45,  a.  1  (III,  223i.  —  Est  qualitas 
positiva,  a.  2  (III,  22(5).  —  Est  qualitas 
passiva,  a.  3  111,  227;.  —  Definitur,  a.  5  III, 
230. 

HuMiLiTAS  est  pars  potentialis  temperantifc 
E.  q.  22,  a.  2  V,  208  .  —  Ejus  vitium  oppo- 
situm,  ibid. 

HvpOSTASis  dividilur  dupliciter  :  id  (/ko 
substatur,  et  id  ijuod  substat,  M.  q.^n,  a.  1 
^VI,  271  .  —  Ejus  significatio  apud  grcKcos 
(VI,  273: . 

iDEA.  1)  lii  communi.  Idetu  ponenda)  sunt  in 
omni  agente  intellectuali,  P.  <(.  10,  a.  1  (II, 
87).  —  Definitur  i.,  a.  2  (II,  89'.  —  .\d  ideam 
requiritur  duplex  simiiitudo  :  imitationis  et 
expressionis  (11,91).  —  I.  est  terminus  intrin- 
secus  cognitionis  practica>,  a.  3  (II,  92).  — 
Munus  idea),  ejusque  causalitas  (II,  93) ;  iiloa 
diverso  modo  spectat  ad  causani  formalem  et 
enicientem,  a.  i    II,  91^. 

2i  Idiioe  divinx  existunl,  P.  q.  10,  a.  1  II, 
87 1.  —  Idese  sunt  in  primo  ente,  non  oxtra 
illud,  M.  q.  7,  a.  3  iVI,  69).  —  Idea?  divinty 
sunt  rationes  incommutabiles,  a?terncP,  sub- 
stantiales,  vitales,  P.  q.  10,  a.  3  ill,  93).—  Uni- 
tas  et  pluralitas  idearum  divinarum,  M.  q.  7, 
a.  5  I VI,  70).  —  I.  divina  primo  naturam  spe- 
ciei  respicit  in  qualibet  crentura,  a.  6  (VI, 
72i.  —  IdecU  materia)  et  accidentium  sunl 
in  menle  divina,  a.  7  (VI,  73». 

3)  Ideie  Platonicx,  L.  q.  2,  a.  3  (I,  24) ;  M.  q. 
7,  a.  5  ill,  60  . 

Ignis  esL  inter  quatuor  elementa,  P.  q.  43, 
a.  un.  (III,  210'.  — Est  simpliciter  levissimus, 
q.  34,  a.  1  iIII,  99).  —  Ejus  locus,  a.  6  III, 
109'.  —  Habet  utramquequcilitatem  in  summo, 
q.  45,  a.  8  .III,  238  .  —  Est  calidus  et  siccus, 
f(.  47,  a.  1  (^Ill,246i.  —  EstmagisCialidus  quam 
siccus,  a.  3   111,  249). 

Ignorantia.  Ejus  influxus  in  voluntarium, 
E.  q.  6,  a.  1  i  V,  36  .  —  Tripliciter  se  habet  ad 
aclum  voluntatis  :  antecedenter,  concomitan- 
ter,  consequenter  (V,  37). 

iMAGiNATio  est  iuter  sensus  internos,  P.  q. 
83,  a.  2  IV,  170).  —  Est  duplex  :  sensibilis  et 
deliberaliva,  a.  3  (IV,  174'.  —  I.  sensibilis  esL 
duplex  :  una  determinata,  altera  indetermi- 
nata  (IV,  175\  —  I.  determinata  inest  solis 
perfectis  animalibus,  ibid.  —  Organum  ima- 
ginationis,  q.  84,  a.  un.  iIV,  182  . 

Immodestia  est  vitium  circa  exleriorem 
apparatum,  E.  q.  22,  a.  2  (V,  209). 

Immortalitas.  Animahumana  est  immor' 
talis,  P.  q.  92,  a.  un.  ^IV,  2i5  . 

iMPATiENTiA  oppouitur  patientisB,  qua3  est 
pars  poLenLialis  forLiLudinis,  E.  q.  21,  a.  2  (V, 
200j. 

Imper.\ti    agtus.   Cujusnam  faculLatis  sit 


imperare,  E.  q.  9,  a.  1  ,  V,  60).  —  Quinam 
actus  imperari  possint,  a.  2  (V,  61).  —  Cf. 
«  actus  ». 

iMPRRirM  est  actus  rationis  priusupposito 
actu  voluntatis,  E.  q,  9,  a.  1  « V,  60'. 

iMPOSSiBiLiTAS  est  triplex,  M.  q.  6,  a.  1  (VI, 
53'.  —  Unde  res  dijudicanda  sit  impossibilis, 
a.  2  ;VI,55^. 

iMPRUDENTiAest  vitium  oppositum  pruden- 
lia3,  E.  q.  17,  a.6  V,  178;.  —  Privative  et  con- 
trarie  sumitur,  ibid. 

iNGONSiDER.vTioest  dcfectus  recti  judicii,  E. 
q.  19,  a.  6iV,  179). 

iNGONSTANTiA  est  vitium  prudentia'  op()Osi- 
tum,  E.  q.  19,  a.  6(V,  179 1. 

Ingontinentia  opponitur  continenticu,  quco 
est  pars  potentialis  temporantiiu,  E.  q.  22,  a. 
2(V,  207;. 

Ingorruptibile.  Coelum  est  i.,  P.  q.  29,  a. 
4  1 111,  51>  —  Elementa  sunt  incorruptibilia 
secundum  LoLum,  q.  16,  a.  1  illl,  240j.  — 
Anima  rationalis  est  incorruptibilis,  q.  92,  a. 
un.  (IV,  245).  —  Gf.  «  ingenerabile  ». 

Individuum,  individuatio.  Ratio  individui 
estratio  incommunicabilitatis,  ad  quam  ratio- 
nem  constituendam  duo  concurrunt,  L.  q,  4, 
a.  3  (I,  63).  —  Quid  sit  ratio  individui  in  com- 
muni,  quid  individuum  vagum  (I,  64).  — 
Species  conservari  potest  etiam  in  uno  indi- 
viduo,  a.  2  (I,  62i.  —  Quid  sit  dillerentia  indi- 
vidualis,  q.  5,  a.  1  (I,  66).  —  Quid  sit  accidens 
proprium,  idque  individuale,  q.  6,  a.  3  (I, 
79).  —  Hoc  aliquid  proprie  dicitur  individuum 
in  genere  substanti»,  M.  q.  24,  a.  1  (VI,  255). 
—  Individuum  in  sensibilibus  est  ultimum  in 
genere  substantiaj  sive  prima  substantia,  a. 
3  (VI,  259).  —  Incommunicabile  est  solum  d« 
ratione  suppositi,  ibid. 

Principium  individualionis :  a  >  in  substanLiis 
corporalibus :  —  non  esL  collectio  acciden- 
tium,  M.  24,  a.  3  >  VI,  261)  ;  neque  est  forma 
substantialis  (VI,  260) ;  sed  primum  et  origi- 
nale  principium  individuationis  est  maleria 
signala  quanLitate  (VI,  258).  —  Quo  sensu 
quantitas  siL  principium  individuaLionis  i  VI, 
261).  — b)  In  subsLanLiis  spiritualibus :  — 
angeli  individuantur  sua  simplici  forma,  q. 
24,  a.  4 (VI,  26i);  anima  rationalis  sua  essen- 
tiali  ad  corpus  habitudine  (VI,  265).  —  c) 
Accidentia  habent  suam  unitatem  et  plurali- 
tatem  ex  subjecto,  q.  24,  a.  4  (VI,  296). 

Inpinitum.  Nullum  i.  actu  existit  nec  in 
multitudine  nec  in  magnitudine,  P.  q.  18»  a. 
1  (II,  170;.  —  In  rebus  corporalibus  i.  actu 
esse  ?ion  potesl,  a.  2iII,  173;.  —  Absolute  et 
simpliciter  per  absolutam  Dei  potentiam  i. 
actu  fieri  potest,  a.  2  (II,  174).  —  I,  recte  a 
Philosopho  definitur.  a.  3  (II,  177) . 

Ingener.\bilb.  Gosluin  est  i.,  P.  q,   29,  a.  4 


612  INDEX 

(111,  5lj.  —  Elemenla  sunl  ingenerahilia 
secundum  tolum  ,  q.  i6.  a.  1  111,  2i0  .  —  Cf. 
«  incomiptibile  ». 

iNH.ESio  MUTU.A.  est  effectus  amoris,  E.  q. 
12, a.  l,V,86t. 

Injustiti.^l.  Injustum  nemo  potest  facere 
nisi  volens,  nec  [tali  nisi  nolens,  E.  q.  21,   a. 

3  V,  19i  . 

Innocentia  esl  virtus  adjuncla  justitiae,  E. 
q.20,  a,2  V,  193  . 

iNSENSiBiLiTAS  pcr  tlefectum  opponitur 
lemperunlia',  E.  q.  22,  a.  1  i  V,  20i  . 

Instrumentum  (lupiicilersumitur:  proprie, 
pro  nuturali  el  arliliciali  instrumenlo;  im- 
|irn[)rie,  pi'0  potentia  oljedientiali,  1'.  (j.  27,  a. 
:.  ill,2J  . 

Intellectus.  i  .\afni(t.l.  distiuguilur  a  ra- 
liune  non  ut  alia  potentia,  P.  q.  83,  a.  1  IV, 
2.">3  .  —  Ouomodo  ab  intelligcntia  sil  distinr- 
tus,  a.  2  IV,  To:j  ;  quoinodu  a  memoriu,  a.  4 
iIV,  2oS  ;  quomodoa  voluntate  IV,  260  ;  quu- 
modo  alt  essenlia  anima^  (|.  9i,  a.  1    IV,  272  . 

—  I.  est  polentia  pas>iva,  a.  2  1\',  274  .  — 
InlelliM-tiis  spoLMilativuset  praclicus,  a.  7  l\', 
286  . 

2  lnt»^lli:clits  uyens  e(  possibUis.  Necessario 
admittendus  csl  inltdlectus  apcns,  q.  94,  a.  3 
iIV,  276.— 1.  a^it-ns  esl  ali«|uid  anima>,  a.  i 
(IV,  278  ;  non  esl  nnus  in  omnibus,  a.  •'  IV, 
28(»  .  —  1.  pussibilis  nou  esl  subslantia  sopa- 
rala,  a.  8   IV,  287  . 

3;  Specirs  inlrUiijibil»'»  re(piirunlur  ad  inlel- 
lipeniluH),  i\.  l».*},  a.  1  IV,  292  ;  nullo  aulem 
inudo  species  naluraliler  indtlu*,a.2  IV,'29.'> . 

—  Scinper  se  convertil  intelleclus  in  intelli- 
gundu  ad  pbantHMnala,  a.  5   IV,  3i)l  . 

4  Actus.  I.  producit  verbnm.  *\.  96.  u.  1  I\^ 
304  .  —  Ltrum  verbum  sil  prius  un  poBlerius 
intellectione,tt.  2  IV,  307  .  —  .\b  inlellectiune 
verbum  realiler  »ii>linguilur,  a.  3  IV,  3»J8  . 
Ct.  u  verbum  menlis  •.—  A  (|uunam  oKcnte 
inlelleelio  producalur,  a.  4  IV,  301».'.  —  Inlel. 
lectus  non  semper  esl  in  aclu  secundu,  o.  5 

IV.  312. 

5  Objrclum.  a)  lii  cuinmuni  :  e.nl  quiddilat 
rt-i  materialis,  (|.  08,  a.  iin.  (IV,  320  . 

b    In  parliculori  versalur  :  — 

I.  fircn  coiinttnliit.  1*  /•»•;•  «/uu/  (•"^ii"'"  .c  i. 
curpuralia.  1.  cugno.^c.l  coKniliuiie  uiiiN^-r-^ali 
el  immaleriali,(|.  91»,  a.  I  IV.  323/ ;  el  quideiii 
per  species,  a.  2  JV,  325  ;  esHquo  a  sensibus 
.1  ,a.3  IV.^"/?  ;  pniMer»>a  iii  '  I  Iwjc 

p...i lualibus,  a.  i  (IV,  :CM  .  —   -      '      ■""'<» 

cupno.scal  curpuralia.  1.  inlelligil  ab^'  !'• 

.^pecie»,  q.  100,  a.  1  IV,  :a3).  —  Ha»  specir- 
HUiil  mediiim  «/«*»,  a  *ilV,330  .—  Quid  prius 
cui;nuscat,  niiiV('r"<ale  an  ^iiiKulari',  n.  3  IV, 
:i:(M  .  —  Non  p*itt*Ht  pliir.i  simiil   inlclliKere,  a. 

4  OV,  342/. —  Vvv  uccidens  pulest  esse  fulsus. 


REUUM 

a.  5  IV,  34o  .—  Unam  eandemque  rem  unus 
alio  melius  inlelliuero  potest,a.6  (IV,  SiO. — 
Divisibile  prius  cognoscit  quam  indivisibile, 
a..7(lV,  347).—  3»  Qitid  in  corporalibus  i. 
cognoscat.  Singularia  directeet  primo  cogno- 
scere  non  polesl,  q.  101,  a.  1  i^IV,  SiS;.—  Inii- 
nita  tantum  potenlia  cognoscit,  a.  2  IV,  332'. 
—  Cognoscil  contingentia,  a.  3  (IV,  353).  — 
Cognoscit  futura  in  suis  causis,  a.  4  (IV,  35i\. 

!l.  Cina  nnimam.  Anima  se  ipsam  non  per 
suam  subsiuntiam  cognoscit,  q.  102,  a.  1  (IV, 
^•■JG  ;  sed  per  suam  pra»sentiain  (IV,  357  .  — 
Cognoscit  habitus  suos,  a.  2  (IV,  359)  ;  cogno- 
scit  proprium  aclum,  a.  3  (IV,  ;i6l'*;  inlcllec- 
tus  cugnuscit  actum  volniitalis,  a.  i  (IV,  3(»-3). 

111.  i'ii'ca  snbstnnlias  immati'1'iates  separatas. 
Nun  cognosciteas  secunilum  se  ipsas,  (|.  [03, 
a.  1  (IV,  36^))  :  sed  ex  rebus  niaterialibus.  a.  2 
(IV.  368  .—  Deus  non  est  primum  cognitum, 
a.  3   IV,  371). 

5  /lahitniti)  ad  votnntatem.  Seciindiim  se  i. 
est  nobilior  vuluntate,  q.  109,  a.  2  (IV,  3i)4).— 
Movetur  u  vduntate.  a.  2  (IV,  396  . 

Intkntkj  est  aclus  voluntalis  elicilus,  E.  q. 
s,  a.  i  (V,  47.;  el  (piidem  in  ordine  ad  ralio- 
nem,  a.  2  i  V,  48;. 

lNVO!.i'NTAnirM  delinitur,  E.  «i.  >•,  a.  1  ^V, 
35  .  —  Est  duple.x  :  per  violonliam  ol  igno- 
rantiam  (V,  :J6). 

In.v  est  passiu  irascibilis,  E.  q.  13,  a.  3  i  V, 
loJ  —  I)iir>'rontiu  ira*  ab  amuro  el  ab  odio, 
tbtd.  —  Kjus  objectum,  ellfitu-i.  -,|i('(*it'>  V, 
lOi  .  —  Fervor  iru'  (V,  105 

IiiA.sciuiLis.  Esl  slalufiida  polenlia  irasoi- 
bilis,  l».  ([.  H."),  tt.  3  'IV,  188  .-  linprupri(»  dici- 
lur  do  inlelleclivo  appelilu,  a.  i  (IV,  I89j.  — 
1'assioncs  irasoibilis  principium  littbenl  e.\ 
pus.sionibus  cuncupiscibilis.  E.  q.  11,  a.  i  (V, 
yo^. —  (jiurnam  pas>iuin"*  siiil  in  ira«.cibili,  (|. 
13,  a.  1  \\ ,  W  .  —  Ira  esl  speciulis  passio  po- 
Irnliir  irascibilis,  a.  3(V,  103». 

liiuELiuioHiTAS  per  defectum  opponitur 
roliKiuni,  E.  (|.  20,  a.  4  (V,  191;. 

JrSTiTiA  e«.l  virtus  cardinalis,  K.  «i.  17,  a. 
1  V,  15:>  .  -  />./i/ii/Mi-q.  iO,  a.  1  (V,  181).  — 
lyus  subjeolum  esl  volunlas  (V,  I8«).  —  J.  esl 
ad  aHenini,  a.  2  (V,  183,'.  —  Esl  circa  opc  « 

lioiies  'V,  IMi  :  ejii«<  •■■  • ■  v  ''■••'■  ;  ejus  m. 

dlUlii   v^l  liledium   1  ibid.  —  J. 

esl  pru*cipua  inter  virlules  niorales(V,  185.  : 
estvir  \     '. 


/■ 


in  >;fii'-i  .luiii,  i|' 


.1.^  .i;..:i. 


fl  ;   -         ilaiviii,  (piu*  diitts  li 
Iribiilivam  el  cuiiiiiiulativani.  a.  3  (V,  l 
I    LrijnUi  iiHiuu  cuiisislal  ;V,lM»^    —  lltiju-. 

I-OP      ■  '        .        ■  '  '     f.    cl    V.    JN-.». 

Ad  -  „  -.tiii  ,    .-  --  ,  \u,a.4  (V,  1.'... 

2;  Ditlrtbutiott :   hujus  luodium  ost  Keciin- 
(luiii  pruporliuucui  K«v*melricaiu   (V,   lB7i; 


1NDEX 

viLium  oppositum  est  acceptio  personarum 

(V,  188). 

3)  Commutadva :  hujus  medium  est  secun- 
dum  proportionem  arithnieticam  ( V,  188) ;  in 
j.  commutalivajustum  est  idemquoti  contra- 
passum  (V,  188).  —  Vitia  opposita  (V.  189). 

Virlulesj.  annexcX  :  religio,  q.  20,  a.  4  (V, 
191)  ;  pietas,  observantia,  veritas,  gratitudo, 
hberalitas,  afrabiiitas  (V,  192).  —  Vindicaro 
est  justitiffi  commutativci?,  ibid.  -  Nemo  pati- 
tur  injusLum  nisi  nolens,  a.  5  (V,  194). 

L.ETiTiA  dilTert  a  gaudio,  E.  q.  11,  a.2  (V,78). 

Languor  est  efTectus  pro.ximus  amoris,  E. 
q.  12,  a.  1  (V,  88). 

LEGisposiTioest  pars  subjecliva  prudentia?, 
E.  q.  19,  a.  5(V,  173). 

Lkvitas,  vide  «  gravitas  )'. 

LmERALiTAS  est  virtus  justitiao  annexa,  E. 
q.  20,  a.  4(V,  192). 

LtBERTAS,  LinERUM  Arbitrium  existit  in 
homine,  P.  q.  9.3,  a.  G  ^IV,  202).  —  Non  est  in 
hrulis,  a.  7  (IV,  260).  —  Non  est  habitus  in 
homine,  a.  8  (IV,  269):  est  potentia,  ibid.  ; 
est  potentia  appetitiva,  a.  9  (IV,  270) ;  est 
una  potentia  cum  voluntate,  a.  10  (IV,  271). 

LiNEA.  Lineee  non  sunt  substantifc  super- 
ficiei,  L.  q.  11,  a.  2(1,  14i).  —  L.  est  species 
quantitatis  continuff»,  a.  3  (I,  147). 

LiNGUA  ratione  nervi  dilFusi  super  corpus 
linguffi  est  primum  organum  gustus,  P.  q, 
78,a.  un.  (IV,  102). 

LiQUEFACTio  est  elTectus  proximus  amoris, 
E.  q.  12,  a.  1  (V,  88). 

LiTiGiuM  per  defectum  opponitur  affabili- 
tati,  E.  q.20,  a.  4  (V,  192). 

Locus.  Statuendus  est  locus,  isque  distinc- 
tus  a  locato,  P.  q.  19,  a.  1  (II,  178).  —  L.  est 
lerminus  corporis  continentis  (II,  179).  — 
Recte  a  Pliilosopho  deflnitur,  a.  2  (II,  180).  — 
Immobilitas  loci  duplex  (II,  182).  —  Proprie- 
tates  loci,  a.  3  ill,  183). —  Ultima  spheera  est 
in  loco  per  partes  suas,  a.  4  (II,  187 1.  —  Natu- 
raliter  non  potest  unum  corpus  cum  alio  in 
uno  eodemque  loco  esse,  a.  5  ill,  190);  per 
potenliam  lamen  Dei  id  fieri  potest  ■  II,  191). 
—  Unum  corpus  esse  simul  localiter  in  duo- 
hus  locis  non  potest  fieri  per  miraculum, 
ibid. ;  a.  0  (11,192).  —  L.  animsB  separatae,  M. 
q.  39,  a.  1  (VI,  468i.— Non  potest  anima  sepa- 
ratasimul  esse  in  pluribus  locis,  a.  2  (VI, 
472).  —  PJures  aninj»  separatffi  non  possunt 
esse  inuno  eodemque  loco,  a.  3  (Vi,  474). 

LocuTio.  Aliquis  loquendi  modus  in  ani- 
mabus  separatisstatuendus  est,  M.  q.  43,  a.  l 
(VI,  806).  —  L.  anima?  separalee  est  in  opera- 
tione  intellectuali  (VI,  507);  distantia  loci  non 
impedit  talem  locutionem,  a.  2  (VI,  508) ;  per- 
ceptio  hujus  locutionisdeterminatur  a  volun- 
tate  animo)  separatee,  a.  3  (VI,  510). 


UERUM 


613 


LoGicA.  Necessitas  Logicao,  L.  q.  l,  a.  1  (I, 
1).  —  L.  est  .scientia,  a.  2  (I,  3).  —  Dividitur  in 
tres  partes,  demonstrativam,  dialecticam, 
sophisticam  (I,  4j.  —  Scientiaj  logicales  sunt 
plures,  a.  3  (F,  6).  —  L.  doctrina  nec  practica 
est  nec  speculativa,  sed  introductoria  et 
adminiculatoria  utriquo,  a.  4  (I,  9).  —  Est 
omnibus  scientiis  simpliciter  necessaria,  a.  5 
(I,  11).  —  Ejussuhjectum  est  ens  rationis,  a. 
(I,  13). 

LoNGANiMiTAS  est  spscies  patientia3,  E.  q, 

21,  a.  2  (V,  200). 

LuMEN  non  est  corpus,  P.  q.  G5,  a.  3  (IV, 
121).  —  Variffi  sententi;D  de  natura  luminis 
(IV,  123). —  L.  est  qualitas  activa,  a.  4  (IV, 
124).  —  L.  habet  esse  reale  in  medio,  a.  5  (IV, 
125). 

LuxuRiA  est  vitium  oppositum  pudicitiw, 
quae  est  pars  subjectiva  temperantia},  E.  q. 

22,  a.  2  (V,  207). 

Magnanimitas  est  virtas  adjuncta  forlitu- 
dini,  E.  q.2l,  a.  2  ;V,  200;.  —  Vitia  ei  oppo- 
sita,  ibid.  —  Pi^oprietates  magnanimi  (V,  201)- 

Magnificentia  est  virtus  adjuncta  fortitu- 
dini,  E.  q.  21,  a.  2  iV,  200).  —  Mtia  ei  oppo- 
sita,  ibid. 

Malum.  Quo  sensu  m.  sit  in  rebus,  M.  q. 
20,  a.  1  (VI,  213).  —  M.  in  rebus  non  est  ali- 
quid  posilivum,  a.  2  iVI,  215'.  —  Est  nibil 
aliud  quam  privatio  debitffi  perfectionis,  ibid. 

—  M.  dupliciter  dicitur  :  malum  perse,  id  est 
ipsa  privatio  perfectionis  ;  et  matum  per 
accidens,  id  est  sul)jectum  vel  causa  priva- 
tionis  (VI,  217).  —  Subjeclum  mali  est  qua- 
druplex  :  acLio,  habitus,  passio,  substantia 
(VI,  218).  —  Malum  simpliciter  est  secundum 
se  privatum  aliquo  hono  debito,  malum  vero 
secundum  quid non  est  secundum  se,  sed  alte- 
rius,  ibid.  —  Malum  et  honum  opponuntur  ut 
privatio  et  hahitus  (VI,  219).  —  Mali  subjec- 
tum  non  est  omne  bonum,  sed  solum  bonum 
in  potentia  respeclu  perfectionis  qua  privari 
potest,  a.  3  iVI,  2-24i.  —  Oppositio  mali  ad  bo- 
num  est  duplex  :  secundum  determinatam 
rationem  hujus  boni  etillius  mali,  et  secun- 
dum  communein  rationem  utriusque  (VI,  225)- 
— •  M.  corrumpit  bonum  sibi  oppositum  for- 
maliter  et  privative,  non  autem  elTective,  a. 
4  (VI,  226).  —  Gausa  mali  per  se  haberi  non 
potest  ex  triplici  ratione,  a.  5  iVI,  229;;  m. 
non  habetcausam  nisi  per  accidens  (VI,  230). 

—  Gausa  per  accidens  mali  est  duplex  :  bo- 
num  deficiens,  vel  agens  per  accidens,  ibid. 

—  M.  ex  bono  in  naturalibus  causatur  per 
accidens  dupliciter  :  ex  parte  agentis  et  ex 
parte  eflectus  (VI,  231).  —  Malum  duplex:  in 
naturalibus,  in  voluntariis,  ibid.  —  M.  in 
rebus  non  esse  nisi  pra^ter  intentionem,  ex 
triplici  ratione  probatur,  a.  6  (VI,  234) ;  cf.  a. 


614 


INDEX  ntlUM 


1  ;VI,  213  .  —  M.  non  csl  causa  jier  se,  sed 
solutn  causaper  accidens  VI,  230  .  — M.  quod 
in  defeclu  aclionis  vel  agenlis  consislil,  non 
reducilurad  Deum,  a.  7  tVI,  237}.  —  Auclor 
mali,  quod  esl  p(i*na,  est  Deus  VI,  238.  — 
Repugnat  esse  summum  malum,  quod  sil 
causa  ceterorum,  a.  8  (VI,  239  . 
Mania  est   species   ir.T,   E.  q.  13,   a.  3  (V, 

104}. 

Mansurtudo  est  pars  polenlialis  tempe- 
rantiff ,  E.  q.  22,  a.  2  V,  208  .  —  Vitia  ei  ..ppo- 
sita,  ibid. 

Materia  Coklestis  exislit,  P.  i\.  2V,  a.  1 
(111,  39) ;  est  diversa»  rationis  a  sublunari,  a. 
2(11,43). 

Mateuia  PniMA.  I  Est  prinLi/nitin  consti- 
tutivum  rei  naluralis,  P.  q.  2,  a.  I  il,  1'2  .  — 
Vide  «  principium  •>.  —  Pertinetad  essenliam 
sive  quidditatem  compositi,  q.  9,  a.  2  (II,  80). 
—  Dicilur  uulura  proprie  et  non  metaphorice, 
q.  0,  a.  2  II,  t>)).  —  Dfliuilnr  ivcti-  ;i  Ptiilo^o- 
pho,  q.  3,  a.  1i   11,  51  . 

2  Est  ens  reale  aclu  ejislfits,  P.  q.  3,  a.  1 
11,  21  .  —  Habel  existenliam  propriain  di- 
slinctam  ab  exislenlia  furmu'  1  ,  a.  2  ^II,  23). 
Ilabetduplex  esse,  perfectum  et  impeiTectuin 
(11,29  .  — Aliud  esl  materium  esse  aclu,  aliud 
maleriam  esse  in  aclii,  ihid. 

3;  Non  est  dicisibilis  nisi  per  qiiantitalem, 
P.  q.  3,  a.  3  11,  30i.  ~  Indivisibilitas  materiji' 
non  est  atl  modum  puncli,a.  4    II,  34). 

i)  Ouadibet  pars  mateiin'  non  e>.l  in  /Miti-n- 
tia  ad  oinnes  formas  subslanliales,  P.  (|.  3.  a. 
4  (11,  ;{3).  —  Poleiilia  maleriu<  primu>  ad  for- 
mas  polest  dici  una  et  pluren,  a.  5  (II,  35  .  — 
Polentia  esl  ejus  essentia,  o.  6   II.  'MS  . 

Tt  Appelittis  malenu' prima»,  P.  (|.  3,  a.  7 
II,  37  . 

0)  Unitas,  P.  q.  3,  u.  8    II,  39  . 

7)  Est  iiujeneritbUit  et  incorniptibilit,  a.  9 
'11,  4'»  .  —  Esl  caii-ia  inf  r  i  cuii  uplibilila- 

tis,   a.  10    II,  41  .   —  i.n  i>  maleriH"  pri- 

niflP  consislit  in  receplione  et  ^UMlenlutione 
formji',  P.  q.  8,  a.  1  II,  77j  —  .Niim  nnto  pr*o- 
diiclii)nem  formii'  {irrrexi«tal  in  muteria 
quanlilus  interininala,  (|.  3,  n.  II  II,  i3  .  — 
Furmii'  educuntur  e\  poleiitia  pa^sivn  mate- 
riu»,  a.  12  (II,  10).  —  In  corruplione  compor«ili 
llt  resoliilio  usque  ud  muleriuiii  pniiiniii,  a. 
15    II,  52i. 

8  Muteria  primu  esl  crrain  u  Deo,  p.  i|.  27, 
a.  s (III,  29). 

Matmematica  e^t  purs  l'liili*M*pbia'  H|jt'i  n- 
lutiv»',  I..  (|.34,  a.  I  1,357).—  VeiHulurcirc.i 
•  piaiiliUilum,  a.  3  I.  'M&t.  —  M.  v»{  (pKid.iiii 
iiiodu  ctirtiiir  ipiaiii  NaluraliH  et  MflaphyHirn, 

(>)  lieun  iiiiii  piileil  fauoro  iil  malorla  nilaiat  aine 
ruriiia.  M   q.  :u.  a.  :i  (VI.  3Wi) 


a.    4     1,  3G4  .  —  Non  proprie  subalternatur 
Metaphysica?,  q.  35,  a.  4  (I,  373). 

Medium  dicilur  de  virlule  essentialiler  et 
eHective,  E.  q.  15,  a.  1  V,  123;,—  Virtuscon- 
sistit  in  meilio,  a.  4  (V,  131 1. —  M.  secundum 
rem  etquoad  nos,  q.  10,  a.  1   V,  138  . 

Me.moria  est  inler  sensus  internos,  P.  q.  83, 
a.  2  (IV,  170  .  —  In  solis  animalibus  perfectis 
inest,  a.  3  IV,  170  .  —  Ejus  organum  est  po- 
stremacerebri  cellula,  q.  84,  a.  un.  (IV,  183/. 
Mk.ndaciu.m  quomodo  verilati  et  jusliliju 
oppunalur,  E.  q.20,  a.  i   V,  19li. 

.Mk.\suh.\  non  est  formalis  ratiu  quantita- 
lis,  L.  q.  11,  u.  1  1,  137i.  —  Dupliciter  suiiii- 
tur,  (■/><(/.  —  Est  fundameutum  relationis,  q. 
13,  a.  4  1, 182  .  —  .M.  intrinseca  et  extrinseca, 
P.q.2l,  a.  3  II.  209  ;  M.  q.  14,  a.  2  VI.  133  .— 
Lnuin  babet  rationem  mensura»,  M.  q.  14,  a. 
I  VI,  129  .  —  Ratio  mensurii'  est  id  quo  quan- 
titas  rei  co^noscilur,  a.  2    VI,  131 1. 

Metaphvsica  est  scieiitia,  .M.  q.  1,  a.  1  \  I, 
1  ;  est  una  scientia,  a.  2  ,VI,  3)  ;  est  specula- 
liva  scientia,  a.  3  VI,  5»  ;  L.  q.  34,  a.  1  '1, 
35*i  :  est  rejiina  inter  speculativas  scientias, 
L.  q.  34,  a.  3  l,  359)  ;  esL  sapientia.  .M.  q  1, 
a.  4  VI,  «■»).—  M.  aj^it  derebus  abslraclis,  a.5 
(VI,  8;  ;  ejus  .subjeelum,  a.  6  (VI,  11);  agit  de 
qiiiddilalibiis  sensibilium  in  commtini,  a.  7 
\I,  19.  —  Deinunstrut  per  (juatuur  causas, 
a.  8  VI,  21  .  —  I-^jus  certitudu,  L.  (|.  34,  n.  4 
I,  3<)i  .  —  Ceteras  scientias  sibi  nuii  |iruprio 
stibalternat.  L.  q.  ST),  n.  4  I.  373'. —  Est  cot»»  • 
rarum  scientiaruiii  rectrix.  M.  i\.  2,  a.  1  VI, 
23  ;  de  subjeclis  aliarum  scienliarum  oslen- 
(lit  quod  (|uid,  n.  2  VI,  26);  cunsiderat  prima 
pnncipia  celerariim  scieiitinrum.  n  3(VI,27y. 
MisKUicoiiDiA  cst  species  Irislilia',  E.  (|.  18. 
a.  5   V,  98  . 

MiXTio,  .MiXTiM.    F>1  mixtiu.  P.  q.  i2,  a.  1 

111,191,   ea(pie    diHeit  a  Keneratiuiie  ol  cur- 

rupliune    III,  P.>2  .  itom  ab  alleialionoet  aiiK- 

mentiitiniie.  W/»/.  —  DeDiiiliir  miMiu,  a.  2    III, 

194    —  .Mi.Ma  perfocta  requirunt  ad  Kui  jfone- 

raliDiiom   «iiinia  (pjahiDr   olemontu,  a.  3   III, 

P.iTi  .  —  Iii  iiii\l(i   eleiiientn   nun  manont  nctu 

M-ciiiidiiiii  rurinus  *.ul)NtaiitiuU's,  sed  virlule, 

0.  4  III,  197   ;  vuriB'  circa  hanc  rem  nenlen- 

lift>   III,  11''.) .  -    Klemonla    mnnonl  iii  mixtis 

•.ecundiim  pru|irias  (pialilnlo-v,  a.  5    III,  202  . 

—   Di>puMiiu  luriiiji'  mixti  e^t  <  uiii|tusila,  a.  0 

III,  :?u4  .  — MixUiiii  iii  ipionun  piinluminotur 

ilterum   cunlrariuriim,   ohh«  non  polOHl,  a.  7 

UI,  200  . 

MoiiKflTiA  osl  pai,  MoteiiUaiig  tomporanllir. 
r..  .|.  22,  a.  2  (V,- 

Miii.i.iTii  H  por  (letoctiim   oppunitiir  loiiii  > 
r.iiiliii',  K.  «|.  21.  n.  2    V,  »1). 
Mor.sTiu  M  o«l  a  cnHU,  P.  q    l^   ■  ''■   "    H- 
MoiiAi.iit  PIIII.OHOPIIIA.  I^ua  >^ 


IXDEX  RERUM 


0|-j 


aclio  humana  mfinem  ordinata,  E.  q.  1,  a.  1 
(V,  1).  —  Diviflitur  in  monasticam,  oeconomi- 
cam,  polilicam,  a.  2  (V,  3).  —  Non  est  simpli- 
citer  idem  ac  prudentia,  a,  i  (V,  G).  —  Est 
scientia,  a.  5  (V,  7). 

MoRALiTAS  actuum  quomodo  pendeat  ex 
objecto,  ex  fme,  ex  circumstantiis,  E.  q.  10, 
a.  1-4  (V,  G4). 

MOTOR  Primus  existit,  P.  q.  25,  a.  2  (II, 
242).  —  Ejus  proprietates :  est  imniolulis» 
perfectus,  incorporeus,  unus,  a.  3  (II,  243). 

MoTUS.  1)  Secundum  se.  Est  postprii^  lica- 
mentum,  L.  q.  15,  a.  un.  (I,  210).  —  Defmitio 
prior:  actus  entis  inpotentia  pront  in  poten- 
tia,  P.  q.  17,  a.  1  iH,  159).  —  Continuitas  suc- 
cessiva  estde  ratione  motus  localis,  non  vero 
deratione  motus  in  communi,  a.  2  (II,  164). 
—  Altera  defmitio  a  Ptiilosopho  tradita,  a.  3 
(II,  16.5).  —  Actio  et  passio  sunt  realiter  unus 
m.,a.  4(11,  166). 

2)  Speclos  motus  sunt  sex:  generatio,  cor- 
ruptio,  augmentum,  decrementum,  alteratio, 
lalio,  L.  q.  15,  a.  un.  (I,  213).  —  M.  est  reduc- 
tive  in  prsedicamento  termini,  P.  q.  22,  a.  1 
(II,  213). —  M.  proprie  dictus  est  tantum  ad 
triaprgedicamenta:  quantitatem,  qualitatem, 
ubi,  a.  2  (II,  2l'i);  late  sumptus  spectat  ad 
quatiior  prsBdicamenta:  substantiam,  quan- 
titatem,  qualitatem,  ubi  (II,  213).  —  Per 
motum  localem  nihil  acquiritur  intrinsecum 
mobili,  a.  3  (II,  216).  —  M.  ratione  distingui- 
tur  a  termino,  a.  4  (II,  219).  —  M.  requirit 
duos  terminos  :  a  quo  etadquem,  a.  5  (II, 
220).  —  Unitatem  specificam  sumit  a  termino 
ad  quem  (II,  221).  —  Ad  uni'atem  numericam 
raotus  quatuor  unitates  requiruntur,  a.  6  (II, 
222).  —  M.  specie  differentes  non  possunt 
continuari,  a.  7  (II,  224).  —  Contrarietas 
motuum  suraitur  exterminis  a  quibus  et  ad 
quos,  a.  8  (II,  225).  —  Motui  contrariatur 
quies,  a.  9(11,226). 

3)  Partes  quantitativx  motus,  q.  23,  a.  1-5 
(II,  227);  vide  «  continuum  ». 

4)  Comparatur  molus  ad  mobile  et  ad  mofo- 
rem.  M.  realiter  distinguitur  a  mobili  ut 
modus  realis  a  re,  cujus  est  modus,  P.  q.  24, 
a,  1  (II,  235).  —  Indivisibile  per  se  moveri 
non  potest,  a.  2  (II,  237).  —  Omne  quod  move- 
tur,  abalio  movetur,  a.  3  (II,  233).  —  Motus 
et  mobile  necesse  est  esse  simul,  P.  q.  25,  a.  1 
(II.  239) ;  vide  «  motor  primus  ». 

5)  Motuscali  esl  naturalis,  P.  q.  31,a.  1  (III, 
58),  _  Causatur  non  a  propria  forma  sub- 
stantiali,  sed  ab  intelligentia,  a.  2  (I!I,  59).— 
Coeli  moventur  immediate  ab  angelis,  a  Deo 
autem  mediantibus  angelis,  a.  3  (III,  61).  — 
M.  coeli  aliquando  cessabit,  a.  4  (III,  64).  — 
Cessantemotu  coeli  elementa  quodam  modo 
manebunt,  quodam    modo  transibunt,  a.  6 


(111,  69).—  Cessante  motu  coeli  nuUum  cor- 
pus  mixlum  pra^ter  corpus  hunianum  rema- 
nebit,a.  8  (III,  7'i);  a.  9  (U\,  77). 

&)  Motus  aniinaUs.  Anima  solum  per  acci-' 
densmovetur,  P.  q.  50,  a.  1  (IV,  21).  —  M. 
cordis  et  arteriarum,  q.  87,  a.  1  (IV,  195).  — 
M.  rcspirationis,  a.  2  flV,  198).  —  Virtus 
motiva  est  distincta  ab  aliis  potentiis,  q.  88, 
a.  1  (IV,  200).  —  Virtus  motiva  duplex:  natu- 
ralis  et  animalis,  a.  2  (IV,  201). 

MuLTiTuno.  1)  Secundum  se,  M.  opponiliir 
uni,  M.  q.  14,  a.  1  (VI,  134).  —  M.  et  unum 
opponuntur  ut  contraria,  a.  2  (VI,  136).  —  In 
multitudineest  duplex  negatio  (VI,  138). 

2)  Partes  primariffi  multitudinis,  M.  q.  l."i, 
a.  1  (VI,  139).  — Causa  multitudinis  est  diver- 
sitas  et  alteritas,  a.  2  (VI,  141).  —  Partes 
secundaria}  multitudinis,  q.l6,a.  1-6  (VI,  143). 

MUNDUS.  1)  Existentia.  M.  non  semper  fuit, 
P.  q.  26,  a.  1  (III,  2).  —  Variai  opinioues  vete- 
rum  philosophorum  de  seternitate  mundi 
(III,  4).  —  Mundum  incepisse  est  articulus 
fidei,  a.  2  (III,  7).  —  Non  repugnat  mundum 
esse  productum,  et  tamen  esse  ab  a^terno 
(QI,  9). 

2)  Productio.  M.  a  Deo  est  creatus,  P.  q.  27, 
a.  7  (III,  27).  -  A  Deo  libere  creatus  est,  a.  9 
(III.  31). 

3)  Proprietates.  Unitas  mundi,  P.  q.  28,  a.  I 
(III,  33).  —  Ejus  perfectio,  a.  2  (III,  34).  —  Po- 
tuit  mundus  perfectior  creari,  a.  3  (III,  .37).  — 
Ordo  in  mundo  existit,  M.  q.  10,  a.  1  (VI,  91). 

—  Qualis  sit  ordo  inter  partes  mundi,  a.  5  (VI, 
104). 

Natura  recte  a  Philosopho  defmitur,  P.  q. 
6,  a.  1  (II,  64).  —  N.  duplex  est,  materia  et 
forma,  a.  2  (II,  65).  —  Omnis  forma  substan- 
tialis  est  vere  et  proprie  natura,  a.  3  (II,  67). 
Quo  sensu  causa  efficiens  dici  possit  n.,  a.  4 
(II,  69).  — •  Finis  et  privatio  non  possunt  dici 
n.,  ibid.  (II,  70).  —  Natura  naturans,  n.  natu- 
rata,  ibid.  —  Naturam  esse  demonslrare  velle, 
ridiculum  est,  a.  5  (II,  71).  —  N.  difTert  a  sup- 
posito  in  materialibus,  M.  q.  25,  a.  3  (VI,  277). 

—  N.  et  suppositum  in  Deo  sunt  idem,  a.  4 
(VI,  282)  —  N.  et  suppositum  in  angelo  dilTe- 
runt,  ibid.  —  N.  universalis,  L.  q.  2,  a.  1  (I, 
18) ;  a.  2  (I,  21).  —  Natura  quomododifferat  ab 
essentia,  quidditate,  forma,  M.  q.  30,  a.  8  (VI, 
333). 

Naturalts  Philosophia  est  scientia,  P.  q. 
1,  a.  1  (II,  1).  —  Est  una  genere  scientia,  a.  2 
(II,  3).  —  Est  speculativascientia,  a.  3  (II,  5). 

—  Est  de  rebus  mobilibus  et  materialibus 
extra  animam  existentibus,  a.  4  (II,  6).  — 
EJus  subjectum  adffiquatum  est  ens  mobile  ; 
ejus  subjectum  principale  corpus  mobile  vel 
naturale,  a.  5  (II,  9).  —  Cf.  «  Physica  », 
«  Philosophia  «. 


016 


iNDix  ni-niM 


Necessit/.B.    Neoessarium    et    conlin.eens 

.clinorunt,    P.  q.  15,  a.    8  (11,  151  .  —  Prima 

radi.v   necessilalis  in  rebiis  est  vohmtas  Dei 

.(II,  152,1.  —  Necessitas  absolula  el  conditio- 

nala,    a.  9   II,  154     —  Necessilas  orilur  pro- 

xime  ex  maleria   II,  155  . 

Negatio.  Negiitiones  habent  definiliones 
maxime  incomplelas,  M.  q.  30,  a.  G  i  VI,  331). 

Negligenti.\  opponilur  solliciludiiii,  cdjus 
reclitudu  [teilinet  ad  prudenliam,  V..  q.  10,  a. 
6.V,  179). 

NoMEN.  Varia'  opiniones  de  nominum 
significilione,  L  q.  10,  a.  1  (1,217).  —  N.  est 
signum  arbilrarium  ;i,  218  .  —  N.  immediale 
significat  cunceplu.s,  mediate  re«,  a.  2  (1,'220). 
Nomina  primila,  derivala  1,  218  .  —  Nomina 
de  Deo  quid  sijrnifieent  (I,  219).  —  N.  non 
potest  clarius  et  distinclius  signilicare  rem, 
(juam  concipialur  ab  eo  (jui  ei  nomen  impo- 
suit,  a.  4  (I,  220 .  —  N.  delinitur  q.  17,  a.  1  'I, 
231). 

NuMERis  est  vere  et  pruprie  specii-s  quan- 
lilatis,  L.  q.ll,  a.  3(1.  14«.—  N.  (lellnilur 
ibiiL  — Causalur  ex  divisioiif  continui  ,1,  i49). 
lii  numero  non  «unt  unilales  aclu,  sed  polen- 
lia  laiituni  ^l,  I5m).  —  N.  dicilur  qualis,  q.  1:.', 
n.  2  (1,  lOi). 

NLTnrrio.  Nuliilio  proprie  solum  vivenli- 
bus  conveiiil,  I'.  q.  'j;.  a  1  (IV,  tO).  —  Nulri- 
tiva  1  erlinelad  Ires  putenlius  nninfl*  vcnela- 
tivji',  (|.  53,  a.  un.  (W,  .5(i).  —  Ueuliltr  dislin- 
guilur  abnuKiiifnlalivu,(|.  .'»5.  u.2  IN',  «il>  ;  vl 
a  gencruliva,  <(   .V),  u.  2  (iV.  OTj. 

Oni;i)iKNTiA  ••.»1  purs  ob^ervanliii',  E.  «|.  2i», 
a.  '»(V,  191  . 

Ohjecti  .M  bculiludiiliH  est  soliis  Ueus,  K.  <|. 
i,  a.  un.  fV,  19).  -  O.  tiei  suLin.  P.  q.  (0,  a. 
1-7  (IV,  7Vj ;  polenliir  visivu',  «p  0.',  a.  l-r»  (IV, 
117  ;  auditivii',  q.  09,  u.  1  2  (IV.  l;w. ;  i.iloia- 
livu',  (|.  72,  u.  1-3  IV,  146  ;  gu^luliva*,  (|.  76, 
u.  l-:i  (IV,  ir»7).  —  0.  iiilellerlii!»,  H.  q.  9«,  n. 
un.  (IV,  320) ;  volunlntis,  I'.  q.  Mfl,  n.  1-2  IV, 
383  . 

nnSEliVA.NTIA  est  virlu^  jiiiiifva  iiisliliii-.  F. 
•  1.  20,  a.  4    V.  191  . 

OccAdio,  vide  ».  V.  •  causa  >. 

Oi)ii;m  III  qiiu  cun^islat,  K.  q.  12,  u.  2   \  ,  sh  . 

—  i).  e>l  lurlius  i|uam  aiiiur    V,89  . 

Ouoii  esl  objeclum  pulenlia*  oduiulivu',  p. 
(|.  7.',  n.  1  (IV,  145).  —  Ksl  e.\  prn'duminio 
calidi  t»l  sicci,  n.  2  IV,  147).  —  (i.  nun  nulnl, 
n.  3^IV,  1j()j. 

OiiOKATts  esl  Hoiisus  «'xleinuM,  P.  (|.  oi,  u. 
2  (IV,  110).  -  IndiKet  medio,  n.  3,!V,  115j.  — 
Kjii"^  ubjeclum  csl  udur,  (|.  72,  n.  1  (IV,  14&|. 

—  Actus  udurnndi,  q.  73,  u.  iiii.  (IV,  151 1.  — 
Ui^anuiii  o.,  q.  71,  n.  un.  IV.  IM).  —  0. 
Iiuminis  ost  delenur  oduralu  hruluriim,  q. 
75,  n.  un    ilV.  ITitW. 


Opinio  dillerta  scienlia,  L.  q.  30,  a.  1  I, 
374).  —  0.  et  scientia  non  possunt  siinul 
esse  in  eodem  homine  deeadem  conclusione, 
a.  2  (I,  375). 

Opposnio  Ch-t  poslprwdicamenlum,  L.  q. 
15,  a.  uii.  (I,  2  0).  —  Sunt  quatuor  oppositio- 
nes,  M.  q.  10,  a.  1  (VI,  143.  -  Prima  o.  est 
contradictio,  a.  2(M,  lii'.  —  0.  secundum 
privalionem  cl  babilum  esl  vera  el  distincta 
ab  aliis  o  ,  a.  3  ^VI,  1  iO).  —  0.  privativa  inciu- 
dilur  in  cortraiiis,  a.  4  VI,  152).—  0.  rclativa 
est  vera  opposilio,  a.  6  (VI,  165). 

Ohatio  esl  principium  lormale  enunlialio- 
nis,  L.  q.  18,  a.  un.  (1,  237).  —  0.  quomodo 
a  Pbilusopho  dcHniatur,  ibid. 

Ordo  nihil  aliud  dicit  quam  rationem  prio- 
ris  ei  posterioris  in  dislinclis  sub  aliquo  unu 
princi|)iu,  M.  q.  10,  a.  1  (VI,  91).  -  0.  iii  rebus 
est  diiplfx:  ordu  renim  inler  se,  ordo  rerum 
ad  ultimum  linem  (VI,  '.2);  cf.  K  ip  3,  a.  4  V, 
17  .  —  0.  lornu»  et  materia'  (W,  93).  —  0. 
\igens  inter  qualuur  tjcnera  causarum,  a.  2 
(VI,  951.  —  0.  est  in  causis  etlicienlibus,  u.  3 
(VI,  97  .  —0.  inlerajjens  |)rincij»ale  et  inslru- 
menlnle  (VI,  98).  —  0.  esl  in  furmis  triplici- 
ler,  n.  4  (VI,  101  ;  in  maleriis  dupliciler  VI, 
102).  —  0.  in  causisllnalilius,  ibiil. 

Pahcitas  esl  pnrs  virlutis  modesliip,  K.  (]. 
22,  a.  2  (V,  210). 

Pars.  Purles  sive  essenliales  sive  inU'^ra- 
les  sunl  solum  redudivf  in  priinlicamentu, 
L  q.  9,  a.  8,1.  119). 

Passio.  1)  lh'{tilicanonttiui.  P.  esl  pnrdicn- 
iiienlum.  L.  q.  9,  a.  3  (1,  I08  ;  cf.  q.  U,  a.  l 
{\,  20.5  .  —  Dillerl  ub  hal»ilu,(i.  1?.  a.  3  J,  ItiSj. 

—  Diirii-i  •  SNeiiliniilrr  u  quulilute  pnssibili,  n. 
5  I,  1'^  Kuiidal  el  causnl  relulioneiii,  (|. 
1:*,  a.  4  (1. 182).  —  Khl  ronnu  e.\lrinseca,  q.  14. 
a.  1  (1,807  .  —  Ue  passione  iiun  |»ra'copnosci- 
liir  t/uiit  ftt,  Hod  sulutii  «/((«/  '•st,  (|.  21,  n.  5  (I, 
S75».  —  Pas-ioproprincnusnlurn  subjeelotri- 
plicitiT,  (|.6.  a.  2  il,75).  —  llnbelcuin  aclionc 
ciindi-m  nalilcr  iii'>tuiii,  P.  q    17,  n.  4  (II,  100  . 

'2,  Ihuuitnes  uitiiii.r.  u    |ii    coininuiii.  P.  Iri- 
pliciler     «iumilur   :     cutninunilor,     propric 
Irnnssiimplive,  K.  q.  H.  a.  I  (V,73).  —  P.  tnl 
in  su  \,  7i\  —  Triplcx  (li?»linc- 

Ito    1  ...iiiJi',  a.   2   (V,7(i).  —  Nun 

oiiini    1         '•  esl  iiiuraliler  iiinla,  a.  3  (V,  7H). 

—  Pa<tHiones   hccutnlutii   Hluieus  (V,  78).  - 


P 


>  irnscribilis  sunl  pni>rfsqii 


ciq.i-.  .Mlin,  a.    I  (V,  8l)>.    Ptiiiia  p.    cn 

I V,  8l).   —  Ordo  pUHiOuiiuiii  Hccundiini  ii> 

lioiiein  el  conHorutiononi  (V,  Ki). 
tq   PaHsionoM  concupisoibilU,  q.  1*.  a.   1-5 

(V,  8:11. 
0  PasHionoH  irnHcibilis,  (|.    13,  a.  1*3  (V,  W) 
Patikntia  omI  pacH  i|uaNi  inlo|{rnliN  forlilu 

(liniH,  K.  q.  21.  a.  2  (V.j  «• 


INDEX  UFRUM 


617 


Perseveiiantia  est  pars  quasi  inlegralis 
lorlitudinis,  E.  q.  21,  a.  2  (V,  201).  Differt  a 
constantia,  ibid.  — Vitia  ei  opposila,  ibid. 

Persona.  Quomodo  diflerat  persona  ab 
essentia,  substantia,  subsistentia,  M.  q.  25,  a. 
1  (VI,  268).  —  Definitio  personao,  a.  2  (VI, 
27'0.—  P.  differt  a  natura,  a.  3  (VI,  277).  — P. 
duo  addit  supra  rein  singularem  :  alterum 
positivum,  rationem  subsislentis;  alterum 
negativum,  incommunicabilitatem,  a.  5  (VI, 
289).  —  AnimsB  separata?  non  competit  defi- 
nitio  nec  nomen  persona?,  a.  2  (VI,  277).  —  In 
substantiis  immaterialibus  creatis  est  perso- 
nalilas  eaque  multo  nobilior  quam  in  homi- 
ne,  q.  35,  a.  7  (V,  440).  —  P.  non  est  nomen 
universale,  L.  q.  2,  a.  6  (I,  34). 

Pertinacia  sive  pervicacia  opponitur  per 
e.xcessum  conslantise,  E.  q.  21,  a.   2  (V,  201). 

Phantasia  pertinet  ad  sensus  internos,  P. 
q.  83,  a.  2  (IV,  170).  Est  quasi  thesaurus  qui- 
dam  formarum  per  sensus  acceptarum  (IV, 
171).  —  Est  duplex,  sensibilis  et  deliberativa, 
a.  3  (IV,  174).  —  Ph.  sensibilis  est  duplex  : 
determinata  et  indeterminata  (IV,  175).— Ph. 
determinata  inest  solis  animalibus  perfectis, 
ibid.  — Organum  phantasia^  tum  determinata) 
tum  indeterminalff,  q.  84,  a.  un.  (IV,  -182). 

Phantasma  est  similitudo  rei  singularis,  P. 

q.  95,  a.  i    (IV,   294).    —  Dupliciter  concurrit 

ad  speciem  intelligibilem  producendam  (IV, 

293).  —  Anima    recipit   species  intelligibiles 

a  phantasmatibus,  a.  4   (IV,  298).  —  Phanlas. 

mata  non  sufficiunt  ad    immutandum  inlei- 

lectum  possibilem  (IV,  3C0).  —  Phantasmata 

in  hoc  vilaj   statu  requirunlur  ad  intelligen- 

dum,  a.  5  (IV,  201).  —  Ph.  est  id  quo  intellec- 

tus  intelligit,  sed  improprie   et  remote  pcr 

modum  medii,q.  98,  a.  un.  (IV,  321).  — Anima 

indiget  phantasmatibus     ad    res    corporeas 

cognoscendas,  q.  99,  a.  4  (IV,  329) ;  cf.  q.  100. 

a.  1  (IV,  334). 

Philosophia  speculativa  dividitur  in  tres 
partes,  in  Physicam,  Mathematicam,  Mela- 
physicam,  L.  q.  34,  a.  1  (I,  356).  ■  Ph.  natu- 
ralis,  vide  »  Naturalis  Philosophia  »,  «  Phy- 
sica  ». —  Ph.  moralis,  vide  «  Moralis  Philoso- 
phia  ».  —  Ph.  rationalis,  vide  «  Logica  j.  — 
Ph.  prima,  vide  «  Metaphysica  ». 

Philotimia  est  species  magnanimitatis, 
E.  q.  21,  a.  2(V,  200). 

Physica  (cf.  «  Naturalis  Philosophia  », 
«  Philosophia  »)  est  scientia  particularis, 
L.  q.  32,  a.  1  (I,  335). —  Estpars  scientiee  spe- 
culativae,  q.  34,  a.  1  (I,  356).  —  Quomodo  sit 
certior  quam  Metaphysica,  a.  4  (363).  —  Non 
proprie  subalternatur  Metaphysicae,  q.  35,  a. 
4  (1,373). 

PiETAS  est  pars  religionis,  quae  est  virtus 
adjuncta  justitiee,  E.  q.  20,  a.  4  (V,  191). 


Ph;ralitas,  vido  «  muUitiido  », 

PoLiT.CA  est  pars  subjectiva  prudentiac, 
E.  q.  19,  a.  4  (V,173). 

PossiBiLiTAS,  possmiLE.  Possibilitas  tri- 
plex,  M.  q.  6,  a.  1  (VI,  53).  —  Niim  res  ideo 
sit  dicenda  possibilis,  quia  Deus  eam  potest 
facere  (VI,  34).  Vide  «  potentia  ».  —  Possibi- 
litas  judicanda  est  secundum  causas  supe- 
riores,  a.  2  (VI,  55). 

PosTPR.EDiGAMENTUM  definitur  L.  q.  15,  a. 
un.  (I,  210).  —  Enumeranlur  postpraedica- 
menta  ibid. 

Potentia  (cf.  «  possibilitas  »  ;  «  actus  »). 
Varii  hujus  vocabuli  sensus,  L.  q.  12,  a.  4 
(I,  166).  —  Ens  dividitur  in  actum  et  poten- 
tiam,  M.  (|.  27,  a.  1  (VI,  301).  —  P.  et  actus 
sunt  relativa  secundum  dici  (VI,  303).  —  P. 
et  actus  sunt  in  eodem  genere,  a.  2  (VI,  304). 
—  P.  est  actu  posterior  natura,  definitione, 
perfectionisordine,  a.  3  (VI,  306).  —  P.  divi- 
ditur  in  activam  et  passivam,  q.  28,  a.  1 
(VI,  308).  —  P.  obedientialis  reducitur  ad 
potentiam  activam  et  passivam  (VI,  310).  — 
Cuilibet  potenti;e  passivas  correspondet  p. 
activa,  a.  2(VI,  311).  —  P.  activa  et  passiva 
non  possunt  esse  una  eademque  potentia,  a. 
3  (VI,  31 4). 

Potenti.e  vitales  anim.e  (cf.  «  anima  »). 
In  communi.  Natura  earum,  P.  q.  51,  a.  1  (IV, 
32) ;  numerus,  a.  2  (IV,  30) ;  distinctio,  a.  3 
(IV,  37)  ;  ordo,  a.  4  (IV,  40)  ;  subjectum,  a.  5 
(IV,  41)  ;  origo,  a.  6  (IV,  43)  ;  potentiae  in 
anima  separata,  a.  7  (IV,  44) ;  quinque  genera 
potentiarum,  a.  8  (IV,  46). 

In  pardculari.  i)  Potenlix  vegetalioae  tres, 
q.  53,  a.  un.  (IV,  50)  :  a)  Generativa  ;  haec 
est  perfeclior  quam  cetera),  q.  54,  a.  1  (IV, 
54)  ;  ejus  definitio,  a.  2  (IV,  35)  ;  in  malre  non 
est  activa,  a.  3  (IV,  58) ;  per  putrefactionem 
aliqua  generari,  a.  4  (IV,  60).  —  b)  Augmen- 
taliva  :  haic  solis  viventibus  proprie  conve- 
nit,  q.  55,  a.  1  (IV,  63)  ;  realiter  distinguitur  a 
nutritiva,  a.  2  (IV,  65).  —  c)  Nutritiva  haec 
solis  viventibus  proprie  convenit,  q.  56,  a.  1 
(IV,  66)  ;  realiter  distinguitur  a  generativa, 
a.  2  (IV,  67). 

2)  Potentix  sensitivx  :  a)  Externse  (cf.  «  sen- 
sus  »,  «  sensus  externi  »)  :  definilio,  q.  63,  a. 
un.  (IV,  10').  —  Potentiae  visivx  objectum, 
q.  65,  a.  1  (IV,  117)  ;  sensatio,  q.  66,  a.  un. 
(IV,  126)  ;  organum,  q.  67,  a.  un.  (IV,  130)  ; 
est  ceteris  perfectior,  q.  68,  a,  1  (IV,  133)  et 
carior,  a.  2  (IV,  136),  facitque  magis  scire,  a. 
3  (IV,  137).  —  AuditivcC  objeclum,  q.  69,  a.  1 
(IV,  138)  ;  operatio,  q.  70,  a.  un.  (IV,  140)  ; 
organum,  q.  71,  a.  un.  (IV^  144).  —  Odorativx 
objectum,  q.  72,  a.  1  (IV,  145)  ;  actus,  q.  73, 
a.  un.  (IV,  151)  ;  organum,  q.  74,  a.  un.  (IV, 
153)  ;  in  homine  est  minus  perfecta  quam  in 


G18 


INDEX  RERUM 


ceteris  animalibus,  q.  75,  a.  un.  (IV,  15:-?).  — 
Gustativx  objectum,  q.  76,  a.  1  (IV,  157)  ; 
sensatio,  q.  77,  a  un.  (IV,  161)  ;  organum,  ([. 
78,  a.  un.  (IV,  162)  ;  non  esl  in  omni  vivenle 
necessaria,  q.  79,  a.  un.  (IV,  163).  —  Tacticx 
organum,  q.  81,  a.  un.  (IV,  165)  ;  sensatio,  q. 
88,  a.  un.  (IV,  164)  ;  non  est  nna  specie,  sed 
plures,  q.  8.',  a.  un.  (IV,  167). 

b)  Interme  (cf.  «  sensus  »,  «  sensus  in- 
terni  »)  :  enumerantur  quatuor,  q.  8.'^,  a.  2 
(IV^  171).  —  Polentia  imnijbxntiva  sive  phanta- 
sia,  i7>i</.;esl  duple.v  :  sensibilis  el  delibera- 
tiva,  a.  3  (IV,  174);  ejus  organum,  q.  8'i,  a.  un. 
(IV,  182).  —  .Estimalicu,  q.  83,  a.  2  (IV,  171)  ; 
nun  omnilnis  animanlibiis  convenit,  a.  3 
(iV,  175) ;  ejus  organum,  ((.84,  a.  un.  (IV,  182). 
—  Mi'moratica,  q.  83,  a.  2  (IV,  171)  ;  inest  in 
solis  animalibus  perfecUs,  a.  3  (IV,  176);  dif- 
ferl  a.  reminisrcnlin  (IV,  177);eju3  organum. 
q.  8i,  a.  un.  (IV,  183).  —  Coyitatira,  q.  83,  a. 
2  (IV,  172) ;  dislinguilurab  inlelleclu  (IV,  173i; 
dillertab  a'slimaliva  brutonjm,a.3  (IV,  nii); 
ejus  orgunum,  q.  84,  a.  un.  (IV,  18'2).  —  Afipc- 
tilira,  q.  85,  a.  1  (IV,  18-1)  ;  diliert  a  cogno- 
scitiva.a.  2  (IV,  ISo) ;  dividitur  in  concupisci- 
bilem  cl  irascibilem,  a.  3  (IV,  187);  of.  a.  I 
(IV,  190);  et  q.  104,  a.  2  (IV,  375);  obe.lit 
rationi,  a.  5  (IV,  1(»2) ;  ejus  •>rKanum,  q.  86,  a. 
un.  (IV,  104). 

3)  Poienlia  mntica  sensitiva  est  distincta  ab 
umnibus  aliis,  q.  H8,  a.  1  (IV,  200) ;  est  duplex  : 
una  naturalis,  alti^ra  aninialis,  a.  *  dv,  201 1 ; 
ejus  organuMi,  ibid. 

4)  Polenlia  intellecliva,  vidc  ••  inlellectus  «. 

5)  polentiu  voluntalis,  vide  «  volunlas  ». 
l'i\.Kt:iPiTATio  »>sl  vilium  oppositiiin  pru- 

ilfiiliji',  K.  (|.  17,  a.  6  (V,  17«). 

I'ii.KDiu.\iiiLi:,  vide  •'  uiiiversab>  >. 

Ph.kdicame.stum.  1)  In  cnmmnni  :  (jui-l  sil 
p.,  L.  i|.  2(1,  17);  ejus  tractatio  spectat  ad 
lijgicum,  q.  i»,  a.  1  (I,  103) ;  ciis  non  est  genus 
ad  oinnia  pnclicatnenta,  a.  2  (I,  104);  sunt 
decom  prtrdicamenta,  a.  3  (I,  loti) ;  non  ost 
necesse  |»onere  uinnia  pnr-licamenta  realitcr 
inter  sc  disliucla,  a.  i  (I,  1li>)  ;  Ueus  nun  est 
in  genere,  a.  5  d,  IM);  angeli  siinl  iii  prii>di- 
camentosubstantijf.a.  •'•  (1, 115) ;  iteni  Cddi,  a. 
7  (1,  118). 

2)  In  pnrticntan  :  p.  substaiilin>,  q,  10,  ji. 
1-3  (I,  124) :  (pjanlilulis,  .|.  II,  a.  l-r»  d.  llt); 
.pialitftlis,  q.  12,  a.  1-7  (I,  158);  rolalionis,  .|. 
1.3,  a.  I-IO  d,  174)  ;  aclio,  pa-fsio,  iibi,  ipiando, 
silus,  babitus,  q.  14.  a.  1  (|,  2i«);  p')Htpni<.|i- 
caineiila,  (|.  15,  a.  1  (I,  'iK») ;  suppusita  ud 
pni'dicaineiila,  q.  8,  a.  i-8  (I,  83);  rt^guln* 
aiil.-prffdicamentalos,  ip  H,  a.  7  el  H  d,  101). 

iMi.KDiCATKj  Tnbus  mudis  ali.pii.l  .lu  plu- 
ribuH  pni'.liculur  univoce,  «'(piiv.ci',  unalo- 
gioe,  L.  q.  H,  a.  1  (I,  85  ;  do  prttMlJpollone  unl- 


voca,  a.  2  (1,8^);  de  analoga,  a.  3  (1,91).—  De 
definitione  denominalivorum,  a.  4  (I,  95).  — 
Prioret  posteriorregulaanteprti»dicamentaIis, 
a.  7  et  8  (I,  101).  —  Vide  «  denominaliva  ». 

Pr.€:miss.f..  Nolitia  prcPinissorum  esl  causa 
notitia^  conclusionis,  L.  q.  20,  a.  3  (I,  260).  — 
Conclusio  est  secundum  quid  pra)cognita  in 
pncmissis,  q.  21,  a.  3  (I,  272^.  —  In  demon- 
stratione  propier  qnid  pra>missa>  neeessario 
constant  praedicato  de  omni,  per  se  el  uni- 
versali,  q.  25,  a.  1  (I,  290) ;  debent  esseneces- 
saria'  et  propriiP,  a.  2  (I,  2^2)  ;  dehent  esse 
noliores  quam  coiiclusio,  a.  3  (I,  294)  ;  sunt 
causa  efflciens  conclusionis,  a.  4  (I,  295); 
majitr  pr-opositio  esl  in  quarlo  modo  dicendi 
per  se,  et  minor  in  primo,  a.  5  ^I,  297) ;  major 
profiositio  prius  tompore  cognoscitur  (|uam 
conclusio,  a.  6  (I,  297) ;  minor  propositio  ali- 
(piando  prius  aliquantlu  si:iuil  co|;noscitur 
cum  conclusione  ,1,  299).  —  Vide  «  conclu- 
sio  »,  «  (lemunslratio  »,  «  principium  », 
c  sylloglsmus  ». 

Pni.NCiPiiM.  I)  Principia  demonstrnlionis  vt 
coijnitinnis.  Principia  immediata  syllogismi 
deiiiuiislralivi  sunl  vel  digiiilales  et  maxima' 
proposiliones  vel  posiliones,  L.  .j.  21,  a.  2  (I, 
•270).  —  Principia  .pioruin  lermini  non  sunl 
noti  apiul  omncs,  e.\perimi'ntaliter  pran-o- 
Knoscenda'  sunl,  iftid.  —  Principia  demon- 
strationis  semper  pnfcognoscenda  sunl(|uo.l 
sint  vera,  a.  8  d,  278).  —  Omnes  demonslra- 
tiunes  ifducuiilur  ad  unum  c^unmune  prin- 
cipium  (1,  279).  —  P.  conlradictiuiiis  esl 
cerlissimuin  el  llrmisslinum  cognilionis  p., 
M.  q.  4,  a.  1  iVI,  :W).  —  Inler  pro|>ositiones 
(•unlra.licl.jiias  non  est  me.lium,  a.  2  (VI,  44)" 
—  Diversilas  scienliarum  suinilur  ex  .liver- 
silale  principioruin  in  tienen'  scibili.  L.  .j.  32. 

a.  3  (I,  340). 

2)  Principin  rfrnm  nnlnraltum  iiii-itin.  P. 
dilfert  et  a  causu  cl  ab  el.-iii.ntu,  P.  .|.  2, 
a.  1  dl,  12).  —  Priiicipia  .'sscndi  el  llendi,  a. 
2  (11,  14).  —  Principia  llendi  debont  es»©  con- 
trari.i  (11.  15).  -  Principia  ivriim  naluralium 
quo  sensu  sinl  tria,  quo  sensii  iliio,  a.  3  (II, 
i:,).  —  Itecle  u  Pbiloxopho  dellniuiilur.  n.  4 
dl,  17).  —  Non  omnino  nompcr  manenl,  a.  5 
dl,  19).  —  Materiu  prima.  q.  3,  u.  1-5  (11,  »»). 
Vi.lo  c  inalPiiu  •».  —  Furma  subxlaiiliolis,  q. 
4,  a.  1-3  (II.r>4).  Vidoc  furmu  ».  Prlvalio, 
«|.  5.  u.  1-3  (II.  r»H).  Vi.le  *  privatio  •• 

'i)  l*rincipnirt-nim  nnlnrnlmm   fxtfr> 
unum    primuiii    en'»,    id«|u«    cau-ia    t-... 
rum,  M.  q.  5.  a.  l    VI.  W).  —  A  pniiio  prliioi- 
pio   ren  inimediate  prucoHsorunl   Hocuiiduin 
eHHo  eoruin  absolutc  Humplum,  q.  7,  a.  t  (M, 
»,8).  —  Vido  *  «'n^  ■ «  crotttura  ». 

4)   Prmapinm   i  'iu,  Vl«ltf   -  ln«ll- 

vidiialio  ». 


INDEX  RERUM 


019 


Prius  el  posterius  sunt  inter  postprfodica- 
meiita,  L.  q.  15,  a.  l  (I,  212).  Prioritas  est 
quintuplex  :  temporis,  secundum  sul)sistendi 
conseqLientiam,  ordinis,  causalitatis,  perfec- 
tionis,  ibid.  —  Prioritas  natura;  Iriplex  (I» 
213).  —  Prius  et  posterius  in  substantiis  spi- 
ritualibus  creatis,  M.  q.  35,  a.  11  (VI,  440). 

PniVATio  est  postpra?dicamentum,  L.  q.  15, 
a.  un.  (I,  210).  —  Kst  unum  ex  tribus  princi- 
piis  internis  corporum,  P.  q.  2,  a.  3  (II,  17).  — 
Quo  sensu  sit  ens,  et  quo  sensu  non  item,  q. 
5,  a.  1  (II,  60).  —  Est  principium  mutationis, 
a.  2  (II,  01).  —  Est  ut  principium  mutationis 
privatio  formae  specifica:»,  a.  3  (11,62). 

Prodigalitas  opponitur  per  excessum  libe- 
ralitati,  E.  q.  20,  a.  4  (V,  192). 

Projkcta  moventur  a  virtute  impressa,  P. 
q.  34,  a.  7(111,  112).— Motus  projectorum  tri- 
plex,  a.  8(111,  114). 

Propositio  vide  «  enuntiatio  ». 

Proprium,  proprietas.  Proprium  logicum 
est  inter  quinque  praedicabilia,  L.  q.  2,  a.  6  (I, 
33).  —  Recte  deflnitur  a  Porphyrio,  q.  6,  a.  1 
(I,  1\\.  — Est  accidentale  pra^dicabile  (I,  72)  ; 
proprium  sumitur  vel  large  vel  stricte  (1, 73). 

—  Accidens  proprium  est  duplex  :  individuale 
et  specificum,  a.  (I,  79).—  Non  omne  accidens 
est  proprium,  q.  7,  a.  2  (I,  82). 

P.  sensibile  est  sensibile  per  se,  P.  q.  .■jO,  a. 
5  (IV,  85).  —  Circa  sensibilia  propria  sensus 
non  potest  falli  nisi  per  accidens,  a.  7  (IV,  88). 

PnoviDENTiA  est  pars  integralis  prudentiae, 
E.  q.  19,  a.  4  (V,  170). 

Prudentia  est  virtus  cardinalis,  E.  q.  17,  a. 

1  (V,  165)  ;  non  est  scientia  neque  ars  (V,  166). 

—  Ejus  subjectum  (V,  107).  —  Prudentiai  est 
invenire  medium  in  virtutibus  moralibus,  a. 

2  (V,  107).  —  Qui  sint  actus  prudentiae  (V, 
168).  —  Partes  integrales,  a.  3  (V,  169)  ;  sub- 
jetive,  a.  4  (V,  173)  ;  potentiales,  a.  5  (V, 
175).  —  Vitia  opposila,  a.  0  (V,  178). 

Pudicitia  est  pars  subjectiva  temperanliee, 
E.  q.  22,  a.  2  (V,  207);  vitium  oppositum,  ibid. 

PuLCHRiTUDO  spcctat  ad  primam  speciem 
qualitatis,  L.  q.  12,  a.  2,  qua^stiunc.  2,  ad  5 
(I,  164). 

PusiLLANiMiTAS  opponituc  pcr  defectum 
magnanimitali,  E.  q.  21,  a.  2  (V,  200). 

PuTREFACTio.Perputrefactionem  aliquage- 
nerantur,  P.  q.  5i,  a.  4  (IV,  00).  —  Generatio 
per  putrefactionem   dicitur   quodam  modo  a 
casu,  quodam  modo  non,  P.   q.  35,  a.  4.  (III 
121). 

QuALiTAS  estunum  ex  decein  pra>dicamen- 
tis,  L.  q.  9,  a.  3  (I,  105).  ~  Ratio  formalis  qua- 
litatis  consistit  in  eo  quod  sit  modus  et  deter- 
rainatio  suhstantiae  secundum  esse  acciden- 
tale,  q.  12,  a.  1  (I,  158).  —  Q.  habet  tantum 
quatuor  species,  a.  2  (I,  159),   quae  inter  se 


sunt  realiter  distincta>,  a.  3-6  (1,  164).  —  Pro- 
priotales  qualitatis,  a.  7  (I,  170). 

fn  elemeutis:  a)  Qnalila/es  moliive  elemento- 
rum  specie  dillerunt  intcr  se,  P.  q.  3i,  a.  1 
(III,  98);  non  sunt  forma;  substanliales  ele- 
mentorum,  q.  43,  a.  2  (lll,  217).  —  b)  QualUn- 
tes  prit)i,v  acliox  deHniunlur  q.  45,  a.  4  (III, 
228)  ;  non  sunt  forma?  substantiales  elemen- 
torum,  q.  43,  a.  2  (III,  217).  —  c)  Qualilntes 
primu>  sunt  calor,  frigus,  humor,  siccitas,  q. 
45, a.  1  (111,222) ;  sunt  qualitates  positivJP,  a.  2 
(III,  220)  ;  sunt  omnes  activa;  et  passivre,  a.  3 
(III,  227)  ;  definiuntur  a.  4  et5  (III,  228) ;  sunt 
tantum  quatuor,  a.  0  (III,  232).  —  d)  Qualilates 
symboke  e\em&nlov\xm  sunt  ejusdem  speciei, 
q.  45,  a.  7  (III,  231). 

Intenlio  cl  rcmissio.  Qua^nam  qualitates 
intendi  etremitti  possint,  P.  q.  36,  a.  3  (III, 
180).  —  Quomodo  fiat  intentio  qualilatis  tum 
naturalis  tum  infusae,  a.  4(111,  143).  — Dua> 
qualitates  contrariffi  possunt  ingradu  intenso 
poni  in  eodem  subjecto,  a.  7  (III,  152);  item 
qualitates  contrariffi  in  gradu  remisso,  a.  8 
(III,  15). 

In  mixlis  manent  qualitates  elementorum 
propriffi,  P.  q.  42,  a.  5  (III,  202).  —  Dispositio 
formffi  mixti  est  composita  ex  mixtione  sim- 
plicium  qualitatum,  a.  6  (III,  203). 

Qualitates  sensibiles  specie  differunt  a  spe- 
ciebus  sensibilibus,  P.  q.  60,  a.  2  (IV,  95).  — 
Lumen  est  qualitas,  q.  65,  a.  4  (IV,  123) ;  — 
sonus  est  qualitas,  q.  69,  a.  1  (IV,  138); — odor 
est  qualitas  secunda,  q.  72,  a.  1  (IV,  146); 
—  sapor  est  qualitas  tertia,q.  76,a.  1  (IV,  157). 
QuANDO  est  praedicamentum,  L.  q.  9,  a.  3 
(1,  108);  secundum  quod  aliquid  denominatur 
a  tempore,  estpra?dicamentum  ^!/r/»rfo,  q.  14, 
a.  un.  (I,  205).  Vide  «  tempus  ». 

QuANTiTASestunumexdecem  praedicamen- 
tis,  L.  q.  9,  a.  3  (I,  106).—  In  quo  consistat  for- 
malis  ralio  quantitatis,  q.  II,  a.  1  (I,  136).— Q. 
realiler  distinguitur  a  substanfia,  a.  2  (I,  141). 
Species  quantitatis,  q.  II,  a.  3(1,  146);quo- 
modo  locus,  tempus,  oratiospectentad  quan- 
titatem,  ibid.  ;  numerus  est  vere  et  proprie 
species  quanlitatis  (I,  148). 

Proprietates  :  q.  non  habet  contrarium,  q. 
11,  a.  4  (1, 152);  non  suscipit  magis  et  minus 
(1,  153).  .Equale  et  inffiquale  est  quantitati 
omni,  soli  et  semper  proprium  (I,  15i). 

Dividitur  in  continuam  etdiscretam,  q.  II, 
a.  5  (1, 156)  ;quid  sit  quantum  perse  et  quan- 
tum  per  accidens,  ibid.  (I,  157). 

Subjectum  inhfpsionis  est  proprie  compo- 
situm  substantiale,  P.  q.  25,  a.  6  (III,  124). 
Cetera  accidentia  inhaerent  mediante  quanti- 
tate,  ibid.  Elementahabent  terminum  magni- 
tudinis  et  parvitatis,  q.  44,  a.  un.  (III,  220). 
Augmentum   quantitatis,   P.  q.  55,  a.  1  (IV, 


620 


mw.\  nERCM 


63).  —  Q.  virlualis  et  dimensiva,  ibid.  (IV,  64). 

Qlidditas  quomodo  dilferal  ab  essenlia, 
forma,  nalura,  M.  q.  30,  a.8  (VI,  333).  Cfr.  c  de- 
finitio  »  et  «  quod  quid  eral  esse  ». 

QuoD  QUiD  ERAT  ESSE.  Accidenlia  non  per- 
tinenL  ad  q.  subjecli,  M.  q.  30,  a.  1  (VI,  :?'21). 
Ouit'  sunt  per  accidens,  non  habent  q.  simpii- 
ciler,  a.  2  (VI,  323).  Q.  solis  speciebus  conve- 
nit,  a.  3  (VI,  324).  .\ccidenlia  habentq.  per 
poslerius.a.  4  (VI,  32.5).  Siniiulai-ianonlialienl 
q  ,  a.  5  (VI,  328)  ;  neque  negaliones,  a.  0  (VI, 
331).  Q.  quomodo  difTerat  ab  essentia,  forma, 
natura,  a  7  (VI,  333). 

Raref.\ctio  primo  speclatad  qualilalem,  i. 
e.  rarilatem,  secundario  ad  quanlilatem,  P. 
().  37,  a.  1  (111,  107).  R.  est  per  se  motus  alte- 
rationis  (111, 159). In  rarefactione  non  acquiri- 
lur  nova  quantitas,  a.  2  (III,  16»)). 

Ratio  et  intellectus  in  hominenon  possunt 
esse  diversa?  potentia\  1'.  q.  i»3,  a.  1  (IV,  2.">3), 
R.  superior  et  inferior  non  nominant  diver- 
sam  polenliam,  q.04,  a.6  (IV,  383). 

Rea<;tio.  Omne  agens  communicans  in 
uiateria  ciim  passo,  dum  agil,  palitiir  secun- 
diim  eamikMH  conlraiietalem  et  partem,  P.  q, 
41.  a.  1  (111,  180). 

Rkale.  vide  t  ens  reale  ». 

Reuatk)  csl  ()rii*diiamentum,  L.  q.O,  a.3(I, 
106).  Esl  aliqiia  e\  (|ualuor  Mpposilionibus, 
M.  q.  16,  u.  1  (VI,  t43).  Opposilio  relaliva  osl 
vera  opposiliii,  a.  ti  (VI,  liio). 

/f.  rfitlis.  Sunl  relalioues  roales,  L.  i|.  13,  a. 
1  II,  174).  Rilationes  simililuilinis  et  irqiiali- 
talis  sunl  renles  (1,  177),  R.  realis  constituit 
uniim  pra'di<-ameiitum,  ».2(1, 170). R  c!-<-atura- 
riiiii  ad  l)eum  est  reulis,  l>.q. 13, a.l.ad  3(1,177). 

iJislimtio  relntionis  asuu  rundamcnlo  e>t 
realis,  L.  13,  a,  5  (1, 1S7).  Diversilas  inlor  n^la- 
lionem  crealam  el  increutam  (1,  1*.i).  R.  Dei 
ad  crealurus  ent  ruli')nis,  a.  3,  I,  184»),  Fundu- 
mentutn  ot  causa  relalioiiis  es(  Iriplex.ri  \  (1, 
183). 

/{.  tti\rilkiiuifitlnlii  delinilur  L.  i{.  i:^.  a  3  il, 
iNl). 'Iriple.K  fiindamenlum  el  raus;i  relulio- 
num  pra'dicamenlaliiim,  a,  4  1,  1H4).  Nulla  r. 
realis  ir.  nliarelalione  prwilicamentali  fundari 
potest,  a.  6  (I,  101). 

1'inpriflatfi.  Relativa  tiabenl  contraria,  a. 
10(1,  lOit)  ;  non  suscipiunt  mu,:is  cl  iiiinus 
(1,  201);  tlicuntur  ud  converlcnliam,  ibid. ; 
suntsimul  naliira  et  ciignitione  il,  202).  Miitiio 

relulivu,  n.  7  (1,  lii.'>).Tn  i ■    '   'ivorum, 

u.   3  il,   18'i).  Uiiiiin   i'<  i  iil    uiu 

nuinero  relntionc  roferri  nd  leriuinoH  Npvrio 
distinrtos,  u.  8  (1,  107)  ;  potesl  laiiioii  ail  plu- 
res  tei  minos  solo  iiiimero  dinliiiclos  refern  . 
a.  0   I,  l'.»H). 

Rki.iuio  ost  virlUH   adjuncla  Jutililia>,  E,  q 
•jO,  u.  4(V,  101). 


REMrNiscEXTiA  cst  memoria  in  homine,  P. 
q  83,  a.  2  (IV,  170)  ;  a.  4  ilV,  177) 

P.KviTiA  dislinguitura  crudelitato,  E.  q  22, 
a.  2(V,  208). 

Sa\ctit.\s,  sicut  et  religio,  reducitur  ad 
virtiitem  justitia^,  E.  q.  22,  a.  4,  ad  i(V,  193). 

Sangi  is  num  sit  aniinalus,  P.  q.  50,  a.  3 (IV, 
31). 

S.vpon  est  in  terlia  specie  qualitalis,  P.  q. 
72,  a.  2,  ad  2  dV,  149i.—  Dellnitur  recte  a  Phi- 
luso|)ho,  q.  76,  a.  1  (IV,  157).—  Species  sapo- 
rum,a.  2(1V,  150).-  Sapores  o.xtremi  qui- 
nam  sint,  a.  3  (IV,  160). 

Scie.stia.  Scientiam  esse,  L.  q,  28,  a.  1  (I, 
3ii5i ;  antiquorum  hac  de  reopiniones  (1,  306). 

—  Quomodo  scientia  in  nobis  tiat,  a.  2(1,300); 
varia^  opiniones,  sententia  Philosophi  (1,311). 

—  Esl  habitus  scientia»,  a.  3  d,  313),  qui  cau- 
sari  polest  per  unum  actum,  a.  4  (I,  315), 

(Juid  sit  scientia  :  1)  si  spectatur  objecttiin, 
(|.20,  a.  1  (1,  316);  est  de  solis  universalibus 
(1,  317);  est  de  solis  necessariis,  a  2  (1,  318)  , 
iiequit  esse  de  ente  |)er  acci  lens,  a.  3  (1,  320); 

—  2)  Si  spectatur  acliis,  q.  30,  a.  1  (1,321)  ; 
scire  delinilur  (1,  322) ;  scire  non  ost  nisi  per 
rausas  internas,  a,  2  (1,  324),  —  3)  Si  specta- 
tur  hithitiu.  (\.  31,  a.  1  (1.  325);  varia»  sentcn- 
[\iv  de  scieiitia*  babilualis  natura,  a,  1  (1,  326) ; 
est  qualitus  spociei  prima>,  scilicol  liabilus 
rum  res(ieclu  quodam  ad  scibile  (I,  328) ;  quo- 
inoilo  s.  in  nobis  aiigeutur  (I,  328)  ;  s,  osl 
simj)lov,  licet  ad  plura  se  e.xtendat,  a,  2  (I, 
330)  ;  esl  ndus  jiiilieativus  verilalis  rei  por 
propriam  causain,  a.  3  (1,  332), 

Propiielates  :  Scientia  est  multiplex,  q.  32, 
a.  1  (I,  334) ;  ejiis  uiiitas  undo  sumalur,  a.  2  (I, 
3:t*J);  diverHilas  seiitenliaruin  iindo  ropclatur, 
a.  3  I,  34o):  cerliluilo  Hcienliao  (|uid  git,  a.  i 
(1,342);  unuin  si-ienliam  esse  alin  cerliorem, 
n.  .')  ll,  314)  ;  et  nobiliorem,  u.  U  (I,  345)  ;  s, 
tlieoloKica  (|ualiH  |t,  346)  ;  uii  lo  iiobililas 
scienliir  sil  ropetonda,  a.  7  (I,  347). 

Dividilurs,  1)  inspeciil  ilivuin  et  I  mii, 

(|.  33,  a.  1  (I.  34h»  ;  duplev  li"'-  scii  .....;  ,  .i.  1 
ll,  340)  ;  a.3  il,  3.'>t)  ;  sp.  iiur   soienlin* 

cx  II no,  a,  i  il,  350)  ;  ulra  sil  seounduni  natu- 
raiii  prior,  u.  4  iLS^i^);  ulra  pnroinincat,  a. 
5  il,  35.'.). 

2)  Speciilalivn»  dividunlur  iii  PliyHicnm, 
Mulheinalicnin,  Midnpliysimm,  prarliciu  in 
ractivain  ot  acliva  n,  i|.  3i,  a.  1  (I.  35<4)  ;  — 
Philosophin  speciilativn  liabel  solnin  trcd 
pnrteH,  a.  1  il,  357)  ,  unde  sumutur  dislinoliu 
seienliaruin  Hpcculntivaruin,  a.  I  (i,  360)  ; 
Metapli  itinruMi 

'  .  1  ruiii,  1  >  u ,  i'>..i  ,  iiMi  1 1  udo  ! 
iim,  a.  4  (I,  IttUi  ;  diviMo  «r 
i-,u.S  ll,  :«10|, 

3;  8.  (Iividitur  III  »iiballoriianli<ni  o(  »ub« 


INDEX  REaUM 


621 


ullernatam,  ratio  Inijus  divisionis,  q.  35,  a.  1 
(I,  307);  una  ab  allcra  non  diirert  essenliaiiler 
sive  formaliler,  a.  2  (I,  370)  ;  scicntia;  prac- 
licaj  quomodo  speculalivis  suballernentur, 
a.  3  (1,  372)  ;  num  Melaphysica  omnes  sibi 
scientias  suhallcrnet,  a.  4  (I,  373). 

Comparatur  s.  ad  opinionem,  q.  36,  a.  d-2 
(1,  374),  et  ad  scientem,  q.  37,  a    1-i  (I,  378). 

ScuBRiLiTAS  opponitur  per  excessum  eu- 
trapelia»,  E.  q.  22,  a.  2  (V,  209). 

Segnities  est  species  timoris,  E.  q.  13,  a.  2 
(V,  102). 

Semen  non  est  animatum,  P.  q.  50,  a.  3  (IV, 
31);  non  omnia  qua?  ex  semine  generantur 
possunt  sine  semine  ex  putrefactione  gene- 
rari,  q.  5i,  a.  4(1V,  60);  qu»  ex  semine  gene- 
rantur  numsint  ejusdem  speciei  cum  genera- 
tis  sine  seinine,  a.  5  (IV,  62);  in  semine  est 
virtus  activa  et  passiva,  q.  57,  a.  2  (IV,  70); 
anima  non  est  in  semine,  a.  3  (IV,  72). 

Sensibile  est  proprie  id,  quod  sensui  dat 
speciem,  P.  q.  59,  a.  6,  ad  3  (IV,  86).  —  Plura 
sensibilia  ab  eodem  per  eundem  sensum 
simul  percipi  non  possunt,  a.  4  (IV,  83).  — 
S.  dividitur  in  s.  per  se  et  per  accidens,  a.  5 
(IV,  84) ;  s.  per  se  dividitur  in  s.  proprium  et 
commune  (IV,  85).  —  S.  positum  supra  senso- 
rium  non  facit  in  omni  sensu  sensationem, 
q.  62,  a.  4  (IV,  101).  Excellens  s.  in  omnibus 
sensihus  corrumpit  sensum,  a.2  (IV,  105), 

S.  commune  non  est  nisi  quintuplex,  P.  q. 
59,  a.  6  (IV,  86).  —  Circa  sensibilia  communia 
sensus  polest  falli,  a.  7  (IV,  88).  Sensibilia 
communia  spectant  ad  perse  sensibilia,  a.  6 
(IV,  86). 

S.proprium  est  per  se  sensibile,  P.  q.  59,  a. 
5  (IV,  85).  Circa  s.  proprium  sensus  falli  non 
potest  nisi  per  accidens,  a,  7  (IV,  88). 

Cf,  «  cognitio  »,  «  sensus  ». 

Sensus,  sensatio.  ObJeclu7n  sensns  est  extra 
sensum,  P.  q.  59,  a.  1  (IV,  79) ;  est  res  sive 
praesens  vel  absens  sive  existens  vel  non 
existens,  a.  2  (IV,  81);  non  est  substantia,  a.  3 
(IV,  82)  ;  non  se  extendit  ad  plura  simuluno 
sensu  percipienda,  a.  4  (IV,  83)  ;  nuin  s.  deci- 
piatur  circa  proprium  sensibile,  a.  6  (IV,  88). 

Species  sensibiles  sunt  necessariae,  q.  60,  a. 
1  (IV,  89)  ;  sunt  diversa  a  qualitatibus  sensi- 
bilibus,  a.  2  (IV,  95) ;  non  possunt  percipi  a 
sensu  externo,  a.  3  (IV,  97).  —  Vide  «  species 
sensibiles  ». 

Sensatio  non  consistit  in  receptione  speciei 
sensibilis,  q.  61,  a.  un  (IV,  99).  —  Organum 
scnsus,  q.  62,  a.  1  et  2  (IV,  101).  —  Potentia 
sentiendi,  vide  «  potentiae  sensitiv®  ». 

Sensus  externi  non  sunt  nisi  quinque,  q.  64, 
a.  2  (IV,  111) ;  egent  medio,  a.  3  (IV,  114) ;  non 
distinguitur  sensus  agens  et  patiens,  a.  1  (IV, 
110).Vide  prajterea  s.v."  visus»,  «auditus»etc. 


Sensus  inlertii  sunt  admittondi,  q.  83,  a.  1 
(IV,  168) ;  quot  sint,  a.  2  (IV,  109);  num  sint 
in  omiiibus  animantibus,  a.  3  (IV,  173) ;  non 
(listingui  sensum  agentem  et  patientem,  a.  4 
(IV,  178);  organa  sensuum  internorum,  q  84, 
a.  un.  (IV,  179). 

Cf.  «  cognitio  »,  «  sensibile  ». 

SicciTAS  estinter  primas  qualitates  tangi- 
biles,  P.  q.  55,  a.  1  (III,  223) ;  est  qualitas  posi- 
tiva,  a.  2(111,  220);  est  qualitas  passiva,  a.  3 
(III,  227);  definitur  a.  5(111,230);  est  summa 
in  igne,  a.  8  (III,  238). 

Singulare  vide  «  individuum  ». 

SiTUS  est  praHlicamentum,  L.  q.  9,  a.  3  (I, 
108) ;  est  forma  extrinseca  denominans  sub- 
jectum,  q.  14,  a.  un.  (I,  204);  est  duplex  (1, 
208). 

Sobrietas  est  pars  subjectiva  temperantiuj, 
E.  q.  22,  a.  2  (V,  207). 

Sollertia  est  pars  inlegralis  prudentiie, 
E.  q.  19,  a.  4  (V,  170). 

Sonus  est  qualitas,  et  quidem  sensi!)ile 
proprium,  P.  q.  69,  a.  t  (IV,  138)  ;  s.  est  in 
medio,  non  in  corpore  sonante,  a.  2  (IV,  139) ; 
pervenit  ad  auditum  per  multos  motus  par- 
tium  medii,  q.  70,  a.  un.  (IV,  141)  ;  quomodo 
ab  aliis  qualitalibus  sensibilibus  dilferal  (IV, 
443). 

Species  considerata  logice  recte  a  Porphy- 
rio  definitur,  L.  q.  4,  a.  1  (1,  58)  ;  est  inter 
quinque  pra;dicabilia,  q.  2,  a.  6  (I,  32)  ;  potest 
conservari  in  unico  individuo,  q.  4,  a.  2  (I, 
62),  sicut  genus  potest  salvari  in  unica  spe- 
cie,  q.  3,  a.  7  (I,  55).  —  Vide  «  universale  ». 

Sp.  intelligibiles  necessario  sunt  admil- 
tendffi,  P.  q.  95,  a.  1  (IV,  291).  —  Gollectio  spe- 
cierum  intelligibilium  est  habitualis  scientia, 
L.  q.  31,  a.  1  (I,  325).— Ad  producendam  spe- 
ciem  intelligihilem  concurrit  phantasina 
dupliciter,  P.  q.  95,  a.  1  (IV,  293).—  xNon  sunt 
naturaliter  indilse  sp.  ad  cognoscendas  res 
naturales,  a.  2  (IV,  295).  —  Non  effluunt  sp..a 
formis  separatis,  a.  3  (iV,  296).  —  Triplex  phi- 
losophorum  opiniocirca  originein  specierum 
intelligibilium,  a.  4  (IV,  298).  —  Ad  speciem 
intelligibilem  producendam  non  sufiiciunt 
phantasmata  (IV,  299) ;  attamen  ut  intellectus 
in  hoc  vila;  statu  possit  per  speciem  aclu 
intelligere,  ad  phantasmata  se  convertat 
necesse  est,  a.  5  (IV,  301).  —  Sp.  intelligibilis 
concurrit  ad  intellectionem  quoad  modum, 
q.  96,  a.  4  (IV,  310).—  Sp.  est  id  quo  inlellec- 
tus  proprie  et  proxime  intelligit,  q.  98,  a.  i 
(IV,  322).  —  Sp.  intelligibiles  a  phantasmatis 
abstractEB  non  sunt  id  quod,  sed  id  quo  intel- 
lectus  intelligit,  q.  100,  a.  2  (IV,  326).  -  Per 
sp.  intelligibilemdirecte  intelligimusuniver- 
sale,  indirecte  singularia,  q.  104,  a.  1  (IV, 
349).—  Anima  separata  non  intelligit  per  spe- 


62-2 


INDEX  UERUM 


cies  innatas,  nec  lunc  absLractas,  nec  solum 
per  species  conservatas,  M.  q.  42,  a.  3  (VI, 
398).  —  Esseatia  divina  non  potesl  videri  per 
speciem  creatam,  P.  q.  00,  a.  2  (IV,  96).  — 
Vide  «  intellectus  ». 

Sp.  sensibilns  necessario  sunt  admitlencla3 
tum  in  sensu  exlerno  tum  in  sensu  interno, 
P.  q.  00,  a.  1  (IV,  89) ;  sunt  necessariaj  primo 
ut  medium  quo,  secundo  ut  medium  uniens 
oiijectum  cum  potentia  (IV,  yi).  —  Sunt 
divorsa'  speciei  a  qualitalibus  sensibiMbus,  a. 
2  (IV,  9.J). —  Sp.  sensibilis  non  cognoscilur  a 
sensu  externo,  a.  3  (IV,  97).  —  Sp.  sensiliilis 
respectu  sensus  externi  est  medium  t|uo  el 
forma  cognoscendi.  a.  l  ^l\,  89) ;  a.  3  (IV, 9^). 

—  Sensatio  non  consislit  in  receplione  spe- 
ciei  sensibilis,  q.  61,  a.  un.  (IV,  99).  —  Vide 
«  sensibiie  »,  "  sensus  ». 

Spes  est  passio  irascibilis,  E.  q.  13,  a.  1  (V, 
9S).—  Objectum  spei  (V.  100). 

SiMiiiTUS.  Substantia'  spirituales  non  simt 
composiliL'  ex  materia  et  rnrina,  M.  q.  3-",  a. 
4  (VI,  i28). 

Splenuor  quomodo  dillerat  a  lumine,  P.  q. 
05,  a.  '»(1V,  12 i). 

SiiisiSTENTiA.  Varia'  apiid  pbilosophos 
acceplioni'S,  M.  q.  23,  a.  1  (Vi,  2l\u  —  S.  duo 
in  se  inrludit  (VI.  272).  —  Vide  •  supposilum  », 
a  personu  »,  •  hyposlasis  ». 

.SunSTA.NTi.\  «'st  primum  /n^filicumi-iitiim,  L. 
q,  9,  a.  3  (I,  108).  —  D.-linilur  q.  lo,  u.  2  (I, 
120).  —  Dividitur  in  subslantiam  primain  el 
seciindam,  a.  1  (1,  12li.  —  Proprielnles,  a.  3 
(I,  127).  —  S.  diipliciler  suiiiitur  :  ul  genus 
summuin  et  iit  divisiim  cuntra  aecidens,  q.  'J, 
a.  8  (1,  120  .  —  Tarles  lum  essi-nliales  tuin 
inlegrales  sunl  solum  reductive  iii  prifdica- 
niento  suhstanlijr,  ibiil.  —  S.  esl  Kubjectiim 
principale  M»'tapbysicu',  M.  q.  1,  a.  0  (VI,  10), 

4^.  t;t  itccidfii».  llect»'  el  convoni«Miler  diviili- 
tiir  ens  in  subslaiitiam  et  accidens,  M.  i|.  22, 
a.  1  (VI,  248).  —  Esso  subslanliii'  e»t  Uisliiic- 
tiiiii  ab  esse  acfidi-iilis,  q.  "^3,  a.  2  'VI,  249).  — 
Lssenlia  et  existtiitia  in  subslunlia  creatu 
realiter  dij»liiiguunlur,  a.  3  (VI,  250».  —  In 
iia'uris  tain  substuntialibus  i|uain  accidunl.i- 
libuH  individuuiii  addil  aliipiid  reule  Hupra 
nalurani  specillcain,  a.  i  (VI,  253). 

S.  iecunitum  »»•.  Noii  o:nni  subsluntiu"  con- 
venil  csse  hoc  aliquid,  (|.  21,  a.  1   IVI,  251). 

—  Subslanliip  ratio  furinalis  e-.l  whso  per  se, 
u.  2  (VI,  2lj5).  —  S.  esl  priur  .i  •  •'■!"'iii'  tiiiii 
natura  liiiii  cuuiiiliune  luin  t  ,  a.  5 
(VI,  *:i5«l). 

.V.  iiiKjuturii  (|Uoini)du  si-  habeul  ad  eHscn* 

liam,  subsistenliaiii,  hypostasim,  p ■■tin, 

(|.   2.'»,  a.  1   (VI,  2»W).   —  S.    ln<livi  m 

rchuii  corporalibus  per  inuteriuin  signaluin 
quuntilule,  q.  i\,  u.  3  (VI,  iV<),  non  p»'r  lor- 


mam  (\I,  2."j7),  nec  per  iiuaiilitatem  (VI,  2^8), 
nec  per  collectionem  accidentium  (I,  25S) ;  in 
angelo  per  suam  simplicem  formaiu,  a,  i  (VI, 
264);  in  aniina  rationali  per  essenlialem  habi- 
tudinem  ad  corpus  (VI,  263). 

S.  sffjurala,  vide  a  anima  soparata  ». 

5.  matrrialis.  .\Iia  est  composilio  ex  mate- 
ria  et  form  i,  alia  ex  substantia  et  esse,  q.  34, 
a.  1  (VI,  387).  —  Numeri  et  magnitudines  non 
sunt  substantia'  rerum,  a.  Ti  (VI.  iOI).  —  De 
substantia  materiali  confer  eliam  tractatum 
rfc  Formis  (VI,  in  appendice). 

.S.  immati-rialis.  Opiniones  anlicpioruin,  M. 
q.  3^),  a.  1  (VI,  i09).  —  Existunt  subslantia'  im- 
materiales,  a.  2  (VI,  416*.  —  Subslantia'  spi- 
rituales  non  componuntur  ex  inateria  et 
forma,  a.  l  (VI,  428)  ;  causantur  a  primo  ente, 
a.  5  iVI,  43i);  componuntur  ex  essentia  et 
esse,  a.  6  (VI,  437);  possunt  esse  subjectum 
lorma'  accidenlalis,  a.  7  (VI,  iil).  —  Vide 
f  aiigtdus  ». 

Si  PKimiA  est  inordinalus  propria"  excellen- 
tia'  appetitus,  E.  q.  22,  a.  2  [V,  208). 

SuPEusTiTio  opponilur  per  oxoessum  reli- 
gioni,  E.  (|.  20,  a.  i  (V.  191), 

SUPPOSITU.M  quid  sit,  .M.  q,  25,  a.  i  (\l,  282) ; 
distinguilur  a  natur.i  in  rebus  mateiialibus, 
u.  3  (VI,  277);  dilTert  a  natura  in  rehus  spiri- 
lualihus,  exceplo  solo  Deo,  a.  4  (VI,  279).  — 
In  (pndibet  crealo  naturam  ct  supposiliiin 
'!i-'ingui  docuit   Sanctus   Thuinas,  a.  4  (\'l, 

-  ,  ojus(iue  interprotes ;  Petrus  de  Uer- 
gaino  (VI,  5«1),  Cajetanus  (VI,  280),  Javel- 
lus  (VI,  28«),  Capreolus  (VI.  280).  —  8,  Iripii- 
cittr  diirorl  u  iialura  (VI,  2.s.'i).  —  S,  logice, 
physice,  nieluphysico  suinplum,  ibift.  —  8. 
adtlil  duu  supra  subsluiitiam  singulareni, 
uniiin  positivuin,  aliud  negativuin,  u.  5  (VI, 
i90).  —  Vide  «  poi-^ona  ••,  <•  hypostasis  », 
c  substiHltMitiu  ». 

SYLLO<JiSMUS9f/imi/i//t  coinpleclitur  diipli- 
cein  (liscui^suin,  el  secunduni  HuccoMHiunein 
el  s.         '  '  '  '    n.   L.  (|   iO,  a   1  el  i 

(1,2         -      ,         I  intelleclu  huiuano, 

a.  1  (I,  '^57; ;  —  ohI  ucIuh  coiui-ohIIu'*,  a.  2  (I, 
'£l>t<  ;  -  recle  dolliiilur  ub  .\riHlulele,  a.  i 
(I,  2«'»2  ;  — iliNiditur  in  i|einun.>«lralivuiii,  diu 
loclicuin,  •^uphi-.licuin,  u.  '>  il,  '2ii3).  Figuru» 
Hyllugisiiii.  u.  <i  il,  2rU),  —  8.  inixtUH,  u.  7  (I, 
20.')).    —   llegrt  liMiionHlrulivuH     pulesl 

cunliiiKere  Iripii»  lUr,  i|.  2^.  u,  2  (I.  ifl^h. 

S.   «/»'//i<»/i <'■''"'"    i>f'<i'i~   ■ iiii  1.1  iiilidloc- 

tiva  llt  fx  p  Mliva, 

(|.  21,  .1.1    ,1,   JiW).  —   Pnncipiu   iiiiiuodiula 
nyll'  ivi   (piuinoilo  ' 

tiir  f.^  • 


,<  .1. 


In  pii 
ciler,  Hcilur  Hecuutluiii  (|uid,  a.  3  (I.  ^lt). 
Duii'  lanluin  huiiI  prwcoginliuaeH  :  '/liiti  «i/. 


INDEX  UEllUM 


623 


eL  (]uid  csl,  a.  4  (I,  273);  —  quidnam  liis  prir- 
cogni  lionibus  coinprelientlatur,  a.  5,  6,  7  (I 
275) .  —  Principia  demonstralionis  cjuomodo 
sint  praecognoscenda,  a.  8  (I,  278).  —  De  sub- 
jecto  semperprcocognoscilur  in  scienliis  par- 
ticularibus  an  est,  a,  9  (1,280).  — Essentiasyl" 
logismi  melius  dicilur  consislero  in  prcU- 
missis  et  conclusione  simul,  q.  27,  a.  2  (I, 
303).  —  Vide  praelerea  «  demonstratio  ». 

Symbol.k  qualitates  vide  «  quaiitas  », 

Synesis  est  pars  polentialis  prudentitv,  E. 
q.  19,  a.  4(V,  170). 

Synteresis  (synderesis).  Variiv  opiaiones 
de  natura  s.,  E.  q.  18,  a.  1  (V,  VS7).  —  S.  non 
potost  peccarc,  a.  2  (V,  163).  —  S.  nunquam 
existinguitur,  a.  3  (V,  164). 

Tactus  est  sensus  externus,  P.  q.  64,  a.  2 
(IV,  110);  eget  medio  interno,  non  vero 
externo,  q.  80,  a  un.  (IV,  164).  —  Ejus  orga- 
num,  q.  81,  a.  un.  (IV,  165).  —  Est  unapoten- 
tia  specie,  q.  82,  a.  2  (IV,  1(57). 

Temperantia  estvirtus  cardinalis,  E.  q.  17, 
a.  1  (V,  154).  —  Defmiturq.  22,  a.  1  (V,203).— 
Sumiturvel  communiter  vel  antonomastice 
(V,  204).  —  Ejus  subjectum  est  duplexappe- 
titus,  ibid.  —  Partes  integrales  :  verecundia 
et  bonestas,  a.  2  (V,  206) ;  partes  subjectivai  : 
abstinentia,  sobrietas,  castitas,  pudicitia  (V, 
207);  partes  potentiales:  continentia  et  mo- 
destia  (V,  208). 

Tempus  est  species  quantitatis,  L.  q.  11,  a. 
3  (I,  145);  estaliquid  in  re  extra  animam,  P. 
q.  21,  a.  1  (11,  204) ;  recte  definitur  a  Philoso- 
pho,  a.  2  (II,  200).  —  Omnium  temporalium 
est  unum  tempus,  a.  3  (II,  208).  —  Ipsum 
nunc  unum  et  idem  est  in  toto  tempore 
secundum  substantiam,  sed  aliud  et  aliud 
secundum  esse,  a.  4  (II,  210).  T.  est  idem  rea- 
ter  cum  motu,  a.  5  (II,  212). 

TERRACstunum  ex  quatuor  elementis,  P. 
q.  43,  a.  un.  (111,  210).  —  Gravitas  terrae  et 
aquffi  specie  difTerunt,  q.  45,  a.  7  (III,  236).  — 
Frigiditas  est  in  t.  in  summo,  a.  8  (III,  238).— 
T.  est  frigida  et  sicca,  q.  47,  a.  1  (III,  246) ;  t. 
est  magis  sicca  quam  frigida,  a.  3  (III,  248). 

Theologia  naluralis  spectat  ad  Metaphysi- 
cam,  M.  q.  1,  a.  1  (VI,  1)  ;  —  est  scientia  tan- 
tuin  speculativa,  a.  3  (VI,  6).  — Cur  Metaphy- 
sica  dicatur  Theologia,  a.  3  (VI,  9).  —  Th. 
supernaturalis  difTert  a  naturali,  a.  6  (VI,  15). 
—  Theologiffi  supernalurali  omnes  scientieo 
famulantur,  q.  2,  a.  2,  ad  2  (VI,  25).  —  Th. 
supernaturalis  est  scientia  nobilissimaj  L.  q. 
32,  a.  6  (1,  315). 

TiMOR  est  passio  irascibilis,  E.  q.  13,  a.  2 
(V,  100).  —  Ejus  causa  et  effectus  (V,  101); 
ejus  species  (V,  102). 

TriStitia  est  passio  appetitus  sensitivi,  et 
quidem  concupiscibilis,  E.  q.  13,  a.  5  (V,  95). 


—  Ejus  causa  et  etfectus  (V,  96) ;  ejus  species 
(V,  07). 

Ubi  est  pra'dicamentum,  L.  q.  9,  a.  3  (I, 
108) ;  est  forma  extrinseca  denominans  sub- 
jectum,  q,  14,  a.  un.  (I,  204).  —  Situs  addit 
supra  ubi  ordinem  partium  in  ioco  (I,  205). — 
\'\{\o  «  locus  »,  «  situs  ». 

Unig  esl  eflectus  amoris,  E.  q.  12,  a.  1  (V, 
86).  —  Vide  «  amor  ».  —  U.  anima?  rationalis, 
P.  q.  91,  a.  1-9  (IV,  222).  —  Vide  «  anima  ». 

Universale.  1)  In  cummuni.  U.  non  est 
natura  realis  secundum  se  sumpta,  sed  na- 
tura  realis  intellecta,  L.  q.  2,  a.  1  (I,  17).  — 
U.  formaliter  non  est  in  rerum  natura,  sed 
ia  solo  intellectu,  materialiter  vero  est  in 
rerum  natura,  a.  2  (I,  20).  —  U.  dupliciter 
sumitur  :  uno  modo  pro  natura  prout  subja- 
cet  rationi  universalitatis,  alio  modo  pro 
natura  secundum  se,  ibid.  —  Fit  per  abstrac- 
tionem  etiam  ab  uno  individuo  (I,  21).  —  De 
universali  enuntiatur  aliquid  quatuor  modis 
(I,  22).  —  Universalia  non  sunt  realiter  sepa- 
rata  a  singularibus  (Plalo  refutatur;,  a.  3  (I, 
24).  —  Definituru.  a.  4  (I,  27).  —  Quomodo  sit 
unum  (1,  28).  —  Ad  faciendum  u.  requiritur 
duplex  operatio  mentis,  a,  5  (1,  30).  —  U. 
funlamentale  (I,  32).  —  Universalia  non  sunt 
nisi  quinque,  a.  6  (1,  33) ;  et  de  his  ratio  uni- 
versalitatis  prajdicatur  analogice,  a.  7  (I, 
35). 

2)  ///  particulari,  vide  «  genus  »,  «  spe- 
cies  »,  «  differentia  »,  «  proprium  »,  «  acci- 
dens  ». 

Univoca  definiuntur  L.  q.  8',  a.  2  (I,  88).  — 
Univocatio  duplex  (1,  90). 

Unum  est  passio  entis,  M.  q.  11,  a.  1  (VI, 
110);  est  ada^quata  passio  entis,  q.  12,  a.  3 
(VI,  125);  est  prima  passio  entis,  a.  2  (VI,  124); 
addit  supra  ens  negationem,  q.  II,  a.  4  (VI, 
116)  ;  q.  12,  a.  4  (VI,  128).  —  Ejus  habitudo  ad 
verum  et  bonum,  q.  11,  a.  2  (VI,  113).—  U. 
per  se  et  per  accidens,  q.  ii,  a.  1  (VI,  118).  — 
U.  indivisibiJe  simpliciter  et  secundum  quid 
(VI,  119).  —  U.  habet  rationem  mensura^  q. 
13,  a.  1  (VI,  130)  ;  opponitur  multitudini,  q. 
ii,  a.  1  (VI,  134) ;  idque  contrarie,  a.  2  (VI, 
136);unum  uni  tantum  est  contrarium,  q. 
16,  a.  4  (VI,  155). 

UsiA.  Ejus  varitc  significationes,  M.  q.  25, 
a.  1  (VI,  271). 

Utile.  Bonum  dividiturin  honestum,  utile, 
delectabile,  E.  q.  2,  a.  3  (V,  12). 

Vacuum  nec  est  nec  potest  esse  naturaliter, 
P.  q.  20,  a.  1  (II,  194).  —  V.  bene  defmitur  a 
Philosopho,  a.  2  (II,  197).  —  Posito  vacuo 
molus  localis  in  illo  fieri  quodammodo 
potest,  quodammodo  non  potest,  a.  3  (II, 
197).  —  Posito  vacuo  et  motu  locali  in  illo 
talis  motus  fierel  in  tempore,  non  autem  in 


624 


INDEX  UERUM 


instanli,  a.  4  (11,  200).  —  .\scensus  aquiu  vel 
aeris  ;id  vacuum  replendam  esL  naturalis,  a. 
5  (II,  202). 

Veget.ativum.  Anima  vegelativa,  P.  q.  T)2, 
a.  un.  (IV,  49).  —  Potentia?  vegetativ»,  q.  53, 
a.  un.  (IV,  50  . 

Verbum  vocide  non  est  signum  naturale, 
L.  (\.  16,  a.  1  (1,  218)  ;  significat  immeiliate 
conceptum,  mediate  rem,  a.  2  (1,  221)  ;  defi- 
nitur  q.  17,  a.  2  (I.  231). 

Verbum  menlis.  Intellectus  creatus  vialoris 
per  omnem  intellectionem  producit  verbum, 
P.  q.  06,  a.  1  (IV,  303).  —  Ouid  sit  v.  mentis 
(IV,  304).  —  De  divina  essenlia  nulliim  ver- 
l)um  ab  intelleclu  beaii  furniatur,  ihid.  — 
Intelleclio  aliquo  modo  pra'cedit  productio- 
nem  verbi,  alio  mudo  consequitur,  a.  2  (IV, 
?0~).  —  V.  ab  actu  intelligendi  realiler  di- 
slinguitur,  a.  3  (IV,  308).—  Necessilas  verbi, 
t|.  97,  a.  1  (IV,  313).  —  V.  est  medium  in  iino 
inlelligendi,  el  non  medium  quo  tantum,  a.  2 
(IV,  317).  —  Habet  ralionem  ima^iinis  (1V,3I0). 

Veuecunuia  e-t  species  limoris,  E.  <|.  13, 
a.  2  (V,  lti2)  ;  —  est  pars  inlegralis  lom|»eran- 
tia-,  q.  22,  a.  2  (V,  205). 

Verit.xs  liif/icu  est  impfrrecle  lu  iiililleclu 
simplici,  L.  q.  10,  a.  .j  iI,  228)  ;  —  est  perlei-te 
in  intellectu  (•umpoiu-nle  el  dividenle,  (j. 
10,  a.  3  (1,21.'»).  -  Verum  per  prius  iiivenilur 
in  aclu  intellectus  judicaiilis,  (piain  in  actu 
intellectus  ipiiddilates  rerum  rurmantis,  M. 
17,  a.  4  (VI,  172).—  Verilas  simpliciler  dicitiir 
talis  per  ordiiiein  ad  intellertuin  divinuiii, 
verilas  secundiiin  qiiid  per  (U'diiiein  ad  intol- 
lectum  nostruiu,  L  (|.  10,  a.  3,  ad  2  (I,  2io).  - 
In  (juu  consi^tat  veritas  eiiunliatiunis,  a.  3  et 
«'»  (I,  2i'»,  2i8).  -  .Nullius  enunlialioiiis  v.  est 
ifterna,  a.  4  (I,  246).  —  In  pruposiliunibus 
sinKularibiis  de  futur^»  conlinKenle  (piu  iiiud<> 
iiiveniatiir  ventas,  a    8  (1,  2.'»3). 

Veruin  melu/ihijsice  speclulum  convertilur 
cuin  ento,  et  est  ejus  adu'(|uata  pjssio,  .M.  tp 
17,  a.  l  (VI,  U\&).  Veriiin  >-upra  eiis  nibit 
luriiiuliter  addit  atiud  iii^i  relalionem  ratiu- 
iiis,  a.  2  (VI,  1ij8i. 

Ilatioverilalis  priiicipaliterusl  in  inlelleclu, 
.secuiidariu  in  rebus,  M.  (|.  17,  a.  3  (VI,  I7i»). 
—  L'na  est  v.  diviiu  iiilelloclus,  socuiuluni 
(|uain  uiiiiies  res  dcnuiiiinantur  vera\  a.  !> 
(VI,  17i).  —  (Juo  sensu  sil  uiia  verilas  u)tunia. 
et  i|uu  seiiHU  uuiiiiuui  reruiii  et  iiit>d  ecluiiiu 
et  onuntittbiliuiii  verila'^  .Mt  a'lerna,u.  <>  (VI, 
179).  —  L)c  voritatis  crealiu  ol  iiiulubililale  el 
iinmiitubililale,  u.  7  (VI,  18:1).  —  (inuiis  v.  o»L 
a  Deu,  (pii  est  priina  verilas,  a.  8  (VI,  \Hi\}.  — 
Oinnia  siinl  vera  veritalr  priinu  hicul  e.veiii- 
plari  prjinu,  sod  venlute  crouta  Hicut  furina 
inbuM-eiilo,  ibid  ;  ol  q.  7,  u.  i  ol  r»  (VI,  litl,  M). 

Voruiii  el  iaUuin  (ippuuuutur  ul  cuulmriu. 


el  non  sicut  affirmatio  ct  negatio,  M.  q.  IS,  a. 
4  (VI,  195).  —  Vide  «  falsilas  ». 

Veritas  vitce,  justiti;e,  doctrince,  E.  q.  2),  a. 
4,  ad  6(V,  193). 

Veru.m  vide  a  veritas  »,  «  falsitas  ». 

Simpliciler  loquendo,  nulla  res  est  falsa, 
sed  solum  secundum  quid,  M.  q.  18,  a.  1  (VI, 
189). —  De  sensibilibus  propriisjudicium  sen- 
sus  non  errat,  in  communibus  ot  per  accidens 
sensibilibus  aliquando  fallitur,  a.  2  (VI,  192). 

—  lu  iuleJleclu  potest  per  accidons  lalsitas 
accidere,  a.  3  (VI,  19i).  —  Verum  et  falsum 
oppjnuutiir  ut  contraria,  et  nou  sicut  alTir- 
matio  et  nogatio,  a.  5  (^'1,  19."»)  —  Vide  «>  faisi- 
tas  ». 

^iaTis  est   liabitus,  E.  q.    !.'•,  a.  1   (V,  121). 

—  Subjectum  virtulis,  a.  2  (\',  121).  —  Duo 
^en-ra  virlutiiiu  :  intolloctualos  et  lunralos, 
a.  3  (V,  127).  —  V.  cunsislit  in  moilio,  u.  4 
(V,  131).  —  Quis  sit  noxus  inter  virtules 
iiitollecluales  et  morales,  a  5  (V,  133).  — 
Perfoctio  virtulis  non  est  a  nalura,  sed  u 
ratiune,  a.  6  (V,  135).  —  Virtutum  parles 
intcffrales,  subjoctiva*,  polontialos,  q.  10,  a. 
3(V,  170). 

V.  miiratts.  1)  lii  cuinmiini  :  deliuitur  q. 
ii),  a.  1  (V,  138),  vorsalur  lum  circa  passi(>- 
nes  tuiu  circa  acliones,  a.  2  (V,  140).  —  Di- 
slin^Miuntur  diversu*  sccunduin  spociem,  a. 
3  (V,  141)  ;  mudus,  firmitas,  roctiludu  in 
(»jiiuibus  virliitibiis  muralibus  invoniunlur 
(V,  143).  —  Indeciiii  virtutes  inurales  onii- 
meranlur,  a.  i  (V,  1 1'»).  —  Virtutos  uiurules 
inter  se  cunnecluiitur,  a  5  (V,  117)  ;  nun 
item  intolleclimlos,  a.  5,  ud  2  (V,  liO).  -  Nun 
sunt  sim|»liciter  UMpiulos,  a.  0  (V,  l.'i4)). 

2)  Virlules  cardinules  lUliu  el  numorus 
virtuliiin  cardinuliuin,  <|.  17,  a.  I  (V,  IW).  — 
I  i  iiiii  principaliur  esl  [irudenlia,  a.  2  (V, 
I         —    \ido  siuj^ulas    s.    V.  •    pnideiiUa     », 

0  jusliiia», «  furlitudo  »,  «« loinperunlia  ». 

3)  Virlus  horuiou  esl  slutuonda,  ipiam  Phi- 
luM»|)biiH  diviuaui  dicit,  q  !!3,  u.  un.  (V,  211)  ; 
iiun  diirert  a  virtuto  coiniiiuniter  dicla  iiisi 
>ei*undtiin  porfoi-tiurein    iiiuduin,    ibul.  ad  1. 

—  oppusiluiii  virtulis  horuicn<  osl  liosliulilas, 
ihid   ad  2. 

Visiu.  visus.  .Aibripiulun  ubjocluin  visus 
fhl  tucidiim  yiiiipliciler,  I*.  (|.  I'»r>,  u.  1  JV, 
IIN).  —  Visio  nuD  III  uitrumitloiidu,  sed  reoj* 
pu-iid(i  ritriiiaiii  u  re  vi«.ibili  ii'  ilo, 

4|.  U(>,  a.  un.  (IV,  riit).  —  Ot>-  i  ,  iiii 

ot  pxlrinsocuin  suiit  uculi,  pniiiuiu  .ii- 

socuin  suiil  norvi  vi^iuules,  <|.  07,  a.   uo.  (IV, 

1  ;.i     _   |>ole:iliu   visivii  e-^t    porrectior  abis 

1      •nliis   seiiHiliviH  c' -,   i|.  UH,  n.  1  (IV, 

1  :  1  ;  ol   aiiiulur  pru*  ,  a.  2   (IV,  ISd)  ; 

ot  facil  inaKiH  sciro,  u.  3  (IV,  137). 

Vuiu   bealtfica.    Por    visionoui     boalitlcaiii 


INDEX 

bealus  non  format  unum  verbnm  vel  unum 
conceplum  ropracsontanlem  flivinam  essen 
tiam,  q.  96,   a.  1  (IV,  iiOS).    —  Divina  essentia 
non  poLest  videri  per  speciem    creatam,   q. 
60,  a.  2,  ad  4  {IV,  96). 

ViTA,  vivere.  Primum  principium  vilsB 
animalis  est  anima,  P.  q.  48,  a.  1  (IV,  2).  —  Id 
quo  anima  vivit  formaliter,  non  est  aliqua 
forma,  quae  sit  pars  essentiao  ejus,  a.  2,  ad  5 
(IV,  5).  —  Videtur  esse  viventium  proprium, 
quod  cperantur  tamquam  ex  se  iosis  mota,  a. 
3  (IV,  8).  —  Operationes  competunt  viventi- 
bus  vel  secundnm  esse  materiale,  vel  scoun- 
dumesse  penitns  immateriale,  vel  secundum 
esse  medium,  ibid.  —  Gradus  viventium  qua- 
tuor  oportet  distinguere  :  vegetativum,  sen- 
sitivum,  pccundum  iocum  motivum,  intel- 
lectivum,  ihid.  ad  l  (IV,  8).  —  Appetitivum 
non  conslituit  aliquem  gradum  viventium, 
ibid.  — Animanon  advenit  viventi  actu,  quia 
non  advenit  materise  vel  corpori  facto  in 
actn   per  aliam   formam,  a.  5,  ad  4  (IV,  II). 

—  Quatuor  sunt  morli  vivendi,  quorum  unus 
est  per  intellecLum,  secundus  per  sensum, 
tertins  per  moLum  et  sLatum  localem,  quar- 
tus  per  motum  augmenti  et  decrementi,  a.  6 
(IV,  12).  —  Primum  principium  vivendi  est 
actus  et  forma  corporum  viventium,  ibid.  (IV, 
13).  —  Recedente  anima  sicut  non  manet 
homo,  ita  nec  anima  aut  vivum  nisi  sequi- 
voce,a.  7  (IV,  14).  —  Vivere  in  animali  dici- 
tur  tum  ipsum  esse  viventis,  Lum  operatio 
animsB,  iftirf  ad  12  (IV,  17).  —  Cur  animalia 
annulosa  vivant  decisa,  a.  8,  ad  8  (IV,  20). 

In  vivenLe  non  est  alia  forma  substanLialis 
prasLer  animam,  q.  50,  a.  1  (IV,  24).  —  Partes 
corporis  viventis  non  diirerunt  specifice,  a.  2 
(IV,  27).—  Partes  corporis  viventis  quffi  sint, 
a.3  (IV,28).— Augmentum  et  nutritio  proprie 
non  sunt  nisi  in  viventibus,  q.  5o,  a.  1  ;  q.  56, 
a.  1  (IV,  63,  66). 

De  vita  vegetativa,  sensitiva,  iniellectiva  vide 
s.  v.  «  anima  >. 

VoLUNTAS  est  appetitus  intellectivus,  P.  q. 
85,  a.  2 ;  q.  104,  a.  1  (IV,  185,  374).  —  Est  di- 
versa  potentia  ab  intellectiva,  q.9^,  a.  5  (IV, 
261);  non  disLinguitur  in  poLenLiam  concu- 
piscibilem  etirascibilem,  q  104,  a.  2  (IV,  376). 

-  Libertas  volunlatis,  q.  93,  a.  6-10  (IV,  262). 


RERUM 


625 


Artns  voluntatis  producitur  a  voluntate  et 
ab  inteilecLu  lamquam  a  (biobus  agentihus 
parlialihus.  q.  105,  a.  1  (IV,  378).  —  Pro  hici- 
turlerminus  intrinsecus,  el  quidem  realiter 
distinctus  ab  actu  voluntatis,  a.  2et3  (IV,  380, 
381),  qui  non  est  objectum  immediatum  aclus 
voluntalis,  q.  100,  a.  1  (IV,  382).  —  Actus 
voluntatis  ehciti,  E.  q.  8,  a.  1  (V,  46);  impe- 
rati,  q.9,  a.  1  (V,  60).  —  Moralitas  actus  tum 
ex  objecto,  tum  ex  fine,  tum  ex  circumstan- 
tiis,  q.  10,  a.  1  (V,  64).  —  Aclus  possunt  esse 
moraiiterindiirerentes  secundum  suam  spe- 
ciem,  non  tamen  secundum  individuum.a.  2 
(V,  66).  —  Quomodo  moralitas  actus  externi 
pendcat  ex  morahtate  vohmtatis,  a.  4  (V,  70). 

Objectum  materiale  voluntatis  est  finis,  P. 
q.  107,  a.  1  (IV,  384);  formalo  est  bonum  sive 
verum  sive  apparens  (IV,  385).  —  Ob.jectum 
materiale  volimtatis  ut  est  potentia  et  ut  est 
actus,  a.  2  (IV,  381)). 

Modus  tcndendi  in  objectum.  Necessitas  coac- 
tionis  repugnat  voluntati,  non  vero  neccessi- 
tas  finis,  q.  108,  a.  l  (IV,  388).  —  Quaenam  a 
voluntate  ex  necessitate  appetantur,  a.  2  (IV, 
389).  —  Quomodo  feraLur  v.  in  finem  et  in  ea 
qu8B  sunt  ad  finem,  a.  3  (IV,  391). 

Comparatur  v.  cum  intelleclu.  Simpliciter 
intellectus  est  altior  et  nob  lior,  secundum 
quid  V.  invenitur  interdum  altior,  q.  109,  a.  1 
(IV,  394). 

.Molio  voluntatis.  Quot  animse  potentias  mo- 
veat,  a.  2  (IV,  396).  —  A  quibus  potentiis  ipsa 
V.  moveatur,  E.  q.  7,  a.  1  (V.  41).  —  Ab  extrin- 
seco  solus  Deus  potest  voluntatem  movere,  a. 
2  (V.  43). 

VoLUNTARiuM  et  invohmtarium  defiuitur  E. 
q.  6,  a.  1  (V,  35).  —  Voluntarium  minuitur 
tum  ex  ignorantia  tum  ex  metu  (V,  36,  37, 
38). 

Zelus  est  passio  importans  intentionem 
amoris,  E.  q.  11,  a.  2  (V,  77) ;  est  efTectus  vel 
amoris  vel  tristitiao,  q.  12,  a.  1  et  5  (V,  86, 
97). 

CORRIGENDA 

Pag.  194, lin.  13  supra:  sensibus  lege  sensibi- 
libus. 


SUMM^  Philos.  VI  —  40. 


B  765   .T51   1885  V.3  IFIS 


Thomas. 

Supa  P 
liDns 

i|70906^2 


hllQSOpiiiai 
D.  Thomae  i 


;  ex  baril 
iquinatis 


31»    MlDtAEVAl.   STUDIC 

"•«»     PAPK